ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Transcript

1 ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ 1. Όταν µιλούµε για µάζα, εννοούµε µικρό ή µεγάλο πλήθος ανθρώπων, το οποίο υφίσταται µιαν αλλαγή, ψυχική και πνευµατική, από αφορµές συνήθως τυφλής συναισθηµατικής υφής. Για να εννοήσουµε καλύτερα την έννοια µάζα, θα αντιπαραβάλουµε σ αυτήν την έννοια «δηµοκρατούµενη κοινότητα». 2. Η δηµοκρατούµενη κοινότητα κτίζεται και στερεώνεται πάνω στις ατοµικότητες των ανθρώπων, ενώ η µάζα στηρίζεται πάνω στις ροπές, στο τυφλό συναίσθηµα και στα κολακευµένα του ανθρώπου ένστικτα. Η κοινότητα είναι µια οργανικά µεγαλωµένη µε κοινά πεπρωµένα ενότητα α- τόµων, δεµένων µε τη συναίσθηση ότι συνειδητά και υπεύθυνα υπηρετούν τον ίδιο σκοπό. Η κοινότητα είναι «ολότητα» ωρίµων, υπευθύνων και αυτοκυριαρχούµενων ανθρώπων, όπου εκτιµάται το διαφοροποιηµένο των µελών της, το ανόµοιο και η ατέλειά τους. Η µάζα, αντίθετα, αγαπά την οµοιοµορφία. Είναι ενιαία, όχι ολότητα, παρά «όγκος». Τα µέλη της κατέχονται πανοµοιότυπα από τα ίδια πάθη, που θολώνουν το µάτι και το νου, όπου η ατοµικότητα χάνεται. 3. Στη δηµοκρατούµενη κοινότητα κάθε µέλος ενεργεί µέσα σ έναν κύκλο ανεξαρτησίας, ενώ το πλήθος της µάζας το συνέχουν ορµές που εξωτερικεύονται κατά απαράλλαχτα όµοιο τρόπο. Εκείνο που δένει την κοινότητα είναι η ορθοφροσύνη, το κοινό πνεύµα, που σφυρηλατεί το δεσµό κατά συνειδητό και ελεύθερο τρόπο ανάµεσα στα άτοµα. Η µάζα, όµως, ακολουθεί πάντα τη γραµµή που της δίνεται, που της επιβάλλεται απ έξω, χωρίς να µπορεί ασκήσει κανένα είδος κριτικής. Η κοινότητα πραγµατοποιεί τους σκοπούς της ακολουθώντας διάφορους τρόπους, γιατί σε κάθε µέλος της είναι επιτρεπτό να ζει και να δρα ελεύθερα. 4. Παροµοίασαν τον άνθρωπο, κάθε µέλος της δηµοκρατούµενης κοινότητας, µε τα πετραδάκια του ψηφιδωτού. Το καθένα κρατά µέσα στην ατέλειά του το δικό του χρώµα και σχήµα. Το ένα συµπληρώνει το άλλο, 1

2 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Φροντιστήριο κι όλα µαζί το σύνολο. Μέσα στο σύνολο έχει το καθένα την ξεχωριστή του θέση και αξία. Το ένα δεν µπορεί να αντικαταστήσει το άλλο. Ωστόσο, αυτή η ανοµοιότητα προσδίδει στο καθένα την αξία του. Το ίδιο παρατηρείται και στα µέλη µιας σωστής κοινότητας. Ο ένας δε µοιάζει µε τον άλλο. Είναι µοναδικός. Αν οι άνθρωποι ήταν τελείως όµοιοι, τότε ο καθένας θα µπορούσε να αντικατασταθεί από τον άλλο, από τον οποιοδήποτε τυχόντα αντιπρόσωπό του. 5. Σ αυτό το «µοναδικός» βρίσκεται το νόηµα του ανθρώπου. Αυτή η µοναδικότητα του δίνει την αξία µέσα στο «όλον». Και µόνο στο «όλο», το πρόσωπο του ανθρώπου παίρνει το νόηµα της προσωπικότητας και ξεπερνά τον εαυτό του. Πάντως, η ατοµική ύπαρξη του ανθρώπου έχει ανάγκη της κοινότητας, για να πάρει το νόηµά της, γιατί ο άνθρωπος είναι φύσει «ζώον πολιτικόν». Αλλά και η κοινότητα έχει ανάγκη την ατοµική ύπαρξη, για να αποκτήσει κι αυτή την ύπαρξη και το νόηµά της. Ι. Ν. Ξηροτύρης ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Να δοθεί η περίληψη του κειµένου σε περίπου 100 λέξεις. (Μονάδες 25) 2. Σε µία παράγραφο λέξεων να αναπτύξετε το περιεχόµενο της φράσης: «Μόνο µέσα στο «όλο», το πρόσωπο του ανθρώπου παίρνει το νόηµα της προσωπικότητας και ξεπερνά τον εαυτό του» (Μονάδες 15) 3. Να γράψετε από ένα συνώνυµο στις υπογραµµισµένες λέξεις του κειµένου. (Μονάδες 10) 4. α) Ποιος ο τρόπος ανάπτυξης και η συλλογιστική πορεία της τέταρτης παραγράφου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (Μονάδες 5) 2

3 ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ β) «Για να εννοήσουµε καλύτερα την έννοια µάζα, θα αντιπαραβάλουµε σ αυτήν την έννοια «δηµοκρατούµενη κοινότητα». Να µετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. γ) Ποια η δοµή και ο τρόπος ανάπτυξης της δεύτερης παραγράφου; (Μονάδες 5) (Μονάδες 5) 5. Σε ένα δοκίµιο 500 περίπου λέξεων να αναπτύξετε τους παράγοντες που επιφέρουν τη µαζοποίηση του ανθρώπου και να εξηγήσετε τη σηµασία που έχει η προάσπιση της ατοµικής ταυτότητας του καθενός µας. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (Μονάδες 40) 1. Περίληψη: Στο κείµενο αντιπαραβάλλονται η µάζα και η δηµοκρατού- µενη κοινότητα. Η πρώτη είναι ένας «όγκος» οµοιόµορφος, που αποτελείται από µέλη αντίγραφα µεταξύ τους και, έτσι, εύκολα χειραγωγούµενα µε κύριο µέσο πειθούς την επίκληση στο συναίσθηµα. Η ευθυκρισία απουσιάζει σ αυτή και αντικαθίσταται από την κινητοποίηση των ενστίκτων. Αντίθετα, η δηµοκρατούµενη κοινότητα δεν καταργεί την µοναδική ατοµικότητα των µελών της που συνδέονται µε κοινούς στόχους και λειτουργούν ορθολογιστικά. Κάθε άτοµο σ αυτήν µπορεί ελεύθερα να αυτοπροσδιορίζεται χωρίς να χάνεται η συνοχή του συνόλου. Το πρώτο λαµβάνει υπόσταση µόνο µέσα στο δεύτερο αλλά και το αντίστροφο, όπως συµβαίνει µε ένα ψηφιδωτό και τις επιµέρους ψηφίδες του. 2. Κάθε άνθρωπος είναι ένα άτοµο µοναδικό, ξεχωριστό και ανεπανάληπτο ιδιότητες που νικούν τη θνητότητά του και του εξασφαλίζουν µία θέση στην αιωνιότητα, τόσο κατά τα πιστεύω των αρχαίων Ελλήνων όσο και κατά τα χριστιανικά δόγµατα. Το παραπάνω, βέβαια, δεν αίρει την έµφυτη κοινωνικότητά του. Ίσα ίσα το νόηµα της ανθρώπινης ύπαρξης βρίσκεται στη συνύπαρξη. Το «εγώ» δεν δύναται να λάβει υπόσταση έξω από το «εµείς» η ατοµικότητα, η υποκειµενική καθενός ετερότητα, δεν «τελειώνεται» παρά µόνο στους κόλπους του κοινωνικού σώµατος, στα 3

4 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Φροντιστήριο 4 πλαίσια του «όλου». Έτσι, δεν υπάρχει όλον χωρίς καθένα από τα επιµέρους άτοµα µέλη του αλλά και προσωπικότητα δεν υφίσταται εκτός της ανθρώπινης κοινότητας. 3. υφής φύσης, χροιάς κτίζεται δοµείται, οικοδοµείται ροπές τάσεις, κλίσεις ένστικτα ορµέµφυτα συναίσθηση επίγνωση, συνείδηση αυτοκυριαρχούµενων αυτοπειθαρχούµενων, αυτοελεγχόµενων ορθοφροσύνη ευθυκρισία, ορθολογισµός επιβάλλεται επιτάσσεται, αξιώνεται παροµοίασαν παραλλήλισαν ύπαρξη υπόσταση, οντότητα 4. α) Η τετάρτη παράγραφος του κειµένου αναπτύσσεται µε µεταφορική αναλογία δεδοµένου ότι ο συγγραφέας παραλληλίζει τη δηµοκρατούµενη κοινότητα µε ένα ψηφιδωτό και κάθε µέλος της πρώτης µε τις ψηφίδες του δεύτερου. Εποµένως, η συλλογιστική πορεία της παραγράφου είναι επαγωγική, αφού η αναλογία είναι µία από τις τρεις περιπτώσεις επαγωγής (οι άλλες δύο είναι γενίκευση και αίτιο αποτέλεσµα). β) Για να εννοηθεί (από εµάς) καλύτερα η έννοια µάζα, θα αντιπαραβληθεί σ αυτήν η έννοια «δηµοκρατούµενη κοινότητα». γ) Η δεύτερη παράγραφος του κειµένου δεν έχει ούτε θεµατική περίοδο, ούτε περίοδο κατακλείδα. Στοιχειοθετείται µόνο από σχόλια / λεπτο- µέρειες. Ο τρόπος ανάπτυξής της είναι σύγκριση κατ αντίθεση, αφού ο συγγραφέας εντοπίζει τις διαφορές µεταξύ µάζας και κοινότητας. 5. Μαζοποίηση είναι το φαινόµενο κατά το οποίο αλλοιώνεται η προσωπικότητα του ατόµου και αίρεται η πρωτοβουλία του µε αποτέλεσµα να εξοµοιώνεται µε τους πολλούς και να µετατρέπεται σε αγελαία προσωπικότητα. Το παθογενές φαινόµενο της αστυφιλίας αµβλύνει λίγο πολύ σε όλους την αίσθηση της προσωπικής ευθύνης απέναντι στο σύνολο η κοινωνική συνείδηση χαλαρώνει, το ατοµικό όφελος προτάσσεται του συλλογικού και η συναισθηµατική πενία διογκώνεται. εν είναι τυχαίο ότι στις υπερ-

5 ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ κατοικηµένες µεγαλουπόλεις κυριαρχούν η τυποποίηση και η οµοιογενοποίηση. Τη θέση του συλλογικού χαρακτήρα στην καθηµερινή συµπεριφορά παίρνει ο µαζικός και η ανθρώπινη προσωπικότητα ισοπεδώνεται. Τα Μ.Μ.Ε., η διαφήµιση και η µόδα είναι δυνατοί µηχανισµοί υποβολής και παθητικοποίησης. Κλονίζουν την υποκειµενική καθενός ετερότητα και καλλιεργούν την οµοιοµορφία η οποία, βέβαια, µε τη σειρά της ευνοεί την πειθαρχία και τη χειραγώγηση. Στη γιγαντιαία, επιπλέον, συγκεντρωτική αστική οργάνωση διογκώνεται ο ρόλος του κράτους. Ο πολυπλόκαµος κρατικός µηχανισµός και τα γραφειοκρατικά γρανάζια κλονίζουν την ανθρώπινη υπόσταση, ευτελίζουν τον πολίτη καθιστώντας τον έναν «αριθµό» και εθίζοντάς τον στην «ληκτική» ζωή. Κάθε άνθρωπος, βέβαια, είναι έµφυτα κοινωνικό ον και έχει ανάγκη να είναι στο σύνολο. Ο εγγενής, όµως, κοινωνικός κοµφορµισµός εύκολα µπορεί ιδιαίτερα σε περιπτώσεις ατόµων µε ανασφάλεια, ευθυνοφοβία και µειωµένο αυτοσυναίσθηµα να καταστήσει τον άνθρωπο, από υποκείµενο στην κοινή γνώµη, υποχείριό της. Η ένταξη, λοιπόν, στη µάζα είναι για πολλούς η λανθασµένη λύση στην ανάγκη αποδοχής. Πίσω από τη µετατροπή του συνόλου σε αγέλη υποβόσκουν οικονοµικά, πολιτικά, θρησκευτικά ή άλλα συµφέροντα. Η συστηµατική και επιστηµονικά συστηµατοποιηµένη προπαγάνδα δηµιουργεί οπαδούς, αίρει τη διαφορετικότητα και φανατίζει τα πλήθη. Το τέλος των ιδεολογικών και η εκθρόνιση των ανθρωπιστικών αξιών επέφεραν µηδενιστική θεώρηση της ζωής. Ο µέσος άνθρωπος κουρασµένος απ την ανηλεή καθηµερινότητα «βολεύεται» στην αίσθηση ασφάλειας και δύναµης που εξασφαλίζει η µάζα. Αρωγός σ αυτό έρχεται η απουσία παιδείας, η πνευµατική ένδεια, η ευνουχισµένη κριτική ικανότητα που αφήνουν «χώρο» στο ορµέµφυτο της αγέλης να κατισχύσει. Όλοι έχουν χρέος να προασπίσουν την ατοµική τους ταυτότητα. Η τυποποίηση, η ισοπεδωτική οµοιοµορφία καταργούν την πρωτοτυπία, τις 5

6 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Φροντιστήριο χωριστές καθενός δεξιότητες και τα ατοµικά χαρίσµατα. Η πρόοδος έτσι που γεννιέται απ τη γόνιµη σύνθεση των διαφορών αναστέλλεται. Το δηµοκρατικό πολίτευµα κινδυνεύει αφού η λειτουργία του απαιτεί αυτοπροσδιοριζόµενους πολίτες σε εγρήγορση. Η ανώνυµη δράση, η ανευθυνότητα, η κινητοποίηση των ενστίκτων προάγονται από το φαινόµενο της µαζοποίησης και είναι, εποµένως, εύκολη η ανάπτυξη κάθε είδους παθογένειας και νοσηρής παρέκκλισης. Τέλος, η αδυναµία πρωτότυπης αυτοέκφρασης, ο έντονος µιµητισµός και ο ετεροπροσδιορισµός των πολλών από λίγους ισχυρούς που «κινούν τα νήµατα», εκφυλίζουν την ανθρώπινη αυταξία και «αντικειµενικοποιούν» τις διαπροσωπικές σχέσεις σχέσεις ανθρώπων, τόσο όµοιων αλλά, ταυτόχρονα, και τόσο ξένων, έως και εχθρικών, µεταξύ τους. Επιµέλεια: Μαντουβάλου M. Ηλιόχαρη 6