ΗΜΕΡΙΔΑ. Επιστροφή στην γεωργία; Μύθοι και πραγματικότητα. Γιώργος Αλεξόπουλος. Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών 6 Ιουνίου 2012

Transcript

1 ΗΜΕΡΙΔΑ Επιστροφή στην γεωργία; Μύθοι και πραγματικότητα Τμήμα Αγροτικής Οικονομίας & Ανάπτυξης Π.Μ.Σ. Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη & Διαχείριση του Αγροτικού Χώρου Γιώργος Αλεξόπουλος Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών 6 Ιουνίου 2012

2 Συνοπτικά θα αναφερθούν. Παράγοντες που επηρεάζουν την προσφορά και τη ζήτηση Τι αλλάζει με την κρίση Αναδυόμενες στρατηγικές προσαρμογής (επιβίωσης κατ άλλους)

3 Παράγοντες που επηρεάζουν την προσφορά & ζήτηση -Αύξηση πληθυσμού -Αύξηση στο κατά κεφαλήν εισόδημα -Ποιότητα & διαθεσιμότητα φυσικών πόρων -Τεχνολογική εξέλιξη -Επενδύσεις (υποδομές και R&D) -Τιμές εισροών

4 Κοινωνικο-οικονομικές μεταβολές Αύξηση του πληθυσμού (30% έως το 2030) Αύξηση εισοδήματος (στον «αναπτυσσόμενο» κόσμο) Μεταβολή των διατροφικών συνηθειών (ιδιαίτερα σε ταχύτατα αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ασίας) Αύξηση της ζήτησης για κρέας, γαλακτοκομικά και επεξεργασμένα τρόφιμα Αύξηση της ζήτησης για εισροές ( αλλά και για ενέργεια) Αύξηση του μ.ο. ηλικίας των γεωργών Ισχυρές τάσεις αστικοποίησης (το 75% της αύξησης του πληθυσμού στις αναπτυσσόμενες χώρες θα συγκεντρωθεί σε αστικές περιοχές) πιέσεις που θα μεταβάλλουν τον αγροτικό χώρο και τις χρήσεις γης

5 Φυσικό περιβάλλον Κλιματική αλλαγή: Αύξηση της μέσης θερμοκρασίας (κρίσιμη μεταβολή) Μείωση των βροχοπτώσεων Αύξηση της συχνότητας και της έντασης των «επικίνδυνων καιρικών φαινομένων» Μείωση ή/και Υποβάθμιση διαθέσιμων φυσικών πόρων Το 70% της παγκόσμιας χρήσης του πολυτιμότερου πόρου «νερό» συνδέεται με την άσκηση της γεωργίας Υψηλή μεταβλητότητα στην παραγωγή Η αναμενόμενη αύξηση των αποδόσεων θα υπολείπεται της εκτιμώμενης αύξησης της ζήτησης πιέσεις στις τιμές

6

7

8 Χρηματο-οικονομικό περιβάλλον Παράγοντες που οδηγούν σε αύξηση των τιμών των τροφίμων: Μείωση των αποθεμάτων σιτηρών από το 2003 (σε επίπεδα χαμηλότερα ακόμη και από αυτά που παρατηρήθηκαν στις πετρελαϊκές κρίσεις του 70) Η αύξηση της παραγωγής υπολείπεται της αύξησης της ζήτησης Μονομερείς αποφάσεις που επηρεάζουν το εμπόριο (απαγορεύσεις και φόροι στις εξαγωγές) Άμεσες επιπτώσεις α) της μεταβολής της τιμής της ενέργειας στη γεωργία και β) των ενεργειακών πολιτικών που συνδέονται με τη γεωργία (βιοκαύσιμα) Χρηματιστηριακή Κερδοσκοπία (κυρίως εντείνει τη μεταβλητότητα των τιμών) Απειλή της επισιτιστικής ασφάλειας κοινωνικές κρίσεις

9 Μια προσφιλής διαδρομή/ερμηνεία σε διεθνές επίπεδο Πετρέλαιο-Βιοκαύσιμα: Αύξηση της τιμής του πετρελαίου (2πλασιασμός σε ένα χρόνο) Αύξηση του κόστους παραγωγής σιτηρών Στροφή σε ενεργειακές καλλιέργειες - βιοκαύσιμα Το 30% της παραγωγής αραβοσίτου στις ΗΠΑ σε βιοκαύσιμα Αύξηση της τιμής του αραβόσιτου Επίσης Μείωση των αποδόσεων σιτηρών «παγκόσμιων παικτών» λόγω ξηρασίας (Αυστραλία, Ουκρανία κ.λπ) 2007 Απαγόρευση εξαγωγών από Ουκρανική κυβέρνηση Περιορισμοί στις εξαγωγές και συνακόλουθος «πανικός» στις αγορές, μετέτρεψαν την οριακή ισορροπία των αγορών σε κρίση

10

11 Προβλέψεις USDA, OECD, FAO: οι τιμές σίτου και αραβοσίτου θα αυξηθούν 30-60% την επόμενη δεκαετία ενώ του ρυζιού κατά 10-30% (σημειώνεται ότι η τιμή του ρυζιού υπερδιπλασιάστηκε μόλις σε 4 μήνες 1/2008-4/2008) Η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού κατά 30% θα απαιτήσει αύξηση της παραγωγής κατά 70% (η μεγαλύτερη παραγωγή αναμένεται να συμβεί στις αναπτυσσόμενες χώρες ) Κοινός παρονομαστής παραμένει η υψηλή μεταβλητότητα στις τιμές των αγροτικών προϊόντων Η κλιματική αλλαγή & τα (συχνότερα) ακραία καιρικά φαινόμενα θα εντείνουν τα προβλήματα (προσφορά) Αύξηση 8% κατ έτος της παραγωγής που θα οδηγείται σε βιοκαύσιμα 2030 το 40% σιτηρών Κρίσιμη παράμετρος όλων των προβλέψεων η σχέση πετρελαίου-βιοκαυσίμων

12 Τι αλλάζει με την κρίση Οι προβλέψεις έχουν λάβει υπόψη τους μια αργή αλλά σταθερή ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας (στοιχεία 2010 ) Σήμερα η εικόνα είναι πολύ πιο «θολή» «Υπερθέρμανση» ή επιβράδυνση της ανάπτυξης σε ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομίες Περαιτέρω μείωση των χρηματικών μεταβιβάσεων προς λιγότερο αναπτυγμένες χώρες (εμβάσματα) και ένταση πληθυσμιακών πιέσεων Καθυστερήσεις στις αναγκαίες επενδύσεις/ αγροτικές υποδομές και εκσυγχρονισμό Επιβράδυνση των πρωτοβουλιών έρευνας και ανάπτυξης που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αύξηση της παραγωγικότητας στη γεωργία

13 Τι αλλάζει με την κρίση Επισιτιστική ασφάλεια ζητούμενο και στις αναπτυγμένες οικονομίες (2010: >1 δις σε παγκόσμιο επίπεδο στις ΗΠΑ 1/6) Η κρίση περιορίζει τις επιλογές/δυνατότητες των κρατών να εφαρμόσουν πολιτικές που θα αντιμετωπίζουν τα προβλήματα που δημιουργεί η υψηλή μεταβλητότητα των τιμών Αυξάνει ο κίνδυνος προστατευτισμού και επαναφοράς εμποδίων στο εμπόριο των αγροτικών προϊόντων Η κρατική διαχείριση κινδύνων που συνδέονται με την αγροτική παραγωγή θα περιοριστεί σε έκταση και σημασία μεταβίβαση σχετικών πρωτοβουλιών και «απαίτηση» προσαρμογής στις νέες συνθήκες των γεωργών Η γενικότερη κατάσταση της οικονομίας και του τραπεζικού κλάδου περιορίζει τις διαθέσιμες πιστώσεις προ τη γεωργία και εντείνει τα προβλήματα σε όσους είχαν την ατυχία να βρεθούν σε κατάσταση υπερχρέωσης

14 Τι αλλάζει με την κρίση Η υποχώρηση της τιμής του πετρελαίου και η κάθετη πτώση του κόστους μεταφορών βελτίωσε τα περιθώρια κέρδους των παραγωγών αγροτικών προϊόντων Καθώς η ζήτηση για τρόφιμα είναι ανελαστική ο πρωτογενής τομέας έφθινε λιγότερο κατά τη διάρκεια της κρίσης τα εισοδήματα στις αγροτικές περιοχές εμφανίστηκαν πιο ανθεκτικά σε σχέση με τα εισοδήματα στις αστικές περιοχές Τα παραπάνω αναθέρμαναν το ενδιαφέρον για δραστηριοποίηση νέων στον πρωτογενή τομέα ΌΜΩΣ, όπως θα φανεί και στη συνέχεια τα οφέλη δεν κατανέμονται ισομερώς (ακόμη και αν ληφθεί η ίδια χώρα ως πεδίο αναφοράς) τα προβλήματα που προϋπήρχαν της κρίσης εξακολουθούν να χαρακτηρίζουν τον τομέα, και εν πολλοίς εντείνονται

15 Έρευνα της US National Young Farmer s Coalition 11/2011 Building a Future With Farmers: Challenges Faced by Young, American Farmers and a National Strategy to Help Them Succeed Γενικά δεδομένα 2 εκ γεωργοί/κτηνοτρόφοι το 2007 Για κάθε νέο γεωργό <35 ετών αντιστοιχούν 6 γεωργοί >65 ετών Μ.Ο. ηλικίας 57 έτη Την επόμενη 15ετία το ¼ των γεωργών θα συνταξιοδοτηθεί Η έρευνα 1300 γεωργοί από 34 πολιτείες Το 68% < 35 χρονών με την πλειοψηφία να βρίσκεται στα έτη με 1-5 χρόνια εμπειρίας

16

17 Ποια προβλήματα αντιμετωπίζουν οι νέοι Έλλειψη κεφαλαίων (78%) Πρόσβαση σε διαθέσιμη γη (68%) Υπηρεσίες υγείας (47%) Πρόσβαση σε πιστώσεις (40%) Γνώσεις Οργάνωσης & Διαχείρισης και Μαρκετινγκ (36%) Πρόσβαση στις αγορές (30%) Εκπαίδευση και κατάρτιση (26%)

18 Που βλέπουν τις «ευκαιρίες» Οργανική γεωργία (73%) Τοπικά προϊόντα (70%) Τοπικές αγορές τροφίμων - Τοπικές συμπράξεις (55%) Community supported agriculture (49%) Τι ζητούν Επέκταση και βελτίωση της κατάρτισης νέων αγροτών Εθνικό σύστημα αγροτικής πληροφόρησης Βελτίωση της πρόσβασης σε κεφάλαια Βελτίωση πρόσβασης σε γη μέσω φοροελαφρύνσεων σε όσους ενοικιάζουν/χρονο-μισθώνουν γη σε νέους αγρότες

19

20 Συνοπτικές παρατηρήσεις Οι μεγάλες φάρμες βασίζουν τα καλά τους αποτελέσματα στην ποσότητα της παραγωγής και στη διατήρηση θετικών περιθωρίων λόγω μειωμένου κόστους ακόμη και όταν είναι οριακά θετικές το μέγεθος της παραγωγής επιφέρει σημαντικά κέρδη Οι μικρές φάρμες αδυνατούν συνήθως να επιτύχουν οικονομίες κλίμακας στα «βασικά-μη διαφοροποιημένα προϊόντα» (commodities) Ακόμη κι αν καταφέρουν να επιτύχουν θετικά αποτελέσματα, το μέγεθος της παραγωγής δεν είναι ικανό να τους διατηρήσει στην αγορά Η κατεύθυνση αυτή της παραγωγής «επιβάλλει» συλλογική δράση (αύξηση μεγέθους, διαπραγματευτικής ικανότητας, συνεταιρισμοί κ.λπ) Παράλληλα παρατηρείται στροφή προς Συλλογικές δράσεις Τοπικές αγορές τροφίμων Επαναπροσδιορισμό της θέσης τους στην αγροδιατροφική αλυσίδα νέες, ποιοτικότερες και πιο ανθεκτικές σχέσεις με τον καταναλωτή Παραγωγή ποιοτικών προϊόντων με «ειδικά» χαρακτηριστικά

21 Είναι αρκετό να παράγεις ποιοτικό προϊόν για να επαναπροσδιορίσεις τη θέση σου στην αγορά και να «απαιτήσεις» μεγαλύτερο τμήμα της προστιθέμενης αξίας? Η πολυπλοκότητα της αγοράς: Σχόλια με αφορμή την περίπτωση του ελαιολάδου Η Ισπανία κυριαρχεί με 40% της παγκόσμιας παραγωγής (μόλις το 30% της οποίας εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο) Η ισπανική παραγωγή το 2009 ήταν σχεδόν διπλάσια εκείνης της περιόδου (η ελληνική σχεδόν στάσιμη >70% ως εξαιρετικά παρθένο) Τυποποιείται το 50% (μόλις το 20% της ελληνικής) Υπερ-εντατική καλλιέργεια, μηχανική συλλογή έως 1/10 του ελληνικού κόστους παραγωγής Δημιουργία συνθηκών αγοράς που αντιστοιχούν σε «commodity» ο έλληνας παραγωγός αντιμετωπίζει τιμές μικρότερες του κόστους του

22 Σχόλια με αφορμή την περίπτωση του ελαιολάδου Παραγωγή και επεξεργασία κατακερματισμένη (λιγότερο στην Ισπανία) Συσκευασία και τυποποίηση κυριαρχεί μικρός αριθμός ισχυρών εταιρειών Η επεκτατική πολιτική των διατροφικών ομίλων τα τελευταία χρόνια έχουν οδηγήσει σε μεγάλη συγκέντρωση στον κλάδο, με αποτέλεσμα το 50% των διεθνών πωλήσεων τυποποιημένου ελαιολάδου να ελέγχεται από 4 εταιρείες ισπανικών συμφερόντων (SOS, Sovena, Acesur, Ybarra-Migassa) οι οποίες ελέγχουν τις κορυφαίες επωνυμίες ελαιολάδου διεθνώς (οι οποίες είναι κυρίως ιταλικές ) Πρόσφατη έκθεση του Πρέσβη της Ελλάδος για την αγορά ελαιολάδου στη Ρωσία, καταδεικνύει το γεγονός της κυριαρχίας των ιταλικών επωνυμιών (ισπανικών συμφερόντων) στην αγορά των σουπερ μάρκετ ενώ επισημαίνει την παράλληλη πολιτική που έχουν αναπτύξει ιταλικές εταιρείες για την αποκλειστική προμήθεια των ιταλικών εστιατορίων (στη Ρωσία και αλλού) με ελαιόλαδο αμιγώς ιταλικών συμφερόντων

23 Συμπερασματικά Ακόμη και όταν το προϊόν σου είναι αντικειμενικά ποιοτικότερο Ακόμη και όταν υπηρετεί με τον καλύτερο τρόπο τις προϋποθέσεις/επιταγές της πολύ-λειτουργικής γεωργίας Ακόμη και όταν του αποδίδεις χαρακτηριστικά που ξεπερνούν τον τρόπο παραγωγής και αναφέρονται πλέον στη διατήρηση και ενίσχυση της πολιτιστικής σου ταυτότητας Η αγορά αρνείται πεισματικά να «ξεπεράσει» τα «θεμελιώδη» και αποδεικνύει ότι η ποιότητα και τα ειδικά χαρακτηριστικά απαιτούν ισχυρή οργάνωση, προγραμματισμό και συνέπεια για να εκτιμηθούν και να αποτιμηθούν

24 Η επόμενη μέρα της ελληνικής γεωργίας δεν είναι εύκολη Απαιτείται όραμα, στρατηγική, στόχοι, επαγγελματισμός και συνέπεια Σε συνθήκες κρίσης απαιτείται επιλογή των αποδοτικότερων πολιτικών/μέτρων και αποτελεσματικότητα Κυρίως όμως απαιτείται η γνώση της πραγματικότητας Σε αυτή την κατεύθυνση θα κινηθούν οι επόμενες παρουσιάσεις Ευχαριστώ για την υπομονή σας!