«Η Οδηγία 2004/35/ΕΚ σχετικά με την ευθύνη από περιβαλλοντική ζημία και η εφαρμογή της στην Ελλάδα»

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΜΣ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ «Η Οδηγία 2004/35/ΕΚ σχετικά με την ευθύνη από περιβαλλοντική ζημία και η εφαρμογή της στην Ελλάδα» ΠΟΛΥΞΕΝΗ ΣΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ (ΑΜ 145/200924) ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΣΥΝΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΣΗΦΑΚΗΣ Μυτιλήνη Οκτώβριος 2010

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΕΡΟΣ Α: ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΑΠΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΖΗΜΙΑ Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΨΗΦΙΣΗΣ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 2004/35/ΕΚ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΑΠΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΖΗΜΙΑ ΜΕΡΟΣ Β: Η ΟΔΗΓΙΑ 2004/35/ΕΚ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α: ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 2004/35/ΕΚ Η ΟΔΗΓΙΑ 2004/35/ΕΚ ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 2ΟΟ4/35/ΕΚ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ «Ο ΡΥΠΑΙΝΩΝ ΠΛΗΡΩΝΕΙ» ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΟΔΗΓΙΑ 2004/35/ΕΚ Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΖΗΜΙΑ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΖΗΜΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΥΠΟΚΕΙΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΟΔΗΓΙΑ 2004/35/ΕΚ ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 2004/35/ΕΚ Η ΕΥΘΥΝΗ ΑΠΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΖΗΜΙΑ ΠΟΙΟΙ ΥΠΟΚΕΙΝΤΑΙ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΑΠΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΖΗΜΙΑ

3 3.1.1 «ΦΟΡΕΑΣ ΤΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ»: Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΑΥΤΗΣ ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΑΠΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΖΗΜΙΑ ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΜΕΤΡΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΑΠΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΖΗΜΙΑ ΠΟΤΕ ΚΑΙ ΤΙ ΠΛΗΡΩΝΕΙ Ο ΦΟΡΕΑΣ ΤΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΠΛΗΡΩΝΕΙ Ο ΦΟΡΕΑΣ ΤΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ ΦΟΡΕΑ ΤΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ Η ΑΡΜΟΔΙΑ ΑΡΧΗ ΧΡΟΝΙΚΑ ΟΡΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β: ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΓΓΥΗΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΟΔΗΓΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΟΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΑΡΘΡΟ 8, 2: «ΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ» ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΙΘΑΝΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΡΘΡΟ 14: ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΖΗΜΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΕΝΘΑΡΡΥΝΣΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΣΜΩΝ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ Η ΑΣΦΑΛΙΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ Η ΔΙΑΣΠΟΡΑ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΖΗΜΙΑΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΖΗΜΙΑΣ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΜΕΡΟΣ Γ: Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ Π.Δ. 148/ Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΟΣ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΕΝΙΚΑ

4 2.2 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ Π.Δ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΗΣ Ε.Κ ΜΕΡΟΣ Δ: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ H μελέτη αυτή εκπονήθηκε στα πλαίσια της διπλωματικής εργασίας που απαιτείται μετά την ολοκλήρωση του μονοετούς φοίτησης μεταπτυχιακού προγράμματος στον κλάδο της γεωργίας και του περιβάλλοντος του τμήματος Περιβάλλοντος και σχολής Περιβάλλοντος του Πανεπιστήμιου Αιγαίου. Στόχος της εργασίας είναι η παρουσίαση και η κριτική θεώρηση της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά στην πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας σε σχέση με το γενικό πλαίσιο αρχών του Κοινοτικού Δικαίου στο ζήτημα της περιβαλλοντικής ευθύνης και βάσει της θεώρησης του περιβάλλοντος ως αυτοτελούς έννομου αγαθού, το οποίο προστατεύεται από τους κοινοτικούς μηχανισμούς, καθώς και ο εντοπισμός των προβλημάτων που προκύπτουν κατά την ερμηνεία και την εφαρμογή της στην Ελληνική έννομη τάξη μέσω του Π.Δ. 148/2009. Η Οδηγία για την περιβαλλοντική ευθύνη είναι το νεότερο και πληρέστερο κοινοτικό νομοθέτημα σχετικά με την περιβαλλοντική προστασία. Σκοπός είναι η διαμόρφωση ενός πλαισίου για την περιβαλλοντική ευθύνη βάσει της αρχής ο ρυπαίνων πληρώνει προκειμένου να προληφθεί και να αποκατασταθεί η περιβαλλοντική ζημία (Άρθρο 1). Η Κοινότητα δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη σημασία της προστασίας του περιβάλλοντος για την ποιότητα ζωής των σημερινών και μελλοντικών γενεών, αναγνωρίζοντας, ωστόσο, τη δυσκολία συνδυασμού της προστασίας του περιβάλλοντος με τη συνεχιζόμενη οικονομική εξέλιξη με βάση την αρχή της αειφόρου ανάπτυξης. Πρόκειται, ουσιαστικά, για μια προσπάθεια της Κοινότητας μέσω των αρχών της ενσωμάτωσης, της αναλογικότητας και της επικουρικότητας να αφομοιώσει τα διδάγματα της διεθνούς εμπειρίας, εμφυτεύοντάς τα σε ένα κοινό πλαίσιο Εθνικών Κανόνων, κάνοντας ένα ακόμα βήμα προς την κοινοτική ενοποίηση. Με άλλα λόγια επικυρώνει τη σημασία του περιβάλλοντος ως αυτόνομου εννόμου αγαθού της κοινοτικής έννομης τάξης στο πλαίσιο των διευρυμένων στόχων της Κοινότητας. Η Οδηγίας εφαρμόζεται στην Ελλάδα με την έκδοση του Π.Δ. 148/2009 το οποίο φέρει τόσο θετικά στοιχεία όσο και αρνητικά. Σε ό,τι αφορά τη δομή της, αυτή η εργασία ασχολείται με τα ακόλουθα θέματα: στο πρώτο μέρος γίνεται μια σύντομη αναφορά στην ιστορική εξέλιξη του θεσμού της περιβαλλοντικής ευθύνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως αυτή ξεκινά από τη Λευκή και Πράσινη Βίβλο έως τη νομοπαρασκευαστική διαδικασία ψήφισης της Οδηγίας. Στο δεύτερο μέρος της γίνεται μια εκτενής ανάλυση του περιεχομένου της Οδηγίας ενώ στο τρίτο μέρος αναλύεται το Π.Δ.148/2009 με το οποίο εναρμονίστηκε η Ελλάδα και πώς αυτό εφαρμόζεται στην Ελληνική έννομη τάξη. Τέλος, στο Παράρτημα I καταχωρείται με σχεδιάγραμμα το οργανόγραμμα της Ειδικής Γραμματείας Επιθεώρησης Περιβάλλοντος και Ενέργειας. 4

6 Κλείνοντας αυτόν τον πρόλογο, θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Αντώνιο Σηφάκη τόσο για την ψυχολογική υποστήριξη που μου παρείχε όσο και για την βοήθεια, τις υποδείξεις και την καθοδήγησή τους κατά τη συγγραφή αυτής της εργασίας. Πολυξένη Σουλοπούλου Γεωπόνος Α.Π.Θ. 5

7 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Α.Κ. Α.Ν. αιτ. σκ. βλ. Δ.Ε.Κ. εδ. Κ.Υ.Α. Ν.Π.Δ.Δ. Π.Δ. Π.Κ. παρ. Σ.Ε.Κ. Σ.Λ.Ε.Ε. ΣυνθΕΚ Υ.Δ. Υ.Δ. Αστικός Κώδικας Αναγκαστικός Νόμος αιτιολογική σκέψη (πχ. μιας Οδηγίας) Βλέπε Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων εδάφιο (πχ. της παραγράφου μιας Οδηγίας) Κοινή Υπουργική Απόφαση Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου Προεδρικό Διάταγμα Ποινικός Κώδικας παράγραφος (πχ. μιας Οδηγίας) Συνθήκη Ευρωπαϊκής Κοινότητας Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Συνθήκη περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Υπουργικό Διάταγμα Υγειονομική Διάταξη 6

8 ΜΕΡΟΣ Α: ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1.1 ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ Αρχικά θα πρέπει να γίνει διαχωρισμός των εννοιών «περιβαλλοντική ευθύνη» και «ευθύνη από περιβαλλοντική ζημία». Η πρώτη έννοια είναι γενική και αφορά την ευθύνη όλων μας απέναντι στο περιβάλλον. Η δεύτερη έννοια αποτελεί εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», η οποία προβλέπεται στη συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και ρυθμίζεται από την Οδηγία 2004/35/ΕΚ, η οποία από εδώ και στο εξής θα ονομάζεται «Οδηγία». Η ευθύνη από περιβαλλοντική ζημία εφαρμόζεται στις περιβαλλοντικές ζημίες 1 και στους κινδύνους ζημιών εφόσον προκύπτουν από επαγγελματική δραστηριότητα, μόλις είναι δυνατόν να καθοριστεί αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της ζημίας και της εν λόγω δραστηριότητας. 1.2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η έννοια της ευθύνης από περιβαλλοντική ζημία είναι ένα από τα σημαντικά θέματα στον τομέα του περιβαλλοντικού δικαίου, με το οποίο ασχολείται ο νομικός κόσμος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Μία από τις βασικότερες αρχές του Περιβαλλοντικού Δικαίου είναι η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Η αρχή αυτή κατέχει ιδιαίτερη θέση στο Κοινοτικό Δίκαιο, και απαντάται στη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας στην πλειοψηφία των περιβαλλοντικών Οδηγιών, Κανονισμών και Αποφάσεων. Παρότι όμως η σημασία της εν λόγω αρχής δεν αμφισβητήθηκε, κρίσιμο παρέμεινε επί χρόνια το ζήτημα του τρόπου ουσιαστικής εφαρμογής της. Στις 21 Απριλίου 2004 εκδόθηκε η Οδηγία 2004/35/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την ευθύνη από περιβαλλοντική ζημία όσον αφορά στην πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας. Η έναρξη ισχύος της ήταν στις 30/4/2004 με προθεσμία για μεταφορά 2 στο Εθνικό Δίκαιο των Κρατών Μελών στις 1 Περιλαμβάνουν ζημίες στη βιοποικιλότητα και ζημίες που επιφέρουν μόλυνση χώρων. 2 Τα νομοθετικά εργαλεία που διαθέτει η Ευρωπαϊκή Κοινότητα είναι οι Οδηγίες που για να εκτελεστούν πρέπει πρώτα να μεταφερθούν στο Εθνικό Δίκαιο των Κρατών Μελών, οι Κανονισμοί που ισχύουν ως έχουν σε όλα τα Κράτη Μέλη και οι Αποφάσεις που ισχύουν ως έχουν στα Κράτη Μέλη για τα οποία προορίζονται. Οι Οδηγίες χρησιμοποιούνται για τις γενικές περιβαλλοντικές διατάξεις, οι Κανονισμοί για τις περιβαλλοντικές διατάξεις που επηρεάζουν τον ανταγωνισμό και οι Αποφάσεις για τις τροποποιήσεις των τεχνικών παραρτημάτων. 7

9 30/4/2007, και η προθεσμία εναρμόνισής της στην Ελλάδα έγινε στις 29/9/2009 σύμφωνα με το Π.Δ. 148/ Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» σύμφωνα με την Οδηγία σημαίνει ότι συχνά ο φορέας εκμετάλλευσης που προκαλεί τη ζημία φέρει την αντίστοιχη ευθύνη, και μάλιστα από οικονομική σκοπιά. Προς το σκοπό αυτό η Οδηγία καθιστά τους φορείς εκμετάλλευσης επαγγελματικών δραστηριοτήτων οι οποίες προκαλούν περιβαλλοντική ζημία ως οικονομικά υπόχρεους για την αποκατάσταση της ζημίας. Επίσης, οι φορείς εκμετάλλευσης, των οποίων οι δραστηριότητες συνιστούν επικείμενη απειλή για την πρόκληση περιβαλλοντικής ζημίας, καθίστανται υπόχρεοι για τη λήψη των απαραίτητων προληπτικών μέτρων. Στόχος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ήταν η δημιουργία κοινού πλαισίου για την πρόληψη και την αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας. Είναι δυσκολότερο να αποδοθεί επαρκώς η ευθύνη από περιβαλλοντική ζημία από κάθε Κράτος Μέλος ξεχωριστά, ενώ επιτυγχάνεται σαφώς καλύτερα σε κοινοτικό επίπεδο λόγω των διαστάσεων και των συνεπειών της για τη λοιπή Κοινοτική Νομοθεσία, και συγκεκριμένα τις Οδηγίες 79/409/ΕΟΚ 4, 92/43/ΕΟΚ 5 και 2000/60/ΕΚ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ Η περιβαλλοντική ευθύνη στο Ελληνικό και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Περιβάλλοντος εμφανίζεται ως αστική και ποινική. 3 Π.Δ 148/2009 Περί περιβαλλοντικής ευθύνης για την πρόληψη και την αποκατάσταση των ζημιών στο περιβάλλον, (ΦΕΚ 190/Α/29/9/2009). Η Ελλάδα δεν ενσωμάτωσε την Οδηγία έγκαιρα. Αξίζει να σημειωθεί ότι τον Σεπτέμβριο του 2008 ανακοινώθηκε από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. ότι ο Υπουργός Γ. Σουφλιάς υπέγραψε το σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος με το οποίο ενσωματώνεται στην Ελληνική Νομοθεσία η Κοινοτική Οδηγία 2004/35/ΕΚ για την ευθύνη από περιβαλλοντική ζημία, η οποία όμως δεν είχε άμεσα δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα, κινώντας τη διαδικασία για παράβαση, είχε απευθύνει στην Ελλάδα επίσημη προειδοποίηση (έγγραφο όχλησης) τον Ιούνιο του 2007, αιτιολογημένη γνώμη τον Φεβρουάριο του 2008, και τελικά την παρέπεμψε μαζί με άλλα οκτώ Κράτη Μέλη στο Δ.Ε.Κ τον Ιούνιο 2008 (υπόθεση C-368/08 της ). Τον Μάιο του 2009 ( ) το Δ.Ε.Κ. εξέδωσε καταδικαστική απόφαση για την Ελλάδα διότι, μη θεσπίζοντας, εντός της ταχθείσας προθεσμίας, τις αναγκαίες νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις προκειμένου να συμμορφωθεί προς την Οδηγία 2004/35/EΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Απριλίου 2004, σχετικά με την ευθύνη από περιβαλλοντική ζημία όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας, παρέβει τις υποχρεώσεις που υπέχει από το Άρθρο 19, παρ. 1, της Οδηγίας αυτής. 4 Οδηγία 79/409/ΕΟΚ της 2ας Απριλίου 1979 Περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών, ΕΕ L 103 της , σ. 1. Οδηγία η οποία τροποποιήθηκε τελευταία με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 807/2003, ΕΕ L 122 της , σ Οδηγία 92/43/ΕΟΚ της 21ης Μαΐου 1992 Περί της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, ΕΕ L 206 της , σ.7. Οδηγία η οποία τροποποιήθηκε τελευταία με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1882/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, ΕΕ L 284 της , σ Οδηγία 2000/60/ΕΚ της 23ης Οκτωβρίου 2000 Περί της θέσπισης πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων, ΕΕ L 327 της , σ. 1. Οδηγία η οποία τροποποιήθηκε με την απόφαση αριθ. 2455/2001/ΕΚ, ΕΕ L 331 της , σ. 1. 8

10 2.1 ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Η αστική ευθύνη εμφανίζεται ως υποκειμενική και προϋποθέτει υπαιτιότητα (δόλο ή αμέλεια) ή ως αντικειμενική και δεν προϋποθέτει υπαιτιότητα, αλλά στηρίζεται στο γεγονός της επέλευσης της ζημίας. Ειδικότερα η αστική ευθύνη συνεπάγεται την υποχρέωση καταβολής αποζημίωσης, βάσει των διατάξεων για τις αδικοπραξίες κατ' εφαρμογή του Αστικού Κώδικα (Άρθρα 914 επ. Α.Κ. 7 ). Η αντικειμενική ευθύνη για οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο προκαλεί ρύπανση ή άλλη υποβάθμιση του περιβάλλοντος καθιερώνεται με το Άρθρο 29 του Ν. 1650/ Κατά συνέπεια δεν απαιτείται η απόδειξη της υπαιτιότητας για την θεμελίωση ευθύνης προς αποζημίωση. Το πρόσωπο που προκαλεί την προσβολή του περιβάλλοντος απαλλάσσεται της ευθύνης αν αποδείξει ότι η ζημία οφείλεται σε ανωτέρα βία, ή ότι προήλθε από «υπαίτια ενέργεια τρίτου» (δηλαδή ατόμου που δεν ανήκει στα διοικητικά όργανα και στο προσωπικό της επιχείρησης) που ενήργησε «δολίως». Η αντικειμενική ευθύνη διακρίνεται σε γνήσια και μη γνήσια αν το βάρος της απόδειξης της έλλειψης υπαιτιότητας το έχει ο φερόμενος ως προκαλέσας την ζημία ή κατ' άλλη διατύπωση αν μια επιχείρηση αποδείξει, ότι συμμορφώθηκε με όλες τις νόμιμες υποχρεώσεις της για την πρόληψη προσβολής του περιβάλλοντος. Οι διατάξεις του Αστικού Κώδικα με τις οποίες μπορεί να θεμελιωθεί ο παράνομος χαρακτήρας προσβολών του ζωτικού χώρου είναι: Α.Κ. 57 (προστασία προσωπικότητας), Α.Κ (εκπομπές ή παρόμοιες επενέργειες σε ιδιοκτησία), Α.Κ (εγκαταστάσεις), Α.Κ (χρήση νερού), Α.Κ. 281 (χρήση ζωτικού χώρου). Ο Ν. 1650/1986 καθιερώνει την αστική ευθύνη του νομικού προσώπου, αν το περιβάλλον προσβάλλεται από τη δραστηριότητα τούτου, «εις ολόκληρον» (Άρθρο 481 Α.Κ.) για την καταβολή χρηματικής ποινής. Περαιτέρω η προσβολή του δικαιώματος χρήσεως κοινού σε όλους ή κοινόχρηστου πράγματος, στοιχείου δηλαδή του ζωτικού χώρου του ανθρώπου ενδέχεται να θεμελιώσει αδικοπρακτική ευθύνη για αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας σύμφωνα με την Α.Κ. 914 ή με βάση το Άρθρο 29 του Ν. 1650/1986. Οι ειδικές διατάξεις, εκτός του Α.Κ. που μπορούν να θεμελιώσουν τον παράνομο χαρακτήρα προσβολών του ζωτικού χώρου είναι για τη ρύπανση της θάλασσας με αύξουσα σειρά άρθρων: Ο Ν. 1650/1986, Ν. 314/ (ρύπανση από πετρέλαιο), Ν. 855/ (προστασία 7 «Όποιος ζημιώσει άλλον παράνομα και υπαίτια, έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει». 8 Ν. 1650/1986 Περί της προστασίας του περιβάλλοντος (ΦΕΚ 160/Α/ ). 9 Ν. 314/1976 Περί κυρώσεως της υπογραφείσης εν Βρυξέλλες Διεθνούς Συμβάσεως «περί Αστικής Ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως υπό πετρελαίου 1969 και ρυθμίσεως συναφών θεμάτων» (ΦΕΚ 106/Α/ ). 9

11 Μεσογείου), Ν. 1147/ (πρόληψη θαλάσσιας ρυπάνσεως), Υ.Δ. Ε1β 221/ (διάθεση λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων). Για την ατμοσφαιρική μόλυνση είναι με αύξουσα σειρά άρθρων: Ν. 4335/ (πυρηνικά), Ν. 181/ (ιονίζουσες ακτινοβολίες), Ν. 614/ (οδική κυκλοφορία), Υ.Δ. Α5/ (καύση μαζούτ), Π.Δ. 922/ (χρήση μαζούτ), Κ.Υ.Α. ΥπΚυ-ΥπΣυγκ 6565/1981 (όρια μονοξειδίου), Κ.Υ.Α. ΥπΚυ-ΥπΣυγκ 14350/325/1982 (εκπομπή αιθάλης), Υ.Δ. Α5/1647/ (χρήση μαζούτ), Ν.1327/ (ρύπανση περιβάλλοντος), Υ.Α. ΥπΚυ-ΥπΣυγκ 1220/13/ (όρια θορύβου), Ν. 4026/ (ίδρυση εργοστασίων), Υ.Δ. Ε1β 221/ (διάθεση λυμάτων), Ν. 4479/ (άδειες λειτουργίας βιομηχανιών), Α.Ν. 207/ (εγκατάσταση βιομηχανιών), Ν. 1116/ (ενίσχυση ανάπτυξης), Π.Δ. 1180/ (ίδρυση βιομηχανιών), Ν. 1327/ (ρύπανση περιβάλλοντος). 10 Ν. 855/1978 Περί κυρώσεως της υπογραφείσης εις Βαρκελώνην το 1976 Διεθνούς Συμβάσεως «περί προστασίας της Μεσογείου Θαλάσσης εκ της ρυπάνσεως» μετά του συνημμένου εις αυτήν Παραρτήματος, ως και των Πρωτοκόλλων αυτής «περί προλήψεως ρυπάνσεως της Μεσογείου Θαλάσσης εκ της απορρίψεως ουσιών εκ των πλοίων και αεροσκαφών», και «περί συνεργασίας δια την καταπολέμησιν ρυπάνσεως της Μεσογείου Θαλάσσης εκ πετρελαίου και άλλων επιβλαβών ουσιών» μετά των συνημμένων εις αυτά Παραρτημάτων (ΦΕΚ 235/Α/ ). 11 Ν. 1147/1981 Περί κυρώσεως της υπογραφείσης εις Λονδίνον, Πόλιν του Μεξικού, Μόσχαν και Ουάσιγκτων, το 1972 Διεθνούς Συμβάσεως «περί προλήψεως ρυπάνσεως της θαλάσσης εξ απορρίψεως καταλοίπων και άλλων υλών και άλλων τινών διατάξεων» (Φ.Ε.Κ. 110/Α/ ). 12 ΥΔ Ε1β 221/65 Περί διαθέσεως λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων (ΦΕΚ 138/Β). Τροποποιήθηκε με την Υ.Α. Γ1/17831/71 (ΦΕΚ 986/Β) και Υ.Α. Γ4/1305/74 (ΦΕΚ 801/Β). 13 Ν. 4335/1963 Περί απαγορεύσεως δοκιμών πυρηνικών όπλων εις την ατμόσφαιρα, το εκτός της ατμόσφαιρας διάστημα και το ύδωρ (ΦΕΚ 173/Α/ ). 14 Ν.Δ. 181/1974 Περί προστασίας εξ ιοντιζουσών ακτινοβολιών (ΦΕΚ 347/Α/ ). 15 Ν. 614/1977 Περί κυρώσεως του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας (ΦΕΚ 167/Α/ ). Καταργήθηκε από Ν. 2094/1992 (ΦΕΚ 182/Α/ ) «Κύρωση του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας». 16 Υ.Δ. Α5/2911/1977 Περί απαγορεύσεως καύσεως μαζούτ κατά την παραγωγικήν διαδικασίαν, δι αντιμετώπισιν εκτάκτων περιστατικών ρυπάνσεως (ΦΕΚ 965/Β/ ). 17 Π.Δ. 922/1977 Περί απαγορεύσεως της χρήσης πετρελαίου τύπου μαζούτ σε κτιριακές εγκαταστάσεις καύσεως, (315/Α/ ). 18 Υ.Δ. Α5/1647/1981 Περί χρησιμοποιήσεως βαρέος ακαθάρτου πετρελαίου (μαζούτ) με χαμηλή περιεκτικότητα σε θείο, (ΦΕΚ 355/Β/ ). 19 Ν. 1327/1983 Περί κυρώσεως και συμπλήρωσης της από 18 Ιουνίου 1982 Πράξεως Νομοθετικού Περιεχομένου: «Αντιμετώπιση έκτακτων επεισοδίων ρύπανσης του περιβάλλοντος και ρύθμιση συναφών θεμάτων» (ΦΕΚ 21/Α/ ). 20 Υ.Α. ΥπΚυ-ΥπΣυγκ 1220/13/1979 Περί καθορισμού επιτρεπομένων ορίων θορύβων, προκαλουμένων υπό των αυτοκινήτων οχημάτων, μοτοσυκλετών και μοτοποδηλάτων και τρόπος μετρήσεως αυτού, (ΦΕΚ 75/Β/ ). Καταργήθηκε από την Κ.Υ.Α /2440/ Ν. 4026/1912 Περί των όρων ιδρύσεως βιομηχανικών εργοστασίων, (ΦΕΚ 30/Α/ ). 22 Ν. 4479/1965 Περί αδειών λειτουργίας και τεχνικού ελέγχου βιοµηχανιών, βιοτεχνιών κλπ (ΦΕΚ 119/Α/ ). Καταργήθηκε από το Ν.2516/1997 (ΦΕΚ 159/ ). 23 Α.Ν. 207/1967 Περί εγκαταστάσεως και λειτουργίας Βιομηχανιών, Βιοτεχνιών πάσης φύσεως μηχανολογικών εγκαταστάσεων και αποθηκών και περί άλλων τινών συναφών διατάξεων, (ΦΕΚ 216/Α/ ). Καταργήθηκε από τον Ν. 2516/ Ν. 1116/1981 Περί της παροχής κινήτρων ενίσχυσης της περιφερειακής και οικονομικής αναπτύξεως της Χώρας και της ρύθμισης συναφών θεμάτων (ΦΕΚ 8/Α/ ). 25 Π.Δ. 1180/1981 Περί ρυθμίσεως θεμάτων αναγομένων εις τα της ιδρύσεως και λειτουργίας βιομηχανιών, βιοτεχνιών πάσης φύσης μηχανολογικών εγκαταστάσεων και αποθηκών και της εκ τούτων διασφαλίσεως περιβάλλοντος εν γένει, (Φ.Ε.Κ. 293/Α`/ ). Καταργήθηκε από Ν. 1650/86, (ΦΕΚ 160/Α/ ) 26 Ν. 1327/1983 Περί της κυρώσεως και συμπλήρωσης της από 18 Ιουνίου 1982 Πράξεως Νομοθετικού Περιεχομένου: «Αντιμετώπιση έκτακτων επεισοδίων ρύπανσης του περιβάλλοντος και ρύθμιση συναφών θεμάτων» (ΦΕΚ 21/Α/ ). 10

12 2.2 ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Σύμφωνα με την πρόταση Οδηγίας σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος μέσω του Ποινικού Δικαίου 27, οι λόγοι σύνταξής της ήταν για να εξασφαλιστεί υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος, όπως προβλέπει η Σ.Ε.Κ. (Άρθρο ), επιβάλλεται να αντιμετωπιστεί το συνεχώς επιδεινούμενο πρόβλημα του περιβαλλοντικού εγκλήματος. Σύμφωνα με την απόφαση C-176/03 29 (Επιτροπή κατά Συμβουλίου), η Κοινότητα δύναται να λαμβάνει μέτρα σχετικά με το Ποινικό Δίκαιο των Κρατών Μελών, εφόσον θεωρεί ότι είναι απαραίτητο για να εξασφαλιστεί η πλήρης εφαρμογή των κανόνων που θεσπίζει σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος. Η Κοινότητα και τα Κράτη Μέλη εξέδωσαν πολυάριθμες νομοθετικές πράξεις με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος. Ωστόσο, όπως προκύπτει από διάφορες μελέτες 30, οι κυρώσεις που επί του παρόντος προβλέπονται στα Κράτη Μέλη δεν αρκούν πάντοτε για την αποτελεσματική εφαρμογή της Κοινοτικής Πολιτικής σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος. Δεν προβλέπονται ποινικές κυρώσεις σε όλα τα Κράτη Μέλη για όλα τα σοβαρά περιβαλλοντικά αδικήματα, μολονότι μόνο ανάλογες ποινές θα είχαν επαρκώς αποτρεπτικό αποτέλεσμα για πολλούς λόγους: Κατά πρώτον, η επιβολή ποινικών κυρώσεων είναι ενδεικτική κοινωνικής αποδοκιμασίας που διαφέρει ποιοτικά από τις διοικητικές κυρώσεις ή τους μηχανισμούς αποζημίωσης που προβλέπει το Αστικό Δίκαιο. Κατά δεύτερο, οι διοικητικές ή άλλες οικονομικές κυρώσεις μπορεί να μην είναι αποτρεπτικές όταν οι δράστες δεν είναι φερέγγυοι ή, αντιθέτως, είναι ιδιαίτερα ισχυροί από οικονομική σκοπιά. Σε ανάλογες περιπτώσεις ενδέχεται να είναι απαραίτητο να προβλεφθούν ποινές φυλάκισης. Επιπλέον, τα μέσα για ποινικές έρευνες και διώξεις (και για την αμοιβαία νομική αρωγή μεταξύ των Κρατών Μελών), είναι ισχυρότερα από τα προβλεπόμενα από το Αστικό και το Διοικητικό Δίκαιο και ως εκ τούτου μπορούν να βελτιώσουν τις εν λόγω διαδικασίες. Τέλος, παρέχεται επιπλέον εγγύηση αμεροληψίας, επειδή οι αρμόδιες για τις έρευνες αρχές που προβλέπεται να συμμετάσχουν στις ποινικού χαρακτήρα έρευνες, θα είναι άλλες από τις 27 COM(2007)51 Τελικό, Πρόταση Οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος μέσω του ποινικού δικαίου, Βρυξέλλες, Αναφέρεται στους στόχους και τις αρχές της κοινοτικής πολιτικής περιβάλλοντος. Η εν λόγω πολιτική «αποβλέπει σε υψηλό επίπεδο προστασίας». 29 βλ Οι πλέον σημαντικές μελέτες διατίθενται στον δικτυακό τόπο της Γ.Δ. Περιβάλλοντος σχετικά με το περιβαλλοντικό έγκλημα: 11

13 διοικητικές αρχές που έχουν χορηγήσει τις άδειες εκμετάλλευσης ή εξουσιοδοτήσει την ανάληψη ρυπογόνων δραστηριοτήτων. Εκτός του γεγονότος ότι τα είδη των προβλεπόμενων κυρώσεων διαφέρουν ανάλογα με το Κράτος Μέλος, παρατηρούνται επίσης σοβαρές διαφορές σε ό,τι αφορά το επίπεδο των επιβαλλόμενων κυρώσεων για παρεμφερή ή ταυτόσημα αδικήματα. Το περιβαλλοντικό έγκλημα συχνά έχει διασυνοριακό χαρακτήρα ή επιπτώσεις. Κατά συνέπεια, επί του παρόντος οι δράστες είναι σε θέση να εκμεταλλεύονται υπέρ αυτών τις υφιστάμενες διαφορές μεταξύ των νομοθεσιών των επιμέρους Κρατών Μελών. Ως εκ τούτου, το συγκεκριμένο πρόβλημα επιβάλλεται να αντιμετωπιστεί με την ανάληψη της δέουσας δράσης σε κοινοτικό επίπεδο. Όσον αφορά, τωρα, στην Ελληνική έννομη τάξη, ο Ν. 1650/1986 καθιερώνει την ποινική ευθύνη των διευθυντικών οργάνων των νομικών προσώπων, του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα όπως επαναοριοθετήθηκε από το Άρθρο 51 του Ν. 1892/ Σύμφωνα μ' αυτόν τα διευθυντικά όργανα των νομικών προσώπων τιμωρούνται ως αυτουργοί ανεξάρτητα από την τυχόν ποινική ευθύνη άλλου φυσικού προσώπου και την αστική ευθύνη του νομικού προσώπου Οι ειδικές διατάξεις, που μπορούν να θεμελιώσουν τον παράνομο χαρακτήρα προσβολών των κοινοχρήστων πραγμάτων είναι με αύξουσα σειρά άρθρων.: Άρθρα 279 και 280 Π.Κ. (δηλητηρίαση πηγών, τροφίμων), 420 Π.Κ. (περί οδών), 421 Π.Κ. (αιγιαλός), 427 Π.Κ. (καθαριότητα), 528 Π.Κ. (ρύπανση), Υ.Δ. Γ1/ (ύδατα), Υ.Δ. Ε1β 221/ (διάθεση λυμάτων), Υ.Δ. Ε1β 301/ (απορρίμματα), Ν.Δ. 86/ (περί δασικού κώδικα), Ν. 998/ (προστασία δασών), ΑΝ 2344/ όπως τροποποιήθηκε από το Ν.Δ. 439/ και το Ν.Δ. 393/ (αιγιαλός). Στο Ελληνικό Δίκαιο ποινικές ευθύνες δεν είναι δυνατόν να επιβληθούν στα κρατικά όργανα ενόψει ανυπαρξίας νόμου 39. Πειθαρχικές κυρώσεις μπορούν να επιβληθούν στα κρατικά 31 Ν. 1892/1990 Περί του εκσυγχρονισμού και της ανάπτυξης και άλλες διατάξεις (ΦΕΚ 101/Α/ ). 32Υ.Δ. Γ / Περί προστασίας των υδάτων των χρησιμοποιουμένων δια την ύδρευση της περιοχής Πρωτευούσης, από ρυπάνσεων και μολύνσεων, (ΦΕΚ 624/Β). 33 Υ.Δ. Ε1β/301/ περί συλλογής, αποκομιδής και διάθεσης στερεών απορριμμάτων. (ΦΕΚ 23/Β/ ). 34 Ν.Δ. 86/1969 (ΦΕΚ 7/ 8/Α/ ) Δασικός Κώδικας. 35 Ν.998/1979 Περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της Χώρας, (ΦΕΚ 289/Α). 36 Ν.2344/1940 Περί αιγιαλού και παραλίας, (ΦΕΚ 154/Α/40). 37 Ν.Δ. 439/1970 Περί. συμπληρώσεως των διατάξεων περί αιγιαλού, (ΦΕΚ 36/Α). 38 Περί συμπληρώσεως των διατάξεων του Α.Ν. 2344/1940, (ΦΕΚ 110/Α). 39 βλ. Σύνταγμα Άρθρο 7, παρ

14 όργανα ενόψει της γενικής ρήτρας του πειθαρχικού αδικήματος με την έννοια της παράβασης το υπαλληλικού καθήκοντος ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΑΠΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΖΗΜΙΑ Στην Ελλάδα ο νόμος για το περιβάλλον είναι ο Ν. 1650/1986, ο οποίος προβλέπει αστική και ποινική ευθύνη καθώς και διοικητικές κυρώσεις για τις περιπτώσεις της περιβαλλοντικής ζημίας. Συγκεκριμένα ο Ν. 1650/1986 προβλέπει ποινικές κυρώσεις-ευθύνες ως κατασταλτικά μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος (Άρθρο 28). Ο Ν. 1650/1986 καθιερώνει νέα και ειδικά εγκλήματα ως πλημμελήματα, για τα οποία προβλέπεται η επιβολή των ποινών της φυλάκισης και της χρηματικής ποινής 41, δηλαδή: 1) της πρόκλησης ρύπανσης ή υποβάθμισης του περιβάλλοντος, 2) της πρόκλησης υποβάθμισης του περιβάλλοντος με την άσκηση δραστηριότητας χωρίς την απαιτούμενη άδεια ή έγκριση ή καθ υπέρβαση τούτων, 3) της παραβίασης των μέτρων, απαγορεύσεων, όρων και περιορισμών που επιβάλλονται για την προστασία της φύσης και των τοπίων, 4) της παραβίασης σφραγίδας και της θέσης σε λειτουργία ακινήτου στο οποίο έχει επιβληθεί «σφράγιση». Αν αποδειχθεί αμέλεια του δράστη, τα όρια των ποινών μειώνονται. Αντιθέτως αν από τις ενέργειες του δράστη των ανωτέρω εγκλημάτων υποβάθμισης του περιβάλλοντος δημιουργήθηκε κίνδυνος θανάτου ή βαριάς σωματικής βλάβης ή αν επήλθε βαριά σωματική βλάβη ή θάνατος ανθρώπου ή αν επήλθε βαριά σωματική βλάβη ή θάνατος εμβρύου, τότε επιβάλλονται οι αυστηρότερες ποινές της φυλάκισης ή της κάθειρξης. Ο Ν. 1650/1986 καθιερώνει ποινική ευθύνη των διευθυντικών οργάνων των νομικών προσώπων, του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα, τα οποία τιμωρούνται ως αυτουργοί, ανεξάρτητα από την τυχόν ποινική ευθύνη άλλου φυσικού προσώπου και την αστική ευθύνη του νομικού προσώπου. Εξάλλου καθιερώνει και την αστική ευθύνη και του νομικού προσώπου, αν το περιβάλλον προσβάλλεται από τη δραστηριότητα τούτου, «εις ολόκληρον» για την καταβολή της χρηματικής ποινής. Ο Ν. 1650/1986 αναγνωρίζει ένα είδος έμπρακτης μετάνοιας του δράστη, εφόσον «οικειοθελώς και πριν εξετασθεί από την Αρχή, «περιορίσει ουσιωδώς» ή «συντελέσει 40 βλ. Ν. 3528/2007 (ΦΕΚ 26/Α/ ), Υπαλληλικός Κώδικας Άρθρα 112, βλ. Άρθρα 53 και 57 Π.Κ. 13

15 αποτελεσματικά στην ουσιώδη μείωση των συνεπειών», οπότε το δικαστήριο μπορεί να επιβάλει μειωμένη ποινή ή να τον απαλλάξει από κάθε ποινή. Εκτός από το Ν.1650/1986 υπάρχουν και άλλοι ειδικοί ποινικοί νόμοι που επιβάλλουν κυρώσεις για τα εγκλήματα κατά των περιβαλλοντικών αγαθών. Σύμφωνα με το Άρθρο 13 παρ.1 Ν. 743/ , «Οι παραβάτες του παρόντος Νόμου, της Σύμβασης και των Υπουργικών Αποφάσεων που εκδίδονται σε εκτέλεση αυτών τιμωρούνται ποινικά διοικητικά και πειθαρχικά ως εξής: 1) αυτοί που με πρόθεση προκαλούν σοβαρή ρύπανση τιμωρούνται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών. Αν από την πράξη προκύψει κίνδυνος ζημίας ή βλάβης σε πρόσωπα ή πράγματα, τιμωρούνται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους, 2) αυτοί που από αμέλεια γίνονται υπαίτιοι των παραπάνω πράξεων τιμωρούνται με φυλάκιση. Αυτοί μπορούν να απαλλάσσονται από κάθε ποινή αν με δική τους πρωτοβουλία εξουδετερώσουν τη ρύπανση και αποτρέψουν κάθε βλάβη ή ζημία που μπορεί να επέλθει ή αν με γρήγορη αναγγελία προς τις Αρχές, συντέλεσαν στην εξουδετέρωση της ρύπανσης καταβάλλοντας ταυτόχρονα και τις συναφείς δαπάνες». Σύμφωνα με το Άρθρο 1 στοιχ. Ιδ του ίδιου νόμου : «Ρύπανση είναι η παρουσία στη θάλασσα κάθε ουσίας η οποία αλλοιώνει τη φυσική κατάσταση του θαλασσινού νερού ή το καθιστά επιβλαβές στην υγεία του ανθρώπου ή στη χλωρίδα και πανίδα των βυθών και γενικά ακατάλληλο για τις προβλεπόμενες κατά περίπτωση χρήση του». Το έγκλημα της ρυπάνσεως της θάλασσας σε αντιδιαστολή με το προβλεπόμενο από το Άρθρο 28 παρ.1 Ν. 1650/1986 είναι έγκλημα βλάβης, διότι απαιτείται η επέλευση ρυπάνσεως που θα έχει τις ανωτέρω βλαβερές επιπτώσεις και δε θα απειλεί απλώς να τις επιφέρει. Οι ειδικές ποινικές διατάξεις που αποβλέπουν στην προστασία του δάσους περιέχονται στα Άρθρα 68 με 71 (κεφ. 8) του Ν. 998/ , στον Π.Κ. και σε ειδικότερους νόμους. Το Άρθρο 68 του Ν. 998/1979 προβλέπει ποινή φυλακίσεως μέχρι ενός έτους για τους εκ προθέσεως παραβάτες των διατάξεων 11,12,16,20,22 και μέχρι έξι μηνών για όσους παραβιάζουν τις ως άνω διατάξεις από αμέλεια. Σημαντικότερες είναι οι διατάξεις του Άρθρου 69 που προβλέπουν ποινικές κυρώσεις για παραβάσεις των διατάξεων που αφορούν την αντιμετώπιση πυρκαγιών. Τα Άρθρο 70 προβλέπει παραβάσεις υποχρεώσεων σχετικών προς αναδασώσεις. Το Άρθρο 71 αποβλέπει στον ποινικό κολασμό των καταπατητών των δασών και δασικών εκτάσεων. Οι ποινικές κυρώσεις κατά του σοβαρότερου εγκλήματος που μπορεί να διαπραχθεί εις βάρος του δασικού περιβάλλοντος, του εμπρησμού, περιλαμβάνονται στον Ποινικό Κώδικα. Σύμφωνα με την γενική διάταξη του Άρθρου 264 Π.Κ.: «Όποιος με πρόθεση προξενεί 42 Ν. 743/1977 Περί προστασίας του θαλασσίου περιβάλλοντος και ρυθμίσεως συναφών θεμάτων (ΦΕΚ 319/Α/ ). 43 Ν. 998/1979 Περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της Χώρας (ΦΕΚ 289/Τ.Α/ ). 14

16 πυρκαγιά τιμωρείται: α) με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κοινός κίνδυνος σε ξένα πράγματα, β) με κάθειρξη αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κοινός κίνδυνος για άνθρωπο, γ) με ισόβια κάθειρξη ή πρόσκαιρη τουλάχιστον δέκα ετών αν στην περίπτωση του στοιχ.β επήλθε θάνατος». Ο εμπρησμός δάσους προβλέπεται στην ειδική διάταξη του Άρθρου 265 Π.Κ. που ορίζει ότι «με την επιφύλαξη της βαρύτερης τιμωρίας κατά τους όρους του Άρθρου 264, όποιος με πρόθεση προξενεί πυρκαγιά σε δάσος ή δασική έκταση κατά την έννοια του Άρθρου 3 παρ.1 & 3 του Ν /1979 ή σε έκταση που έχει κηρυχθεί δασωτέα ή αναδασωτέα, κατά την έννοια της παρ. 5 του ίδιου Άρθρου, τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα έτη και με χρηματική ποινή από ένα έως δέκα εκατομμύρια δραχμές». Στην παρ. 2 του ίδιου Άρθρου προβλέπεται διακεκριμένη μορφή του εμπρησμού δάσους. Ειδικότερα αν η πράξη τελέστηκε από ιδιοτέλεια ή κακοβουλία ή η έκταση που κάηκε είναι ιδιαίτερα μεγάλη επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών. Ο Ν.1650/1986 προβλέπει και αστικές κυρώσεις που επιβάλλονται στους υπαιτίους μιας περιβαλλοντικής ζημιάς (Άρθρο 29). «Οποιοσδήποτε, φυσικό ή νομικό πρόσωπο, προκαλεί ρύπανση ή άλλη υποβάθμιση του περιβάλλοντος ευθύνεται σε αποζημίωση, εκτός αν αποδείξει ότι η ζημία οφείλεται σε ανωτέρα βία ή ότι προήλθε από υπαίτια ενέργεια τρίτου που ενήργησε δολίως». Καθιερώνεται η αντικειμενική ευθύνη για οποιοδήποτε πρόσωπο, φυσικό ή νομικό, προκαλεί ρύπανση ή άλλη υποβάθμιση (ως ζημιογόνο γεγονός) του περιβάλλοντος. Κατά συνέπεια δεν απαιτείται η απόδειξη υπαιτιότητας για τη θεμελίωση της ευθύνης σε αποζημίωση. Εκτός από τον παραπάνω Νόμο υπάρχουν και άλλοι νόμοι που προβλέπουν ειδικά για τα θέματα της θαλάσσιας 44 και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης N.2971/2001 (ΦΕΚ 285/Α/2001) Αιγιαλός, παραλία και άλλες διατάξεις. 2. Ν. 743/77 (ΦΕΚ 319Α/77) Περί προστασίας του θαλασσίου Περιβάλλοντος και ρυθμίσεις συναφών θεμάτων. 3. Ν.1269/82 (ΦΕΚ 89Α/82) Κύρωση της Διεθνούς Συνθήκης 1973 «πρόληψη της θάλασσας από πλοία» και του πρωτοκόλλου 1978 (MARPOL 73/78)». 4. ΠΔ 46/93 (ΦΕΚ 17Α/93) Αποδοχή τροποποιήσεων του Παραρτήματος του Πρωτοκόλλου 1978 του σχετικού με τη Διεθνή Σύμβαση 1973 «Για την πρόληψη της ρύπανσης της θάλασσας από πλοία (Marpol 73/78)». 5. Ν.3100/2003 (ΦΕΚ 20/Α/ ) «Κύρωση του πρωτοκόλλου για την ετοιμότητα, συνεργασία και αντιμετώπιση περιστατικών ρύπανσης της θάλασσας από τις επικίνδυνες και επιβλαβείς ουσίες» 6. ΠΔ 55/1998 (ΦΕΚ 58/Α/ ) Προστασία θαλάσσιου περιβάλλοντος 7. ΠΔ 288/92 (ΦΕΚ 147Α/92) Αποδοχή τροποποιήσεων του Παραρτήματος του Πρωτοκόλλου 1978 του σχετικού με τη Διεθνή Σύμβαση 1973 «Για την πρόληψη της ρύπανσης της θάλασσας από πλοία (Marpol 73/78)». 8. ΠΔ 254/89 (ΦΕΚ 120Α/89) Αποδοχή τροποποιήσεων του έτους 1987 στο Παράρτημα του Πρωτοκόλλου 1978 της διεθνούς σύμβασης 1973 «πρόληψη της ρύπανσης της θάλασσας από πλοία» (Marpol 73/78)». 9. ΠΔ 54/ (ΦΕΚ 53/Α/99) Αποδοχή τροποποιήσεων του παραρτήματος του πρωτοκόλλου 1978 του σχετικού με τη Διεθνή Σύμβαση 1973 «πρόληψη της ρύπανσης της θάλασσας από πλοία» (Marpol 73/78)». 10. ΠΔ 206/ (ΦΕΚ 186/Α/00) Αποδοχή τροποποιήσεων του παραρτήματος του πρωτοκόλλου 1978 του σχετικού με τη Διεθνή Σύμβαση 1973 «πρόληψη της ρύπανσης της θάλασσας από πλοία» (Marpol 73/78)». 11. Εγκύκλιος Αρ. Πρ. 8111/01/04/ (ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ) Έλεγχος εφαρμογής διατάξεων της ΚΥΑ 3418/07/2002 (ΦΕΚ 712Β'/ ) σχετικά με τα «μέτρα και τους όρους για τις λιμενικές εγκαταστάσεις παραλαβής και διαχείρισης αποβλήτων που παράγονται στα πλοία και καταλοίπων φορτίου». 12. ΚΥΑ 3418/07/2002 (ΦΕΚ 712/Β/ ) Μέτρα και όροι για τις λιμενικές εγκαταστάσεις παραλαβής αποβλήτων που παράγονται στα πλοία και καταλοίπων φορτίων. 13. ΠΔ 11/02 (ΦΕΚ 6/Α/ ) «Εθνικό Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης για την αντιμετώπιση περιστατικών ρύπανσης από πετρέλαιο και άλλες επιβλαβείς ουσίες». 14. Υ.Α. 3418/07/2002 ΦΕΚ 712/Β/ Μέτρα και όροι για τις λιμενικές εγκαταστάσεις παραλαβής αποβλήτων που παράγονται στα πλοία και καταλοίπων φορτίου.αριθμ.3418/07/2002.μέτρα και όροι για τις λιμενικές εγκαταστάσεις παραλαβής αποβλήτων που παράγονται στα πλοία και καταλοίπων φορτίου. 15

17 Στο Διεθνές Δίκαιο το θέμα της προστασίας του περιβάλλοντος αντιμετωπίζεται με την ίδια σοβαρότητα, πράγμα το οποίο αποδεικνύεται από διάφορες συμβάσεις που υπεγράφησαν στο παρελθόν μεταξύ κρατών, όπως είναι η Διεθνής σύμβαση των Βρυξελλών του 1969 «περί αστικής ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως υπό πετρελαίου», η Διεθνής Σύμβαση του 1972 «περί προλήψεως ρυπάνσεως της θαλάσσης εξ απορρίψεως καταλοίπων και άλλων υλών και άλλων τινών διατάξεων» που υπεγράφη στο Λονδίνο, την πόλη του Μεξικού, τη Μόσχα και την Ουάσιγκτον, η Διεθνής Σύμβαση της Βαρκελώνης του 1976 «περί προστασίας της Μεσογείου Θαλάσσης εκ της ρυπάνσεως», η Σύμβαση του Λουγκάνο «περί αστικής ευθύνης για ζημίες από δραστηριότητες επικίνδυνες για το περιβάλλον». 15. ΥΑ /1/99/99 (ΦΕΚ 76/Β/ ) Όροι και προϋποθέσεις αποδοχής πλωτών φραγμάτων στον Ελληνικό θαλάσσιο χώρο για την αντιμετώπιση περιστατικών ρύπανσης της θάλασσας από πετρελαιοειδή. 16. Ν 855/1978 Κύρωση της υπογραφείσης εις Βαρκελώνην το 1976 Διεθνούς Συμβάσεως περί προστασίας της Μεσογείου Θαλάσσης εκ της ρυπάνσεως μετά του συνημμένου εις αυτήν Παραρτήματος, ως και των Πρωτοκόλλων αυτής περί προλήψεως ρυπάνσεως της Μεσογείου Θαλάσσης εκ της απορρίψεως ουσιών εκ των πλοίων και αεροσκαφών, και περί συνεργασίας δια την καταπολέμησιν ρυπάνσεως της Μεσογείου Θαλάσσης εκ πετρελαίου και άλλων επιβλαβών ουσιών. 17. Ν 2252/1994 (ΦΕΚ 192/Α/ ) Κύρωση Διεθνούς Σύμβασης για την ετοιμότητα, συνεργασία και αντιμετώπιση της ρύπανσης της θάλασσας από πετρέλαιο 1990 και άλλες διατάξεις 18. ΚΥΑ /97/97 (ΦΕΚ 951/Β/97) Όροι και προϋποθέσεις για την αποδοχή απορροφητικών υλικών στον Ελληνικό θαλάσσιο χώρο τα οποία χρησιμοποιούνται για τον περιορισμό ή την εξουδετέρωση της ρύπανσης της θάλασσας από πετρελαιοειδή. 19. Ν. 3104/03 (ΦΕΚ 28/Α/ ) Κύρωση του Πρωτοκόλλου του 1997 που τροποποιεί τη Διεθνή Σύμβαση για την πρόληψη της ρύπανσης από πλοία του 1973, όπως τροποποιήθηκε από το Πρωτόκολλο του 1978 που σχετίζεται με αυτή. 20. ΠΔ. 312/02/(ΦΕΚ 273/Α/ ) Αποδοχή τροποποιήσεων των Παραρτημάτων του Πρωτοκόλλου 1978 του σχετικού με τη Διεθνή Σύμβαση 1973 για την πρόληψη της ρύπανσης από πλοία (MARPOL 73/78 Παραρτήματα Ι, III, και V). 21. ΥΑ /2079/1978 ΥΠ. ΕΜΠ. ΝΑΥΤ. (ΦΕΚ 1135/Β/1978) Περί πινάκων ουσιών των οποίων απαγορεύεται απόρριψη στη θάλασσα. 22. ΥΑ 3231/92 (ΦΕΚ 585Β/92) Σχέδιο έκτακτης ανάγκης αντιμετώπισης περιστατικών ρύπανσης από πετρέλαιο και οδηγίες για την εφαρμογή του στα πλοία ΚΥΑ / ΥΠΕΧΩΔΕ, ΥΜΕ, ΥΟΟ (ΦΕΚ 2082/Β/ ) Καθορισμός διαδικασιών και λεπτομερειών για την εφαρμογή του άρθρου 3 της Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου «Μέτρα Αντιμετώπισης της Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης (ΦΕΚ 181/Α/ ) 2. ΚΥΑ 28433/2448/92 (ΦΕΚ 542Β/92) Μέτρα για τον περιορισμό των εκπομπών αερίων ρύπων οχημάτων με κινητήρα σε συμμόρφωση προς τις διατάξεις των οδηγιών 88/76/ΕΟΚ, 88/436/ΕΟΚ, 89/458/ΕΟΚ, 89/491/ΕΟΚ και 91/441/ΕΟΚ. 3. ΚΥΑ 3277/209/2000 (ΦΕΚ 180/Β/ ) Καθορισμός γενικών αρχών και αρμόδιων Υπηρεσιών, για την εκτίμηση και τη διαχείριση της ποιότητας του αέρα του περιβάλλοντος. 4. ΚΥΑ 54409/2632 (ΦΕΚ 1931/Β/ ) Συμμόρφωση με την Οδηγία 87/2003 «Καθορισμός της λειτουργίας του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου στην Ελλάδα» 5. ΚΥΑ 76802/1033/1996 (ΦΕΚ 596/Β/ ) Τροποποίηση και συμπλήρωση της 58751/2370/1993 κοινής υπουργικής απόφασης «Καθορισμός μέτρων και όρων για τον περιορισμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που προέρχεται από μεγάλες εγκαταστάσεις καύσης (Β 264). 6. ΚΥΑ 82805/224/93 (ΦΕΚ 699Β/93) Kαθορισμός μέτρων και όρων για την πρόληψη της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που προέρχεται από εγκαταστάσεις καύσης αστικών αποβλήτων. 7. Ν. 1818/88 (ΦΕΚ 253/Α) Κύρωση της Σύμβασης της Βιέννης του 1985 για την προστασία της στοιβάδας του όζοντος και του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ του 1987 για τις ουσίες που καταστρέφουν την στοιβάδα του όζοντος. 8. Ν. 2543/97 (ΦΕΚ 252/Α/97) Κύρωση του πρωτοκόλλου της Σύμβασης 1979 περί της διασυνοριακής ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε μεγάλη απόσταση σχετικά με τον έλεγχο των εκπομπών οξειδίων του αζώτου ή των διασυνοριακών ροών τους. 9. Ν.1374/83 (ΦΕΚ 78/Α/ 83) Κύρωση της σύμβασης σχετικά με τη διασυνοριακή ρύπανση της ατμόσφαιρας σε μεγάλη απόσταση. 10. Ν.2110/92 (ΦΕΚ 206Α/92) Κύρωση της από 29 Ιουνίου 1990 τροποποίησης του πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ του 1987 που κυρώθηκε με το Ν. 1818/88 σχετικά με τις ουσίες που καταστρέφουν τη στοιβάδα του όζοντος. 11. Ν.2542/97 (ΦΕΚ 251/Α/97) Κύρωση του πρωτοκόλλου της Σύμβασης 1979 περί της διασυνοριακής ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε μεγάλη απόσταση σχετικά με την περαιτέρω μείωση των εκπομπών του θείου. 12. Ν.3017/ (ΦΕΚ 117/Α/2002) Κύρωση του Πρωτοκόλλου του Κιότο στη Σύμβαση Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την αλλαγή του κλίματος. 13. ΠΥΣ 11/97 (ΦΕΚ 19/Α/97) Μέτρα για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης από το όζον. 14. ΠΥΣ 98/87 (ΦΕΚ 135 Α/ ) Οριακή τιμή ποιότητας της ατμόσφαιρας σε μόλυβδο. 15. ΠΥΣ 99/87 (ΦΕΚ 135 Α/ ) Οριακές και κατευθυντήριες τιμές ποιότητας της ατμόσφαιρας σε διοξείδιο του θείου και αιωρούμενα σωματίδια. 16. Υ.Α Η.Π /1511/05 (ΦΕΚ 992/Β/ ) «Καθορισμός μέτρων και όρων για τον περιορισμό των εκπομπών στην ατμόσφαιρα ορισμένων ρύπων που προέρχονται από μεγάλες εγκαταστάσεις καύσης, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2001/80/ΕΚ «για τον περιορισμό των εκπομπών στην ατμόσφαιρα ορισμένων ρύπων από μεγάλες εγκαταστάσεις», του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2001» 17. ΥΑ 76802/1033/96 (ΦΕΚ 596/Β/96) Τροποποίηση και συμπλήρωση της 58751/2370/93 Κοινής Υπουργικής Απόφασης "Καθορισμός μέτρων και όρων για τον περιορισμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που προέρχεται από μεγάλες εγκαταστάσεις. 16

18 4. Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ 4.1 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ H Οδηγία για την πρόληψη και την αποκατάσταση από περιβαλλοντική ζημία ξεκίνησε επισήμως να ισχύει στις 30/4/2004, μετά από 20 χρόνια επίπονων προσπαθειών και συζητήσεων με σκοπό την διαμόρφωση ενός κοινού πεδίου ευρωπαϊκής ευθύνης για ζημίες στο περιβάλλον. H βασική πρωτοβουλία που οδήγησε στην επίμαχη Οδηγία ξεκινάει από το 1993 όταν υιοθετήθηκε η Πράσινη Βίβλος, η ιδέα όμως για την δημιουργία ενός Κοινοτικού Νομοθετήματος που να ρυθμίζει την περιβαλλοντική ευθύνη έχει τις ρίζες της πολύ νωρίτερα, στις αρχές της δεκαετίας του 80. Στη διάρκεια αυτής της μακροχρόνιας περιόδου ακολουθήθηκαν ποικίλες, συχνά αντίθετες, κατευθύνσεις και προσανατολισμοί. Η πρώτη νομοθετική απόπειρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα της περιβαλλοντικής ευθύνης πραγματοποιήθηκε με το Άρθρο 11 παρ. 3 της Οδηγίας 84/ της 6ης Δεκεμβρίου 1984, η οποία όμως δεν ολοκληρώθηκε όμως ποτέ 47. Αργότερα το Σεπτέμβριο του 1989 τέθηκε η πρόταση για μια Οδηγία σχετικά με την αστική ευθύνη για ζημία που προκλήθηκε από απόβλητα (COM(89) ) και περιλάμβανε ένα πιο κατανοητό και ολοκληρωμένο σχέδιο πάνω στην περιβαλλοντική ευθύνη. Έπειτα, η Επιτροπή υπέβαλε μια τροποποιημένη πρόταση στις 27 Ιουνίου 1991 (COM(91) ). Το αρχικό κείμενο καθιέρωνε αντικειμενική ευθύνη του παραγωγού των αποβλήτων και προέβλεπε μεταφορά της ευθύνης σωρευτικά και στον πιθανόν εξουσιοδοτημένο από το νόμο δέκτη των αποβλήτων. Επίσης, ασχολήθηκε με το θέμα της κάλυψης της ευθύνης του παραγωγού και του καταστροφέα των αποβλήτων από ασφάλεια ή άλλη οικονομική εγγύηση. Το τροποποιημένο σχέδιο προέβλεπε ότι το Συμβούλιο μέχρι το τέλος του 1992 έπρεπε να ορίσει το θέμα των απροσδιόριστων ή αφερέγγυων ρυπαντών. Στο πλαίσιο αυτής της προοπτικής η Επιτροπή θα μελετούσε την δυνατότητα δημιουργίας ενός Ταμείου Αποκατάστασης. Παρότι και οι δύο προαναφερόμενες προτάσεις συνέβαλαν σημαντικά στην διαλεύκανση του νομικού, πολιτικού και οικονομικού πεδίου στον τομέα της περιβαλλοντικής ευθύνης, 46 Οδηγία 84/631/ΕΟΚ της 6ης Δεκεμβρίου 1984 Περί της διασυνοριακής μεταφοράς επικινδύνων αποβλήτων, ΕΕ L 326 της , σ Το σχέδιο της οδηγίας περιελάμβανε προβλέψεις για την ευθύνη και την υποχρεωτική ασφάλιση, οι οποίες όμως διαγράφηκαν, διότι κρίθηκαν ότι ήταν ανεπαρκείς για τη δεδομένη στιγμή και ό,τι χρειάζονταν περισσότερη μελέτη. 48 COM(89)282 Final SYN 217, Proposal for a Council Directive on civil liability for damaged caused by waste, Brussels COM(91)219 Final SYN 217, Amended, Proposal for a Council Directive on civil liability for damaged caused by waste, Brussels

19 σχετικά με τα θέματα στα οποία αναφέρονταν, δεν μπόρεσαν να ολοκληρωθούν και αποσύρθηκαν γύρω στα τέλη του 1991 εξαιτίας των πιέσεων που άσκησαν τόσο οι βιομήχανοι και οι ασφαλιστές όσο και η πλειοψηφία των Κρατών Μελών που αντιτίθονταν για ποικίλους λόγους στη δημιουργία κοινοτικής νομοθεσίας σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη. Κατόπιν όλων τούτων, η Επιτροπή υιοθέτησε μια πιο προσεκτική προσέγγιση του θέματος. Το 1993 δημοσιεύθηκε η Πράσινη Βίβλος για την αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας (COM(93)47 50 ), η οποία δεν πρότεινε κάποια ιδιαίτερη λύση στο πρόβλημα, παρά μόνον περιέγραφε τα θέματα και επαναλάμβανε την εμπειρία των προηγούμενων ετών με πολλές επιρροές από τις εθνικές και τη διεθνή έννομη τάξη. Αντικατόπτριζε, όμως, την ανάγκη για την καθιέρωση αντικειμενικής ευθύνης με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Για το λόγο αυτό προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων τόσο από τη βιομηχανία όσο και από ορισμένα Κράτη Μέλη, με πρωτεργάτη το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γερμανία, τα οποία για διαφορετικούς λόγους το καθένα διαφώνησαν με την υιοθέτηση μια Οδηγίας με αυτή την κατεύθυνση 51. Την ίδια χρονική στιγμή αποσιωπήθηκαν οι φωνές υποστήριξης μιας τέτοιας Οδηγίας, συμπεριλαμβανομένων κάποιων Κρατών Μελών και των περιβαλλοντικών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προχώρησε τον Απρίλιο του 1994 στη νομοθέτηση μιας Οδηγίας. Η Επιτροπή ξεκίνησε μια μακρά περίοδο έρευνας που οδήγησε τελικά στην δημοσίευση της Λευκής Βίβλου στις 9 Φεβρουαρίου του 2000 (COM(2000)66 52 ). Πρότεινε ένα σχήμα περιβαλλοντικής ευθύνης που κάλυπτε τόσο την παραδοσιακή ζημία 53 (στην υγεία και στην περιουσία), όσο και την περιβαλλοντική ζημία, ως ζημία στη βιοποικιλότητα (περιοχές δικτύου Natura 2000) και τη ρύπανση περιοχών. Ο φορέας της εκμετάλλευσης των επικίνδυνων για το περιβάλλον δραστηριοτήτων, που ρυθμίζονται από μια σειρά από περιβαλλοντικές Οδηγίες, ευθύνεται αντικειμενικά για παραδοσιακή ζημία, για μολυσμένες περιοχές και για ζημία στη βιοποικιλότητα. Οι φορείς της εκμετάλλευσης άλλων δραστηριοτήτων έχουν υποκειμενική ευθύνη για ζημία στη βιοποικιλότητα. Οι προτάσεις της Λευκής Βίβλου απέβλεπαν σε πρώτη φάση στην απορρύπανση των μολυσμένων περιοχών και στην αποκατάσταση των ζημιών στη βιοποικολότητα. Πρόσβαση 50 COM(93)47 Final, Communication for the Commission to the Council and Parliament and the Economic and Social Committee : Green Paper on remedying environmental damage, Brussels Το Ηνωμένο Βασίλειο επέμενε στην αρχή της επικουρικότητας (Άρθρο 5 της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας), ενώ η Γερμανία αντιτίθονταν στη χρονική στιγμή της κοινοτικής πρωτοβουλίας προβάλλοντας εθνικές της σκοπιμότητες. Στις πιο πάνω χώρες προστέθηκε το 1996 και η Γαλλία. Κάποιες άλλες χώρες, όμως η Δανία, διατύπωσε επιφυλάξεις σε σχέση με συγκεκριμένες διατάξεις της πρότασης. 52 COM(2000)66 Final, Commission of the European Communities: White Paper on environmental liability, Brussels Ζημία στην υγεία ή στην ιδιοκτησία που προέρχονται από επικίνδυνη δραστηριότητα. 18

20 στη δικαιοσύνη δίνονταν καταρχήν στις δημόσιες αρχές και επικουρικά σε ομάδες δημοσίου συμφέροντος 54. Χρηματική αποζημίωση για ζημία στο περιβάλλον προβλεπόταν σε περίπτωση που δεν μπορούσε να επιτευχθεί επαναφορά των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση. Επιπλέον, δεν προβλέπονταν συμπληρωματικές οικονομικές εξασφαλίσεις, ταμεία αποκατάστασης και μηχανισμοί αποζημίωσης σε περίπτωση που ο φορέας της εκμετάλλευσης είναι άγνωστος ή αφερέγγυος. Η Λευκή Βίβλος, η οποία σε αντίθεση με την τυπική περιβαλλοντική ευθύνη εθνικό επίπεδο ακολουθούσε ως επί το πλείστον τους κανόνες του Αστικού Δικαίου, έγινε αντικείμενο έντονης κριτικής τόσο από τη βιομηχανία και τους ασφαλιστές όσο και από τους δικηγόρους περιβάλλοντος που υποστήριξαν ότι ένας μηχανισμός περιβαλλοντικής ευθύνης που θα ακολουθούσε τους κανόνες του Δημοσίου Δικαίου θα ήταν πιο αποτελεσματικός, ιδίως στον τομέα ρύπανσης του εδάφους. Το Αστικό Δίκαιο ήταν ανεπαρκές σε θέματα περιβαλλοντικής ευθύνης και είχε αποδειχθεί μέσα από το Εθνικό Δίκαιο στο βιομηχανικό κόσμο, κυρίως διότι τα αστικά δικαστήρια έφτασαν να επιδικάζουν τεράστιες αποζημιώσεις, χρησιμοποιώντας τους κανόνες του αστικού δικαίου με εντελώς απρόβλεπτο τρόπο στην προσπάθειά τους να ενισχύσουν την επιβολή τους και ως εκ τούτου θέτοντας τα δημόσια ταμεία σε μεγάλο κίνδυνο 55. Προς αποφυγή αυτών των συνεπειών παρατηρήθηκε μια ξεκάθαρη τάση σε εθνικό επίπεδο προς τη χρήση του Δημοσίου Δικαίου προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι υπεύθυνοι της ρύπανσης θα φέρουν το βάρος της ευθύνης για την αποκατάσταση της ζημίας που προκάλεσαν ή επέτρεψαν να προκληθεί. Στη Λευκή Βίβλος, η οποία πρόβαλε την προσέγγιση του Αστικού Δικαίου, η Επιτροπή δεν έκανε τίποτε άλλο από το να γνωστοποιήσει το ρόλο του Δημοσίου Δικαίου και να αφήνει τα Κράτη Μέλη να επιλέξουν την ισορροπία που επιθυμούν ανάμεσα στις διαδικασίες του Αστικού και Δημοσίου Δικαίου ανάλογα με τις νομικές τους παραδόσεις. Παρότι μια τέτοια προσέγγιση ήταν σύμφωνη με την αρχή της επικουρικότητας 56, αυτό σήμαινε ότι η πρόταση σιωπούσε σχετικά με τη νομοθεσία για την ευθύνη. 54 Η Επιτροπή πρότεινε ανοιχτή πρόσβαση στη δικαιοσύνη, προσέγγιση η οποία, παρόλο που απορρίφθηκε, ερχόταν σε πλήρη συμφωνία με τη Σύμβαση του Άαρχους για την πρόσβαση στην πληροφόρηση και τη δικαιοσύνη σε περιβαλλοντικά θέματα (Arhus, ). 55 Λόγω του ότι τα περισσότερα έργα, τα οποία προκαλούσαν περιβαλλοντική ζημία, ήταν δημόσια. 56 Η αρχή της επικουρικότητας ορίζεται στο Άρθρο 5 της Σ.Ε.Κ. Σκοπός της αρχής αυτής είναι να εξασφαλίζεται ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στον πολίτη. Ως εκ τούτου, ελέγχεται αν η δράση που πρόκειται να αναληφθεί σε κοινοτικό επίπεδο δικαιολογείται σε σχέση με τις δυνατότητες που υπάρχουν σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, πρόκειται για αρχή σύμφωνα με την οποία η Ένωση, στους τομείς που δεν υπάγονται στην αποκλειστική της αρμοδιότητα, δρα μόνο όταν η δράση της είναι πιο αποτελεσματική από αντίστοιχα μέτρα εθνικής, περιφερειακής ή τοπικής εμβέλειας. Η αρχή της επικουρικότητας συνδέεται στενά με τις αρχές της αναλογικότητας και της αναγκαιότητας, σύμφωνα με τις οποίες η δράση της Ένωσης δεν πρέπει να υπερβαίνει τα απαραίτητα για την επίτευξη των στόχων της συνθήκης όρια. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Εδιμβούργου του Δεκεμβρίου του 1992 εξέδωσε δήλωση για την αρχή της επικουρικότητας, όπου καθορίζει τους κανόνες εφαρμογής της. Η προσέγγιση που απορρέει από τη δήλωση αυτή περιλαμβάνεται στη συνθήκη του Αμστερνταμ με τη μορφή πρωτοκόλλου σχετικά με την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, το οποίο προσαρτήθηκε στη συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Το πρωτόκολλο αυτό καθιερώνει, μεταξύ άλλων, τη συστηματική ανάλυση του αντίκτυπου των νομοθετικών προτάσεων στην αρχή της επικουρικότητας και τη χρήση, όπου είναι δυνατόν, άλλων, λιγότερο δεσμευτικών κοινοτικών μέτρων. 19