Ιόνιο Πανεπιστήμιο Τμήμα Αρχειονομίας & Βιβλιοθηκονομίας

Transcript

1 Ιόνιο Πανεπιστήμιο Τμήμα Αρχειονομίας & Βιβλιοθηκονομίας Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα στην Επιστήμη της Πληροφορίας: Διοίκηση Βιβλιοθηκών με έμφαση στις νέες Τεχνολογίες της Πληροφορίας Μάθημα: Από τις Υπηρεσίες Πληροφόρησης στο Ηλεκτρονικό Επιχειρείν Διδάσκων: Νίκος Κανελλόπουλος Εργασία: Ψηφιακές βιβλιοθήκες και ηλεκτρονικό επιχειρείν Εισηγητές: Σταμάτιος Γιαννουλάκης Δημήτριος Πέτσας

2 Περιεχόμενα: Σελίδα Εισαγωγή 4 1. Ψηφιακές βιβλιοθήκες 6 2. Ηλεκτρονικό επιχειρείν 8 3. Ηλεκτρονικό εμπόριο 9 4. Κοινά σημεία ηλεκτρονικού επιχειρείν και ψηφιακών βιβλιοθηκών Κόστος ψηφιακών βιβλιοθηκών χρηματοδότηση Κόστος Χρηματοδότηση Αύξηση χρηματοδότησης μέσα από ηλεκτρονικό επιχειρείν - παραδείγματα Προβλήματα και λύσεις 28 Συμπεράσματα 29 Βιβλιογραφία 30 2

3 Περίληψη Η ανάπτυξη του διαδικτύου και των υπηρεσιών του τα τελευταία χρόνια υπήρξε πραγματικά ραγδαία. Μέσα από αυτή την ανάπτυξη δόθηκε η δυνατότητα να αναπτυχθεί το ηλεκτρονικό εμπόριο και οι ψηφιακές βιβλιοθήκες. Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται το φαινόμενο οι ψηφιακές βιβλιοθήκες, να εισέρχονται δυναμικά στο χώρο του ηλεκτρονικού επιχειρείν με το να προσφέρουν τις υπηρεσίες και τα προϊόντα τους μέσα από το διαδίκτυο. Ωστόσο, οι ψηφιακές βιβλιοθήκες έχουν πετύχει να ενσωματώσουν το ηλεκτρονικό εμπόριο, ώστε να μπορέσουν να έχουν έσοδα και να βελτιώσουν τις υπηρεσίες που παρέχουν προς τους χρήστες. Μέσα από την ερευνητική αυτή μελέτη θα γίνει μια προσπάθεια να οριστούν οι έννοιες της ψηφιακής βιβλιοθήκης και του ηλεκτρονικού επιχειρείν. Στη συνέχεια, θα γίνει μια προσπάθεια καταγραφής του κόστους των ψηφιακών βιβλιοθηκών καθώς έπειτα θα αναδειχθεί πως οι ψηφιακές βιβλιοθήκες μπορούν να αυξήσουν την χρηματοδότηση από το ηλεκτρονικό εμπόριο. Τέλος θα καταγραφούν τα προβλήματα που εμποδίζουν την πλήρη εφαρμογή του ηλεκτρονικού εμπορίου στις ψηφιακές βιβλιοθήκες και θα προταθούν κάποιες λύσεις για την αντιμετώπισή τους. 3

4 Εισαγωγή Η τεχνολογική επανάσταση, που έχει πραγματοποιηθεί σήμερα, έχει επιφέρει κοσμογονικές αλλαγές σ όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η αλματώδης εξέλιξη στους τομείς των υπολογιστών και των τηλεπικοινωνιών που εκφράστηκε κυρίως με τη δημιουργία και ευρεία χρήση του Παγκοσμίου Ιστού επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την πληροφόρηση στη σύγχρονη κοινωνία. Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες που διαρκώς αναπτύσσονται σε τεχνολογία, αριθμό και μέγεθος έχουν αναλάβει σημαντικό ρόλο στον τομέα της πληροφόρησης. Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες παρέχουν ευκολία στην πρόσβαση και στη διανομή στην πληροφορία και διαδραματίζουν καίριο ρόλο στη διαχείριση της. Έχουν διαρκώς αυξανόμενες δυνατότητες και μπορούν να αποθηκεύσουν και να διαθέσουν αποτελεσματικά κάθε μορφής πληροφορία, όπως κείμενο, εικόνα, ήχο και πολυμέσα, και συντελούν σημαντικά στη γνώση. Παρότι τα χρήματα που χρειάζεται μια ψηφιακή βιβλιοθήκη είναι συνήθως λιγότερα από αυτά μιας συμβατικής, τα ποσά που απαιτούνται είναι αξιόλογα. Οι δαπάνες συμπεριλαμβάνουν τα γενικά έξοδα κατασκευής, πρόσκτησης του υλικού (είτε προέρχεται από ψηφιοποίηση είτε από αγορά), συντήρησης και λειτουργίας μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης. Πιο συγκεκριμένα οι δαπάνες αυτές συνδέονται με την επιλογή, την απόκτηση, την καταχώρηση των ψηφιακών αντικειμένων, τη συντήρηση, την κυκλοφορία, και την αποθήκευση τους. Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες, που στο μεγαλύτερο μέρος τους παρέχουν την πληροφόρηση δωρεάν, εξαρτώνται κυρίως από τη χρηματοδότηση από τον κρατικό προϋπολογισμό και τα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη συνέχιση της σωστής και απρόσκοπτης λειτουργίας, για την περαιτέρω ανάπτυξή και για τη βιωσιμότητά τους. Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες πρέπει να ενεργοποιηθούν και να προσανατολιστούν στην εύρεση και αξιοποίηση άλλων πρακτικών και μεθόδων αύξησης της χρηματοδότησής τους πέρα από την παθητική στάση της αναμονής της χρηματοδότησης από το δημόσιο. Η δραστηριοποίησή τους στον τομέα του ηλεκτρονικού επιχειρείν και του ηλεκτρονικού εμπορίου μπορεί να προσφέρει κάποια αύξηση χρηματοδότησης στις ψηφιακές βιβλιοθήκες και να παρέχει λύσεις στην εξεύρεση πόρων για τη λειτουργία και τη βελτίωσή των υπηρεσιών τους και να προσφέρει βιώσιμη ανάπτυξη. Αντικείμενο της εργασίας αυτής είναι η εξέταση τρόπων εφαρμογής πρακτικών του ηλεκτρονικού επιχειρείν καθώς και του ηλεκτρονικού εμπορίου σε ψηφιακές βιβλιοθήκες για την αύξηση της χρηματοδότησης τους. Στην αρχή πραγματοποιείται μια αποσαφήνιση των όρων ψηφιακή βιβλιοθήκη, ηλεκτρονικού επιχειρείν και ηλεκτρονικού εμπορίου. 4

5 Παρουσιάζονται κάποια κοινά σημεία του ηλεκτρονικού επιχειρείν και των ψηφιακών βιβλιοθηκών. Στη συνέχεια προσδιορίζονται οι δαπάνες των ψηφιακών βιβλιοθηκών και οι τρόποι χρηματοδότησής τους. Ύστερα ακολουθούν κάποιοι τρόποι επιπρόσθετης χρηματοδότησης μέσα από το ηλεκτρονικό επιχειρείν και το ηλεκτρονικό εμπόριο και κάποια παραδείγματα από τον ευρύτερο χώρο των βιβλιοθηκών. Τέλος παρουσιάζονται κάποια προβλήματα, προτάσεις και συμπεράσματα. 5

6 1. Ψηφιακές βιβλιοθήκες Στην αρχή, κρίνεται αναγκαίο να διευκρινισθούν και να οριστούν ορισμένες έννοιες, όπως οι ψηφιακές βιβλιοθήκες, το ηλεκτρονικό επιχειρείν και το ηλεκτρονικό εμπόριο. Ο ορισμός της έννοιας ψηφιακής βιβλιοθήκης με απλό και αξιόπιστο τρόπο είναι ένα δύσκολο θέμα κι αποτελεί ακόμη αντικείμενο συζήτησης. Γενικά μια ψηφιακή βιβλιοθήκη είναι μια συλλογή πληροφοριών σε ψηφιακή μορφή γι αυτό και ονομάστηκε από τον Kochtanek βιβλιοθήκη χωρίς τοίχους. Οι πληροφορίες που περιλαμβάνει μπορεί να βρίσκονται σε μορφή κειμένου, εικόνας, ήχου, βίντεο ή και σε συνδυασμό διαφόρων ψηφιακών μορφών. Σύμφωνα με τον Paul Kantor Butgers, οι ψηφιακές βιβλιοθήκες οργανώνουν συλλογές ψηφιακού περιεχομένου. Αυτό περιλαμβάνει την παροχή μέσων για την οργάνωση μιας συλλογής και ένα μέσο για τους τελικούς χρήστες για να έχουν πρόσβαση ή να ψάξουν στη συλλογή. Μια ψηφιακή βιβλιοθήκη παρέχει επίσης υπηρεσίες υπηρεσίες υποστήριξης της πρόσβασης στη συλλογή της. Δεδομένου ότι οι ψηφιακές βιβλιοθήκες συνεχίζουν να αυξάνονται, το ίδιο συμβαίνει και με τον ορισμό τους. Στη συνέχεια παρουσιάζονται ορισμένοι αντιπροσωπευτικοί ορισμοί για τις ψηφιακές βιβλιοθήκες: Ψηφιακή βιβλιοθήκη είναι μια συλλογή ψηφιακών αντικειμένων, συμπεριλαμβανομένων κειμένου, βίντεο και ήχου, μαζί με μεθόδους για πρόσβαση και ανάκτηση της πληροφορίας, καθώς και για επιλογή, οργάνωση και συντήρηση της συλλογής. Ian Witten Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες είναι οργανωμένες συλλογές ψηφιακών πληροφοριών. Συνδυάζουν τη δομή και τη συγκέντρωση των πληροφοριών, κάτι το οποίο οι βιβλιοθήκες πάντα έκαναν, στην ψηφιακή τους υπόσταση που οι υπολογιστές έχουν υποβάλει ως αναγκαία. Lesk Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες είναι οργανισμοί που παρέχουν τους πόρους, συμπεριλαμβανομένου του εξειδικευμένου προσωπικού, για τη συλλογή, οργάνωση και προσφορά πνευματικής πρόσβασης, την ερμηνεία, διανομή, διατήρηση και εξασφάλιση της διατήρησης με την πάροδο του χρόνου του συνόλου συλλογών ψηφιακών εργασιών, έτσι 6

7 ώστε να είναι άμεσες και οικονομικώς διαθέσιμες για χρήση από μια ορισμένη κοινότητα χρηστών ή ομάδες κοινοτήτων. Ομοσπονδία Ψηφιακών Βιβλιοθηκών (DLF) Ένας ανεπίσημος ορισμός μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης είναι μια διοικούμενη συλλογή πληροφοριών, με σχετικές υπηρεσίες, όπου οι πληροφορίες αποθηκεύονται σε ψηφιακές μορφές και είναι προσβάσιμες μέσω ενός δικτύου. Ένα βασικό μέρος αυτού του ορισμού είναι ότι οι πληροφορίες είναι διαχειριζόμενες. Μια ροή δεδομένων που στέλνεται στη γη από ένα δορυφόρο δεν είναι βιβλιοθήκη. Τα ίδια δεδομένα, όταν οργανώνονται συστηματικά, γίνονται μια συλλογή ψηφιακής βιβλιοθήκης. William Arms Μια ψηφιακή βιβλιοθήκη είναι ένα κατανεμημένο τεχνολογικό περιβάλλον που ελαττώνει δυναμικά τα εμπόδια της δημιουργίας, διανομής, διαχείρισης, αποθήκευσης, ολοκλήρωσης και επαναχρησιμοποίησης των πληροφοριών από ιδιώτες ή ομάδες ερευνητών. Edward A. Fox Από τους παραπάνω ορισμούς γίνεται εμφανές ότι οι ψηφιακές βιβλιοθήκες, εκμεταλλευόμενες τις δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογία, οργανώνουν και καθιστούν την πληροφορία ευκολότερα διαθέσιμη στον πολίτη. Παρέχουν πρόσβαση στο χρήστη κυρίως μέσα από το διαδίκτυο ή σπανιότερα από άλλα δίκτυα (π.χ. intranet) σε συλλογές υλικού διαφόρων τύπων (π.χ. κείμενο, ήχο, εικόνα, πολυμέσα) που βρίσκονται συχνά κατανεμημένες σε διάφορα μέρη. Ουσιαστικά δεν είναι βασισμένες σε δίκτυο αλλά σχεδιασμένες ώστε να μπορούν να συνδεθούν σε δίκτυο. Μία ψηφιακή βιβλιοθήκη δεν είναι απλά μια συλλογή υλικού σε ψηφιακή μορφή αλλά περιλαμβάνει μια διεπαφή με το χρήστη. Απαιτεί ελάχιστο χώρο, σε σύγκριση με τις συμβατικές βιβλιοθήκες, και οι πληροφορίες μπορούν να γίνουν προσβάσιμες σε οποιονδήποτε οπουδήποτε κι αν βρίσκεται. Δεν αποτελεί μια μόνη οντότητα κι επομένως μπορεί να είναι συνδεμένη με τους ψηφιακούς πόρους διάφορων συλλογών. Συνοπτικά τα πλεονεκτήματα των ψηφιακών βιβλιοθηκών συνοψίζονται στα παρακάτω σημεία: Δε γνωρίζουν όρια τοπικά και χρονικά. Μπορεί κάποιος να έχει πρόσβαση από οπουδήποτε, με την προϋπόθεση να υπάρχει σύνδεση στο διαδίκτυο, χωρίς να 7

8 χρειάζεται να πάει στη φυσική βιβλιοθήκη, οποιαδήποτε ώρα της ημέρας, κάθε μέρα. Πολλαπλή πρόσβαση στον ίδιο ψηφιακό πόρο. Τα ίδια ψηφιακά αντικείμενα μπορούν να χρησιμοποιηθούν από πολλούς χρήστες ταυτόχρονα. Αυξημένες δυνατότητες όσον αφορά στην αναζήτηση και ανάκτηση πληροφοριών. Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα αναζήτησης του υλικού που τον ενδιαφέρει με διάφορους δυνατούς τρόπους. Αυξημένες δυνατότητες αποθήκευσης υλικού. Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες έχουν τη δυνατότητα να αποθηκεύσουν πολύ περισσότερη πληροφορία σε σύγκριση με τις συμβατικές βιβλιοθήκες που περιορίζονται όσον αφορά στο χώρο. Απαιτείται πολύ μικρός φυσικός χώρος για την αποθήκευση μεγάλου όγκου ψηφιακών πληροφοριών. Αυξημένες δυνατότητες διατήρησης και συντήρησης του υλικού. Μπορούν να γίνουν απεριόριστα αντίγραφα της ψηφιακής πληροφορίας χωρίς να μειώνεται η ποιότητα των αντιγράφων. Μικρότερο κόστος. Το κόστος, θεωρητικά τουλάχιστον, είναι μικρότερο σε σχέση με μια παραδοσιακή βιβλιοθήκη. Μια συμβατική βιβλιοθήκη πρέπει να ξοδέψει περισσότερα χρήματα για διάφορες δαπάνες όπως έξοδα προσωπικού, εγκαταστάσεις, διατήρηση βιβλίων, πολλαπλά αντίτυπα. 2. Ηλεκτρονικό επιχειρείν Το διαδίκτυο πρόσφερε ένα νέο φάσμα δυνατοτήτων στις επιχειρήσεις για ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, επικοινωνία και διείσδυση. Ο όρος ηλεκτρονικό επιχειρείν (e-business) υιοθετήθηκε προκειμένου να διακρίνει τις νεωτεριστικές επιχειρήσεις που επενδύουν στη διεξαγωγή των δραστηριοτήτων τους μέσα από το διαδίκτυο από εκείνες που χρησιμοποιούν παραδοσιακά μέσα και μεθόδους. Αναφέρεται στην αυτοματοποίηση των λειτουργιών μιας επιχείρησης με τη χρήση δικτύων καθώς και με τη διαχείριση των σχέσεων με τον πελάτη, τη διαχείριση αποθεμάτων και την ολοκληρωμένη διαχείριση των επιχειρηματικών πόρων. Ηλεκτρονικό επιχειρείν ονομάζεται η διεξαγωγή επιχειρήσεων στο διαδίκτυο, που αφορούν όχι μόνο στην αγορά και στην πώληση αλλά και στην εξυπηρέτηση των πελατών αλλά και στην επικοινωνία και συνεργασία με επιχειρηματικούς εταίρους. Επίσης, το ηλεκτρονικό επιχειρείν ορίζεται ως οι διαδικασίες και τα εργαλεία που επιτρέπουν σ έναν οργανισμό να χρησιμοποιήσει τεχνολογίες με βάση το διαδίκτυο και τη δομή του για να εκπληρώσει τις καθημερινές λειτουργικές διαδικασίες της επιχείρησης. 8

9 Ηλεκτρονική επιχείρηση καλείται κάθε οργανισμός (π.χ. εμπορικός, βιομηχανικός, μη κερδοσκοπικός, εκπαιδευτικός ή κυβερνητικός) που διεξάγει επιχειρηματικές δραστηριότητες διαμέσου ενός ηλεκτρονικού μέσου όπως το διαδίκτυο. Μία ηλεκτρονική επιχείρηση συνδυάζει τους πόρους των παραδοσιακών πληροφοριακών συστημάτων με την απέραντη εξάπλωση του διαδικτύου. Ενώνει άμεσα τα κρίσιμα επιχειρησιακά συστήματα με τα κρίσιμα επιχειρησιακά μέρη καταναλωτές, υπαλλήλους και προμηθευτές. Το κλειδί για τη δημιουργία ηλεκτρονικής επιχείρησης αποτελεί η δημιουργία μιας ιστοσελίδας, που να βασίζεται σε συναλλαγές, στην οποία όλες οι βασικές διαδικασίες της επιχείρησης (ειδικότερα αυτές που απαιτούν δυναμική και διαδραστική ροή πληροφοριών) τοποθετούνται online για να βελτιώσουν τις υπηρεσίες, να περικόψουν το κόστος και να πουλήσουν προϊόντα. Στο πιο αναπτυγμένο του επίπεδο το ηλεκτρονικό επιχειρείν στοχεύει στη μείωση του κόστους και στην ανάπτυξη αποδοτικότητας ολοκληρώνοντας τα συστήματα της επιχείρησης και μειώνοντας την προσπάθεια. Το βασικότερο όφελος είναι η αποτελεσματικότερη λειτουργία της επιχείρησης, επιτυγχάνοντας περισσότερα με λιγότερους πόρους και κόστος. 3. Ηλεκτρονικό εμπόριο To ηλεκτρονικό εμπόριο (e-commerce) αποτελεί στενότερη έννοια από το ηλεκτρονικό επιχειρείν. Αποτελεί επομένως υποσύνολο του ηλεκτρονικού επιχειρείν. Ο όρος αναφέρεται στη χρήση του διαδικτύου για την αγορά και πώληση προϊόντων ή υπηρεσιών. Ένας απλός ορισμός για το ηλεκτρονικό εμπόριο: ηλεκτρονικό εμπόριο ονομάζεται η διαδικασία αγορών και πωλήσεων μέσα από το διαδίκτυο. Σύμφωνα με τον ορισμό της ECA (Electronic Commerce Association): το ηλεκτρονικό εμπόριο καλύπτει οποιαδήποτε μορφή επιχειρηματικής ή διοικητικής συναλλαγής ή ανταλλαγής πληροφοριών, η οποία εκτελείται με τη χρησιμοποίηση οποιασδήποτε τεχνολογίας πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. Ο όρος «εμπόριο» σημαίνει πραγματοποίηση συναλλαγών και ανταλλαγή αγαθών. Ο όρος «ηλεκτρονικό» σημαίνει τη χρήση επικοινωνίας μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών. Το ηλεκτρονικό εμπόριο προϋποθέτει την επικοινωνία μεταξύ δύο τουλάχιστον μελών. Οι τεχνολογικές πλατφόρμες που επιτρέπουν αυτή την επικοινωνία είναι οι τηλεματικές δομές, όπως το Internet, τα δίκτυα intranet και extranet. Τέσσερα είναι τα βασικά συστατικά στοιχεία από τα οποία απαρτίζεται το ηλεκτρονικό εμπόριο: 9

10 Επιχειρήσεις: το ηλεκτρονικό εμπόριο είναι η εφαρμογή της νέας τεχνολογίας προς την κατεύθυνση του αυτοματισμού των συναλλαγών και της ροής εργασιών. Αγαθά και υπηρεσίες: τα αγαθά που πωλούνται μπορεί να είναι υλικά όπως για παράδειγμα ένα βιβλίο, ένα CD, ή άυλα όπως το δικαίωμα χρήσης ενός προγράμματος ή μιας φωτογραφίας. Τα αγαθά μπορούν να πωλούνται είτε online (π.χ. ένα μουσικό κομμάτι σε ψηφιακή μορφή) είτε να αποστέλλονται στον αγοραστή (π.χ. ένα CD που στέλνεται με υπηρεσία ταχυδρομείου). Απόσταση: ηλεκτρονικό εμπόριο είναι η δυνατότητα αγοραπωλησίας προϊόντων και υπηρεσιών μέσω του διαδικτύου ανεξάρτητα από τη γεωγραφική απόσταση. Επικοινωνία: ηλεκτρονικό εμπόριο είναι η δυνατότητα παροχής πληροφοριών, προϊόντων ή υπηρεσιών, και πληρωμών μέσα από δίκτυα ηλεκτρονικών υπολογιστών. 4. Κοινά σημεία ηλεκτρονικού επιχειρείν και ψηφιακών βιβλιοθηκών Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες και το ηλεκτρονικό επιχειρείν αποτελούν δυο βασικά συστατικά στοιχεία της παγκόσμιας ψηφιακής αγοράς (digital agora) για πληροφορίες, αγαθά και υπηρεσίες. Τα αγαθά τα οποία αποτελούν αντικείμενο συναλλαγών στο ηλεκτρονικό εμπόριο μπορεί να είναι ηλεκτρονικά έγγραφα και ψηφιακά αντικείμενα (π.χ. κείμενα, δεδομένα, βίντεο, προγράμματα λογισμικού) - τα οποία αποτελούν και το υλικό των ψηφιακών βιβλιοθηκών. Στην πραγματικότητα, τα πληροφοριακά προϊόντα, όπως τα ηλεκτρονικά έγγραφα και τα ψηφιακά αντικείμενα είναι ιδιαίτερα σημαντικά επειδή αντιπροσωπεύουν την καθαρότερη μορφή του ηλεκτρονικού εμπορίου. Οι τομείς του ηλεκτρονικού επιχειρείν και των ψηφιακών βιβλιοθηκών σχετίζονται με συστήματα που υποστηρίζουν τη δημιουργία πηγών πληροφόρησης και με τη μεταφορά πληροφοριών διαμέσου των παγκοσμίων δικτύων. Το ηλεκτρονικό επιχειρείν υποστηρίζει τις αποτελεσματικές επιχειρηματικές αλληλεπιδράσεις και συναλλαγές που λαμβάνουν χώρα από τους καταναλωτές, τους πωλητές, τους ενδιάμεσους και τους παραγωγούς, ενώ ο τομέας των ψηφιακών βιβλιοθηκών υποστηρίζει την αποτελεσματική αλληλεπίδραση ανάμεσα στους παραγωγούς της γνώσης, τους βιβλιοθηκονόμους και τους αναζητητές πληροφορίας και γνώσης. Μια ψηφιακή βιβλιοθήκη μπορεί να απαιτεί την πλευρά των συναλλαγών από το ηλεκτρονικό επιχειρείν για τη διαχείριση της κοστολόγησης και διανομής του περιεχομένου της ενώ η ψηφιακή βιβλιοθήκη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πόρος στο ηλεκτρονικό εμπόριο για τη διαχείριση προϊόντων, υπηρεσιών, παροχέων και καταναλωτών. 10

11 Οι παρακάτω δραστηριότητες είναι κοινές και για τις ψηφιακές βιβλιοθήκες και το ηλεκτρονικό επιχειρείν: αναζήτηση, διαφήμιση, διαπραγμάτευση, παραγγελίες, χρέωση, πληρωμή και διευθέτηση, παραγωγή, διανομή και παραλαβή, λογιστική, υπηρεσία πελατών, επεξεργασία πληροφορίας και γνώσης. Αναζήτηση. Αυτή η δραστηριότητα αφορά στην αναζήτηση της πληροφορίας ή του προϊόντος από το χρήστη. Διαφήμιση. Η διαφήμιση αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την προώθηση των προϊόντων. Διαπραγμάτευση. Οι αγοραστές και οι πωλητές μπορεί να διαπραγματεύονται τους όρους των συναλλαγών, όπως για παράδειγμα τους όρους πληρωμής. Αυτοί οι όροι μπορούν να σχετίζονται με το δικαίωμα αντιγράφων, τα πνευματικά δικαιώματα, δικαιώματα χρήσης, δικαιώματα διανομής, όρους αποπληρωμής. Παραγγελίες. Ο αγοραστής μπορεί να πραγματοποιήσει παραγγελία για κάποιο προϊόν. Χρέωση. Η χρέωση αφορά στο προϊόν ή στην υπηρεσία που ζητείται. Πληρωμή και διευθέτηση. Η πληρωμή πραγματοποιείται με διάφορους τρόπους (π.χ. χρήση πιστωτικής κάρτας, ηλεκτρονικού χρήματος, κ.ά.). Παραγωγή. Η παραγωγή αφορά στο σχεδιασμό και τη δημιουργία δραστηριοτήτων και υπηρεσιών (δημιουργία καταλόγων, διαφημίσεων, σχεδιασμός ιστοσελίδων). Διανομή. Η διανομή των πληροφοριών ή των αγαθών στον πελάτη. Λογιστική. Αυτή αφορά στην τήρηση και ενημέρωση αρχείων των συναλλαγών, χρεώσεις και πληρωμές με τους πελάτες. Υπηρεσία πελατών. Αυτή συμπεριλαμβάνει την παροχή πληροφόρησης στον πελάτη για την πρόοδο της συναλλαγής, την επίλυση προβλημάτων και την παροχή ειδικών συμβουλών και βοήθειας για τη χρήση προϊόντων και υπηρεσιών. Επεξεργασία πληροφορίας και γνώσης. Η συλλογή, διαχείριση, ανάλυση και ερμηνεία των διαφόρων δεδομένων για τη λήψη αποτελεσματικών αποφάσεων σχετικά με τις συναλλαγές. Για παράδειγμα: αποφάσεις για την παροχή νέων υπηρεσιών, διαχείριση επιχειρηματικού κινδύνου, στρατηγικές μάρκετινγκ. Ζητήματα που αποτελούν αντικείμενο έρευνας του ηλεκτρονικού επιχειρείν και των ψηφιακών βιβλιοθηκών είναι η πρόσκτηση και η αποθήκευση πληροφορίας, η εύρεση και το φιλτράρισμα της πληροφορίας, η διασφάλιση της πληροφορίας, και ο έλεγχος πρόσβασης, η παγκόσμια πρόσβαση (διαλειτουργικότητα, διεπαφή με το χρήστη, δίκτυα), η διαχείριση κόστους και τα οικονομικά εργαλεία, ο κοινωνικός και οικονομικός αντίκτυπος. 11

12 5. Κόστος ψηφιακών βιβλιοθηκών χρηματοδότηση Ένα σημαντικό σημείο που χρειάζεται να εξεταστεί για τις ψηφιακές βιβλιοθήκες είναι το κόστος τους, και ποιες μπορεί να είναι οι πηγές χρηματοδότησης τους. 5.1 Κόστος Το κόστος είναι κάτι που απασχολεί έντονα τους επιστήμονες της πληροφόρησης. Σε μια έρευνα που διεξήγαγε το Εθνικό Ινστιτούτο Κοινωνικής Εργασίας (National Institute for Social Work) στο Ηνωμένο Βασίλειο και σε ερώτηση που τέθηκε: «Ποια είναι τα βασικά ζητήματα που αντιμετωπίζονται από τη βιβλιοθήκη και το προσωπικό στην παραγωγή και ανάπτυξη των ψηφιακών βιβλιοθηκών», το πρώτο θέμα που τέθηκε ήταν το ζήτημα της χρηματοδότησης. Οι ανησυχίες σε σχέση με τη χρηματοδότηση αφορούν στα παρακάτω ζητήματα: Ο ανταγωνισμός για τις κύριες προσφορές τεχνικού εξοπλισμού. Η δημιουργία ενός επιχειρησιακού σχεδίου για την αποταμίευση πληροφοριών (π.χ. πρόσβαση μέσω Διαδικτύου σε κυβερνητικές εκδόσεις). Τα πιλοτικά προγράμματα μπορεί να είναι καλά, αλλά συνεπάγονται κατανάλωση χρόνου του προσωπικού, που μπορεί να μην είναι διαθέσιμος. Η αυξανόμενη πρόοδος των δαπανών για την ανάπτυξη του προγράμματος. Οι τρόποι παροχής πληροφοριών από τους οργανισμούς (παροχή πληροφοριών με κέρδος ή χωρίς). Προγράμματα για ένωση υπηρεσιών πληροφόρησης: κοινές πρωτοβουλίες με διαμοιρασμό τους κόστους. Επίσης, στην έρευνα έγινε λόγος για το απαγορευτικό κόστος των εμπορικά πολύτιμων πληροφοριών που θα ήταν χρήσιμες (Watson και Streatfield, 1997). Φυσικά για να μπορέσουμε να προσεγγίσουμε το κόστος χρειάζεται να επικεντρωθούμε στα παρακάτω σημεία, τα οποία συμπεριλαμβάνονται στις δαπάνες και στα έξοδα που χρειάζεται να γίνουν σε ευρύτερο περιβάλλον ψηφιακών βιβλιοθηκών. Γενικά έξοδα, π.χ. κτίρια, διαμόρφωση χώρου εργασίας Εγκαταστάσεις, π.χ. υπολογιστές και δίκτυο Εξοπλισμός. Ο εξοπλισμός περιλαμβάνει ηλεκτρονικές συσκευές απαραίτητες για την ψηφιοποίηση ή την καταχώρηση των ψηφιακών αντικειμένων. Αναφερόμαστε σε εξοπλισμό σύνδεσης δικτύων, τερματικά, εκτυπωτές, συσκευές ανάγνωσης. 12

13 Εργασία. Οι κατανομές εργασίας περιλαμβάνουν το επαγγελματικό και τεχνικό προσωπικό. Η εργασία αξιολογείται με υπολογισμό των συνολικών ωρών που καταναλώθηκαν επί της αντίστοιχης νομισματικής δαπάνης. Αμοιβές προσωπικού. Προσωπικό διαχείρισης και συντονισμού προγράμματος, τεχνικό προσωπικό και προσωπικό διοικητικής και οικονομικής μέριμνας με ανάλογες δαπάνες μίσθωσης. Υλικά. Πρόκειται για τις αγορές ή άδειες εκμετάλλευσης ή αμοιβές για τη χρήση των ηλεκτρονικών αντικειμένων από τους κατόχους της πνευματικής ιδιοκτησίας του αντικειμένου. Η ανάλυση του κόστους μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης αποτελεί ένα σύνθετο και πολύπλοκο ζήτημα γιατί υπάρχουν πολλοί παράμετροι που πρέπει να συνυπολογιστούν. Αυτοί είναι συνοπτικά οι παρακάτω: Το κόστος του τεχνολογικού εξοπλισμού. Το κόστος της ψηφιοποίησης του υλικού ή της αγοράς υλικού (το κόστος για την αγορά αδειών χρήσης έργων που έχουν πνευματικά δικαιώματα). Το κόστος επεξεργασίας του υλικού και δημιουργίας μεταδεδομένων: καταλογογράφηση, περιγραφή, ευρετηρίαση. Το κόστος διατήρησης της φυσικής μορφής του αντικειμένου σε ορισμένες περιπτώσεις όπου αυτό ανήκει στην ίδια την ψηφιακή βιβλιοθήκη. Το κόστος τρέχουσας συντήρησης των μεταδεδομένων. Το κόστος μακροπρόθεσμης διατήρησης των ψηφιακών ή ψηφιοποιημένων αντικειμένων. Στις ψηφιακές βιβλιοθήκες έχει εκτιμηθεί ότι το μεγαλύτερο ποσοστό κόστους θα μπορούσε να ειπωθεί ότι το αποδίδεται στην ψηφιοποίηση. Το 1/3 περίπου, γύρω στο 32% της συνολικής δαπάνης δίδεται για την ψηφιοποίηση. Λιγότερο από 1/3 του κόστους δαπανείται για την καταχώρηση των μεταδεδομένων συμπεριλαμβανομένων και των καταχωρήσεων της περιγραφής, της καταλογογράφησης και της ευρετηρίασης. Το κόστος των μεταδεδομένων ανέρχεται στο 29% της συνολικής δαπάνης. Ελαφρώς περισσότερο από το 1/3 πηγαίνει σε άλλες δραστηριότητες όπως η διοίκηση και ο έλεγχος ποιότητας, το ποσοστό της συνολικής δαπάνης για τις άλλες δραστηριότητες ανέρχεται στο 39%. Παρακάτω παρατίθενται ενδεικτικοί πίνακες για τα ποσά που δαπανήθηκαν για προγράμματα ψηφιοποίησης. Τα στοιχεία προέρχονται από την Library of Congress 13

14 National Digital Library/Ameritech Competition και των National Archives and Records Administration's Electronic Access Project (NARA-EAP). Μέσος όρος κόστους για διάφορες κατηγορίες υλικού, μονάδα $ Διαδικασίες Μεικτές συλλογές (ανά αντικείμενο) Μεμονωμένα στοιχεία (ανά σελίδα) Φωτογραφικές συλλογές (ανά φωτογραφία) Βιβλία /φυλλάδια (ανά σελίδα) Ψηφιοποίηση 9,35 5,30 7,60 4,30 Μεταδεδομένα 10,60 10,40 5,85 5,60 Λοιπά 11,40 17,20 13,45 3,55 Σύνολο 31,35 17,20 13,45 13,45 Μέσος όρος κόστους για διάφορες κατηγορίες υλικού % Διαδικασίες Μεικτές Μεμονωμένα Φωτογραφικές Βιβλία συλλογές στοιχεία (ανά συλλογές (ανά /φυλλάδια (ανά σελίδα) φωτογραφία) σελίδα) Ψηφιοποίηση 37% 15% 28% 49% Μεταδεδομένα 32% 40% 28% 26% Λοιπά 39% 45% 48% 29% Σύνολο 100% 100% 100% 100% Επίσης, χρειάζεται να σημειωθεί ότι εκτός από την ψηφιοποίηση και την δημιουργία εικόνας, τα σχέδια ψηφιοποίησης παράγουν κείμενα που μπορούν να αναζητηθούν. Οι τεχνικές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την μεταλλαγή των στοιχείων σε κείμενο είναι δύο. Η μια είναι η τεχνική OCR, δηλαδή αναγνώρισης των χαρακτήρων και η άλλη είναι η re-kying, δηλαδή η εφαρμογή της μεθόδου επαναπληκτρολόγησης. Στον παρακάτω πίνακα παρατίθενται στοιχεία για το κόστος και για το ποσοστό που καταλαμβάνει αυτή η διαδικασία. 14

15 Μέσος όρος κόστους σε $ και % re-keyed και OCR text Διαδικασίες Κόστος rekeying (ανά % re-keying (ανά σελίδα) Κόστος OCR (ανά σελίδα) % OCR (ανά σελίδα) σελίδα) Ψηφιοποίηση 3,50 31% 1,20 42% Μεταδεδομένα 4,00 18% 1,45 35% Λοιπά 3,90 53% 1,40 34% Σύνολο 8,80 100% 4,40 100% Το μέσο κόστος είναι πολύ σημαντικό για τα ιδρύματα, ώστε να μπορέσουν να αξιολογήσουν την προβολή των δαπανών, αλλά στην πραγματική ζωή πολύ λίγα προγράμματα θα αγγίξουν τον μέσο όρο. Ο πίνακας παρακάτω παρουσιάζει το κόστος από διάφορα ιδρύματα στη διαδικασία της ψηφιοποίησης. Όπως μπορεί κανείς εύκολα να συμπεράνει, το πραγματικό και το εκτιμώμενο κόστος μπορεί να διαφέρουν σημαντικά (Pauglia, 1999). Κυμαινόμενα κόστη για διάφορα προγράμματα ψηφιοποίησης, μονάδα $ Κατηγορία Ψηφιοποίηση Μεταδεδομένα Λοιπά Μεικτές συλλογές 3,45 16,50 2,85 17,25 4,50 21,55 Μεμονωμένα 1,90 8,00 5,75 12,85 7,60 28,15 αντικείμενα Φωτογραφίες 2,30 16,65 4,85 6,45 3,35 24,65 Βιβλία / φυλλάδια 2,10 6,10 1,50 11,10 1,35 6,90 Re-keyed text 2,55 5,00 2,35 5,70 Οριακά δεδομένα OCR 0,25 3,60 0,75 2,40 0,40 2, Χρηματοδότηση Αφού έγινε μια ανάλυση του κόστους των ψηφιακών βιβλιοθηκών, μέσα από την οποία γίνεται αντιληπτό ότι, το κόστος μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης είναι αρκετά σημαντικό, στη συνέχεια γίνεται μια προσπάθεια να αναλυθούν οι πόροι από τους οποίους, μπορεί μια ψηφιακή βιβλιοθήκη να αντλήσει έσοδα για να μπορέσει να ανταποκριθεί στο ρόλο της. Κρατική χρηματοδότηση. Η κρατική χρηματοδότηση είναι ένας από τους κύριους πόρους, μέσα από τους οποίους μια ψηφιακή βιβλιοθήκη μπορεί να αντλήσει κεφάλαια για να ανταποκριθεί, ώστε να προσφέρει υπηρεσίες προς τους χρήστες. 15

16 Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ευρωπαϊκή ένωση προσφέρει κονδύλια για την δημιουργία και συντήρηση ψηφιακών βιβλιοθηκών. Είναι μια πηγή εσόδων για τις ψηφιακές βιβλιοθήκες που μπορεί να βοηθήσει πολύ τόσο στην δημιουργία, όσο και στον εκσυγχρονισμό μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης. Σεμινάρια, διασκέψεις, εκδηλώσεις. Βέβαια το κόστος μιας τέτοιας εκδήλωσης μπορεί να είναι μεγάλο, ωστόσο το κέρδος που μπορεί να έχει είναι επίσης σημαντικό, καθώς προσελκύει πολλές εταιρίες που θα διαφημιστούν. Επίσης γίνεται γνωστή η ψηφιακή βιβλιοθήκη και αυξάνονται οι χρήστες της. Παράλληλα, η πνευματική παραγωγή μιας τέτοιας εκδήλωσης μπορεί να γίνει πηγή εσόδων, καθώς θα διανέμεται μέσω χρηματικής αμοιβής. Χρηματοδότηση από εταιρείες. Πρόκειται για εμπορικές επιχειρήσεις που ενδιαφέρονται να χρηματοδοτήσουν μια ψηφιακή έρευνα ή τις υπηρεσίες μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης είτε για να προβληθούν είτε για τη χρήση της ψηφιακής βιβλιοθήκης για την επίτευξη των στόχων τους.. Συμβουλευτική βιβλιοθηκών. Πρόκειται για την περίπτωση που η ψηφιακή βιβλιοθήκη έχει προσωπικό το οποίο έχει ειδικευτεί σ ένα συγκεκριμένο θέμα, στις τεχνολογίες και μπορεί να προσφέρει υπηρεσίες γνωμοδότησης με συμβάσεις χρηματοδότησης προγραμμάτων ή υπηρεσιών. Οι υπηρεσίες αυτές μπορούν να παρέχονται από τη βιβλιοθήκη σε άλλους φορείς, ιδρύματα και οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στο διαδίκτυο και χρειάζονται να διαχειριστούν ψηφιακές πληροφορίες. Οργάνωση βιβλιοθηκών από μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς. Προτείνεται η δημιουργία ψηφιακών βιβλιοθηκών από μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς. Αυτή η εταιρεία θα λειτουργεί ως κεντρικός μεσίτης πληροφοριών, που θα διαπραγματεύεται τις υπηρεσίες μεταξύ των βιβλιοθηκών. Αυτό θα έχει ως θετική επίδραση να εξαλειφθούν οι διπλές προσπάθειες από τις βιβλιοθήκες, μέσα από τον συντονισμό θα μπορεί να καθορίζεται ποια ψηφιακή βιβλιοθήκη προσφέρει ποια πηγή. Παράλληλα, θα μπορούσε να προτείνει και να επιβάλλει πρότυπα για τις ψηφιακές βιβλιοθήκες. Οι βιβλιοθήκες έτσι θα κέρδιζαν χρόνο και θα πρόσφεραν καλύτερες υπηρεσίες. Αποθήκη Έρευνας. Η ψηφιακή βιβλιοθήκη γίνεται ένα αποθετήριο ερευνών σε εθελοντική βάση. Φυσικά για να μπορέσει κάποιος να έχει πρόσβαση στις έρευνες αυτές θα χρειαστεί να καταβάλει το αντίστοιχο ποσό (Kirriemuir, 2001 και Nicholson, 1995). 16

17 6. Αύξηση χρηματοδότησης μέσα από ηλεκτρονικό επιχειρείν - παραδείγματα Από την παραπάνω ανάλυση του κόστους και των εσόδων μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης, μπορούμε να αντιληφθούμε ότι το ηλεκτρονικό επιχειρείν είναι το κύριο σημείο που απασχολεί το ερευνητικό ζήτημα της παρούσας μελέτης και μπορεί να μεταμορφώσει την ψηφιακή βιβλιοθήκη σε μια δυναμική επιχείρηση που μπορεί να εκμεταλλευτεί τις ευκαιρίες. Τα κύρια προϊόντα που μπορούν να πωληθούν μέσα από την ψηφιακή βιβλιοθήκη μπορεί να είναι, πληροφορίες, υλικό ψηφιοποιημένο ή γεννημένο ψηφιακά, η πρόσβαση σε δημοσιεύσεις, εκδόσεις της ίδιας, αλλά και διάφορες έρευνες. Επιπλέον η ψηφιακή βιβλιοθήκη μπορεί να προμηθεύει με προγράμματα και μελέτες που θα είναι χρήσιμα για βιβλιοθήκες και άλλους οργανισμούς. Φυσικά, οι ψηφιακές βιβλιοθήκες σαν βασική πηγή εσόδων μπορεί να έχουν τις αμοιβές που λαμβάνουν από τους χρήστες που θέλουν να έχουν πρόσβαση στις πηγές πληροφοριών που προσφέρουν. Η πληρωμή των υπηρεσιών μπορεί να είναι με συνδρομή (π.χ. ετήσια, εξαμηνιαία) ή χρέωση ανά αντικείμενο (π.χ. πληρωμή ανά άρθρο ή ψηφιακό αντικείμενο). Η αμοιβή μπορεί να καθορίζεται ανάλογα με το είδος της πρόσβασης που έχει ο χρήστης, δηλαδή αν έχει πλήρη πρόσβαση στα ψηφιακά αντικείμενα ή αν η πρόσβαση του περιορίζεται στις περιλήψεις, ευρετήρια ή μεταδεδομένα (Nicholson, 1995). Η χρέωση του χρήστη μπορεί να γίνεται μέσω πιστωτικής κάρτας ή άλλου ηλεκτρονικού τρόπου πληρωμής (smart card, κλπ.). Παρακάτω παρατίθεται ως ένα παράδειγμα ψηφιακής βιβλιοθήκης που παρέχει τις υπηρεσίες της με αμοιβή - ο χρήστης πρέπει να πληρώσει το ανάλογο ποσό με τη μορφή ετήσιας συνδρομής για να έχει πρόσβαση στα ψηφιακά αντικείμενα της ψηφιακής βιβλιοθήκης - η NICI Virtual Library ( 17

18 Ένας άλλος τρόπος μέσα από τον οποίο θα μπορούσαν οι ψηφιακές βιβλιοθήκες να έχουν έσοδα, είναι να αναπτύξουν τις υπηρεσίες τους προς τους χρήστες μέσα από την παροχή βοήθειας σ αυτούς, φυσικά με την ανάλογη χρέωση. Η βοήθεια αυτή μπορεί να παρέχεται με τη μορφή εξατομικευμένης υπηρεσίας. Αυτή μπορεί να περιλαμβάνει την αναζήτηση βιβλιογραφίας πάνω στο θέμα που ενδιαφέρει τον χρήστη, την αναζήτηση και ανάκτηση πληροφοριών μέσα από άρθρα περιοδικών και γενικότερα την έρευνα πάνω σ ένα θέμα που ζητείται από κάποιο χρήστη. Παράλληλα, ο διαδανεισμός ψηφιακών άρθρων και άλλου ψηφιακού υλικού, είναι υπηρεσίες που μπορούν να προσφέρονται από τις ψηφιακές 18

19 βιβλιοθήκες, μέσα από τις οποίες και οι χρήστες ικανοποιούν τις πληροφοριακές τους ανάγκες, αλλά και η ψηφιακή βιβλιοθήκη μπορεί να έχει έσοδα. Παρακάτω, αναφέρονται παραδείγματα ηλεκτρονικού επιχειρείν που εφαρμόζονται σε συμβατικές βιβλιοθήκες, αλλά θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και σε ψηφιακές βιβλιοθήκες (Gerding, 2005). Οι δωρεές μέσω διαδικτύου είναι κάτι που πραγματικά μπορεί να προσφέρει ένα γρήγορο και εύκολο τρόπο, ταυτόχρονα και ελκυστικό να γίνουν δωρεές από μια νέα γενιά στις ψηφιακές βιβλιοθήκες, προσφέροντας έσοδα σ αυτές, ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του κοινού και στα αυξημένα έξοδα που έχουν. Ένα επιπλέον κίνητρο για δωρεά μπορεί να είναι η αναγραφή του ονόματος του δωρητή ή του αυτού που προς τιμή ή για τη μνήμη του γίνεται η δωρεά σε μια ιστοσελίδα της ψηφιακής βιβλιοθήκης ως τιμητική μνεία και αναγνώριση της προσφοράς. Μια δωρεά μπορεί να γίνει με ένα κουμπί δωρεάς στην ιστοσελίδα της ψηφιακής βιβλιοθήκης, ώστε οι χρήστες να μπορούν να προσφέρουν μέσω της συμπλήρωσης μιας φόρμας που να στέλνεται μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στην ψηφιακή βιβλιοθήκη. Η ψηφιακή βιβλιοθήκη χρειάζεται να έχει έναν ασφαλή χώρο, που να είναι σε θέση να δέχεται πιστωτικές κάρτες. Αυτή τη λειτουργία η ψηφιακή βιβλιοθήκη μπορεί να την εφαρμόσει μόνη της μέσω ενός Internet Service Provider (Παροχέας Ιντερνέτ), ο οποίος θα υποστηρίζει Secure Sockets Layers, δηλαδή ένα πρωτόκολλο που εξασφαλίζει την διασφάλιση των δεδομένων μεταξύ του χρήστη και της ψηφιακής βιβλιοθήκης, ώστε τα δεδομένα και η δωρεά να φτάσουν με ασφάλεια από τον χρήστη στην ψηφιακή βιβλιοθήκη. Οι διευθύνσεις των ιστοσελίδων που διαθέτουν το προαναφερθέν πρωτόκολλο αρχίζουν με το πρόθεμα Η επόμενη ενέργεια που χρειάζεται να εφαρμόσει η ψηφιακή βιβλιοθήκη είναι να δημιουργήσει μια φόρμα που να μπορεί να κάνει κάποιος την προσφορά του, αλλά και να εξουσιοδοτηθούν οι πιστωτικές κάρτες δωρεών. Ωστόσο, αν η ψηφιακή βιβλιοθήκη δεν μπορεί από μόνη της να κατασκευάσει την εφαρμογή για την δωρεά, μπορεί να την αγοράσει από ηλεκτρονικές επιχειρήσεις που ειδικεύονται σ αυτό τον τομέα και θα της παρέχουν βήμα-βήμα τις οδηγίες για να μπορέσει να προσθέσει η ψηφιακή βιβλιοθήκη το κουμπί «Δωρεά» στην ιστοσελίδα της. Η πληρωμής της εταιρείας που αναλαμβάνει τη διαδικασία των δωρεών εκ μέρους της ψηφιακής βιβλιοθήκης πραγματοποιείται με την παρακράτηση ενός μικρού ποσοστού από το ποσό της δωρεάς (π.χ. 3 με 5 τοις εκατό του ποσού της δωρεάς). Επίσης μπορεί να απαιτείται και μια πάγια μηνιαία χρέωση της βιβλιοθήκης για την παροχή της υπηρεσίας και μπορεί να 19

20 υπάρχει και χρέωση για την τοποθέτηση της υπηρεσίας. Παράδειγμα εταιρείας που αναλαμβάνει τη διεξαγωγή των δωρεών για άλλους είναι η Network for Good ( Επίσης ένα άλλο παράδειγμα είναι η Groundspring ( Μια άλλη ιδέα που μπορεί να εφαρμοστεί στις ψηφιακές βιβλιοθήκες, ώστε μέσα από το ηλεκτρονικό επιχειρείν να έχουν έσοδα είναι και το 20

21 Το Shop for the Library είναι ένα λανσάρισμα διαδικτυακής πολυαγοράς, σχεδιάστηκε για να βοηθήσει τις βιβλιοθήκες παντού να έχουν έσοδα. H ιστοσελίδα του Shop for the Library συγκεντρώνει 700 εμπορικά καταστήματα, κάποια πολύ γνωστά όπως το Target, το Macy s, το Gap, το Office Depot, και το Circuit City. Κάθε αγορά που πραγματοποιείται από την συγκεκριμένη ιστοσελίδα ενεργοποιεί μια εντολή για την βιβλιοθήκη ή για την ομάδα που υποστηρίζει την βιβλιοθήκη ώστε να πάρει η βιβλιοθήκη το ποσό που της αναλογεί από την αγορά. Η βιβλιοθήκη, στην οποία πηγαίνει το ποσοστό από την κάθε αγορά, επιλέγεται από τον αγοραστή. Οι βιβλιοθήκες που συμμετέχουν δεν έχουν κάποια χρέωση, εκτός από αυτή που χρειάζεται για να προωθήσει την ιδέα αυτή στην κοινότητά της. Η βιβλιοθήκη φυσικά θα μπορούσε να είναι ψηφιακή. Κάθε αγορά από τη συγκεκριμένη πολυαγορά φέρνει στις βιβλιοθήκες πάνω από το 25% της συνολικής τιμής της αγοράς. Φυσικά δεν υπάρχει κανένα επιπρόσθετο κόστος για τον αγοραστή, όταν πραγματοποιεί αγορές από τη συγκεκριμένη διαδικτυακή πολυαγορά. Η συγκεκριμένη ιστοσελίδα παρέχει επίσης υπηρεσίες μάρκετινγκ, καθώς και όλους τους τρόπους που χρειάζονται για την δημόσια γνωστοποίηση. Παρακάτω παρατίθεται η ιστοσελίδα του Shop for the Library ( Μια άλλη ιδέα που θα μπορούσαν να υιοθετήσουν οι ψηφιακές βιβλιοθήκες, είναι να προσπαθήσουν να προωθήσουν ένα παρόμοιο προϊόν με αυτό που προωθείται μέσα από το Libraries Matter. Το Library Matter ξεκίνησε σαν τοπική καμπάνια από την Alliance Library System, ένα από τα εννέα τοπικά συστήματα βιβλιοθηκών στο Illinois των ΗΠΑ. 21

22 Το Library Matter είναι μια πραγματικότητα, μια καμπάνια για την πρόσληψη εσόδων πουλώντας λουράκια καρπού και ταυτόχρονα αποτελεί ένα πείραμα για την φιλανθρωπία που γίνεται μέσω διαδικτύου. Η Alliance Library System λειτούργησε ως χονδρικός πωλητής στα λουράκια. Οι βιβλιοθήκες που συμμετείχαν στο πρόγραμμα, μπορούσαν αν αγοράσουν τα 50 λουράκια για 80$ και τα 100 για 150$. Η προτεινόμενη τιμή για την πώληση από τις βιβλιοθήκες ήταν, 3$ για το καθένα λουράκι και 15$ για πακέτο των 6. Μέσα από αυτό το πετυχαίνονται δύο στόχοι: 1) αυξάνονται τα έσοδα των βιβλιοθηκών και 2) η βιβλιοθήκη γίνεται πιο ορατή στους πολίτες. Μπορούν οι ψηφιακές βιβλιοθήκες να κυκλοφορήσουν κάποιο συμβολικό προϊόν όπως ένα περικάρπιο ή μια κλειδοθήκη και να την πουλάνε. Παρατίθεται η ιστοσελίδα του Library Matter ( Ένα άλλο προϊόν που πωλούν οι βιβλιοθήκες και θα μπορούσε να πωλείται και από τις ψηφιακές είναι ένα επιτραπέζιο παιχνίδι το Booktastic!. Το Booktastic! είναι ένα νέο επιτραπέζιο παιχνίδι που σχεδιάστηκε για αυτούς που αγαπούν τα βιβλία, είναι επίσης ένα οικογενειακό παιχνίδι και κατάλληλο για εκπαιδευτικούς. Το παιχνίδι τιμολογείται 29,95$ και πωλείται για να βοηθήσει τα τοπικά σχολεία και τις βιβλιοθήκες. Παρακάτω παρατίθεται η ιστοσελίδα του Booktastic! ( 22

23 Ένας άλλος τρόπος για την αύξηση των εσόδων της ψηφιακής βιβλιοθήκης, που μπορεί να εφαρμοστεί κυρίως από ψηφιακές βιβλιοθήκες είναι και το ηλεκτρονικό επιχειρείν μέσα από την διαφήμιση (Kirriemuir, 2001). Μέσα από τις ιστοσελίδες τους οι ψηφιακές βιβλιοθήκες μπορούν να διαφημίζουν εταιρείες, προϊόντα ή υπηρεσίες αντί ενός αντίτιμου που θα παρέχεται από το διαφημιζόμενο. Η πληρωμή από το διαφημιζόμενο μπορεί να γίνεται είτε με την εφάπαξ καταβολή ενός ποσού πληρώνοντας την καταχώρηση της διαφήμισής του στην ιστοσελίδα για ένα χρονικό διάστημα είτε με την πληρωμή από το διαφημιζόμενο προς την ψηφιακή βιβλιοθήκη ενός ποσού κάθε φορά που κάποιος από τους επισκέπτες της ιστοσελίδας της ψηφιακής βιβλιοθήκης κάνει κλικ στη διαφήμιση του. Πέρα από την άμεση διαφήμιση, που περιγράφηκε παραπάνω, η διαφήμιση επειδή μπορεί να μην είναι τόσο εμφανής, αλλά να είναι έμμεση προβολή των προμηθευτών του υλικού της ψηφιακής βιβλιοθήκης. Δηλαδή, μπορεί να στην ιστοσελίδα της ψηφιακής βιβλιοθήκης να υπάρχουν οι σύνδεσμοι των προμηθευτών της, ώστε να μπορεί η ψηφιακή βιβλιοθήκη να έχει έσοδα μέσα από αυτό. Παράλληλα, η ψηφιακή βιβλιοθήκη μπορεί να έχει χρηματοδότηση από εταιρείες,. Εταιρείες και επιχειρήσεις μπορούν να ενδιαφέρονται να χρηματοδοτήσουν έρευνες των ψηφιακών βιβλιοθηκών ή υπηρεσίες της για να προβληθούν και οι ίδιες αλλά και να ωφεληθούν από το περιεχόμενο της ψηφιακής βιβλιοθήκης. (Kirriemuir, 2001). Σ αυτό το σημείο χρειάζεται να σημειωθούν παραδείγματα ψηφιακών βιβλιοθηκών που εφαρμόζουν στην πράξη το ηλεκτρονικό εμπόριο. Ένα παράδειγμα είναι και Bridgeman Art Library, η οποία έχει περίπου εικόνες έργων τέχνης. Μέσα από αυτή 23

24 ο χρήστης μπορεί να παραγγείλει μέσω διαδικτύου σε εκτυπωμένη μορφή, είτε σε καμβά, είτε σε χαρτί αντίγραφα έργων που τον ενδιαφέρουν. Παρακάτω παρατίθεται η ιστοσελίδα της ψηφιακής βιβλιοθήκης Bridgeman ( 24

25 Ένα άλλο παράδειγμα ψηφιακής βιβλιοθήκης που εφαρμόζει το η-επιχειρείν είναι και η Βρετανική Βιβλιοθήκη, η οποία διαθέτει ηλεκτρονικό κατάστημα μέσα από το οποίο ο χρήστης μπορεί να αγοράσει διάφορα προϊόντα ενισχύοντας με αυτό τον τρόπο τη χρηματοδότηση της βιβλιοθήκης. Παρακάτω παρατίθεται η ιστοσελίδα της Βρετανικής Βιβλιοθήκης ( 25

26 Επίσης, χρειάζεται να αναφερθεί και ένα άλλο παράδειγμα ψηφιακής βιβλιοθήκης όπου δημιουργήθηκε ένα διαδικτυακό κατάστημα πώλησης διαφόρων προϊόντων για την υποστήριξη των Ειδικών Βιβλιοθηκών της Φιλαδέλφειας (Philadelphia Area Consortium of Special Collections Libraries). Παρακάτω παρατίθεται η ιστοσελίδα ( 26

27 27

28 7. Προβλήματα και λύσεις Σ αυτό το σημείο χρειάζεται να ασχοληθούμε με ορισμένα από τα προβλήματα, που αντιμετωπίζουν οι ψηφιακές βιβλιοθήκες αναφορικά με το ζήτημα της ανάπτυξης του ηλεκτρονικού επιχειρείν. Παράλληλα, θα γίνει μια προσπάθεια να προταθούν κάποιες λύσεις που θα αντιμετωπίζουν τα προβλήματα αυτά, ώστε να μπορούν οι ψηφιακές βιβλιοθήκες να αναπτύξουν περαιτέρω την επιχειρηματικότητά τους μέσα από το ηλεκτρονικό επιχειρείν, ώστε να αυξήσουν τα έσοδα τους και να έχουν μια βιώσιμη ανάπτυξη. Το πρώτο ζήτημα που χρειάζεται να αναφερθεί είναι η έλλειψη καθορισμένου νομικού πλαισίου, που να καθορίζει και να περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο μπορούν οι ψηφιακές βιβλιοθήκες να δραστηριοποιηθούν στον τομέα του ηλεκτρονικού επιχειρείν και του ηλεκτρονικού εμπορίου. Κατά την έρευνα που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια αυτής της εργασίας διαπιστώθηκε η ύπαρξη ενός νομοθετικού κενού στον τομέα αυτό. Ακολουθείται το ευρύτερο νομικό πλαίσιο που όμως δεν καλύπτει επαρκώς τις ανάγκες. Το νομικό κενό που υπάρχει σήμερα πρέπει να καλυφθεί με τη θέσπιση νομοθεσίας που να παρέχει νομικά κατοχυρωμένες δυνατότητες και διαδικασίες εφαρμογής του ηλεκτρονικού επιχειρείν στο χώρο των ψηφιακών βιβλιοθηκών. Ένα άλλο ζήτημα είναι η διασφάλιση των πληρωμών και των αγορών που πραγματοποιούνται και θα πραγματοποιούνται περισσότερο στο μέλλον με την ευρύτερη εφαρμογή του ηλεκτρονικού επιχειρείν στις ψηφιακές βιβλιοθήκες. Πρέπει να εφαρμοστούν διαδικασίες και τρόποι που να εξασφαλίζουν την επικύρωση των συναλλαγών και των πληρωμών και την αξιοπιστία από μέρους των ηλεκτρονικών επιχειρήσεων/ ψηφιακών βιβλιοθηκών αλλά και των πελατών. Επίσης υπάρχει και το ζήτημα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων των πελατών. Ένα βήμα προς την κατεύθυνση της διασφάλισης των πληρωμών και της προστασίας των προσωπικών δεδομένων θα ήταν η υιοθέτηση και εφαρμογή από τις ψηφιακές βιβλιοθήκες των προτύπων και των πρακτικών που χρησιμοποιούνται γενικότερα από τις ηλεκτρονικές επιχειρήσεις για την ακεραιότητα των συναλλαγών καθώς και η διαρκής βελτίωση των ήδη υφισταμένων πρακτικών. Επιπρόσθετα, δεν υπάρχει ακόμη, ειδικότερα στην Ελλάδα γιατί σε άλλες χώρες όπως για παράδειγμα στις ΗΠΑ τα πράγματα είναι διααφορετικά, παρά την αυξανόμενη διείσδυση του διαδικτύου στην καθημερινότητά μας, εξοικείωση των ανθρώπων με το ηλεκτρονικό εμπόριο και το ηλεκτρονικό επιχειρείν. Αυτό το γεγονός αποτελεί τροχοπέδη στην εφαρμογή ηλεκτρονικού εμπορίου από την πλευρά των ψηφιακών βιβλιοθηκών μιας και οι χρήστες εμφανίζονται απρόθυμοι να αγοράσουν. Η εξοικείωση των ανθρώπων με το 28

29 ηλεκτρονικό εμπόριο θα συντελέσει σημαντικά στην επιτυχία των ψηφιακών βιβλιοθηκών στον τομέα του ηλεκτρονικού επιχειρείν. Συμπεράσματα Η εφαρμογή του ηλεκτρονικού επιχειρείν από τις ψηφιακές βιβλιοθήκες μπορεί να βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό στην πρόοδο και την ανάπτυξή τους. Το ηλεκτρονικό επιχειρείν και το ηλεκτρονικό εμπόριο μπορούν να αποτελέσουν ισχυρά εργαλεία για τις ψηφιακές βιβλιοθήκες ώστε να οδηγήσουν σε αύξηση χρηματοδότησης. Η αύξηση χρηματοδότησης μπορεί να πραγματοποιηθεί με διάφορους τρόπους όπως από την παροχή υπηρεσιών με αμοιβή, από τις πωλήσεις ψηφιακών ή υλικών αντικειμένων, από τις διαφημίσεις και από δωρεές. Το ηλεκτρονικό επιχειρείν μπορεί να μεταμορφώσει την ψηφιακή βιβλιοθήκη σε δυναμική επιχείρηση. Η αύξηση της χρηματοδότησης μέσα από το ηλεκτρονικό επιχειρείν μπορεί να παρέχει ανεξαρτητοποίηση, τουλάχιστον κατά ένα ποσοστό αν όχι πλήρως, των ψηφιακών βιβλιοθηκών από τα κρατικά και ευρωπαϊκά κονδύλια που αποτελούν την κυριότερη πηγή εσόδων στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων. Σήμερα επωμίζονται σχεδόν ολοκληρωτικά το βάρος της χρηματοδότησης των ψηφιακών βιβλιοθηκών το δημόσιο και η Ευρωπαϊκή Ένωση με τα προγράμματα χρηματοδότησης της. Στο μέλλον περικοπή των κρατικών και ευρωπαϊκών δαπανών για τις ψηφιακές βιβλιοθήκες θα δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα και θα απειλήσει την απρόσκοπτη λειτουργία τους αλλά και την ίδια τη βιωσιμότητά τους. Η εξεύρεση και άλλων εσόδων και πόρων με την εφαρμογή μεθόδων ηλεκτρονικού επιχειρείν και επιχειρηματικότητας μπορεί να διασφαλίσει τη σωστή και συνεχή λειτουργία και τη βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη των ψηφιακών βιβλιοθηκών προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. 29

30 Βιβλιογραφία Παναγιώτογλου, Μ., 2005, Ψηφιακές βιβλιοθήκες ανοιχτού κώδικα: έρευνα και Υλοποίηση [Online] Διαθέσιμο στο : [Ημερομηνία Πρόσβασης 4 Φεβρουαρίου 2006]. Adam, N. & Yesha, Y., 1996, Electronic Commerce and Digital Libraries: Towards a Digital Agora, ACM Computing Surveys [Online] vol 28, no 4 Available at: [Accessed 5 February 2006]. Arms, W., 1999, Digital Libraries [Online] Available at: [Accessed 3 February 2006]. Alliance Library System, Libraries Matter [Online] Available at: [Accessed 9 February 2006]. Bridgeman Art Library, Bridgeman Art Library [Online] Available at: [Accessed 12 February 2006]. Gerding, S. K. 2005, Innovative Fund-raising Opportunities for Your Library, Public Libraries, vol 44, no 4, pp Groundspring.org, Groundspring.org - Affordable Internet fundraising, and advocacy for nonprofits [Online] Available at: [Accessed 9 February 2006]. Corson-Finnerty, A., 1998, Library Fundraisisng on the Web [Online] Available at: [Accessed 7 February 2006]. Harris, L. E. 2000, Libraries and e-commerce: Improving Information Services and Beyond, Information Outlook Online, [Online] Available at: [Accessed 2 February 2006]. Heckart, R., 1999, Imagining the Digital Library in a Commercialized Internet, The Journal of Academic Librarianship, vol 25, no 4, pp Kirriemuir, J. 2001, Establishing a digital library center, Ariadne, [Online] Issue 29, Available at: [Accessed 9 February 2006]. National Institute for Community Innovation, Virtual Library Login, [Online] Available at: [Accessed 12 February 2006]. Network for Good, Network for Good, [Online] Available at: [Accessed 9 February 2006]. Nicholson, S. 1995, Management of the Digital Library: New Techniques for a New Technology, [Online] Available at: [Accessed 9 February 2006]. Pauglia, S. 1999, The Costs of Digital Imaging Projects, RLG DigiNews, [Online] Available at: [Accessed 9 February 2006]. Philadelphia Area Consortium of Special Collections Libraries, PACSCL -- The Philadelphia Area Consortium of Special Collections Libraries, [Online] Available at: [Accessed 12 February 2006]. Shop for the Library, Shop for the Library, [Online] Available at: [Accessed 9 February 2006]. Schutzer, D. 1996, A Need For A Common Infrastructure: Digital Libraries and Electronic Commerce, D-Lib, [Online] Available at: [Accessed 9 February 2006]. 30

31 Sharma, R. K. & Vishwanathan K. R., 2001 Digital libraries: development and challenges, Library Review, vol 50, no 1, pp Smith, A. What can e-libraries learn from e-business? [Online] Available at: [Accessed 11 February 2006]. Synsia Corporation Inc. Booktastic!, [Online] Available at: [Accessed 9 February 2006]. Tanner, S. & Deegan, M., 2002, Economic Strategies for Developing Contents and Digital Libraries, Libraries Hi Tech News, January 2002, vol 19, issue 3. Tanner, S., 2003, Economic Factors of Managing Digital Content and Establishing Digital Libraries, Journal of Digital Information, [Online] vol 4, issue 2, Available at: [Accessed 4 February 2006]. The British Library, Catalogue [Online] Available at: [Accessed 12 February 2006]. Watson, M. & Streatfield, D. 1997, Digital Libraries and Special Libraries: Initial Concerns of Special Libraries in the Social Welfare Sector, D-Lib Magazine, [Online] Available at: [Accessed 9 February 2006]. 31