Η μυκηναϊκή παρουσία στην Δύση. Γιάννης Παπαδημητρίου Ιωάννινα 2016

Transcript

1 Η μυκηναϊκή παρουσία στην Δύση Γιάννης Παπαδημητρίου Ιωάννινα 2016

2 Απαρχές Ενδείξεις εμπορικών και πολιτισμικών σχέσεων ήδη από την 4 η χιλιετία π.χ. μεταξύ του αιγαιακού χώρου και του υπόλοιπου κόσμου Οργάνωση μινωικού ανταλλακτικού εμπορίου με βάση τις ανάγκες του ελλαδικού χώρου για μεταλλεύματα Σταδιακά, αυξήθηκε η ανάγκη εισαγωγών μετάλλων και πολύτιμων υλικών Επί Μυκηναίων, οι εμπορικοί δρόμοι εκτείνονταν σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο

3 Μέθοδοι ταυτοποίησης ευρημάτων ως εμπορικών προϊόντων Το αντικείμενο μελετάται πάντα σε συνάρτηση με το περιβάλλον context στο οποίο βρίσκεται Κριτήρια ταυτοποίησης: χρονολόγηση, τεχνοτροπία, μορφή και διάκοσμος, πρώτη ύλη Τρόποι χρονολόγησης: χημική ανάλυση ραδιοχρονολόγηση Όμως, στην προϊστορία συχνά ανιχνεύουμε κοινά μοτίβα, πιθανότατα αρχετυπικά

4 FM (46) Running Spiral

5 Μυκηναϊκό εμπόριο Ανθεί από τον 14 ο αι. κ.ε. (μετά την διασφάλιση της εσωτερικής ειρήνης) Τα μυκηναϊκά κέντρα βρίσκονται σε ευνοϊκές για εμπόριο θέσεις Ευρήματα σε όλόκληρη σχεδόν την Ευρώπη, συνήθως χρηστικά και περίτεχνα Λόγω της μεγάλης διασποράς, είναι πιθανόν μυκηναϊκά αντικείμενα να αποτελούσαν προιόντα μετεμπορίου ή μεταπρατικού εμπορίου (οι ίδιοι οι μυκηναίοι ασκούσαν μεταπρατικό εμπόριο στα προιόντα της Ανατολής προς την Δύση και vice versa) Στην ΥΕΙΙΙΓ μειώνονται αισθητά οι εξαγωγές και παρατηρείται ανάγκη για μέταλλα

6 Μορφή εμπορίου Τους πρώτους αιώνες, ίσως με κάποιος λαούς, υπήρχε είδος «σιωπηλού εμπορίου» Σταδιακά δημιουργούνται εμπορικά πρακτορεία, σπανίως «αποικίες» Σταδιακή εκπομπή και πολιτισμικών στοιχείων (εύρος επιδράσεων τους τοπικούς πληθυσμούς) Εντοπίζονται και τοπικά εργαστήρια που ειδικεύονται σε απομιμήσεις μυκηναϊκών ειδών Γραφειοκρατικά δομημένο εμπόριο: ο «άναξ» διόριζε έμπιστους αυλικούς που στελέχωναν τις θέσεις σχετικές με την εμπορική δραστηριότητα

7 Ιταλία Γνωστή ήδη στα μινωικά εμπορικά δίκτυα Αρχαίοι Έλληνκες και Λατίνοι συγγραφείς (και η μυθολογία) πιστοποιούν την ύπαρξης σχέσεων μεταξύ Ιταλικής χερσόνησου και αιγαιακού χώρου από την προιστορία 1958: Ο W. Taylor καταλογραφεί τα μυκηναικά αγγεία στην Ιταλία Βρέθηκαν κυρίως σε οικισμούς λόγω της χρηστικότητάς τους Δεν πρέπει η μυκηναϊκή κεραμική να συγχέονται με τα τοπικά (αλλά επιρρεασμένα από τον αιγαιακό χώρο) Ceramica grigia και Dolii cordonati

8 Σαρδηνία Σημαντικότατο κοίτασμα κασσιτέρου Πολυπολιτισμικότητα λόγω της σημασίας εξαγωγής κασσιτέρου Πιθανόν από τους πρώτους σταθμούς των Μυκηναίων στην δύση Πληθώρα μυκηναϊκής κεραμικής και μεταλλοτεχνίας (προιόντα εξαγωγών, ανταλλάξιμα με κασσίτερο) Τα περισσότερα ευρήματα βρέθηκαν σε nuraghe

9

10 Λάτιο Σημαντική θέση, επίσης φέρει πρώιμη μυκηναική παρουσία Σειρά μύθων θέλει την περιοχή να αποικίζεται από Μυκηναίους (σημαντικότερος ο μύθος του Ευάνδρου) Μέσω της γλωσσολογίας, ανιχνεύουμε επιδράσεις σε λατινικές λέξεις από την Γραμμική Β. Οι όροι αναφέρονται: Στον οπλισμό Στην αρχιτεκτονική Στον ρουχισμό Σε αγροτικές και κτηνοτροφικές διαδικασίες Στην θρησκεία

11 Luni sul Mignonne Μια από τις σημαντικότερες τοποθεσίες με μυκηναϊκή παρουσία στην Ιταλία, πιθανότατα «αποικία» Φυσικά οχυρή και εύφορη θέση

12

13 Ν. Ιταλία Σημαντικότερη τοποθεσία με μυκηναϊκή παρουσία το Scoglio del Τonno (κοντά στον Τάραντα) Πλούτος ευρημάτων μυκηναϊκής μεταλλοτεχνίας, κεραμικής και τοπικής κεραμικής

14

15 Σικελία 1880: O P. Orsi ανασκάπτει διάφορα grotticelle Στα ταφικά αυτά μνημεία, εντοπίζονται σχεδόν πάντοτε μυκηναϊκά αγγεία Στην θέση Pantalica έχει βρεθεί μεγαλιθικό ανάκτορο Στο Plemmyrion έχει βρεθεί μυκηναϊκή και τοπική μεταλλοτεχνία Στην θέση Milena έχει ανασκαφεί θολωτός τάφος Στην Monte Sallia έχει βρεθεί το περίφημο «κύπελλο της Monte Sallia»

16

17

18 Β. Ιταλία Ο τύπος εγχειριδίου Peschiera ήταν ευρέως διαδεδομένος στην Μεσόγειο της εποχής του χαλκού Colline metallifere: περιοχή κοντά στην Σιένα, πλούσια σε μεταλλοφόρα κοιτάσματα. Είχε ευρεία χρήση κατά την εποχή του χαλκού αλλά και αργότερα

19

20 Αιολίδες νήσοι Η αρχαιολογική έρευνα στα νησιά αυτά υπάγεται κυρίως στον αρχαιολόγο Βernabo Brea. Οι δυσκολίες ήταν μεγάλες καθώς τα νησία κατοικούνταν μέχρι και την Ρωμαϊκή περίοδο Τα σημαντικότερα νησιά με μυκηναική παρουσία ήταν τα: Ιscia Panarea Filicudi Vivara Salina

21 Lipari Ίσως η πρώτη εγκατάσταση Μηκηναίων στην δύση Συνεχής κατοίκηση, από τα κυκλαδίκά χρόνια έως και τα ρωμαικά Ευρήματα κάθε είδους και αρκετά Unica Αγγεία που έφεραν εγχάρακτη σήμανση

22

23 Βαλκάνια Διάφοροι πολιτισμοί των Βαλκανίων ακμάζουν ήδη από την εποχή του κυκλαδικού πολιτισμού (και παλαιότερα) Υπάρχουν συνεχώς σχέσεις μεταφοράς, τόσο αντικειμένων όσο και πολιτστικών στοιχείων, μεταξύ των Βαλκανίων και του αιγαιακού χώρου Στα Βαλκάνια ανθεί η μεταλλοτεχνία, με πλήθος εργαστηρίων να ειδικεύονται στην παρασκευή όπλων, κοσμημάτων, χρηστικών αντικειμένων κλπ, είτε τοπικής είτε μυκηναϊκής μορφής

24 Κεντρική Ευρώπη Εμφανής έλειψη επαρκών στοιχείων για οποιοδήποτε συμπέρασμα Γνωρίζουμε ότι το βαλτικό κεχριμπάρι (ήλεκτρο) ήταν ευρέως διαδεδομένο στον τότε γνωστό κόσμο και έφτανε στο Αιγαίο μέσω μεσαζώντων Παντού υπάρχουν στοιχεία που ίσως μπορούν να ταυτισθούν με μυκηναϊκά παράλληλα Σημειώνουμε ακόμα και τις απόψεις που υποστηρίζουν ότι πιθανότατα το άρμα εισήχθη στον μυκηναϊκό κόσμο από τον Βορρά και συγκεκριμένα από λαούς της στέππας. Πιθανότατα, λόγω της διαφοροποίησης των τύπων αρμάτων, οι Μυκηναίοι να επηρεάστηκαν τόσο από άρματα λαών της κεντρικής Ευρώπης και της στέππας όσο και λαών της Ανατολής

25 Μάλτα και Ιβηρική χερσόνησος Βorg en Νadur: τοποθεσία στην Μάλτα με κάποια μυκηναικά κεραμικά θραύσματα την οποία ανέσκαψε ο John Evans το 1953 Οι μεσογειακές ακτές της Ισπανίας, πλούσιες σε κασσίτερο, ίσως είχαν προσελκύσει Μυκηναίους, όπως μαρτυρούν θραύσματα αγγείων στην περιοχής της Σαραγόσα. Ίσως όμως τα αγγεία αυτά να ταξίδεψαν ανεξάρτητα.

26 Επίλογος Τον 11 ο αι το μυκηναϊκό εμπόριο παρακμάζει. Οι σημαντικότεροι σταθμοί παραμένουν ενεργοί Ο μυκηναϊκός πολιτισμός αποτέλεσε «χωνευτήρι» πολιτισμών, ενσωματώνοντας και φέρνοντας σε επαφή άλλους πολιτισμούς που τους χαρακτήριζαν τελείως ανομοιογενή στοιχεία Τα πολυσύνθετα και περίπλοκα μυκηναϊκά εμπορικά δίκτυα αποτέλεσαν πεδίο συζητήσεων πολλών αρχαιολόγων και ο τρόπος προσέγγισής τους ποικίλλει από αυτόν που θέλει τους εμπορικούς δρόμους να εξετάζονταν βάσει παραγωγού - παραλήπτη έως μια νέα αντίληψη βάσει της οποίας η διαδρομή ενός προιόντος και οι ενδεχόμενες χρήσεις του να πρέπει να εξετάζονται μεμονωμένα με βάση το ίδιο το προιόν

27 Βιβλιογραφία Broodbank C. The Making of the Middle Sea. Thames & Hudson. London, 2013 Dickinson O. Αιγαίο: Εποχή του Χαλκού. Εκδόσεις Καρδαμίτσα. Αθήνα, 2003 Dickinson O. Προέλευση του Μυκηναϊκού Πολιτισμού. Εκδόσεις Καρδαμίτσα. Αθήνα, 2014 Mosse C, & Schnapp-Gourbeillon A. Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας. Εκδόσεις Παπαδήμα. Αθήνα, 2013 Peruzzi E, Myceneans in Early Latium. Edizioni dell' Ateneo & Bizzarri. Roma Renfrew C, Bahn P. Αρχαιολογία: Θεωρίες, Μεθοδολογία και Πρακτικές Εφαρμογές. Εκδόσεις Καρδαμίτσα. Αθήνα, 2011 Smith ΤR, Mycenaean Trade and Interaction in the West Central Mediterranean: BC. British Archaeological Reports International Series 371. Oxford, 1987 Stubbings FH. The Expansion of the Mycenean Civilization (Cambridge Ancient History, Revised Edition, Vol. ii, ch. xxii(a)). Cambridge University Press. Cambridge, 1964 Taylour W. Mycenaean Pottery in Italy. Cambridge University Press. Cambridge, 1958 Vagnetti L. Mycenaean Pottery in the Central Mediterranean: Imports and Production in their Context. In: Crielaard JP, Stissi V, van Wijngaarden GJ (eds). The Complex Past of Pottery: Production, Circulation and Consumption of Mycenaean and Greek Pottery (Sixteenth to Early Fifth Centuries BC). JC Gieben. Amsterdam, 1999; pp van Wijngaarden GJ. Production, Circulation and Consumption of Mycaenean Pottery (16th to 12th Centuries). In: Crielaard JP, Stissi V, van Wijngaarden GJ (eds). The Complex Past of Pottery: Production, Circulation and Consumption of Mycenaean and Greek Pottery (Sixteenth to Early Fifth Centuries BC). JC Gieben. Amsterdam, 1999; pp Grguric N., The Mycenaeans c BC. Osprey publishing. Oxford, D Amato R. & Salimbeti A., Bronze age Greek warrior BC. Osprey publishing. Oxford, 2011