Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Μικροαστική και αστική ηγεμονία στο ελληνικό αριστερό λαϊκό κίνημα Ανέστης Ταρπάγκος

Transcript

1 .Σχεδίασμα μιας κοινωνικής ερμηνευτικής ανάλυσης.του Ανέστη Ταρπάγκου Πέρα απ' την κριτική πολιτική φαινομενολογία Η καταφανής χρεοκοπία του παραδοσιακού ευρύτερου αριστερού κινήματος στις διαφοροποιημένες του εκφάνσεις (τριτοδιεθνιστικής έμπνευσης, ευρωκομμουνιστικής κατεύθυνσης, σοσιαλδημοκρατικού προσανατολισμού), η αντίστοιχη αποδιάρθρωση των κοινωνικών εργατικών συνδικαλιστικών οργανώσεων που συνδέονταν οργανικά μ' αυτό στο πεδίο του «βελτιωτισμού οικονομισμού» και, παράλληλα μ' αυτά τα ιστορικά κοινωνικοπολιτικά φαινόμενα, η μετάβαση των ανατολικών κοινωνιών απ' το καθεστώς των κρατικών μορφών εκμεταλλευτικής ταξικής ιεραρχικής (καπιταλιστικής) οργάνωσης στο καθεστώς της ανοιχτής ιδιωτικής νεοφιλελεύθερης οικονομικής λειτουργίας, σηματοδοτούν το αμετάκλητο ιστορικό τέλος μιας συγκεκριμένης ιστορικής μορφής ύπαρξης της Αριστεράς και του Εργατικού Κινήματος. Οι σύγχρονες στοιχειακές μορφές ύπαρξης του ριζοσπαστικού αντικαπιταλιστικού κινήματος, που επιχειρούν να αναδείξουν στο πολιτικό κοινωνικό ιδεολογικό επίπεδο της ταξικής πάλης κατευθύνσεις επαναπροσδιορισμού της επαναστατικής χειραφετητικής πολιτική' και να υπερβούν κριτικά την ιστορική ανεπάρκεια των εξαντλημένων μορφών ύπαρξης του αριστερού και εργατικού κινήματος, συνήθως παραμένουν στο πεδίο μιας πολιτικής κριτικής των βασικών χαρακτηριστικών του ελληνικού και διεθνούς αριστερού λαϊκού κινήματος. Η διαφοροποίηση - κριτική - υπέρβαση των σημερινών επαναστατικών εργατικών εγχειρημάτων, γίνεται σχεδόν κατ' εξοχήν σ' αυτό το πεδίο της πολιτικής γραμμής: οικουμενική συναίνεση - αντιπολιτευτισμός, εθνική αναπτυξιολογία - αντικαπιταλισμός, κοινωνική ειρήνευση - ταξικός ανταγωνισμός, αντιμονοπωλιακή συμμαχία του έθνους - αριστερό εργατικό μπλοκ, στρατηγική των σταδίων του μεταρρυθμισμού - επαναστατική σύνδεση τακτικής και στρατηγικής, ευρωπαϊκή καπιταλιστική ολοκλήρωση - αντιιμπεριαλιστική πολιτική κλπ. Ωστόσο, όμως, όσο κι αν είναι ορθή και αναγκαία αυτή η πολιτική διαφοροποίηση από την παραδοσιακή αριστερή πολιτική και κοινωνική χρεοκοπία, παραμένει στο επίπεδο της φαινομενολογίας, στο βαθμό που ερμηνεύει αυτή την αποδιάρθρωση σαν αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής φυσιογνωμίας και πρακτικής (συναινετισμός, αναπτυξιολογία, μεταρρυθμισμός, κυβερνητισμός), χωρίς να αναδεικνύει τα κοινωνικο-ταξικά αίτια που βρίσκονται στην αφετηρία αυτής της εκφυλιστικής πορείας, δίχως δηλαδή να αναδεικνύει τους όρους αυτής της φθίνουσας πορείας στο επίπεδο της πάλης των τάξεων. Γιατί σε τελική ανάλυση οι θεμελιακές σταθερές που χαρακτήρισαν το παραδοσιακό κομμουνιστικό και σοσιαλιστικό κίνημα και οδήγησαν στη σημερινή του αποδιάρθρωση και ήττα δεν προέκυψαν σαν αποτέλεσμα υποκειμενικών βουλητικών εκτροπών, αλλά απεναντίας στάθηκαν οι αναγκαστικές συνέπειες συγκεκριμένων κοινωνικών φαινομένων εκφρασμένων με πολιτικούς όρους, ή διαφορετικά υπήρξαν το προϊόν της μικροαστικής και αστικής ηγεμονίας στο αριστερό λαϊκό και εργατικό κίνημα. Ι. Η μικροαστική ηγεμόνευση του κομμουνιστικού εργατικού κινήματος Ι.Α. Στις κοινωνικές αφετηρίες τον εκφυλισμού του παραδοσιακού αριστερού κινήματος. Ποιες είναι λοιπόν οι κοινωνικο-ταξικές αιτίες που γέννησαν τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του παραδοσιακού αριστερού κινήματος, του εκλογικισμού, της αναπτυξιολογίας, του κυβερνητισμού, της σταδιακής Σελίδα 1 / 16

2 μεταρρυθμιστικής αλλαγής, του παραγωγικού ορθολογισμού, του εκσυγχρονισμού, του τεχνοκρατισμού, του οικονομισμού, που συνέβαλαν καθοριστικά στον ιστορικό του εκφυλισμό και στη σημερινή του ολοσχερή ενσωμάτωση στο φάσμα των καθεστωτικών δυνάμεων; Τα χαρακτηριστικά αυτά, όντας στον αντίποδα της επαναστατικής εργατικής στρατηγικής και του επιστημονικού σοσιαλισμού (επικέντρωση στην κριτική και ανατροπή των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής - γενικευμένη καθολική χειραφέτηση της εργατικής τάξης) δεν αποτέλεσαν ιστορικά τυχαίες «αναθεωρητικές εκτροπές» του αριστερού εργατικού κινήματος (όπως ορθά άλλωστε αναλύονται σαν τέτοιες στη μελέτη τον Γ. Ρούση «Κομμουνισμός τέλος; ή η αρχή της ιστορίας;» Εκδόσεις Στάχυ, 1991, δηλαδή ο τριτοδιεθνισμός κι ο ευρωκομμουνισμός σαν αναθεωρητικές εκφάνσεις της αρχικής επαναστατικής εργατικής πολιτικής). Ακόμη περισσότερο, υπήρξαν ιστορικοϊδεολογικές μορφές της μικροαστικής και αστικής ηγεμονίας στο πολιτικό και συνδικαλιστικό κίνημα των λαϊκών εργαζομένων τάξεων, μορφές ηγεμόνευσης που δεν προέκυψαν προφανώς απ' την ταξική πρακτική και την θεωρητική παραγωγή της εργατικής τάξης, αλλά υπήρξαν το προϊόν της υπερίσχυσης μέσα στο μπλοκ των λαϊκών εργατικών δυνάμεων της μικροαστικής τάξης (κυρίαρχα των νέων μικροαστικών της μερίδων) καθώς και της αστικής σοσιαλδημοκρατικής εναλλακτικής στρατηγικής. Το αριστερό λαϊκό κίνημα στις συγκεκριμένες ιστορικές πολιτικές του εκφράσεις συνέστησε ένα διαταξικό κοινωνικό μπλοκ με λαϊκά χαρακτηριστικά (εργαζομένων, νεολαίας, αγροτών, μικροαστικής τάξης - μικρομεσαίων στρωμάτων), κάτω απ' την καταθλιπτική πολιτικο-ιδεολογική ηγεμονία της μικροαστικής τάξης, και κατ' εξοχήν της νέας (τεχνοκρατικής) μικροαστικής τάξης. Η ηγεμόνευση αυτή λειτούργησε ωστόσο κατά έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο στην παραδοσιακή κομμουνιστική αριστερά και στο σοσιαλδημοκρατικό κίνημα. Στο ΚΚΕ και το ΚΚΕεσ. η μικροαστική ηγεμονία στα λαϊκά εργατικά στρώματα αποσκοπούσε κυρίαρχα στην ισχυροποίηση των ταξικών κοινωνικών θέσεων της νέας μικροαστικής τάξης, μέσα απ' την άσκηση της λαϊκής πίεσης των εργαζομένων τάξεων, και τη συνολική διασφάλιση μιας γενικευμένης κοινωνικής συναίνεσης με αναγνωρισμένο, αυτοτελή, κυρίαρχο τον τεχνικο-ορθολογικό ρυθμιστικό ρόλο της νέας μικροαστικής τάξης. Δια μέσου του παραδοσιακού κομμουνιστικού κινήματος η νέα μικροαστική τάξη διεκδίκησε τον αυτοτελή κοινωνικό της ρόλο (πάντοτε βέβαια μέσα στα πλαίσια της συνολικής αστικής ταξικής κυριαρχίας, ιδιωτικού ή κρατικού τύπου), χρησιμοποιώντας σαν δύναμη κρούσης την ηγεμονευόμενη λαϊκή εργατική δυναμική. Διαφορετική υπήρξε η πολιτικο-ιδεολογική λειτουργικότητα της παραδοσιακής και νέας μικροαστικής τάξης στο σοσιαλδημοκρατικό μπλοκ, όπως σχηματοποιήθηκε και εξελίχθηκε με το ΠΑΣΟΚ. Στην περίπτωση αυτή, ο ρόλος της, μακριά απ' το να αποτελεί απόπειρα αυτοτελούς συνολικού ρυθμιστικού ρόλου, υπήρξε καθαρά διαμεσολαβητικός, ρόλος οργανωτή της ευθείας λαϊκής εργατικής συναίνεσης ενεργοποίησης στην εκσυγχρονιστική ορθολογική εκδοχή της καπιταλιστικής ανάπτυξης, μέσα απ' τη λειτουργία του «κοινωνικού (δημοκρατικού μεταρρυθμιστικού) συμβολαίου». Ρόλος οργανωτή και εγγυητή της ενσυνείδητης ενσωμάτωσης της εργατικής τάξης στη στρατηγική της σταθεροποιημένης αναπαραγωγής των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, υπό την αδιαμφισβήτητη ηγεμονία της αστικής ταξικής κυριαρχίας, με αντιστάθμισμα τη διασφάλιση στοιχειωδών όρων «κοινωνικού προστατευτισμού» των εργαζομένων λαϊκών δυνάμεων. Ι.Β. Το ιστορικό υπόβαθρο της μικροαστικής ηγεμονίας στο λαϊκό εργατικό κίνημα Αν έτσι έχουν τα πράγματα, προκύπτει εύλογα το ερώτημα πώς έγινε ιστορικά δυνατή αυτή η μακρόχρονη, μικροαστική ηγεμονία στο λαϊκό εργατικό κίνημα; Πρόκειται για ένα σύνολο σύνθετων πολιτικών, ιδεολογικών και κοινωνικών παραγόντων, στο εσωτερικό του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού, αλλά και εξωγενούς φύσης, που κατέστησαν δυνατό τον εκτοπισμό της εν-δυνάμει εργατικής επαναστατικής ηγεμονίας και διευκόλυναν την μικροαστική πολιτική ηγεμόνευση, ανάμεσα στους οποίους πρωτεύουσα θέση κατέχουν: Κατ' αρχήν, το αδιαμφισβήτητο ιστορικό γεγονός της συντριπτικής ήττας του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος Σελίδα 2 / 16

3 της εαμικής επαναστατικής τομής, κινήματος πλατειά λαϊκού διαταξικού (εργατική τάξη, αγρότες, νεολαία, μικροαστική τάξη), που ωστόσο κινήθηκε και αναπτύχθηκε με κυρίαρχη την εργατική επαναστατική αντίληψη, παρ' όλο που αντικειμενικά ο κόσμος της μισθωτής εργασίας αποτελούσε μια κοινωνικά μειοψηφική ακόμη τάξη. Ωστόσο, η συντριβή κι ο αποδεκατισμός αυτού του ταξικού επαναστατικού κινήματος, επέφερε ουσιαστικά και τον εκτοπισμό από το κοινωνικοπολιτικό προσκήνιο των βασικών παραμέτρων στοιχείων που συγκροτούν την εργατική επαναστατική ηγεμονία. Έτσι, βάσιμα γίνεται λόγος για «ιστορική απουσία» της εργατικής τάξης για μια ολόκληρη μετέπειτα περίοδο τριών σχεδόν δεκαετιών, με εξαίρεση την εργατική νεολαιίστικη λαϊκή εξέγερση των Ιουλιανών, δηλαδή από το τέλος του εμφυλίου πολέμου και μέχρι τη μεταπολίτευση. (Σχετικά σης αναλύσεις των Χ. Βερναρδάκη Γ. Μαύρη «Κόμματα και κοινωνικές συμμαχίες στην προδικτατορική Ελλάδα - Οι προϋποθέσεις της μεταπολίτευσης», Εξάντας 1991). Αυτή η βίαια επιβλημένη εξαφάνιση«απουσία» της εργατικής τάξης, κατέστησε αφετηριακά δυνατή στην πρώτη μεταπολεμική περίοδο την ύπαρξη του αριστερού λαϊκού κινήματος κάτω απ' την εθνικοδημοκρατική συντριπτική ηγεμονία της νέας μικροαστικής τάξης. Κατόπιν, η θεμελιακή οργανική πολιτικο-ιδεολογική διαπλοκή των πολιτικών μηχανισμών του αριστερού κινήματος (ΕΔΑ, ΚΚΕ, ΚΚΕεσ.) με τις κρατικο-τεχνοκρατικές (εκμεταλλευτικές εξουσιαστικές) γραφειοκρατίες των αντεπαναστατικών καθεστώτων των ανατολικών κοινωνιών, και δευτερογενώς με τις πολιτικο-τεχνοκρατικές γραφειοκρατίες του δυτικού ευρωκομμουνιστικού κινήματος. Το ιστορικό αυτό γεγονός, του οποίου οι όροι είχαν ήδη διαμορφωθεί στη δεκαετία του 1930 με την επιβολή στο ΚΚΕ του τριτοδιεθνιστικού πλαισίου, δρούσε καταλυτικά στην επίτευξη της μικροαστικής ηγεμόνευσης στο μπλοκ των αριστερών λαϊκών δυνάμεων, γιατί ακριβώς εδράζονταν στην αντίστοιχη παγκυριαρχία της πολιτικής - κρατικής - οικονομικής τεχνοκρατίας των ανατολικών καθεστώτων πάνω στην παραγωγικά απασχολούμενη εργατική πλειοψηφία της κοινωνίας. Εφ' όσον στο ιστορικό «σοσιαλιστικό μοντέλο» του παραδοσιακού κομμουνιστικού κινήματος κυρίαρχο διευθυντικό ρόλο διεδραμάτιζε η κρατικοπολιτική τεχνοκρατία, φυσικό κι επόμενο ήταν και στο πεδίο της οργάνωσης του ελληνικού αριστερού κινήματος να αναπαράγεται η λογική της ηγεμονίας της κομματικοτεχνοκρατικής γραφειοκρατίας (νέας μικροαστικής τάξης) στις εργατικές δυνάμεις του αριστερού κινήματος. Αντί έτσι της εργατικής επαναστατικής χειραφέτησης μέσα απ' την ανάπτυξη της αντιπαλότητας στην καπιταλιστική εξουσία και τις αστικές σχέσεις παραγωγής, εδραιώνονταν η πολιτική και κοινωνική ισχύς των νέων μικροαστικών μερίδων, εφ' όσον οι ιδεολογικές τους σταθερές μετατρέπονταν σε θεμελιώδη δόγματα του παραδοσιακού λαϊκού κινήματος. Στη συνέχεια, το ίδιο το αντικειμενικό κοινωνικό γεγονός ότι η κατ' εξοχήν βιομηχανική εργατική τάξη, προϊόν της υπερεντατικής ανάπτυξης του ελληνικού καπιταλισμού, αναπτύχθηκε με μαζικούς όρους, κύρια στις δύο τελευταίες δεκαετίες (κατ' εξοχήν απ' τα μέσα της δεκαετίας του 1960 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980). Έτσι, η οποιαδήποτε απόπειρα εργατικής επαναστατικής ηγεμόνευσης σ' αυτό το διάστημα (π.χ. στοιχεία στο εργοστασιακό συνδικαλιστικό κίνημα, εγχειρήματα κομμουνιστικής ιδεολογικής κριτικής κλπ.), είτε εύκολα θρυμματιζόταν, είτε περνούσε σε δευτερεύοντα επίπεδα, είτε απομονωνόταν απ' τον κύριο κορμό του αριστερού λαϊκού κινήματος. Γι αυτό και μόνον σήμερα επανατίθεται το ζήτημα της ανασύνθεσης του αριστερού εργατικού κινήματος με όρους επαναστατικής αντικαπιταλιστικής ηγεμονίας, στο μέτρο της ανάπτυξης της σημερινής εργατικής τάξης και στο βαθμό της πολιτικής κατάρρευσης της μικροαστικής ηγεμονίας στο αριστερό κίνημα. Τέλος, καθοριστικό ρόλο στη μικροαστική ηγεμόνευση του αριστερού εργατικού κινήματος στο πεδίο των παραδοσιακών κομμουνιστικών πολιτικών σχηματισμών, διαδραμάτισε η λειτουργία των καπιταλιστικών μηχανισμών της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, η σχετική λαϊκότητα της πρόσβασης σ' αυτήν (χωρίς αυτό βέβαια να αναιρεί κατά κανέναν τρόπο τον αστικό της χαρακτήρα και την καπιταλιστική λειτουργία του NUMERUS CLAUSUS). Ενδεικτική άλλωστε απ' αυτή την άποψη η πολυσήμαντη απήχηση του ΚΚΕ και ΚΚΕεσ. στη φοιτητική νεολαία της μεταπολίτευσης, όπως αντίστοιχα και στις συντεχνιακές οργανώσεις της μικροαστικής τεχνοκρατίας (Τεχνικό Επιμελητήριο, Οικονομικό Επιμελητήριο κ.ά.), ενώ ταυτόχρονα ήταν πάντοτε ανεπαρκής και αναιμική στην εργαζόμενη άνεργη νεολαία και κυρίως στη βιομηχανική εργατική τάξη και στο εργοστασιακό συνδικαλιστικό κίνημα. Η ίδια η νέα μικροαστική τάξη υπήρξε το κοινωνικό προϊόν του Σελίδα 3 / 16

4 καπιταλιστικού πανεπιστημιακού εκπαιδευτικού συστήματος: Η πρόσβαση στην πανεπιστημιακή γνώση των γόνων των λαϊκών τάξεων σηματοδοτούσε ταυτόχρονα το εισιτήριο εισόδου στη μικροαστική τεχνοκρατία, κι έτσι σε σημαντικό βαθμό τη δυνατότητα διαφυγής απ' τη σφαίρα της παραγωγικά εργαζόμενης εργατικής τάξης. Παράλληλα, αυτή η τελευταία συγκροτούνταν και αναπτύσσονταν σαν τάξη, κυρίαρχα και πλειοψηφικά απ' τους «απόβλητους» του αστικού εκπαιδευτικού συστήματος, με σκληρό πυρήνα τους απόφοιτους της μέσης γενικής - τεχνικής - επαγγελματικής παιδείας. (Διεξοδικά αυτή η λειτουργία τον εκπαιδευτικού συστήματος αναλύεται απ' την Α. Φραγκουδάκη στην «Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης - θεωρίες για την κοινωνική ανισότητα στο σχολείο», Παπαζήσης 1985). Η λειτουργία έτσι των αστικών εκπαιδευτικών μηχανισμών, ενώ παρήγε τη νέα μικροαστική τάξη σαν κοινωνική κατηγορία, ταυτόχρονα της διασφάλιζε τις δυνατότητες της τεχνοκρατικής πολιτικής υπερίσχυσης, τη λαϊκή «καταγωγική» της νομιμοποίηση, την ίδια τη σύσταση και την ταξική της συγκρότηση, κι έτσι τις δυνατότητες της πολιτικοιδεολογικής ηγεμονίας στα εργατικά λαϊκά στρώματα του παραδοσιακού αριστερού κινήματος. Δεν είναι τυχαίο ότι τη λεγόμενη «γενιά του Πολυτεχνείου» την αποτέλεσε αποκλειστικά ο σκληρός πυρήνας της νέας (τεχνοκρατικής) μικροαστικής τάξης, που πρωταγωνίστησε στο δημοκρατικό μικροαστικό μεταρρυθμισμό, επανδρώνοντας ασφυκτικά όλο το φάσμα των πολιτικών μηχανισμών και εκπροσωπήσεων του αριστερού λαϊκού κινήματος (κοινοβουλευτικές εκπροσωπήσεις, ηγετικοί γραφειοκρατικοί μηχανισμοί, τοπική αυτοδιοίκηση κλπ.). Η υπαρκτή πλειοψηφική πλέον κοινωνικά εργατική τάξη, έλαμπε δια της απουσίας της απ' το αριστερό πολιτικό σύμπαν, ή επιβίωνε ως καρικατούρα, ως δευτερεύον διακοσμητικό στοιχείο, κυριαρχούμενη απ' την αδιαμφισβήτητη μικροαστική ηγεμόνευση. Γι αυτό το παραδοσιακό κομμουνιστικό κίνημα αναφερόταν πάντοτε σε μια «ιδεατή εργατική τάξη» (είτε ταυτίζοντας την με τους «χειρώνακτες εργάτες», κι είτε άλλοτε αναδεικνύοντας σαν κυρίαρχο στοιχείο της τα στρώματα της μισθωτής μικροαστικής τάξης), ενώ ταυτόχρονα διέπονταν από μια απύθμενη πολιτική αποξένωση απέναντι στη συγκεκριμένη - ζωντανή εργατική τάξη. Ι.Γ. Η ηγεμονική ένταξη της μικροαστικής τάξης στο μπλοκ των αριστερών εργατικών δυνάμεων Εύλογα βέβαια τίθεται το ερώτημα: Γιατί τα νέα διαμορφωνόμενα μικροαστικά κοινωνικά στρώματα συντάχθηκαν στο μπλοκ των αριστερών λαϊκών δυνάμεων, επιχειρώντας να ηγεμονεύσουν σ' αυτό, κι έτσι να επιχειρήσουν να μετατρέψουν το δικό τους ταξικό ιδεολογικό λόγο και κοινωνική πρακτική σε κυρίαρχη πολιτική του παραδοσιακού αριστερού κινήματος; Γιατί σε τελική ανάλυση δεν επελέγη ευθύς εξ αρχής η οργανική ένταξη στο αστικό κοινωνικό μπλοκ, του οποίου άλλωστε η εξουσία εδράζονταν σημαντικά στη συμμαχία της αστικής τάξης με την παραδοσιακή μικροαστική τάξη; Κι ακόμη αν έτσι έχουν τα πράγματα στις προηγούμενες δεκαετίες, τι ερμηνεύει το γεγονός που αναδείχθηκε στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1980 και ολοκληρώνεται στην τρέχουσα συγκυρία, της εγκατάλειψης απ' τη νέα μικροαστική τάξη του παραδοσιακού αριστερού κινήματος και της άτακτης μεταπήδησης της στο πεδίο της αστικής κοινωνικής κυριαρχίας; Οι λόγοι που ώθησαν τα αναπτυσσόμενα στρώματα της μικροαστικής τάξης (μικροαστική τεχνοκρατία) στο αριστερό λαϊκό μπλοκ, πάνω στο έδαφος της «απουσίας της εργατικής τάξης» ( ), ή της εκ νέου αναπτυσσόμενης εργατικής ταξικής υποκειμενικότητας ( ) υπήρξαν ανάμεσα σ' άλλους: Πρώτα απ' όλα το γεγονός της συγκρότησης του αστικού κοινωνικοπολιτικού μπλοκ και των αστικών κρατικών μηχανισμών κατά έναν τρόπο αντιδημοκρατικό - κατασταλτικό - αυταρχικό, πάνω στο έδαφος της ήττας του εαμικού επαναστατικού κινήματος στα μέσα της δεκαετίας του 1940, πράγμα που δρούσε απωθητικά για την αναδυόμενη κοινωνικά νέα μικροαστική τάξη. Απέναντι στο αντιδραστικό «κράτος της εθνικοφροσύνης», της ανοιχτής πολιτικής βίας και του ανεξέλεγκτου κοινωνικού καταναγκασμού, αντέτασσε την πολιτεία της ισονομίας, των πολιτικών δικαιωμάτων, δηλαδή τη γνήσια έκφραση του αστικού φιλελεύθερου δημοκρατισμού. Πάνω σ' αυτό το πεδίο έγινε η ιστορική της κοινωνική συνάντηση με τον διωκόμενο καταπιεζόμενο στις Σελίδα 4 / 16

5 δεκαετίες του 1950 και 1960 αριστερό εργατικό κόσμο, που επιβίωνε απ' την προηγούμενη στρατιωτική και πολιτική ήττα του αριστερού κινήματος. Και ταυτόχρονα, πάνω σ' αυτό το έδαφος αποκρυσταλλώνονταν και η μικροαστική πολιτικο-ιδεολογική ηγεμόνευση στο λαϊκό εργατικό κίνημα: Η μικροαστική εκδοχή του δημοκρατισμού επισκίαζε και υπερίσχυε οποιασδήποτε ενδυνάμει κοινωνικής επαναστατικής ανάδειξης των δημοκρατικών δικαιωμάτων των εργαζομένων τάξεων απέναντι στο «κράτος της εθνικοφροσύνης» και της μετέπειτα δικτατορικής επιβολής. Κατά δεύτερο, το γεγονός ότι ο συγκροτούμενος ελληνικός καπιταλιστικός κοινωνικός σχηματισμός, δεν είχε αποκρυσταλλωμένους τους ταξικούς συσχετισμούς, και τους κοινωνικούς ρόλους, κατά τέτοιον τρόπο ώστε να παρέχει στη νέα μικροαστική τάξη έναν αναγνωρισμένο, σταθεροποιημένο ρόλο στον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας και στην νομή της κοινωνικής εξουσίας. (Η κοινωνική αυτή αστάθεια δίνεται εκτενώς στη διαπραγμάτευση του Α. Ελεφάντη «Στον αστερισμό τον λαϊκισμού», Εκδόσεις Ο Πολίτης, 1991, πέρα απ' το γεγονός ότι καταλήγει σε διαφορετικά πολιτικά συμπεράσματα για το ρόλο των μικροαστικοί στρωμάτων). Η καπιταλιστική εξουσία, κι αυτό αποδείχθηκε κυρίαρχα στην περίοδο της στρατιωτικής δικτατορικής επιβολής , δεν εδράζονταν κατά έναν σταθεροποιημένο τρόπο στην ομαλή ενσωμάτωση των μικροαστικών μεσοστρωμάτων και σε μια οργανική τους συμμαχία με τις μερίδες της αστικής ταξικής κυριαρχίας, αλλά βασίζονταν κυρίως για τη διευρυμένη της αναπαραγωγή στην αυταρχική αντιδημοκρατική κρατική καταστολή. Η απουσία αυτή δυνατοτήτων άμεσης σταθεροποιημένης οργανικής κοινωνικής ενσωμάτωσης της αναπτυσσόμενης νέας μικροαστικής τάξης, εξωθούσε ευθέως σημαντικά της τμήματα έξω απ' το κυρίαρχο πολιτικοκοινωνικό μπλοκ εξουσίας, δημιουργούσε το έδαφος συνάντησης της με το αριστερό λαϊκό κίνημα, στο οποίο επιχειρούσε να εντυπώσει τις δικές της στρατηγικές κοινωνικές επιδιώξεις, υποτάσσοντας σ' αυτές τις όποιες λαϊκές εργατικές διεκδικήσεις και ανάγκες χειραφέτησης. Κατά τρίτο, το γεγονός της άμεσης διεκδίκησης ενός κεντρικού πολιτικοκοινωνικού ρόλου της νέας μικροαστικής τάξης σε σχέση με την ίδια την καπιταλιστική ταξική κυριαρχία και την αστική εξουσία. Χωρίς προφανώς ν' αμφισβητεί την ουσία, τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά αυτής της κυριαρχίας (καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής), επεδίωκε να κατοχυρώσει έναν ισχυροποιημένο κοινωνικό ρόλο στον ταξικό συσχετισμό των δυνάμεων, με πολιορκητικό κριό τα τμήματα του ηγεμονευόμενου απ' αυτήν λαϊκού εργατικού κινήματος, απέναντι στην ήδη διαμορφωνόμενη ιδιωτική καπιταλιστική οικονομική συγκρότηση, με δύο κυρίαρχες μορφές: Αφ' ενός, διεκδικώντας έναν κυρίαρχο πολιτικοκοινωνικό ρόλο κρατικής καπιταλιστικής διαχείρισης, με κύριο κορμό του διευθυντικού στρώματος τη νέα μικροαστική (τεχνοκρατική) τάξη, με φιλολαϊκά χαρακτηριστικά, κατά τα γραφειοκρατικά συγκεντρωτικά ανατολικά πρότυπα (περίπτωση του ΚΚΕ). Η επιδίωξη αυτή έφτανε μέχρι την επιζήτηση της κατάργησης της ιδιωτικής καπιταλιστικής διαχείρισης, όχι βέβαια στην κατεύθυνση ανάδειξης της εργατικής εξουσίας και της γενικευμένης εργατικής χειραφέτησης, αλλά στην προοπτική αντικατάστασης της με την κρατικο-τεχνοκρατική (καπιταλιστική) διεύθυνση. (Τα κοινωνικά αυτά χαρακτηριστικά του ΚΚΕ δίνονται αναλυτικά στις επεξεργασίες του Ν. Ρουτζούνη «Δεκαετία Μεταβολές σε κοινωνικοπολιτικά χαρακτηριστικά που ανατρέπουν ή επανακαθορίζουν στερεότυπα και δεδομένα για τη δράση και το ρόλο του ΚΚΕ», στο «Κοινωνική δομή και Αριστερά», Σύγχρονη Εποχή 1990, και κυρίως στις αντίστοιχες αναλύσεις του για την κοινωνική σύσταση του ΚΚΕ στην Κομμουνιστική Επιθεώρηση την περίοδο του 13ου Συνεδρίου τον ΚΚΕ). Αφ' ετέρου, διεκδικώντας έναν πολυσήμαντο κοινωνικοπολιτικό ρόλο στον καπιταλιστικό καταμερισμό της εργασίας ως διαμεσολαβητή οργανωτή της συναίνεσης, στα πλαίσια μιας εθνικής συνεννόησης (αστικής τάξης - εργαζόμενου λαού - μικροαστικής τεχνοκρατίας), μέσα σε μια συνεχή διαδικασία συνεννόησης όλων των συμπορευόμενων κοινωνικών τάξεων (περίπτωση του ΚΚΕεσ.). (Στην ανάλυση του θ. Τσεκούρα «Η έρημη χώρα - Το παρελθόν και m παρόν τον ΚΚΕεσ.», ΘΕΣΕΙΣ, τεύχος 15, δίνεται η σχέση των κοινωνικών επιδιώξεων της νέας μικροαστικής τάξης με την ελληνική εκδοχή τον ευρωκομμοννισμού). Σελίδα 5 / 16

6 Ι.Δ. Τα στοιχεία της μικροαστικής ιδεολογίας: βασικές σταθερές τον παραδοσιακού κομμουνιστικού κινήματος Η συντριπτική ηγεμονία της νέας μικροαστικής τάξης πάνω στα λαϊκά εργατικά στρώματα στα πλαίσια του παραδοσιακού κομμουνιστικού κινήματος, αποτυπώθηκε κυρίαρχα στις βασικές παραμέτρους της ιδεολογίας, της πολιτικής του γραμμής, της κοινωνικής του πρακτικής, συμπιέζοντας και απωθώντας την όποια εργατική επαναστατική χειραφετητική προοπτική. Δεν υπάρχει πεδίο του παραδοσιακού αριστερού κινήματος που να έμεινε αλώβητο απ' την μικροαστική κοινωνική ηγεμονία. α. - Στο επίπεδο των κοινωνικών συμμαχιών: Η θεμελιώδης στρατηγική συμμαχική κοινωνική αναφορά του ΚΚΕ, του ΚΚΕεσ. και του ΣΥΝ, υπήρξε και συνεχίζει να είναι ακριβώς το διαταξικό αντιμονοπωλιακό μπλοκ όλων των μη μονοπωλιακών κοινωνικών στρωμάτων, απ' τους μισθωτούς παραγωγικούς εργαζόμενους μέχρι την εθνική μη μονοπωλιακή αστική τάξη, συμπεριλαμβάνοντας όλα τα ενδιάμεσα κοινωνικά στρώματα (μικροαστική τάξη παραδοσιακή και νέα κλπ.). Αυτή ακριβώς η αντίληψη αποτελούσε θεμελιώδη κοινωνικό όρο για την άσκηση της μικροαστικής ηγεμονίας, αλλά και συστατική προϋπόθεση της στρατηγικής εξουσίας της μικροαστικής τάξης, είτε κατά τρόπο επιθετικό (ΚΚΕ), είτε κατά τρόπο συμβιβαστικό (ΚΚΕεσ.). Απεναντίας, η ανάδειξη του εργατικού επαναστατικού χαρακτήρα των κοινωνικών συμμαχιών του αριστερού κινήματος θα απογύμνωνε τη μικροαστική τακτική και θα καθιστούσε ανέφικτη τη μικροαστική ηγεμόνευση στο αριστερό κοινωνικό μπλοκ. β. - Στο πεδίο των πολιτικών αναφορών: Η αναπτυξιολογία, ο παραγωγισμός, ο εκσυγχρονισμός, ο τεχνοκρατικός ορθολογισμός, που συνιστούν τον σκληρό ιδεολογικό πυρήνα της νέας μικροαστικής τάξης, αποτέλεσαν ταυτόχρονα τον κοινό τόπο των παραδοσιακών κομμουνιστικών αναφορών, και συνεχίζουν να αντιπροσωπεύουν τις πάγιες πολιτικές τους αναφορές (ΣΥΝ και ΚΚΕ). Μόνον μέσα απ' αυτές μπορούσε ν' αναδειχθεί ο κυρίαρχος κοινωνικοοικονομικός ρόλος της μικροαστικής τεχνοκρατίας, στο έδαφος μιας «εθνικής, κρατικά ελεγχόμενης, ορθολογικής, εκσυγχρονισμένης οικονομικής ανάπτυξης», που όχι μόνον δεν έθετε υπό αμφισβήτηση τον καπιταλιστικό χαρακτήρα των σχέσεων παραγωγής, αλλά αντιθέτως επιζητούσε την ορθολογική οικονομική τους διαχείριση, εφ' όσον υποτίθεται η ιδιωτική καπιταλιστική εξουσία την ασκούσε κατά έναν τρόπο «στρεβλό και εξαρτημένο». y. - Στο έδαφος της αριστερής στρατηγικής: Φυσιολογικό επακόλουθο της ηγεμονίας της νέας μικροαστικής τάξης ήταν, και συνεχίζει να παραμένει και στη σημε ρίνη περίοδο, η απώθηση των στρατηγικών σοσιαλιστικών στόχων στο υπερπέραν, η συνεχής διαμεσολάβηση αναρίθμητων και πολυδαίδαλων σταδίων (δημοκρατικός προοδευτικός εκσυγχρονισμός - εναλλακτική προοδευτική λύση κλπ.). Απεναντίας, η ανάδειξη της αναγκαιότητας επικαιρότητας της σοσιαλιστικής επαναστατικής στρατηγικής, θα υπονόμευε την ίδια της την ηγεμονία, εφ' όσον μέσα απ' αυτήν θα έρχονταν στην επιφάνεια εργατικές χειραφετητικές κατευθύνσεις (π.χ. οριζόντιος καταμερισμός της εργασίας, καθολική εκπαιδευτική διαμόρφωση της εργατικής τάξης, υπέρβαση του διαχωρισμού διανοητικής διευθυντικής και εκτελεστικής χειρωνακτικής εργασίας) που θα έθεταν ευθέως υπό αμφισβήτηση τα στοιχεία της μικροαστικής ηγεμονίας. δ. - Στο επίπεδο της πολιτικής πρακτικής: Ο εκλογικισμός κι ο κυβερνητισμός αποτέλεσαν πάγιες παραμέτρους του παραδοσιακού αριστερού κινήματος και ανταποκρίνονταν ακριβώς στις πολιτικές επιδιώξεις της μικροαστικής κυριαρχίας στο μπλοκ των λαϊκών εργατικών δυνάμεων. Αντίθετα, το ξεπέρασμα αυτού του πολιτικού δίπολου (εκλογικισμός - κυβερνητισμός: προτασεολογία) θα αναδείκνυε αναπόφευκτα το πεδίο της μαζικής ταξικής εργατικής παρέμβασης, προνομιακό χώρο της επαναστατικής εργατικής ηγεμονίας, με πρωταγωνιστικό το ρόλο της εργατικής τάξης ως ταξικού υποκειμένου, πράγμα που θα εξασθένιζε ή θα ανέτρεπε τη μικροαστική ηγεμόνευση. Εξ ου και η συστηματική υπαγωγή των εργατικών λαϊκών κινητοποιήσεων στους κεντρικούς πολιτικούς χειρισμούς του παραδοσιακού κομμουνιστικού κινήματος και οι Σελίδα 6 / 16

7 γονυκλισίες απέναντι στον αστικό κοινοβουλευτισμό ως διαδικασία ενσωμάτωσης των εργαζομένων στην καπιταλιστική ταξική κυριαρχία. ε. - Στο έδαφος της πολιτικής συγκρότησης: Η προαγωγή της διαταξικότητας στη σύνθεση, απεύθυνση και δράση των παραδοσιακών αριστερών σχηματισμών, χαρακτήρισε κυρίαρχα την οργανωτική τους διάρθρωση, όπως επίσης και τις μορφές κοινωνικής (αστικής) οργάνωσης κατά εκπαιδευτικό επίπεδο και επαγγελματική ειδικότητα (ο συντεχνιασμός και η ιεραρχία χαρακτηρίζουν κατ' εξοχήν τη νέα μικροαστική τάξη). Αυτά τα οργανωτικά, πολιτικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά ήταν προϋπόθεση για την εμπέδωση της μικροαστικής ηγεμονίας στο εσωτερικό των κομμουνιστικών πολιτικών σχηματισμών (ΚΚΕ, ΚΚΕεσ., ΣΥΝ), και ταυτόχρονα όρος για την εκπομπή του διαταξικού κοινωνικού τους λόγου στο ευρύτερο λαϊκό εργατικό κίνημα. στ. - Στο πεδίο της κοινωνικής ταξικής οργάνωσης: Δέσμια της βαθειά αστικής αντίληψης της κοινωνικής οργάνωσης (ιεραρχικός καταμερισμός της γνώσης - εξουσίας - εργασίας) στάθηκε, και συνεχίζει να είναι, η παραδοσιακή αριστερή πολιτική. Η κοινωνική ιεραρχία, ο ταιϋλορικός παραγωγικός ορθολογισμός, η αξιοκρατική εκπαιδευτική επιλογή, ο θεσμοποιημένος μορφωτικός ανταγωνισμός, η μυθοποίηση της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης κλπ., δεν ήταν παρά ιδεολογικές σταθερές της νέας μικροαστικής τάξης. Κϊ αυτό γιατί μόνον μέσα απ' τη λειτουργία αυτών των αυθεντικά αστικών μηχανισμών μπορούσε να αναπαράγεται η μικροαστική τάξη σαν τέτοια, διακριτή και κοινωνικά επικυρίαρχη πάνω στην εργατική τάξη. Ι.Ε. Η διάρρηξη της διαταξικής συμμαχίας και η ιστορική εξάντληση τον αριστερού μικροαστικού μεταρρυθμισμού Ωστόσο, από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 και μέχρι σήμερα, καταγράφεται η διαδικασία διάρρηξης της υπό μικροαστική ηγεμονία κοινωνικοπολιτικής συμμαχίας εργαζομένων στρωμάτων - νέας μικροαστικής τάξης, στο εσωτερικό του παραδοσιακού κομμουνιστικού κινήματος. Η κρίση της καπιταλιστικής υπερσυσσώρευσης οδηγεί στα 1985 στη μονεταριστική κυβερνητική μεταστροφή, η διαδικασία της αναδιάρθρωσης του κεφαλαίου τίθεται σε κίνηση σ' όλα τα επίπεδα (Αναλυτικά στη μελέτη των Γ. Μηλιού - Η. Ιωακείμογλου «Η διεθνοποίηση του ελληνικού καπιταλισμού», Εξάντας 1990). Η κρίση αυτή της αναπαραγωγής του κεφαλαίου και η δρομολόγηση του αστικού εγχειρήματος της υπέρβασης της, δεν αφήνει πλέον περιθώρια διαπραγμάτευσης του κοινωνικού ρόλου της νέας μικροαστικής τάξης από θέσεις πολιτικής αυτονομίας. Έτσι, τα νέα μικροαστικά στρώματα (και με την κατάρρευση του σοσιαλδημοκρατικού εγχειρήματος του ΠΑΣΟΚ), εκκινούν πλέον την πολιτική διαδικασία ευθείας τους υπαγωγής στην αστική ταξική κυριαρχία που ανασυγκροτείται χωρίς διαπραγματεύσεις. Η μεταστροφή αυτή σηματοδοτείται στο πολιτικό επίπεδο με το μετασχηματισμό του ΚΚΕεσ. σε ΕΑΡ και με την μετέπειτα συγχώνευση του ΚΚΕ στο ΣΥΝ, με συνεπακόλουθα τις συμμαχικές-οικουμενικές κυβερνήσεις, γεγονός που σημαίνει στο κοινωνικό επίπεδο την ευθεία διαθεσιμότητα των μερίδων της νέας μικροαστικής τάξης στις ανάγκες ανασυγκρότησης του κεφαλαίου στην «συναινετική εκσυγχρονιστική» της εκδοχή. Πολιτικά ακάλυπτα τα εργαζόμενα αριστερά στρώματα στην περίοδο του μονεταρισμού και της οικουμενικής συναίνεσης υφίστανται διαδοχικές τακτικές ήττες (198590), κι ο εργαζόμενος αριστερός κόσμος οδηγείται στη συνδικαλιστική φθορά και αποδιάρθρωση, στην αποστασιοποίηση από την αριστερή πολιτική εκπροσώπηση στην πρόσφατη τριετία (199092). Η συνολική και παράλληλη αυτή διαδικασία (άμεσος πολιτικός συναινετισμός της νέας μικροαστικής τάξης - διάλυση και εξουδετέρωση του αριστερού εργατικού κινήματος), σηματοδοτούν ακριβώς τη διάλυση του διαταξικού παραδοσιακού αριστερού μπλοκ, και μαζί την ιστορική εξάντληση των πολιτικών φορέων του παραδοσιακού αριστερού κινήματος. Άλλωστε, στην ίδια κατεύθυνση κινήθηκε στην αντίστοιχη περίοδο η κρατικο-τεχνοκρατική διαχείριση της καπιταλιστικής συσσώρευσης στις ανατολικές κοινωνίες: αδυνατώντας πλέον να αναπαραχθεί σαν τέτοια και να διαδραματίσει έναν αυτοτελή Σελίδα 7 / 16

8 κοινωνικοπολιτικό ρόλο, τέθηκε ευθέως στην υπηρεσία της ανοιχτής ιδιωτικής καπιταλιστικής οικονομίας. Βέβαια, μια τέτοια διαδικασία δεν μπορούσε να υπάρξει χωρίς παλινδρομήσεις: έτσι, ενώ τμήματα της νέας μικροαστικής τάξης, οδηγούνται στην άνευ όρων υπαγωγή στους ρόλους που τους αναθέτουν οι διαδικασίες της ανασυγκρότησης του ελληνικού καπιταλισμού (φιλοπασοκισμός - φιλονεοδημοκρατισμός του ΣΥΝ), ταυτόχρονα καταγράφονται και οι αντίστοιχες αναδιπλώσεις στη μικροαστική πολιτική στρατηγική. Έτσι, το ΚΚΕ επιχειρώντας να αναπαραγάγει τον παραδοσιακό μικροαστικό μεταρρυθμισμό στις σύγχρονες συνθήκες, και την επικράτηση της μικροαστικής ηγεμόνευσης σε αριστερά εργατικά στρώματα, επιδιώκει την διαπραγμάτευση ορισμένων όρων της μικροαστικής ένταξης στην αστική ταξική κυριαρχία. Αυτή η παλινδρόμηση του ΚΚΕ σε σχέση με την προηγούμενη τακτική του ενιαίου ΣΥΝ (198991) δεν εκφράζει «αντιφάσεις και αμφιταλαντεύσεις» ανάμεσα σε μια αριστερή αντιπολιτευτική τακτική λαϊκού ριζοσπαστικού χαρακτήρα και σε ροπές ενσωμάτωσης όπως αποτυπώνονται στη λογική του ΚΚΕ για έναν ορισμένο δημοκρατικό προοδευτικό εκσυγχρονισμό και στην υπαγωγή του στη στρατηγική του ΠΑΣΟΚ από θέσεις στοιχειώδους διαπραγματευτικής ισχύος. Απεναντίας, πρόκειται για μια συγκεκριμένη μικροαστική στρατηγική που χρησιμοποιεί το πεδίο των λαϊκών εργατικών δυνάμεων (οικονομικές συνέπειες της νεοσυντηρητικής πολιτικής, διαδικασία ολοκλήρωσης στην ΕΟΚ του Μάαστριχτ, εθνικιστικός παροξυσμός, κοινωνικές εκκαθαρίσεις της καπιταλιστικής ανασυγκρότησης κλπ.), προκειμένου να διασφαλίσει αριστερά λαϊκά ερείσματα σαν δύναμη κρούσης στην διαπραγμάτευση των όρων της μικροαστικής ενσωμάτωσης στην αστική ταξική κυριαρχία. Αλλωστε, τα στοιχεία της μικροαστικής ηγεμόνευσης στις τοποθετήσεις του ΚΚΕ στην τρέχουσα περίοδο απέναντι στα σχέδια της ιμπεριαλιστικής ολοκλήρωσης του Μάαστριχτ ή στις αντιλαϊκές συνέπειες της νεοσυντηρητικής κυβερνητικής πολιτικής ή στις επιδιώξεις ιμπεριαλιστικής πολεμικής ανακατανομής των Βαλκανίων, είναι περισσότερο από εμφανή: οι αντιπολιτευτικές αυτές τοποθετήσεις γίνονται απ' την πάγια μικροαστική σκοπιά της «εθνικής οικονομικής ανάπτυξης», του «παραγωγικού εκσυγχρονισμού», του «εθνικοπατριωτικού φιλειρηνισμού», της εργατικής κινητοποίησης μέσα απ' την ενσωμάτωση στους καθεστωτικούς γραφειοκρατικούς συνδικαλιστικούς μηχανισμούς. Αυτή ακριβώς η μικροαστική τεχνοκρατική ηγεμόνευση είναι που οδηγεί εκ νέου την πολιτική του ΚΚΕ προς την οργανική σύγκλιση με την μοναδική εναπομείνασα κρατικοτεχνοκρατική καπιταλιστική διαχείριση, της κινεζικής κοινωνίας. Ωστόσο, η απουσία πλέον ουσιαστικών εργατικών και νεολαιίστικων ερεισμάτων αυτής της σύγχρονης μικροαστικής στρατηγικής, καθώς και η επίγνωση ότι δεν πρόκειται πλέον για τη διεκδίκηση αυτοτελούς πολιτικοκοινωνικού ρόλου της νέας μικροαστικής τάξης (εξαιτίας της σχετικής πλέον σταθεροποίησης των διαδικασιών της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης), αλλά μόνον για μια ορισμένη διαπραγμάτευση των όρων της κοινωνικής της ενσωμάτωσης στην ισχυροποιημένη αστική ταξική κυριαρχία, αυτά τα γεγονότα καθιστούν τη μικροαστική ηγεμονία στο σημερινό εγχείρημα του ΚΚΕ εξ αντικειμένου περιορισμένης αποτελεσματικότητας και χωρίς ουσιαστική κοινωνική προοπτική, περισσότερο έκφραση εύθραυστων σπασμωδικών αντιδράσεων της νέας μικροαστικής τάξης παρά αποτέλεσμα σταθεροποιημένης κοινωνικής στρατηγικής της. Παράλληλα, σ' αυτό το διάστημα, πραγματοποιείται κι η αντιστοίχηση σημαντικών τμημάτων της μέλλουσας νέας μικροαστικής τάξης (φοιτητικής νεολαίας) με τις ορατές πλέον επιδιώξεις της νέας μικροαστικής τάξης συνολικά, για την ευθεία της υπαγωγή στους ρόλους που αναθέτει πλέον αδιαπραγμάτευτα η ανασυγκροτούμενη καπιταλιστική οικονομία. Κϊ αυτό παρά το γεγονός της σχετικής υποβάθμισης περιθωριοποίησης ευρέων τμημάτων της νεολαίας των μη νευραλγικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, κοινωνικό φαινόμενο εν-δυνάμει ενισχυτικό της ριζοσπαστικής αντικαπιταλιστικής ηγεμονίας στο νεολαιίστικο κίνημα. Η ανάδειξη και εμπέδωση του νεοφιλελεύθερου ρεύματος στο φοιτητικό κίνημα (κύρια στις νευραλγικές πανεπιστημιακές σχολές) σηματοδοτεί ακριβώς αυτή την κοινωνική διαδικασία στο πολιτικό επίπεδο: Το μεγαλύτερο μέρος της μέλλουσας νέας μικροαστικής τάξης ευθυγραμμίζεται έγκαιρα προς την κοινωνικοπολιτική διεργασία της άτακτης φυγής των νέων μικροαστικών στρωμάτων απ' το αριστερό λαϊκό μπλοκ και της ευθείας τους υπαγωγής στην ανασυγκροτούμενη αστική κυριαρχία. Σελίδα 8 / 16

9 2. - Η αστική σοσιαλδημοκρατική ηγεμονία στο λαϊκό εργατικό κίνημα 2.Α. Η αντίληψη περί ΠΑΣΟΚ ως πολιτικού φορέα μικροαστικής λαϊκιστικής ασυναρτησίας Η σταθεροποιημένη πολιτική παρουσία του ΠΑΣΟΚ στις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις σαν κυρίαρχης, σε σχέση με το παραδοσιακό αριστερό κίνημα, δύναμης, παρά τις πολύπλευρες κρίσεις που αναδείχθηκαν στις σχέσεις «στρεβλής πολιτικής εκπροσώπησης» του με τις λαϊκές εργαζόμενες τάξεις, παρά την καταφανή χρεοκοπία, από την άποψη των εργατικών λαϊκών συμφερόντων, της εφαρμοσμένης του κυβερνητικής πολιτικής του σοσιαλδημοκρατικού εγχειρήματος. - Το γεγονός ότι οι δυνάμεις της μικροαστικής ηγεμονίας του παραδοσιακού κομμουνιστικού κινήματος (ΚΚΕ και ΣΥΝ), με διαφοροποιημένο τρόπο η καθεμιά συναγωνίζονται μεταξύ τους στο ποια θα προωθήσει με πειστικότερο τρόπο την προοπτική της πολιτικής συγκόλλησης στο ΠΑΣΟΚ στην κατεύθυνση του «δημοκρατικού προοδευτικού εκσυγχρονισμού», εξαντλώντας τον ορίζοντα των πολιτικών τους επιδιώξεων στο πεδίο της εκσυγχρονιστικής συναινετικής διαχείρισης της αναδιάρθρωσης και ιμπεριαλιστικής ολοκλήρωσης του ελληνικού καπιταλισμού. - Το ότι το ριζοσπαστικό αντικαπιταλιστικό κίνημα, μέσα στην πορεία ανάπτυξης του αντισυντηρητικού αντιπολιτευτικού κινήματος απέναντι στην νεοφιλελεύθερη κυβερνητική πολιτική, έρχεται συνέχεια αντιμέτωπο με την πολιτική τακτική του ΠΑΣΟΚ και κυρίως με τις λαϊκές εργατικές δυνάμεις της εκλογικής εμβέλειας του, εφ' όσον το έδαφος των αντισυντηρητικών λαϊκών διαθεσιμότητων και ενεργοποίησης αποτελεί το θέατρο της διαπάλης ανάμεσα στην εν-δυνάμει επαναστατική ριζοσπαστική ηγεμονία και στην εκλογικίστικη ενσωμάτωση και παραφθορά τους. Αυτές οι πολιτικές αναγκαιότητες επιβάλλουν την αποτίμηση αυτής ακριβώς της ταξικο-κοινωνικής δομής του ΠΑΣΟΚ και της οργανικής της διαπλοκής με την πολιτική του πρακτική και στρατηγική, πράγμα που αναδείχθηκε και συνεχίζει να είναι κομβικό ζήτημα για το αριστερό εργατικό κίνημα, προσλαμβάνοντας στο προηγούμενο διάστημα τη χρεοκοπημένη μορφή της «πραγματικής ουσιαστικής αλλαγής», και σήμερα τη μορφή του «δημοκρατικού προοδευτικού εκσυγχρονισμού». Το ΠΑΣΟΚ πολιτική έκφραση της νέας μικροαστικής τάξης και των μικρομεσαίων στρωμάτων του ελληνικού μικροκαπιταλισμού, πολιτική σχηματοποίηση του μορφασμού του μικροαστού, εγχείρημα των μικροαστικών τάξεων να γαντζωθούν στην εξουσία για να καταλήξουν στην ασυνάρτητη διαχείριση της υπάρχουσας αστικής τάξης πραγμάτων: Αυτή είναι η ουσία της παραδοσιακής αριστερής θεώρησης του ΠΑΣΟΚ, ακόμη και στην πιο προωθημένη, αναλυτική και διεισδυτική της εκδοχή (Σχετικά οι αναπτύξεις τον Α. Ελεφάντη «Στον αστερισμό του λαϊκισμού», Εκδόσεις Ο Πολίτης, Αθήνα 1991). Κοινωνιολογικό υπόβαθρο αυτού του ερμηνευτικού σχήματος του ΠΑΣΟΚ - πολιτικού κόμματος των μικροαστών, είναι η αντίληψη ότι με την σύγχρονη καπιταλιστική βιομηχανική ανάπτυξη της ελληνικής κοινωνίας, επήλθε μια σοβαρότατη ανασύνθεση των μικροαστικών τάξεων, που με τη συνεργεία των φαινομένων της μετανάστευσης, του τουρισμού και της ναυτιλίας, επέφεραν μια πλήρη ασάφεια στα ταξικά όρια της κοινωνικής διαστρωμάτωσης, τέτοια που κατέστησε την μικροαστική τάξη κοινωνικά υπερτροφική. Με δεδομένη παράλληλα την εμφανέστατη κρίση πολιτικοιδεολογικής ηγεμονίας του αστισμού που εκφράζονταν με την προϊούσα αποσταθεροποίηση αποδυνάμωση της κυβερνητικής εξουσίας της Ν.Δ. στην πρώτη μεταπολιτευτική περίοδο, και παράλληλα την εκρηκτική ανεπάρκεια του παραδοσιακού κομμουνιστικού κινήματος και στις δύο ιστορικές του εκδοχές (πρόσδεση του ΚΚΕ στο αντιλαϊκό αυταρχικό πρότυπο του «υπαρκτού σοσιαλισμού», δεξιόστροφος εκσυγχρονιστικός χαρακτήρας του ΚΚΕεσ.), με δεδομένο έτσι το κενό ηγεμονίας, βρήκε πρόσφορο έδαφος ανάπτυξης και μαζικοποίησης ο μικροαστικός λαϊκισμός σαν πολιτική ιδεολογία εξουσίας των μικροαστών με φορέα το ΠΑΣΟΚ. Αποτέλεσμα της αναρρίχησης του στην εξουσία ως πολιτικού εκφραστή των μικροαστικών τάξεων, υπήρξε η οκτάχρονη διαχειριστική του ασυναρτησία που το μόνο προφανώς που δεν υπηρέτησε ήταν ο οποιοσδήποτε σοσιαλιστικός μετασχηματισμός, και στερούμενη πολιτικοιδεολογικής αυτονομίας, κατέληξε να υπηρετήσει μονοδιάστατα την αστική οικονομική και κοινωνική διαχείριση του ελληνικού καπιταλισμού. Η απουσία μιας φερέγγυας αριστερής επαναστατικής ηγεμονίας στο λαϊκό εργατικό κίνημα όσο και η αδυναμία αστικής ενσωμάτωσης των λαϊκών δυνάμεων απ' την εκσυγχρονιστική πολιτική της ιστορικής Δεξιάς, έδωσαν τη δυνατότητα στο μικροαστικό λαϊκισμό να αναπτύξει οργανικούς δεσμούς με τον λαϊκό ριζοσπαστισμό της Σελίδα 9 / 16

10 μεταπολίτευσης, μέσα όμως από μια διαδικασία «συμπύκνωσης, μετασχηματισμού, παραφθοράς και τελικά ακύρωσης» του όποιου ταξικού και ενδυνάμει αντικαπιταλιστικού του περιεχομένου. Κάτω απ' αυτό το πρίσμα εξετάζεται σ' αυτή την ανάλυση τόσο η πολιτική συγκρότηση του ΠΑΣΟΚ και η αντίστοιχη διαδρομή του, όσο και οι γενικότερες ιδεολογικοπολιτικές του σταθερές, που ανέδειξε στην πρόσφατη 15ετία, και σαν αντιπολιτευόμενος πολιτικός σχηματισμός, και σαν κυβερνητική πολιτική εξουσία. Και βέβαια, η αναλυτική εξέταση αυτών των παραμέτρων του πολιτικού φαινομένου του Ι ΠΑΣΟΚ είναι εύστοχη και δημιουργική στην επισήμανση του αρχηγικού προσωποπαγούς του χαρακτήρα και της βαθύτατα αντιδημοκρατικής σταλινικού τύπου πολιτικής του οργάνωσης, του αποπροσανατολιστικού και ανεδαφικού περιεχομένου των πολιτικών και ιδεολογικών του αναφορών (περί μη προνομιούχων, περί κατεστημένου, περί μητρόπολης-περιφέρειας κ.ά.), της κενότητας και ρηχότητας της σοσιαλιστικής του ρητορείας κλπ. Ωστόσο όμως η μελέτη αυτή αστοχεί ως προς την επισήμανση και ερμηνεία της κοινωνικής υποδομής της πολιτικής φυσιογνωμίας του ΠΑΣΟΚ (νέα μικροαστική τάξη) όσο και σε σχέση με τη φύση του κυβερνητικού του εγχειρήματος (μικροαστική διαχειριστική ασυναρτησία). Παρ' όλη τη γονιμότητα αναλυτικών αναφορών αυτής της μελέτης για τα πολιτικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά του ΠΑΣΟΚ και για την επισήμανση των «εκλεκτικών συγγενειών» του με το παραδοσιακό κομμουνιστικό κίνημα και στις δύο του ιστορικές εκφάνσεις (τριτοδιεθνιστικός και ευρωκομμουνιστικός αναθεωρητισμός), ωστόσο το ΠΑΣΟΚ ούτε πολιτικός σχηματισμός των μικροαστών υπήρξε (ούτε και είναι σήμερα), ούτε η κυβερνητική του διαχείριση χαρακτηρίστηκε απ' την μικροαστική ασυναρτησία (ούτε και σαν τέτοια ξαναδιεκδικεί σήμερα την κυβερνητική εξουσία). Αποτέλεσε ιστορικά, και με μια ορισμένη μορφή συνιστά και σήμερα, ένα ιστορικό εγχείρημα αστικής ενσωμάτωσης των λαϊκών εργαζομένων τάξεων, δια μέσου της σοσιαλδημοκρατικής μεταρρυθμιστικής εκδοχής του αστισμού, εγχείρημα μακροπρόθεσμης σταθεροποίησης των καπιταλιστικών παραγωγικών σχέσεων με την ενεργό συναίνεση και συμμετοχή των εργαζομένων κοινωνικών δυνάμεων, έναντι της διασφάλισης ενός στοιχειώδους κοινωνικού προστατευτισμού, του οποίου τα ελαστικά όρια προσδιορίζονται κάθε φορά από τις συνολικές αναγκαιότητες της καπιταλιστικής ανάπτυξης και αναπαραγωγής. (Το πολιτικοιδεολογικό βήμα των ΘΕΣΕΩΝ υπήρξε τουλάχιστον εξαιρετικά διαφωτιστικό απ' αυτή την άποψη: Έτσι, εντελώς ενδεικτικά Τ. Κυπριανίδης - Θ. Τσεκούρας «Το ΠΑΣΟΚ και η νέα ιδεολογική συγκυρία», τεύχος 3, επίσης Τ. Κυπριανίδης - Θ. Τσεκούρας «ΠΑΣΟΚ: μύθος και ιστορία», τεύχος 12, και Η. Ιωακείμογλου - Γ. Μηλιός «Κρίση και λιτότητα - Η ανάκληση του σοσιαλδημοκρατικού συμβολαίου», τεύχος 14). Η διαφοροποίηση αυτή στις δύο προσεγγίσεις είναι πολυσήμαντη και επιφέρει εντελώς διαφορετικά πολιτικά αποτελέσματα: Η «λαϊκή σοσιαλδημοκρατική εκδοχή» του αστισμού, της αστικής ηγεμονίας στο λαϊκό εργατικό κίνημα είναι ριζικά διαφορετικό πολιτικό και κοινωνικό φαινόμενο απ' την «λαϊκιστική μικροαστική ασυναρτησία», της αντίληψης περί του ΠΑΣΟΚ ως φορέα της μικροαστικής ηγεμονίας στο λαϊκό κίνημα (ρόλο που κατ' εξοχήν διεδραμάτισε το παραδοσιακό κομμουνιστικό κίνημα). 2.Β. Η λαϊκή διαταξική σύνθεση τον ΠΑΣΟΚ και ο διαταξικός σοσιαλδημοκρατικός τον χαρακτήρας Η αντίληψη της μικροαστικής κοινωνικής σύνθεσης του ΠΑΣΟΚ έχει σαν αφετηρία της την κοινωνιολογική εκείνη ανάλυση της ταξικής συγκρότησης της ελληνικής κοινωνίας που υποστηρίζει την άποψη των «ασαφών ταξικών ορίων», της «πολυσθένειας των τάξεων», της «περιθωριακότητας της εργατικής τάξης» κλπ. Η κοινωνιολογική αυτή θεώρηση της «ασάφειας των ταξικών ορίων» βασίζεται στην εξίσου παρωχημένη άποψη του σχετικά «καθυστερημένου στρεβλού» χαρακτήρα της καπιταλιστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα (Πρόσφατη συμπυκνωμένη έκφραση αυτής της αντίληψης: Κ. Τσουκαλάς «Για τα χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας», στο «Κοινωνική δομή και Αριστερά», Σύγχρονη Εποχή 1990). Κεντρικός πυρήνας της είναι η θέση της κυρίαρχης παρουσίας ενός ευρύτατου ενδιάμεσου κοινωνικού στρώματος (μεταξύ αστικής τάξης που δεν Σελίδα 10 / 16

11 υπερβαίνει τις άτομα και της κλασικής εργατικής τάξης που κατά την άποψη αυτή είναι κοινωνιολογικά περιθωριακή), με σαφή μικροαστικά χαρακτηριστικά, πολλαπλές απασχολήσεις (πολυσθένεια), με έντονη τη λειτουργία της «οικογενειακής στρατηγικής» κ.ά. χαρακτηριστι 1 κά. Συντίθεται τόσο από παραδοσιακά μεσαία στρώματα, όσο και από ανερχόμενα καινούργια μικροαστικά στρώματα, των οποίων η ανάπτυξη τροφοδοτήθηκε απ' την μεταναστευτική παλιννόστηση, την επέκταση των τουριστικών υπηρεσιών, τα ναυτιλιακά εμβάσματα, καθώς και απ' την υπερτροφική διόγκωση του δημόσιου κρατικού Ι μηχανισμού. Ι Αυτό το ευρέως πλειοψηφικό, κατ' αυτή την άποψη, κοινωνικό μικροαστικό στρώμα, σχεδόν δηλαδή τα 2/3 της σύγχρονης ελληνικής κοινωνικής δομής, διαδραματίζει κυρίαρχο ρολό στις πολιτικοοικονομικές εξελίξεις της χώρας, σχεδόν τις επιπροσδιορίζει. Επόμενο είναι λοιπόν, αν έτσι έχουν τα πράγματα, η πελώρια αυτή μικροαστική τάξη, κάτω απ' την καθοδήγηση των πλέον δυναμικών της νέων μικροαστικών στρωμάτων (π.χ. επιστημονική τεχνοκρατία), και στο βαθμό που η Ν.Δ. έκφραζε την αστική τάξη, ενώ το παραδοσιακό αριστερό κίνημα τα παλιά συρρικνωμένα εργατικά στρώματα, να διεκδικήσει στη μεταπολιτευτική εξέλιξη την πολιτική της μορφοποίηση έκφραση, που δεν ήταν άλλη απ' το ΠΑΣΟΚ, με όργανο συνεκτικής της σύνδεσης το λαϊκισμό, ιδεολογία εξουσίας των μικροαστών. Ι Ωστόσο, η σύγχρονη ταξική διάρθρωση της ελληνικής καπιταλιστικής κοινωνίας απέχει πολύ απ' αυτή τη μικροαστική κοινωνιολογική θεώρηση: Ήδη, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, η εργατική τάξη (μισθωτοί εργαζόμενοι με εκτελεστική [εργασία) αριθμούσε άτομα (δηλαδή το 49% του ΟΕΠ) και μαζί με τους νέους ανέργους (1,5% του ΟΕΠ) και τους μισοπρολετάριους της υπαίθρου ( άτομα) προσέγγιζε ένα ποσοστό της τάξης του 60% του ΟΕΠ, δηλαδή εμφανίζει μια συνεχή αυξητική τάση στην εξεταζόμενη πολιτική περίοδο (43% του ΟΕΠ το 1971, 47% το 1976, 49% το 1981). Απεναντίας, στη δεκαετία , με την εντατική ανάπτυξη της κεφαλαιακής συσσώρευσης, σημειώνεται μια σαφής, απόλυτη και σχετική, μείωση των παλιών μεσαίων στρωμάτων και του λανθάνοντος σχετικού υπερπληθυσμού από άτομα (55% του ΟΕΠ) σε άτομα (44% του ΟΕΠ): σήμερα, το σύνολο της παλιάς και νέας μικροαστικής τάξης μόλις προσεγγίζει το 38% του ΟΕΠ (Αναλυτικά στοιχεία και αντίκρουση των θεωριών της μικρο αστικοποίησης της σύγχρονης ταξικής δομής της χώρας δίνονται από τον Π. Παπαδόπουλο «Η ταξική διάρθρωση της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας», Σύγχρονη Εποχή 1987). Αλλά και η υποστηριζόμενη τριτογενοποίηση της παραγωγικής και κατά συνέπεια ταξικής διαμόρφωσης της ελληνικής οικονομίας, και η συνεπακόλουθη υποτιθέμενη διόγκωση των μικροαστικών στρωμάτων του τριτογενούς τομέα, που εκλαμβάνεται σαν κοινωνικός τροφοδότης της πολιτικής επάνδρωσης του ΠΑΣΟΚ, έχει υποδειχθεί εντελώς ανεπαρκής και ανεδαφική. Η ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα στην Ελλάδα, όπως και σ' όλες τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές οικονομίες, είναι σύμφυτη με τη ραγδαία ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού, σαν παράγωγο της ι καθ' εαυτό καπιταλιστικής (βιομηχανικής - μεταποιητικής) παραγωγής. Γιατί ακριβώς ο τριτογενής τομέας εμπερικλείει εργασίες που οφείλονται στη διευρυμένη αναπαραγωγή του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής (δημόσια διοίκηση, μεταφορές, επικοινωνίες, τραπεζικό σύστημα, εμπορικό κύκλωμα, τουριστικές εκμεταλλεύσεις κ.ά.). Και πέρα απ' αυτό, οι πέραν της διοίκησης καθαρά καπιταλιστικοί αυτοί τριτογενείς τομείς, προωθούν τη διάλυση αναδόμηση της μικροαστικής τάξης, ενώ υποβοηθούν στη μεγαλύτερη εκμετάλλευση της εργατικής τάξης: η μισθωτή εργασία κυριαρχεί και σ' αυτούς τους τομείς σε εξαιρετικά υψηλά ποσοστά. Έτσι, 74% των απασχολουμένων στις μεταφορές - αποθηκεύσεις - επικοινωνίες είναι μισθωτοί(1981), 89% των απασχολουμένων στις «υπηρεσίες» είναι μισθωτοί εργαζόμενοι κλπ. Στο λιανικό και χονδρικό εμπόριο (όπου και καταγράφεται συσσώρευση εμπο1ρικού κεφαλαίου) 84% και 89% των απασχολουμένων σε καταστήματα με περισσό1τερους από 4 εργαζόμενους είναι μισθωτοί. Στον τουριστικό τομέα που η ανάπτυξη του χαρακτηρίζει τον σύγχρονο καπιταλισμό και που υπόκειται στους νόμους της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης, το 87% των απασχολουμένων είναι μισθωτοί που ανήκουν στην εργατική τάξη και το μισοπρολεταριάτο του χωριού. Τέλος, και στο επίπεδο της παλιννόστησης των μεταναστών, αποδεικνύεται ότι το 76% αυτών που παλιννοστούν προέρχονται απ' τις αναπτυγμένες ευρωπαϊκές καπιταλιστικές χώρες, και το 84% αυτών των μεταναστών όχι μόνον δεν ανήλθαν κοινωνικά στις χώρες μετανάστευσης, αλλά απασχολήθηκαν σε βαρείες βιομηχανικές εργασίες. Έτσι, επι1στρέφοντας στην ελληνική κοινωνία με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, όχι μόνον δεν τροφοδοτούν τη μεγέθυνση των «μικροαστικών στρωμάτων», αλλά ως μόνη προοπτική τους έχουν στην καλύτερη περίπτωση τη μισθωτή εργασία, την οποία κι αυτή αν δεν την βρουν (πράγμα πολύ πιθανό στις Σελίδα 11 / 16

12 σημερινές συνθήκες), τροφοδοτούν την ανάπτυξη του εφεδρικού στρατού (σε ρευστή ή στάσιμη μορφή). (Εκτεταμένες αναπτύξεις σχετικά μ' αυτή την κοινωνιολογική αντίληψη του Κ, Τσουκαλά που υιοθετεί ο Α, Ελεφάντης για να καταλήξει σε πολιτικά συμπεράσματα για τον«μικροαστικό κοινωνικό χαρακτήρα» τον ΠΑΣΟΚ, και κριτική απόρριψη τους δίνονται απ' τον Γ. Μαύρη «Το πρόβλημα της μικροαστικής τάξης στην Ελλάδα»,}ΘΕΣΕΙΣ, τεύχος 9). 2.Γ. Οι λαϊκές εργατικές διαστάσεις της αστικής σοσιαλδημοκρατικής ηγεμονίας Το ΠΑΣΟΚ αποτέλεσε και συνεχίζει να είναι διαταξικός πολιτικός σχηματισμός με σημαντική εμβέλεια στην εργατική τάξη (και μάλιστα της μεταποιητικής βιομηχανίας και της κοινωφελούς παραγωγής), στα μεσαία στρώματα (των αγροτών και των αυτοαπασχολουμένων επαγγελματιών της πόλης) και σχετική απεύθυνση σε τμήματα της αστικής τάξης. Η μικροαστική τάξη στην εκδοχή των νέων (τεχνοκρατικών) μικροαστικών μερίδων, επάνδρωσε τους πολιτικούς μηχανισμούς του ΠΑΣΟΚ κυρίαρχα, γιατί, και λόγω του εκπαιδευτικού της επιπέδου, και εξαιτίας της κοινωνικής της ιδεολογίας, διαδραμάτισε το ρόλο του συνεκτικού ιστού, το ρόλο του διαμεσολαβητή, για την άσκηση της αστικής σοσιαλδημοκρατικής ηγεμονίας στα ευρύτατα λαϊκά εργατικά στρώματα που συγκρότησαν και συνεχίζουν να αποτελούν την εκλογική - πολιτική - κοινωνική βάση αναφοράς του ΠΑΣΟΚ. Το ότι το ΠΑΣΟΚ δεν υπήρξε και δεν είναι πολιτικός σχηματισμός των μικροαστικών στρωμάτων (παρ' όλη βέβαια την ένταξη και μερίδων της μικροαστικής τάξης στα διαταξικά πολιτικά του πλαίσια), πολιτική έκφραση της «μικροαστικής ασυναρτησίας - λαϊκισμού», των μικροαστικών «ταλαντεύσεων - παλινωδιών» (όπως αρέσκεται να συνεχίζει να το αντιμετωπίζει το σημερινό ΚΚΕ και ο ΣΥΝ), αλλά απεναντίας λαϊκός διαταξικός πολιτικός σχηματισμός, πλατειάς εργατικής - αγροτικής - μικροαστικής βάσης, κάτω απ' την κυρίαρχη καταθλιπτική αστική - σοσιαλδημοκρατική ηγεμονία, προκύπτει και από τα ακόλουθα γεγονότα: 1 Κατά πρώτο, το αδιαμφισβήτητο γεγονός της ισχυρότατης εργατικής συνδικαλιστικής του επιρροής και μάλιστα στα πιο νευραλγικά στρώματα της εργατικής τάξης (βιομηχανικοί εργαζόμενοι - μισθωτοί στις κοινωφελείς επιχειρήσεις), όπως εξίσου στο συνδικαλιστικό συνεταιριστικό αγροτικό κίνημα, σε ποσοστά αντίστοιχα ή ψηλότερα ως προς το γενικό εκλογικό του ποσοστό, πράγμα που καταδείχνει μια σχετική αντιστοίχηση εκλογικής επιρροής και κοινωνικής υποδομής. Απεναντίας, στις διαταξικές επιστημονικοτεχνικές επαγγελματικές οργανώσεις της νέας μικροαστικής τάξης (Τεχνικό Επιμελητήριο, Δικηγορικοί - Ιατρικοί Σύλλογοι, Οικονομικό Επιμελητήριο κλπ.), η κοινωνική του επιρροή στάθηκε πάντοτε σαφώς κατώτερη της [γενικής εκλογικής του εμβέλειας. Αντίθετες ακριβώς στάθηκαν πάντοτε οι επιδόσεις [του παραδοσιακού κομμουνιστικού κινήματος στις διαταξικές οργανώσεις της νέας μικροαστικής τάξης, όπως και σ' εκείνες των παραδοσιακών της τμημάτων (επαγγελματοβιοτέχνες), όπου η επιρροή του ήταν πάντοτε κατά πολύ μεγαλύτερη της γε' νίκης του πολιτικής εμβέλειας. Κατά δεύτερο, η εκλογική πολιτική του απήχηση σ' όλες τις κοινοβουλευτικές Ι και δημοτικές αναμετρήσεις, εντοπίζεται κυρίαρχα στους εργατικούς λαϊκούς δήμους και περιφέρειες των αστικών κέντρων, στις επαρχιακές σχετικά βιομηχανοποιημένες πόλεις, και κατ' αντιστοιχία σε υποβαθμισμένες μειονεκτικές αγροτικές περιφέρειες. Απεναντίας, η πολιτικοεκλογική του αγκύρωση σε αστικές περιοχές και αγροτικές περιφέρειες με έντονη την παρουσία της παραδοσιακής και νέας μικροαστικής τάξης είναι σαφώς περιορισμένη σε σχέση με τα συνολικά εθνικά επίπεδα. Άλλωστε, είναι φανερή στην τελευταία περίοδο η συνεχής μετατόπιση παραδοσιακών εργατικών αριστερών λαϊκών στρωμάτων προς τη σφαίρα της εκλογικής επιρροής του ΠΑΣΟΚ, ενώ δεν καταγράφεται καμιά αντίρροπη κοινωνική κίνηση. Κατά τρίτο, αν θεωρηθεί ότι το ΠΑΣΟΚ έκφρασε και συνεχίζει να εκπροσωπεί τα μικροαστικά στρώματα (στη λογική της μηχανιστικής αντίληψης: Ν.Δ. - εκπροσώπηση της αστικής τάξης, ΠΑΣΟΚ - έκφραση της Σελίδα 12 / 16