ΤΑΞΗ: Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΜΗΜΑ: 4 Ο. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α 4μήνου ΘΕΜΑ: ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Transcript

1 4 ο ΓΕΛ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΤΑΞΗ: Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΜΗΜΑ: 4 Ο ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α 4μήνου ΘΕΜΑ: ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 1

2 1. Το πρόβλημα από την αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων του πλανήτη Το μεγάλο πρόβλημα που δημιουργείται τα τελευταία χρόνια, είναι ο όγκος τον προϊόντων που διοχετεύονται στην αγορά και η αλόγιστη χρήση τους. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την υπέρ - άντληση πρώτων υλών από τη μια και την υπέρ-χρήση καυσίμων των εργοστασίων παραγωγής από την άλλη, με τα γνωστά αποτελέσματα της υπερθέρμανσης του πλανήτη, της ρύπανσης και της καταστροφής ισορροπιών κρίσιμων για τη ζωή του κύκλου της αλυσίδας της. Ο κύριος παράγοντας που διαταράσσει το σύστημα που ζούμε είμαστε εμείς και συγκεκριμένα η πεποίθησή μας ότι είμαστε πάνω από όλα και πως όλα ελέγχονται από εμάς. Αντιλήψεις πως η ζωή είναι εφήμερη και πως εμείς είμαστε το κέντρο του κόσμου μας οδηγούν στην αδιαφορία για οτιδήποτε συμβαίνει γύρω μας. Δεν αντιλαμβανόμαστε πως όλα τα προβλήματα προέρχονται από την έλλειψη συνειδητοποίησης ότι, όλα σε αυτό το σύστημα που ζούμε είναι Ένα. Σαν Ένα τα πάντα διέπονται από μια αλληλεξάρτηση και αρμονία. Αν κάτι διαταραχθεί τότε το σύστημα αρχίζει να νοσεί. Η αλόγιστη κατανάλωση και αποχή από την ανακύκλωση οδηγεί στην υπεράντληση των πρώτων υλών του πλανήτη. Αυτό έχει σαν τραγικό αποτέλεσμα την αποψίλωση των δασών -των πνευμόνων μας- για την παραγωγή χαρτιού, την υπεράντληση πετρελαίου για την παραγωγή πλαστικών, την εξόρυξη μετάλλων και την εξόρυξη πυριτίου για την παραγωγή γυαλιού. Και σε συνέχεια την ρύπανση του πλανήτη τόσο του εδάφους όσο και των ποταμών-λιμνών και του ζωογόνου αέρα, την επιδείνωση του φαινόμενου του θερμοκηπίου και τέλος όλα τα προβλήματα που προκύπτουν από τους χώρους υγειονομικής ταφής. 2. Οι φυσικοί πόροι του πλανήτη. Ολόκληρος ο κύκλος ζωής των πόρων, από την απόληψή τους έως και την τελική διάθεση των αποβλήτων, έχει επιπτώσεις στο περιβάλλον. Η χρήση των πόρων μπορεί να αποδεσμεύσει τοξικές ουσίες και να επηρεάσει αρνητικά την ποιότητα των γαιών. Μετά τη χρήση τους, οι ύλες επιστρέφουν στο έδαφος συχνά πολύ πιο δραστικές, σε χημικό ή φυσικό επίπεδο, σε σχέση με την προηγούμενη κατάστασή τους. Σε σχέση με την ανθρώπινη υγεία, οι φυσικοί πόροι μπορούν να έχουν ανεπιθύμητες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία κατά τις φάσεις της παραγωγής, της χρήσης και της διάθεσής τους. Η εξόρυξη, λόγου χάριν, ενέχει κινδύνους πυριτίασης, εάν δεν λαμβάνονται προληπτικά μέτρα. Ο αμίαντος έχει προκαλέσει καρκίνο σε πολλούς εργαζόμενους σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις και συνιστά αναγνωρισμένη απειλή κατά της υγείας από την χρήση του, γι αυτό άλλωστε και από την 1 η Ιανουαρίου του 2005 απαγορεύθηκε η εξόρυξη, η εμπορία και η χρήση του στην Ε.Ε.. 2

3 Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) επιβεβαιώνει ότι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως ο ατμοσφαιρικός αέρας, ο αέρας εσωτερικών χώρων, ο μόλυβδος, το νερό, η αλλαγή του κλίματος που συνδέονται με τη χρήση των πόρων επηρεάζουν την υγεία. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ η έκθεση στα αιωρούμενα σωματίδια προκαλεί ετησίως περίπου θανάτους στην Ευρώπη. 3. Οι πηγές ενέργειας του πλανήτη Οι " αποθήκες " ενέργειας ονομάζονται "Πηγές Ενέργειας" και διακρίνονται σε αυτογενείς (πυρήνες ατόμων, ήλιος, γαιάνθρακες ή πετρέλαιο) και τεχνητές (ταμιευτήρες, ηλεκτρικοί συσσωρευτές). Επίσης διακρίνονται σε πρωτογενείς πηγές που περιλαμβάνουν τη δυναμική ενέργεια των πυρήνων και δευτερογενείς που είναι όλες οι άλλες μορφές / πηγές ενέργειας. Όσον αφορά όμως τα αποθέματα ενέργειας (ενεργειακό δυναμικό), οι πηγές ενέργειας διακρίνονται σε συμβατικές ή μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οι αυτογενείς ή πρωταρχικές πηγές ενέργειας είναι αποθηκευμένες ή υπάρχουν στη φύση. Ο ήλιος είναι η πρωταρχική και η βασική πηγή ενέργειας της γης. Η ενέργειά του είναι αποθηκευμένη και σε άλλες πρωταρχικές πηγές, όπως στο κάρβουνο, στο πετρέλαιο, στο φυσικό αέριο στη βιομάζα και προκαλεί τον υδρολογικό κύκλο και την ενέργεια του ανέμου. Άλλες πρωταρχικές πηγές ενέργειας που υπάρχουν στη γη είναι η πυρηνική ενέργεια των ραδιενεργών στοιχείων, η θερμική ενέργεια που είναι αποθηκευμένη στο εσωτερικό της γης και βέβαια η δυναμική ενέργεια. Για να είναι χρήσιμη μια πηγή ενέργειας είναι αναγκαίες ορισμένες προϋποθέσεις: Η ενέργεια αυτή να είναι άφθονη και η πρόσβαση στην ενεργειακή πηγή εύκολη. Να μετατρέπεται χωρίς δυσκολία σε μορφή που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τα σύγχρονα μηχανήματα Να μεταφέρεται εύκολα Να αποθηκεύεται εύκολα Υπάρχουν πέντε βασικές πηγές ενέργειας: Η Ηλιακή Ενέργεια Από τον ήλιο από την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί απευθείας για τη θερμότητα και μετατρέπεται σε ηλεκτρική 3

4 ενέργεια για άλλες χρήσεις. Πρόκειται για μια σχεδόν απεριόριστη πηγή, είναι ανανεώσιμη, και σε μεγάλο βαθμό, μη ρυπογόνα. Η Πυρηνική Ενέργεια. Ραδιενεργό ουρανίου συμπυκνώνεται και γίνεται σε ράβδους καυσίμου που παράγουν μεγάλες ποσότητες θερμότητας, ως αποτέλεσμα της ραδιενεργού διάσπασης. Αυτή η θερμότητα χρησιμοποιείται για να μετατρέψει το νερό σε ατμό. Επέκταση του ατμού μπορεί στη συνέχεια να χρησιμοποιηθεί για να οδηγήσει ένα στρόβιλο και παράγει ηλεκτρική ενέργεια. Το πρόβλημα της διάθεσης των ραδιενεργών αποβλήτων, τα οποία είναι μη ασφαλή, καθώς και ερωτήματα σχετικά με την ασφάλεια των εγκαταστάσεων με την ανθρώπινη φροντίδα, συνέβαλαν στην μερική απομάκρυνση απ αυτή την πηγή ενέργειας. Η ενέργεια στο εσωτερικό της Γης Αποσύνθεση των ραδιενεργών στοιχείων έχει παραχθεί θερμότητα σε όλη την ιστορία της Γης. Είναι αυτή η θερμότητα που προκαλεί την αύξηση της θερμοκρασίας με το βάθος στη Γη και είναι υπεύθυνη για την τήξη των πετρωμάτων μανδύα προς σχηματισμό μάγματα. Μάγματα μπορεί να μεταφέρει τη θερμότητα προς τα πάνω στην κρούστα. Υπογείων υδάτων που κυκλοφορεί στην γειτονία του πυριγενή διεισδύσεις φέρει το πίσω θερμότητας προς την επιφάνεια. Εάν αυτό το καυτό νερό μπορεί να αξιοποιηθεί, μπορεί να χρησιμοποιηθεί άμεσα για τη θέρμανση κατοικιών, ή αν παγιδευτούν σε μεγάλο βάθος υπό πίεση, μπορεί να μετατραπεί σε ατμό το οποίο θα διασταλεί και θα οδηγήσει έναν στρόβιλο για την παραγωγή ηλεκτρισμού. Η Ενέργεια από βιομάζα Πρόκειται για την καύση (μια χημική αντίδραση), από ξύλο, ή άλλα οργανικά παραπροϊόντα. Τέτοια οργανικά υλικό παράγεται από τη φωτοσύνθεση, μια χημική διαδικασία η οποία αντλεί ενέργεια από τον ήλιο και τα καταστήματα. Τα Ορυκτά καύσιμα Η προέλευση των ορυκτών καυσίμων και ενέργειας από βιομάζα σε γενικές γραμμές, ξεκινάει με τη φωτοσύνθεση. Φωτοσύνθεση είναι η πιο σημαντική χημική αντίδραση για μας ως ανθρώπινα όντα, γιατί χωρίς αυτήν, δεν θα μπορούσε να υπάρξει. Η φωτοσύνθεση είναι η αντίδραση που συνδυάζει το νερό και διοξείδιο του άνθρακα από τη Γη και της ατμόσφαιρας με την ηλιακή ενέργεια για να σχηματίσουν οργανικά μόρια που απαρτίζουν τα φυτά και το οξυγόνο απαραίτητα για την αναπνοή. Επειδή όλες οι μορφές ζωής εξαρτώνται από τα φυτά για την τροφή, είτε άμεσα είτε έμμεσα, φωτοσύνθεση είναι η βάση για τη ζωή στη Γη 4

5 4. Η Χρησιμότητα των πηγών ενέργειας Ορισμός: Πηγή ενέργειας ή ενεργειακή πηγή ονομάζουμε κάθε φυσικό πόρο που μας δίνει ενέργεια. Οι πηγές αυτές χωρίζονται σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και σε μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν εξαντλούνται ποτέ και υπάρχουν απεριόριστα μες το περιβάλλον, όπως είναι η αιολική ενέργεια και η ηλιακή ενέργεια και άλλες. Ενώ οι μη ανανεώσιμες κάποια στιγμή(μπορεί αυτή να αργήσει)θα εξαντληθούν, όπως είναι το πετρέλαιο, ο γαιάνθρακας, το φυσικό αέριο και άλλες. Πλεονεκτήματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Είναι πολύ φιλικές προς το περιβάλλον, έχοντας ουσιαστικά μηδενικά κατάλοιπα και απόβλητα. Δεν πρόκειται να εξαντληθούν ποτέ, σε αντίθεση με τα ορυκτά καύσιμα. Μπορούν να βοηθήσουν την ενεργειακή αυτάρκεια μικρών και αναπτυσσόμενων χωρών, καθώς και να αποτελέσουν την εναλλακτική πρόταση σε σχέση με την οικονομία του πετρελαίου. Είναι ευέλικτες εφαρμογές που μπορούν να παράγουν ενέργεια ανάλογη με τις ανάγκες του επί τόπου πληθυσμού, καταργώντας την ανάγκη για τεράστιες μονάδες παραγωγής ενέργειας (καταρχήν για την ύπαιθρο) αλλά και για μεταφορά της ενέργειας σε μεγάλες αποστάσεις. Ο εξοπλισμός είναι απλός στην κατασκευή και τη συντήρηση και έχει μεγάλο χρόνο ζωής. Επιδοτούνται από τις περισσότερες κυβερνήσεις. Πλεονεκτήματα μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Έχουν αρκετά μεγάλο συντελεστή απόδοσης Συνεπώς δεν απαιτείται αρκετά μεγάλο αρχικό κόστος εφαρμογής σε μεγάλη επιφάνεια γης. Γι' αυτό το λόγο μέχρι τώρα χρησιμοποιούνται σαν κύριες πηγές ενέργειας. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κάλυψη των αναγκών μεγάλων αστικών κέντρων. Αναλυτικότερα: Πηγές Ενέργειας και Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις Πηγή Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα Ήλιος Μηδενικές εκπομπές Αστάθεια διοξειδίου του άνθρακα Ακριβή 5

6 Ανανεωσιμότητα Επάρκεια τεχνολογία Δεσμεύει εκτεταμένες περιοχές Άνεμος Μηδενικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα Ανανεωσιμότητα Επάρκεια Αστάθεια Δεσμεύει εκτεταμένες περιοχές Βιοκαύσιμα Ελάχιστες εκπομπές θερμοκηπιακών αερίων Ανανεωσιμότητα Μεταφορά βιομάζας Χρήση νερού για την παραγωγή βιομάζας με πιθανές επιπτώσεις στα οικοσυστήματα Υδατοπτώσεις Μηδενικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα Δωρεάν πρώτη ύλη Υψηλό κόστος κατασκευής Επιπτώσεις στα οικοσυστήματα Άνθρακας Σταθερότητα Επάρκεια στην αγορά Υψηλές εκπομπές CO 2, SO 2 Μη ανανεώσιμη πηγή Συσσώρευση υπολειμμάτων Πετρέλαιο Αναπτυγμένη τεχνολογία Περιορισμένη διαθεσιμότητα Μεγάλο κόστος μεταφοράς όταν μεταφέρεται σε μακρινές αποστάσεις Μη ανανεώσιμη πηγή Εύφλεκτο Υψηλές εκπομπές CO 2, 6

7 NO x Φυσικό Αέριο Σχετικά φιλικό προς το περιβάλλον Καύσιμο υψηλής ενεργειακής αξίας Περιορισμένη διαθεσιμότητα Μη ανανεώσιμη πηγή Εκτεταμένο δίκτυο διανομής Εκπομπές CO 2 Πυρηνική Ενέργεια Αφθονία πρώτης ύλης Μεταφορά πρώτων υλών Απόβλητα Κίνδυνος ανάπτυξης πυρηνικών όπλων 5. Το μεγάλο πρόβλημα των σκουπιδιών Στην πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού μέσα στην αιωνιότητα, ο άνθρωπος εξελισσόταν στο πέρασμα των αιώνων, γινόταν όλο και πιο ευφυής, εξέλισσε την τεχνολογία του και προσπαθούσε να την αξιοποιήσει στο έπακρο. Ανακάλυπτε και δημιουργούσε καινούργια πράγματα. Με τις τεχνικές που ανέπτυσσε κατασκεύαζε εργαλεία ώστε να διευκολύνει την καθημερινή του ζωή. Η ανάπτυξη της ευφυΐας του ανθρώπου είχε αναρίθμητα θετικά αποτελέσματα αλλά παράλληλα με τα θετικά εμφανίστηκαν και αρνητικά τα οποία έμελλαν ν αλλάξουν τη ζωή του όπως αυτός είχε γνωρίσει αρχικά. Τα αρνητικά αυτά αποτελέσματα γεννηθήκαν μέσα απ τις τεχνολογικές κατασκευές του ανθρώπου όλα αυτά τα χρόνια. Κάποια απ αυτά έχουν υλική υπόσταση και είναι δηλαδή ότι μένει ανεκμετάλλευτο ή καλύτερα άχρηστο απ τις καθημερινές δημιουργίες και καταναλώσεις του ανθρώπου και αφού δεν του χρησιμεύουν σε κάτι, πολύ απλούστατα τα πετάει. Αυτά τα ανεκμετάλλευτα πράγματα ονομάστηκαν απ τον άνθρωπο 7

8 ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ. Δεν ήξερε όμως ότι τα καθημερινά του απορρίμματα θα χαν αντίκτυπο στο περιβάλλον στο οποίο ζει. Έχοντας λοιπόν άγνοια γι αυτή την τεράστια σημασίας λεπτομέρεια, επιβάρυνε καθημερινά μ αλλόγιστη ευκολία το περιβάλλον του με μεγάλους όγκους απορριμμάτων. Η συνήθεια αυτή του ανθρώπου συνεχίζεται μέχρι τη σύγχρονη εποχή μ αποτέλεσμα το θέμα των απορριμμάτων να χει πάρει τεράστιες διαστάσεις αφού τα τελευταία χρόνια αποτελεί έναν απ τους κυριότερους ρυπογόνους παράγοντες και είναι ένας απ τους μεγαλύτερους κινδύνους μόλυνσης του περιβάλλοντος. Στις μέρες μας, κύριος παράγοντας δημιουργίας απορριμμάτων είναι οι μεγαλουπόλεις. Ο λόγος είναι ότι οι πόλεις αποτελούσαν ανέκαθεν τον παράδεισο των καταναλωτικών αγαθών και οι άνθρωποι αγοράζουν καθημερινώς ένα μεγάλο αριθμό αγαθών από τρόφιμα και ρούχα μέχρι παιχνίδια και προϊόντα ψυχαγωγίας. Παρόλα όμως τα χρήματα που σπαταλούν για να τα αγοράσουν μόνο τα 2\3 από αυτά τα αγαθά καταναλώνονται ή χρησιμοποιούνται, τα υπόλοιπα γίνονται σκουπίδια. Αυτά τα υπόλοιπα μαζεύονται και στοιβάζονται πρόχειρα στους δρόμους, μέσα ή ακόμα και έξω από τους κάδους απορριμμάτων. Αυτές οι στοιβάδες σκουπιδιών αποτελούν σημαντικές εστίες μόλυνσης για τον άνθρωπο, τα ζώα αλλά και το περιβάλλον. Και αυτό εξαιτίας του γεγονότος ότι σε καθημερινή βάση έρχονται σε επαφή με αυτά πάρα πολλά αδέσποτα ζώα αλλά και ποντίκια τα οποία ψάχνουν για τροφή, μ αποτέλεσμα να γίνονται φορείς μικροβίων και πολλών ασθενειών, οι οποίες μπορούν να αποδειχτούν θανατηφόρες για τον άνθρωπο. Κατά καιρούς στο παρελθόν πολλές ασθένειες όπως: η χολέρα, η πανούκλα και η λύσσα έχουν μεταφερθεί από μολυσμένα αδέσποτα ζώα στον άνθρωπο με δραματικά αποτελέσματα για την ανθρωπότητα. Αυτοί οι πρόχειρα στοιβαγμένοι σωροί από σκουπίδια μεταφέρονται μετά από κάποιες μέρες παραμονής τους στις πόλεις, σε χωματερές ώστε να καταστραφούν. Όμως και εκεί οι συνθήκες αποθήκευσης τους είναι άθλιες και μπορούν εύκολα να έρθουν σε επαφή με αυτά χιλιάδες ζώα αλλά ακόμα και άνθρωποι που αναζητούν τροφή. Γι αυτό το λόγο αποτελούν σημαντικές εστίες μόλυνσης. Επιπλέον οι υπεύθυνοι δεν ενδιαφέρονται να ξεχωρίσουν τα επικίνδυνα από τα ακίνδυνα αντικείμενα και τα μεταφέρουν όλα στοιβαγμένα μαζί για να καταστραφούν. Για να τα καταστρέψουν καταφεύγουν στην πιο απλή, οικονομική και εύκολη λύση τη φωτιά. Αυτός ο τρόπος όμως είναι επιβλαβής για το περιβάλλον διότι κατά τη διαδικασία του καψίματος, κάποια αντικείμενα όπως: τα σπρέι, τα πλαστικά μπουκάλια, τα περιτυλίγματα τροφίμων απελευθερώνουν κάποια αέρια και ουσίες όπως: οι 8

9 χλωροφθοράνθρακες, το μονοξείδιο του Άνθρακα και του Θείου, το διοξείδιο του Άνθρακα τα οποία είναι υπεύθυνα για τη μείωση του στρώματος του Όζοντος στην ατμόσφαιρα. Η μείωση του πολυτιμότατου αυτού στρώματος στην ατμόσφαιρά έχει σαν αποτέλεσμα την ελεύθερη είσοδο των υπεριωδών ακτίνων του ηλίου στην ατμόσφαιρα. Οι υπεριώδεις αυτές ακτίνες του ηλίου είναι υπεύθυνες για μια μορφή καρκίνου τον καρκίνο του δέρματος. Ένα άλλο αποτέλεσμα της μείωσης του στρώματος του όζοντος είναι η εμφάνιση κάποιων επικίνδυνων φαινομένων όπως: το φαινόμενο του θερμοκηπίου και το λιώσιμο των πάγων. Μια άλλη ρυπογόνος πηγή σκουπιδιών είναι τα εργοστάσια. Τα εργοστάσια μολύνουν κάθε μέρα τις θάλασσες απελευθερώνοντας χιλιάδες σκουπίδια. Όμως αυτή η πράξη είναι σύμφωνα με το νόμο παράνομη. Για αυτό το λόγο τα λήμματα διοχετεύονται στις θάλασσες μέσω υπόγειων σωληνώσεων. Με αυτόν όμως τον τρόπο η θάλασσα επιβαρύνεται κάθε μέρα με χιλιάδες λήμματα τα οποία μολύνουν και καταστρέφουν τον υδάτινο κόσμο. Εκατομμύρια ψάρια πεθαίνουν άσκοπα και τα περισσότερα από αυτά σερβείρονται στο τραπέζι μας χαρακτηριζόμενα ως φρέσκα και υγιεινά από κάποιους επιτήδειους κερδοσκόπους, οι οποίοι δε νοιάζονται για τις επιπτώσεις που θα έχουν στον ανθρώπινο οργανισμό. Παρόλα αυτά κανένας υπεύθυνος δεν έχει ενδιαφερθεί να εντρυφήσει στο θέμα ώστε να σταματήσουν οι παρανομίες εις βάρος της φύσης. Η μόλυνση που προέρχεται από τα εργοστάσια δε σταματά στο επίπεδο των θαλασσών. Κάποια εργοστάσια μολύνουν πολλά ποτάμια και λίμνες, τις κύριες πηγές πόσιμου νερού στον πλανήτη μας με αποτέλεσμα να μειώνονται σταδιακά τα αποθέματα πόσιμου νερού. Αν η μόλυνση των υδάτων συνεχιστεί με τέτοιο ρυθμό, στο μέλλον θα γίνονται πόλεμοι όχι για το πετρέλαιο όπως τώρα αλλά για το πιο πολύτιμο αγαθό στον πλανήτη: το ΝΕΡΟ, Τα αποτελέσματα θα είναι τραγικά. Η ρύπανση του εδάφους Η ρύπανση του εδάφους αφορά στη συγκέντρωση σε αυτό ρυπογόνων ουσιών σε ποσότητες που αλλοιώνουν τη σύσταση του και συνεπώς προκαλούν βλάβες στους οργανισμούς και διαταραχές στα οικοσυστήματα. Οι ρυπογόνες ουσίες συγκεντρώνονται απευθείας στο έδαφος ή καταλήγουν στο έδαφος από τον αέρα (αφού η επιφάνεια του εδάφους είναι διαρκώς εκτεθειμένη στους ρύπους που περιέχει η ατμόσφαιρα) και το νερό. Έτσι με την κυκλοφορία των νερών στα εδάφη οι ρύποι διασκορπίζονται στη βιόσφαιρα. 9

10 Οι επιπτώσεις από τη ρύπανση του εδάφους συνήθως εμφανίζονται πολύ αργότερα από τη στιγμή της ρύπανσης αφού κάθε ρυπογόνος ουσία που διασκορπίζεται στο έδαφος εισχωρεί στα τροφικά δίκτυα των οικοσυστημάτων όπου κατά μήκος των τροφικών αλυσίδων δημιουργούνται φαινόμενα βιολογικής συσσώρευσης των ουσιών αυτών. Οι οργανισμοί δηλ. που έχουν απορροφήσει κάποια ρυπογόνο ουσία από το έδαφος (π.χ. τα φυτά) θα χρησιμεύσουν ως τροφή για άλλους οργανισμούς (π.χ. φυτοφάγα ζώα) οι οποίοι με τη σειρά τους θα συσσωρεύσουν τη ρυπογόνο ουσία στο σώμα τους σε μεγαλύτερες ποσότητες (π.χ. σαρκοφάγα ζώα) και στη συνέχεια η ρυπογόνος ουσία θα συγκεντρωθεί σε ακόμα μεγαλύτερες ποσότητες στους οργανισμούς εκείνους που τρέφονται συγχρόνως με φυτά, φυτοφάγα και σαρκοφάγα ζώα (π.χ. άνθρωπος). Με τον τρόπο αυτό, μέσω της διατροφικής αλυσίδας, οι ρυπογόνες ουσίες μεταφέρονται από τα κατώτερα τροφικά επίπεδα στα ανώτερα και η σταδιακή συσσώρευση τους είναι τόσο μεγαλύτερη όσο το τροφικό επίπεδο είναι υψηλότερο. Η ρύπανση του εδάφους προέρχεται κυρίως από τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα, από τα στερεά απόβλητα (απορρίμματα), τα βιομηχανικά απόβλητα και τα ραδιενεργά κατάλοιπα καθώς και από την όξινη βροχή. Τα Στερεά απόβλητα - Ραδιενεργά κατάλοιπα Τα στερεά απόβλητα (οικιακά και βιομηχανικά) ρυπαίνουν το έδαφος με τις επικίνδυνες χημικές ενώσεις που περιέχουν ενώ με τη διάλυση και τη μεταφορά των ενώσεων αυτών οι ρυπογόνες ουσίες διασκορπίζονται σε μεγάλες αποστάσεις. Εξαιρετικά επικίνδυνα είναι τα βιομηχανικά στερεά απόβλητα που περιέχουν βαρέα μέταλλα όπως μόλυβδος (Pb), υδράργυρος (Hg), κάδμιο (Cd), ψευδάργυρος (Zn), χαλκός (Cu), νικέλιο (Ni), Αρσενικό (As) κ.ά. Σε περίπου 50 εκατ. στρέμματα στην Ουκρανία και 3 εκατ. στρέμματα στη Λιθουανία, κυρίως σε οικισμούς και βιομηχανικές περιοχές, έχουν καταγραφεί υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων (ΕΕΑ 2003). Τα χημικά στοιχεία που περιέχονται στα οικιακά και τα βιομηχανικά στερεά απόβλητα εμφανίζονται στο έδαφος σε μικρές ποσότητες. Ωστόσο η είσοδος τους στις τροφικές αλυσίδες και η βιολογική τους συσσώρευση αυξάνει εξαιρετικά την τοξικότητα τους. Έτσι σε ανώτερους οργανισμούς όπως στον άνθρωπο, σε πολλά θηλαστικά, πουλιά και μεγάλα ψάρια παρατηρούνται συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων ανώτερες κατά χιλιάδες φορές από τις συγκεντρώσεις των ίδιων στοιχείων στο έδαφος. 10

11 Στην Ευρώπη, οι πιο εκτεταμένες και πιθανά οι πιο έντονα ρυπασμένες περιοχές βρίσκονται γύρω από τις μεγαλύτερες βιομηχανικές ζώνες, από το Nord-Pas de Calais της Γαλλίας ως το Rhein-Ruhr της Γερμανίας, κατά μήκος του Βελγίου και της Ολλανδίας, αλλά και στη νότια Βρετανία. Μεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών, των οποίων οι πιθανότητες ρύπανσης του εδάφους σε τοπικό επίπεδο είναι υψηλές, περιλαμβάνονται το Saar της Γερμανίας, το Po της βόρειας Ιταλίας και το «Μαύρο Τρίγωνο» που βρίσκεται μεταξύ Πολωνίας Τσεχίας Σλοβακίας (ΕΕΑ 2003). Ωστόσο, η διάθεση των απορριμμάτων, ακόμα και των οικιακών, αποτελεί πάντα ένα μεγάλο ζήτημα για τη ρύπανση του εδάφους. Η ανεξέλεγκτη διάθεση των απορριμμάτων σε σκουπιδότοπους και χωματερές, συνιστά έναν κίνδυνο. Στη χώρα μας εξακολουθούν να υπάρχουν σήμερα μας περισσότεροι από τέτοιοι χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων (ΧΑΔΑ). Η επιστημονική και τεχνολογική έρευνα προσπαθεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των στερεών αποβλήτων με διάφορους τρόπους, όπως π.χ. με ανακύκλωση ορισμένων υλικών (χαρτί, μέταλλο, πλαστικό, γυαλί), υγειονομική ταφή, λιπασματοποίηση, άλεση και πολτοποίηση καθώς και με την καύση των απορριμμάτων. Ιδιαίτερα επικίνδυνα, τοξικά και μολυσματικά είναι τα απορρίμματα των νοσοκομείων. Συνήθως τα απορρίμματα αυτά μεταφέρονται χωριστά ή καίγονται σε ειδικούς κλιβάνους προκειμένου να προστατευτεί η δημόσια υγεία. Περισσότερο επικίνδυνα θεωρούνται τα ραδιενεργά κατάλοιπα γιατί δημιουργούν σοβαρά προβλήματα όχι μόνο σε τοπικό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα ραδιενεργά κατάλοιπα προέρχονται από τις πυρηνικές δοκιμές, από τη χρήση πυρηνικών όπλων και από τις πυρηνικές εγκαταστάσεις (π.χ. πυρηνικά εργοστάσια). Τα ραδιενεργά κατάλοιπα μεταφέρονται από το έδαφος στα φυτά. Το πέρασμα τους στις τροφικές αλυσίδες και η βιολογική τους συσσώρευση και μάλιστα επιλεκτικά (π.χ. ιώδιο στο θυρεοειδή αδένα, στρόντιο στα οστά, καίσιο στους ιστούς) αποτελούν φοβερή απειλή για κάθε είδους ζωή και κυρίως για τα ανώτερα ζώα και τον άνθρωπο (προκαλούν καρκίνο και γενετικές μεταλλάξεις). Οι συνέπειες του ατυχήματος στο Chernobyl (1986) εξακολουθούν να είναι επιβαρυντικές για αρκετά εδάφη της Ουκρανίας και της Ρωσίας. Οι πυρηνικές δοκιμές, η εξόρυξη και επεξεργασία ουρανίου και η παραγωγή πυρηνικών καυσίμων έχουν επηρεάσει σημαντικά τα εδάφη των χωρών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Μάλιστα, σε ορισμένες περιοχές, όπως στο Kyrgysztan και στο Καζακστάν, ραδιενεργά απόβλητα εξακολουθούν να βρίσκονται αποθηκευμένα χωρίς επαρκή προστατευτικά μέτρα. 11

12 Η Όξινη βροχή Η επίδραση της όξινης βροχής (βλ. Αέρας) στα εδάφη εντοπίζεται στην αποσάθρωση (φυσική και χημική) των πετρωμάτων και συνεπώς στην απελευθέρωση βαρέων μετάλλων. Τα μέταλλα αυτά στη συνέχεια περνούν στα νερά και στο έδαφος και έτσι επηρεάζεται άμεσα η ζωή των φυτών και των υδρόβιων οργανισμών. Τα αργιλικά εδάφη, για παράδειγμα, λόγω της επίδρασης της όξινης βροχής, χάνουν τη συνοχή τους και διαλυόμενα ελευθερώνουν μεγάλες ποσότητες αλουμινίου (Αl) ενώ με την αποσάθρωση των ασβεστολιθικών πετρωμάτων δημιουργείται θειικό ασβέστιο (γύψος) και νιτρικό ασβέστιο που είναι ενώσεις υδροδιαλυτές. Ταυτόχρονα η όξινη βροχή προσβάλλει το ριζικό σύστημα των φυτών με την εξουδετέρωση οργανισμών που προσλαμβάνουν άζωτο και άλλα χρήσιμα συστατικά όπως ασβέστιο και νάτριο. Στη θέση τους ενεργοποιούνται βαρέα μέταλλα (όπως αλουμίνιο) που είναι τοξικά και επηρεάζεται η βασική λειτουργία της φωτοσύνθεσης και η καρποφορία των φυτών. Τα αέρια απόβλητα Ως αέρια απόβλητα (ή αερολύματα) μπορούμε γενικά να ορίσουμε τα αέρια παραπροϊόντα φυσικών ή χημικών διεργασιών, όπως για παράδειγμα της καύσης. Ανάλογα με την πηγή και τις διεργασίες που συντελούνται σε αυτή, τα κυριότερα συστατικά των αερίων αποβλήτων μπορούν να συνοψιστούν στα εξής: α. Μονοξείδιο του άνθρακα (CO) β. Διοξείδιο του άνθρακα (CO2) γ. Οξείδια του Θείου (SOx) με σημαντικότερο εκπρόσωπο το διοξείδιο του θείου (SO2) δ. Οξείδια του αζώτου (NOx) με συνηθέστερα το μονοξείδιο του αζώτου (ΝΟ) και το διοξείδιο του αζώτου (ΝΟ2) ε. Υδρογονάνθρακες (HCs) στ. Σωματίδια (PM10 δηλ. με διάμετρο μικρότερη των 10 μm) ζ. Όζον (Ο3) Στο Σχήμα 1, παρουσιάζεται η κατανομή των ανθρωπογενών πηγών και των αέριων ρύπων, που εκπέμπονται από αυτές, στην ατμόσφαιρα. Όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε, δραστηριότητες που σχετίζονται με την παραγωγή ενέργειας μέσω της καύσης πρώτων υλών, καθώς και οι μεταφορές είναι οι σημαντικότερες πηγές απελευθέρωσης αερίων αποβλήτων στην ατμόσφαιρα. 12

13 Σχήμα 1: Κατανομή των ανθρωπογενών πηγών και των εκπομπών αέριων ρύπων Το Παγκόσμιο πρόβλημα Πριν από λίγο καιρό ο Στίβεν Χόκινγκ, με μια δυσοίωνη πρόβλεψη, δήλωσε πως αν το ανθρώπινο είδος θέλει να επιζήσει, θα πρέπει να μετακομίσει σε άλλο πλανήτη. Λίγα χρόνια νωρίτερα μια τέτοια σκέψη θα περιοριζόταν στα συγγράμματα επιστημονικής φαντασίας ενώ σήμερα τίθεται πλέον σοβαρά στο τραπέζι των συζητήσεων. Είναι γεγονός ότι μέρα με τη μέρα το περιβάλλον του γαλάζιου πλανήτη γίνεται όλο και λιγότερο βιώσιμο για τον άνθρωπο εξαιτίας της μόλυνσης και στέρησης των πηγών. Το πρόβλημα της διαχείρισης των αποβλήτων αποτελεί ένα από τα τρία σημαντικότερα προβλήματα παγκοσμίως, μαζί με την έλλειψη νερού και τις κλιματικές αλλαγές ενώ μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Τα τρία αυτά προβλήματα τείνουν να ενωθούν σε ένα. Η αντιμετώπισή τους απαιτεί να εφαρμοστεί μια ενιαία πολιτική από όλες τις χώρες του πλανήτη. Η τελευταία τάση στην επιστήμη της διαχείρισης αποβλήτων απαιτεί να διαλέγουμε τρόπους που να μην συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή, κάτι που δεν μας απασχολούσε πριν από μια δεκαετία. Τρεις είναι οι βασικές πηγές αποβλήτων: το περίσσευμα απόκτησης πρώτων υλών, ο μετασχηματισμός των πρώτων υλών σε προϊόντα και το περίσσευμα των προϊόντων μετά τη χρήση τους. Μέχρι σήμερα η ανθρωπότητα προσανατολίζεται περισσότερο στην τρίτη φάση παραγωγής αποβλήτων, στα αστικά απορρίμματα. Στην πραγματικότητα όμως, τα απόβλητα των δύο προηγούμενων φάσεων είναι πολύ περισσότερα, πολύ συχνά πιο επικίνδυνα και συνδέονται στενά με την επιβίωση της ανθρωπότητας, διότι συμβάλλουν στην εξάντληση των πρώτων υλών. Γίνεται επομένως κατανοητό ότι τα απορρίμματα έχουν πολύ σοβαρές επιπτώσεις τόσο στο περιβάλλον όσο και στον άνθρωπο. Τίθεται όμως το 13

14 ερώτημα γιατί αφού ο άνθρωπος γνωρίζει για όλα τα παραπάνω δεν κάνει κάτι για να αποφευχθούν τα προβλήματα τα οποία δημιουργούνται λόγω των σκουπιδιών. Γιατί δεν σταματά τη συνήθεια του να επιβαρύνει το περιβάλλον με τόσα πολλά σκουπίδια.; Το πρόβλημα δημιουργείται λόγω της άγνοιας που υπάρχει πάνω στο θέμα των σκουπιδιών και η οποία έγκειται στα οικονομικά συμφέροντα ορισμένων κοινωνικών ομάδων. Κατακριτέο είναι ότι δεν υπάρχει αρκετή ενημέρωση από την πλευρά της πολιτείας προς τους πολίτες. Η άγνοια αυτή είναι ιδιαίτερα εμφανής στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια και ιδιαίτερα στα σχολεία. Οι μαθητές δεν γνωρίζουν ούτε τα βασικά για το πρόβλημα της μη ανακύκλωσης και συγκεκριμένα τις αρνητικές επιπτώσεις που δημιουργείται στο περιβάλλον και στον άνθρωπο. Αυτό γίνεται διότι τα σχολεία δεν υιοθετούν προγράμματα και μαθήματα περιβαλλοντικά τα οποία θίγουν τα προβλήματα των σκουπιδιών. Επιπλέον δεν κινητοποιείται άμεσα ούτε η κοινωνία. Σε γενικές γραμμές πρέπει να συνειδητοποιήσουμε όλοι οι άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη πως τα σκουπίδια είναι μια μάστιγα η οποία εξαπλώνεται γρήγορα και μας απειλεί άμεσα αν δεν λάβουμε τα μέτρα μας. Πρέπει να την κακή συνήθεια που έχουμε να μολύνουμε τον πλανήτη μας. Σε αντίθετη περίπτωση καταδικάζουμε σε καταστροφή τον πλανήτη με όλο το ζωικό και φυτικό βασίλειο αλλά και την ίδια την ύπαρξη μας ως ανθρώπινο είδος. 6.Η Έννοια και ο Ορισμός της Ανακύκλωσης Ανακύκλωση απορριμμάτων είναι η διαδικασία με την οποία επαναχρησιμοποιείται εν μέρει ή ολικά οτιδήποτε αποτελεί έμμεσα ή άμεσα αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας και το οποίο στην μορφή που είναι δεν αποτελεί πλέον αγαθό για τον άνθρωπο. Στην διαδικασία αυτή συνήθως, τα απορρίμματα μετατρέπονται σε πρώτες ύλες από τις οποίες παράγονται νέα αγαθά. Θεωρείτε ως μία πολύ σημαντική πρακτική αν τη συγκρίνουμε με την ενέργεια που απαιτείται και την μόλυνση που παράγεται κατά την παραγωγή από παρθένα υλικά. Μέρος της διαδικασίας της ανακύκλωσης είναι και η μετατροπή βλαβερών για το περιβάλλον υλικών σε λιγότερο ή και καθόλου βλαβερά. Με τον τρόπο αυτό γίνεται ομαλότερα η επανένταξή τους στο φυσικό περιβάλλον το οποίο ουσιαστικά ολοκληρώνει τη διαδικασία της ανακύκλωσης με φυσικό τρόπο. Παράδειγμα μιας τέτοιας περίπτωσης είναι η μετατροπή οικιακών λυμάτων σε τέτοια μορφή ώστε να είναι λιγότερο βλαβερά σε αντίθεση με την κατευθείαν εναπόθεσή τους π.χ. στην θάλασσα. 14

15 7. Οι Συνέπειες από τη μη Ανακύκλωση Εδώ παρουσιάζουμε τα προβλήματα που δημιουργεί στο περιβάλλον η μη ανακύκλωση ορισμένων υλικών αγαθών. Συγκεκριμένα: Κάθε χρόνο υπολογίζεται ότι περίπου τόνοι απορριμμάτων καταλήγουν στην θάλασσα Υπολογίζεται ότι κομμάτια απορριμμάτων καταλήγουν στη θάλασσα κάθε μέρα Ένα αλουμινένιο κουτάκι από αναψυκτικό χρειάζεται χρόνια για να διαλυθεί στη θάλασσα Ένα πλαστικό μπουκάλι χρειάζεται 450 χρόνια για να διαλυθεί στη θάλασσα Είναι άγνωστο πόσο χρόνια χρειάζονται για να διαλυθεί το γυαλί μέσα στη θάλασσα. Υπολογίζεται περίπου χρόνια! Για κάθε τόνο χαρτιού που ανακυκλώνουμε σώζουμε: 17 δέντρα λίτρα νερού 2 βαρέλια πετρελαίου κιλοβατώρες ηλεκτρικού ρεύματος Αναλυτικότερα: Χαρτί Η έκρηξη των εντύπων κατακλύζει το σπίτι μας με χαρτί κάθε είδους. Μπορεί πολλά απ' αυτά (ειδικά τα διαφημιστικά) να δίνονται δωρεάν, το πραγματικό κόστος του χαρτιού όμως είναι πολύ μεγάλο. Το ποσό γίνεται κατανοητό όταν δούμε τι κερδίζουμε από την ανακύκλωσή του. Για κάθε τόνο χαρτιού που ανακυκλώνουμε, λοιπόν, σώζουμε 17 δέντρα, λίτρα νερού, δύο βαρέλια πετρελαίου και κιλοβατώρες ηλεκτρικού ρεύματος ικανού να καλύπτει τις ανάγκες ενός σπιτιού για πέντε μήνες. Σημαντική είναι και η εξοικονόμηση αερίων του θερμοκηπίου (πάνω από 74%), καθώς και η μείωση του όγκου των απορριμμάτων. Ένας τόνος από υψηλής ποιότητας ανακυκλωμένο χαρτί μπορεί να αντικαταστήσει τρεις τόνους ξύλο για χαρτί. Δυστυχώς, όμως, τα περισσότερα περιοδικά που κυκλοφορούν σήμερα στην Ελλάδα δεν χρησιμοποιούν ανακυκλωμένο χαρτί. Ταυτόχρονα, στην προσπάθεια για ιλουστρασιόν εκτυπώσεις περνούν το χαρτί με επικάλυψη καολίνης, η οποία περιέχει άργιλο. Ο άργιλος όμως δυσκολεύει την ανακύκλωση, καθώς δημιουργεί σβώλους και δίνει κακής ποιότητας 15

16 ανακυκλωμένο χαρτί. 5 λεπτά για να αδειάσει, 200 χρόνια για να λιώσει Χρησιμοποιούμε ένα ποτηράκι για ένα λεπτό και αυτό κάνει 200 χρόνια να λιώσει! Αλουμίνιο Για ένα κουτάκι που ζυγίζει 15gr χρειάζεται βωξίτης βάρους 60gr. Τα κοιτάσματα βωξίτη δεν είναι ανεξάντλητα. Η εξόρυξη των κοιτασμάτων σημαίνει αποψίλωση πολλών τροπικών δασών, που είναι οι πνεύμονες της γης μας. Επιπλέον χρειάστηκαν μεγάλες ποσότητες ενέργειας για να κατασκευαστεί. Έτσι η ανακύκλωση του έχει πολλά οφέλη μιας και αποτρέπουμε στο να εκπέμψουμε μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα. και επίσης για κάθε τόνο ανακυκλώσιμου αλουμινίου κερδίζουμε 4 τόνους βωξίτη, 37 βαρέλια πετρέλαιο ή 100 κιλά ασβεστόλιθο. Γυαλί Απαιτούνται πολύ μεγάλες ποσότητες ενέργειας για την κατασκευή του γυαλιού, ίση περίπου με την ενέργεια που χρειάζεται ένας λαμπτήρας 100W σε οκτώ ώρες. Έτσι χωρίς την ανακύκλωση του πολλαπλασιάζουμε της εκπομπές ρύπων στην ατμόσφαιρα. Μπαταρία Αν και μικροσκοπικές, οι μπαταρίες μπορεί να προκαλέσουν ανυπολόγιστη καταστροφή εάν πεταχτούν ανεξέλεγκτα καθώς περιέχουν το εξαιρετικά επικίνδυνο κάδμιο και σειρά ακόμη τοξικών ουσιών. Σκεφτείτε ότι μία μπαταρία είναι αρκετή για να μολύνει ένα κυβικό μέτρο χώμα και 400 κυβικά νερού! Αν και η ανακύκλωση της δεν αποδίδει οικονομικά οφέλη μας προστατεύει από τέτοιους κινδύνους. Πλαστικό Εκτός από το ότι αυξάνουν τον όγκο των σκουπιδιών εάν δεν τσαλακωθούν, θα χρειαστεί να περάσουν χρόνια πριν αρχίσουν να αποσυντίθενται. Έχει υπολογιστεί ότι 5 πλαστικά μπουκάλια είναι αρκετά για την επένδυση ενός μπουφάν, 25 για ένα φλις παλτό ή 26 για να φτιαχτεί ένα κοστούμι από πολυεστέρα. Επιπλέον οι πλαστικές σακούλες συχνά πετιούνται στη θάλασσα, όχι μόνο ρυπαίνοντάς την, αλλά και προκαλώντας το θάνατο θαλάσσιων πλασμάτων που τις περνούν για τροφή. 8. Οφέλη Ανακύκλωσης Η ανακύκλωση μειώνει την κατανάλωση πρώτων υλών και την χρήση ενέργειας και ως εκ τούτου τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Η ανακύκλωση αποτελεί μια βασική έννοια της σύγχρονης διαχείρισης των αποβλήτων. Τα ανακυκλώσιμα υλικά, αποκαλούμενα επίσης "recyclables", μπορούν να προέλθουν από πολλές πηγές, συμπεριλαμβανομένων των σπιτιών, των δημόσιων υπηρεσιών και των βιομηχανιών. Τα βιοδιασπώμενα απόβλητα, όπως τα υπολείμματα τροφίμων ή τα απόβλητα κήπων και καλλιεργειών, είναι επίσης ανακυκλώσιμα με τη βοήθεια μικροοργανισμών μέσω της λιπασματοποίησης (κομποστοποίησης) ή της αναερόβιας χώνευσης. 16

17 Ανακυκλώσιμα Προϊόντα Χαρτί Πλαστικό Αλουμίνιο Γυαλί Ελαστικά Αυτοκινήτων Μπαταρίες Φαγητά (λίπασμα) Μεγάλες οικιακές συσκευές (ψυγεία, πλυντήρια κλπ.) Μικροσυσκευές που διευκολύνουν τη ζωή (κλιματιστικά, φωτιστικά είδη, συσκευές τηλεπικοινωνίας κλπ.) Προϊόντα εικόνας και ήχου Εξοπλισμός πληροφορικής Ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά εργαλεία και παιχνίδια Ιατροτεχνολογικά προϊόντα Όργανα παρακολούθησης και ελέγχου Συσκευές αυτόματης διανομής Ηλεκτρονικοί υπολογιστές Καταλύτες εξάτμισης οχημάτων κ.α. Τα Πλεονεκτήματα της Ανακύκλωσης Εξοικονόμηση των φυσικών πόρων. Μείωση της ρύπανσης και των υγειονομικών κινδύνων που σχετίζονται με την αποτέφρωση και την υγειονομική ταφή. Μείωση της ποσότητας των αποβλήτων και του κόστους διάθεσης. Κατά την ανακύκλωση προκύπτουν έξι θέσεις εργασίας, ενώ κατά την διάθεση των αποβλήτων με υγειονομική ταφή μόνο μία θέση εργασίας. Μειώνονται τα απορρίμματα και τα προβλήματα διαχείρισής τους. Εξοικονομούνται ενέργεια και φυσικοί πόροι, που λαμβάνονται συνεχώς από τη φύση. Μειώνεται η ρύπανση της ατμόσφαιρας, του εδάφους και των υπογείων υδάτων (ελαφρύνεται, έτσι, η επιβάρυνση του περιβάλλοντος). Εξοικονομείται η ενέργεια που απαιτείται για την κατασκευή πολλών αντικειμένων. Επιτυγχάνεται μακροπρόθεσμη πτώση (ή μη αύξηση) των τιμών των προϊόντων, καθώς δεν απαιτείται εκ νέου παραγωγή πρώτης ύλης. Σώζεται η υγεία όλων των κατοίκων του πλανήτη και διασφαλίζεται το καλύτερο μέλλον των παιδιών. Δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας σε τομείς θετικών ενεργειών για τη διάσωση του περιβάλλοντος και των συνθηκών ζωής. 17

18 Θα πρέπει λοιπόν όλοι μας να ευαισθητοποιηθούμε απέναντι σε αυτό το τεράστιο πρόβλημα και να συμμετάσχουμε ενεργά στην αντιμετώπιση των σκουπιδιών και στην προστασία του περιβάλλοντος. Τις τελευταίες δεκαετίες το πρόβλημα έχει οξυνθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό με αποτέλεσμα τις δραματικές μεταβολές που επέρχονται στον ίδιο τον πλανήτη μας. Για αυτό το λόγο πρέπει οι νεότερες σε συνεργασία με τις παλαιότερες γενιές να συμμετάσχουν ενεργά στην προφύλαξη του περιβάλλοντος ώστε να συνεχιστεί ο κύκλος της ζωής. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα στην αντιμετώπιση των σκουπιδιών με αρκετά ικανοποιητικά αποτελέσματα. Οι μεγάλες βιομηχανίες προσπαθούν να δώσουν το παράδειγμα προωθώντας προγράμματα ανακύκλωσης. Έτσι και εμείς πρέπει να μιμηθούμε το παράδειγμά τους. Για να επιτευχθεί όμως αυτό δεν πρέπει να κινητοποιηθούν μόνον οι πολίτες αλλά και η πολιτεία. Κύριο μέλημα της είναι να οργανώσει καμπάνιες που θα έχουν ως στόχο την ενημέρωση των πολιτών γύρω από το θέμα των σκουπιδιών και τους τρόπους αντιμετώπισης τους. Οι πολίτες πρέπει να μάθουν να εκμεταλλεύονται την ανακύκλωση. Ποια υλικά είναι ανακυκλώσιμα, το πώς και το πού μπορούν να ανακυκλωθούν. Θα πρέπει να υιοθετηθούν μαθήματα στα σχολεία. Να μεταδίδονται εκπομπές στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο και σε όλα τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Κύριος στόχος της πολιτείας πρέπει να είναι η ενημέρωση των νέων αναφορικά με τους κινδύνους που διατρέχει το οικοσύστημα προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν και να συμβάλλουν και αυτοί με τη σειρά τους στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Η πολιτεία πρέπει να φροντίσει για: 1. Πυκνό δίκτυο κάδων. Θα πρέπει οι περισσότερες περιοχές να έχουν κάδους για ανακυκλώσιμα υλικά 2. Τακτική ενημέρωση και υπενθύμιση αναγκαιότητας της ανακύκλωσης 3. Τακτική αποκομιδή των απορριμμάτων Οι πολίτες θα πρέπει να σκεφτούν ότι: 1. Πρέπει να ανακυκλώνονται όσο το δυνατόν περισσότερα υλικά 2. Η ανακύκλωση απαιτεί αλλαγή των καθημερινών συνηθειών 3. Το σημερινό πρόβλημα των αποβλήτων μεταφέρεται στα παιδιά μας. Η αδιαφορία υποθηκεύει το δικό τους μέλλον 4. Η ανακύκλωση θα πρέπει να γίνει απαίτηση, αντίστοιχη με τις κοινωνικές παροχές όπως Παιδεία, Υγεία κ.α. 5. Η ανακύκλωση είναι θέμα πολιτισμού και αισθητικής 18

19 9. Tι επιτυγχάνεται με την ανακύκλωση ορισμένων ειδών H ανακύκλωση που πρέπει να συνδυάζεται με τη ΔσΠ ορισμένων κατηγοριών απορριμμάτων, είναι μία μέθοδος που μπορεί να μειώσει σημαντικά τον όγκο των παραγομένων απορριμμάτων. Tα οφέλη από την ανακύκλωση είναι τα παρακάτω: - Περιορίζεται ο όγκος της συλλογής των απορριμμάτων που πρέπει να μεταφερθούν στο χώρο υγειονομικής ταφής. - Eξοικονομούνται πολύτιμες πρώτες ύλες (π.χ. χαρτί κ.λπ.). - Yπάρχει κέρδος από την πώληση των ανακυκλούμενων υλικών. - Iκανοποιείται η περιβαλλοντική ευαισθησία των πολιτών. - Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να βελτιωθεί και το ισοζύγιο πληρωμών (π.χ. το χαρτί στην Eλλάδα είναι συνήθως εισαγόμενο. - Δημιουργ$ούνται νέες θέσεις εργασίας. Με τον όρο «Διαλογή στην Πηγή» περιγράφεται η διαδικασία της ανακύκλωσης με την οποία επιτυγχάνεται ανάκτηση χρήσιμων υλικών πριν αυτά αναμειχθούν με την υπόλοιπη μάζα των απορριμμάτων. Η ΔσΠ μπορεί να θεωρηθεί ως ολοκληρωμένη, εναλλακτική λύση απέναντι στα συστήματα διάθεσης και κεντρικής ανάκτησης. Η βιωσιμότητά της εξαρτάται από παραμέτρους όπως η διαθεσιμότητα ανακυκλώσιμων υλικών, το κόστος των άλλων μεθόδων διαχείρισης και η ύπαρξη αγοράς για την απορρόφηση των ανακυκλωμένων υλικών. Οι γενικές προϋποθέσεις επιτυχίας ενός προγράμματος ΔσΠ είναι η ενημέρωση και συμμετοχή του κοινού, καθώς και το ξεπέρασμα των οργανωτικών δυσκολιών. Με την εφαρμογή της ΔσΠ δε λύνεται οριστικά το πρόβλημα της ΔΑ. Απαιτείται σχεδιασμός για τη σφαιρική αντιμετώπιση του προβλήματος που θα περιλαμβάνει την εφαρμογή και άλλων μεθόδων παράλληλα με τη ΔσΠ. Ανακυκλώσιμα υλικά στα απορρίμματα Tα απορρίμματα που μπορούν να ανακυκλώνονται περιλαμβάνουν: 1.Xαρτιά, χαρτόνια. 2. Γυαλιά. 3. PVC και άλλα πλαστικά. 4. Mέταλλα όπως σίδηρος, αλουμίνιο, ψευδάργυρος κ.λπ. 5. Ζυμώσιμο κλάσμα (οργανικά απόβλητα). 6. Παλιά υφάσματα, ρούχα, κουρέλια. 7. Oρυκτέλαια 8. Bιομηχανικά απόβλητα. 9. Mεγάλα απορρίμματα όπως έπιπλα που γίνονται αντίκες, μεταχειρισμένα αυτοκίνητα, ηλεκτρονικοί υπολογιστές και άλλες ηλεκτρικές-ηλεκτρονικές συσκευές, κ.λπ. 19

20 Τα πιο διαδεδομένα υλικά ανακύκλωσης: Χαρτί Το κλάσμα αυτό είναι κατάλληλο για ανακύκλωση (προς παραγωγή χαρτοπολτού και νέων προϊόντων χάρτου), υπό την προϋπόθεση ότι δεν είναι έντονα ρυπογόνο και βρεγμένο (π.χ. χαρτί τουαλέτας) όπως επίσης και αναμιγμένο με άλλα υλικά (π.χ. ασηπτική συσκευασία). Ακόμη το χαρτί συνεισφέρει σημαντικά και στη θερμογόνο δύναμη των απορριμμάτων, καθώς αποτελεί καύσιμο υλικό με υψηλό ενεργειακό περιεχόμενο. Ο προσανατολισμός του συνόλου της Ελληνικής χαρτοβιομηχανίας στη χρήση ανακυκλωμένου χαρτιού (λόγω του μικρότερου απαιτούμενου βαθμού καθετοποίησης της παραγωγικής διαδικασίας) καθιστά την ανακύκλωση χαρτιού αρκετά ελκυστική στη χώρα μας και ήδη υλοποιούνται αρκετά προγράμματα διαλογής στην πηγή και συλλογής, ορισμένα από τα οποία μπορούν να χαρακτηρισθούν και μακροχρόνια. Το χαρτί κατασκευάζεται από υψηλά συμπυκνωμένες ίνες κυτταρίνης. Τα είδη του χαρτιού που συνήθως ανακυκλώνονται είναι εφημερίδες, χαρτοσακούλες, κουτιά από χαρτόνι και χαρτί γραφείου. Το χαρτί των απορριμμάτων χωρίζεται σε κατηγορίες (ποιότητες) ανάλογα με την ποιότητα των ινών και την περιεκτικότητα σε ξένες προσμίξεις. Εν γένει, όσο μεγαλύτερες είναι οι ίνες του χαρτιού, τόσο καλύτερη η ποιότητά του και τόσο υψηλότερη η τιμή αγοράς του. Με την ανακύκλωση υποβαθμίζονται οι ίνες (η ανάμιξη και επεξεργασία με νερό τις σπάει και τις κονταίνει) και, ως εκ τούτου, το χαρτί δε μπορεί να επανα-ανακυκλωθεί άπειρες φορές. Στις βιομηχανίες το χαρτί αναμειγνύεται με νερό σχηματίζοντας το χαρτοπολτό. Ο υδροπολτοποιητής (hydropulper) διαχωρίζει τις ίνες του χαρτιού, οι οποίες μαζί με το νερό συνθέτουν το μίγμα από το οποίο απομακρύνονται στη συνέχεια τα μέταλλα και οι διάφορες προσμίξεις. Στο μίγμα προσθέτονται χημικά για απομελάνωση, λόγω δε του ότι παραμένει αρκετό μελάνι σ αυτό, το τελικό προϊόν έχει χρώμα φαιό. Ο καθαρός πολτός μπορεί να μετατραπεί σε 100% προϊόν ανακυκλωμένου χαρτιού, ενώ μπορεί και να αναμιχθεί με ξυλοπολτό ή παρθένες ίνες για την παραγωγή χαρτιού και χαρτονιού που εν μέρει αποτελούνται από ανακυκλωμένες ίνες. Κατά τη συλλογή χαρτιού πρέπει να μην υπεισέρχονται ασηπτικές συσκευασίες (π.χ. Tetrapack). Εάν το χαρτί είναι τσαλακωμένο δε συμφέρει να ανακυκλωθεί καθώς καταλαμβάνει πολύ όγκο, ενώ δεν πρέπει να ανακυκλώνεται ρυπασμένο, πλαστικοποιημένο ή κυρωμένο χαρτί, όπως επίσης ούτε χαρτοπετσέτες ή χαρτιά υγείας (ρυπογόνα και με ευαίσθητες ίνες). Μία ενδιαφέρουσα παράμετρος είναι ότι σε χώρες όπως η Σουηδία, ο Kαναδάς και η Φινλανδία, παρότι υπάρχει αυξημένη περιβαλλοντική ευαισθησία των πολιτών, οι ρυθμοί ανακύκλωσης μεταχειρισμένου χαρτιού είναι χαμηλοί γιατί υπάρχουν πολλά δάση και η τιμή του ανακυκλωμένου χαρτιού είναι χαμηλή, ως αποτέλεσμα της έντονης παραγωγής χημικού 20

21 χαρτοπολτού. Ανταυτού, το παλαιόχαρτο χρησιμοποιείται εδώ και ως καύσιμο. Γυαλί Tο κέρδος εδώ, κατά κύριο λόγο, δεν είναι στην πρώτη ύλη αλλά στην εξοικονόμηση ενέργειας. Η ανακύκλωση του γυαλιού περιλαμβάνει μπουκάλια, γυάλινα δοχεία, τζάμια, πιάτα, θερμοανθεκτικά γυαλιά και κρύσταλλα. Τα τελικά προϊόντα της ανακύκλωσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε υαλοβάμβακες, fiberglass και σήματα στους δρόμους. Το γυαλί υποδιαιρείται σε κατηγορίες, σε λευκό, πράσινο και καφέ. Κατά τη συλλογή, το γυαλί θραύεται για να μειωθεί ο όγκος του και δημιουργείται το υαλόθραυσμα. Γυαλί καφέ χρώματος χρησιμοποιείται για μπουκάλια μπύρας και φαρμάκων, τα οποία είναι χημικά ευαίσθητα στο φως, ενώ γυαλί πράσινου χρώματος χρησιμοποιείται για μπουκάλια κρασιών και αναψυκτικών. Πηγές παραγωγής του είναι τα εργοστάσια κατασκευής, εμφιάλωσης και συσκευασίας μπουκαλιών, τα κέντρα διασκέδασης, τα ξενοδοχεία, τα εστιατόρια, τα νοικοκυριά και διάφορα καταστήματα. Το προς ανακύκλωση γυαλί συλλέγεται ανάμικτο σε ξεχωριστούς υποδοχείς (κοντέινερς), σε δοχεία για κάθε χρώμα, σε κέντρα ανακύκλωσης, ή με τη μέθοδο της συλλογής πόρτα-πόρτα.με την τελευταία μέθοδο, η συλλογή του γυαλιού μπορεί να γίνεται και μαζί με άλλα υλικά. Στις βιομηχανίες το υαλόθραυσμα καθαρίζεται και τεμαχίζεται σε πολύ μικρά κομμάτια που έχουν τη μορφή άμμου. Κατόπιν αναμιγνύεται με πυριτική άμμο και θραύσματα ασβεστόλιθου και τήκεται για παραγωγή νέου γυαλιού. Με τη χρήση του υαλοθραύσματος επιτυγχάνεται σημαντική μείωση της κατανάλωσης ενέργειας, διότι έτσι είναι μικρότερη η απαιτούμενη θερμοκρασία τήξης στον κλίβανο. Τα προϊόντα του γυαλιού διαφέρουν ως προς τη χημική σύσταση και το χρώμα. Το υαλόθραυσμα πρέπει να είναι συμβατό με τα προϊόντα που θα κατασκευασθούν και να προέρχεται από ανάλογες ποιότητες προϊόντων που θα πρέπει να ταιριάζουν στο χρώμα (π.χ. πράσινο γυαλί για υαλόθραυσμα από πράσινο γυαλί). Προϊόντα της βιομηχανίας γυαλιού είναι οι φιάλες, τα τζάμια παραθύρων, διάφορα βάζα και διακοσμητικά (πεπιεσμένο και φυσικό γυαλί). Στους κλιβάνους γίνεται χρήση χρωματιστού υαλοθραύσματος χωρίς πρόβλημα στο τελικό προϊόν, ανάλογα με την ποιότητα του παραγόμενου γυαλιού για πράσινο γυαλί: 35%, για καφέ γυαλί: 5-10%, για καθαρό (λευκό) γυαλί: 1-5%. Οι τιμές αγοράς του διαχωρισμένου γυαλιού είναι υψηλότερες από εκείνες του ανάμικτου (το τελευταίο χρησιμοποιείται για παραγωγή μόνον πράσινου γυαλιού). Όσον αφορά στις προσμίξεις, οι ετικέτες δεν αποτελούν πρόβλημα. Πρέπει να προσέξουμε τους παρακάτω κανόνες στην ανακύκλωση των γυαλιών: 1) Δεν πρέπει να αναμιγνύουμε τα διάφορα χρώματα (διαφανές, πράσινο κ.λπ.) 2) Aν μέσα σε πολλά γυαλιά διαφανή υπάρχουν και μερικά έγχρωμα (π.χ. πράσινα), τότε μπορεί να παραχθεί μόνο πράσινο γυαλί. 3) Kαλό είναι οι καταναλωτές να απομακρύνουν τα ξένα αντικείμενα (π.χ. πλαστικά πώματα κ.λπ.) 21

22 Προβληματικά κατά την επεξεργασία είναι τα καπάκια, τα πώματα, τα μεταλλικά αντικείμενα και δακτυλίδια, τα κεραμικά, η σκόνη και οι πέτρες, τα οποία πιθανόν να καταστήσουν τα προϊόντα τους ακατάλληλα για χρήση από τη βιομηχανία, επειδή μερικά από αυτά δεν τήκονται στον κλίβανο και δημιουργούν φυσαλίδες στο τελικό προϊόν. Το υαλόθραυσμα μικτού χρώματος χρησιμοποιείται στα πυρότουβλα και στα τούβλα, στο τσιμέντο και στην άσφαλτο που πολλές φορές δεν είναι επιτυχώς εμπορεύσιμα. Απαιτείται ενημέρωση ώστε να μην πετιούνται στα κοντέινερς ανακύκλωσης κεραμικά, πορσελάνες (προσοχή στις διαφανείς),μέταλλα(π.χ. σαμπάνιες), ενισχυμένο γυαλί (με συρματόπλεγμα), αλεξίσφαιρο γυαλί και γυαλί από τζάμια με στόκους. Σιδηρούχα μέταλλα Τα σιδερένια κουτιά αποτελούνται από χάλυβα με λεπτή εσωτερική επικάλυψη κασσιτέρου (tin cans) για να αποφεύγεται το σκούριασμά του και για να προστατεύεται το περιεχόμενο του κουτιού. Η επικάλυψη του κουτιού μπορεί να είναι και από χρώμιο. Ο κασσίτερος είναι υλικό μεγάλης αξίας, πολλαπλάσιας αυτής του χάλυβα, και αντιπροσωπεύει το 0,5-1% του συνολικού βάρους του κουτιού. Ως αποκασσιτεροποίηση ορίζεται η διαδικασία ανάκτησης του κασσιτέρου από τα κουτιά. Προηγουμένως, τα κουτιά ισοπεδώνονται ή θραύονται και μεταφέρονται σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας. Η διαλογή και ανακύκλωση των σιδερένιων κουτιών μπορεί να γίνει στο σπίτι ή αυτά να τοποθετούνται σε κοντέινερς και από εκεί να μεταφέρονται στο κέντρο ανακύκλωσης, όπου με τη χρήση μαγνητικού διαχωριστή επιτυγχάνεται ο διαχωρισμός των αλουμινένιων από τα σιδερένια κουτιά, τα οποία αφού θραυτούν και δεματοποιηθούν μεταφέρονται στην αντίστοιχη βιομηχανία. Τα διμεταλλικά είναι τα κουτιά μπύρας και αναψυκτικών που αποτελούνται από χάλυβα και τα οποία έχουν αλουμινένιο καπάκι. Το πρόβλημα στην περίπτωση αυτή έγκειται στο ότι και μετά τον ειδικό τεμαχισμό παραμένουν προσμίξεις αλουμινίου στο χάλυβα. Τα ανακυκλωμένα κουτιά οδηγούνται στις εγκαταστάσεις όπου μπορεί να χρησιμοποιηθεί και 100% σκράπ, ή σε κλιβάνους ανοιχτής πυράς. Τα επιθυμητά υλικά για ανακύκλωση δε μεταφέρονται απευθείας σε εγκαταστάσεις λόγω των προσμίξεων, που όμως αν βρίσκονται σε ποσοστό μικρότερο του 5% της πρώτης ύλης δεν αποτελούν πρόβλημα. Οι προσμίξεις που υπάρχουν στο σκράπ δημιουργούν προβλήματα στην αποκασσιτεροποίηση. Αλουμίνιο Eίναι από τις πιο εμπορεύσιμες περιπτώσεις. Tο σημαντικό κέρδος εδώ από την ανακύκλωση, όπως και στο γυαλί, δεν είναι στην πρώτη ύλη (εφόσον αργίλιο υπάρχει άφθονο στο στερεό φλοιό της γης) αλλά στην εξοικονόμηση ενέργειας. Ένας τόνος αλουμινίου που παράγεται από βωξίτη απαιτεί κατανάλωση ενέργειας 51,000 KWh. Ένας τόνος από ανακυκλωμένο 22

23 αλουμίνιο απαιτεί μόνο 2,000 KWh. Έχουμε λοιπόν 95% εξοικονόμηση ενέργειας. Η ανακύκλωση του αλουμινίου αφορά κυρίως στα κουτιά αναψυκτικών και μπύρας, ενώ ορισμένα άλλα είδη αλουμινίου που θα μπορούσαν να ανακυκλωθούν είναι υδρορροές,πλαίσια παραθύρων, έπιπλα κήπων και εξαρτήματα αυτοκινήτων. Η μεταφορά των ανακυκλωμένων αλουμινένιων κουτιών στη βιομηχανία μπορεί να γίνει χύμα,σε δεματοποιημένη, ή σε συμπιεσμένη μορφή. Χαρακτηριστικό γνώρισμα του αλουμινίου είναι η πολύ υψηλή τιμή του υλικού ως σκράπ, κάτι που ευνοεί τη σε υψηλά ποσοστά ανακύκλωσή του, λόγω της σημαντικής εξοικονόμησης ενέργειας που έχει η βιομηχανία που το χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη (ενεργοβόρα διαδικασία βωξίτη - αλουμίνας - αλουμινίου). Η ανακύκλωσή του μπορεί να γίνει σε δοχεία ανακύκλωσης ή σε κέντρα ανακύκλωσης, κύρια δε σε κέντρα αγοράς υλικών. Κατά την ανακύκλωσή τους, τα κουτιά αλουμινίου πρέπει να διαχωρίζονται από τα σιδηρούχα και τα διμεταλλικά (μαγνητικός διαχωρισμός). Τα κουτιά του αλουμινίου μπορούν να ανακυκλωθούν άπειρες φορές. Στη βιομηχανία, τα κουτιά εισάγονται σε φούρνο για αποβερνίκωση, αποσμάλτωση και απομάκρυνση χρωματικών επιγραφών. Το καθαρό αλουμίνιο εισάγεται σε φούρνο για τήξη και διαμόρφωση σε ράβδους, που όταν ψυχθούν αποτελούν τα φύλλα ή ρολά που θα διαμορφώσουν τελικά τα νέα κουτιά. Πλαστικά H ανακύκλωση πλαστικών είναι γενικά δύσκολη και πολλές φορές οικονομικά ασύμφορη. Aπό περιβαλλοντική άποψη είναι σημαντική γιατί πολλά πλαστικά που περιέχουν χλώριο (π.χ. πολυβινυλοχλωρίδιο) όταν καίγονται παράγουν πολύ τοξικές ενώσεις (διοξίνες και φουράνες) και γιατί τα πιο πολλά πλαστικά διασπώνται δύσκολα. Tα πιο διαδεδομένα είδη προς ανακύκλωση είναι: PVC - Πολυβινυλοχλωρίδιο HDPE - Πολυαιθυλένιο υψηλής πυκνότητας LDPE - Πολυαιθυλένιο χαμηλής πυκνότητας PP - Πολυπροπυλένιο PS - Πολυστυρένιο Αρκετά πρόσφορη μεθοδολογία ανάκτησης του PVC είναι η συλλογή πόρταπόρτα (και όχι η τοποθέτηση σε κοντέινερς) και πιθανόν η μεταφορά του με ειδικό όχημα για συμπίεση. Λόγω των προβλημάτων που υπάρχουν, οι προσπάθειες για ανάκτηση πλαστικού έχουν εστιασθεί στα είδη που ανακυκλώνονται ευκολότερα (PET και HDPE). Από ΡΕΤ (Polyethylene terepthalate) είναι κατασκευασμένες οι φιάλες που περιέχουν ανθρακούχα αναψυκτικά λοιπά μπουκάλια αναψυκτικών, ενώ από HDPE (High density polyethelane) είναι τα κουτιά γάλακτος, αναψυκτικών και εμφιαλωμένου νερού. 23

24 Λόγω της χαρακτηριστικής σχέσης όγκου:βάρους, τα πλαστικά μπουκάλια θραύονται και δεματοποιούνται για την οικονομικότερη μεταφορά τους στη βιομηχανία, όπου κατά την επεξεργασία τους απομακρύνονται οι προσμίξεις (ετικέτες, κατάλοιπα και σκόνη). Αν και τα θερμοπλαστικά διαθέτουν τη δυνατότητα επαναθέρμανσης και επαναδιαμόρφωσης, η επαναθέρμανση υποβαθμίζει τελικά τα πλαστικά. Άλλα προβλήματα στα ανακυκλωμένα πλαστικά εμφανίζονται λόγω βιολογικών προσμίξεων που δεν καταστρέφονται. Τα μπουκάλια PET και HDPE δε μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτούσια ως περιέκτες. Τα πλαστικά προϊόντα προέρχονται από ένα είδος ρητίνης ή από σύνθεση ρητινών πολλών ειδών. Η ανακύκλωση στις μονάδες κατεργασίας πλαστικού είναι πιο εύκολη σε πολλές περιπτώσεις.το πλαστικό σκράπ λειοτεμαχίζεται, αναμιγνύεται με παρθένους κόκκους (ρητίνες) και τήκεται στην κανονική διαδικασία κατασκευής πλαστικού. Σε πολλές περιπτώσεις, η επαναχρησιμοποίηση πλαστικού είναι πιο πολύπλοκη διαδικασία. Κλειδί στην ανακύκλωση πλαστικού είναι η διάθεση ρητίνης γνωστού μοριακού βάρους χωρίς προσμίξεις. Εκτός των άλλων, αυτό αποτελεί κριτήριο για τη δυνατότητα της μετέπειτα ανακύκλωσής του. Ακριβώς λόγω των προβλημάτων που αναφέρθηκαν, η ανακύκλωση των πλαστικών βρίσκεται ακόμη σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Οι πηγές παραγωγής πλαστικών στα απορρίμματα είναι: i. Μεταφορές, όπως αυτοκίνητα, ποδήλατα, μοτοσικλέτες, φορτηγά κ.λπ. ii. Συσκευασία, όπως μπουκάλια, δοχεία τροφίμων, σακούλες και πλαστικά περιτυλίγματα. iii. Οικοδομές και κατασκευές όπως σωλήνες, αποχετεύσεις, πατώματα, μονώσεις, πόρτες και παράθυρα. iv. Ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά όπως καλώδια και συσκευές επικοινωνίας. v. Επιπλώσεις όπως έπιπλα, καρπέτα, κουρτίνες, έπιπλα γραφείου και καλύμματα τοίχων. vi. Καταναλωτικά όπως τσάντες, παιχνίδια, εργαλεία κήπων και εξοπλισμός εργαστηρίων. vii. Βιομηχανία. viii. Θερμοκήπια. Σημειώνεται εδώ το πανελλήνιο δίκτυο που έχει αναπτυχθεί με έδρα την Κρήτη για την συλλογή των χρησιμοποιημένων καλυμμάτων των θερμοκηπίων από ΡΕ, τα οποία οδηγούνται στην Κρήτη όπου και ανακυκλώνονται από τοπική βιομηχανία. Τέλος, προϊόντα από ανακυκλωμένο ΡΕΤ είναι διάφορα υποβοηθητικά υλικά για επιστρώσεις και επενδύσεις, σχοινιά και σπάγκοι, γεωϋφάσματα και διαμορφωμένα πλαστικά, ενώ προϊόντα από ανακυκλωμένο HDPE είναι οι διάφορες βιομηχανικές επιστρώσεις δαπέδων, δεξαμενές και κάδοι, γλάστρες. Μπαταρίες Η ΤΔ των μπαταριών έχει αυξημένη περιβαλλοντική σημασία, παρά των μικρό όγκο που αυτές αντιπροσωπεύουν στο σύνολο των απορριμμάτων, λόγω της ύπαρξης βαρέων μετάλλων, όπως υδράργυρου, μολύβδου και καδμίου. 24

25 Οι μπαταρίες χωρίζονται σε 2 υποκατηγορίες για τις οποίες ενδείκνυνται διαφορετικές πρακτικές διαχείρισης και ΤΔ: οι μπαταρίες οχημάτων και οι συνήθεις μπαταρίες οικιακών συσκευών (ραδιόφωνων, φακών, ρολογιών, κ.λπ). Η εφαρμογή προγράμματος ανάκτησης των μπαταριών από τον κύριο όγκο των οικιακών απορριμμάτων αποσκοπεί στην ελαχιστοποίηση των ποσοτήτων μπαταριών που καταλήγουν σε ΧΥΤΑ, σε αποτεφρωτήρες ή εγκαταστάσεις κομποστοποίησης. Η ρύπανση των νερών που μπορεί να προκληθεί από την ύπαρξη μπαταριών σε ένα ΧΥΤΑ είναι συνάρτηση της παραμένουσας φόρτισης της μπαταρίας, των συνθηκών που επικρατούν μέσα στο ΧΥΤΑ, της αποτελεσματικότητας του συστήματος στεγανοποίησης και την εγγύτητας του υδροφόρου ορίζοντα. Υλικά οικοδομών Στη συγκεκριμένη κατηγορία κατατάσσονται απορρίμματα που προκύπτουν κατά τη διαδικασία ανέγερσης οικοδομών καθώς και κατά την ηθελημένη ή μη κατεδάφιση οικοδομών και λοιπών κατασκευών. Έξαρση στις ποσότητες υλικών οικοδομών που διατίθεται προς απόρριψη παρατηρείται προφανώς σε περιόδους κρίσης όπως πολέμων, σεισμών ή άλλων καταστροφών. Τα απορρίμματα αυτού του τύπου περιέχουν κυρίως σκυρόδεμα (>60% κ.β.), τούβλα, κεραμίδια και άλλα δομικά στοιχεία κατασκευασμένα από άργιλο (15%), ξύλο (~20%), σίδηρο, χαλκό, μόλυβδο, αλουμίνιο, πλαστικό, γυαλί, κλπ. Ενδιαφέρον για την ανακύκλωση παρουσιάζουν κυρίως το ξύλο, το οποίο βρίσκεται σε μεγάλες ποσότητες (οροφή, πατώματα,κουφώματα, ντουλάπια, κλπ) και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ξανά ως δομικό υλικό ή ως καύσιμο, και τα διάφορα μέταλλα. Τα υλικά από τούβλα και σκυρόδεμα χαρακτηρίζονται ως αδρανή και είναι προτιμότερο να μη διατίθενται σε χώρους υγειονομικής ταφής, περιορίζοντας έτσι το διαθέσιμο για την υποδοχή οικιακών απορριμμάτων όγκο. 'Λευκά' απορρίμματα Ως 'λευκά' απορρίμματα χαρακτηρίζονται λόγω του συνήθους χρώματός τους τα ψυγεία, τα πλυντήρια, οι κουζίνες, οι θερμοσίφωνες και άλλες ηλεκτρικές οικιακές συσκευές. Το ενδιαφέρον της βιομηχανίας ανακύκλωσης για τις συσκευές αυτές προέρχεται από τη δυνατότητα ανάκτησης σημαντικών ποσοτήτων σιδηροκραμάτων. 10. Η Ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική Κάθε χρόνο, η Ευρώπη παράγει 1,3 δις τόνους αποβλήτων. Η περιβαλλοντική επιβάρυνση, σε συνδυασμό με μια σειρά από προβλήματα που φέρουν οι τόνοι βιομηχανικών και αστικών αποβλήτων, έχει αναγκάσει την Ευρωπαϊκή Ένωση να θεσπίσει σειρά μέτρων για να στηρίξει την ανακύκλωση. Τρεις είναι οι αρχές της Ε.Ε για τη διαχείριση αποβλήτων: 25

26 1) Πρόληψη παραγωγής. Δηλαδή να παράγουμε μόνο σε βαθμό που αυτό είναι απαραίτητο, 2) Μέγιστη ανακύκλωση στερεών αποβλήτων. Να υποκαταστήσουμε δηλαδή ένας μέρος των πρώτων υλών με ανακυκλωμένα προϊόντα και 3) Η Ενεργειακή χρήση όλων των περισσευμάτων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση απαίτησε από τους εταίρους κοινούς ρυθμούς όσον αφορά τις οδηγίες διαχείρισης αποβλήτων, με συγκεκριμένα αποτελέσματα σε καθορισμένες ημερομηνίες. Οι δυσκολίες δεν άργησαν να φανούν αφού οι χώρες της βόρειας Ευρώπης έχουν σαφές «προβάδισμα» ενώ μερικές έχουν καλύψει τις απαιτήσεις τις Ε.Ε., πριν καν αυτές τεθούν. Η απόσταση που καλούνται να καλύψουν οι μεσογειακές χώρες είναι μεγάλη εφόσον στη Δανία, για παράδειγμα, η αποτέφρωση έχει ιστορία 120 ετών και είναι λογικό να έχουν αναπτυχθεί ολοκληρωμένα συστήματα διαχείρισης απορριμμάτων. Στα παραπάνω συμπεριλαμβάνεται η πολυετής ανάπτυξη βαριάς βιομηχανίας και οι χαμηλές θερμοκρασίες που κατέστησαν ανάγκη την καύση απορριμμάτων για λόγους θέρμανσης. Οι παράγοντες αυτοί σχεδόν απουσίαζαν από τις μεσογειακές χώρες. Για να λυθεί το πρόβλημα χρειάζεται μια αλλαγή του καταναλωτικού και παραγωγικού μοντέλου. Να παράγουμε περισσότερα προϊόντα, χρησιμοποιώντας λιγότερους φυσικούς πόρους. Να παίρνουμε φυσικούς πόρους, παράγοντας λιγότερα απόβλητα κατά την παραγωγή τους και να καταναλώνουμε πιο φιλικά προς το περιβάλλον. Η κατανάλωση αφορά τον πολίτη, τα δύο προηγούμενα στάδια αφορούν τη βιομηχανία. Η οριστική λύση της διαχείρισης αποβλήτων είναι ένας ριζικός κοινωνικός μετασχηματισμός και για αυτό δεν γίνεται εύκολα. «Το πρόβλημα της αλλαγής διαχείρισης αποβλήτων είναι κοινωνικό και όχι τεχνικό. Τεχνικά έχουμε τους τρόπους. Είναι θέμα οικονομίας, κοινωνίας, κοινωνικών δομών και κατανάλωσης». 11. Η ανακύκλωση στην Ελλάδα Μεσαίωνας των σκουπιδιών επικρατεί στην Ελλάδα: Τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη έχουν υιοθετήσει εδώ και χρόνια εναλλακτικές μορφές διαχείρισης των απορριµµάτων, ενώ στη χώρα µας ζούμε µε τον κίνδυνο προστίμων για τις ανεξέλεγκτες χωµατερές. Προειδοποιητικές επιστολές έστειλε η Κοµισιόν σε 22 κράτη - µέλη, µεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, επισηµαίνοντας τις σηµαντικές καθυστερήσεις στην ενσωµάτωση κοινοτικής Οδηγίας αναφορικά µε τη διαχείριση των αποβλήτων. Σε περίπτωση µη ανταπόκρισης η χώρα θα βρεθεί για άλλη µία φορά ενώπιον του ενδεχομένου παραπομπής στο Ευρωπαϊκό δικαστήριο. 26

27 Πρακτικά αυτό σηµαίνει ότι άµεσα θα πρέπει να εφαρµοστούν τρόποι διαχείρισης ώστε να διασφαλιστεί, όπως ορίζει η Οδηγία, πως στους χώρους ταφής δεν θα φτάνουν απορρίµµατα χωρίς να έχουν προηγουµένως υποστεί επεξεργασία. Παράλληλα, μέχρι το 2020 τίθεται στόχος η ανακύκλωση να φτάνει στο 50%. Στην Ελλάδα έχουµε εγκλωβιστεί µόνον στους ΧΥΤΑ και τα παραδείγματα εναλλακτικών μεθόδων είναι τα Λιόσια, οι Ταγαράδες και η Ψυτάλεια η ανακύκλωση δεν αποτελεί προτεραιότητα και δεν έχει ληφθεί κανένα µέτρο για τη µείωση παραγωγής απορριµµάτων καθώς τα τέλη επιβάλλονται βάσει των τετραγωνικών µέτρων κάθε κατοικίας και όχι µε τον όγκο των σκουπιδιών. εν είναι τυχαίο πως από τους 5,5 εκατ. τόνους απορριµµάτων που παράγονται κάθε χρόνο στην Ελλάδα, τα 2 εκατ. είναι οργανικά απόβλητα αποφάγια, ληγµένα τρόφιµα που θάβονται στους ΧΥΤΑ, ενώ θα µπορούσαν να αξιοποιηθούν για την παραγωγή ηλεκτρικής και θερµικής ενέργειας, λιπάσµατος και καυσίµων. Η Ελλάδα παρουσιάζει τους υψηλότερους ρυθμούς αύξησης του όγκου των σκουπιδιών στην Ευρώπη. Το 1997 αναλογούσαν 900 γραμμάρια ανά κάτοικο και σε μια οκταετία η ποσότητα σχεδόν διπλασιάστηκε και έφτασε τα γραμμάρια. Η ετήσια «παραγωγή» φτάνει τα 5 εκατομμύρια. κυβικά, μια ποσότητα που μπορεί να καλύψει την απόσταση Αθήνας-Θεσσαλονίκης με ένα στρώμα πάχους ενός μέτρου! Αυτά τα νούμερα δεν είναι στατικά συνεχώς αυξάνουν και κάποια στιγμή θα νιώσουμε το πρόβλημα δίπλα μας. Μέχρι και το 2006 η Ελλάδα κατείχε την τελευταία θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως προς την ανακύκλωση. Αν σκεφτούμε πως ετησίως στην Ελλάδα πετιούνται τόνοι τον χρόνο χαρτιού, ενώ με κάθε τόνο σώζεται η ζωή 17 δέντρων ίσως είναι μια σκέψη που μπορεί να μας οδηγήσει στην ανακύκλωση. Ακόμη το ότι όλα τα λιπάσματα αλλά και χημικά απόβλητα καταλήγουν μέσω των υπόγειων ρευμάτων στη θάλασσα έχει ως αποτέλεσμα τον κίνδυνο εξαφάνισης θηλαστικών αλλά και τη νέκρωση του θαλάσσιου πλούτου και της αλυσίδας ζωής. Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι τα σκουπίδια είναι τόσα πολλά που σύντομα δεν θα μπορούμε να τα διαχειριστούμε. Σήμερα στην Ελλάδα ανακυκλώνεται ένα μικρό μόνο μέρος των απορριμμάτων που ανέρχεται σε 30%για το χαρτί, 20%για το γυαλί και 29%για το αλουμίνιο. Η έλλειψη ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης είναι ο κύριος λόγος γι' αυτό. Επίσης παράγονται 4.6 εκατομμύρια τόνοι αστικών αποβλήτων. Υπολογίστηκε ότι κάθε κάτοικος παράγει 1,2 κιλά απορριμμάτων την ήμερα. Στη χώρα μας σήμερα εκτιμάται ότι από το συνολικό ποσοστό της ενέργειας που καταναλώνεται στη βιομηχανία, που είναι το 27 % της τελικής 27

28 ενεργειακής κατανάλωσης (Υπ. Ανάπτυξης 1995), μπορεί να εξοικονομηθεί περίπου το 15 % (ανακύκλωση μέρους της ενέργειας).τα πρακτικά μέτρα για την εξοικονόμηση ενέργειας στη βιομηχανία επιτυγχάνονται κυρίως σε τρία επίπεδα: χωρίς κόστος, με χαμηλό κόστος και υψηλό κόστος. Η πολιτική της Ελλάδος δεν έχει ενεργήσει για να δημιουργήσει ΧΥΤΑ. Μπορεί να υπάρχουν λίγα αλλά δεν είναι αρκετά για να χωρέσουν τόσα πολλά σκουπίδια που παράγει ο κάθε πολίτης ξεχωριστά, έτσι τα απόβλητα πετιούνται ανεξέλεγκτα σε χωματερές, με αποτέλεσμα η ρύπανση του περιβάλλοντος να αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Το περιβαλλοντικό κίνημα έφτασε καθυστερημένα στην Ελλάδα, κατά τη δεκαετία του 80', οπότε ξεκίνησαν οι πρώτες προσπάθειες εναλλακτικής διαχείρισης, ενώ οι πολίτες δεν έχουν αποκτήσει ακόμα πλήρη οικολογική συνείδηση. Ένα μεγάλο μέρος της χώρας είναι αραιοκατοικημένο και, εν μέρει, επικρατεί η αντίληψη πως πάντα θα βρεθεί ένας χώρος για να «φιλοξενήσει» τα σκουπίδια. Σε αρκετές περιοχές μάλιστα, δεν έχουν δημιουργηθεί Χώροι Υγειονομικής Ταφής (ΧΥΤΑ) και τα απορρίμματα καταλήγουν σε πάσης φύσεως χωματερές. Τα ποσοστά ανακύκλωσης είναι ακόμα χαμηλά και σε σχέση με τις επιταγές της ΕΕ αλλά και τις περιβαλλοντικές ανάγκες. Αξιόλογες προσπάθειες έγιναν σ' αυτή την κατεύθυνση κατά την περασμένη δεκαετία. Από πλευράς αποτελεσματικότητας ξεχωρίζει η ολοκλήρωση του θεσμικού πλαισίου με νομοθεσία που επιβάλλει την εναλλακτική διαχείριση στα απόβλητα των συσκευασιών, στα ορυκτέλαια, τα αυτοκίνητα, τις μπαταρίες, τις ηλεκτρικές συσκευές, τα ελαστικά κ.α. Παράλληλα, θεσπίστηκε και ο επίσημος φορέας. Το μεγαλύτερο σχήμα ανακύκλωσης που λειτουργεί σήμερα στην Ελλάδα είναι η Ελληνική Εταιρία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ). Πρόκειται για μια μικτή εταιρία που δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία των βιομηχάνων σε συνεργασία με την Κεντρική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων (ΚΕΔΚΕ) και υπό την εποπτεία του ΥΠΕΧΩΔΕ. Οι νομοθετικές αλλαγές Στην Ελλάδα μέχρι το 2001 δεν υπήρχε το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο και απουσίαζε μια ολοκληρωμένη πολιτική που να ακολουθείται με συνέπεια και να εφαρμόζει τις προτεραιότητες της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, σύμφωνα με την οποία οι πρακτικές διαχείρισης οφείλουν να ιεραρχούνται κατά προτεραιότητα (από Βέλτιστο προς Χείριστο): Πρόληψη Επαναχρησιμοποίηση Ανακύκλωση υλικών 28

29 Ανάκτηση ενέργειας Καύση χωρίς ανάκτηση ενέργειας ή υγειονομική ταφή υπολειμμάτων Το 1995 ξεκίνησε η προετοιμασία ολοκληρωμένου θεσμικού πλαισίου και, έστω και με καθυστέρηση, η Ελλάδα διαθέτει πλέον ένα από τα πιο σύγχρονα σε ευρωπαϊκό επίπεδο νομοθετικό πλαίσιο. Σε αυτό συνέβαλε το γεγονός ότι η πολιτική και το θεσμικό πλαίσιο δεν ήταν απλώς μια διαδικασία που διεκπεραιώθηκε από τις υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ αλλά ακολουθήθηκε μια καινοτόμος συμμετοχική διαδικασία διαβούλευσης στην οποία έλαβαν μέρος υπουργεία, εκπρόσωποι της αυτοδιοίκησης και της βιομηχανίας αλλά και η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης (εκπροσωπώντας τις περιβαλλοντικές οργανώσεις, τα συμφέροντα της κοινωνίας και του περιβάλλοντος). Η νομοθεσία αυτή περιλαμβάνει για πρώτη φορά σε επίπεδο ελληνικής νομοθεσίας όχι μόνο ποιοτικούς αλλά και ποσοτικούς στόχους ανακύκλωσης και ανάκτησης, χρονοδιαγράμματα, μηχανισμούς και εργαλεία εφαρμογής και παρακολούθησης. Με βάση τον νόμο 2939 και τα Π.Δ που τον συνοδεύουν, την Κοινή Υπουργική Απόφαση 29407/ 3508/ «μέτρα και όροι για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων» που ενσωματώνει μεταξύ άλλων στο εθνικό δίκαιο την Οδηγία 31/99 «για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων» καθώς και τις δεσμεύσεις από το Ταμείο Συνοχής (Οκτώβριος 2002) η ανάκτηση, επαναχρησιμοποίηση κι ανακύκλωση των στερεών αποβλήτων (συμπεριλαμβανομένων και των οργανικών αποβλήτων -αποφάγια, κλαδέματα κα) γίνεται υποχρεωτική και επιτρέπεται να καταλήγουν προς τελική διάθεση μόνο υπολείμματα αποβλήτων μας. Εξάλλου οι χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης (ΧΑΔΑ) πρέπει να εκλείψουν μέχρι το 2008, διαφορετικά επικρέμονται πολύ σοβαρά πρόστιμα από την ΕΕ. Κατανοεί, λοιπόν, κανείς ότι είναι λάθος να συνεχίζουν οι φορείς να επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους κυρίως στην κατασκευή ΧΥΤΑ ή να συζητιέται θέμα καύσης, αντί να επικεντρώνεται η προσπάθεια σε ολόκληρη την ιεραρχία μεθόδων με τη σωστή σειρά, δηλαδή πρόληψη, μετά επαναχρησιμοποίηση κι ανακύκλωση, συμπεριλαμβανομένης της κομποστοποίησης οργανικών και γενικότερα της αξιοποίησης των οργανικών αποβλήτων και μόνο στο τέλος επιλογή μεθόδων τελικής διάθεσης των υπολειμμάτων. Οι στρατηγικοί και ποιοτικοί / ποσοτικοί στόχοι της νομοθεσίας Οι στρατηγικοί στόχοι του νόμου και των σχετικών Π.Δ. είναι: H μείωση του όγκου και της επικινδυνότητας των παραγόμενων αποβλήτων καθώς και ο περιορισμός των βλαπτικών συνεπειών τους στο περιβάλλον και την υγεία. H μείωση της τελικής διάθεσης των συσκευασιών και «άλλων προϊόντων» με την ενθάρρυνση κατά προτεραιότητα 1 ο ) συστημάτων επαναχρησιμοποίησης κατά τρόπο αβλαβή για το περιβάλλον καθώς κι ανάκτησης υλικών κι ανακύκλωσής τους, ώστε να μειωθεί η κατανάλωση 29

30 ενέργειας και πρωτογενών πρώτων υλών, και 2 ο ) ανάκτησης ενέργειας ως αποτελεσματικό μέσο αξιοποίησής τους. Καθορισμός ποσοτικών στόχων για την ανακύκλωση και τις άλλες εργασίες αξιοποίησης των αποβλήτων σε συγκεκριμένα χρονικά όρια. Σχεδιασμός και καθιέρωση ατομικών ή συλλογικών συστημάτων επιστροφής, συλλογής και αξιοποίησης με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων μερών στη βάση της «ευθύνης του παραγωγού / διακινητή για όλο τον κύκλο ζωής των προϊόντων». Ουσιαστικά μέχρι το τέλος του 2006 προβλέπεται ότι τα διάφορα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης θα πρέπει να συλλέγουν χωριστά και θα διασφαλίζουν την αξιοποίηση και ανακύκλωση ενός σημαντικού ποσοστού των αποβλήτων που καταλήγουν σήμερα σε ανεξέλεγκτους ή και σε οργανωμένους χώρους ταφής, ακολουθώντας περιβαλλοντικές προδιαγραφές, αλλά και συμβάλλοντας στην σύγκλιση της χώρας μας με το ευρωπαϊκό περιβαλλοντικό κεκτημένο. Διαχωρισμός των αποβλήτων στην πηγή, ώστε να επιτυγχάνεται υψηλό επίπεδο ανακύκλωσης και ανάκτησης υλικών. Πληροφόρηση, ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών. Πρόβλεψη μέτρων και όρων (άδειες, πιστοποιητικά κα) για τη συνεργασία όσων προβαίνουν σε διαχείριση συσκευασιών και άλλων προϊόντων στα πλαίσια της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει». Από το 1990 η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης δραστηριοποιείται ως περιβαλλοντική μη-κυβερνητική οργάνωση με στόχο να συνεισφέρει στην προώθηση της μείωσης και ανακύκλωσης των αποβλήτων. Ξεκίνησε με ένα μικρό φορτηγό, το «Φορτηγό της Ανακύκλωσης» μαζεύοντας από σπίτια και γραφεία χαρτί και ανακύκλωση ( ) για να αποδείξει ότι με κατάλληλη ενημέρωση κι οργάνωση και οι Έλληνες πολίτες θα ήταν πρόθυμοι να συμμετάσχουν στην ανακύκλωση. Πάνω από πολίτες πήραν μέρος στην ανακύκλωση και αποτέλεσαν μια καλή μαγιά για τα προγράμματα ανακύκλωσης που ακολούθησαν. Ένα πρόγραμμα με περιορισμένα μέσα και οικονομικές δυνατότητες συνέβαλλε σημαντικά στη διαμόρφωση περιβαλλοντικής συνείδησης σε παιδιά και μεγαλύτερους. Όλες οι έρευνες που πραγματοποιήθηκαν έκτοτε ανέτρεψαν τον μύθο που επικρατούσε, ότι τάχα η ανακύκλωση είναι μόνο για τις κεντροευρωπαϊκές κοινωνίες. Πάνω από 80% των πολιτών δήλωνε ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '90 τη διάθεσή του να συμμετάσχει σε προγράμματα ανακύκλωσης. Τα πράγματα είχαν αντιστραφεί. Οι πολίτες ήθελαν αλλά οι αρχές (κεντρική και τοπικές) δεν μπορούσαν να οργανώσουν τις υποδομές ανακύκλωσης. Βασική επιλογή, την οποία στήριξαν με χιλιάδες υπογραφές στο πλαίσιο εκστρατειών που οργάνωσε στα μέσα της δεκαετίας του '90, ήταν η απαίτηση για τη δημιουργία ενός σύγχρονου νομοθετικού πλαισίου που θα έδινε ώθηση στη μείωση, την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση των αποβλήτων. Ανταποκρίθηκε θετικά στην πρό(σ)κληση του τότε Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ να συμμετάσχει μαζί με άλλους φορείς στη διαμόρφωση της νέας νομοθεσίας για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων. Τον Αύγουστο του 2001 ψηφίστηκε, επιτέλους - μετά από 6 χρόνια - το νέο νομοθετικό πλαίσιο, ο νόμος 2939 για την "εναλλακτική διαχείριση των 30

31 συσκευασιών, των αποβλήτων συσκευασίας και άλλων προϊόντων". Λίγους, μόνο, μήνες μετά (τον Νοέμβριο 2001) ξεκίναγε η υλοποίηση από την Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης ενός καινοτόμου σχεδίου στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE-Env. με τίτλο "Βιώσιμη διαχείριση αποβλήτων ηλεκτρονικών υπολογιστών στην Ελλάδα". Πολλοί αναρωτήθηκαν: εδώ δεν έχουμε επιλύσει άλλα πιο στοιχειώδη προβλήματα, ξεκινάτε πρόγραμμα ανακύκλωσης για τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές; Κι όμως, η πράξη, δηλαδή η συμμετοχή των πολιτών, έδειξε ότι, εφόσον οι πολίτες ενημερωθούν και ευαισθητοποιηθούν κατάλληλα, είναι πρόθυμοι να συμμετάσχουν στην αξιοποίηση και ανακύκλωση με περιβαλλοντικό τρόπο ακόμα και αποβλήτων (ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών) που φαντάζουν ως πολυτέλεια για τη χώρα μας. Η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης έχει προχωρήσει ήδη σε συνεργασία με δήμους (π.χ. Ελευσίνα, Άνοιξη, Μελίσσια) εφαρμογής πιλοτικών προγραμμάτων οικιακής κομποστοποίησης με θετικά αποτελέσματα. Στο πλαίσιο νέων πρωτοβουλιών που ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο 2005 η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης για προώθηση της οικιακής κομποστοποίησης, δεκάδες εκατοντάδες πολίτες έχουν ήδη ανταποκριθεί κι εκδηλώσει ενδιαφέρον να συμμετάσχουν σε πρόγραμμα οικιακής κομποστοποίησης με δική τους πρωτοβουλία. Η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης συνεχίζει με επιμονή όλα αυτά τα χρόνια τις προσπάθειες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης με την έκδοση ήδη σχεδόν 60 τευχών του περιοδικού «ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ» (σημείο αναφοράς για πολλούς κοινωνικούς φορείς, εκπαιδευτικούς, ΟΤΑ, επιχειρήσεις του κλάδου), με δράσεις ενημέρωσης πανελλαδικά, με περιβαλλοντικές παρουσιάσεις σε μαθητές σχολείων, με ημερίδες, εκδηλώσεις, συνεργασία με τα ΜΜΕ προσαρμόζοντας κάθε φορά την παρέμβασή της στις συγκεκριμένες ανάγκες κάθε περιοχής και εποχής. Μπορούμε να νοιώθουμε ικανοποίησης ότι έχουμε ευαισθητοποιήσει από το 1990 έως σήμερα άμεσα πάνω από μαθητές, δεκάδες χιλιάδες εκπαιδευτικούς και άμεσα ή έμμεσα εκατοντάδες χιλιάδες γονείς. Σήμερα, που τα προγράμματα ανακύκλωσης γίνονται πραγματικότητα επιδιώκουμε να συμβάλλουμε στην καλύτερη και αποτελεσματικότερη εφαρμογή κι ανάπτυξή τους, στην ενεργοποίηση των δήμων, στην διατύπωση προτάσεων και στην προώθηση συνεργασιών με τα συλλογικά Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης ώστε να επιτυγχάνεται το μέγιστο αποτέλεσμα με περιβαλλοντικά και οικονομικά αποτελεσματικά τρόπο αλλά και για να είναι ο πολίτης ενεργός σύμμαχος στην μεγάλη προσπάθεια. Δεν μας αφήνει, επίσης, αδιάφορη μια άλλη διάσταση, η προώθηση των αναγκαίων επενδύσεων που θα κλείνουν τον «κύκλο» της αξιοποίησης αλλά ταυτόχρονα θα αναβαθμίσουν πολλές δραστηριότητες που σήμερα προκαλούν υποβάθμιση του περιβάλλοντος, ενώ ταυτόχρονα θα προσφέρουν ποιοτικές θέσεις εργασίας σε μια εποχή που οι παραγωγικές δραστηριότητες εγκαταλείπουν την Ελλάδα αφήνοντας πίσω πολλούς άνεργους. 12. Έρευνα για την Ανακύκλωση στο Σχολείο Έγινε έρευνα για την ανακύκλωση στο 4 ο ΓΕΛ Αγ. Παρασκευής με τη συμπλήρωση του παρακάτω ερωτηματολογίου από τους μαθητές του σχολείου. 31

32 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΤΑΞΗ:. 1. Ανακυκλώνεις; ΝΑΙ ΟΧΙ 2. Ο δήμος μας δεν περιλαμβάνει ειδικούς κάδους ανακύκλωσης, γι αυτό. Πετάς τα άχρηστα στους κάδους σκουπιδιών Ξεχωρίζεις τα σκουπίδια και τα πετάς στους κάδους ανακύκλωσης σε κάποια πόλη 3. Aν δεν πετάς τ άχρηστα στους κάδους ανακύκλωσης η αιτία είναι ότι: Δεν ξέρεις τίποτα γύρω από το θέμα Ξέρεις αρκετά αλλά δεν έχεις πεισθεί Σου φαίνεται δύσκολο να πετάς τα σκουπίδια στους ειδικούς κάδους Δεν κάνω ανακύκλωση για το εξής 4. Ανεξάρτητα με το αν ανακυκλώνεις. Θα ήθελες να ενημερωθείς για το θέμα περισσότερο Οι γνώσεις σου είναι αρκετές 5. Πιστεύεις ότι η ανακύκλωση είναι μια ευκαιρία για μειώσουμε τη ρύπανση του πλανήτη; ΝΑΙ ΟΧΙ 32

33 Αποτελέσματα της έρευνας για την ανακύκλωση στο σχολείο 1 η ΕΡΩΤΗΣΗ: Ανακυκλώνεις; Με μονολεκτική απάντηση Ναι ή ΌΧΙ Α Λυκείου: 76,0%-ΝΑΙ 24,0%-ΌΧΙ Β Λυκείου: 62,9%-ΝΑΙ 37,1%-ΌΧΙ Γ Λυκείου: 52,3%-NAI 47,7%-ΌXI Σύνολο σχολείου: 63,7%-ΝΑΙ 36,3%-ΌΧΙ Μόλις το 63,7% των μαθητών ανακυκλώνει τα απορρίματα του Ανακύκλωνεις ΝΑΙ ΌΧΙ 33

34 2 η ΕΡΩΤΗΣΗ: α)πετάς τα άχρηστα στους κάδους σκουπιδιών ή β)ξεχωρίζεις τα σκουπίδια και τα πετάς στους κάδους ανακύκλωσης σε κάποια πόλη. Με επιλογή ενός απ τα δύο. Α Λυκείου: α)24,0% β)76,0% Β Λυκείου: α)37,1% β)62,9% Γ Λυκείου: α)47,7% β)52,3% Σύνολο σχολείου: α)36,3% β)63,7% Κάδοι σκουπιδιών - Κάδοι ανακύκλωσης Κάδοι σκουπιδιών Κάδοι ανακύκλωσης 34

35 3 η ΕΡΩΤΗΣΗ: Αν δεν πετάς τα άχρηστα στους κάδους ανακύκλωσης είναι γιατί α)δεν ξέρεις τίποτα γύρω απ το θέμα β)ξέρεις αρκετά αλλά δεν έχεις πειστεί γ)σου φαίνεται δύσκολο να πετάς τα σκουπίδια στους ειδικούς κάδους δ)άλλος λόγος Α Λυκείου: α)33,3% β)0% γ)16,6% δ)50,1% (66,6% Βαριέμαι-33,3% Δεν έχω κάδους κοντά) Β Λυκείου: α)36,3% β)0% γ)36,3% δ)27,4% (33,3% Βαριέμαι-33,3% Το ξεχνάω-33,3% Δεν έχω κάδους) Γ Λυκείου: α)30% β)40% Λόγοι γ)20% δ)10% (10% Βαριέμαι) Σύνολο σχολείου: α)33,2% β)13% γ)24,3% δ)29,5% α) β) γ) δ) 35

36 4 η ΕΡΩΤΗΣΗ: Ανεξάρτητα με το αν ανακυκλώνεις: α)θα ήθελες να ενημερωθείς β)οι γνώσεις σου είναι αρκετές Α Λυκείου: α)50% β)50% Β Λυκείου: α)53,5% β)46,5% Γ Λυκείου: α)52,3% β)47,7% Σύνολο σχολείου: α)51,9% β)48,1% Γνώση α) β) 13. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ- ΣΧΟΛΙΑ Με την επαναχρησιμοποίηση των υλικών και την ανακύκλωση τους θα καταφέρουμε να βοηθήσουμε τον πλανήτη μας να γίνει πιο ανθρώπινος. Εξάλλου δεν χρειάζεται υπεράνθρωπη προσπάθεια απλά αλλαγή του τρόπου σκέψης. Επιπλέον σημαντικό είναι να προτείνουμε δραστηριότητες και τρόπους που θα μπορούσαν να βοηθήσουν και να προωθήσουν τη βιωματική μάθηση. Έτσι για παράδειγμα μπορούν να γίνουν επισκέψεις σε εργοστάσια ανακύκλωσης, αλλά και σε χωματερές, βλέποντας και στην πράξη τα παιδιά, την βαρύνουσα σημασία της ανακύκλωσης. Μπορούν επίσης οι μαθητές στη συλλογή σκουπιδιών, εντός του σχολείου. Έστω και σήμερα δεν είναι αργά να ξεκινήσουμε. Δεν πρέπει να είμαστε υπερήρωες για να σώσουμε τον πλανήτη μας. Με μικρές κινήσεις μπορούν να γίνουν μεγάλες αλλαγές. ΕΙΝΑΙ ΩΡΑ ΝΑ ΔΡΑΣΟΥΜΕ. Η ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΕΙΝΑΙ ΑΣΠΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. ΔΩΣΕ ΔΥΝΑΜΗ ΣΤΟΝ ΚΥΚΛΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. 36