ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Α. Στόχος του εγχειριδίου Β. Γενικά χαρακτηριστικά των Ρομά Γ. Γενικές οδηγίες στον εκπαιδευτή

Transcript

1

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α. Στόχος του εγχειριδίου Β. Γενικά χαρακτηριστικά των Ρομά Γ. Γενικές οδηγίες στον εκπαιδευτή Α. Το εγχειρίδιο Ταξίδι στη Γλώσσα εκπονήθηκε στο πλαίσιο της Παραγωγής Εκπαιδευτικού Υλικού των Κέντρων Εκπαίδευσης Ενηλίκων. Στόχος του είναι να προσφέρει τη βασική γνώση για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας στην ελληνική μειονότητα των Ρομά στο επίπεδο της επαρκούς επικοινωνίας και κατανόησης του προφορικού και γραπτού λόγου. Το παρόν εγχειρίδιο προορίζεται για ενήλικες Έλληνες Ρομά οι οποίοι θέλουν να βοηθήσουν τα παιδιά τους στη σχολική επίδοση, αλλά η άγνοια της ελληνικής γλώσσας τους εμποδίζει να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του σχολικού προγράμματος. Το Πρόγραμμα Εκπαίδευση και Συμβουλευτική Υποστήριξη των Οικογενειών των Τσιγγάνων, Μουσουλμάνων, Παλιννοστούντων και Μεταναστών της Γενικής Γραμματείας Εκπαίδευσης Ενηλίκων (Γ.Γ.Ε.Ε.) και του Ινστιτούτου Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων (Ι.Δ.ΕΚ.Ε), επιδιώκει να ενισχύσει το γραμματισμό των γονέων-μελών της μειονότητας των Ελλήνων Ρομά, οι οποίοι γνωρίζουν ελάχιστα την γραπτή έκφραση της ελληνικής γλώσσας, αν και είναι Έλληνες πολίτες. Β. Ο εκπαιδευτής θα πρέπει να γνωρίζει κάποια γενικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν την κοινωνία των Ρομά προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες που μπορεί να συναντήσει στο εκπαιδευτικό έργο κατά τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στη μειονότητα των Ρομά. Αυτά συνοψίζονται ως ακολούθως: - Οι άνθρωποι αυτοί, αν και Έλληνες πολίτες, προέρχονται από ένα πολιτισμικό και κοινωνικό υπόβαθρο όπου η μητρική γλώσσα τους είναι τα ρομανί ή ρομανές, μία γλώσσα προφορική η οποία δεν αντιστοιχεί σε κάποιο σύστημα γραφής. Η γλώσσα ρομανί αποτελεί κριτήριο φυλετικής συγγένειας και ταυτότητας των Τσιγγάνων. - Το μεγαλύτερο μέρος των Ρομά κατανοεί και χειρίζεται επαρκώς τον προφορικό λόγο στα ελληνικά, αλλά δεν γνωρίζει τη χρήση του γραπτού λόγου. Οι εκπαιδευτής θα πρέπει να αξιοποιήσει τη γνώση των ενηλίκων Ρομά σε ένα μεγάλο αριθμό ελληνικών λέξεων που σώζονται στη ρομανί. - Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα, το 60% περίπου του συνόλου των Ρομά είναι εντελώς αναλφάβητο. Η πολιτεία δραστηριοποιήθηε στον τομέα της εκπαίδευσης με στόχο την ένταξη των τσιγγανοπαίδων στο κεντρικό εκπαιδευτικό σύστημα. Μία ανάλογη προσπάθεια χρειάζεται για τον αλφαβητισμό των ενηλίκων Ρομά. 2

3 - Η σχολική φοίτηση των Ρομά είναι εξαιρετικά ευάλωτη σε εξωτερικούς παράγοντες, όπως η μετακίνηση, τα οικονομικά προβλήματα που οδηγούν στην παιδική εργασία, η απόσταση από το σχολείο, κάποια αρνητικά φαινόμενα που παρατηρούνται σε σχολεία, η έλλειψη κατάλληλης και μόνιμης στέγης. Η εκπαίδευση της νέας γενιάς Ρομά, αλλά και των αναλφάβητων όλων των ηλικιών, πρέπει να προσεχτεί ιδιαίτέρως γιατί θα δώσει τη δυνατότητα σε αυτή την ομάδα να ενταχθεί στην ελληνική κοινωνία και οικονομία. -Συχνά οι εκπαιδευόμενοι δεν είναι σε θέση να παρακολουθήσουν συστηματικά την εκπαιδευτική διαδικασία, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που αναγκάζονται να την διακόψουν εξαιτίας δυσμενών συνθηκών ζωής και εργασίας. -Οι εκπαιδευόμενοι μπορεί να μην έχουν προηγούμενη εμπειρία από ενεργητικές εκπαιδευτικές τεχνικές και είναι πιθανόν, στην αρχή τουλάχιστον, να έχουν αναστολές ως προς τη συμμετοχή τους. Γ. Έχοντας υπόψη λοιπόν τις ιδιαιτερότητες που διέπουν αυτές τις πληθυσμιακές ομάδες, ο εκπαιδευτής θα πρέπει να εναρμονίσει την εκπαιδευτική διαδικασία μέσα σε ένα πνεύμα ενθαρρυντικής αποδοχής της εκπαιδευόμενης ομάδας και ευελιξίας στο χειρισμό του εκπαιδευτικού υλικού. Οι ακόλουθες γενικές οδηγίες στοχεύουν να δώσουν μία κατεύθυνση στα σημεία πού θα πρέπει να προσέξει ο εκπαιδευτής για την αποτελεσματικότερη διεξαγωγή του έργου του: - Αυτοπεποίθηση και συμμετοχή: Εκτός από τη χρήση απλής και κατανοητής γλώσσας, εκείνο που απαιτείται από τον εκπαιδευτή είναι να επιλέξει τις κατάλληλες τεχνικές για να ενδυναμώσει την αυτοπεποίθηση των εκπαιδευομένων στη χρήση της ελληνικής γλώσσας και στη γενικότερη συμμετοχή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία. - Διερεύνηση γραμματικών γνώσεων: Ο εκπαιδευτής θα ήταν καλό να διερευνήσει εκ των προτέρων τις γραμματικές γνώσεις των εκπαιδευομένων και να λάβει υπόψη του την πιθανή ανομοιογένεια στο επίπεδο κατανόησης και χρήσης της ελληνικής γλώσσας. Στο τέλος της 10 ης ενότητας παρεμβάλλεται μία δοκιμασία (τεστ) κατάταξης το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί με την έναρξη των μαθημάτων για να διερευνηθεί το επίπεδο γλώσσας στο οποίο βρίσκονται οι εκπαιδευόμενοι. Στη συνέχεια οι αρχάριοι θα ξεκινήσουν από την 1 η ενότητα, ενώ οι ψευδοαρχάριοι μπορούν να μπουν κατ ευθείαν στην ύλη της 11 ης ενότητας. - Αλληλοσεβασμός και αμοιβαία επικοινωνία: Ήδη από την εναρκτήρια συνάντηση ο εκπαιδευτής θα πρέπει να διαμορφώσει το κατάλληλο κλίμα και την ατμόσφαιρα αμοιβαίας επικοινωνίας και αλληλοϋποδοχής μεταξύ των μελών της ομάδας. Ένα ιδιαίτερο στοιχείο που πρέπει να φροντίσει ο εκπαιδευτής κατά την εναρκτήρια συνάντηση είναι και ο ίδιος και οι 3

4 εκπαιδευόμενοι να μάθουν το όνομα που επιθυμεί να χρησιμοποιεί κάθε μέλος της εκπαιδευτικής ομάδας. Η εκμάθηση και η ορθή προφορά του ονόματος αποτελεί μια πρώτη απόδειξη του αλληλοσεβασμού μεταξύ των εκπαιδευομένων. Και τούτο έχει ξεχωριστή σημασία. - Προσέγγιση προβλημάτων: Ο εκπαιδευτής καλείται να αντιμετωπίσει τα σοβαρά πολλές φορές προβλήματα των εκπαιδευομένων που σχετίζονται με το πρόγραμμα εκπαίδευσης, αλλά και να υποδεικνύει μεθόδους για την αποτελεσματικότερη προσέγγιση των προβλημάτων τους.. - Πρόκληση ενδιαφέροντος: Είναι απαραίτητο ο εκπαιδευτής να επιλέξει εκπαιδευτικές τεχνικές και να καλλιεργήσει κλίμα συνεργασίας, που όχι μόνο δεν θα θυμίζουν στους εκπαιδευόμενους τις πιθανές αρνητικές εμπειρίες από προηγούμενες εκπαιδευτικές διαδικασίες, αλλά αντίθετα θα προκαλούν το ενδιαφέρον και την ενεργητική συμμετοχή τους - Βιωματική προσέγγιση εκπαίδευσης: Η σύνδεση της εκπαιδευτικής διαδικασίας με την καθημερινότητα των εκπαιδευομένων της μειονότητας των Ρομά, τόσο από το χώρο της κοινωνικής τους ζωής, όσο και από το πεδίο της επαγγελματικής τους εμπειρίας είναι σημαντικός παράγοντας για την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Ο εκπαιδευτής είναι απαραίτητο να ενθαρρύνει τους εκπαιδευομένους να μοιράζονται τις εμπειρίες τους και να αξιοποιεί κάθε τύπου εκπαιδευτικό υλικό που γεφυρώνει τα θέματα της διδασκαλίας με την κοινωνική πραγματικότητα των εκπαιδευομένων. - Εκπαιδευτικές τεχνικές: Προκειμένου η μάθηση ενηλίκων και ειδικότερα των κοινωνικά ευάλωτων ομάδων να γίνει αποτελεσματική, είναι απαραίτητο ο εκπαιδευτής να αξιοποιήσει τις ενεργητικές εκπαιδευτικές τεχνικές, κάνοντας τον εκπαιδευόμενο πρωταγωνιστή στην εκπαιδευτική διαδικασία. - Εξοικείωση με το υλικό: Συνιστάται στον εκπαιδευτή να διαβάσει όλο το βιβλίο εκ των προτέρων για να εξοικειωθεί με τη δομή και τη μεθοδολογία που ακολουθείται. Ακόμη μπορεί να συζητήσει με τους εκπαιδευτές Συμβουλευτικής και Αγωγής Υγείας για να συνδυάσει μία διαθεματική προσέγγιση στο περιεχόμενο της διδακτέας ύλης. Συνοπτικά, θα πρέπει ο εκπαιδευτής να προσφέρει την κατάλληλη εμψύχωση και να δημιουργεί το κατάλληλο κλίμα εμπιστοσύνης και συνεργασίας για να πείσει τους εκπαιδευόμενους για τη σταδιακή ενεργητική συμμετοχή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία. Επιπλέον ο εκπαιδευτής καλείται να πείσει τους εκπαιδευομένους ότι η συγκεκριμένη εκπαιδευτική διαδικασία συνιστά δυνατότητα και όχι διάκριση ή απαξίωση της ταυτότητάς τους. 4

5 ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ Το εγχειρίδιο Ταξίδι στη Γλώσσα αποτελείται από τρία μέρη, το καθένα διάρκειας 25 ωρών. Το κάθε μέρος διαρθρώνεται σε θεματικές ενότητες διάρκειας 3 ωρών. Το Α Μέρος καλύπτει τις θεματικές ενότητες 1-8, το Β Μέρος καλύπτει τις ενότητες 9-16 και το Γ Μέρος καλύπτει τις ενότητες Η ενότητα 25 είναι γενική επανάληψη με ασκήσεις και δραστηριότητες σε γραπτό και προφορικό λόγο. Συνεπώς το βιβλίο έχει 25 θεματικές ενότητες σε σύνολο 75 διδακτικών ωρών. Ως διδακτική ώρα νοείται η περίοδος των 60 λεπτών. Η κάθε θεματική ενότητα είναι διαρθρωμένη σε δύο υποενότητες διάρκειας 90 λεπτών η κάθε μία (1½ και 1½ ώρες). Στο βιβλίο η κάθε υποενότητα αποκαλείται Μάθημα 1 ο και Μάθημα 2 ο. Οι ενότητες 8, 16 και 24 δηλαδή οι τελευταίες θεματικές ενότητες κάθε Μέρους είναι επαναληπτικές με διάρκεια 4 ωρών η κάθε μία και αποτελούνται από ασκήσεις και δραστηριότητες αυτοαξιολόγησης και εμπέδωσης της διδαχθείσας ύλης. Η τέταρτη ώρα διάρκειας 60 λεπτών περιλαμβάνει ασκήσεις αξιολόγησης και προόδου των εκπαιδευομένων. Στις 25 ενότητες του βιβλίου παρουσιάζονται επικοινωνιακές καταστάσεις και περιγράφονται κοινωνικές δραστηριότητες οι οποίες αντιστοιχούν στο ηλικιακό επίπεδο των γονέων, στην καθημερινότητά τους, στα ενδιαφέροντά τους και στις υποχρεώσεις τους ως γονείς και ως Ελληνες πολίτες. Η διάταξη του υλικού ακολουθεί την ακόλουθη διαβάθμιση: 1. Διάλογοι 2.Κείμενα 3. Γραμματική 4. Ασκήσεις προφορικές 5. Ασκήσεις γραπτές 6. Λεξιλόγιο Η μεθοδολογία του υλικού τηρήθηκε με βάση τις ακόλουθες αρχές: - Την ανάπτυξη διαπολιτισμικού διαλόγου. - Την αναγνώριση της ισότητας όλων των ανθρώπων, αλλά και την αναγνώριση της διαφορετικότητας του καθενός. - Την προσαρμογή του περιεχομένου του προγράμματος στο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον της μειονότητας. - Την ετερογένεια της ομάδας με τις ιδιαίτερες κλίσεις και τα ενδιαφέροντά της, αλλά και τις ιδιαίτερες ανάγκες ή τα προβλήματά της σε ατομικό και εκπαιδευτικό επίπεδο. - Την αλληλεπίδραση και συνεργασία των εκπαιδευομένων και - Τη σπειροειδή προσέγγιση με στόχο την επαναφορά και το συνεχή εμπλουτισμό των στοιχείων που παρουσιάζονται στις θεματικές ενότητες. 5

6 Με βάση αυτές τις αρχές διαμορφώθηκε ένα υλικό που να ανταποκρίνεται στις διαδικασίες μάθησης των ενηλίκων, που συνοπτικά ορίζονται ως εξής: - Κατανοητή διαμόρφωση της διδακτέας ύλης - Συσχετισμός με την καθημερινότητα και σύνδεση με τις εμπειρίες των εκπαιδευομένων - Ενεργητική συμμετοχή των εκπαιδευομένων - Ομαδική συνέργεια με ασκήσεις ανά δύο, σε υποομάδες ή με την καθοδήγηση του εκπαιδευτή - Ενθαρρυντικό κλίμα για την εκδήλωση συμμετοχής Α. Κείμενα και Διάλογοι: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ Οι πρώτες ενότητες έχουν σύντομους διαλόγους,οι οποίοι σταδιακά διερύνονται και διανθίζονται με μικρά κείμενα. Η επιλογή των κειμένων και στα τρία μέρη του εγχειριδίου αποφεύγει τις δυσνόητες κατασκευές λόγου, λειτουργεί με απλή και ευκρινή δομή γλώσσας και προσεγγίζει τις κοινωνικές καταστάσεις που βιώνουν οι ενήλικες Ρομά είτε ως γονείς είτε ως Έλληνες πολίτες. Ανάμεσα στα κείμενα και τους διαλόγους παρεμβάλλονται εκφράσεις και σχήματα λόγου που ταιριάζουν στο περιεχόμενο της κάθε ενότητας, επισημαίνονται με ευκρίνεια και επαυξάνονται όπου χρειάζεται: π.χ. στην ενότητα Τι καιρό κάνει εμπλουτίζονται με παροιμίες για τους μήνες ή στις Τελετές με ευχές για γάμο και άλλες περιστάσεις του κοινωνικού βίου (βάφτιση, υγεία, επιτυχία κλπ). Οι διάλογοι καλύπτουν απλά ή πιο σύνθετα θέματα, όπως συστάσεις, χαιρετισμούς, γνωριμίες, συναντήσεις, τρόπους διαβίωσης, επαγγέλματα, και ζητάται από τους εκπαιδευόμενους να τους αναπαραγάγουν με τα στοιχεία της δικής τους ζωής. Τα κείμενα προέρχονται από διάφορες πηγές και τα περισσότερα έχουν ανασκευαστεί στις ανάγκες μάθησης των ενηλίκων Ρομά. Τα βίβλία της Γλώσσας και της Ιστορίας του Δημοτικού παρέχουν τα περισσότερα κείμενα όπως το ξύλινο κουτί, τον ουρανό, το ραδιόφωνο. Από την Ιστορία του Δημοτικού παρατίθενται μικρά κείμενα για την Ελλάδα, την ελληνική ιστορία και μυθολογία, τις ελληνικές συνήθειες και τον τρόπο ζωής. Αντίστοιχα παρατίθενται μικρά κείμενα για την ιστορία των Ρομά, το ρόμικο πολιτισμό, τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους από ανάλογες πηγές (βλ. Βιβλιογραφία). Τονίζονται τα κοινά στοιχεία στην πορεία των δύο λαών, η συνεύρεσή τους στον ίδιο τόπο, την Ελλάδα, οι κοινές εμπειρίες και προσδοκίες ζωής. Τα σημεία διαφοροποίησης των δύο λαών δίνονται υπό μορφήν ερωτήσεων προκειμένου να αναπτυχθεί διάλογος και προβληματισμός ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τη γνώση των ενηλίκων. 6

7 Ένας άλλος τρόπος που συνδυάζει κείμενο με αφήγηση είναι η άμεση παρουσίαση προσώπων κάθε ηλικίας από τον πληθυσμό των Ρομά. Η παρουσίαση προσώπων στοχεύει στην αμεσότητα της πληροφορίας και την πρόκληση ενδιαφέροντος για παρόμοια βιώματα, τα οποία μπορούν να επικαλεστούν οι εκπαιδευόμενοι ανοίγοντας τη συζήτηση μέσα στην τάξη γύρω από το θέμα της κάθε παρουσίασης. Κάθε κείμενο και διάλογος πλαισιώνεται με ερωτήσεις εμπειρίας σχετικές με τον τίτλο του μαθήματος. Με την ένδειξη Πείτε στην τάξη, Συζητήστε στην τάξη Μιλήστε στην τάξη για οι εκπαιδευόμενοι καλούνται να εκφραστούν ελεύθερα σε θέματα προοδευτικής συνθετότητας παρουσιάζοντας στοιχεία και βιώματα της δικής τους ζωής. Οι προφορικές δραστηριότητες γίνονται σε προφορικό επίπεδο με τη βοήθεια του εκπαιδευτή. Κάποιες φορές αυτές οι δραστηριότητες γίνονται αφετηρία για κοινή συζήτηση μεταξύ εκπαιδευομένων με τον ενισχυτικό ρόλο του εκπαιδευτή, όπως για παράδειγμα στο ρόλο των φύλων ή στον πολίτη και την πολιτεία καθώς οι ενήλικες έχουν διαμορφωμένες απόψεις και γνώση των άμεσων πολιτισμικών και κοινωνικών καταστάσεων στις οποίες ζούν. Οι προφορικές δραστηριότητες εμβαθύνουν περισσότερο στο λεξιλόγιο που χρησιμοποιήθηκε στα Κείμενα και τους Διαλόγους, μεταφέρουν την ιστορία που προηγήθηκε στα μέτρα ζωής του εκπαιδευόμενου και του ζητούν να εκφραστεί ελεύθερα σε ερωτήσεις επί των κειμένων, για τις προσωπικές του εμπειρίες ή για περιγραφές εικόνων σχετικών με το περιεχόμενο των κειμένων. Όπου χρειάζεται, ο εκπαιδευόμενος καθοδηγείται να δώσει στοιχεία με μεγαλύτερη ακρίβεια και προσοχή στις απαντήσεις του όπως για -την παραγωγή λέξεων που προέρχονται από άλλες (π.χ. επαγγέλματα-επαγγελματίες), -τη σύγκριση ποιοτήτων και ποσοτήτων, -τη συμπλήρωση μιας αίτησης -την παρακολούθηση διαδρομών -τη σύνταξη μιας αγγελίας -τα οικογενειακά του στοιχεία Στις προφορικές δραστηριότητες περιλαμβάνεται και η αναζήτηση υλικού από εφημερίδες, έντυπο υλικό, βιβλία, σχολικά προγράμματα, λογαριασμούς κ.α. Σε αυτό το σημείο ο εκπαιδευτής μπορεί να βρει και να φέρει ο ίδιος στο τμήμα πρωτότυπο υλικό, αλλά παράλληλα θα πρέπει να προτρέψει τους εκπαιδευόμενους να αναζητήσουν μέσα από τη δική τους καθημερινή πραγματικότητα και τις προσωπικές τους αντιλήψεις κάθε στοιχείο που μπορεί να αξιοποιηθεί στην εξοικείωση τους με την ελληνική γλώσσα. Β. Γραμματική: Στη Γραμματική περιλαμβάνται μορφοσυντακτικά φαινόμενα σε επίπεδο αρχαρίων και ημιαρχαρίων. Σταδιακά παρουσιάζονται στοιχεία γραμματικής και σύνταξης τα οποία εστιάζονται στη μορφή και τη χρήση του ονόματος (ουσιαστικό-επίθετο) και του ρήματος και επεκτείνονται επιλεκτικά σε 7

8 αντωνυμίες, επιρρήματα, προθέσεις, συνδέσμους και τη μετοχή. Κάθε γραμματικό φαινόμενο πλαισιώνεται με Παραδείγματα για να φανεί η χρήση της γραμματικής στη σύνταξη του λόγου. Οι δραστηριότητες που ακολουθούν ζητούν την αναπαραγωγή των φαινομένων σύμφωνα με τα παραδείγματα. Δεν χρησιμοποιήσαμε κανόνες για να παρουσιάσουμε τα γραμματικά φαινόμενα. Όμως εκεί που θεωρήσαμε ότι ένας κανόνας θα λειτουργούσε αποσαφηνιστικά συμπεριλάβαμε μία εμφανή σημείωση σε απλούστερη μορφή (π.χ. στη συλλαβική αύξηση του αορίστου και στην κλίση των αντωνυμιών που προσιδιάζουν στα επίθετα). Πιο συγκεκριμένα αναλύονται τα εξής γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα: 1. Γραμματικά φαινόμενα Άρθρο:οριστικό και αόριστο Ουσιαστικά: αρσενικά σε ος, -ης, ας, έας θηλυκά σε α, -η ουδέτερα σε ο, -ι, -μα, -ιμο, -ος Επίθετα: σε -ος / -η, -ιά / -ο Αριθμητικά απόλυτα-τακτικά Παραθετικά επιθέτων (μονολεκτικά-περιφραστικά) Ρήματα: είμαι /έχω Α και Β συζυγία Ενεργητική φωνή: Ενεστώτας, μέλλοντας (διαρκείας, απλός), αόριστος, υποτακτική, προστακτική ενεστώτα, αορίστου Μεσοπαθητική φωνή: Ενεστώτας, μέλλοντας (διαρκείας, απλός), αόριστος, Αποθετικά ρήματα Απρόσωπα ρήματα και εκφράσεις Αντωνυμίες: Προσωπικές Δεικτικές (αυτός εκείνος) Κτητικές Ερωτηματικές Αόριστες Προθέσεις: από, σε, με, για Επιρρήματα τοπικά, χρονικά Σύνδεσμοι παρατακτικού και υποτακτικού λόγου Μετοχή ενεργητικής φωνής Υποκοριστικά Κλητική Απόστροφος Έγκλιση τόνου Β. Συντακτικά φαινόμενα Καταφατικές, αρνητικές, ερωτηματικές προτάσεις Χρήση πτώσεων Συμφωνία ουσιαστικού - επιθέτου 8

9 Σχηματισμός απλής πρότασης: Υποκείμενο- ρήμα, Υποκείμενο-ρήμα-αντικείμενο Εμπρόθετη αιτιατική Δευτερεύουσες προτάσεις: Χρονικές, Αιτιολογικές, Τελικές. Το αναφορικό που Ρήματα με να ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ Λέξεις: Στο υλικό της 1ης ενότητας υπάρχει ένας καταιγισμός από λέξεις που ζητούνται να αναγνωσθούν, να τονιστούν, να συλλαβιστούν. Ο εκπαιδευτής χειρίζεται με ευελιξία το υλικό αυτό χωρίς να εμμένει στην εμπέδωση των φωνηεντικών και συμφωνικών συμπλεγμάτων. Η ενότητα αφορά σε μία πρώτη επαφή με την ελληνική γλώσσα όπου η βαρύτητα δίνεται στην αναγνώριση των γραμμάτων και στη σύνθεσή τους σε λέξεις. Σε αυτή την ενότητα μπορεί να ανατρέχει ο εκπαιδευτής για να εφαρμόζει την ορθή ανάγνωση, το σωστό τονισμό και το συλλαβισμό των λέξεων όπου είναι απαραίτητο (π.χ. στην έγκλιση του τόνου). Στίξη: Η στίξη που περιλαμβάνεται στην 1 η ενότητα παρουσιάζει τα βασικά σύμβολα που εμφανίζονται στους διαλόγους και αποτυπώνουν την ανάλογη χροιά που πρέπει να χρησιμοποιήσει και ο προφορικός λόγος στην αναπαραγωγή διαλόγων και ερωτοαποκρίσεων. Πτώσεις: Δεν ονομάζονται οι πτώσεις, αντίθετα ο εκπαιδευτής θα πρέπει να τονίσει τη χρήση των πτώσεων με βάση τις καταλήξεις και τη θέση τους στο γραπτό και προφορικό λόγο. Η γενική ενικού και πληθυντικού είναι ένα σημείο που μπορεί να σταθεί περισσότερο ο εκπαιδευτής, εξάλλου έμφαση δίνεται και στις γραμματικές ασκήσεις που συνοδεύουν τα γραμματικά φαινόμενα. Συνειδητά κάποιες διττογραφίες έχουν διατηρηθεί για να φανεί ότι και οι δύο τρόποι είναι θεμιτοί, όπως για παράδειγμα η θέση του τόνου στη λέξη χρόνων και χρονών (ιδιαίτερα στον προφορικό λόγο). Αριθμοί-Γένη: Ο εκπαιδευτής θα πρέπει να εξοικειώσει τους εκπαιδευόμενους με τη χρήση των αριθμών (ενικός-πληθυντικός) και του γραμματικού γένους (αρσενικό-θηλυκό-ουδέτερο). Αυτό αφορά σε άρθρα, ουσιαστικά, επίθετα, αντωνυμίες. Το τελικό ν: Δεν χρειάζεται να απασχολήσει τον εκπαιδευτή η χρήση του τελικού ν. Η παρουσίασή του μέσα στα κείμενα και τις ασκήσεις είναι επαρκής για να δημιουργήσει ένα οπτικό ερέθισμα, το οποίο δεν υποχρεούνται οι εκπαιδευόμενοι να αναπαραγάγουν στη δική τους εκφορά του λόγου. Ρήματα. Χρόνοι-Εγκλίσεις: Σταδιακά ο εκπαιδευτής πρέπει να δείξει τη χρήση του ρήματος ξεκινώντας από τα βοηθητικά έχω και είμαι και συνεχίζοντας στην ενεργητική και μεσοπαθητική φωνή. Διδάσκονται πέντε (4) χρόνοι: ο ενεστώτας, ο μέλλοντας (απλός και διαρκείας) και ο αόριστος, και οι τρεις (3) εγκλίσεις: οριστική, υποτακτική, προστακτική. Σε αυτό το επίπεδο δεν διδάσκεται η προστακτική της μεσοπαθητικής φωνής. 9

10 -Η απλή υποτακτική και ο απλός μέλλοντας διδάσκονται μαζί για να φανεί η ομοιότητα της κλίσης. Οι ασκήσεις που πλαισιώνουν το γραμμματικό φαινόμενο στοχεύουν να εξοικειώσουν τους εκπαιδευόμενους με τη διαφορετική χρήση των μορίων θα/να. -Οι Δραστηριότητες της Γραμματικής είναι ασκήσεις εφαρμογής στο περιεχόμενο των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων. Περιλαμβάνουν συμπλήρωση κενών, παραγωγή λόγου, κλίση ονομάτων και ρημάτων, αντιστοίχιση πτώσεων. Εδώ οι ασκήσεις ακολουθούν μία παραδοσιακή δομή, γι αυτό και χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή από τον εκπαιδευτή για να διατηρηθεί το ενδιαφέρον των εκπαιδευομένων. -Συνιστάται τα πρώτα 45 λεπτά του κάθε Μαθήματος να αφιερώνονται στα πρώτα Κείμενα και Διαλόγους που υπάρχουν στο κάθε Μάθημα καθώς και στο θεωρητικό και παραδειγματικό μέρος της Γραμματικής. Μετά από ένα διάλειμμα, στα επόμενα 45 λεπτά του Μαθήματος οι εκπαιδευόμενοι συνεχίζουν με τις Δραστηριότητες της Γραμματικής. Στα κείμενα που απομένουν μπορούν να επανέλθουν στο τέλος των επόμενων 45 λεπτών συνδυάζοντας την ανάγνωση και επεξεργασία τους με τις τελικές προφορικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν στοιχεία της καθημερινότητας όπως τα ακόλουθα: - Αριθμούς και αριθμητικές πράξεις - Οι σχολικές τάξεις - Οι ημέρες της εβδομάδας - Οι μήνες του χρόνου, οι εποχές - Η ώρα - Τα χρώματα - Τα ρούχα - Τα τρόφιμα - Τα επαγγέλματα - Οι ιατρικές ειδικότητες - Οι αποστάσεις - Οι ευχές - Οι γιορτές - Οι σχολικές αργίες Ο εκπαιδευτής μπορεί να επιλέξει σε τι απ όλα αυτά θα δώσει έμφαση και τι θα παρακάμψει ανάλογα με το χρόνο που διαθέτει, τη συνάφεια με την προηγηθείσα γραμματική, το ενδιαφέρον που θα επιδείξουν οι εκπαιδευόμενοι. Στόχος στις ποικίλες προφορικές δραστηριότητες είναι να επανέλθουν οι εκπαιδευόμενοι σε μια πιο ελεύθερη χρήση της γλώσσας επιλέγοντας τις ασκήσεις που θεωρούν περισσότερο αναγκαίες από κάποιες άλλες. Και σε αυτό το στάδιο παρακινείται η φαντασία, η παρατηρητικότητα, η συνδυαστικότητα, η αναγνώριση στοιχείων από την καθημερινή πραγματικότητα. Τόσο οι γραπτές όσο και προφορικές δραστηριότητες κατανέμονται ισόρροπα σε κάθε στάδιο του υλικού. Το Λεξιλόγιο στο τέλος κάθε υποενότητας οριοθετεί ένα βασικό λεκτικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε στα κείμενα και τους διαλόγους. Αν και δεν παρουσιάζεται 10

11 εξαντλητικά σε αυτό το σημείο του βιβλίου, εν τούτοις το λεξιλόγιο επανέρχεται αθροιστικά στο Γλωσσάριο που συντάσσεται στο τέλος του βιβλίου. Οργανωμένο σε ένα πλήρες λεξιλογικό σώμα κατανέμεται με κλιμακούμενη βαρύτητα στα τρία μέρη του βιβλίου και στοχεύει να καλύψει τις ανάγκες γνώσης του Λεξιλογίου που χρειάζεται ένας ενήλικας γονέας για να συνεννοηθεί στην ιδιαίτερη κοινότητα όπου ζει και μεγαλώνει τα παιδιά του. Το βιβλίο εμπλουτίζεται με φωτογραφικό υλικό προερχόμενο από εικόνες του διαδικτύου. Και εδώ έγινε προσπάθεια ώστε οι εικόνες που επιλέγονται να παραπέμπουν στο περιεχόμενο της κάθε ενότητας και να ενισχύουν το ενδιαφέρον της για την παρακολούθηση των Μαθημάτων. Ο εκπαιδευτής μπορεί να χρησιμοποιήσει τις εικόνες για να κάνει το μάθημα πιο ζωντανό, να προκαλέσει σχόλια και αντιδράσεις, να χαλαρώσει την ένταση του μαθήματος, να αστειευθεί, να παρακινήσει σε παιχνίδια ρόλων. Οι περισσότερες εικόνες βρίσκονται στα Κείμενα και τους Διαλόγους ενώ στη Γραμματική η παρεμβολή εικόνων είναι περιορισμένη και λειτουργεί μόνο σηματοδοτικά. Εκεί το βάρος τίθεται στη συστηματική καλλιέργεια του γραπτού λόγου. Τέλος τόσο οι δραστηριότητες όσο και οι φωτογραφίες προκαλούν τον εκπαιδευτή να ασχοληθεί περαιτέρω με την ανεύρεση παράπλευρου υλικού από τον τύπο και από τις τρέχουσες πρακτικές της καθημερινότητας. Ιδιαίτερα σημαντικός κρίνεται ο ρόλος του εκπαιδευτή ο οποίος συντονίζει, καθοδηγεί και ενθαρρύνει την εκπαιδευτική διαδικασία αξιοποιώντας τις επιτυχείς επιδόσεις των εκπαιδευομένων, χωρίς να καταφεύγει σε κολακεία, και εξηγώντας με απτά παραδείγματα τις μη επιτυχείς απαντήσεις των εκπαιδευομένων. Εξάλλου ένας τρόπος μαθησιακής εφαρμογής αποτελεί και η συνεχής παράθεση παραδειγμάτων που λειτουργούν ενισχυτικά στην κατανόηση των μορφοσυντακτικών δομών, αλλά και στην ανάπλαση προτάσεων με λέξεις που εμφανίζονται στο λεξιλόγιο. Εισαγωγή A Μέρος 1 η Ενότητα: Γράμματα και λέξεις Α. Αλφάβητο Προφορά Τονισμός Β. Χαιρετισμοί, συστάσεις Προσωπικές αντωνυμίες Το ρήμα είμαι, Αριθμοί 1-20, ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ 11

12 Προφορική- γραπτή γλώσσα 2 η Ενότητα: Προσωπικές σχέσεις Α. Οικογένεια Το ρήμα έχω Το οριστικό άρθρο Ελληνική Ρομ οικογένεια Β. Συγγένειες Ερωτηματικές αντωνυμίες ποιος, ποια, ποιο (είναι); Αριθμοί , Συλλαβισμός 3 η Ενότητα:Καθημερινή ζωή Α. Πού μένετε;τι δουλειά κάνετε; Ενεστώτας ρημάτων σε ω (α συζυγία) Κατάφαση, άρνηση, Τα χρώματα Αριθμοί Β. Διασκέδαση Καταλήξεις ουσιαστικών Άρθρα, επίθετα, ουσιαστικά Το αόριστο άρθρο ένας, μία ένα Μήνες, εποχές 4 η Ενότητα:Κοινωνική ζωή Α. Έλληνες Ρομά Ουσιαστικά αρσενικά ας, -ης/ής Ωρα Επιρρήματα Β. Παρέα με φίλους Ενεστώτας ρημάτων σε ώ (β συζυγία) Τα ρήματα πάω// πηγαίνω, ακούω 5 η Ενότητα:Διατροφή Α. Μια συνηθισμένη μέρα Θηλυκά σε α/ά, -η/ή Τακτικά αριθμητικά Οι μέρες της εβδομάδας Β. Τρόφιμα Αρσενικά σε ος Ουδέτερα ουσιαστικά σε ο, -ί Υποκοριστικά 12

13 6 η Ενότητα: Ενδυμασία Α. Το σώμα Δεικτικές αντωνυμίες:αυτός,-ή-ό//εκείνος,-η,-ο Πρόθεση σε+οριστικό άρθρο Το ρήμα έρχομαι Β. Ο Καιρός, Τα ρούχα Τα ρήματα μου αρέσει-μου πάει Τοπικά επιρρήματα Κλητική 7 η Ενότητα:Διαμονή Α. Το σπίτι Επίθετα ος, -η, -ο Επιρρήματα από επίθετα Το ρήμα υπάρχει, Β. Τρόποι διαβίωσης Ερωτηματική αντωνυμία ποιος, ποια, ποιο ( υποκείμενο) ποιον, ποια, ποιο/τι (αντικείμενο), Με, σε, από, για+ερωτηματικές αντωνυμίες 8 η Ενότητα:Επανάληψη: Ενότητες 1-7 Έλεγχος γνώσεων Β ΜΕΡΟΣ 9 η Ενότητα:Εκπαίδευση Α. Οι τάξεις του σχολείου Κτητικές αντωνυμίες, Έγκλιση τόνου Άρθρα-Επίθετα-ουσιαστικά Β. Το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα Προσωπικές αντωνυμίες: αδύνατοι-δυνατοί τύποι (αιτιατική) Το μόριο να +αδύνατοι τύποι προσωπικής αντωνυμίας 10 η :Ενότητα:Επαγγέλματα Α. Εμπόριο, εποχιακή εργασία Προσωπικές αντωνυμίες:αδύνατοι-δυνατοί τύποι (γενική) Τα ρήματα λέω-τρώω, Ερωτήσεις: πόσο κάνει; 13

14 Ερωτηματική αντωνυμία πόσος, πόση, πόσο Β. Παλαιά και νέα επαγγέλματα Καλαθοπλεκτική, ανακύκλωση Μέλλοντας διαρκείας και υποτακτική ενεστώτα ρημάτων σε ω, -ώ (α, β συζυγία) Περιφραστικά παραθετικά επιθέτου Τεστ κατάταξης 11 η Ενότητα:Αγορά Α. Το χρήμα, τα μαγαζιά Προστακτική ενεστώτα ρημάτων σε ω, -ώ (α, β συζυγία) Άρνηση προστακτικής Ο σύνδεσμος μήπως Β. Λαϊκή αγορά, σούπερ-μάρκετ Προστακτική ρημάτων είμαι, ακούω, τρώω, λέω Οι σύνδεσμοι αλλά, όμως 12 η Ενότητα:Υπηρεσίες Α. Ταυτότητα, Πιστοποιητικό γέννησης Μεσοπαθητική φωνή ρημάτων σε ομαι (α συζυγία): Ενεστώτας, μέλλοντας διαρκείας, υποτακτική ενεστώτα Β. Δίπλωμα οδήγησης, Υπηρεσίες Αόριστες αντωνυμίες άλλος, άλλη, άλλο, μερικοί, μερικές, μερικά Σύνδεσμοι ούτε...ούτε, είτε...είτε 13 η Ενότητα:Υγεία Α. Παιδικές Ασθένειες Μεσοπαθητική φωνή ρημάτων σε ιέμαι, -ούμαι (β συζυγία) Ενεστώτας, μέλλοντας διαρκείας, υποτακτική ενεστώτα Β. Γιατροί, Ασφάλιση Υγείας Αόριστος ρημάτων σε ω (α συζυγία) Χρονικά επιρρήματα με αόριστο 14 η Ενότητα:Μετακινήσεις Α. Αυτοκίνητο, τραίνο, πλοίο Αόριστος ρημάτων σε ώ (β συζυγία) Προθέσεις: από... σε (αποστάσεις) Β. Από την άμαξα στο αεροπλάνο Προστακτική αορίστου ρημάτων σε ω (α συζυγία) Κατάφαση, άρνηση προστακτικής 14

15 15 η Ενότητα:Μικρές αγγελίες Α. Αγοραπωλησίες Προστακτική αορίστου ρημάτων σε ώ (β συζυγία) Κατάφαση, άρνηση προστακτικής Αόριστες άκλιτες αντωνυμίες κάτι, τίποτα, κάθε Β. Εύρεση εργασίας Αποθετικά ρήματα Η αόριστη άκλιτη αντωνυμία κάθε 16 η Ενότητα Επανάληψη:Ενότητες 9-15 Έλεγχος γνώσεων Γ Μέρος 17 η Ενότητα: Τελετές Α. Γάμος, γέννα, βαφτίσια, ευχές Αόριστος ανωμάλων ρημάτων Ανώμαλα ρήματα:προστακτική αορίστου. Β. Ήθη και Έθιμα Απλός μέλλοντας Απλή υποτακτική ρημάτων σε ω (α συζυγία) Άρνηση απλού μέλλοντα και απλής υποτακτικής Χρονικά επιρρήματα με απλό μέλλοντα 18 η Ενότητα:Κοινότητα Α. Χωριά και πόλεις Απλός μέλλοντας Απλή υποτακτική ρημάτων σε -ώ (β συζυγία) Θηλυκά ουσιαστικά σε η/-ης,-εως Β. Η Ελλάδα και οι πόλεις της Ανώμαλα Ρήματα: Απλός Μέλλοντας Απλή Υποτακτική Χρονικά επιρρήματα πότε, ποτέ, κάποτε 19 η Ενότητα: Ρόλοι φύλων Α. Άνδρες και γυναίκες στη σύγχρονη κοινωνία Προστακτική αορίστου+προσωπικές αντωνυμίες: Οι σύνδεσμοι όταν μόλις Β. Ενα σύγχρονο ζευγάρι Ρήματα με να Η χρήση του ρήματος μπορώ 15

16 Ο τελικός σύνδεσμος για να 20 η Ενότητα: Ενημέρωση Α. Τηλεόραση, ραδιόφωνο Οι εκφράσεις λες να..., είναι δυνατόν να..., είναι πιθανόν να... Οι σύνδεσμοι γιατί, επειδή, γι αυτό Β. Εφημερίδα, βιβλίο Τα ρήματα κοιμάμαι, θυμάμαι, λυπάμαι, φοβάμαι Οι προθέσεις ως/μέχρι 21 η Ενότητα: Γιορτές Α. Σχολικές αργίες Κτητικές αντωνυμίες δικός μου/δική μου/δικό μου Ρήματα με τους συνδέσμους ότι, πως Το αναφορικό ό, τι Β. Παραδοσιακές Γιορτές Το επίθετο πολύς Παραθετικά επιθέτου πολύς Το επίρρημα πολύ 22 η Ενότητα:Δικαιώματα, Υποχρεώσεις Α. Πολίτης και Πολιτεία Τα επίθετα όλος, όλη, όλο ίδιος, ίδια, ίδιο μόνος, μόνη, μόνο Ποσοτικά επιρρήματα Β. Πλούσιοι και φτωχοί Αρσενικά ουσιαστικά σε έας Ουδέτερα ουσιατικά σε μα ιμο Απρόσωπα ρήματα, απρόσωπες εκφράσεις +να 23 η Ενότητα: Ρομά και Ελληνικός πολιτισμός Α. Μουσική, Χορός, Θέαμα Παραθετικά επιρρημάτων Ο χρονικός σύνδεσμος πριν Μετοχή Ενεστώτα Β. Η Ιστορία των Ρομά στην Ευρώπη Το αναφορικό που Σύνδεσμοι Έγκλιση τόνου 24 η Ενότητα:Επανάληψη:Ενότητες

17 Έλεγχος γνώσεων 25 η Ενότητα: Γενική Επανάληψη Γλωσσάριο Βιβλιογραφία Γλωσσάριο Α Μέρος Β Μέρος Γ Μέρος ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Με βάση τις αρχές εκπαίδευσης ενηλίκων το παρόν εγχειρίδιο έχει διαμορφώσει το υλικό του χρησιμοποιώντας ευέλικτες συμμετοχικές τεχνικές εκπαίδευσης που στοχεύουν να εμπλέξουν τους εκπαιδευόμενους γονείς στην εκμάθηση και την εξοικείωσή τους με την Ελληνική γλώσσα. Δεδομένου ότι οι ενήλικες αξιοποιούν τις μαθησιακές δυνατότητές τους με την ενίσχυση της ενεργητικής συμμετοχής τους στην εκπαιδευτική διαδικασία έχουμε προσπαθήσει να αξιοποιήσουμε τις προσωπικές εμπειρίες τους και τις υπάρχουσες γνώσεις στη χρήση της γλώσσας των ενηλίκων στους οποίους απευθύνεται το βιβλίο. Γενικά ο προσανατολισμός του βιβλίου είναι να ενισχύσει και να βελτιώσει τον προφορικό λόγο, να ασκήσει και να διευκολύνει το γραπτό λόγο και να λειτουργήσει συνδυαστικά και στα δύο επίπεδα της γλώσσας με τη χρήση του παραδείγματος κατά κύριο λόγο, ενώ πλαγίως και κατ εξαίρεση, με την παρεμβολή του κανόνα προκειμένου να δειχτούν κάποια ιδιαίτερα φαινόμενα του γραπτού λόγου. Βασική δομή του κάθε μαθήματος είναι το κείμενο και τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα. Γύρω από αυτά τα δύο κέντρα διατυπώνονται μία σειρά από τεχνικές προσέγγισης του λόγου. Ο εκπαιδευτής θα πρέπει να χρησιμοποιήσει την τεχνική της εισήγησης στις θεματικές ενότητες με φειδώ και κυρίως για να οριοθετήσει το αντικείμενο της κάθε ενότητας. Αντίθετα θα πρέπει να εμπλουτίσει την εισήγησή του στα γραμματικόσυντακτικά φαινόμενα με τη χρήση των όρων στις παραδειγματικές τους σχέσεις και να συνδέσει την κατανόηση αυτών των φαινομένων με ασκήσεις προφορικού και γραπτού λόγου. Πιο συγκεκριμένα, στην παρουσίαση των θεματικών ενοτήτων προσαρμόστηκαν οι εκπαιδευτικές τεχνικές που ο εκπαιδευτής θα προσπαθήσει να ενεργοποιήσει ενθαρρύνοντας τους εκπαιδευομένους να αναλάβουν πρωταρχικό ρόλο στην κατανόηση της ελληνικής γλώσσας και τους μηχανισμούς της. Βασικές τεχνικές που υιοθετούνται είναι η συζήτηση, οι ερωτήσεις-απαντήσεις και οι ασκήσεις που στο βιβλίο παρουσιάζονται ως δραστηριότητες. Παράπλευρες τεχνικές είναι το 17

18 παιχνίδι ρόλων, η προσομοίωση, η μελέτη κατά περίπτωση που χρησιμοποιούνται ανάλογα με το περιεχόμενο της κάθε ενότητας και κυρίως σε πιο προχωρημένες θεματικές ενότητες όπου οι εκπαιδευόμενοι έχουν εξοικειωθεί τόσο με το λεξιλόγιο όσο και με τα βασικά γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα. Η εργασία σε ομάδες γίνεται σε συνδυασμό με άλλες τεχνικές όπως με τις ερωτοαπαντήσεις ή τη συζήτηση, αλλά και με το παιχνίδι ρόλων. Στη συνέχεια επεξηγούνται οι εκπαιδευτικές τεχνικές που αναφέρθηκαν και κατατάσσονται σε σχέση με τη θέση τους μέσα στην ύλη του βιβλίου. Καταιγισμός ιδεών: Ο εκπαιδευτής θα παρατηρήσει ότι στην πρώτη θεματική ενότητα με τίτλο Γράμματα και Λέξεις υπάρχει μία συσσώρευση πολλών λέξεων που λειτουργούν παραδειγματικά για την απεικόνιση των φθογγικών φαινομένων. Η παράθεση μιας πληθώρας λέξεων στην αρχή του εγχειριδίου υποβάλλει την τεχνική του καταιγισμού όχι ιδεών, αλλά στην προκειμένη περίπτωση, λέξεων. Οι εκπαιδευόμενοι πρέπει να ενθαρρυνθούν να διατυπώσουν προφορικά αυτές τις λέξεις προκειμένουν να οικειοποιηθούν την ηχητική τους εικόνα. Συζήτηση: Οι εκπαιδευόμενοι δουλεύουν κυρίως σε ολομέλεια ή υποκινούνται να διερευνήσουν ένα θέμα σε δυάδες και σπανιότερα σε ομάδες εργασίας. Στην τελευταία περίπτωση η συζήτηση μπορεί να συνδυαστεί με το παιχνίδι ρόλων για κάποια θέματα που ενδείκνυνται για την αντιθετικότητα των επιχειρημάτων και την αναπαράσταση εμπειριών. Σε ένα πρώιμο στάδιο τέτοια θέματα είναι η ζωή στο χωριό και η ζωή στην πόλη και η διασκέδαση σε ταβέρνα ή στο σπίτι. Η συζήτηση μπορεί να συνδυαστεί ακόμα με ομάδες εργασίας, μία τεχνική που ενδείκνυται σε δραστηριότητες όπως Χωριστείτε σε ομάδες και ταξιδέψτε οδικώς από την Θεσσαλονίκη στην Ξάνθη, από την Θεσσαλονίκη στην Αθήνα και από την Αθήνα να κάνετε τον γύρο της Πελοποννήσου χρησιμοποιώντας έναν οδικό χάρτη της Ελλάδας. Γενικά η συζήτηση είναι μία τεχνική που διατρέχει όλο το υλικό του εγχειριδίου και προσπαθεί να οργανώσει σε προφορικό λόγο τα περιστατικά των κειμένων και διαλόγων αξιοποιώντας την αντίστοιχη εμπειρία των εκπαιδευομένων. Μέσα στο εγχειρίδιο η τεχνική της συζήτησης υποβάλλεται στις αναφορές Πείτε, μιλήστε, συζητήστε, ενώ οι προτροπές ρωτήστε ή ρωτήστε το διπλανό σας ή ακόμα ρωτήστε τον εκπαιδευτή σας παραπέμπει στην τεχνική των ερωτήσεων απαντήσεων για μια ελεύθερη έκφραση των ενηλίκων σε θέματα σχετικά ή αποκλίνοντα από τη βασική προβληματική των κειμένων-διαλόγων. Ο εκπαιδευτής, ακολουθώντας τις υποδείξεις του εγχειριδίου, μπορεί να χρησιμοποιήσει την τεχνική της συζήτησης κατά την έναρξη μιας θεματικής ενότητας, αλλά με μία συγκεντρωμένη προσοχή ώστε να συζητηθούν κάποια πράγματα χωρίς να εξαντληθούν τα όρια του θέματος από την αρχή της ενότητας. Ο εκπαιδευτής θα επανέλθει στη συζήτηση μετά την ανάγνωση του κειμένου διαλόγου, το οποίο θα δώσει τα αναγκαία ερεθίσματα στους ενήλικες 18

19 για να ανακαλέσουν δικές τους ανάλογες εμπειρίες και να αναμετρήσουν τις εκφραστικές τους δυνατότητες επικοινωνίας σε παρόμοιες περιπτώσεις. Έτσι η συζήτηση ολοκληρώνεται μετά την ανάγνωση του κειμένου, όταν οι εκπαιδευόμενοι καλούνται να ανασυνθέσουν γεγονότα που προσομοιάζουν με αυτά που άκουσαν στο κείμενο και να τα διευρύνουν με τη δική τους γνώση της πραγματικότητας. Το Α και Β Μέρος του βιβλίου αποτελείται από διαλόγους ή σύντομα κείμενα, ενώ στο Γ Μέρος προτάσσονται απλά αφηγηματικά κείμενα με ιστορικό και κοινωνικό χαρακτήρα. Αυτό δηλώνει ότι πρέπει να τονιστεί η επικοινωνιακή διάσταση της γλώσσας στα πρώτα στάδια της εκμάθησής της, ενώ η κατανόηση και η νοηματική επεξεργασία απλών κειμένων (π.χ. δικαιώματα-υποχρεώσεις πολιτών, εκπαίδευση, πολιτισμός, ιστορία) θα πρέπει να συνδυασθεί με τη διαλογική προσέγγιση. Τόσο τα διαλογικά όσο και τα αφηγηματικά κείμενα είναι σχετικά μικρής έκτασης, αλλά με περιεκτικότητα εκφράσεων και συγκροτημένου λεξιλογίου. Η δυνατότητα ανάγνωσης θα πρέπει να δίνεται πάντα στους εκπαιδευόμενους που νοιώθουν επαρκείς στη ορθή εκφορά του λόγου, καθώς και η ανάγνωση του λεξιλόγιου στο τέλος κάθε μαθήματος. Ασκήσεις: Οι ασκήσεις διατρέχουν όλα τα μέρη της κάθε Θεματικής ενότητας, δηλαδή τα κείμενα, τους διαλόγους και τη γραμματική. Συνίστανται σε προφορικές και γραπτές ασκήσεις όπου ζητώνται η συμπλήρωση κενών, η αντιστοιχίση λέξεων ή προτάσεων, η επιλογή της σωστής απάντησης, η παραγωγή προτάσεων σύμφωνα με παραδείγματα. Στην τεχνική των ασκήσεων συγκαταλέγεται και η γλωσσική επεξεργασία εικόνων όπου ζητάται η αντιστοίχιση λέξεων με τις εικόνες ή ο συσχετισμός μιας εικόνας με το διάλογο που προηγήθηκε. Παιχνίδι ρόλων και προσομοίωση: Πρόκειται για δύο παράπλευρες τεχνικές που χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά ή εναλλακτικά και πληρούν έναν κοινό στόχο: Να μεταφέρουν τον εκπαιδευόμενο σε μία κατάσταση παρόμοια με αυτή που εκδιπλώνεται στα κείμενα διαλόγους και έχει ήδη αναπτυθεί στην ελεύθερη ή καθοδηγούμενη συζήτηση της εισαγωγής στην θεματική ενότητα. Παράλληλα χρησιμοποιούνται για να αξιοποιήσουν μία ανάλογη εμπειρία του εκπαιδευόμενου κινητοποιώντας τη συμμετοχή του στη μία ή την άλλη τεχνική. Το παιχνίδι ρόλων ενδείκνυται τόσο σε συνδυασμό με ομάδες εργασίας όσο και σε συζήτηση ανά δυάδες. Έτσι θέματα όπως ρόλοι γυναίκας-άνδρα, επικοινωνία γονιού με γιατρό, συζήτηση πωλητή και πελάτη, τελετές και έθιμα, και τέλος ομάδες που συζητούν μεταξύ τους για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του πολίτη ενδείκνυνται για την χρήση αυτής της εκπαιδευτικής τεχνικής. Ιδιαίτερα προσεκτικός πρέπει να σταθεί ο εκπαιδευτής εάν διακρίνει επιφυλακτικότητα στο μαθησιακό κλίμα κατά την διεξαγωγή μιας άσκησης στο παιχνίδι ρόλων. Θα πρέπει να μη διστάσει να χρησιμοποιήσει μία εναλλακτική τεχνική όπως συζήτηση ή ερωτήσεις-απαντήσεις. 19

20 Στην τεχνική προσομοίωσης, που δεν φαίνεται να διαφέρει ουσιαστικά από την οργάνωση του παιχνιδιού ρόλων, η στόχευση είναι να μεταφερθεί ο εκπαιδευόμενος σε μία νοητή πραγματικότητα που όμως δεν απέχει και τόσο από τα δικά του βιώματα, και μέσα από αυτή την κατάσταση να αναπτύξει τη δική του έκφραση. Σε αυτή την περίπτωση στο βιβλίο υπάρχει η ένδειξη φανταστείτε ότι... που σημαίνει ότι εδώ θα πρέπει να ενθαρρυνθούν οι εκπαιδευόμενοι σε μία διαδικασία βιωματικής ανάπλασης ενός γεγονότος που θα μπορούσε να συμβεί και σε αυτούς τους ίδιους. Έτσι η προσομοίωση θα χρησιμοποιηθεί για να κινητοποιήσει τους γονείς εκπαιδευόμενους να αναλογισθούν τι χρειάζεται το παιδί τους στην αρχή της σχολικής χρονιάς, για να φέρουν το Βιβλιάριο Υγείας των παιδιών τους και να συζητήσουν για τα εμβόλια και τις αρρώστιες τους, για να βρεθούν στο Δημαρχείο και να συμπληρώσουν μία αίτηση για Πιστοποιητικό γέννησης, για να γράψουν μία μικρή αγγελία σε θέμα που τους αφορά, για να συγκρίνουν το δικό τους επάγγελμα με άλλα επαγγέλματα. Πιο σπάνια και προς το τέλος των μαθημάτων γίνεται χρήση της τεχνικής της μελέτης κατά περίπτωση. Πρόκειται για μία σύνθετη άσκηση που στη δεδομένη ύλη των θεματικών ενοτήτων επιδιώκει την εμπέδωση και εφαρμογή της γνώσης που αποκτήθηκε σε ένα προχωρημένο επίπεδο γλώσσας. Βέβαια αυτή η τεχνική χρησιμοποιείται εδώ στην απλούστερη μορφή της με την διερεύνηση υλικού πέραν του εγχειριδίου και επεξεργασία του από τους ίδιους τους εκπαιδευόμενους. Η μελέτη κατά περίπτωση εφαρμόζεται σε ασκήσεις όπως η έρευνα σε εφημερίδες και περιοδικά με κατάταξη των τίτλων τους, η επεξεργασία ενός εβδομαδιαίου τηλεοπτικού προγράμματος ή μία σύντομη έρευνα για το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα. Μία ανάλογη διαδικασία εκπαιδευτικών τεχνικών χρησιμοποιείται και στις επαναληπτικές ενότητες, αλλά και στα φύλλα αξιολόγησης στο τέλος κάθε μέρους, με ιδιαίτερη έμφαση στις ερωτήσεις-απαντήσεις, τη συμπλήρωση κενών, την αντιστοίχιση λέξεων και προτάσεων και την παραδειγματική μεταφορά τους στο λόγο. Με τη χρήση εναλλακτικών τεχνικών ο εκπαιδευτής στοχεύει στην ενεργητική συμμετοχή των εκπαιδευομένων για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. Είναι πιθανόν όμως να αντιμετωπίσει και αντίξοες συνθήκες στην πορεία της εκπαίδευσης όπου θα αναγκάζεται να οπισθοχωρεί ή να αλλάζει βηματισμό προς τον τελικό σκοπό. Γι αυτό το λόγο, έχοντας κατά νου τη μέθοδο του εγχειριδίου και τις εκπαιδευτικές τεχνικές που μπορεί να χρησιμοποιεί, ο εκπαιδευτής θα πρέπει να προσαρμόζει την παρουσίαση του υλικού στο κλίμα των εκπαιδευομένων, στις ανάγκες και στις ανοχές τους και να θέτει συγκεκριμένους επί μέρους στόχους που μπορούν να καλυφθούν ανάλογα με το ανθρώπινο δυναμικό της τάξης του. ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΕΝΟΤΗΤΩΝ Στη συνέχεια παρατίθενται τρία υποδείγματα διδασκαλίας από ένα μάθημα σε κάθενα από τα τρία μέρη του βιβλίου. Καλό είναι ο εκπαιδευτής να προσπαθήσει 20

21 να χειριστεί το υλικό του κατανέμοντάς το ισόρροπα στην μιάμιση διδακτική ώρα που διαθέτει για το κάθε μάθημα. Στην πρώτη φάση κύριο βάρος θα δώσει στον προφορικό λόγο και δευτερευόντως στις προτάσεις που λειτουργούν παραδειγματικά για τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα κατά τα πρώτα 45 λεπτά. Σε δεύτερη φάση στα υπόλοιπα 45 λεπτά της διδακτικής ώρας θα ξεκινήσει δίνοντας έμφαση στο γραπτό λόγο, θα χρησιμοποιήσει πίνακα ή άλλο εποπτικό μέσο, και θα επεκτείνει τα παραδείγματα των ασκήσεων όπου χρειάζεται και κατά την κρίση του. Θα προχωρήσει εντοπίζοντας τα στοιχεία που απαιτούν μεγαλύτερη έμφαση και θα κλείσει με συζήτηση, ερωτήσεις και απαντήσεις όπως άρχισε, προκειμένου να αξιοποιήσει όλα τα φαινόμενα που ανέλυσε: λεξιλόγιο, προτάσεις, γραμματική, σύνταξη. Επαφίεται στην κρίση του εκπαιδευτή ποιες δραστηριότητες θα δώσει για εργασίες κατ οίκον ή ποιες άλλες θα θελήσει να επινοήσει για να επαυξήσει το αποτέλεσμα της διδακτικής ενότητας. Ακολουθούν τα υποδείγματα διδασκαλίας: Α ΜΕΡΟΣ 4 η Ενότητα: Κοινωνική ζωή Α. Έλληνες Ρομά Ουσιαστικά αρσενικά ας, -ης/ής Ωρα Επιρρήματα Α Φάση: Κείμενα, Γραμματική, προφορικές δραστηριότητες -Εξοικείωση με τις λέξεις και τις εκφράσεις που αφορούν την κοινωνική ζωή των Ρομά στον ελληνικό χώρο: -Εξοικείωση με γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα: Ουσιαστικά αρσενικά ας, -ης/ής. Εισήγηση με χρήση παραδειγμάτων. 1. Το 1 ο Μάθημα της 4 ης ενότητας με τον τίτλο Έλληνες Ρομά παρουσιάζει δύο πρόσωπα από τη ρόμικη κοινωνία που αυτοσυστήνονται και μιλάνε για τον εαυτό τους. Οι λέξεις στα δύο κείμενα λειτουργούν για καταστάσεις που οι Ρομά ζουν καθημερινά και έχουν άμεση εμπειρία. Οι εκπαιδευόμενοι καλούνται να αναπτύξουν ένα ευρύτερο λεξιλόγιο χρησιμοποιώντας και όσα έμαθαν στα Μαθήματα για τους χαιρετισμούς και τις συστάσεις, την οικογένεια και τις συγγένειες. 2. Ο εκπαιδευτής δέχεται ερωτήσεις σχετικά με το λεξιλόγιο και απαντά προσπαθώντας να εντάξει το λεξιλόγιο σε προτάσεις. Αξιοποιεί την προφορική δραστηριότητα Μιλήστε στην τάξη για να καθοδηγήσει τους εκπαιδευόμενους να συντάξουν τη δική τους αυτοπαρουσίαση. 21

22 3. Ο εκπαιδευτής συνεχίζει με τη διδασκαλία των αρσενικών ουσιαστικών σε ας, και ης. Χρησιμοποιεί τα παραδείγματα που δίνονται και δίνει και ο ίδιος ανάλογα παραδείγματα. Αν έχει χρόνο ξεκινά τις γραπτές δραστηριότητες αμέσως. Β Φάση: Γραπτές ασκήσεις, εκμάθηση της ώρας και των επιρρημάτων του χρόνου, λεξιλόγιο -Εμπέδωση των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων με ασκήσεις γραπτού και προφορικού λόγου. -Επαύξηση και εμπέδωση γνώσεων που αναπτύσσουν περαιτέρω θέματα που παρουσιάστηκαν στα κείμενα και στη γραμματική. 4. Στο δεύτερο μέρος του μαθήματος διδάσκεται η ώρα με τις ανάλογες εκφράσεις και τα επιρρήματα του χρόνου. Εδώ δίνονται τρεις δραστηριότητες για εργασίες ανά δύο και σημειώσεις στο τετράδιο. Ο συνδυασμός προφορικών και γραπτών στοιχείων στοχεύει στην σύνθεση του υλικού για την εκμάθηση των όρων του χρόνου. 5. Στο Λεξιλόγιο ανακεφαλαιώνονται οι βασικότερες λέξεις που χρησιμοποιήθηκαν στο διαλογο. Μια απλή ανάγνωση αρκεί. Θα μπορούσε να δοθεί ως εργασία η σύνταξη μικρών προτάσεων από το λεξιλόγιο. Το μάθημα μπορεί εδώ να κλείσει τον κύκλο του έχοντας διανύσει μία πορεία με σύνθεση, παράδειγμα, απεικόνιση και αποτύπωση λεκτικών και φραστικών στοιχείων. Β ΜΕΡΟΣ 14 η Ενότητα Β. Από την άμαξα στο αεροπλάνο Προστακτική αορίστου ρημάτων σε ω (α συζυγία) Κατάφαση, άρνηση προστακτικής Αόριστες άκλιτες αντωνυμίες Κάτι Τίποτα Α Φάση: Προφορικές Δραστηριότητες, Γραμματική -Εξοικείωση με τις λέξεις και τις εκφράσεις που αφορούν το ταξίδι και τη μετανάστευση -Εξοικείωση με γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα της Προστακτικής αορίστου ρημάτων σε ω (α συζυγία) Κατάφαση, άρνηση προστακτικής Εισήγηση με χρήση παραδειγμάτων. 1.Το Μάθημα δεν ξεκινά με κείμενο, αλλά με ερωτήσεις για το ταξίδι και τη μετανάστευση. Οι εκπαιδευόμενοι μπορούν να δουλέψουν σε ομάδες ανταλλάσσοντας εμπειρίες για τις δικές τους μετακινήσεις και προχωρώντας στις ιδέες τους για τη μετανάστευση των λαών. Μπορούν ακόμα να περιγράψουν μια 22

23 άμαξα και ένα αεροπλάνο σύμφωνα με τις φωτογραφίες που δίνονται στο βιβλίο ή ακόμα και να αναζητήσουν δικές τους φωτογραφίες από τις μετακινήσεις τους και να μιλήσουν γι αυτές στην τάξη. 2. Στη συνέχεια ο εκπαιδευτής διδάσκει την Προστακτική αορίστου ρημάτων σε ω (α συζυγία) και την άρνηση της προστακτικής. Δίνεται εμφαση στα παραδείγματα και στις προτάσεις που αντιστοιχούν στις εικόνες. Ο εκπαιδευτής συνεχίζει με την γραπτή δραστηριότητα ή την δίνει για εργασία στο σπίτι. Β Φάση: Αόριστες άκλιτες αντωνυμίες κάτι, τίποτα, κείμενα, λεξιλόγιο. -Εμπέδωση των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων με ασκήσεις γραπτού και προφορικού λόγου. -Επαύξηση και εμπέδωση γνώσεων που αναπτύσσουν περαιτέρω θέματα που παρουσιάστηκαν στα κείμενα, στους διαλόγους και στη γραμματική. 1.Ακολουθεί μία δραστηριότητα με τη συμπλήρωση προτάσεων για τις αόριστες άκλιτες αντωνυμίες. Η δραστηριότητα μπορεί να γίνει προφορικά στην τάξη και γραπτά κατ οίκον. 2.Το μάθημα ολοκληρώνεται με την παράθεση δύο κειμένων που αναφέρονται στην μετανάστευση από την αρχαία ελληνική ιστορία και από την ιστορία των Ρομά. Ο εκπαιδευτής αφιερώνει αρκετό διδακτικό χρόνο στα δύο κείμενα εξηγώντας το λεξιλόγιο και συζητώντας τα ιστορικά στοιχεία. Τονίζει τα κοινά σημεία των δύο λαών και προτρέπει τους εκπαιδευόμενους να συζητήσουν τη συμβολή των Ρομά στην ελληνική ιστορία. Εξάλλου αυτή η πρακτική υιοθετείται σε όλα τα κείμενα που αναφέρονται στις διάφορες πτυχές του πολιτισμού των Ρομά και συσχετίζονται με γεγονότα της ελληνικής ιστορίας. 3. Το λεξιλόγιο προκύπτει από το κείμενο που προηγείται και είναι πιθανό να μην εξαντλεί όλες τις λέξεις που αναλογούν στο θέμα ενός μαθήματος. Κρίθηκε σκόπιμο να τηρηθεί μία λιτότητα στην καταγραφή των λέξεων στο τέλος κάθε μαθήματος, γιατί η έμφαση δίνεται στην επιλογή και όχι στη συσσώρευση εξαντλητικών ή επιτηδευμένων λέξεων στο συγκεκριμένο μαθησιακό επίπεδο των εκπαιδευομένων. Γ ΜΕΡΟΣ 23 η Ενότητα: Ρομά και Ελληνικός πολιτισμός Α. Μουσική, Χορός, Θέαμα Παραθετικά επιρρημάτων Ο χρονικός σύνδεσμος πριν Μετοχή Ενεστώτα Α Φάση: Προφορικές Δραστηριότητες, Γραμματική -Εξοικείωση με τις λέξεις και τις εκφράσεις που αφορούν Μουσική, Χορό, Θέαμα. 23

24 -Εξοικείωση με γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα: Παραθετικά επιρρημάτων. Εισήγηση με χρήση παραδειγμάτων. 1. Οι ερωτήσεις στην άσκηση Πείτε στην τάξη ζητάνε από τους εκπαιδευομένους να ανατρέξουν στις δικές τους εμπειρίες για τη μουσική, το χορό, το θέατρο, τον κινηματογράφο, τις γιορτές, τα πανηγύρια και να νοιώσουν ελεύθεροι να εκφραστούν γι αυτά στην ελληνική γλώσσα. Εδώ αξιοποιείται το πολιτισμικό και εθιμικό στοιχείο της κουλτούρας τους και παρακινούνται να ξεδιπλώσουν τα δικά τους βιώματα στις κοινότητες ανθρώπων όπου ζουν. 2. Παρατίθενται εικόνες από το Θέατρο Σκιών, τα μουσικά όργανα, τις μάσκες του αρχαίου θεάτρου, το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου και ζητάται ο σχολιασμός για τα αντίστοιχα καλλιτεχνικά γεγονότα όσο αυτά είναι γνωστά στους εκπαιδευόμενους. Οι πληροφορίες εμπλουτίζονται με μία έρευνα σε εφημερίδες (μελέτη κατά περίπτωση) όπου οι εκπαιδευόμενοι συγκεντρώνουν πληροφορίες για θέατρα και κινηματογράφους. Η συγκέντρωση υλικού ενδείκνυται για συζήτηση με ερωτήσεις-απαντήσεις μέσα στην τάξη. 3. Διδάσκονται τα Παραθετικά των Επιρρημάτων και ο εκπαιδευτής συσχετίζει το μάθημα με τα Παραθετικά του Επιθέτου που διδάχτηκαν στη 10 η Ενότητα. Δίνονται παραδείγματα μονολεκτικών και περιφραστικών παραθετικών επιρρημάτων. Ακολουθεί η γραπτή δραστηριότητα με τη συμπλήρωση κενών για το συγκριτικό και τον υπερθετικόβαθμό των επιρρημάτων. Β Φάση: Γραμματική, δραστηριότητες, κείμενα, λεξιλόγιο. -Εξοικείωση με γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα: Ο χρονικός σύνδεσμος πριν, Μετοχή Ενεστώτα. Εισήγηση με χρήση παραδειγμάτων. -Επαύξηση και εμπέδωση γνώσεων που αναπτύσσουν περαιτέρω θέματα που παρουσιάστηκαν στα κείμενα και στη γραμματική. 1. Διδάσκεται ο χρονικός σύνδεσμος πριν με παραδείγματα που συνεχίζονται στη γραπτή δραστηριότητα. Διδάσκεται η μετοχή ενεστώτα με προσοχή στον τονισμό και την ορθογραφία. Η γραμματική ολοκληρώνεται με μία γραπτή άσκηση συμπλήρωσης κενών της μετοχής. 2. Στη συνέχεια παρουσιάζονται εικόνες με καλλιτεχνικό περιεχόμενο, ένα σύντομο κείμενο για σύγχρονους Ρομά καλλιτέχνες και ένα κείμενο για τον Έλληνα αρπιστή από την Κέρο που προέρχεται από το βιβλίο Ιστορίας της Γ Δημοτικού. Τα κείμενα μπορούν να δώσουν αφορμή για να συζητηθούν τα διάσημα ονόματα Τσιγγάνων καλλιτεχνών και να συνδεθεί η τέχνη στην ελληνική ιστορία με την τέχνη στη ζωή των Ρομά. 24

25 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Το βιβλίο Ταξίδι στη Γλώσσα στοχεύει να προσελκύσει ενήλικες Ρομά με υποχρεώσεις απέναντι στα παιδιά τους που πάνε στο σχολείο, και να τους μάθει την Ελληνική γλώσσα σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο για να την καταλαβαίνουν, να την προφέρουν, να την γράφουν σωστά. Κυρίως, για να συμμετέχουν στη σχολική διαδικασία και να συμπαραστέκονται στη μελέτη των παιδιών τους, πράγμα πολύτιμο για τους ίδιους και για εκείνα. Χρειάζεται την επιστημονική κατάρτιση των εκπαιδευτών, τη διάθεση χρόνου και διερεύνησης των θεμάτων, τη διαρκή αναζήτηση υλικού. Το εγχειρίδιο έχει συντεθεί με πνεύμα δημιουργικό και ανοικτό στην αλληλοκατανόηση και επικοινωνία, ενώ οφείλει ικανό μέρος της σύνθεσής του σε ανάλογα εγχειρίδια για την Ελληνική γλώσσα. Στο Ταξίδι στη Γλώσσα ενστερνιστήκαμε την άποψη ότι ο γραμματισμός των Ελλήνων πολιτών αποτελεί προτεραιότητα για τη δική τους συμμετοχή στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα, για την υποστήριξη της επαγγελματικής προοπτικής τους και της εν γένει ανάπτυξης και καλλιέργειας των μελών της οικογένειάς τους. Αποτελεί συνάμα και υποχρέωση της πολιτείας, και ως τέτοια διαθέτει την ενισχυτική δύναμη να αγκαλιάσει με σεβασμό και περίσκεψη την ετερογένεια των πολιτών της. ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Αυγή-Άννα Μάγγελ Ιούλιος Αρβανιτάκης Κ., Αρβανιτάκη Φ., Επικοινωνήστε Ελληνικά 1, Σύγχρονη Μέθοδος Εκμαθήσεως Ελληνικών για Ξενόγλωσσους, 3 η έκδοση, Βαλσαμάκη Φ., Καμαριανού Ρ., Κανέλλου Λ., Κατούδη Ε., Τα ελληνικά είναι ένα... παιχνίδι. Βιβλίο Σπουδαστή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεολληνικών Σπουδών, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη, Βασιλάκης Μ., Καββαλάκη Ζ., Μελίστα Α., Μαθαίνω Ελληνικά 6, Τεύχος Β ΟΕΔΒ, Αθήνα, Βογιατζίδου Σ..Δεμίρη-Προδρομίδου Ε., Νικολαΐδου-Νέστορα Ε., Τρύφωνα Αντωνοπόυλου Ν., Ξέρετε Ελληνικά; Γραμματική-Ασκήσεις, University Studio Press, Γκοτοβός Α. Εκπαίδευση και Ετερότητα. Ζητήματα Διαπολιτισμικής Παιδαγωγικής, Μεταίχμιο, Δεμίρη Προδρομίδου Ε., Καμαριανού Βασιλείου Ρ., Νέα Ελληνικά για Μετανάστες, Παλιννοστούντες, Πρόσφυγες. Α επίπεδο, Μεταίχμιο, Δημάση Μ., Νιζάμ Α., Το Κοινό Λεξιλόγιο της Ελληνικής και της Τουρκικής Γλώσσας. Κοινές ελληνικές και τουρκικές λέξεις στη σύγχρονη ζωή των δύο λαών, εκδοτικός οίκος Αδελφών Κυριακίδη α.ε., Θεσσαλονίκη,

26 -Διδακτικό Προσωπικό του Σχολείου Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Αρχίζω τα Ελληνικά, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, Jaques, D. Μάθηση σε Ομάδες. Εγχειρίδιο για όσους συντονίζουν ομάδες ενήλικων εκπαιδευομένων, Μεταίχμιο, Κόκκος, Α. Εκπαιδευτικές Τεχνικές... -Μαρινέτα Δ., Παπαχειμωνά Δ., Ελληνικά Τώρα 1+1, Διάλογοι, Κείμενα, Ασκήσεις, Γραμματική, Λεξιλόγιο, Νόστος, Αθήνα, Μόσχου Δ., Νικέζη Ε., Χατζηθεοδωρίδης Γ., Μαθήματα Νέων Ελληνικών, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, Μπαμπινιώτη Γ. Σε συνεργασία μες τους:α. Αναγνωστοπούλου, Ει. Αργυρούδη, Μ. Κολυβά και Ν. Μήτση, Ελληνική Γλώσσα. Εγχειρίδιο Διδασκαλίας της Ελληνικής ως Δεύτερης( Ξένης) Γλώσσας, Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη, Σειρά Εκπαιδευτικών Εκδόσεων, Αθήνα, Μπούκα Δ., Εγχειρίδιο Ελληνικής Γλώσσας, με Ελληνοαλβανικό Λεξικό, Μακεδονικές Εκδόσεις, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων -Αλφαβητισμός και Διδασκαλία της Μητρικής Γλώσσας, 1990 Διεθνές Έτος Αλφαβητισμού, Πανελλήνιο Συνέδριο, Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης, Ανάβυσσος Αττικής 23, 24, 25 Νοεμβρίου Βελαλίδης Α., Καλαπανίδας Κ., Κανάκης Ν. Η Γλώσσα μου 2 για την πρώτη δημοτικού, ΟΕΔΒ, έκδοση ΚΔ Η Εκπαίδευση των Ενηλίκων ως Μέσον Ανάπτυξης των Ανθρωπίνων Πόρων στην Ενωμένη Ευρώπη του 2000, Πρώτη Ευρωπαϊκή Συνδιάσκεψη για την Εκπαίδευση των Ενηλίκων, Αθήνα Ιουνίου 1994, Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Αθήνα Νεοελληνική Γλώσσα για το Γυμνάσιο. Αναθεωρημένη Έκδοση, τεύχος Α -Β, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ΟΕΔΒ, Σεμινάρια Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών. Εκμάθηση της Ελληνικής Γλώσσας ως Δεύτερης σε Εργαζόμενους Μετανάστες ΙΙ, εισηγήτριες Αντωνίου Μ. και Ιακώβου Μ., Γενική Γραμματεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων, Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων, Αθήνα, Μάρτιος Απρίλιος Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων, επιστημονική υπεύθυνη:αννα Φραγκουδάκη, Στο Παζάρι, Δράση 3, Εκπαιδευτικό Υλικό, Ειδική Γραμματεία Παιδείας Ομογενών & Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, ΟΕΔΒ, έκδοση Δ Τερζοπούλου Μ. & Γεωργίου Γ. Οι Τσιγγάνοι στην Ελλάδα. Ιστορία-Πολιτισμός, Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης, ΥΠΕΠΘ, Τριανταφυλλίδη Μ. Νεοελληνική Γραμματική. Αναπροσαρμογή της Μικρής Νεοελληνικής Γραμματικής του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Τσολάκη Χ. Νεοελληνική Γραμματική της ε και στ δημοτικού, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Χαραλαμποπούλου Ν., Χαραλαμπόπουλος Α., Επικοινωνώ στα Ελληνικά. Μέθοδος Εκμάθησης της Ελληνικής ως Ξένης Γλώσσας. Βιβλίο για τον Καθηγητή.1. Επίπεδο Αρχαρίων, 2. Επίπεδο Μεσαίων, Παρατηρητής,