ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΓ' ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΓ' ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Θέμα: Οι Πολιτικές Συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενόψει και της Διεύρυνσης Σεμινάριο: Διοίκηση και Οικονομική Ανάπτυξη Επιβλέπουσα: Βεργοπούλου Μαρία Σπουδάστρια: Μαχαίρα Νίκη ΑΘΗΝΑ Ιούνιος 2002

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εργασία που ακολουθεί αναφέρεται στις πολιτικές συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στην προοπτική της διεύρυνσης της ΕΕ με τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και τις προκλήσεις που θέτει για τη συνοχή. Πρώτα γίνεται μια επισκόπηση της Ευρωπαϊκής Περιφερειακής Πολιτικής και παρουσιάζεται η συμβολή της στη επίτευξη μεγαλύτερου βαθμού οικονομικής και κοινωνικής συνοχής. Περιγράφονται οι περιφερειακές ανισότητες και τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσει η πολιτική αυτή στο μέλλον. Κατόπιν εξετάζεται το κρίσιμο θέμα της διεύρυνσης της ΕΕ όπου και αναλύονται οι προκλήσεις που θέτει η ένταξη των υποψήφιων χωρών για τη συνοχή με έμφαση στο πρόβλημα της χρηματοδότησης των πολιτικών συνοχής. Γίνεται μια περιγραφή της κατάστασης που επικρατεί στις υποψήφιες χώρες και εξετάζεται η προοπτική των πολιτικών συνοχής ενόψει της διεύρυνσης κυρίως όπως εμφανίζεται στην Πρώτη Έκθεση Προόδου για τη Συνοχή που πρόσφατα δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Διαπιστώνεται η ανάγκη για ενίσχυση των πολιτικών συνοχής στο μέλλον κυρίως λόγο της αύξησης των ανισοτήτων που θα επιφέρει η ένταξη των νέων χωρών. Στο τρίτο και τελευταίο μέρος της εργασίας παρουσιάζεται η συμβολή των λοιπών ευρωπαϊκών πολιτικών στη συνοχή (πολιτική απασχόλησης, ανταγωνισμού, έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης, ενέργειας, υποδομών κ.α.) καθώς και οι προτεραιότητες των πολιτικών συνοχής για την τρέχουσα προγραμματική περίοδο ( ). ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Πολιτικές Συνοχής, Οικονομική και Κοινωνική Συνοχή, Διεύρυνση, Χώρες Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, Ευρωπαϊκή Περιφερειακή Πολιτική, Διαρθρωτικά Ταμεία, Περιφερειακές Ανισότητες 2

3 ABSTRACT This study refers to cohesion policies of the European Union. Particular importance is placed on the perspective of enlargement of the EU with the countries of Central and Eastern Europe and the challenge that poses for cohesion. Initially we undertake an overview of the European Regional Policy and present its contribution to the achievement of higher degree of economic and social cohesion. We point out the regional disparities and the problems this policy will face in the future. Then we investigate the crucial issue of the EU enlargement, where we detail the challenges joining of the candidate states poses for the cohesion with emphasis on the problem of financing the cohesion policies. A description of the conditions prevailing in the candidate countries is made and also is examined the perspective of the cohesion policies in view of the enlargement, particularly as it appears in the First Progress Report on Cohesion which was recently published by the European Commission. The need for support of the cohesion policies in the future is ascertained, mainly due to the increase of disparities the admission of new countries will bring. In the third and last part of this study we present the contribution of the rest European policies to cohesion (policy of employment, competition, research and technological advancement, energy, infrastructures etc.) as well as the priorities of the cohesion policies for the current programming period ( ). KEY WORDS: Cohesion Policies, Economic and Social Cohesion, Enlargement, Countries of Central and Eastern Europe, European Regional Policy, Structural Funds. 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 1. Εισαγωγή 6 2. Η Ευρωπαϊκή Περιφερειακή Πολιτική και η Συμβολή της στη Συνοχή Η Εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Περιφερειακής Πολιτικής Η Σημασία της Ευρωπαϊκής Περιφερειακής Πολιτικής Η Συμβολή των Διαρθρωτικών Ταμείων στη Συνοχή Διαρθρωτικές Πολιτικές και Περιφερειακές Ανισότητες Προς μια Χωροταξική Προσέγγιση Το Μέλλον της Ευρωπαϊκής Περιφερειακής Πολιτικής Η Προοπτική της Διεύρυνσης και το Μέλλον των Πολιτικών Συνοχής Η Επικείμενη Διεύρυνση και τα οφέλη που θα προκύψουν Η κατάσταση στις υποψήφιες χώρες Προκλήσεις που θέτει η διεύρυνση για τη συνοχή Το πρόβλημα της χρηματοδότησης των πολιτικών συνοχής μετά την διεύρυνση Η προοπτική των πολιτικών συνοχής Η Συμβολή των Ευρωπαϊκών Πολιτικών στη Συνοχή Δράσεις Συνοχής Οικονομική Συνοχή Απασχόληση και Κοινωνική Συνοχή Πολιτική Ανταγωνισμού Πολιτική Υποδομών και Ενεργειακή Πολιτική Ανάπτυξη Ανθρωπίνων Πόρων Το πρόβλημα της φτώχειας και το δημογραφικό πρόβλημα Καινοτομία, Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη Κοινή Αλιευτική Πολιτική και Κοινή Αγροτική Πολιτική. 78 4

5 4.10 Αποτελέσματα και Προτεραιότητες τρέχουσας προγραμματικής περιόδου ( ) Συμπεράσματα Στατιστικό Παράρτημα Συντομογραφίες Παρουσίαση Πινάκων και Διαγραμμάτων Πίνακες Διαγράμματα Βιβλιογραφία και άλλες πηγές Ελληνική Ξενόγλωσση 108 5

6 1. Εισαγωγή Από την υιοθέτηση της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης, η επίτευξη μεγαλύτερου βαθμού οικονομικής και κοινωνικής συνοχής αποτέλεσε θεμελιώδη αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σημαντικοί πόροι έχουν αφιερωθεί για την επίτευξη του σκοπού αυτού 1. Η πολιτική συνοχής επιδιώκει να βοηθήσει τις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες να επωφεληθούν από τα πλεονεκτήματα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Από το 1988 λοιπόν η πολιτική συνοχής κατέχει σημαντικό ρόλο στις προσπάθειες της ΕΕ για την οικοδόμηση μιας ολοένα στενότερης ένωσης μεταξύ των πολιτών. Η οικονομική σύγκλιση μεταξύ των περιφερειών της ΕΕ μέσω ενεργών παρεμβάσεων, είναι απαραίτητη για τη διατήρηση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου. Οι δράσεις συνοχής αντικατοπτρίζουν και ενισχύουν το πρότυπο της ευρωπαϊκής κοινωνίας, στο οποίο οι ίσες ευκαιρίες και η παροχή των βασικών κοινωνικών εγγυήσεων, μέσω εθνικών και κοινωνικών πολιτικών, αποτελούν τον πυρήνα των κοινωνικών και πολιτικών αξιών. Οι δράσεις αυτές στοχεύουν κυρίως στην προώθηση ευκαιριών στις μειονεκτικές περιφέρειες- περιφέρειες όπου τα σχετικά οικονομικά μειονεκτήματα μπορούν να αυξηθούν δεδομένου ότι τόσο οι παγκόσμιες όσο και οι ευρωπαϊκές δυνάμεις ολοκλήρωσης εντείνονται και ο ρυθμός των τεχνολογικών και κοινωνικών μεταβολών αυξάνεται. Οι δυνάμεις αυτές έχουν την τάση να παράγουν μια άνιση γεωγραφική κατανομή της οικονομικής δραστηριότητας, όπου οι περιφέρειες που βρίσκονται πλησιέστερα στον «πυρήνα» της αγοράς επωφελούνται περισσότερο ενώ εκείνες που βρίσκονται στην οικονομική και γεωγραφική «περιφέρεια», πολύ λιγότερο ή και καθόλου. Σε γενικές γραμμές ο ρόλος των προσπαθειών συνοχής της ΕΕ είναι να βοηθήσει τις μειονεκτικές περιοχές να αντιμετωπίσουν τις οικονομικά επιβλαβείς και κοινωνικά διχαστικές επιπτώσεις που συνοδεύουν τη διαδικασία οικονομικής ολοκλήρωσης. Η προώθηση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής τέθηκε κατά συνέπεια ως το αναγκαίο συμπλήρωμα της εσωτερικής αγοράς, «έγινε 1 Για την ΕΕΠ και την δημιουργία του στόχου της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής βλ.ν. Μούσης, Ευρωπαϊκή Ένωση, εκδόσεις Παπαζήση,1998,σελ

7 δηλαδή αποδεκτό ότι η απελευθέρωση της αγοράς και κατάργηση των εθνικών συνόρων θα πρέπει να συνοδευτεί από δράσεις που θα αυξήσουν την εσωτερική συνοχή του Ευρωπαϊκού χώρου και κυρίως θα αντισταθμίσουν τα προβλήματα που θα δημιουργηθούν στις αδύναμες περιφέρειες και χώρες της Κοινότητας. Η επιδίωξη της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής αναφέρεται στο άρθρο 2 της Συνθήκης ρητά και ως πρώτος στόχος της Ένωσης. Συγκεκριμένα το άρθρο 158 διακηρύσσει ότι η συνοχή αποτελεί προϋπόθεση για την αρμονική ανάπτυξη της ΕΕ «προκειμένου να προωθήσει τη συνολική αρμονική ανάπτυξη της, η Κοινότητα θα αναπτύξει και θα επιδιώξει τις δράσεις της που οδηγούν στην οικονομική και κοινωνική συνοχή». Επιπλέον τα άρθρο αυτό υπογραμμίζει ότι η προαγωγή της συνοχής απαιτεί ότι «η Κοινότητα θα στοχεύσει στη μείωση των ανισοτήτων μεταξύ των επιπέδων ανάπτυξης των διαφόρων περιφερειών και της καθυστέρησης των λιγότερο ευνοημένων περιφερειών ή νήσων, συμπεριλαμβανομένων των αγροτικών περιοχών». Η Συνθήκη, αναφέροντας ρητά τον στόχο της μείωσης των ανισοτήτων στην οικονομική ανάπτυξη, απαιτεί έμμεσα οι πολιτικές της ΕΕ, και ιδιαίτερα τα μέτρα για τη συνοχή, να επηρεάσουν τον πλούτο συντελεστών και την κατανομή των πόρων και να προωθήσουν την οικονομική ανάπτυξη. Συγκεκριμένα οι πολιτικές της συνοχής στοχεύουν να αυξήσουν τις επενδύσεις ώστε να επιτευχθεί υψηλότερη ανάπτυξη χωρίς να είναι επικεντρωμένες στην άμεση αύξηση της κατανάλωσης και στην αναδιανομή του εισοδήματος σε αντίθεση με τις εθνικές πολιτικές συνοχής που εν μέρει στοχεύουν στη μεταβίβαση εισοδήματος στις φτωχότερες περιοχές. Ο προϋπολογισμός της ΕΕ αποτελεί μέσο - κλειδί για την προαγωγή της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής. Η χώρα μας μάλιστα αποτελεί καθαρό αποδέκτη του προϋπολογισμού της ΕΕ 2 αφού ανήκει στις χώρες συνοχής. Προορισμός των επιχορηγητικών δαπανών είναι η μετατροπή της κατανομής των αγαθών ή και υπηρεσιών στην αγορά, αποσκοπώντας είτε στη διόρθωση της αποτυχίας είτε στη βελτίωση του αποτελέσματος στην αγορά. Οι αναδιανεμητικές δαπάνες αποτελούν το βασικό μέσο της πολιτικής συνοχής, με σκοπό την βελτίωση του διαρθρωτικού πλούτου των λιγότερο 2 Βλ. Παράρτημα, Πίνακας 2 όπου διαπιστώνεται ότι η Ελλάδα είναι καθαρός λήπτης του κοινοτικού προϋπολογισμού. 7

8 ευημερούντων περιφερειών. Αυτό επιδιώκεται μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων και πολλών άλλων πολιτικών της ΕΕ οι οποίες απευθύνονται στη βελτίωση του επιπέδου των υποδομών, της εκπαίδευσης και της επιστημονικής έρευνας στις περιφέρειες αυτές. Η πολιτική συνοχής είναι απαραίτητη προσθήκη της οικονομικής και νομισματικής ένωσης και βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη μιας Ένωσης που θα υπηρετεί τα κοινά συμφέροντα των λαών της. Δεν ωφελεί μόνο περιοχές που λαμβάνουν χρηματοδοτική βοήθεια, αλλά και άλλους τομείς, τόσο μέσω της αύξησης της ζήτησης των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται αλλού όσο και μέσω της ενίσχυσης της γενικής ανταγωνιστικότητας της Ένωσης και, επομένως, του ρυθμού ανάπτυξης που μπορεί να διατηρήσει μακροπρόθεσμα. Το άρθρο 159 της συνθήκης αναφέρει ότι ανά τριετία η Επιτροπή υποβάλλει «έκθεση σχετικά με την πρόοδο που έχει σημειωθεί για την υλοποίηση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής και σχετικά με τον τρόπο που έχουν συμβάλει τα διάφορα μέσα που προβλέπονται από το παρόν άρθρο». Σύμφωνα λοιπόν με τις επιταγές του παραπάνω άρθρου η Επιτροπή δημοσίευσε την Δεύτερη Έκθεση Οικονομικής και Κοινωνικής Συνοχής τον Ιανουάριο του Η έκθεση αυτή εξετάζει τα αποτελέσματα από την εφαρμογή των πολιτικών συνοχής. Ωστόσο πέρα από μια δεύτερη έκθεση συνοχής είναι ταυτόχρονα και μια πρώτη έκθεση διεύρυνσης αφού αναλύονται οι προοπτικές της διεύρυνσης και της μετάβασης σε μια ΕΕ των 27. Γίνεται μια ανάλυση της κατάστασης στα σημερινά κράτη μέλη και περιφέρειες σε σχέση με την οικονομική και κοινωνική συνοχή αλλά και του τρόπου με τον οποίο η κατάσταση αυτή αναμένεται να μεταβληθεί με τη διεύρυνση. Επίσης και στην Πρώτη Έκθεση Προόδου για τη Συνοχή η οποία δημοσιεύτηκε πρόσφατα (Ιανουάριος 2002) επικαιροποιούνται τα στοιχεία της δεύτερης έκθεσης και παρουσιάζονται τα πρώτα πορίσματα της συζήτησης που έχει γίνει ως τώρα για το μέλλον των πολιτικών συνοχής μετά το 2006, ενόψει της διεύρυνσης της ΕΕ με 10 νέα κράτη μέλη το Η πρώτη έκθεση σχετικά με τη συνοχή δημοσιεύτηκε από τη Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 1996 και αποτέλεσε τη βάση εκτεταμένης μεταρρύθμισης της περιφερειακής πολιτικής της ΕΕ. Η μεταρρύθμιση έλαβε οριστική μορφή με την Ατζέντα

9 Μέσα λοιπόν από τις δύο αυτές εκθέσεις αλλά και από τα αποτελέσματα του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Συνοχής που έγινε στις Βρυξέλλες τον Μάιο του 2001 θα δούμε τις προκλήσεις που θέτει για τη συνοχή η προοπτική της διεύρυνσης της ΕΕ αλλά και το πώς έχουν συμβάλλει οι διάφορες ευρωπαϊκές πολιτικές στη συνοχή. Πριν όμως περάσουμε στο θέμα της διεύρυνσης θα αναφερθούμε στη εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Περιφερειακής Πολιτικής και τα αποτελέσματα που έχει επιφέρει στην επίτευξη του στόχου της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής. 9

10 2. Η Ευρωπαϊκή Περιφερειακή Πολιτική και η Συμβολή της στη Συνοχή. 2.1 Η Εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Περιφερειακής Πολιτικής Η Περιφερειακή Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης 4 ξεκινά ουσιαστικά μετά την πρώτη διεύρυνση με την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης το Η πολιτική αυτή βαθμιαία ενισχύεται με την αύξηση των διατιθέμενων πόρων παράλληλα προς την εμβάθυνση των κοινοτικών πολιτικών και τη διαδοχική διεύρυνση σε χώρες και περιφέρειες με χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης 6. Στην περίοδο , η πιο σημαντική κοινοτική ενέργεια για την περιφερειακή ανάπτυξη ήταν η εφαρμογή των Μεσογειακών Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων στην Ελλάδα, στη Ν. Γαλλία και στην Ιταλία. Στόχος τους ήταν η υποβοήθηση της ανάπτυξης των μεσογειακών περιφερειών της ΕΕ. Μπορούν να θεωρηθούν ως μια πρώτη προσπάθεια άσκησης ουσιαστικής Ευρωπαϊκής Περιφερειακής Πολιτικής. Η περιφερειακή πολιτική της Κοινότητας αποκτά θεσμική υπόσταση ως πολιτική της Κοινότητας με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη το 1987 και εντάσσεται στα βασικά κείμενα των Ιδρυτικών Συνθηκών στο πλαίσιο πλέον της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής. Η προοπτική της ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς έδωσε μια μεγάλη ώθηση στην κοινοτική περιφερειακή πολιτική. Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη αναγνώρισε τη σημασία της για την ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής της Κοινότητας και προέβλεψε την αναθεώρηση των Διαρθρωτικών Ταμείων για τον ορθολογισμό και συντονισμό των δραστηριοτήτων τους. 4 Αναλυτικότερα για την πορεία της ευρωπαϊκής περιφερειακής πολιτικής βλ. Ν. Μαραβέγιας, Η Περιφερειακή Πολιτική, στο Ν.Μαραβέγιας, Μ.Τσινισιζέλης(επιμ), Η Ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1995, σελ Πρέπει να σημειωθεί ότι η σημασία του ΕΤΠΑ έως το υπήρξε περιορισμένη και η κοινοτική περιφερειακή πολιτική συμβολική. Έως την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη το ΕΤΠΑ χρηματοδοτούσε μόνο έργα ή ενέργειες που προτείνονταν από τα κράτη μέλη. 6 Βλ. Ε. Ανδρικοπούλου, Η Πολιτική Συνοχής και οι προοπτικές της, στο Ε. Ανδρικοπούλου Γρ. Καυκαλάς, Ο νέος Ευρωπαϊκός χώρος. Η διεύρυνση και η γεωγραφία της ευρωπαϊκής ανάπτυξης, σελ. 341, Πίνακα 1 όπου παρουσιάζονται τα σημεία σταθμοί της πορείας εξέλιξης της περιφερειακής πολιτικής σε σχέση με τους κύκλους διεύρυνσης και εμβάθυνσης. 10

11 Η ευρωπαϊκή αγορά έχει την τάση να ενισχύει τους προϋπάρχοντες πόλους έλξης των οικονομικών δραστηριοτήτων και επομένως να επιταχύνει τη τάση της συγκέντρωσης. Εάν δεν παίρνονταν μέτρα σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, η ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς θα έτεινε να διευρύνει τις ήδη υφιστάμενες ανισότητες στην κατάσταση των οικονομικών δραστηριοτήτων στο έδαφος της Ένωσης. Γι αυτό ο στόχος της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, δηλαδή η μείωση των αποστάσεων μεταξύ των διαφόρων περιοχών της Κοινότητας εισήχθη στη Συνθήκη από την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη συνδεόμενος με την ενιαία εσωτερική αγορά και την εξάλειψη των περιφερειακών ανισοτήτων που θα επιφέρει 7. Κατά συνέπεια, η προώθηση του στόχου της συνοχής δεν αντιβαίνει την ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς, αντίθετα αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την επίτευξή της με όρους πραγματικής και όχι πλασματικής σύγκλισης. Το 1988, ένα χρόνο αργότερα από τη θέση σε ισχύ της ΕΕΠ έχουμε την μεταρρύθμιση των Διαρθρωτικών Ταμείων 8 για την προγραμματική περίοδο που αποτέλεσε σταθμό στην εξέλιξη της περιφερειακής πολιτικής στην ΕΕ καθώς διπλασιάστηκαν οι δημοσιονομικοί πόροι των Διαρθρωτικών Ταμείων έως το 1993, σε σχέση με το 1987 και αναμορφώθηκαν οι Κανονισμοί που θέτουν το γενικό πλαίσιο. Ο Κανονισμός 2052/88 του Συμβουλίου έθεσε τις βασικές αρχές και μεθόδους δράσης των Διαρθρωτικών Ταμείων 9. Η μεταρρύθμιση των Διαρθρωτικών Ταμείων συνέδεσε καλύτερα μεταξύ τους τις διάφορες δραστηριότητες που αναλαμβάνουν οι διαρθρωτικές πολιτικές και συνέβαλε στη σύλληψη μιας σφαιρικής αντιμετώπισης της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής της Κοινότητας. Μετά την αναθεώρηση των Διαρθρωτικών Ταμείων, έγιναν νέες βελτιώσεις, όπως η απλούστευση των διαδικασιών προγραμματισμού και απόφασης, ο καλύτερος συντονισμός μεταξύ των διαρθρωτικών μέσων, η ενίσχυση του προγραμματισμού, της συμπληρωματικότητας των κοινοτικών και εθνικών δραστηριοτήτων και της σύμπραξης ιδίως με τους κοινωνικούς εταίρους. 7 Διαπιστώνεται λοιπόν η σύνδεση της Κοινοτικής Περιφερειακής Πολιτικής με την Ενιαία Εσωτερική Αγορά. Βασικός σκοπός της εμπλοκής της Κοινότητας σε θέματα περιφερειακής πολιτικής ήταν η μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων τις οποίες εντείνει το άνοιγμα των αγορών των Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 8 Βλ. Ν. Μούσης, Εγχειρίδιο Ευρωπαϊκής Πολιτικής, Εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2000, σελ βλ. Ε.Ε. Ευρ. Κοινοβούλιο. L 185 της

12 Από το Νοέμβριο του 1993, η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση πλαισίωσε και ενδυνάμωσε την Ευρωπαϊκή Περιφερειακή Πολιτική, ιδίως με την ανάδειξη της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής σε θεμελιώδη στόχο της Ένωσης, με τη δημιουργία του Ταμείου Συνοχής, με την ίδρυση της Επιτροπής των Περιφερειών και με την ανάπτυξη των διευρωπαϊκών δικτύων υποδομών. Η μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων αποτελεί πλέον έναν από τους βασικούς όρους της οικονομικής και πολιτικής προόδου της Ευρωπαϊκής Ένωσης 10. Κατά συνέπεια η σημασία της Ευρωπαϊκής περιφερειακής πολιτικής μεγάλωσε από τότε που η Συνθήκη την έκανε κύριο εργαλείο για την οικονομική και κοινωνική συνοχή, που είναι απαραίτητη για την Οικονομική και Νομισματική Ένωση, η οποία απαιτεί τη σύγκλιση των οικονομιών των Κρατών Μελών. Με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ επιβεβαιώνεται η σημασία της συνοχής, και περιλαμβάνεται επίσης ένα κεφάλαιο σχετικά με την απασχόληση, στο οποίο προβάλλεται η ανάγκη της κοινής δράσης για την υποχώρηση της ανεργίας. Τέλος, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Βερολίνου (Μάρτιος 1999) αποφασίζει τη μεταρρύθμιση των Διαρθρωτικών Ταμείων και τη μερική τροποποίηση του Ταμείου Συνοχής. Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται η εξέλιξη της ευρωπαϊκής περιφερειακής πολιτικής από την ίδρυση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων έως σήμερα. 10 βλ. άρθρο 158,159 ΣΕΚ για τους στόχους της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής 12

13 ΕΞΕΛΙΞΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 1957 Τα κράτη που συνυπογράφουν τη Συνθήκη της Ρώμης αναφέρουν στο προοίμιο της την ανάγκη να ενισχύσουν την ενότητα των οικονομιών τους και να εξασφαλίσουν την αρμονική τους ανάπτυξη μειώνοντας τις υφιστάμενες ανισότητες μεταξύ των διαφόρων περιοχών, και την καθυστέρηση των λιγότερο ευνοημένων μεταξύ αυτών Ίδρυση δύο Ταμείων: του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου και του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Προσανατολισμού και εγγυήσεων Δημιουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης για την μερική ανακατανομή των συνδρομών των κρατών προς όφελος των μειονεκτικών περιφερειών Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη θέτει τις βάσεις για μια πραγματική πολιτική συνοχής, η οποία θα πρέπει να αντισταθμίζει, για τις χώρες του Νότου και τις λοιπές μειονεκτικές περιφέρειες, τις πιέσεις της ενιαίας αγοράς Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των Βρυξελλών (Οκτώβριος 1988) αποφασίζει τη μεταρρύθμιση της λειτουργίας των ταμείων αλληλεγγύης, τα ποία ονομάζονται στο εξής Διαρθρωτικά Ταμεία Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία τίθεται σε ισχύ το 1993, καθιερώνει τη συνοχή ως έναν από τους ουσιώδεις στόχους της Ένωσης, εκ παραλλήλου με την οικονομική και νομισματική ένωση και την ενιαία αγορά. Προβλέπει επίσης τη δημιουργία του Ταμείου Συνοχής, το οποίο στηρίζει έργα υπέρ του περιβάλλοντος και των μεταφορών στα λιγότερο ευημερούντα κράτη μέλη Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Εδιμβούργου (Δεκέμβριος 1993) αποφασίζει να διαθέσει το ένα τρίτο του κοινοτικού προϋπολογισμού για την πολιτική συνοχής. Ένα νέο Χρηματοδοτικό Μέσο προσανατολισμού της αλιείας συμπληρώνει τα Διαρθρωτικά Ταμεία Η Συνθήκη του Άμστερνταμ επιβεβαιώνει τη σημασία της συνοχής, και περιλαμβάνει επίσης ένα κεφάλαιο σχετικά με την απασχόληση, στο οποίο προβάλλεται η ανάγκη της κοινής δράσης για την υποχώρηση της ανεργίας Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Βερολίνου (Μάρτιος 1999) αποφασίζει τη μεταρρύθμιση των Διαρθρωτικών Ταμείων και τη μερική τροποποίηση του ταμείου Συνοχής. Το μέσο προενταξιακών διαρθρωτικών πολιτικών και το SAPARD συμπληρώνουν το πρόγραμμα PHARE για την προώθηση της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης στις υποψήφιες για ένταξη χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. 13

14 2.2 Η Σημασία της Ευρωπαϊκής Περιφερειακής Πολιτικής Οι διαρθρωτικές πολιτικές αποτελούν το πιο σημαντικό αναδιανεμητικό εργαλείο σε επίπεδο ΕΕ δίνοντας έμφαση στη μείωση των ανισοτήτων μεταξύ χωρών και περιφερειών με επίκεντρο τις επενδύσεις. Αντιπροσωπεύουν περίπου 35% του προϋπολογισμού και τα περισσότερα από αυτά τα χρήματα πηγαίνουν στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες και περιφέρειες. Οι καθαρές ετήσιες μεταβιβάσεις προς την Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία συνήθως ξεπερνούν το 3% του δικού τους ΑΕΠ. Η περιφερειακή πολιτική της ΕΕ είναι λοιπόν μια αναδιανεμητική πολιτική η οποία δεν επιδιώκει να αντικαταστήσει τις εθνικές περιφερειακές πολιτικές αλλά να τις συντονίσει με τον ορισμό των γενικών κατευθύνσεων και τη διατύπωση ορισμένων αρχών ώστε να αποφεύγεται η στρέβλωση του ανταγωνισμού μέσω των εθνικών συστημάτων περιφερειακών ενισχύσεων. Ανεξάρτητα από το είδος παρέμβασης οι κοινοτικές ενισχύσεις δε αντικαθιστούν τις εθνικές αλλά τις συμπληρώνουν. Η Ευρωπαϊκή περιφερειακή πολιτική συντονίζει επίσης τις διάφορες πολιτικές και τα χρηματοδοτικά μέσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να τους δώσει μια περιφερειακή διάσταση και να αυξήσει έτσι την επίδρασή τους στις περιοχές που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη ενίσχυσης. Μέσω της περιφερειακής πολιτικής της ΕΕ επιδιώκεται η βελτίωση της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας, η ανάπτυξη και βελτίωση της απασχόλησης, η εξισορρόπηση της ανάπτυξης μεταξύ των αστικών και των αγροτικών περιοχών καθώς και των περιοχών που εξαρτώνται από την αλιεία. Η αποτελεσματικότητα των διαρθρωτικών πολιτικών θα πρέπει να αποτελέσει τη βάση για έναν από κοινού σχεδιασμό των νέων διαρθρωτικών πολιτικών που θα επηρεάσουν τη γενιά του μέλλοντος. Παρότι η Ευρωπαϊκή Περιφερειακή Πολιτική 11 εισήχθη στα τέλη της δεκαετίας του 1980, σήμερα διαθέτει το δεύτερο μεγαλύτερο προϋπολογισμό στην ΕΕ. Ένα μέρος των συνδρομών των κρατών μελών στον κοινοτικό 11 Πρέπει να σημειωθεί ότι ο ρόλος των περιφερειών στον σχεδιασμό και την ευθύνη υλοποίησης του προγραμματισμού έχει σημαντικά αναβαθμιστεί. Προτείνεται οι αποφάσεις για την περιφερειακή πολιτική να λαμβάνονται σε τριμερές επίπεδο, στο πλαίσιο συμβάσεων μεταξύ των εθνικών κυβερνήσεων, των περιφερειών και της Επιτροπής, πρόταση η οποία θα τεθεί σε συζήτηση στην Ευρωπαϊκή Σύνοδο και τη Διακυβερνητική. 14

15 προϋπολογισμό μεταφέρεται προς τις μειονεκτικές περιφέρειες και κοινωνικές κατηγορίες. Για την περίοδο οι μεταφορές αυτές θα αντιπροσωπεύσουν το ένα τρίτο του κοινοτικού προϋπολογισμού, δηλαδή 213 δις ευρώ 12. Μάλιστα με την προσχώρηση των υποψήφιων κρατών και την αναπόφευκτη διεύρυνση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων η ανάγκη περιφερειακής πολιτικής θα αυξηθεί. 2.3 Η Συμβολή των Διαρθρωτικών Ταμείων στη Συνοχή Από την ίδρυσή τους, τα Διαρθρωτικά Ταμεία και το Ταμείο Συνοχής εκπροσωπούν τα κύρια μέσα πολιτικής για την οικονομική και κοινωνική συνοχή έχοντας ως στόχο τη ενδυνάμωση των διαρθρωτικών παραγόντων που προσδιορίζουν την ανταγωνιστικότητα επομένως και την ανάπτυξη των μειονεκτούσων περιφερειών της Ένωσης. Σημαντική είναι η συνεισφορά τους στο περιορισμό των περιφερειακών ανισοτήτων. Τα τέσσερα Διαρθρωτικά Ταμεία είναι τα κύρια χρηματοδοτικά μέσα της πολιτικής οικονομικής και κοινωνικής συνοχής που ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση και είναι τα εξής: Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), το οποίο παρέχει βοήθεια στις λιγότερο ευνοημένες περιφέρειες (υποδομές, παραγωγικές επενδύσεις, ενίσχυση των ΜΜΕ κ.α.) Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ), το οποίο έχει ως στόχο την προώθηση της απασχόλησης (επαγγελματική κατάρτιση, βοήθεια για την πρόσληψη κ.α.) Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων (ΕΓΤΠΕ), με σκοπό την προσαρμογή των αγροτικών δομών και την προώθηση της αγροτικής ανάπτυξης. 12 Τα 195 δις. Ευρώ θα διατεθούν μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων και τα υπόλοιπα 18 μέσω του Ταμείου Συνοχής. Το 70% των πόρων (22% του πληθυσμού) διατίθενται στο στόχο 1, το 11,5% των πόρων (18% του πληθυσμού) στο στόχο 2 και το 12,3% των πόρων στο στόχο 3. Eπίσης, στα πλαίσια της νέας προγραμματικής περιόδου έχουμε και 4 κοινοτικές πρωτοβουλίες στις οποίες διατίθενται το 5,35% των πιστώσεων των Διαρθρωτικών Ταμείων. Αυτές είναι: Interreg 3 για την διασυνοριακή, διακρατική και διαπεριφερειακή συνεργασία, urban 2 για την αειφόρο ανάπτυξη των πόλεων, leader+ για την αγροτική ανάπτυξη μέσω των τοπικών πρωτοβουλιών και equal για την καταπολέμηση των ανισοτήτων και της άνισης μεταχείρισης όσον αφορά την πρόσβαση στην αγορά εργασίας. 15

16 Χρηματοδοτικό Μέσο Προσανατολισμού της αλιείας (ΧΜΠΑ), για την προσαρμογή των δομών του αλιευτικού τομέα. Πέρα από τα τέσσερα Διαρθρωτικά Ταμεία σημαντικός είναι ο ρόλος και του Ταμείου Συνοχής. Το Ταμείο αυτό ιδρύθηκε με την Συνθήκη του Μάαστριχτ και άρχισε να λειτουργεί το 1993 με στόχο την χρηματοδότηση σχεδίων στους τομείς του περιβάλλοντος και των διεϋρωπαικών δικτύων υποδομών μεταφορών σε κράτη μέλη που έχουν κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατώτερο από το 90% του κοινοτικού μέσου όρου και τα οποία έχουν καταρτίσει πρόγραμμα μακροοικονομικής σύγκλισης. Τα Ταμείο αυτό χρηματοδοτεί λοιπόν έργα μεταφορών και περιβάλλοντος στις 4 χώρες συνοχής οι οποίες παρουσιάζουν ΑΕΠ μικρότερο από το 90% του κοινοτικού μέσου όρου 13. Ως συμπλήρωμα των Διαρθρωτικών Ταμείων, έχει αποδειχθεί χρήσιμο μέσο για την προώθηση των επενδύσεων και την παροχή υποστήριξης στα κράτη συνοχής ώστε να φτάσουν στο ίδιο επίπεδο με τα υπόλοιπα. Το μερίδιο του ταμείου Συνοχής στις συνολικές δαπάνες για τις διαρθρωτικές πολιτικές στα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη ανέρχεται σε περίπου 18%. Μάλιστα για την περίοδο ένα συνολικό ποσό 15 δις. ευρώ κατανεμήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Εδιμβούργου στο Ταμείο Συνοχής και για την περίοδο το ποσό αυξήθηκε στα 18 δις. ευρώ από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Βερολίνου με τον όρο να επανεξεταστεί η επιλεξιμότητα στο μέσο της περιόδου υπό το πρίσμα της πορείας του ΑΕΠ 14. Επίσης, ενεργητική υποστήριξη της περιφερειακής ανάπτυξης παρέχει η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων μέσω της δανειοδότησης μεμονωμένων έργων. Κατά την περίοδο τα περισσότερα δάνεια προορίστηκαν για τη χρηματοδότηση έργων υποδομής στις μεταφορές, τις τηλεπικοινωνίες και την ενέργεια. Στην νέα περίοδο η ΕΤΕ θα συνεχίζει να υποστηρίζει τη δημιουργία και ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων στις περισσότερο μειονεκτούσες περιοχές, όχι μόνο βοηθώντας την άμεση χρηματοδότησή τους αλλά, επίσης, στηρίζοντας τις υπηρεσίες που είναι αναγκαίες για την 13 Για την κατανομή των πόρων του Ταμείου Συνοχής κατά την περίοδο στις 4 χώρες συνοχής βλ. Παράρτημα, Πίνακας Πρέπει να σημειωθεί ότι με τη διεύρυνση θα αυξηθεί η σημασία του Ταμείου Συνοχής και συζητείται η μεταρρύθμιση του Ταμείου αυτού λόγο κυρίως της ανάγκης για περισσότερη αντικειμενικότητα ιδιαίτερα μετά την προσχώρηση των νέων κρατών. 16

17 ανάπτυξη τους, καθώς και βελτιώσεις υποδομών, ειδικά αυτών που στοχεύουν να αυξήσουν την προσπελασιμότητα και την παροχή ενέργειας. Ο ακριβής ρόλος των Διαρθρωτικών Ταμείων είναι η χρηματοδότηση αναπτυξιακών προγραμμάτων καθορισμένων σε συνεργασία με τις ενδιαφερόμενες εθνικές και περιφερειακές αρχές. Τα προγράμματα αυτά συγχρηματοδοτούνται πάντοτε από τις δημόσιες εθνικές και περιφερειακές αρχές και από ιδιωτική χρηματοδότηση στα πλαίσια της εταιρικής σχέσης. Η χρηματοδότηση από τα Διαρθρωτικά Ταμεία σχεδόν διπλασιάστηκε μεταξύ του 1989 και 1999, αφού ανήλθε από 0,27% του ΑΕΠ της ΕΕ σε 0,46%. Ιδιαίτερα για τις χώρες συνοχής η χρηματοδότηση αντιπροσώπευε μεγαλύτερο ποσοστό και για την Ελλάδα αντιστοιχούσε επί 10 έτη στο 3,5% του ΑΕΠ 15. Πρέπει στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι οι δημοσιονομικές προοπτικές που συμφωνήθηκαν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Βερολίνου προβλέπουν για την περίοδο μείωση κατά 13% στο συνολικό επίπεδο δαπανών για την ΕΕ των 15 σε σχέση με το 1999 χωρίς όμως να μειωθούν ουσιαστικά οι διαρθρωτικές μεταβιβάσεις προς τις περιφέρειες του Στόχου 1 καθώς και η στήριξη προς τις χώρες συνοχής. Στο διάστημα από την ίδρυση τους έχει υπάρξει μεταρρύθμιση των αρχών που τα διέπουν και το σύστημα διαχείρισης, παρακολούθησης και ελέγχου των διαρθρωτικών πόρων έχει γίνει αυστηρότερο, πιο αποκεντρωμένο, με σαφέστερο καταμερισμό ευθυνών. Η προσέγγιση της εταιρικής σχέσης αποτελεί αποφασιστική πτυχή της επιτυχίας των πολιτικών συνοχής από το Η αποτελεσματική εταιρική σχέση με τους κοινωνικούς εταίρους σε όλα τα στάδια προγραμματισμού είναι ζωτικής σημασίας για την ορθή εφαρμογή των οικονομικών και κοινωνικών δράσεων συνοχής. Αποτελεί το κλειδί για την υλοποίηση των διαρθρωτικών πολιτικών, στοχεύοντας στη διασφάλιση ότι όλοι όσοι συμμετέχουν στην προετοιμασία, υλοποίηση και αξιολόγηση των κοινοτικών μέτρων συνεργάζονται αποτελεσματικά. Βέβαια για τη σωστή εφαρμογή της αρχής αυτής απαιτείται σαφής καταμερισμός ευθυνών, κάτι που επιβάλλεται με τους 15 Η συνεισφορά των Διαρθρωτικών Ταμείων στις αναπτυξιακές δαπάνες του Στόχου 1 για την Ελλάδα ήταν εκατ. Ευρώ για την περίοδο και αυξήθηκε σε εκατ. ευρώ για την περίοδο Για την κατανομή των πόρων ανά κλάδο αλλά και για το ποσό που λαμβάνουν οι υπόλοιπες χώρες βλ. Δεύτερη Έκθεση για την Οικονομική και Κοινωνική Συνοχή, Στατιστικό Παράρτημα, σελ

18 νέους κανονισμούς για τα Διαρθρωτικά Ταμεία 16. Κατά την περίοδο η ευθύνη για τη διαχείριση έχει καθοριστεί σύμφωνα με τις αρχές της αποκέντρωσης και της επικουρικότητας. Οι νέοι κανονισμοί επιβάλλουν ένα σύστημα προγραμματισμού που οργανώνεται ανά στόχο όπως προηγούμενα, αλλά με μια πιο απλοποιημένη και πιο ευέλικτη μορφή, με αυστηρότερους ελέγχους για την τήρηση της αρχής της προσθετικότητας, πιο περιεκτικές και υπεύθυνες εταιρικές σχέσεις και μεγαλύτερη επικέντρωση στα αποτελέσματα. Ο ρόλος της Επιτροπής περιορίζεται στον στρατηγικό προγραμματισμό, στην τήρηση των κοινοτικών προτεραιοτήτων και στην επαλήθευση των αποτελεσμάτων. Η εταιρική σχέση και η αποκέντρωση (το λογικό επακόλουθο της πρώτης) αποτελούν τις βασικές αρχές που θεμελιώνουν μια νέα προσέγγιση στη διαρθρωτική πολιτική, που είναι πιο ευθυγραμμισμένη με την ανάγκη για μια νέα μορφή διακυβέρνησης, στη θέση της παραδοσιακής διαχείρισης, για τη σύλληψη και εφαρμογή των εν λόγο προγραμμάτων. Φαίνεται η ανάγκη για ενίσχυση του ρόλου των αρχών περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης. Επίσης οι νέοι κανονισμοί υπογραμμίζουν τη σπουδαιότητα της παρακολούθησης και αξιολόγησης για την αύξηση της αποτελεσματικότητας των διαρθρωτικών πολιτικών. Οι διαδικασίες χρηματοοικονομικής διαχείρισης είναι πιο αυστηρές αφού τα κράτη αναλαμβάνουν τη πρωτογενή ευθύνη για τον έλεγχο των δαπανών. Η τακτική και αξιόπιστη αξιολόγηση μπορεί να θεωρηθεί ως τεκμήριο διαφάνειας και αποδοτικότητας και ως αναπόσπαστο μέρος των διαδικασιών προγραμματισμού. Μία άλλη σημαντική αρχή που θέτουν οι νέοι κανονισμοί των διαρθρωτικών ταμείων είναι η αρχή της προσθετικότητας η οποία δεσμεύει τα κράτη μέλη να διατηρήσουν τουλάχιστον το ίδιο επίπεδο δημόσιων δαπανών στα διαρθρωτικά μέτρα, μη συμπεριλαμβανομένης της συνεισφοράς της ΕΕ. Με άλλα λόγια η διαρθρωτική βοήθεια πρέπει να είναι επιπλέον των εθνικών επενδύσεων και να τις συμπληρώνει. 16 Ο νέος κανονισμός για τα διαρθρωτικά ταμεία είναι ο 1260/1999 της Επιτροπής όπου και περιγράφονται οι νέες αρχές του συστήματος διαχείρισης, παρακολούθησης και ελέγχου. Ο γενικός αυτός κανονισμός συμπληρώνεται με τρεις κανονισμούς ειδικότερου περιεχομένου, οι οποίο προσδιορίζουν,για κάθε ένα από τα Ταμεία τον προς επίτευξη στόχο καθώς και τα είδη ενεργειών που μπορούν να τύχουν των παρεμβάσεων του. 18

19 Το παρόν σύστημα διαρθρωτικών δαπανών είναι ένα σύστημα που βασίζεται σε κανόνες, σύμφωνα με τους οποίους οι δαπάνες για τη σύγκλιση δεσμεύονται για συγκεκριμένα έργα και με ρητές χρηματοδοτικές και άλλες παραμέτρους. Αποτέλεσμα των διαρθρωτικών πολιτικών 17 είναι η μεταβίβαση πόρων από το προϋπολογισμό σε περιφέρειες όπου η ανάπτυξη καθυστερεί. Κατά συνέπεια η κλίμακα της παρέμβασης είναι μεγαλύτερη στις χώρες συνοχής. 18 Η διαρθρωτική υποστήριξη των περιφερειών του Στόχου 1 19 αποτελεί το επίκεντρο της πολιτικής συνοχής της ΕΕ. Έχει αποδειχθεί ότι η κοινοτική ενίσχυση είχε θετικές και μακροχρόνιες επιπτώσεις τόσο με την επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης όσο και με την ενίσχυση των υφιστάμενων διαρθρωτικών παραγόντων που επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα. Η διαρθρωτική ενίσχυση επηρέασε ουσιαστικά την ώθηση της οικονομικής ανάπτυξης, ιδιαίτερα στις χώρες συνοχής 20. Επίσης τα Διαρθρωτικά Ταμεία συμβάλλουν ουσιαστικά στη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων. Μέσω των χρηματοδοτήσεων σε περιφέρειες που υστερούν από πλευρά οικονομικής ανάπτυξης συμβάλλουν στην ανάπτυξη των μειονεκτικών περιοχών. Οι επενδύσεις σε υποδομές μεταφορών 21 βοήθησαν σημαντικά στη μείωση των ανισοτήτων και η υποστήριξη των ΜΜΕ στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και στη δημιουργία θέσεων εργασίας. 22 Οι διαρθρωτικές πολιτικές μπορούν να δημιουργήσουν τις συνθήκες για υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης χωρίς αύξηση του πληθωρισμού και αύξηση της απασχόλησης. Στην Ελλάδα αναμένεται κατά τη νέα προγραμματική περίοδο να αυξηθεί το ΑΕΠ κατά περίπου 6%, να αυξηθούν οι επενδύσεις κατά 14% που θα έχει ως αποτέλεσμα και την αύξηση της 17 Για τις επιπτώσεις των διαρθρωτικών πολιτικών στην Ελλάδα στους διάφορους τομείς βλ. Παράρτημα, Πίνακας Σχεδόν 70% των συνολικών πιστώσεων των Διαρθρωτικών Ταμείων κατά την περίοδο κατευθύνονται στις περιφέρειες του Στόχου 1 οι οποίες είναι όσες έχουν ΑΕΠ μικρότερο από το 75% του μέσου κοινοτικού όρου. 19 Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι για την Ελλάδα και οι 13 περιφέρειές της ανήκουν στον στόχο 1, έχουν δηλαδή κατά κεφαλήν ΑΕΠ μικρότερο από το 75% του κοινοτικού μέσου όρου. 20 Στην Ελλάδα η εκτιμώμενη επίπτωση στην ανάπτυξη ήταν μέγιστη αφού τα επίπεδα ΑΕΠ αυξήθηκαν κατά 9,9% πολύ περισσότερο από όσο θα αναμενόταν αν έλειπε η ενίσχυση. 21 Κατά την περίοδο φαίνεται να ενισχύεται η υπεροχή των δαπανών για υποδομές, ειδικά στο τομέα των μεταφορών ( αύξηση 1,5 φοράς σε σύγκριση με την προηγούμενη περίοδο). 22 Η στήριξη των ΜΜΕ (Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις) από την ΕΕ αποτελεί ένα αποτελεσματικό μέσο για την περιφερειακή ανάπτυξη καθώς οι ΜΜΕ αποτελούν την επικρατέστερη μορφή επιχειρήσεων στην ΕΕ. 19

20 παραγωγικότητας και η αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης κατά 1½%. Το ένα τρίτο της οικονομικής σύγκλισης των κρατών αυτών δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς τη συμβολή των Διαρθρωτικών Ταμείων. Από μακροοικονομική άποψη, η ενίσχυση που χορηγείται μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων συνέβαλε αποφασιστικά στη μείωση του χάσματος μεταξύ του ελληνικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ και του αντίστοιχου κοινοτικού μέσου όρου. Επίσης τα Διαρθρωτικά Ταμεία έχουν διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο στην προώθηση της οικονομικής μεταβολής στις περιφέρειες εκτός του Στόχου 1, δηλαδή στις παρακμάζουσες βιομηχανικές περιοχές και στις αγροτικές και απομακρυσμένες περιφέρειες όπως με την ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού σύμφωνα με το Στόχο 3. Η περιφερειακή οικονομική ανάπτυξη έχει η ίδια αποτελέσει τον κύριο καταλύτη για τη βελτίωση της οικονομικής απόδοσης σε πολλές περιφέρειες. Τούτο υποχρέωσε τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν μια προσέγγιση της περιφερειακής οικονομικής ανάπτυξης που χαρακτηρίζεται κυρίως από τη συγκέντρωση των προσπαθειών, τον σχεδιασμό των παρεμβάσεων, την εταιρική σχέση και την προσθετικότητα, μια προσέγγιση που διαφορετικά δεν θα είχε ακολουθηθεί και η οποία αποτέλεσε πηγή σημαντικού οικονομικού και κοινωνικού οφέλους. Με τον τρόπο αυτό, οι κοινοτικές δράσεις συνοχής αποτέλεσαν σαφή πηγή προστιθέμενης αξίας κατά την οικονομική μετατροπή που επιτεύχθηκε στις παρακμάζουσες βιομηχανικές περιφέρειες και στις αγροτικές και απομακρυσμένες περιφέρειες Με το συμπέρασμα αυτό συμφωνεί και η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, βλ. Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την Δεύτερη Έκθεση Οικονομικής και Κοινωνικής Συνοχής, Απρίλιος

21 2.4 Διαρθρωτικές Πολιτικές και Περιφερειακές Ανισότητες Οι διαρθρωτικές πολιτικές κρίνονται βασικά από το αποτέλεσμά τους όσον αφορά τη συρρίκνωση των περιφερειακών ανισοτήτων στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ και την απασχόληση. Έχουν συμβάλλει σημαντικά στις υποδομές μεταφορών βελτιώνοντας την ανταγωνιστικότητα, στην υποστήριξη των ΜΜΕ που είναι κρίσιμη για την περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και σε άλλα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια από τις περιοχές δραστηριοτήτων που παρουσιάζουν το μεγαλύτερο βαθμό ευημερίας στον κόσμο. Ωστόσο, οι ανισότητες μεταξύ των κρατών μελών της είναι εντυπωσιακές, και ακόμα πιο εντυπωσιακές είναι οι ανισότητες μεταξύ των περιφερειών της. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat για τις διαφορές πλούτου μεταξύ των 211 περιφερειών της ΕΕ κατά το έτος 1998, με βάση το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, 46 περιφέρειες που συγκεντρώνουν 71 εκατ. κατοίκους, δηλαδή ποσοστό 20% του πληθυσμού της Ευρώπης των 15, υπολείπεται του 75% του μέσου όρου της ΕΕ. Μέσα στις δέκα λιγότερο πλούσιες περιφέρειες είναι 5 περιφέρειες της Ελλάδας: η Ήπειρος με ποσοστό 42% του κοινοτικού μέσου όρου, η Δυτική Ελλάδα με 53%, η Πελοπόννησος με 53%, η Δυτική Μακεδονία και Θράκη με 55% και οι νήσοι του Ιονίου με 56%. Οι μέχρι σήμερα διαρθρωτικές παρεμβάσεις της Κοινότητας συνέβαλαν αποφασιστικά στη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων στην ΕΕ. Σύμφωνα με τα στοιχεία της 2ης Έκθεσης Συνοχής η Ελλάδα παρουσίασε σημαντική αύξηση του εισοδήματος κατά την τελευταία δεκαετία, αύξηση 9 ποσοστιαίων μονάδων φτάνοντας το 1998 στο 67 % του αντίστοιχου μέσου όρου της ΕΕ. Ωστόσο παρά την βελτίωση αυτή στους οικονομικούς δείκτες η Ελλάδα εξακολουθεί να απολαμβάνει εισόδημα χαμηλότερο του αντίστοιχου κοινοτικού. Για την νέα περίοδο προγραμματισμού όλες οι περιφέρειες της Ελλάδας χαρακτηρίζονται ως περιφέρειες του στόχου 1 24 καθώς το κατά κεφαλήν εισόδημα παραμένει χαμηλότερο του 75% από το μέσο κοινοτικό. 24 Τρεις είναι οι στόχοι των Διαρθρωτικών Ταμείων για τη νέα περίοδο προγραμματισμού Ο Στόχος 1 αφορά την ανάπτυξη και προσαρμογή των αναπτυξιακά καθυστερημένων περιφερειών, αφορά περιφέρειες με ΑΕΠ ανά κάτοικο χαμηλότερο του 75% του Ευρωπαϊκού μέσου όρου, ο Στόχος 2 την ανασυγκρότηση περιοχών με διαρθρωτικές δυσκολίες και ο Στόχος 3 την στήριξη πολιτικών εκπαίδευσης, κατάρτισης και απασχόλησης, βλ. Κανονισμό του Συμβουλίου 1260/1999 όπου αναλύονται οι στόχοι. 21

22 Η διαρθρωτική υποστήριξη των περιοχών του στόχου 1 αποτελεί το επίκεντρο της πολιτικής συνοχής της Ένωσης. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ 25 αυξήθηκε στις περιοχές του στόχου 1 από 63% του Κοινοτικού μέσου όρου στο 70 % το 1998 μειώνοντας ένταση ανισοτήτων κατά 1/6. Όμως υπάρχουν έντονες διαφοροποιήσεις μεταξύ μεμονωμένων περιφερειών 26. Έντονες λοιπόν ανισότητες καταγράφονται μεταξύ των περιφερειών της ΕΕ, με σημαντικές εισοδηματικές αποκλίσεις στους βασικούς οικονομικούς δείκτες. Η Ήπειρος έχει κατά κεφαλήν εισόδημα περίπου το μισό του κοινοτικού μέσου όρου ενώ το Νότιο Αιγαίο και η Αττική άνω του 70% και ρυθμό ανάπτυξης υψηλότερο του κοινοτικού μέσου όρου. Γενικά η σύγκλιση σε επίπεδο εθνικό ήταν εντονότερη σε σύγκριση με εκείνη των περιφερειών η οποία έχει μακροπρόθεσμη φύση. Παρά τις χρηματοοικονομικές προσπάθειες της κοινοτικής περιφερειακής πολιτικής, η μείωση των ανισοτήτων μεταξύ των περιφερειών της ΕΕ προχωρά με πολύ αργό ρυθμό. Επίσης έντονες ανισότητες καταγράφονται και στο εσωτερικό των κρατών μελών. Πρέπει στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι η Ελλάδα σε σύγκριση με τις άλλες χώρες της ΕΕ δεν παρουσιάζει τόσο έντονες περιφερειακές ανισότητες στο εσωτερικό της (Πίνακας 11). Ωστόσο οι ανισότητες αυτές αναμένεται στο μέλλον να διευρυνθούν καθώς η σύγκλιση συνήθως πηγάζει περισσότερο από την ανάπτυξη των σχετικά πλούσιων αστικών κέντρων, παρά από αυτήν στις φτωχότερες περιφέρειες 27. Η απόκλιση στο εισόδημα της χώρας από το μέσο κοινοτικό απαιτεί διαρκείς και αποτελεσματικότερες διαρθρωτικές παρεμβάσεις για ταχύτερη οικονομική σύγκλιση. Αλλά και οι περιφερειακές ανισότητες όσον αφορά την απασχόληση είναι έντονες (Πίνακας 9). Το υψηλό ποσοστό ανεργίας στις περιφέρειες του 25 Το κατά κεφαλή ΑΕΠ είναι ο πρωτεύον δείκτης για την αποτίμηση των επιπέδων οικονομικής ανάπτυξης των περιφερειών και των ανισοτήτων σ αυτά. Συνήθως μεταφράζεται σε όρους προτύπων αγοραστικής δύναμης (ΠΑΔ) προκειμένου να υπολογιστεί η πραγματική δύναμη αγοράς αγαθών και υπηρεσιών ενός δεδομένου ποσού χρημάτων. 26 Για την Ελλάδα είχαμε πτώση στις περιφέρειες της Κεντρικής Μακεδονίας κατά 3%, της Στερεάς Ελλάδας κατά 8 %, της Πελοποννήσου κατά 1% και στασιμότητα της Ηπείρου στο 43% του Κοινοτικού μέσου όρου. Πρόκειται για ένα φαινόμενο γενικότερης όξυνσης των περιφερειακών ανισοτήτων στο εσωτερικό των κρατών. 27 Για την πορεία των περιφερειακών ανισοτήτων στην Ελλάδα και την σχέση των περιφερειακών ανισοτήτων και του ρυθμού ανάπτυξης βλ. Δεκαεπτά κείμενα για το σχεδιασμό, τις πόλεις και την ανάπτυξη, Ι. Ψυχάρης, Περιφερειακές Ανισότητες και Κρατικός Παρεμβατισμός- Επισκόπηση μιας δεκαετίας. 22

23 στόχου 1 και η άνιση πρόσβαση στην εργασία απαιτούν την ανάγκη άσκησης κοινωνικής πολιτικής. Μάλιστα η πορεία των δεικτών ανεργίας στις περιοχές του στόχου 1 δεν φαίνεται να επηρεάζεται από τις διαρθρωτικές πολιτικές του στόχου 1, θέτοντας σε αμφισβήτηση την αποτελεσματικότητα των ακολουθούμενων πολιτικών στον τομέα της απασχόλησης. Η διαπίστωση αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι υψηλά ποσοστά ανεργίας εμμένουν παρά τις σημαντικές αυξήσεις του ΑΕΠ. Οι ανισότητες μεταξύ κρατών μελών υφίστανται παρά τις σημαντικές συγκλίσεις. Σε μια ΕΕ των 15 έχουμε 2 ομάδες χωρών: Την Ισπανία,Ελλάδα, Πορτογαλία με % του μέσου ΑΕΠ σε SPA(μονάδα μέτρησης του εισοδήματος στην ΕΕ που εξαρτάται από την αγοραστική δύναμη). Τις υπόλοιπες 12 με αρκετά πάνω από το κοινοτικό μέσο όρο. Συνολικά λοιπόν οι ανισότητες στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ μεταξύ των κρατών μελών μειώθηκαν. Η Ελλάδα μείωσε την διαφορά σε εθνικό επίπεδο κατά 10 μονάδες (Πίνακας 8). Οι ανισότητες μεταξύ των περιφερειών μειώθηκαν αλλά σε μικρότερο βαθμό 28. Οι περιφερειακές ανισότητες στο εσωτερικό των χωρών είναι μεγάλες αλλά μάλλον σταθεροποιούνται 29. Ωστόσο θα διπλασιαστούν οι ανισότητες αν συμπεριληφθούν και οι υποψήφιες προς ένταξη χώρες 30. Σχετικά με την πορεία της σύγκλισης εξάγονται 3 συμπεράσματα για τις περιφερειακές ανισότητες 31 : απαιτούνται δεκαετίες για την εξάλειψη των ανισοτήτων δεν υπάρχει εγγύηση για την εξάλειψή τους σημαντικό παράγοντα για την σύγκλιση αποτελεί η ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου. 28 Όπως ήδη αναφέρθηκε οι ανισότητες μεταξύ των περιφερειών της ΕΕ είναι εντονότερες από ότι μεταξύ των κρατών, διαπίστωση που συντέλεσε αρκετά και στη στροφή προς μια χωρική προσέγγιση. Για τα ποσοστά των ανισοτήτων ανάμεσα στα κράτη μέλη, ανάμεσα στις περιφέρειες και στο εσωτερικό των κρατών μελών βλ. Παράρτημα, Πίνακας Στην Ελλάδα οι διαφορές αυξήθηκαν τα τελευταία χρόνια μεταξύ των οικονομικών κέντρων και της υπόλοιπης χώρας. Μάλιστα αναμένεται να αυξηθούν ακόμα περισσότερο κατά τα επόμενα έτη. 30 Γεγονός που δείχνει ότι οι υποψήφιες προς ένταξη χώρες έχουν έντονες ανισότητες στο εσωτερικό τους. 31 Τα συμπεράσματα αυτά εξάγονται μέσα από την Δεύτερη Έκθεση Οικονομικής και Κοινωνικής Συνοχής. Αλλά και στην Πρώτη Έκθεση Προόδου διαπιστώνεται ότι οι υφιστάμενοι ρυθμοί σύγκλισης θα απαιτήσουν μακροχρόνια προσπάθεια για την επίτευξη πραγματικής σύγκλισης. 23

24 2.5 Προς μια Χωροταξική Προσέγγιση Παρατηρείται μια μεγάλη εδαφική συγκέντρωση των οικονομικών δραστηριοτήτων στην Ένωση 32 μέσα στο τρίγωνο που περιλαμβάνεται μεταξύ του North Yorkshire (Ηνωμένο Βασίλειο), της Franche-Comte (Γαλλία) και του Αμβούργου (Γερμανία), με αρνητικές συνέπειες και για τις κεντρικές περιφέρειες λόγο της κυκλοφοριακής συγκέντρωσης και της επιβάρυνσης για το περιβάλλον. Παρότι μεσοπρόθεσμα η συγκέντρωση της οικονομικής δραστηριότητας στις ισχυρότερες περιφέρειες μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της παραγωγής της ΕΕ, μακροπρόθεσμα η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της Ένωσης θα μειωθεί στο μέτρο που αυτό βλάπτει το παραγωγικό δυναμικό των ασθενέστερων περιφερειών και περιορίζει την ικανότητά τους να αξιοποιούν τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα. Η Ένωση προσανατολίζεται προς μια προοπτική χωροταξικής ανάπτυξης ώστε να προσδιοριστούν οι κύριες εδαφικές ανισορροπίες στο σύνολο της ΕΕ και προς έναν εμπλουτισμό της έννοιας της συνοχής με χωροταξικά κριτήρια. Οι λόγοι που επανέφεραν στο προσκήνιο την ιδέα μιας ευρωπαϊκής χωροταξικής πολιτικής, σχετίζονται κυρίως με τις νέες διαπεριφερειακές και ενδοπεριφερειακές ανισότητες και διαφοροποιήσεις που παρατηρήθηκαν ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 80 αλλά και τα νέα χωροταξικά δεδομένα που φέρνει στην επιφάνεια η προοπτική της διεύρυνσης 33. Η συμβολή των πολιτικών χωρικής ανάπτυξης συνίσταται στην προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης στην ΕΕ μέσω μιας ισόρροπης χωρικής και οικιστικής οργάνωσης. Δίνεται λοιπόν έμφαση σε μια πολυκεντρική αστική 32 Η συγκέντρωση της οικονομικής δραστηριότητας στις ισχυρότερες περιφέρειες παρά τα τυχόν προσωρινά οφέλη μακροπρόθεσμα θα είναι εις βάρος της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, καθώς θα βλάψει το παραγωγικό δυναμικό των ασθενέστερων περιφερειών και θα περιορίσει την ικανότητά τους να αξιοποιούν τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα. Αλλά και για τις ανεπτυγμένες περιφέρειες θα έχει περιβαλλοντικό κόστος και θα δημιουργήσει κυκλοφοριακή συμφόρηση οπότε και θα έρθει σε αντίθεση με το στόχο της αειφόρου ανάπτυξης. 33 Περισσότερα για τα νέα χωροταξικά δεδομένα που θέτει η διεύρυνση βλ. Γ. Γιαννακούρου, Η Χωροταξική πολιτική στην διευρυμένη Ευρώπη σελ. 402 στο Ε. Ανδρικοπούλου Γρ. Καυκαλάς, Ο νέος Ευρωπαϊκός χώρος. Η διεύρυνση και η γεωγραφία της ευρωπαϊκής ανάπτυξης, Θεμέλιο,

25 χωρική ανάπτυξη 34, σε μια νέα σχέση πόλης υπαίθρου, σε μια ισοδύναμη πρόσβαση όλων των ευρωπαϊκών περιφερειών στις υποδομές και τη τεχνογνωσία και στη συνετή διαχείριση και προστασία της φύσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς 35. Η δημιουργία πολλών δυναμικών ζωνών παγκόσμιας οικονομικής ολοκλήρωσης, ορθά κατανεμημένων στο σύνολο του εδάφους της ΕΕ, οι οποίες θα αποτελούνται από ένα δίκτυο μητροπολιτικών περιφερειών με δυνατότητα εύκολης διεθνούς πρόσβασης και συνδεδεμένων με τις πόλεις και τις αγροτικές περιοχές διαφόρων μεγεθών που τις περιβάλλουν, θα διαδραματίσει βασικό ρόλο στη βελτίωση της χωρικής ισορροπίας στην Ευρώπη. Δημιουργείται η ανάγκη μιας πιο ισόρροπης κατανομής των οικονομικών δραστηριοτήτων στο χώρο, μια ανάγκη οι περιφερειακές πολιτικές να περιλαμβάνουν προγράμματα που να είναι προσαρμοσμένα στα ιδιαίτερα γεωγραφικά χαρακτηριστικά των διαφόρων περιοχών της Ένωσης ώστε να αποφέρουν πρόσθετο όφελος. Άλλωστε η χωρική ανάπτυξη μπορεί να συμβάλλει με αποφασιστικό τρόπο στην επίτευξη του στόχου της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής. Επίσης η ανάγκη αντιμετώπισης των εδαφικών ανισορροπιών αποκτά μια πρόσθετη διάσταση με τη διεύρυνση, αφού το έδαφος της Ένωσης θα διπλασιαστεί σε σχέση με τις αρχές τις δεκαετίας του 90 με την ένταξη των υποψήφιων χωρών. Σε μια διευρυμένη ΕΕ θα αυξηθεί η σημασία της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης των παραμεθόριων περιοχών. Επίσης μεγάλη σημασία πρέπει να δοθεί στις περιοχές που υποφέρουν από σοβαρά γεωγραφικά ή φυσικά μειονεκτήματα όπως οι ορεινές περιοχές, τα νησιά και τα αρχιπέλαγα, καθώς και οι αραιοκατοικημένες περιοχές. Θα πρέπει, ήδη πριν από την πραγματοποίησης της διεύρυνσης, να συνειδητοποιηθούν ακόμα περισσότερο οι ειδικές προκλήσεις που θέτει ο χώρος της διεύρυνσης. Βέβαια πρέπει να εξασφαλιστεί ένας επαρκής διαχωρισμός μεταξύ χωροταξικών και διαρθρωτικών προτεραιοτήτων ώστε η ανάπτυξη των πρώτων να μην αποβεί σε βάρος των δευτέρων. 34 Για τα επίπεδα που μπορεί να πραγματοποιηθεί η πολυκεντρική ανάπτυξη βλ. Δεύτερη Έκθεση Οικονομικής και Κοινωνικής Συνοχής, σελ Οι στόχοι αυτοί καθορίστηκαν από το ΣΑΚΧ ( Σχέδιο Ανάπτυξης Κοινοτικού Χώρου) ως στόχοι που θα οδηγήσουν σε μια χωροταξική συνοχή. 25

26 Σχετικά με την χωροταξική διάσταση, η ΕΕ δημιούργησε το ORATE (δικτυακό παρατηρητήριο της χωροταξίας) για τη διαμόρφωση προτάσεων για την χωροταξική διάσταση της συνοχής στην 3 η Έκθεση για τη Συνοχή. Μελέτες έχουν ξεκινήσει σχετικά με περιοχές που υπόκεινται σε σοβαρά γεωγραφικά και φυσικά μειονεκτήματα. Αυτές ειδικότερα αφορούν νησιώτικες, ορεινές και αστικές περιοχές. Στόχος είναι η ανάπτυξη του συνόλου των στατιστικών πληροφοριών σε διαφορετικά επίπεδα όσον φορά στη θεματική για την αειφόρο ανάπτυξη. 26

27 2.6 Το Μέλλον της Ευρωπαϊκής Περιφερειακής Πολιτικής Η Δεύτερη Έκθεση για τη Συνοχή επισημαίνει, κυρίως, ότι η προσεχής ένταξη νέων κρατών θα αυξήσει σημαντικά τις ανισότητες εντός της Ένωσης. Η μελλοντική περιφερειακή πολιτική θα αποτελέσει κινητήρια μηχανή της ενοποίησης εκ των κάτω προς τα άνω. Καθώς οι διαφορές ανάπτυξης και ευημερίας στην Ένωση επιτείνονται ουσιαστικά λόγω της διεύρυνσης, είναι αναγκαία η αύξηση πόρων, προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής και να ληφθεί υπόψη ο στόχος της εδαφικής συνοχής. Η περιφερειακή πολιτική της ΕΕ αντιμετωπίζει τρεις προκλήσεις μείζονος σημασίας: Με την επικείμενη διεύρυνση, η Ένωση ανοίγει τις πόρτες της σε νέες χώρες, των οποίων οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες είναι συχνά ασθενέστερες από αυτές των λιγότερο ανεπτυγμένων περιφερειών των 15 σημερινών μελών 36. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων έχει ενταθεί σε μεγάλο βαθμό μετά την απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου. Οι επιχειρήσεις εγκαθίστανται όπου βρίσκουν τις ευνοϊκότερες συνθήκες, έτσι ώστε να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητά τους. Οι περιφέρειες που δεν είναι καλά προετοιμασμένες πρέπει να βοηθηθούν, προκειμένου να αποκτήσουν σε σύντομο χρονικό διάστημα υποδομές, καθώς επίσης και σύγχρονες και αποδοτικές υπηρεσίες που να μπορούν να τις καταστήσουν ελκυστικότερες. Η τεχνολογική επανάσταση και η κοινωνία των πληροφοριών απαιτούν από τις επιχειρήσεις και από τους υπηκόους της Ένωσης να προσαρμοστούν ταχύτατα σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. 36 Για την κατάσταση που επικρατεί στις υποψήφιες προς ένταξη χώρες και για τις συνέπειες της διεύρυνσης στη συνοχή θα γίνει εκτενής αναφορά στο επόμενο κεφάλαιο. 27

28 Επίσης, τίθενται ερωτήματα και όσον αφορά τους πόρους που διατίθενται για την περιφερειακή πολιτική μετά την διεύρυνση. Ο προβληματισμός που αναπτύσσεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση για τους πόρους αφορά δύο επίπεδα Το επίπεδο του προϋπολογισμού της Ένωσης που τώρα είναι ισοδύναμο με το 0,45% του συνόλου του ΑΕΠ και Το επίπεδο του ύψους των μεταφερόμενων πόρων που τώρα είναι 4% του εθνικού ΑΕΠ για κάθε δικαιούχο χώρα. Τέλος, όσον αφορά την Ελλάδα αναμένεται να αντιμετωπίσει μια σειρά από νέες προκλήσεις 37. Ειδικότερα: Η συμμετοχή της Ελλάδας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση ανάγει την ενίσχυση της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας σε πρωταρχικούς παράγοντες της οικονομικής και κοινωνικής της ανάπτυξης. Αν δεν επιτευχθεί ουσιαστική και διατηρήσιμη πρόοδος στο πεδίο αυτό, οι επιπτώσεις σε όρους οικονομικής ανάπτυξης, κοινωνικών ανισορροπιών και περιφερειακής ανάπτυξης θα είναι ιδιαίτερα σοβαρές. Επιβάλλεται συνεπώς, ο σχεδιασμός δράσεων που θα θέτουν έμφαση στα στοιχεία εκείνα που προωθούν την παραγωγικότητα και τελικά την πραγματική σύγκλιση σε επίπεδο χώρας και περιφερειών. Η πορεία προς την Κοινωνία της Πληροφορίας αναδεικνύει τις νέες τεχνολογίες και την πληροφορική σε στρατηγικό εργαλείο του ανταγωνισμού στις παγκοσμιοποιημένες αγορές, θέτοντας πιεστικά το πρόβλημα της ανάπτυξης μηχανισμών δημιουργίας, απορρόφησης και αξιοποίησης τους. Η χρήση της τηλεματικής και των δικτύων στο εμπόριο, στις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, στην εκπαίδευση και στην υγεία, αλλά και τα εμπόδια που παρουσιάζονται λόγω αναπτυσσόμενων προδιαγραφών ποιότητας, ασφάλειας και προστασίας του περιβάλλοντος, μπορούν να προκαλέσουν σημαντική ανακατανομή ρόλων μεταξύ των επιμέρους εθνικών οικονομιών και διαμόρφωσης νέων περιοχών ανάπτυξης, επισείοντας σοβαρούς κινδύνους σε όσους αντιμετωπίσουν δυσκολίες προσαρμογής. Κατά συνέπεια μια στρατηγική εστιασμένη γύρω από τις νέες τεχνολογίες και 37 Για τις προκλήσεις που τίθενται για την Ελλάδα βλ. Συνοπτικό Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης , σελ

29 την πληροφορική αποτελεί σημαντικό εργαλείο ανάπτυξης, με στόχο όχι μόνο την κάλυψη της απόστασης από τις αναπτυγμένες χώρες, αλλά και την απόκτηση πλεονεκτικής θέσης στο ευρύτερο διεθνές περιβάλλον. Επίσης, η Ελλάδα θα έχει να αντιμετωπίσει το άνοιγμα του ανταγωνισμού στον αγροτικό τομέα, ενώ παράλληλα θα εντείνονται οι πιέσεις στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες, ιδιαίτερα σε αυτές που συνδέονται με χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες και νέες τεχνολογίες. Η μέχρι σήμερα διάθεση σημαντικότατων πόρων στο πρωτογενή τομέα για εισοδηματική στήριξη, παραγωγικό εκσυγχρονισμό και βασική υποδομή δεν έφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Διατηρείται η ισχυρή εξάρτηση ενός μεγάλου αριθμού γεωργικών εκμεταλεύσεων από κρατικές και κοινοτικές ενισχύσεις, διαπιστώθηκε η ισχυρότατη απώλεια αγορών για αρκετές κατηγορίες γεωργικών προϊόντων, παραμένει πολύ χαμηλή η συνεισφορά του πρωτογενή τομέα στην αύξηση της παραγωγικότητας της ελληνικής οικονομίας ενώ δεν έχει ανακοπεί η βαθμιαία γήρανση του ενεργού πληθυσμού του τομέα και η πληθυσμιακή αποψίλωση των ορεινών και απομακρυσμένων περιοχών. Επίσης, μεγάλα περιθώρια βελτίωσης διαπιστώνονται στην κλαδική διαφοροποίηση της μεταποιητικής βάσης της χώρας. Ο αναμφισβήτητος τεχνολογικός εκσυγχρονισμός παραδοσιακών κλάδων της αλλά και η λήψη ευρείας έκτασης οριζόντιων μέτρων για την παροχή σύγχρονων και εξειδικευμένων υπηρεσιών και λειτουργικών υποδομών αποτελούν μια από τις πλέον χαρακτηριστικές τομές του Β ΚΠΣ. Όμως μέχρι σήμερα τουλάχιστον, δεν καταγράφεται σε ικανοποιητικό βαθμό ο εμπλουτισμός της ελληνικής μεταποίησης με νέους ανερχόμενους κλάδους προωθημένης τεχνολογίας, η παραγωγική ενσωμάτωση των αποτελεσμάτων έρευνας και ανάπτυξης των ερευνητικών κέντρων της χώρας, η ανασύνθεση των εξαγωγών με νέα προϊόντα υψηλού τεχνολογικού περιεχομένου. Η απορρόφηση των πιέσεων αυτών πρέπει να γίνει από το παραγωγικό σύστημα, εθνικό και περιφερειακό. Αυτό, συνεπώς, θέτει έντονα το θέμα της αυστηρής ιεράρχησης των επιλόγων και της αξιοποίησης των πόρων με τρόπους που θα δημιουργήσουν θέσεις εργασίας, εισοδήματα και παραγωγικές διαδικασίες, όχι μόνο στο χρόνο υλοποίησης τους αλλά και σε υστερότερη περίοδο. 29

30 Οι προαναφερθέντες νέοι όροι ανταγωνισμού καθιστούν ακόμα πιο σύνθετη την πολιτική βελτίωσης των έως σήμερα αποτελεσμάτων στον τομέα της ανεργίας και της στήριξης αδύναμων κοινωνικών ομάδων, οι οποίες μάλιστα πολλαπλασιάζονται με την δραματική αύξηση των φαινομένων της μετανάστευσης οικονομικών προσφύγων. Κατεπείγοντα χαρακτήρα αποκτά η προσαρμογή της τεχνογνωσίας και των επαγγελματικών δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, της ευελιξίας των αγορών εργασίας, της παραγωγικότητας στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Ιδιαίτερα μακρύς και δύσκολος δρόμος διαρθρωτικών προσαρμογών πρέπει να διανυθεί από τη δημόσια διοίκηση, τις δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμούς. Τα προβλήματα του περιβάλλοντος και της υπερβολικής πίεσης πάνω στους φυσικούς πόρους αναμένεται να αποκτούν όλο και πιο έντονο χαρακτήρα στη διάρκεια υλοποίησης του Γ ΚΠΣ. Κατά συνέπεια, ο σχεδιασμός των δράσεων θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την εντεινόμενη περιοριστική επίδραση των παραγόντων αυτών, την ανάγκη παραγωγικών αναδιαρθρώσεων καθώς και την ανάγκη εξισορρόπησης αρνητικών λειτουργιών που δημιουργήθηκαν στο παρελθόν. Η ίδια η διαδικασία της ανάπτυξης θα ανάγει την ποιότητα ζωής, μέσα στην οποία εντάσσεται και η προστασία των φυσικών πόρων, σε καθημερινή αξία των πολιτών και υποτίμηση της στο σχεδιασμό ανάπτυξης δημιουργεί κινδύνους σοβαρών μελλοντικών προβλημάτων. Η ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ και η εφαρμογή του Συμφώνου Σταθερότητας ανάγουν σε μείζον θέμα την εξοικονόμηση δημόσιας δαπάνης για έργα και δράσεις, που μπορούν να αναληφθούν από ιδιωτικούς φορείς, με παράλληλη διασφάλιση των συμφερόντων του κοινωνικού συνόλου. Η ίδια η διαδικασία υλοποίησης του Γ ΚΠΣ πρέπει να εμπεριέχει το στοιχείο της αποτελεσματικής χρήσης των πόρων. Η παράλληλα έναρξη μεγάλου αριθμού έργων, που εκτελούνται επί μακρόν και απαιτούν μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα υλοποίησης, από το αν εκτελούνταν διαδοχικά με ταχύτερους ρυθμούς ώστε οι πόροι που δεσμεύουν να οδηγούν πιο γρήγορα σε παραγωγικό αποτέλεσμα, αποτελεί μια οικονομικά και κοινωνικά λιγότερο αποτελεσματική διαχείριση. Η ευαισθησία 30

31 στο κοινωνικό κόστος - όφελος είναι αναγκαία ενόψει όλων των περιοριστικών παραγόντων και της αναπτυξιακής και κοινωνικής πρόκλησης που αντιμετωπίζει η χώρα στην επόμενη δεκαετία. Πρέπει τέλος να σημειωθεί ότι οι παραπάνω προκλήσεις έχουν ληφθεί υπόψη κατά την διαδικασία σχεδιασμού των προτεραιοτήτων του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης και έχουν οπότε ενσωματωθεί στους στόχους των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων Αναλυτικότερα για την διάρθρωση του Γ ΚΠΣ βλ. Τρίτο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης

32 3.Η Προοπτική της Διεύρυνσης και το Μέλλον των Πολιτικών Συνοχής 3.1 Η Επικείμενη Διεύρυνση και τα οφέλη που θα προκύψουν Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κοπεγχάγης τον Ιούνιο του 1993 προσκλήθηκαν οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύμφωνα με τα κριτήρια που τέθηκαν 39 τα υποψήφια κράτη θα πρέπει να τηρούν τις παρακάτω προϋποθέσεις για να ενταχθούν στην ΕΕ: Δημοκρατία, κανόνες δικαίου, ανθρώπινα δικαιώματα, σεβασμός των μειοψηφιών. Μια λειτουργούσα οικονομία της αγοράς, και η ικανότητα να τα βγάζουν πέρα με τις ανταγωνιστικές πιέσεις. Η ύπαρξη λειτουργούσας οικονομίας της αγοράς προϋποθέτει την απελευθέρωση των τιμών και των συναλλαγών, καθώς και την καθιέρωση ενός νομικού συστήματος δυνάμενου να επιβληθεί, το οποίο θα προβλέπει και τα δικαιώματα ιδιοκτησίας. Η μακροοικονομική σταθερότητα και συναίνεση στον τομέα της οικονομικής πολιτικής ενισχύουν τις επιδόσεις της οικονομίας της αγοράς. Επίσης, ένας καλά ανεπτυγμένος χρηματοπιστωτικός τομέας και η απουσία σημαντικών εμποδίων εισόδου και εξόδου από την αγορά συμβάλλουν στη βελτίωση των επιδόσεων της οικονομίας. Όσον αφορά δε το δεύτερο κριτήριο πρέπει να υπάρχει ένα σταθερό μακροοικονομικό πλαίσιο χάρη στο οποίο θα μπορούν οι οικονομικοί παράγοντες να λαμβάνουν αποφάσεις μέσα σ' ένα κλίμα προβλεψιμότητας. Επίσης, προϋποθέτει την ύπαρξη επαρκούς ποσοτικά ανθρώπινου και υλικού κεφαλαίου, συμπεριλαμβανομένης της αναγκαίας υποδομής. Οι δημόσιες επιχειρήσεις πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο αναδιάρθρωσης, ενώ όλες οι επιχειρήσεις πρέπει να προβούν σε επενδύσεις για τη βελτίωση της αποδοτικότητάς τους. Επιπλέον, όσο μεγαλύτερη πρόσβαση έχουν οι επιχειρήσεις στην εξωτερική χρηματοδότηση και όσο αποτελεσματικότερες φανούν στον τομέα της αναδιάρθρωσης και καινοτομίας, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η ικανότητα 39 Γνωστά ως κριτήρια της Κοπεγχάγης. 32

33 προσαρμογής τους. Γενικά, όσο υψηλότερος είναι ο βαθμός οικονομικής ολοκλήρωσης μιας χώρας με την Ένωση πριν από την προσχώρηση, τόσο καλύτερα η χώρα αυτή θα είναι σε θέση να αναλάβει τις υποχρεώσεις του μέλους. Η ικανότητα να υιοθετήσουν τις υποχρεώσεις του μέλους (να εφαρμόσουν αποτελεσματικά τους κανόνες και τις πολιτικές της ΕΕ), μεταξύ των οποίων και την υιοθέτηση των στόχων της πολιτικής, οικονομικής και νομισματικής ένωσης. Η ικανότητα ανάληψης των υποχρεώσεων του μέλους προϋποθέτει την υιοθέτηση, εφαρμογή και επιβολή του κεκτημένου. Η σημασία της εφαρμογής και επιβολής του κεκτημένου εκ μέρους των υποψηφίων χωρών έχει υπογραμμιστεί κατ' επανάληψη από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αναφέροντας ότι η πρόοδος των διαπραγματεύσεων θα εξαρτηθεί από το κατά πόσον οι υποψήφιες χώρες θα ενσωματώσουν το κεκτημένο στις εθνικές τους νομοθεσίες και, ιδίως, από την ικανότητά τους να το εφαρμόζουν και να το επιβάλλουν αποτελεσματικά με την ενίσχυση των διοικητικών και δικαστικών τους δομών. Η μεταφορά, η εφαρμογή και η επιβολή του κεκτημένου δεν αποτελούν υπόθεση μόνο της κυβέρνησης και της δημόσιας διοίκησης, αλλά και των επιχειρήσεων, των περιφερειακών και τοπικών φορέων καθώς και των επαγγελματικών οργανώσεων. Πρέπει να σημειωθεί ότι η προσχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν σημαίνει και προσχώρηση στο ευρώ. Αν και η συμμετοχή στο ενιαίο νόμισμα αποτελεί μέρος του κεκτημένου, οι υποψήφιες χώρες θα πρέπει να πληρούν τα κριτήρια σύγκλισης για να συμμετέχουν στο ευρώ. Αυτό θα αποφασιστεί σ' ένα μεταγενέστερο στάδιο, μετά την προσχώρηση, αφού εξεταστεί το κατά πόσον έχει επιτευχθεί υψηλός βαθμός βιώσιμης σύγκλισης, όπως έγινε και με τους πρώτους συμμετέχοντες στη ζώνη του ευρώ. Ωστόσο, πρώτη προτεραιότητα για κάθε υποψήφια χώρα πρέπει να είναι η συμμόρφωση με τα οικονομικά κριτήρια της Κοπεγχάγης. Ήδη, οι υποψήφιες προς ένταξη χώρες έχουν επιτύχει σημαντικά βήματα για την ικανοποίηση των παραπάνω κριτηρίων. Σταθερές δημοκρατίες έχουν εγκαθιδρυθεί, με δημοκρατικούς θεσμούς και αυξημένο σεβασμό στις μειοψηφίες και οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις σε αυτές τις χώρες έχουν 33

34 οδηγήσει σε υψηλούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης και καλύτερες προοπτικές απασχόλησης. Όσον αφορά το οικονομικό κριτήριο η Κύπρος και η Μάλτα επιβεβαίωσαν ότι αποτελούν λειτουργούσες οικονομίες της αγοράς και ότι είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις ανταγωνιστικές πιέσεις και τις δυνάμεις της αγοράς στην Ένωση. Η Τσεχική Δημοκρατία, η Εσθονία, η Ουγγαρία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Πολωνία, η Σλοβακία και η Σλοβενία αποτελούν ήδη λειτουργούσες οικονομίες της αγοράς. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των οικονομιών τους, αλλά εφόσον οι χώρες αυτές συνεχίσουν και, σε ορισμένες περιπτώσεις, ενισχύσουν την εφαρμογή των διαφόρων μέτρων, τα οποία αναφέρονται λεπτομερώς σε κάθε περιοδική έκθεση 40, θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν βραχυπρόθεσμα τις ανταγωνιστικές πιέσεις και τις δυνάμεις της αγοράς στο εσωτερικό της Ένωσης. Η Βουλγαρία πλησιάζει το στόχο του να καταστεί λειτουργούσα οικονομία της αγοράς. Εφόσον συνεχίσει την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων και εντείνει τις προσπάθειες για την άρση των δυσκολιών που εξακολουθούν να υφίστανται, θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει μεσοπρόθεσμα τις ανταγωνιστικές πιέσεις και τις δυνάμεις της αγοράς στο εσωτερικό της Ένωσης. Η Ρουμανία δεν πληροί ακόμα κανένα από αυτά τα κριτήρια, αλλά για πρώτη φορά σημείωσε σημαντική πρόοδο προς την επίτευξη του στόχου αυτού. Η πρώτη ενδιάμεση έκθεση σχετικά με τις επιπτώσεις της διεύρυνσης προς τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης στις πολιτικές της Ένωσης υποβλήθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Μαδρίτης τον Δεκέμβριο του Στη συνέχεια το Συμβούλιο ζήτησε από την Επιτροπή να εμβαθύνει στην αξιολόγηση της για τις επιπτώσεις της διεύρυνσης στις κοινοτικές πολιτικές, κυρίως σε ότι αφορά τη γεωργική πολιτική και τις διαρθρωτικές πολιτικές. Το Πρόγραμμα Δράσης 2000 είναι η απάντηση σε αυτό το αίτημα. Στόχος του είναι να ανταποκριθεί στην πρόκληση της μεταρρύθμισης των 40 Σχετικά με την πρόοδο που έχει σημειώσει κάθε χώρα στην ικανοποίηση των κριτηρίων της Κοπεγχάγης βλ. Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πρόοδο που σημείωσε κάθε υποψήφια χώρα, Strategy Paper,

35 κοινοτικών πολιτικών, κυρίως στο πλαίσιο της προοπτικής της μελλοντικής διεύρυνσης της Ένωσης. Όσον αφορά το χρονοδιάγραμμα ένταξης των υποψήφιων χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Λάκεν, το Δεκέμβριο του 2001, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι 10 υποψήφιες χώρες θα μπορούσαν να είναι έτοιμες το (όλες εκτός της Ρουμανίας και Βουλγαρίας). Συνεπώς το 2004 διαγράφεται μια Ένωση με 25 κράτη μέλη. Προκειμένου η Ευρωπαϊκή Ένωση να προετοιμαστεί για την προσχώρηση των νέων κρατών μελών θα πρέπει να κάνει κάποιες θεσμικές μεταρρυθμίσεις που είναι αναγκαίες για την διεύρυνση και να παρέχει τα χρηματοδοτικά μέσα. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Νίκαιας καθόρισε το πλαίσιο της θεσμικής μεταρρύθμισης 42, το οποίο είναι αναγκαίο για τη διεύρυνση είναι αναγκαίο να εστιαστεί η προσοχή τόσο στην ικανότητα της κάθε υποψήφιας χώρας να εφαρμόσει και να επιβάλει το κεκτημένο όσο και στη μεταφορά του κεκτημένου στην εκάστοτε εθνική νομοθεσία. Για το λόγο αυτό, ιδιαίτερη προσοχή δίδεται επί του παρόντος στη διοικητική και δικαστική ικανότητα των υποψηφίων χωρών. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Βερολίνου καθόρισε ένα σαφές πλαίσιο για τις χρηματοδοτικές πτυχές της διεύρυνσης. Το πλαίσιο αυτό παρέχει μια επαρκή βάση για την προσχώρηση μέχρι και 10 νέων κρατών μελών το Για να ανταποκριθεί στις ανάγκες των υποψήφιων χωρών, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Βερολίνου αποφάσισε να διπλασιάσει την προενταξιακή ενίσχυση κατά το έτος 2000 και να δημιουργήσει δύο ειδικά μέσα: το μέσο προενταξιακών διαρθρωτικών πολιτικών (ISPA), για το οποίο έχει διατεθεί ποσό 1,040 δις. ευρώ από το έτος , και το μέσο προενταξιακής γεωργικής πολιτικής (SAPARD) για το οποίο έχει διατεθεί ποσό 520 δις. ευρώ ετησίως 44. Το ISPA θα διαδεχθεί το Ταμείο Συνοχής, στο οποίο και θα πρέπει 41 Ο στόχος είναι να συμμετάσχουν ως μέλη στις εκλογές του 2004 για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. 42 Για τις αλλαγές που αποφασίστηκε να γίνουν στα θεσμικά όργανα με την διεύρυνση βλ. Συνθήκη της Νίκαιας, πρωτόκολλο για τη διεύρυνση (εγγρ. SN 533/1, σελ. 71) και Δήλωση 20 σχετικά με τη διεύρυνση(εγγρ. SN533/1 σελ. 78). 43 Προβλέπεται συνεπώς ότι το ISPA αναλαμβάνει ουσιαστικά τις επενδύσεις υποδομής στους τομείς του περιβάλλοντος και των μεταφορών, κάτι αντίστοιχο του Ταμείου Συνοχής. 44 Το ποσό αυτό θα διατεθεί στους τομείς προτεραιότητας, όπως η βελτίωση των δομών μεταποίησης, των κυκλωμάτων εμπορίας και του ελέγχου της ποιότητας των ειδών διατροφής. 35

36 να δοθεί μεγαλύτερη βαρύτητα για τις υποψήφιες χώρες ειδικά μάλιστα αφού στο Ταμείο αυτό δεν εφαρμόζεται η αρχή της προσθετικότητας, κάτι που θα διευκόλυνε την απορρόφηση της κοινοτικής χρηματοδότησης. Η βοήθεια μέσω του ISPA προορίζεται για επενδυτικά σχέδια μεγάλης κλίμακας (5 εκατομμυρίων ευρώ) ώστε να έχουν σημαντικές επιπτώσεις. Βοήθεια χορηγείται επίσης για προκαταρκτικές μελέτες και για μέτρα τεχνικής στήριξης. Το κύριο μέσο παρέμβασης είναι και θα παραμείνει το ανανεωμένο πρόγραμμα PHARE που έχει ως στόχο να προετοιμάσει τις υποψήφιες χώρες για την προσχώρηση, επικεντρώνοντας τις παρεμβάσεις του στις δυο βασικές προτεραιότητες που συνδέονται με την υιοθέτηση του κοινοτικού κεκτημένου 45 και τη χρηματοδότηση των επενδύσεων μέχρι 30% και 70% αντιστοίχως του προϋπολογισμού του για τις υποψήφιες χώρες, εκτός από τις επενδύσεις που χρηματοδοτούνται από τα μέσα προενταξιακών διαρθρωτικών και γεωργικών πολιτικών. Συνολικά για την περίοδο το κόστος της διεύρυνσης ανέρχεται στο 0,13% του ΑΕΠ της ΕΕ. Οι θετικές επιπτώσεις της διεύρυνσης για την ευρωπαϊκή πραγματικότητα και την Ελλάδα ειδικότερα εστιάζονται σε θέματα που σχετίζονται με τη διασφάλιση ισορροπίας και σταθερότητας στον Ευρωπαϊκό χώρο και τη μεγέθυνση της αγοράς. Η διεύρυνση θα αυξήσει σημαντικά το μέγεθος της εσωτερικής κοινοτικής αγοράς και, κατά συνέπεια, θα προσφέρει νέες σημαντικές οικονομικές δυνατότητες σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Eιδικότερα: Η επέκταση μιας περιοχής ειρήνης, σταθερότητας και ασφάλειας στην Ευρώπη θα ενδυναμώσει την ασφάλεια όλης της περιοχής. Η αύξηση του πληθυσμού της πάνω από 100 εκατομμύρια, σε γρήγορα αναπτυσσόμενες οικονομίες, σε μια ευρωπαϊκή αγορά ήδη 370 εκατομμυρίων κατοίκων θα αυξήσει την οικονομική ανάπτυξη και θα δημιουργήσει θέσεις απασχόλησης στα υφιστάμενα και στα νεοεισερχόμενα κράτη μέλη. Θα υπάρξει καλύτερη ποιότητα ζωής για τους πολίτες καθώς τα νεοεισερχόμενα κράτη μέλη υιοθετούν τις πολιτικές για την προστασία 45 Ήτοι τη θεσμική στήριξη, δηλαδή την ενίσχυση της διοικητικής και θεσμικής ικανότητας των υποψήφιων χωρών. 36

37 του περιβάλλοντος και τον αγώνα κατά του εγκλήματος, των ναρκωτικών και της παράνομης μετανάστευσης. Θα ενδυναμωθεί η πολιτιστική ποικιλομορφία Η διεύρυνση θα ενδυναμώσει τον ρόλο της ΕΕ στην παγκόσμια σκηνή και τις παγκόσμιες πολιτικές Η προσχώρηση των υποψήφιων χωρών είναι ζωτικής σημασίας για τα υφιστάμενα κράτη μέλη, αλλά και για τα νεοεισερχόμενα καθώς συνεπάγεται οικονομικά και πολιτικά οφέλη για όλους, διασφαλίζοντας την ειρήνη και σταθερότητα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η διεύρυνση θα δημιουργήσει ουσιαστικές οικονομικές ευκαιρίες με την επέκταση της αγοράς στους παραγωγούς αλλά και πολιτικά οφέλη με τη μορφή μιας πιο ασφαλέστερης και σταθερής Ευρώπης. Πολλές οικονομικές αναλύσεις έχουν δείξει ότι τα οφέλη 46 από την διεύρυνση ξεπερνούν τα κόστη. Παρότι τα οφέλη είναι μεγαλύτερα για τις νεοεισερχόμενα κράτη μέλη, επειδή ξεκινούν από μια πιο χαμηλή οικονομική βάση (οι οικονομίες τους αντιπροσωπεύουν μόλις το 6% του ΑΕΠ της ΕΕ των 15), υπάρχουν οφέλη και για τις δύο μεριές. 46 Περισσότερα για τα οφέλη που θα προκύψουν από τη διεύρυνση και την κατανομή των επιπτώσεων της στα σημερινά κράτη μέλη βλ. Βaldwin R.- Francois J.- Portes R., The Costs and Benefits of Eastern Enlargement: the impact of the EU and Central Europe, Economic Policy, τχ. 24, σελ

38 3.2 Η κατάσταση στις υποψήφιες χώρες Η κατάσταση στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης έχει εξελιχθεί με ταχείς ρυθμούς από την κατάρρευση του προηγούμενου καθεστώτος. Ωστόσο παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν επιτύχει οι χώρες (βελτίωση οικονομικής επίδοσης) αυτές εξακολουθούν να είναι σε αρκετά χαμηλότερο επίπεδο ανάπτυξης από το σημερινό επίπεδο της ΕΕ των 15 κρατών μελών. Ειδικότερα 47 : Οι υποψήφιες χώρες από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, σημειώνουν επί του παρόντος ύψη εισοδήματος πολύ χαμηλότερα από τον κοινοτικό μέσο όρο. Οι περιφερειακές ανισότητες στο εσωτερικό των χωρών τείνουν να διευρύνονται, ιδιαίτερα μεταξύ των πρωτευουσών και περιφερειών που συνορεύουν με την ΕΕ και των ανατολικών περιοχών, πράγμα το οποίο πρέπει να αντιμετωπιστεί από τις μελλοντικές πολιτικές. Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 90 οι υποψήφιες χώρες σημείωσαν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης (Πίνακας 3), μεγαλύτερους από τα περισσότερα κράτη μέλη αν και η διαφορά εξακολουθεί να παραμένει μεγάλη. Η ανάπτυξη που παρατηρήθηκε στις υποψήφιες χώρες 48 ήταν υψηλότερη κατά μέσον όρο 0,8% ανά έτος σε σύγκριση με την ΕΕ15 για την περίοδο Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των κρατών αυτών είναι κατά πολύ μικρότερο από το κοινοτικό μέσο όρο. Επίσης, έχουν υψηλά ποσοστά πληθωρισμού αν και έχει επέλθει σημαντική πτώση στη δεκαετία του 90 (Πίνακας 5). Παράλληλα, οι χώρες αυτές χαρακτηρίζονται από οικονομικές και κοινωνικές υποδομές ακατάλληλες για μια σύγχρονη οικονομία της αγοράς. Λαμβανομένου υπόψη του γεγονότος ότι η ΕΕ αποσκοπεί στη μείωση των διαφορών μεταξύ επιπέδων ανάπτυξης των διαφόρων περιοχών και στη μείωση της καθυστέρησης των πλέον μειονεκτικών περιοχών ή νήσων, συμπεριλαμβανομένων των αγροτικών περιοχών (άρθρο 158) είναι 47 Από την ανάλυση αυτή πρέπει να εξαιρεθεί η Κύπρος, της οποίας η οικονομία παρουσιάζει αναλογικά ένα υψηλό ποσοστό ανάπτυξης, που κατά κύριο λόγο οφείλεται στον τομέα παροχής υπηρεσιών. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Κύπρου παρότι είναι χαμηλότερο από τον κοινοτικό μέσο όρο, είναι πάνω από αυτό της Ελλάδας και της Πορτογαλίας. Η Κύπρος θα μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διευρυμένη Ευρώπη ως «χώρα - πύλη» προς τη μέση Ανατολή. Βλ. ΣΑΚΧ σελ Για την εξέλιξη του ρυθμού ανάπτυξης των υποψήφιων χωρών κατά την δεκαετία του 90 βλ. Παράρτημα, Πίνακας 3 όπου φαίνεται η πρόοδος που έχουν σημειώσει οι περισσότερες χώρες. 38

39 αναπόφευκτο ότι η διεύρυνση θα αποτελέσει σημαντική πρόκληση για τις πολιτικές συνοχής 49. Η παραγωγικότητα και η απασχόληση θεωρούνται οι προσδιοριστικοί παράγοντες της ανταγωνιστικότητας στις περιφέρειες. Παρατηρείται ανισότητα στην κατανομή της απασχόλησης όσον αφορά τους τρεις τομείς, ειδικότερα στις υποψήφιες χώρες οι οποίες έχουν μεγάλη εξάρτηση από την γεωργία και την παραδοσιακή βιομηχανία. Η μεγάλη αυτή εξάρτηση από την γεωργία και τις παραδοσιακές βιομηχανίες επιτρέπει την πρόβλεψη νέων οικονομικών μεταβολών, λαμβανομένων υπόψη των αναμενόμενων αναδιαρθρώσεων σ αυτούς τους δύο τομείς. Οι αποκλίσεις των υποψήφιων χωρών όσον αφορά την αγορά εργασίας είναι μεγάλες 50. Παρότι το συνολικό ποσοστό απασχόλησης των υποψήφιων χωρών ήταν 61% ελαφρά μόνο χαμηλότερο από αυτό της ΕΕ οι διαφορές μεταξύ των χωρών διευρύνθηκαν κατά την δεκαετία του 90, καθώς έπεφτε η απασχόληση. Στις υποψήφιες χώρες η απασχόληση μειώθηκε σημαντικά από τις αρχές της μετάβασης εξαιτίας της μεγάλης πτώσης της παραγωγής καθώς και της αναδιάρθρωσης, αυξάνοντας έτσι την διαφορά με την ΕΕ15. Στις περισσότερες υποψήφιες χώρες η ανεργία ξεπερνά το 12% (Διάγραμμα 6). Οι ίδιες δυσμενείς τάσεις καταγράφονται και όσον αφορά στην ανεργία μακράς διάρκειας και στων νέων με 48,2% και 26% αντίστοιχα. Αντιθέτως από την ΕΕ15 η ανεργία των ανδρών είναι μεγαλύτερη από αυτήν των γυναικών, φαινόμενο όμως που προβλέπεται ότι θα αντιστραφεί. Οι αλλαγές που έχουν γίνει στην αγορά εργασίας των υποψήφιων κρατών σχετίζονται με την διαδικασία οικονομικής αναδιάρθρωσης, τις ιδιωτικοποιήσεις και απελευθερώσεις. Ενώ στην Ένωση κατά το έτος 2000 παρατηρήθηκε καθαρή αύξηση 3 εκατομμυρίων θέσεων απασχόλησης, οι υποψήφιες για ένταξη χώρες απώλεσαν περί τις θέσεις απασχόλησης. Θα πρέπει να δημιουργηθούν τρία εκατομμύρια θέσεις απασχόλησης ώστε το μέσο ποσοστό απασχόλησης των υποψήφιων χωρών να ευθυγραμμιστεί με αυτό της ΕΕ. 49 Για τις προκλήσεις που θα επιφέρει η διεύρυνση στις πολιτικές συνοχής βλ. παρακάτω όπου αναλύονται σε ξεχωριστό κεφάλαιο. 50 Για τους τέσσερις τύπους περιφερειών σε όρους εξελίξεων της αγοράς εργασίας στις υποψήφιες χώρες βλ. Δεύτερη Έκθεση για την Οικονομική και Κοινωνική Συνοχή, σελ

40 Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις που έγιναν στις υποψήφιες χώρες προκειμένου να αποκτήσουν μια λειτουργούσα οικονομία της αγοράς είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση του ποσοστού ανεργίας στις χώρες αυτές, την αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων 51 και την εξάπλωση της φτώχειας. Η βελτίωση που έχει σημειωθεί στις υποψήφιες χώρες όσον αφορά την τομεακή διάρθρωση της απασχόλησης είναι σημαντική. Πριν αρχίσουν οι μεταρρυθμίσεις κυριαρχούσαν η παραδοσιακή βιομηχανία και η γεωργία σε ποσοστό μέχρι και 4 φορές μεγαλύτερο από το μέσο κοινοτικό όρο σε μερικές περιπτώσεις, και ο τομέας των υπηρεσιών ήταν ελάχιστα ανεπτυγμένος. Κατά την διάρκεια των αλλαγών υπήρξε σημαντική πτώση του ρόλου της βιομηχανίας και της γεωργίας 52. Ωστόσο, το ποσοστό απασχόλησης σε παραδοσιακούς κλάδους εξακολουθεί να παραμένει υψηλό και ιδιαίτερα μεγάλο είναι το ποσοστό απασχόλησης στη γεωργία 53 όπου η παραγωγικότητα παραμένει χαμηλή. Η απασχόληση στις υπηρεσίες σημείωσε σημαντική άνοδο σε όλες τις υποψήφιες χώρες, μολονότι αυτή δεν ήταν επαρκής ώστε να αντισταθμίσει τις απώλειες θέσεων εργασίας στη γεωργία και τη βιομηχανία 54. Επίσης οι ιδιωτικοποιήσεις που έγιναν στις υποψήφιες χώρες επηρέασαν την αγορά εργασίας, οδηγώντας σε μια πτώση της απασχόλησης από τη μια μεριά αλλά και σε ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα από την άλλη. Αλλά και όσον αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης υπάρχουν ερωτηματικά σχετικά με την ποιότητα και τη φύση της επαγγελματικής κατάρτισης. Οι περιφερειακές ανισότητες είναι πιο περιορισμένες από ότι στην ΕΕ αλλά παραμένουν ουσιαστικές. Επίσης το χάσμα μεταξύ των φύλων είναι μικρότερο 51 Για τον τρόπο μέτρησης των κοινωνικών ανισοτήτων αλλά και για τις συνέπειες των οικονομικών μεταρρυθμίσεων στην αύξηση των ανισοτήτων βλ DIW German Institute for Economic Research and EPRC (European Policies Research Centre), The Impact of EU Enlargement on Cohesion, March 2001, σελ Για την τομεακή διάρθρωση στις υποψήφιες χώρες βλ. DIW German Institute for Economic Research and EPRC (European Policies Research Centre), The Impact of EU Enlargement on Cohesion, March 2001,σελ Έχουν συνολικό ποσοστό απασχόλησης 22%, ποσοστό που είναι κατά 5 φορές υψηλότερο από αυτό της ΕΕ των Το αγροτικό εισόδημα ποικίλλει στις υποψήφιες χώρες. Στις περισσότερες βέβαια ελαττώθηκε σημαντικά από την αρχή της μετάβασης. Με την οικονομική ανάπτυξη στις υποψήφιες χώρες θα ανέβει το εργατικό κόστος και οι πραγματικές συναλλαγματικές ισοτιμίες με συνέπεια να αυξηθεί η ανταγωνιστική πίεση στη γεωργία. Ταυτόχρονα θα υπάρξει σχετική πτώση στην αγοραστική δύναμη των γεωργικών εισοδημάτων. Προκειμένου να έχουμε διατηρήσιμα επίπεδα εισοδήματος, η γεωργία θα απαιτήσει μεγάλης έκτασης αναδιαρθρώσεις. Επίσης παρατηρείται συγκέντρωση της φτώχειας στις αγροτικές περιοχές. 40

41 στις υποψήφιες χώρες, παρά το γεγονός ότι το ποσοστό απασχόλησης των ανδρών υπερβαίνει αυτό των γυναικών. Συνολικά, οι υποψήφιες χώρες έχουν λιγότερο διαφοροποιημένη διάρθρωση απασχόλησης από ότι τα σημερινά κράτη μέλη της Ένωσης, και ταυτόχρονα έχουν να αντιμετωπίσουν προβλήματα υψηλής ανεργίας, φτωχής υποδομής, χαμηλών επενδύσεων και έλλειψης επιχειρηματικής νοοτροπίας. Οπότε και οι στόχοι της μελλοντικής περιφερειακής πολιτικής των υποψήφιων κρατών είναι η διαφοροποίηση του τομεακού προτύπου οικονομικής δραστηριότητας, η ενίσχυση της υποδομής και των εγκαταστάσεων υποστήριξης, η ταυτοποίηση τοπικών πλεονεκτημάτων και αναπτυξιακού δυναμικού και η απομάκρυνση των εμποδίων στην ανάπτυξη. Όσον αφορά τις περιφερειακές ανισορροπίες στο εσωτερικό των υποψήφιων κρατών χαρακτηρίζονται από τη σχετική ευημερία των αστικών κέντρων και ορισμένων δυτικών περιφερειών που συνορεύουν με την ΕΕ, οι οποίες έχουν επωφεληθεί από την ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών. Αντίθετα η απασχόληση σημείωσε κατακόρυφη πτώση σε άλλες περιφέρειες, λόγω της μεγάλης κλίμακας απωλειών θέσεων εργασίας σε παραδοσιακές βιομηχανίες και μειώσεις στη γεωργία. Ωστόσο όπως ήδη αναφέρθηκε η απασχόληση στη γεωργία και τη βιομηχανία παραμένει υψηλή σε ορισμένες περιφέρειες αντικατοπτρίζοντας την καθυστερούμενη αναδιάρθρωση. Επίσης οι χώρες αυτές εξακολουθούν να χρειάζονται μεγάλες επενδύσεις στην υποδομή μεταφορών και για την προστασία του περιβάλλοντος 55 όπου η ποιότητα είναι σημαντικά χαμηλότερη από ότι στην ΕΕ. Η επέκταση και η ανανέωση των υποδομών αποτελεί τη σημαντικότερη πρόκληση για όλες τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες. Παρά την ύπαρξη διαρθρωτικών προβλημάτων, οι περιφερειακές πολιτικές των υποψήφιων κρατών εξακολουθούν να είναι αδύναμες, επειδή δεν διαθέτουν ολοκληρωμένη στρατηγική και φιλοσοφία προγραμματισμού. Οπότε και προβάλλεται επιτακτική η ανάγκη κατάστρωσης εθνικών στρατηγικών περιφερειακής πολιτικής, βάσει της οποίας θα καταστεί δυνατό να συντονίζονται οι τομεακές πολιτικές αλλά και βελτίωση των χρηματοδοτικών 55 Σχετικά με την ποιότητα του περιβάλλοντος στις υποψήφιες χώρες βλ. DIW German Institute for Economic Research and EPRC (European Policies Research Centre), The Impact of EU Enlargement on Cohesion, March 2001, σελ 45 και Σχέδιο Ανάπτυξης Κοινοτικού Χώρου σελ

42 διαδικασιών, έτσι ώστε να διοχετεύουν αποτελεσματικά την ενίσχυση από τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ. Βέβαια οι περισσότερες έχουν αρχίσει να δημιουργούν νομικές, θεσμικές και δημοσιονομικές δομές για την υλοποίηση της περιφερειακής πολιτικής που θα είναι απαραίτητη για τη συμμετοχή στη διαρθρωτική πολιτική της ΕΕ. Ωστόσο για να είναι σε θέση οι χώρες αυτές να συμμετάσχουν στη διαρθρωτική πολιτική της ΕΕ, θα απαιτηθούν μείζονες προσπάθειες ώστε να συγκροτηθούν οι κατάλληλες δομές για τη διαχείριση των Ταμείων. Οι υποψήφιες χώρες πρέπει να ενισχύσουν τη διοικητική ικανότητα για τον καθορισμό στρατηγικών, την κατάρτιση προγραμμάτων και την διαχείριση των αντίστοιχων προϋπολογισμών με τους ίδιους όρους που ισχύουν για τα τωρινά κράτη μέλη. Κάθε προσχώρηση βασίζεται κυρίως στην υιοθέτηση του κοινοτικού κεκτημένου από τις υποψήφιες χώρες, γεγονός που συνεπάγεται την ενίσχυση της θεσμικής και διοικητικής ικανότητας των υποψήφιων κρατών προκειμένου να υιοθετήσουν το κεκτημένο, καθώς και τη συμμόρφωση των επιχειρήσεών τους με τους κοινοτικούς κανόνες. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι η κατάσταση που επικρατεί στις υποψήφιες χώρες διαφέρει σημαντικά από την σημερινή ΕΕ. Στις υποψήφιες χώρες προβάλλεται επιτακτικά η ανάγκη προώθησης της παραγωγής, μείωσης της ανεργίας και αύξησης της απασχόλησης, μείωσης των περιφερειακών ανισοτήτων, βελτίωση της ποιότητας υποδομής, ενώ τα Διαρθρωτικά Ταμεία αναμένεται να διαδραματίσουν στο πλαίσιο αυτό κεντρικό ρόλο. Το κοινοτικό κεκτημένο φέρνει τα υποψήφια κράτη μέλη αντιμέτωπα με μεγάλες απαιτήσεις, η εκπλήρωση των οποίων δεν είναι καθόλου εύκολη ούτε από κοινωνική, ούτε από πολιτική άποψη. Οι ανάγκες οικονομικής ανάπτυξης των περιφερειών με καθυστέρηση στις υποψήφιες χώρες διαφέρουν σημαντικά σε πολλές σημαντικές πτυχές, από εκείνες σε πολλές καθυστερημένες περιφέρειες της ΕΕ των 15, οι οποίες έως το 2006 θα έχουν επωφεληθεί από δύο τουλάχιστον δεκαετίες στήριξης συνοχής. Ακόμη, υπάρχουν ερωτήματα τόσο σχετικά με την ικανότητα των περιφερειών στις υποψήφιες χώρες να απορροφήσουν τη διαθέσιμη στήριξη συνοχής σύμφωνα με τις παρούσες ρυθμίσεις όσο και σχετικά με τους περιορισμούς για το μέγιστο επίπεδο στήριξης συνοχής που συμφωνήθηκε 42

43 στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Βερολίνου, οι οποίοι αναφέρουν ότι οι ισχύουσες ρυθμίσεις για το Στόχο 1 έχουν σχεδιαστεί για την ΕΕ των 15 και ενδέχεται να μην είναι κατάλληλες για τα νέα κράτη μέλη. Η πολιτική συνοχής πρέπει να σχεδιαστεί ανάλογα με τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στις μειονεκτικές περιφέρειες των υποψήφιων χωρών που θα είναι επιλέξιμες για στήριξη. Οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες στις υποψήφιες χώρες είναι μοναδικές από πολλές απόψεις και η Επιτροπή πρέπει να διασφαλίσει ότι η πολιτική σχεδιάζεται ανάλογα με τις συνθήκες αυτές. Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι η διατήρηση της εσωτερικής συνοχής και της αλληλεγγύης είναι ιδιαίτερα σημαντική στις υποψήφιες χώρες κατά την διαδικασία διεύρυνσης, καθώς είναι βασική για την αποφυγή κοινωνικών συγκρούσεων και τη διασφάλιση της ισότητας των ευκαιριών και, κατά συνέπεια, τη διαφύλαξη και την ενίσχυση της δημοκρατίας. Τα νέα δεδομένα επιβεβαιώνουν τις κυριότερες αναλύσεις της δεύτερης έκθεσης για τη συνοχή. Δείχνουν με βάση τα διαθέσιμα αριθμητικά στοιχεία για το 1997,1998, 1999 ότι οι περιφέρειες που σημειώνουν ΑΕΠ κατώτερο από το 75% του μέσου κοινοτικού στην Ένωση των 25 θα συγκεντρώνουν 116 εκατ. Κατοίκους, δηλαδή το 25% του κοινοτικού πληθυσμού. Από αυτούς 6 στους 10 θα κατοικούν στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Πάντως οι λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες των ΧΚΑΕ έχουν παρουσιάσει κατά την περίοδο ρυθμό ανάπτυξης ανώτερου από εκείνο των

44 3.3 Προκλήσεις που θέτει η διεύρυνση για τη συνοχή Η διεύρυνση της Ε.Ε. με 12 νέα κράτη μέλη 56 αποτελεί πρόκληση της Ευρωπαϊκής Πολιτικής ως προς την καταλληλότητα και πληρότητα της για την επίτευξη της οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής. Η πρόκληση αυτή είναι πολύ δυσκολότερη από την πρόκληση που αντιμετωπίστηκε στις προηγούμενες προσχωρήσεις κρατών μελών. Οι βασικότερες προκλήσεις που παρουσιάζονται με τη διεύρυνση για τη συνοχή είναι οι εξής: Αύξηση των ανισοτήτων σε επίπεδο ανάπτυξης. Με την είσοδο των 12 νέων υποψήφιων κρατών ο πληθυσμός και το έδαφος της Ένωσης θα αυξηθεί κατά 1/3 ενώ το ΑΕΠ μόνο κατά 5%. Θα υπερδιπλασιαστεί ο πληθυσμός που κατοικεί σε περιφέρειες με κατά κεφαλή ΑΕΠ μικρότερο του 75% του Κοινοτικού μέσου όρου 57. Θα δημιουργηθεί μια νέα ομάδα χωρών σε μια διευρυμένη ΕΕ με εισόδημα μικρότερο του 40% του κοινοτικού μέσου όρου. Στην Ένωση των 27, η σχέση μεταξύ του 10% των πλουσιότερων περιφερειών και του 10% των φτωχότερων περιφερειών είναι δυο φορές μεγαλύτερη από ότι στην ΕΕ των 15. Με τη διεύρυνση θα διπλασιαστούν σχεδόν οι περιφερειακές ανισότητες 58. Η δεύτερη πρόκληση είναι η επικέντρωση των αναγκών στην Ανατολική Ευρώπη. Από τους 105 εκατομμύρια ανθρώπους που κατοικούν στις υποψήφιες χώρες πάνω από 98 εκατομμύρια κατοικούν σε περιοχές με ΑΕΠ μικρότερο του 75% του κοινοτικού μέσου όρου. Οι ανισότητες που υπάρχουν μεταξύ των 15 κρατών μελών θα εξακολουθούν να υπάρχουν. Οπότε θα πρέπει να αντιμετωπιστούν και αυτές πέρα από την ανάπτυξη των νέων κρατών μελών. Ειδικότερα: Με την προσχώρηση χωρών από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη θα διευρυνθούν σε σημαντικό βαθμό οι περιφερειακές και οι κοινωνικές διαφορές. 56 Οι 12 νέες χώρες που είναι υποψήφιες προς ένταξη είναι η Κύπρος, η Μάλτα, η Ουγγαρία, η Τσέχικη Δημοκρατία, η Σλοβενία, η Πολωνία, η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Εσθονία, η Λιθουανία, η Λετονία, η Σλοβακία. 57 Από 71 σε 174 εκατομμύρια άτομα. 58 Το 10% με το χαμηλότερο ΑΕΠ συγκεντρώνονται στις περιφέρειες της Πολωνίας, της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας, της Λιθουανίας και της Λετονίας. 44

45 Οι ανισότητες θα είναι εντονότερες και σοβαρότερες οπότε και θα υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη για μια πολιτική συνοχής. Ο πληθυσμός θα αυξηθεί κατά 33% ενώ το ΑΕΠ μόνο κατά 5%, ποσοστό που δημιουργεί μια απόκλιση ανάπτυξης. Επίσης θα έχουμε σημαντική πτώση του κοινοτικού μέσου όρου. Σε μια Ένωση 27 κρατών πάνω από το ένα τρίτο του πληθυσμού θα ζει σε χώρες με κατά κεφαλή εισόδημα μικρότερο του 90% του μέσου όρου της Ένωσης σε σύγκριση με το ένα έκτο στη σημερινή Ένωση των Κατά συνέπεια θα αυξηθούν σε τέτοιο βαθμό οι περιφερειακές ανισότητες που η συνοχή πρέπει να παραμείνει ένας μακροπρόθεσμος στόχος. Με την διεύρυνση σε 27 χώρες αλλάζει σημαντικά ο χάρτης της συνοχής. Έχουμε τρεις ομάδες χωρών: Μια πρώτη ομάδα που αποτελείται από τα 12 πιο ευημερούντα νυν κράτη, όπου το μέσο επίπεδο ανάπτυξης είναι πάνω από το μέσο Ευρωπαϊκό όρο των 27 κρατών ( 120% του κοινοτικού μέσου όρου και αντιστοιχεί στο 71% του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ των 27). Ακολουθεί μια δεύτερη ενδιάμεση ομάδα με την Ελλάδα την Ισπανία και την Πορτογαλία καθώς και την Κύπρο, Μάλτα, Σλοβενία και Τσεχία με επίπεδο ανάπτυξης περίπου το 80% του μέσου Ευρωπαϊκού όρου και αντιστοιχεί στο 13% του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ των 27. Και μια τρίτη ομάδα 8 χωρών με εισόδημα ανά κάτοικο γύρω στο 40% του μέσου όρου και με πληθυσμό που αντιστοιχεί στο 16% του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ των 27. Πρέπει στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι σε μια ΕΕ 25 κρατών 60 σύμφωνα με τα νεότερα στοιχεία της Πρώτης Έκθεσης Προόδου για τη Συνοχή οι ανισότητες είναι μικρότερες από ότι σε μια Ένωση 27 κρατών που παρουσιάστηκαν στην δεύτερη έκθεση οικονομικής και κοινωνικής συνοχής. Το μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ πέφτει κατά 18% σε μια ένωση 27 ενώ κατά 13% σε μια Ένωση 25. Επίσης, σε μια Ένωση 25 κρατών μελών οι περιφέρειες των οποίων το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι μικρότερο του 75% θα 59 Σε περιφερειακό επίπεδο το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα του 10% του πληθυσμού που θα ζει στις φτωχότερες περιφέρειες της Ένωσης των 27 θα αντιστοιχεί μόνο στο 31% του μέσου όρου της Ένωσης των 27 έναντι του 61% που είναι τώρα σε μια Ένωση των Η Βουλγαρία και η Ρουμανία δεν είναι έτοιμες να προσχωρήσουν το 2004 όπως αποφασίστηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Λάκεν. Οπότε 10 κράτη μέλη θα είναι έτοιμα να ενταχθούν στην Ένωσης το 2004, εφόσον συνεχιστεί ο υφιστάμενος ρυθμός διαπραγματεύσεων. 45

46 περιλαμβάνουν 115 εκατομμύρια κατοίκων ή το 25% του συνολικού πληθυσμού. Μεταξύ αυτών 4 πολίτες στους 10 είναι στις περιφέρειες των 15 σημερινών κρατών μελών και οι υπόλοιποι 6 αντιστοιχούν στις υποψήφιες χώρες, πράγμα που καταδεικνύει τη βαθιά γεωγραφική αναδιοργάνωση των ανισοτήτων μετά την διεύρυνση. Οι περιφέρειες που σήμερα απολαμβάνουν πλεονεκτήματα του Στόχου 1 και που θα βρίσκονται μετά την διεύρυνση πάνω από το όριο του 75% θα αντιπροσωπεύουν 37 εκατομμύρια κατοίκων. Για τα δύο τρίτα περίπου του πληθυσμού των περιφερειών αυτών, αυτή η κατάσταση θα προέκυπτε από το μηχανικό φαινόμενο της μετατόπισης λόγω της μείωσης του κοινοτικού μέσου όρου κατά 13%. Το υπόλοιπο τρίτο βρίσκεται ήδη πάνω από αυτό το όριο, ανεξάρτητα από τη διεύρυνση, πράγμα που καθιστά φανερή την πραγματική σύγκλιση ορισμένων περιφερειών των 15. Η είσοδος των νέων κρατών με χαμηλότερο κατά κεφαλή εισόδημα θα προκαλέσει μια τεχνητή σύγκλιση του εισοδήματος των κρατών μελών της ΕΕ των 15 που θα είναι αποτέλεσμα στατιστικής σύγκλισης και όχι πραγματικής. Η προσχώρηση πολλών περιφερειών οι οποίες εμφανίζουν ιδιαίτερες οικονομικές αδυναμίες, με βάση το σημερινό μέσο όρο στις χώρες της ΕΕ, θα οδηγήσει σε σημαντική μείωση του μέσου ΑΕΠ στην ΕΕ. Οπότε μια αυστηρή εφαρμογή του κανόνα της επιλεξιμότητας, 75% του κατά κεφαλή ΑΕΠ, θα είχε ως επακόλουθο ότι πολλές επί του παρόντος δικαιούχες περιφέρειες του σημερινού στόχου 1 οι οποίες υπερβαίνουν το 20% του συνόλου των 211 περιφερειών της Ένωσης (17 σε μια ΕΕ25 και 27 σε μια ΕΕ 27) δεν θα είναι πλέον επιλέξιμες για στήριξη μετά τη λήξη της παρούσας περιόδου προγραμματισμού καθώς θα υπερβαίνουν το όριο επιλεξιμότητας 75% χωρίς όμως να έχουν υπάρξει αντίστοιχες μεταβολές στις εσωτερικές διαρθρωτικές δομές αυτών των περιοχών. 61 Στην ΕΕ25 το 25% του πληθυσμού έχει εισόδημα χαμηλότερο του 75%. Δίχως την στατιστική σύγκλιση ο πληθυσμός αυτός αυξάνει κατά περίπου 25 εκ. κατ.(ανεξάρτητα από την διεύρυνση). Σημαντικά μεγαλύτερες είναι οι ανισότητες που 61 Η αυστηρή εφαρμογή του κριτηρίου του κατά κεφαλή ΑΕΠ σε μια διευρυμένη Ευρώπη θα μείωνε κατά περισσότερο από το ήμισυ την κάλυψη του επιλέξιμου για το Στόχο 1 πληθυσμού των 15. Σε μια ΕΕ 25 ο επιλέξιμος πληθυσμός θα μειωνόταν από 18% σε 12% (μείωση 6 %) ενώ σε μια ΕΕ 27 από 18% σε 6% (μείωση 12%). Βλ. Παράρτημα,Πίνακας 10 όπου φαίνεται ο αριθμός των περιφερειών που θα είναι επιλέξιμες για τον Στόχο 1 σε μια ΕΕ15, 25 και 27 κρατών μελών όπου και φαίνεται η στατιστική σύγκλιση που θα επιφέρει η διεύρυνση. 46

47 παρατηρούνται στην ΕΕ των 27, οι οποίες εκτιμώνται σε μια σχέση 5,8 μεταξύ των πλουσιοτέρων και φτωχότερων περιφερειών ή 4,5 για ΕΕ25. Κατά συνέπεια πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος σχεδιασμού μιας πολιτικής συνοχής που θα ανταποκρίνεται στις συγκεκριμένες ανάγκες των μειονεκτικών περιοχών στις υποψήφιες χώρες ενώ θα πρέπει επίσης να λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες συνεχούς οικονομικής ανάπτυξης των μειονεκτικών περιφερειών της ΕΕ των 15. Οπότε είναι αναπόφευκτη η μεταρρύθμιση των Διαρθρωτικών Ταμείων. Στην Έκθεση για τη Συνοχή προτείνονται τέσσερις επιλογές για το μέλλον της χρηματοδότησης του Στόχου 1: 1. Αυστηρή εφαρμογή του ορίου του 75%, όπου οι περιφέρειες που δεν θα είναι πλέον επιλέξιμες αλλά θα συνεχίσουν να χρειάζονται στήριξη, ενδέχεται να μπορούν να λαμβάνουν βοήθεια από άλλες πηγές εκτός Στόχου 1. Υπολογίζεται ότι η αυστηρή εφαρμογή του 75% του μέσου ΑΕΠ ως κριτήριο επιλεξιμότητας θα οδηγούσε σε μείωση του σημερινού πληθυσμού των περιοχών Στόχου1 της ΕΕ15 κατά 50%. 2. Όπως ανωτέρω αλλά με τη θέσπιση ειδικών μεταβατικών διευθετήσεων δύο ταχυτήτων για την στήριξη των περιφερειών που δεν θα περιλαμβάνονται πια στο Στόχο1. Μια για εκείνες που υπερβαίνουν το όριο του 75% όπως υπολογίζεται σήμερα και μια για εκείνες που το υπερβαίνουν μόνο λόγο της πτώσης του μέσου κατά κεφαλή εισοδήματος λόγω της διεύρυνσης. 3. Θέσπιση ορίου κατά κεφαλή εισοδήματος άνω του 75% προκειμένου να επεκταθεί η επιλεξιμότητα στις περιφέρειες που παραμένουν κάτω από το όριο του 75% όπως υπολογίζεται σήμερα 62. Η λύση αυτή έχει το πλεονέκτημα της διαφάνειας και της αντικειμενικότητας αλλά υπάρχει δυσκολία στο τρόπο προσδιορισμού ενός νέου ορίου. Το ύψος θα πρέπει να είναι τέτοιο που να εξουδετερώνει το αποτέλεσμα του αυτόματου αποκλεισμού τους μόνο και μόνο επειδή το μέσο ΑΕΠ μειώθηκε λόγω της διεύρυνσης. 4. Θέσπιση δύο κριτηρίων επιλεξιμότητας: ένα για τις περιφέρειες της παρούσας ΕΕ των 15 και ένα για τις υποψήφιες χώρες. Δεν αποτελεί 62 Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η ΟΚΕ υποστηρίζει το σενάριο αυτό, δηλαδή την αύξηση του ορίου επιλεξιμότητας για το στόχο 1 πάνω από το ισχύον 75%.. 47

48 την καλύτερη λύση μια πολιτική δύο ταχυτήτων καθώς θα προκαλούσε ανεπιθύμητες κοινωνικές και πολικές εντάσεις στο εσωτερικό της ΕΕ και ενδέχεται να διαμορφωθούν δύο διαφορετικές κατηγορίες μελών. Οπότε στην Πρώτη Έκθεση Προόδου για τη Συνοχή η Επιτροπή απορρίπτει την λύση αυτή. Η διαδικασία διεύρυνσης θέτει τεράστιες προκλήσεις στην δέσμευση για την επίτευξη οικονομικής και κοινωνικής συνοχής σε όλη την ΕΕ. Η αντιμετώπιση των προκλήσεων θα απαιτήσει την χορήγηση περισσότερων πόρων στις κοινοτικές πολιτικές συνοχής. Πρόκειται για αναπόφευκτη συνέπεια της διεύρυνσης. Με την ένταξη των νέων κρατών οι ανάγκες θα αυξηθούν και το έδαφος της διευρυμένης ΕΕ θα έχει ανισορροπίες. Οι περιοχές που υστερούν θα πρέπει να παραμείνουν προτεραιότητα των πολιτικών συνοχής. Πρέπει να διασφαλιστεί ότι η διεύρυνση δεν θα αποβεί σε βάρος των υφιστάμενων ελλειμάτων που παρατηρούνται στο τομέα της συνοχής της ΕΕ των 15 και να δοθεί έμφαση στην επίτευξη μιας πραγματικής και όχι πλασματικής σύγκλισης. Αυτή είναι άλλωστε και μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις που θέτει η διεύρυνση. Η διαφορά του κατά κεφαλήν ΑΕΠ μεταξύ περιοχών των υφιστάμενων κρατών μελών, οι οποίες επί του παρόντος ενισχύονται μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων, και της υπόλοιπης Ένωσης, παραμένει μεγάλη και η ανάγκη τους για συνεχιζόμενη στήριξη δεν πρέπει να παραμεληθεί μετά την διεύρυνση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επεσήμανε ότι σε καμιά περίπτωση η διεύρυνση δεν πρέπει να αποβεί σε βάρος της συνοχής των σημερινών περιοχών του στόχου 1 της ΕΕ των 15. Δεν πρέπει με τη διεύρυνση οι σημερινές περιφέρειες που είναι επιλέξιμες για τον Στόχο 1 να χάσουν τη βοήθεια αυτή ιδιαίτερα αν αυτό οφείλεται στο στατιστικό αποτέλεσμα της διεύρυνσης. Ωστόσο δεν έχει επιτευχθεί σαφής συναίνεση για τον τρόπο με τον οποίο θα διασφαλιστεί ίση αντιμετώπιση των εν λόγω περιφερειών που θα πρέπει να ολοκληρώσουν τη διαδικασία οικονομικής σύγκλισης με την υπόλοιπη Ένωση Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη οι ειδικές ανάγκες των πλέον απομακρυσμένων περιφερειών, όπως ορίζονται στο άρθρο 299 της Συνθήκης. 48

49 Αν και οι δράσεις συνοχής έχουν σημειώσει μεγάλη επιτυχία από το 1988, η στήριξη από τις πολιτικές συνοχής αναμένεται να παραμείνει ουσιαστικό στοιχείο της οικονομικής ανάπτυξης των μειονεκτικών περιφερειών των 15 κρατών μελών μετά το Ωστόσο, όπως η πολιτική συνοχής για τις περιφέρειες των υποψήφιων χωρών πρέπει να έχει χαραχθεί για να καλύπτει τις ιδιαίτερες αναπτυξιακές τους ανάγκες που οφείλονται στις συγκεκριμένες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες τους, έτσι και η στήριξη της συνοχής στις μειονεκτικές περιφέρειες των 15 κρατών μελών μετά το 2006 πρέπει να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις και τις προτεραιότητες που θα προκύψουν, οι οποίες ενδεχομένως θα διαφέρουν από εκείνες που αντιμετωπίζονται με τις παρούσες δράσεις συνοχής. Πρέπει ακόμα να αναλυθούν οι κοινωνικοοικονομικές συνέπειες της διεύρυνσης, ο ορισμός των στόχων και τα εφαρμοζόμενα κριτήρια. Συνεπώς μεγάλο μέρος των συζητήσεων για τη διεύρυνση θα αφορά τρόπους σχεδιασμού μιας πολιτικής συνοχής που θα ανταποκρίνεται στις συγκεκριμένες ανάγκες των μειονεκτικών περιοχών στις υποψήφιες χώρες ενώ θα πρέπει επίσης να λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες συνεχούς οικονομικής ανάπτυξης των μειονεκτικών περιφερειών στην ΕΕ των 15. Η ΟΚΕ συμφωνεί ότι οι δράσεις συνοχής για τις περιφέρειες όπου η ανάπτυξη υστερεί σε σύγκριση με τον κοινοτικό μέσο όρο πρέπει να συνεχίσει να αποτελεί προτεραιότητα. Για να αντιμετωπιστούν αυτές οι προκλήσεις, η ΕΕ πρέπει να αναλάβει βιώσιμες και στοχοθετημένες δράσεις συνοχής που έχουν σχεδιαστεί ειδικά για την κάλυψη των εξειδικευμένων αναγκών οικονομικής ανάπτυξης των υποψήφιων χωρών. Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στην προώθηση του ρόλου των γυναικών στην απασχόληση. Ένας επιπλέον παράγοντας κατά το εγγύς μέλλον είναι η πιθανή μείωση της οικονομικής αποδοτικότητας στην Ευρώπη, κάτι που εξαρτάται και από τις εξελίξεις στη διεθνή οικονομία Η επέκταση των κοινοτικών πολιτικών συνοχής για την αντιμετώπιση των υποχρεώσεων που θα προκύψουν σε μια διευρυμένη ΕΕ, θα απαιτήσει την αύξηση των χρηματοδοτικών πόρων για τις πολιτικές αυτές. Με άλλα λόγια η αύξηση του προϋπολογισμού για τη συνοχή αποτελεί αναπόφευκτη συνέπεια της διεύρυνσης. Βέβαια, η διεύρυνση θα ωφελήσει οικονομικά όλα τα κράτη μέλη, ιδίως τις δυναμικές οικονομίες που βρίσκονται στον πυρήνα της ενιαίας 49

50 αγοράς. Συνεπώς ένα μέρος των αυξημένων χρηματοδοτικών δαπανών που θα βαρύνει τις χώρες αυτές λόγω της διεύρυνσης, θα καλυφθεί από τα οικονομικά οφέλη που θα συνοδεύσουν τη διεύρυνση. Τόσο η ΟΚΕ όσο και η Επιτροπή συμφωνούν ότι «..προκειμένου να διατηρήσουν την αξιοπιστία τους η περιφερειακή πολιτική και η πολιτική συνοχής πρέπει να διαθέσουν πόρους ανάλογους με τις ανάγκες στις επικρατούσες συνθήκες». Όπως ήδη αναφέρθηκε η διεύρυνση θα αυξήσει σημαντικά το μέγεθος της εσωτερικής κοινοτικής αγοράς και, κατά συνέπεια, θα προσφέρει νέες σημαντικές οικονομικές δυνατότητες σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Είναι ουσιαστικό ότι τόσο οι υποψήφιες χώρες όσο και οι οικονομικά μειονεκτικές περιφέρειες στην ΕΕ των 15 να έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν από αυτά τα οικονομικά κέρδη. Τούτη είναι η λογικά βάση της κοινής χρηματοδοτικής ευθύνης για δράσεις συνοχής. Με την διεύρυνση θα εξαπλωθεί η ενιαία αγορά από 370 σε 500 εκατ. καταναλωτές, ενισχύοντας τη θέση που κατέχει η Ένωση στις διεθνείς αγορές. Θα αυξηθεί η ετερογένεια των συμφερόντων εντός της Ένωσης και θα επιφέρει έντονες πιέσεις για τομεακές και περιφερειακές προσαρμογές. Συνεπώς υπάρχει ανάγκη λήψης των κατάλληλων μέτρων πριν την προσχώρηση και αυτόν ακριβώς τον ρόλο θα διαδραματίσει η προενταξιακή στρατηγική. Όσον αφορά τους ανθρώπινους πόρους, έχουν εντοπιστεί ορισμένες προκλήσεις σχετικά με το μέλλον της πολιτικής για τη συνοχή και ειδικότερα: η ευρεία κλίμακα των περιφερειακών ανισορροπιών στην αγορά εργασίας και την οικονομική ανάπτυξη, μετά τη διεύρυνση η πόλωση της αγοράς εργασίας και της κοινωνίας και οι αυξανόμενες ανάγκες σε προσόντα, η συνεχιζόμενη ανισότητα μεταξύ των δύο φύλων, η ανάγκη εκσυγχρονισμού των οικονομικών και κοινωνικών συστημάτων για την αντιμετώπιση των δημογραφικών μεταβολών και οι αυξανόμενες πιέσεις από πλευράς μετανάστευσης και κινητικότητας. Η επένδυση σε ανθρώπινους πόρους πρέπει να αποτελεί κύριο στόχο της στήριξης, λόγο της ανάπτυξης της οικονομίας της γνώσης και της ανάγκης αποφυγής του χάσματος της ψηφιακής υστέρησης μεταξύ εκείνων που έχουν πρόσβαση στη νέα τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνιών και εκείνων που δεν έχουν. 50

51 3.4 Το πρόβλημα της χρηματοδότησης των πολιτικών συνοχής μετά την διεύρυνση Στα διάφορα συνέδρια που πραγματοποιήθηκαν με αντικείμενο το μέλλον των πολιτικών συνοχής τονίστηκε ότι η πολιτική συνοχής πρέπει να ενισχυθεί μετά την διεύρυνση και τα κονδύλια που διατίθενται για αυτήν πρέπει να αυξηθούν, προκειμένου να αποτελέσουν αξιόπιστο μέσο αντιμετώπισης των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι νεοεισερχόμενες χώρες, καθώς και εκείνων που εξακολουθούν να πλήττουν τις περιοχές που λαμβάνουν βοήθεια στα υφιστάμενα κράτη μέλη. Επίσης πρέπει να εφαρμοστεί με τέτοιο τρόπο που να αποφευχθεί κάθε είδους διάκριση μεταξύ κρατών μελών καθώς και η δημιουργία ενός δυαδικού συστήματος μετά την διεύρυνση 64. Πριν από την χάραξη της πολιτικής κατανομής των δημοσιονομικών πόρων πρέπει να γίνει συζήτηση για το περιεχόμενο των πολιτικών συνοχής. Αυτό άλλωστε τονίζεται και στην Πρώτη Έκθεση Προόδου για τη Συνοχή, στην οποία το ζήτημα των δημοσιονομικών πόρων 65 για τις μελλοντικές πολιτικές συνοχής παρακάμπτεται ως προς την ουσία του και απλώς καταγράφονται κάποιες απόψεις που έχουν εκφραστεί και αναφέρεται ότι στις περιπτώσεις που έχει τεθεί το δημοσιονομικό ζήτημα, αυτό έχει γίνει με σκοπό να αποτιμηθεί η συμβολή των διαφόρων κρατών μελών στον Κοινοτικό Προϋπολογισμό. Είναι αναγκαία η εξέταση του περιεχομένου της πολιτικής της συνοχής και όχι μόνο του μεγέθους των μεταφερόμενων ποσών, ώστε να διασφαλίζεται ότι τα κονδύλια χρησιμοποιούνται κατά τρόπο που παρέχει στις περιοχές μέγιστη δυνατότητα αυτόνομης οικονομικής ανάπτυξης. Για να επιτευχθεί το παραπάνω χρειάζεται καλύτερη κατανόηση των κινητήριων δυνάμεων της περιφερειακής ανάπτυξης και τον λόγο για των λόγων για τους οποίους κάποιες περιοχές επιτυγχάνουν την ανάκαμψη της οικονομίας τους, ενώ άλλες όχι. 64 Οπότε και απορρίφθηκε το σενάριο Για τις εκτιμήσεις που έχουν γίνει όσον αφορά το δημοσιονομικό κόστος της διεύρυνσης βλ. Βάλντεν Σ. Η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης: πόσο στοιχίζει και ποιος θα πληρώσει, στο Ανδρικοπούλου Ε. Γρ. Καυκαλάς, Ο νέος Ευρωπαϊκός χώρος, η διεύρυνση και η γεωγραφία της Ευρωπαϊκής ανάπτυξης, θεμέλιο 2000, σελ

52 Η ενσωμάτωση των νέων κρατών μελών στην Ένωση απαιτεί τη διαμόρφωση μιας νέας διαρθρωτικής πολιτικής που να εξασφαλίζει την αποτελεσματική αλλά και αλληλέγγυα προσχώρηση τους στον κοινό Ευρωπαϊκό χώρο. Για την εξυπηρέτηση του στόχου αυτού η πολιτική που θα εφαρμοστεί προϋποθέτει την εξασφάλιση των αντίστοιχων πόρων. Όσον αφορά τους οικονομικούς πόρους που διατίθενται στην διαρθρωτική πολιτική πέρα από το πρόβλημα του τρόπου προσδιορισμού των περιφερειών που θα είναι επιλέξιμες στα πλαίσια του Στόχου 1 και που αναφέρθηκε παραπάνω η συζήτηση επικεντρώνεται στους δύο περιορισμούς που υφίστανται σήμερα, το επίπεδο του προϋπολογισμού της Ένωσης που είναι 0,45% του συνολικού ΑΕΠ και το επίπεδο του ύψους των μεταφερόμενων πόρων που είναι 4% του εθνικού ΑΕΠ για κάθε δικαιούχο χώρα. Τίθενται αμφιβολίες σχετικά με το κατά πόσο είναι δυνατόν να επιδιωχτεί μια αξιόπιστη πολιτική συνοχής στο πλαίσιο της διεύρυνσης χωρίς αύξηση του προϋπολογισμού που διατίθεται για το σκοπό αυτό άνω του 0,45% 66 περίπου του ΑΕΠ της ΕΕ, το οποίο καθορίστηκε από το Συμβούλιο του Βερολίνου για την κάλυψη των διαρθρωτικών δαπανών τόσο στα υφιστάμενα κράτη μέλη όσο και στις υποψήφιες χώρες έως το Σημειώθηκε σχετικά ότι ο προϋπολογισμός για την περιφερειακή ενίσχυση αυξήθηκε στις προηγούμενες διευρύνσεις, και καθώς τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σημερινές υποψήφιες χώρες είναι γενικά πολύ πιο σοβαρά από των προηγούμενων νεοεισερχόμενων χωρών, θα απαιτηθεί σημαντική επέκταση στην περίπτωση αυτή. Τα επιχειρήματα όσον αφορά το θέμα αυτό χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: α) αυτά που απαιτούν αύξηση του ορίου πέραν του 0,45% ούτως ώστε η πολιτική συνοχής να αφορά όσο το δυνατόν ευρύτερες κατηγορίες μειονεκτικών περιφερειών και β) εκείνες τις προτάσεις που θεωρούν ότι ο προϋπολογισμός για τη συνοχή πρέπει να περικοπεί επικεντρώνοντας τις παρεμβάσεις μόνο στις ελάχιστα (και όχι λιγότερο) ανεπτυγμένες περιοχές. Ενδέχεται να χρειαστούν αυξομειώσεις στο βαθμό της διαθέσιμης οικονομικής στήριξης στις περιφέρειες των υποψήφιων χωρών προκειμένου 66 Το όριο χρηματοδότησης 0,45% του Κοινοτικού Προϋπολογισμού για τις Διαρθρωτικές Δράσεις αποτελεί το ελάχιστο όριο αξιοπιστίας για την εφαρμογή περιφερειακής πολιτικής στην ΕΕ των

53 να ληφθεί υπόψη η ικανότητα απορρόφησης χρηματοδοτικής βοήθειας των περιφερειών αυτών και η διαθεσιμότητα αντίστοιχης δημόσιας και ιδιωτικής χρηματοδότησης. Το ανώφλι του 4% αντανακλά την ικανότητα απορρόφησης κοινοτικών πόρων από τις εθνικές διοικήσεις των 15 κρατών μελών. Δεδομένου του χαμηλότερου βαθμού θεσμικής ανάπτυξης των διοικήσεων των υπό ένταξη χωρών, ενδέχεται το 4% να είναι υψηλό. Στην περίπτωση αυτή προκύπτει ζήτημα αναφορικά με την τήρηση δημοσιονομικής πειθαρχίας και την εξασφάλιση του προϋπολογισμού από ενδεχόμενη απώλεια πόρων. Ωστόσο το όριο του 4% μπορεί να αποδειχθεί εμπόδιο στην αποτελεσματική παροχή βοήθειας καθώς τα εισερχόμενα κράτη μέλη έχουν χαμηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ που σημαίνει πολύ χαμηλότερες μεταβιβάσεις γι αυτά. Το όριο αυτό μπορεί να σημαίνει ότι οι πλουσιότερες χώρες θα παίρνουν μεγαλύτερη κατά κεφαλήν βοήθεια από τις φτωχότερες πράγμα που αντιβαίνει στο στόχο της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής. Η εξέλιξη αυτή θέτει υπό σοβαρή αμφισβήτηση το μελλοντικό χαρακτήρα της πολιτικής συνοχής, καθώς τα χρήματα δεν θα κατανέμονται ανάλογα με τις ανάγκες, αλλά με βάση τη δυνατότητα απορρόφησης. Οι πιο φτωχές χώρες και περιφέρειες των υποψήφιων προς ένταξη χωρών δε θα έχουν τελικά τη δυνατότητα να απορροφήσουν τα σημαντικά ποσά που χρειάζονται ανάλογα με τις ανάγκες τους. Οι περιφερειακές μεταφορές πρέπει να χρησιμοποιούνται αποτελεσματικά στο πλαίσιο ενός συνεκτικού προγράμματος οικονομικής ανάπτυξης και ως μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής διασφάλισης της σταθερότητας που θα περιλαμβάνει ορθές μακροοικονομικές προοπτικές αλλά και την ενεργή στήριξη όλων των εμπλεκόμενων ομάδων ενδιαφερόντων, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων. Είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ότι η χρηματοδοτική βοήθεια στις προβληματικές περιοχές όχι μόνο ωφελεί τις τελευταίες αλλά εξυπηρετεί την επέκταση της αγοράς για τα αγαθά και τις υπηρεσίες που παράγονται στις πιο πλούσιες περιοχές της Ένωσης που αποτελούν τους κύριους συνεισφέροντες στον προϋπολογισμό της ΕΕ και, επομένως, την κύρια πηγή χρηματοδότησης. Επίσης οι μεταφορές στο βαθμό που χρησιμοποιούνται για τη βελτίωση του παραγωγικού δυναμικού των δικαιούχων περιοχών και όχι απλώς για τη στήριξη του εισοδήματός τους, τείνουν να ενισχύουν την 53

54 ανταγωνιστικότητα της Ένωσης στο σύνολό της και να συμβάλλουν οπότε στη διατήρηση υψηλότερων ποσοστών οικονομικής ανάπτυξης προς αμοιβαίο όφελος όλων των περιοχών. Οι πολιτικές συνοχής του μέλλοντος θα πρέπει να διατηρηθούν και να ενισχυθούν, ως προτεραιότητα, διασφαλίζοντας ανάλογους πόρους και μέσα τόσο για τις υποψήφιες χώρες όσο και για τις σημερινές περιοχές που αντιμετωπίζουν προβλήματα διαρθρωτικής απόκλισης. 54

55 3.5 Η προοπτική των πολιτικών συνοχής Η προοπτική των πολιτικών συνοχής ενόψει της επικείμενης διεύρυνσης είναι ένα από τα βασικά θέματα που απασχολούν την Ένωση και για το οποίο γίνονται πολυάριθμες συζητήσεις ώστε να αποφασιστεί το μέλλον των πολιτικών συνοχής σε μια διευρυμένη Ευρώπη. Η συζήτηση ξεκίνησε από την Δεύτερη Έκθεση για την Οικονομική και Κοινωνική Συνοχή (Ιανουάριος 2001) η οποία ασχολήθηκε αρκετά με το θέμα της διεύρυνσης και με τις οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις που θέτει η διεύρυνση για την σημερινή ΕΕ των 15 κρατών μελών. Στην Έκθεση αυτή παρουσιάστηκαν και οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν στα 12 υποψήφια κράτη. Ακολούθησε το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Συνοχής 67 όπου τέθηκαν ακριβέστερα τα προβλήματα που θέτει η διεύρυνση και σχετικά πρόσφατα η Επιτροπή εξέδωσε την Πρώτη Έκθεση Προόδου για τη Συνοχή στην οποία ανανεώνονται με νεότερα στοιχεία τα αποτελέσματα της δεύτερης έκθεσης για τη συνοχή συμπεριλαμβανομένης για πρώτη φορά μιας ανάλυσης των ανισοτήτων στην Ευρώπη των 25. Επιπροσθέτως η έκθεση αυτή αποτελεί μια βάση προβληματισμού για το μέλλον της περιφερειακής πολιτικής στο πλαίσιο μιας διευρυμένης Ευρώπης. Η Επιτροπή θα καταθέσει συγκεκριμένες προτάσεις για το μέλλον της συνοχής στην Τρίτη Έκθεση Συνοχής. Τον Ιανουάριο του 2003 η Επιτροπή θα παρουσιάσει την δεύτερη έκθεση προόδου για τη συνοχή με επικαιροποιημένα στοιχεία και στο τέλος του 2003 θα παρουσιαστεί η Τρίτη έκθεση οικονομικής και κοινωνικής συνοχής 68. Όπως προέκυψε από το Φόρουμ Συνοχής και την Πρώτη Έκθεση Προόδου η συνοχή παραμένει ως κεντρική προτεραιότητα των κοινοτικών πολιτικών. Οι βασικοί άξονες που πρέπει να συνεχίσει να προωθεί η Ευρώπη είναι το περιβάλλον, η απασχόληση και η προετοιμασία της διεύρυνσης. Γενικά πρέπει να επικεντρωθεί η προσοχή σε δράσεις που θα αποφέρουν μεγάλη κοινοτική προστιθέμενη αξία. 67 Το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Συνοχής πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες στις 21 και 22 Μαίου περισσότερα για τα αποτελέσματα του Φόρουμ αυτού βλ. European Commission, Proceedings of the second European Forum, May 2001, Brussels. 68 Οπότε η παρακάτω ανάλυση βασίζεται στα έως τώρα αποτελέσματα που έχουν προκύψει. 55

56 Υπάρχει συναίνεση σχετικά με την αυξημένη ανάγκη συνοχής λόγω της αύξησης των ανισοτήτων που θα προκύψει από τη διεύρυνση, λόγω του ότι η πολιτική συνοχής δεν ωφελεί μόνο τις περιφέρειες που λαμβάνουν οικονομική βοήθεια, αλλά τις άλλες περιφέρειες, με αύξηση της ζήτησης αγαθών και υπηρεσιών και ενίσχυση της γενικής ανταγωνιστικότητας της Ένωσης, και συνεπώς αύξηση των ευκαιριών αειφόρου ανάπτυξης και επειδή αποτελεί έκφραση της αλληλεγγύης της ΕΕ, η οποία δεν περιορίζεται σε μια μεγάλη αγορά αλλά επιθυμεί να διατηρήσει ένα ειδικό κοινωνικό μοντέλο. Οπότε η διατήρηση της διαρθρωτική πολιτικής και μετά την διεύρυνση καθίσταται απαραίτητη. Η διατήρηση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής είναι βασικό χαρακτηριστικό της ανάπτυξης της Ένωσης. Άλλωστε όπως τονίστηκε από κάποιο ομιλητή η επίτευξη ενός ελάχιστου βαθμού οικονομικής και κοινωνικής συνοχής είναι προϋπόθεση για τη συμμετοχή στην ενιαία αγορά και νομισματική ένωση. Επίσης, διαπιστώθηκε συναίνεση για την αποφυγή των τάσεων επανεθνικοποίησης των πολιτικών συνοχής που τυχόν εμφανιστούν διότι κάτι τέτοιο θα οδηγούσε στην κατάργηση της πολιτικής για τη συνοχή και θα υπονόμευε την πολιτική του ανταγωνισμού. Είναι προφανές ότι αν καταργηθεί ο έλεγχος για τις μεγάλες επενδύσεις, τότε θα μεγαλώσουν οι περιφερειακές διαφορές σε βάρος των φτωχότερων περιοχών. Ωστόσο, για να διατηρηθεί η περιφερειακή πολιτική, θα πρέπει να γίνουν τεράστιες προσπάθειες για την απλοποίηση των διαδικασιών λήψης αποφάσεων και εφαρμογής του προγραμματισμού. Καθώς η διεύρυνση συνεπάγεται όχι μόνο κόστος αλλά και οφέλη ιδιαίτερα για τα ισχυρότερα οικονομικά κράτη μέλη οι πολιτικές που θα ακολουθηθούν πρέπει να οδηγήσουν σε ισόρροπη κατανομή των βαρών. Επίσης πρέπει να διευρυνθεί το περιεχόμενο της εταιρικής σχέσης καθώς και η ανάγκη μεγαλύτερης συλλογικής εκπροσώπησης στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Οι απομακρυσμένες, ορεινές και νησιώτικες περιφέρειες της ΕΕ, των οποίων η οικονομική και κοινωνική δομή είναι ιδιαίτερα εύθραυστη, θα συνεχίσουν να χρειάζονται ειδική αντιμετώπιση στο πλαίσιο των δράσεων συνοχής του Στόχου 1. Οι μεταρρυθμίσεις των δράσεων συνοχής μετά τη 56

57 διεύρυνση δεν πρέπει να οδηγήσουν σε μείωση της στήριξης που παρέχεται σε αυτές τις εξαιρετικά ευαίσθητες περιφέρειες. Όσον αφορά το Στόχο 2, η Επιτροπή προτείνει τη μετάβαση σε ένα σύστημα «έμμεσου διαχωρισμού σε ζώνες» 69 για τις περιφέρειες που παρουσιάζουν διαρθρωτικά προβλήματα άλλα από εκείνα που καλύπτει ο Στόχος 1. Στο σύστημα αυτό, οι εθνικές κυβερνήσεις θα προσδιορίσουν τις επιλέξιμες περιφέρειες με βάση ορισμένες παραμέτρους που θα θεσπίσει η Επιτροπή (όπως ισχύει σε ορισμένες κοινοτικές πρωτοβουλίες) 70. Η μέθοδος αυτή έχει το πλεονέκτημα ότι είναι ευέλικτη και μπορεί να υπερβεί τις δυσκολίες που συνάντησε ο στόχος 2 καθώς μπορεί να λάβει υπόψη της τις μεταβαλλόμενες περιφερειακές συνθήκες. Η Ένωση έχει ανάγκη μιας πολιτικής συνοχής που θα απευθύνεται σε τρεις κατηγορίες περιφερειών και διαρθρωτικών προβλημάτων: Σε εκείνες όπου η ανάπτυξη υστερεί περισσότερο, οι οποίες στο μέλλον θα βρίσκονται κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, στις υποψήφιες χώρες. Το ζήτημα είναι ο τρόπος ορισμού των περιφερειών που παρουσιάζουν καθυστέρηση στην ανάπτυξη και ο προσδιορισμός των ορίων και των διαδικασιών της οικονομικής ενίσχυσής τους. Σε εκείνες στα υφιστάμενα 15 κράτη μέλη, οι οποίες επί του παρόντος ενισχύονται όπου η ανάπτυξη υστερεί ακόμα και δεν έχει ολοκληρωθεί τη διαδικασία πραγματικής σύγκλισης. Η πολιτική συνοχής πρέπει να εξακολουθήσει να στοχεύει στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες. Παρότι έχουν προταθεί αρκετοί εναλλακτικοί τρόποι για τον εντοπισμό των εν λόγω περιφερειών, υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν υπάρχει ένας βιώσιμος εναλλακτικός συνθετικός δείκτης σε σχέση με εκείνον του 69 Στο σύστημα άμεσης ζωνοποίησης, που ισχύει σήμερα για τον στόχο 1 και 2, η Επιτροπή αναλαμβάνει την κατάρτιση των πινάκων επιλέξιμων περιοχών ενώ στην έμμεση η Επιτροπή αρκείται στον προσδιορισμό των κριτηρίων τα οποία ύστερα τα Κράτη μέλη καλούνται να εφαρμόσουν προκειμένου από μόνα τους να καταρτίσουν τους πίνακες επιλέξιμων περιοχών. 70 Σε περίπτωση εφαρμογής της προσέγγισης αυτής θα πρέπει να πλαισιωθεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε τα κράτη μέλη να υποχρεούνται να ελέγχουν εάν τηρούνται οι κοινοτικοί κανόνες, ιδίως όσον αφορά την εταιρική σχέση και την προσθετικότητα για τις οποίες απαιτούνται οι κατάλληλες εγγυήσεις. Σε αντίθετη περίπτωση, υφίσταται ο κίνδυνος οι χρησιμοποιούμενοι πόροι να μην αντικατοπτρίζουν σαφώς τις τοπικές οικονομικές ανάγκες και δυνατότητες ή να μην είναι επαρκείς για την αντιμετώπιση των διαρθρωτικών προβλημάτων στις περιφέρειες αυτές. Επίσης κάποιες πολιτικές έχουν οφέλη και για άλλα κράτη μέλη (όπως για παράδειγμα οι διασυνοριακές παρεμβάσεις), και γι αυτό το λόγο χρειάζονται ιδιαίτερη εξέταση. 57

58 κατά κεφαλήν ΑΕΠ, όπως χρησιμοποιείται επί του παρόντος για το στόχο 1. Σε άλλες περιφέρειες που αντιμετωπίζουν σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα, ιδίως αστικές περιοχές, όπου επικεντρώνονται συνήθως προβλήματα κοινωνικής περιθωριοποίησης, αγροτικές περιοχές, οι οποίες εξαρτώνται ακόμα σε μεγάλο βαθμό από την γεωργία, ορεινές περιοχές, νησιά και άλλες περιοχές με φυσικά ή δημογραφικά μειονεκτήματα ή περιοχές που πλήττονται ακόμη από τις βιομηχανικές αναδιαρθρώσεις ή στον τομέα των υπηρεσιών. Η πολιτική συνοχής πρέπει να υποστηρίξει τους παράγοντες που διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο στην προαγωγή της ανταγωνιστικότητας και να βοηθήσει να περιοριστούν οι μεγάλες ανισορροπίες που υπάρχουν στην επικράτειά της. Δηλαδή, η στήριξη σε φυσικό και ανθρώπινο κεφάλαιο πρέπει να παραμείνει βασικός στόχος της πολιτικής για τη συνοχή πριν και μετά την διεύρυνση. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στην αποτελεσματική εταιρική σχέση, με τη συμμετοχή των ιδιωτικών επιχειρήσεων, ερευνητικών ιδρυμάτων, των κοινωνικών εταίρων και άλλων τοπικών φορέων, καθώς και δημόσιων αρχών, η οποία αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την επιτυχία της περιφερειακής στρατηγικής ανάπτυξης. Μάλιστα και η ΟΚΕ θεωρεί ότι συγκεκριμένες αρχές που στηρίζουν τη λειτουργία των δράσεων συνοχής από το 1988, πρέπει να συνεχίσουν να αποτελούν τη βάση των δράσεων συνοχής και μετά τη διεύρυνση: συγκέντρωση, προγραμματισμός, προσθετικότητα και εταιρική σχέση. Σε κάθε μια από τις προηγούμενες περιόδους προγραμματισμού, οι αρχές αυτές συνέβαλαν θετικά στην επιτυχία των στόχων των διαρθρωτικών ταμείων. Επίσης η διεύρυνση δεν πρέπει να σημαίνει παραμέληση των συνδέσεων της Ένωσης και άλλων μερών του κόσμου, ιδίως των χωρών νότια της Μεσογείου. Άλλες κοινοτικές πολιτικές πέρα της διαρθρωτικής, ιδίως η αγροτική πολιτική 71, η πολιτική της ανάπτυξης της υπαίθρου και οι πολιτικές του περιβάλλοντος και των μεταφορών πρέπει να συμβάλλουν περισσότερο στην επιδίωξη στόχων συνοχής, λαμβάνοντας υπόψη της συνέπειές τους στις 71 Που όπως είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο μέχρι τώρα δεν συμβάλλει θετικά στην επίτευξη της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής. 58

59 περιφερειακές και κοινωνικές διαφορές και συντονίζοντας τις δράσεις τους πιο στενά με εκείνες των διαρθρωτικών ταμείων. Είναι σημαντικός ο ρόλος της συνοχής στην προώθηση της οικονομικής και δημοσιονομικής σταθερότητας στην Ένωση. Η εισαγωγή του ενιαίου νομίσματος, μολονότι θα ωφελήσει γενικά την Ένωση, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις πιο αδύναμες περιοχές, οδηγώντας στην ανάγκη ενίσχυσης των συνοδευτικών πολιτικών και στην ανάγκη ολοένα και μεγαλύτερης συνεκτίμησης των περιφερειακών επιδράσεων της άσκησης πολιτικής σε άλλους τομείς. Επίσης τέθηκε το θέμα των αστικών περιοχών ως ξεχωριστής, ειδικής προτεραιότητας στην αντιμετώπιση των διαρθρωτικών ανισορροπιών της ΕΕ. Η πολιτική συνοχής πρέπει να επικεντρωθεί στις μικρές και μεγάλες πόλεις της Ευρώπης, όπου ζουν ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι, οι οποίες αντιμετωπίζουν τα σοβαρότερα προβλήματα κοινωνικής περιθωριοποίησης και αποκλεισμού, αλλά που, ταυτόχρονα, έχουν θεμελιώδη σημασία για την οικονομική ανάπτυξη των ευρύτερων περιοχών στις οποίες ανήκουν. Προτάθηκε λοιπόν η πολιτική περιφερειακής ανάπτυξης να επικεντρωθεί περισσότερο στις αστικές περιοχές, εστιάζοντας τη βοήθεια στις μικρές και μεγάλες πόλεις, που είναι καθοριστικές για την ανάπτυξη της συγκεκριμένης περιοχής, και να δοθεί περισσότερη προσοχή στην αστική διάσταση. Σε περιφερειακό επίπεδο υπάρχει το αίτημα, τόσο για πολιτικούς όσο και για οικονομικούς λόγους, ότι η μελλοντική πολιτική δεν πρέπει να εστιαστεί αποκλειστικά στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες, αλλά πρέπει να εξακολουθήσει να λαμβάνει υπόψη τα προβλήματα και τις ευκαιρίες που ανακύπτουν σε αστικές περιοχές, σε περιοχές όπου πραγματοποιείται οικονομική αναδιάρθρωση ή με μόνιμα φυσικά μειονεκτήματα, καθώς και διασυνοριακή διάσταση. Οι εν λόγω παρεμβάσεις θα πρέπει να επικεντρώνονται αποτελεσματικότερα σε κοινοτικές προτεραιότητες και να υλοποιούνται περισσότερο αποκεντρωμένα, σύμφωνα με τις αρχές της ορθής διακυβέρνησης. Επίσης οι πολιτικές συνοχής, πρέπει να ενδυναμώνουν τους δεσμούς μεταξύ των ευρύτερων στρατηγικών στόχων της Κοινότητας που εγκρίθηκαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας, και της στήριξης που παρέχεται μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων. Μεταξύ των εν λόγω βασικών 59

60 στόχων είναι: περισσότερες και καλύτερες θέσεις απασχόλησης, μεγαλύτερος βαθμός κοινωνικής ένταξης, ίσες ευκαιρίες και διαρκής ώθηση προς την κατεύθυνση της βασιζόμενης στη γνώση κοινωνίας. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι τροποποιήσεις του συστήματος παροχής που καθιερώθηκαν στο Πρόγραμμα Δράσης 2000 είχαν περιορισμένο μόνο αποτέλεσμα όσον αφορά την απλούστευση της διαχείρισης των ευρωπαϊκών παρεμβάσεων. Οπότε και απαιτείται αλλαγή του συστήματος (αντίθεση μεταξύ εθνικών και περιφερειακών αρχών που ζητούν μείωση των διοικητικών εξόδων και θεσμικών οργάνων της ΕΕ που ζητούν ενίσχυση των ελέγχων). Όσον αφορά το σύστημα απλούστευσης η Επιτροπή πιστεύει ότι πρέπει να εντοπιστούν οι κατάλληλοι μηχανισμοί που θα συνδυάζουν την περαιτέρω αποκέντρωση αρμοδιοτήτων με την παροχή περισσότερων κινήτρων για αποτελεσματικότητα και ορθή διαχείριση. Σκοπός άλλωστε πρέπει να είναι η διατήρηση και η ενίσχυση των προσπαθειών για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής χρησιμοποίησης όλων των χρηματοδοτικών πηγών που διατίθενται για τις σχετικές με τη συνοχή πολιτικές. Η αποτελεσματική χρησιμοποίηση πόρων απαιτεί να αντιμετωπίζουν οι αρμόδιες αρχές τις προκλήσεις στους τρεις παρακάτω τομείς: σε διοικητικό επίπεδο, διότι η επιτυχής διαχείριση των παρεμβάσεων και η συνεπής επιδίωξη των στόχων τους, προϋποθέτουν την ύπαρξη τεχνικής πραγματογνωμοσύνης για τη διαχείριση μιας στρατηγικής οικονομικής ανάπτυξης από άποψη σχεδιασμού, υλοποίησης, παρακολούθησης, αξιολόγησης και ελέγχου. Σε χρηματοδοτικό επίπεδο, δεδομένου ότι όλες οι χρηματοδοτικές παρεμβάσεις πρέπει να συγχρηματοδοτούνται με πόρους που παράγονται σε εθνική κλίμακα. Σε οικονομικό επίπεδο, διότι οι επενδύσεις μεγάλης κλίμακας που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ, δεν θα πρέπει να υποκαθιστούν τις εθνικές επενδύσεις, από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, που θα πραγματοποιούντο οπωσδήποτε. Μάλιστα οι προκλήσεις αυτές τείνουν να είναι μεγαλύτερες για τις χώρες και περιοχές που κρίνονται για πρώτη φορά επιλέξιμες στο πλαίσιο του στόχου 1. Η Επιτροπή με βάση την αποκτηθείσα πείρα παραμένει προσκολλημένη σε τρεις αρχές: 60

61 Ορθή και αποτελεσματική διαχείριση Μεταφορές κονδυλίων εξαρτώμενες από τα αποτελέσματα. Δέουσα αξιολόγηση της ικανότητας απορρόφησης Πρέπει να τονιστεί ότι η Επιτροπή τόνισε ότι τα όποια προβλήματα σχετικά με τη διεύρυνση δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να οδηγήσουν σε αναθεώρηση του χρονοδιαγράμματος της διεύρυνσης, το οποίο θα πρέπει να τηρηθεί έτσι όπως έχει σχεδιαστεί. Τέλος, όπως αναφέρει η Πρώτη Έκθεση προόδου η συζήτηση επικεντρώνεται στον προσδιορισμό του πόσο περιεκτικός θα είναι ο ορισμός των περιφερειών που είναι αναπτυξιακά καθυστερημένες, και συνεπώς και στα κριτήρια που θα τις προσδιορίζουν. Με τον τρόπο αυτό γεννάται εμμέσως ανάγκη αναθεώρησης του περιεχομένου των πολιτικών συνοχής μετά το Έτσι, μάλλον δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση η καταγραφή από την Επιτροπή ΕΚ της θέσης «ορισμένων συνομιλητών» ότι οι σημερινές Περιοχές Στόχου 1 ίσως να μην είναι οι πλέον κατάλληλες για τη μετά τη διεύρυνση εποχή. Η Επιτροπή επεσήμανε ακόμα ότι το κριτήριο του ΑΕΠ είναι το μόνο αξιόπιστο και θα πρέπει να διατηρηθεί σαν μοναδικό κριτήριο για τον στόχο 1 ενώ για τους άλλους στόχους μπορεί να προταθεί ένας νέος συνδυασμός κριτηρίων. 61

62 4. Η Συμβολή των Ευρωπαϊκών Πολιτικών στη Συνοχή 4.1 Δράσεις Συνοχής Όπως αποδεικνύει η Δεύτερη Έκθεση για τη Συνοχή, από το 1988 οι δράσεις συνοχής έχουν επιτύχει σημαντική μείωση των οικονομικών διαφορών στο εσωτερικό της ΕΕ. Στα τρία λιγότερο εύπορα κράτη (Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία), το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα αυξήθηκε από το 68% του κοινοτικού μέσου όρου το 1988 στο 79% το 1999, μια μείωση της αρχικής διαφοράς κατά το ένα τρίτο. Τούτο αποτελεί ουσιαστική βελτίωση για τα φτωχότερα κράτη μέλη και αποδεικνύει τη σημασία που κατείχαν οι δράσεις συνοχής στο παρελθόν και θα συνεχίσουν να κατέχουν στο μέλλον. Με τις συλλογικές προσπάθειες των πολιτικών συνοχής δημιουργήθηκε σημαντική «προστιθέμενη αξία» στις περιφέρειες με καθυστέρηση. Η κοινοτική πολιτική συνοχής ανάγκασε πολλά κράτη να υιοθετήσουν νέες πρακτικές περιφερειακής οικονομικής ανάπτυξης που προσφέρουν πολλά οφέλη και συνεπώς συμβάλλουν στην διαδικασία οικονομικής μετατροπής. Η τήρηση των αρχών της συγκέντρωσης, της εταιρικής σχέσης, του προγραμματισμού και της προσθετικότητας αποτέλεσε μια ανεξάρτητη πηγή προστιθέμενης αξίας από τις κοινοτικές δράσεις συνοχής. Είναι αποφασιστικής σημασίας να διατηρηθεί αυτή η πτυχή στο μέλλον και να συνεχίσουν οι πολιτικές συνοχής να διαμορφώνονται από κοινή νομοθεσία που να εκφράζει τις καλύτερες πρακτικές περιφερειακής οικονομικής ανάπτυξης. Είναι επίσης σημαντικό να τονιστεί ότι οι κοινοτικές προσπάθειες συνοχής δεν ωφελούν μόνο τις περιφερειακές οικονομίες που είναι επιλέξιμες στήριξης. Το μεγαλύτερο μέρος της στήριξης που κατευθύνεται στις καθυστερημένες και προσαρμοζόμενες περιφέρειες θα επιστρέψει στις πιο εύπορες μέσω της αγοράς αγαθών και υπηρεσιών. Ακόμη, οι καθυστερημένες περιφέρειες θα γίνουν πιο εύπορες και στη συνέχεια θα αποτελέσουν σημαντικές πρόσθετες αγορές για επιχειρήσεις από τις πιο εύπορες περιφέρειες. Με τη διπλή επιρροή της ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς 62

63 και της νομισματικής ένωσης, το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών της ΕΕ παραμένει στο εσωτερικό της: οι εισαγωγές εκτός ΕΕ ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι σχετικά μικρές. Κατά συνέπεια, οι επιτυχείς κοινοτικές προσπάθειες συνοχής αποτελούν πρόσθετη πηγή συνολικής ζήτησης για όλη την ΕΕ και αποτελούν σημαντικό στοιχείο στη διαδικασία οικονομικής ανάπτυξης σε όλη την ΕΕ. Η αποτελεσματική εταιρική σχέση με τους κοινωνικούς εταίρους σε όλα τα στάδια προγραμματισμού είναι ζωτικής σημασίας για την ορθή εφαρμογή των οικονομικών και κοινωνικών δράσεων συνοχής. Οποιαδήποτε μείωση του ρόλου της εταιρικής σχέσης στις δράσεις συνοχής θα εξασθενήσει τις πολιτικές συνοχής. Η εταιρική σχέση συνδυάζει τα τεχνικά οφέλη που μπορεί να παράσχει στην περιφερειακή ανάπτυξη μια προσέγγιση από τη βάση στην κορυφή και με μια τακτική συλλογικής ευθύνης σε κοινοτική κλίμακα για τη βελτίωση των υλικών προτύπων διαβίωσης των πολιτών σε όλες τις περιφέρειες της ΕΕ. Αλλά και η στενότερη οικονομική ολοκλήρωση έχει αρνητικές συνέπειες για τις μειονεκτικές περιφέρειες γι αυτό άλλωστε και οι αποφάσεις που ελήφθησαν το 1988 και το 1992 για την ενίσχυση της υποστήριξης των περιφερειών της Ένωσης με διαρθρωτικές δυσκολίες. Η πολιτική συνοχής επιδίωξε να βοηθήσει τις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες να επωφεληθούν από το πλεονέκτημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και να δώσει τη δυνατότητα στην Ένωση συνολικά να αξιοποιήσει πλήρως το δυναμικό μεγέθυνσής της. Πέραν της περιφερειακής πολιτικής στην οποία αναφερθήκαμε παραπάνω και η οποία αποτελεί μία μόνο από τις όψεις της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής ενδεχομένως τη σημαντικότερη και άλλες κοινοτικές πολιτικές συμβάλλουν στην ενίσχυση της συνοχής στην Ευρώπη. 63

64 4.2 Οικονομική Συνοχή. Τόσο η Δεύτερη Έκθεση για τη Συνοχή όσο και Πρώτη Έκθεση Προόδου παρουσιάζουν την οικονομική συνοχή της ΕΕ αρχικά, με αναφορά στο ΑΕΠ μεταξύ των κρατών μελών της συνοχής και των υπόλοιπων κρατών μελών της ΕΕ των 15 καταλήγοντας στο ίδιο συμπέρασμα: αν και οι διαφορές μεταξύ των κρατών μελών εξακολουθούν να υπάρχουν επιτυγχάνεται σύγκλιση 72. Ωστόσο η συνεχιζόμενη οικονομική πίεση από την παγκοσμιοποίηση, ο αυξανόμενος διεθνής ανταγωνισμός και η αναδιάρθρωση σε ορισμένους κλάδους θέτουν προκλήσεις για την συνοχή. Επίσης η διεύρυνση θέτει βραχυπρόθεσμα πιέσεις καθώς οι επιχειρήσεις των υποψήφιων χωρών αντιμετωπίζουν αυξημένο ανταγωνισμό, σ ένα πλαίσιο όπου τα χαμηλά εισοδήματα και η χαμηλή παραγωγή τους θέτουν προκλήσεις για τη συνοχή 73. Παρά τη σύγκλιση που έχει επιτευχθεί οι ανισότητες μεταξύ των κρατών παραμένουν ΑΕΠ οι περιφέρειες του άνω 10% έχουν κατά κεφαλήν ΑΕΠ 2,5 φορές αυτό των περιφερειών του κάτω του 10%. Εντούτοις υπήρξε σημαντική σύγκλιση κατά την περίοδο 1988 έως Στις φτωχότερες 10% περιφέρειες, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε από 55% του μέσου της ΕΕ σε 60%. Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει τη μακροπρόθεσμη φύση της σύγκλισης. Μάλιστα για την περίοδο προβλέπεται μια αύξηση του ΑΕΠ στην Ελλάδα κατά 6% και ένα επιπλέον 14% στις επενδύσεις σύμφωνα με το μοντέλο προσομοίωσης HERMIN 74. Με την πάροδο του χρόνου έχουν μειωθεί οι εισοδηματικές ανισότητες. Ιδιαίτερα στις χώρες συνοχής το μέσο κατά κεφαλή εισόδημα έχει αυξηθεί από 68% του κοινοτικού μέσου όρου που ήταν το 1998 σε 79% το 1999, δηλαδή υπάρχει μια μείωση της αρχικής ψαλίδας κατά ένα τρίτο. Η μείωση των ανισοτήτων μεταξύ των περιφερειών είναι μικρότερη. Το χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα συνδέεται με χαμηλότερη παραγωγή ανά απασχολούμενο 72 Για την αύξηση του ΑΕΠ κατά την τελευταία δεκαετία στις χώρες συνοχής βλ. Παράρτημα, Πίνακας Την οικονομική κατάσταση των υποψήφιων χωρών καθώς και τις προκλήσεις που θέτει η ένταξή τους για την πολιτική συνοχής της ΕΕ την είδαμε παραπάνω. 74 Για την περίοδο έχουν χρησιμοποιηθεί δυο μοντέλα προσομοίωσης το ΗΕRΜΙΝ και το QUEST2. Το πρώτο είναι πιο αισιόδοξο από το δεύτερο το οποί προβλέπει αύξηση του ΑΕΠ της τάξης του 1,5% καθώς και μικρότερης έκτασης πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα. Τα αποτελέσματα των δύο αυτών μοντέλων προσομοίωσηςβλ. Πράρτημα, Πίνακας 1. 64

65 άτομο, χαμηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης και κατάρτισης, λιγότερες δραστηριότητες έρευνας, ανάπτυξης και καινοτομίας καθώς και βραδύτερο ρυθμό εισαγωγής των νέων τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας. Εντυπωσιακά αποτελέσματα επιτεύχθηκαν στις χώρες συνοχής προς τη σταθεροποίησης των οικονομιών τους από τις αρχές της δεκαετίας του 90 όπου οι ρυθμοί πληθωρισμού, ιδιαίτερα στην Ελλάδα και την Πορτογαλία όπου οι ρυθμοί πληθωρισμού το 1990 ήταν 20% και 13% αντίστοιχα. Αλλά και σε όρους πραγματικής σύγκλισης τα επιτεύγματα ήταν μεγάλα αφού αυξήθηκε σημαντικά το ΑΕΠ στις χώρες αυτές. Ο βαθμός σταθερότητας που πέτυχαν παρέχει βελτιωμένες συνθήκες για ιδιωτικές επενδύσεις. Μάλιστα η Ελλάδα αποτελεί θετικό παράδειγμα κινητοποίησης ιδιωτικών πόρων αφού ένα ποσοστό 29% προήλθε από ιδιωτικά κεφάλαια Παρά τη βελτίωση αυτή οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στις χώρες συνοχής πρέπει να ενισχυθούν περαιτέρω. Όσον αφορά την εσωτερική αγορά όσο προχωρά η διαδικασία ολοκλήρωσης τα κόστη συναλλαγών ανάμεσα στις αγορές τείνουν να μειώνονται συρρικνώνοντας έτσι τις αποκλίσεις των τιμών. Επίσης το εμπόριο συνεχίζει να επεκτείνεται. Ωστόσο οι χώρες συνοχής έχουν ένα σημαντικά χαμηλότερο βαθμό ενδοβιομηχανικού εμπορίου, πράγμα που δημιουργεί ένα αναπτυξιακό χάσμα όσον αφορά την παραγωγική δομή τους. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές για την καθιέρωση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης και την άρση των φραγμών, φαίνεται ότι έχει συμβάλλει θετικά στη σύγκλιση, κυρίως με την προώθηση της μακροοικονομικής σταθερότητας, αυξημένου εσωτερικού εμπορίου μέσω της μείωσης του κόστους συναλλαγών και περισσότερου ανταγωνισμού. Από την άλλη πλευρά όμως ενέχεται ο κίνδυνος της αυξημένης περιθωριοποίησης των περιφερειών της ΕΕ που δεν θα είναι επαρκώς προετοιμασμένες γι αυτόν τον έντονο ανταγωνισμό. Με τη θέσπιση του ευρώ θα έχουμε αυξημένο ανταγωνισμό και συνεπώς μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα της αγοράς. Με τη μείωση του κόστους των συναλλαγών και των διαφορών των επιτοκίων, θα πρέπει να μειωθεί το κόστος του κεφαλαίου και να αυξηθεί η διαθεσιμότητα του στις περιφέρειες που υστερούν. Είναι πιθανότερο το κεφάλαιο να ρέει ευκολότερα στις 65

66 περιοχές όπου οι αποδόσεις είναι υψηλότερες, γεγονός που συνεπάγεται ότι τα ειδικά χαρακτηριστικά των διαφόρων περιφερειών θα αποκτήσουν μεγαλύτερο ειδικό βάρος στα πλαίσια του ανταγωνισμού για τη χρηματοδότηση. Κατά συνέπεια, οι λιγότερο ανταγωνιστικές περιφέρειες θα εκτεθούν ιδιαίτερα. Ταυτόχρονα θα καταστούν πιο εμφανείς οι περιφερειακές διαφορές όσον αφορά το κόστος εργασίας, γεγονός που πρέπει να συμβάλλει στην επικέντρωση της προσοχής στις υποβόσκουσες διαφορές στην παραγωγικότητα, μια σημαντική αιτία των διαφορών όσον αφορά την περιφερειακή ανταγωνιστικότητα. Ο αυξημένος ανταγωνισμός που δημιουργείται από τη στενότερη ολοκλήρωση και τη μειωμένη δυνατότητα προστασίας των τοπικών βιομηχανιών είναι πιθανόν να ενθαρρύνει την τεχνολογική τεχνογνωσία και να μειώσει ακόμη περισσότερο τη ζήτηση για μη ειδικευμένους εργαζόμενους. Οπότε προβάλλεται έντονη η αναγκαιότητα άσκησης συνοδευτικών πολιτικών προκειμένου να μειωθούν στο ελάχιστο τα αρνητικά αποτελέσματα της οικονομικής ολοκλήρωσης. Επίσης προβάλλεται η ανάγκη πλήρους ολοκλήρωσης καθώς η μερική μπορεί να έχει δυσμενή αποτελέσματα. Στην Πρώτη Έκθεση Προόδου για τη Συνοχή (Ιανουάριος 2002) επιβεβαιώνονται τρεις τάσεις σχετικά με την οικονομική συνοχή: Οι ανισότητες μεταξύ κρατών μελών διατηρούνται, έστω και αν έχουν μειωθεί ουσιωδώς από το Η κυριότερη μεταβολή αφορά τις χώρες συνοχής που έχουν σε σημαντικό βαθμό πλησιάσει τον κοινοτικό μέσο όρο όσον αφορά το κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Με την προϋπόθεση της διεύρυνσης της Ένωσης σε 27 κράτη μέλη, διακρίνονται τρεις ομάδες κρατών με σημαντικό διαφορετικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ 75 Η μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων επιβεβαιώνεται στο επίπεδο των 15 αλλά σε μικρότερο βαθμό από ότι σε εθνικό επίπεδο και στο εσωτερικό των κρατών μελών μερικές φορές επιδεινώνονται ήδη. Στο σύνολο της Ένωσης, μολονότι βελτιώνεται η οικονομική κατάσταση των πλέον αδύναμων περιφερειών, για την πλειονότητα μεταξύ αυτών, 75 Οι τρεις αυτές ομάδες χωρών που δημιουργούνται με τη διεύρυνση παρουσιάστηκαν παραπάνω. 66

67 η διαδικασία κάλυψης της διαφοράς παραμένει μακροπρόθεσμος στόχος. 4.3 Απασχόληση και κοινωνική συνοχή Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση υιοθετήθηκε πρόσφατα το 1997 και ο ρόλος της είναι συντονιστικός και τα κράτη μέλη παραμένουν υπεύθυνα για το σχεδιασμό και την εκτέλεση της πολιτικής για την απασχόληση. Η προσοχή εστιάζεται στα αποτελέσματα οπότε τα μέσα και οι συνθήκες υλοποίησης των προγραμμάτων και των πολιτικών εναπόκειται στα κράτη μέλη (επικουρικότητα). Κοινά αποδεκτοί στόχοι απασχόλησης επιδιώκονται μέσω συντονισμένης δράσης, όπου κάθε κράτος μέλος συμβάλλει στη βελτίωση της μέσης επίδοσης. Το Μάρτιο του 2000 στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας η πλήρης απασχόληση υιοθετήθηκε ως πρωταρχικός σκοπός της Ένωσης, μαζί με τους στόχους να αυξηθεί το ποσοστό απασχόλησης στην ΕΕ από 62% σε 70% έως το 2010 και το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών από 52% σε πάνω από 60%. Μάλιστα στην Πρώτη Έκθεση Προόδου που δημοσιεύτηκε πρόσφατα σημειώνεται ότι η απασχόληση αποτελεί στρατηγικό στόχο της ΕΕ και δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην πρόοδο που έχει σημειωθεί στα διάφορα κράτη μέλη όσον αφορά τα ποσοστά απασχόλησης. Πρέπει να αυξηθεί η συνεργασία μεταξύ των διαφόρων επιπέδων διακυβέρνησης και οι περιφερειακές και τοπικές αρχές να εμπλακούν περισσότερο στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των κατευθυντήριων γραμμών. Για το σύνολο της ΕΕ, η οικονομική επίδοση των τελευταίων 25 ετών τείνει να είναι ισχυρότερη σε όρους παραγωγικότητας και ασθενής σε όρους απασχόλησης 76. Στις χώρες συνοχής τα συνολικά ποσοστά απασχόλησης είναι χαμηλά λόγω της χαμηλής απασχόλησης στις επιχειρηματικές και χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, όπου η παραγωγικότητα είναι υψηλή και του αυξημένου ποσοστού απασχόλησης στη γεωργία όπου η παραγωγικότητα 76 Το γεγονός αυτό δημιούργησε ανησυχίες για ανάπτυξη χωρίς θέσεις εργασίας. Οπότε και σκοπός είναι η ανάπτυξη ενός συνδυασμού πολιτικών που να ενισχύουν την παραγωγικότητα χωρίς να επηρεάζουν αρνητικά τα επίπεδα απασχόλησης. Οι περισσότερες περιφέρειες της Ελλάδας ανήκουν σ αυτές που το ποσοστό απασχόλησης είναι παρόμοιο με τον μέσο όρο της Ένωσης αλλά χρειάζεται να συγκλίνουν σε όρους παραγωγικότητας, δηλαδή ΑΕΠ ανά απασχολούμενο. 67

68 είναι χαμηλή 77. Κατά συνέπεια ένας λόγος της καθυστέρησης της οικονομικής ανάπτυξης των λιγότερο ευημερουσών περιφερειών στην ΕΕ είναι η συγκέντρωση της δραστηριότητας σε χαμηλής προστιθέμενης αξίας κλάδους. Οπότε και διαφαίνεται η ανάγκη μετατόπισης σε υψηλής προστιθέμενης αξίας δραστηριότητες. Παρά τις σημειούμενες σημαντικές αυξήσεις του ΑΕΠ τα υψηλά ποσοστά ανεργίας παραμένουν. Το 10% του πληθυσμού της Ένωσης ζει σε περιφέρειες στις οποίες απασχολείται λιγότερο από το ήμισυ του ενεργού πληθυσμού(44%). Ιδιαίτερα για την Ελλάδα το ποσοστό απασχόλησης παραμένει χαμηλό 78 (55%) και από την ανεργία εξακολουθούν να πλήττονται περισσότερο οι γυναίκες 79. Η Ελλάδα έχει μεγάλο ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας. Βασική αιτία αποτελεί το χάσμα που υπάρχει μεταξύ ζήτησης και προσφοράς καθώς και οι ελλείψεις εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού. Εντονότερες μάλιστα είναι οι διαφορές στην απασχόληση μεταξύ των περιφερειών, περισσότερο από ότι μεταξύ κρατών 80. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα τα ποσοστά απασχόλησης μειώθηκαν στις περισσότερες περιφέρειες κατά τη δεκαετία του Εννέα μάλιστα περιφέρειες της Ελλάδας ανήκουν στις περιφέρειες της ΕΕ με τα χαμηλότερα ποσοστά απασχόλησης 82. Και όσο αφορά το πεδίο της παραγωγικότητας έχει επέλθει οριακή μόνο βελτίωση από 64% σε 67% σε διάστημα 10 χρόνων. Τόσο η παραγωγικότητα όσο και η απασχόληση είναι παράγοντες που συμβάλλουν στην περιφερειακή συνοχή. Το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε από το 20% στο 24%, από το 1987 έως το 1997, στις περιφέρειες που πλήττονται σε μεγαλύτερο βαθμό από την 77 Για τα τρία σύνoλα περιφερειών που διακρίνονται στην ΕΕ ανάλογα με την τομεακή διάρθρωση της απασχόλησης, βλ. Δεύτερη Έκθεση Οικονομικής και Κοινωνικής Συνοχής, σελ Στην Ελλάδα μάλιστα παρατηρήθηκε μείωση της απασχόλησης. 79 Σύμφωνα με τα στοιχεία της Δεύτερης Έκθεσης για τη συνοχή το 1999 το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών ήταν κατά 19 ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερο από αυτό των ανδρών. 80 Οι επιδόσεις στην αγορά εργασίας διαφέρουν σημαντικά από περιφέρεια σε περιφέρεια πράγμα που δείχνει ότι υπάρχει ανάγκη για ανάπτυξη μιας στρατηγικής για την απασχόληση σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Βλ. Δεύτερη Έκθεση Οικονομικής και Κοινωνικής Συνοχής σελ Τα χαμηλά ποσοστά απασχόλησης στην Ελλάδα οφείλονται κυρίως στην χαμηλή απασχόληση στις επιχειρηματικές και χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες όπου η παραγωγικότητα είναι σχετικά υψηλή ( υψηλής προστιθέμενης αξίας κλάδοι). 82 Αυτές είναι το Βόρειο Αιγαίο, η Αττική, Η Δυτική Μακεδονία, η Στερεά Ελλάδα, η Κεντρική Μακεδονία, η Ήπειρος, η Θεσσαλία, η Δυτική Ελλάδα και το Νότιο Αιγαίο. Πρέπει να σημειωθεί ότι η Κρήτη σημειώνει από τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης στην ΕΕ των

69 ανεργία, ενώ σταθεροποιήθηκε γύρω στο 4% στις 25 περιφέρειες, στις οποίες η κατάσταση είναι πολύ ευνοϊκή. Στις 25 περιφέρειες που αντιμετωπίζουν τα οξύτερα προβλήματα ανεργίας, το 60% του συνόλου των ανέργων είναι μακροχρόνια άνεργοι, ενώ το ποσοστό ανεργίας των νέων ανέρχεται στο 47%, και απασχολείται μόνο το 30% των γυναικών που βρίσκονται σε ηλικία να εργαστούν. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία 83 το 2000 σημειώθηκε πτώση του ποσοστού ανεργίας της ΕΕ από 9,1% το 1999 σε 8,4 το Η μακροχρόνια ανεργία μειώνεται αλλά παραμένει ένα σημαντικό πρόβλημα. Στην ΕΕ η μακροχρόνια ανεργία παραμένει υψηλότερη από αυτή στις αρχές του 90. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, την Ιταλία και το Βέλγιο πάνω από το 60% είναι μακροχρόνια άνεργοι, γεγονός που οφείλεται στα διαρθρωτικά προβλήματα. Η ανεργία των νέων επίσης μειώθηκε αλλά παρατηρείται το ίδιο φαινόμενο στις πιο επιβαρημένες περιφέρειες Ο αριθμός των γυναικών στην απασχόληση αυξήθηκε κατά πολύ τα τελευταία δέκα έτη με αποτέλεσμα τη μείωση του χάσματος μεταξύ ανδρών και γυναικών. Ωστόσο οι διακρίσεις μεταξύ γυναικών και ανδρών εξακολουθούν να υφίστανται και να παραμένουν έντονες στην αγορά εργασίας 85. Μεγάλες εργασιακές ανισότητες υφίστανται μεταξύ των κρατών μελών. Παρά τη γενική βελτίωση στην αγορά εργασίας, μικρή είναι η μείωση των ανισοτήτων στο ποσοστό εργασίας της Κοινότητας. Στην Ελλάδα τα ποσοστά απασχόλησης μειώθηκαν στις περισσότερες περιφέρειες κατά την δεκαετία του 90. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι ανισότητες στην απασχόληση παραμένουν μεγαλύτερες μεταξύ των περιφερειών από ότι μεταξύ των κρατών Η απασχόληση στην ΕΕ των 15 βελτιώθηκε σε εθνικό επίπεδο αλλά όχι σε περιφερειακό. Στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες υπάρχει στασιμότητα στην απασχόληση, ειδικότερα στην Ελλάδα, Ισπανία και Ιταλία, στις οποίες διατηρείται το ποσοστό απασχόλησης κάτω του 60%. Σημειώνεται όμως ότι η Ισπανία μείωσε θεαματικά την ανεργία. Κατά το έτος 2000 σημειώθηκε βελτίωση της κατάστασης όσον αφορά την απασχόληση, ακόμη και για τις 83 Βλ. Πρώτη Έκθεση Προόδου για τη Συνοχή όπου φαίνεται η βελτίωση που έχει επέλθει στην απασχόληση από το 1999 στο Και σε εθνικό επίπεδο όλα τα κράτη μέλη πέτυχαν πτώση της ανεργίας το Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Ιταλία το χάσμα των φύλων είναι εντονότερο. 69

70 λιγότερο ευνοημένες κατηγορίες πληθυσμού. Πάντως στην Ελλάδα 9 περιφέρειες της ανήκουν στις περιφέρειες της ΕΕ με τα χαμηλότερα ποσοστά απασχόλησης 86 (όλες εκτός από την Πελοπόννησο, τα Ι. Νησιά, την Αν. Μακεδονία και Θράκη και την Κρήτη, η οποία μάλιστα ανήκει στις περιφέρειες της ΕΕ με τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης). Διαπιστώνεται λοιπόν η ανάγκη μετατόπισης της απασχόλησης σε υψηλής προστιθέμενης αξίας δραστηριότητες, προσαρμογής της ευρωπαϊκής πολιτικής απασχόλησης 87 στις περιφερειακές συνθήκες και αναδιάρθρωσης της απασχόλησης στις καθυστερημένες περιφέρειες αλλά και η ισότητα των ευκαιριών. Αποφασιστικός παράγοντας για την αύξηση της απασχόλησης είναι η ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών. Κατά την τελευταία δεκαετία παρατηρήθηκαν μεγάλες απώλειες θέσεων εργασίας στην γεωργία 88 αύξηση της απασχόλησης στις υπηρεσίες. Επίσης μεγάλη σημασία για την αύξηση της απασχόλησης έχει η εκπαίδευση. Εφόσον υπάρχει αναντιστοιχία μεταξύ θέσεων εργασίας και δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού ένας προσανατολισμός της κατάρτισης προς τους κλάδους υψηλής προστιθέμενης αξίας αλλά και μια δια βίου εκπαίδευση θα είχε ευνοϊκά αποτελέσματα στην ανεργία. Στην ΕΕ των 15 η απασχόληση αυξήθηκε κατά 1,8% το 2000 (δημιουργήθηκαν τρία εκατομμύρια θέσεις εργασίας) και το ποσοστό απασχόλησης έφτασε το 63,3% δηλαδή μια μονάδα περισσότερο από ότι το Το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε από 9,1% σε 8,4% μέσα στην ίδια περίοδο, σημειώνοντας την μεγαλύτερη πτώση εδώ και περίπου δέκα χρόνια και ωφελώντας επίσης τις λιγότερο ευνοημένες κατηγορίες όπως τους μακροχρόνια άνεργους, τους νέους και τις γυναίκες. Ωστόσο, μολονότι οι διαφορές ως προς την ανεργία τείνουν να μειωθούν, διατηρούνται έντονες ανισότητες, ιδίως μεταξύ περιφερειών. Στις περιφέρειες που κατοικεί το 10% του πληθυσμού της Ένωσης που πλήττεται λιγότερο από την ανεργία το ποσοστό φτάνει το 2,7% έναντι 21,9% στις περιφέρειες που κατοικεί το 10% που πλήττεται περισσότερο. 86 Βλ. Πρώτη Έκθεση Προόδου για τη Συνοχή, Στατιστικό παράρτημα, Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την απασχόληση οικοδομήθηκε πρόσφατα το 1997 και ο ρόλος της Ένωσης είναι συντονιστικός και τα κράτη μέλη παραμένουν υπεύθυνα για το σχεδιασμό και την εκτέλεση της πολιτικής απασχόλησης. 88 Στην Ελλάδα μάλιστα η πτώση αυτή ήταν αρκετά μεγάλη (4,3 μονάδες μεταξύ του 1993 και του 1999). και 70

71 4.4 Πολιτική Ανταγωνισμού Όσον αφορά την πολιτική ανταγωνισμού ο έλεγχος της κρατικής βοήθειας αποτελεί εργαλείο για τη συνοχή λόγω της επίπτωσης που έχει στην περιφερειακή κατανομή της οικονομικής δραστηριότητας και του εισοδήματος. Με τον τρόπο αυτό ενισχύονται οι λιγότερο ευνοημένες περιφέρειες ώστε να μπορέσουν να αναπτυχθούν, γεγονός που θα συμβάλλει θετικά στην ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής. Ιδιαίτερα μεγάλο είναι το ποσοστό της περιφερειακής κρατικής βοήθειας. Τα κριτήρια επιλεξιμότητας που τίθενται από τα Διαρθρωτικά Ταμεία επιτρέπουν στα κράτη μέλη να εστιάσουν την περιφερειακή ενίσχυση σε περιφέρειες που έχουν πληγεί από τα σοβαρότερα οικονομικά προβλήματα και μ αυτόν τον τρόπο να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα της. Σχετικά με την ανταγωνιστικότητα της Ένωσης έχουμε δυο μεγέθη που την καθορίζουν: παραγωγικότητα και απασχόληση. Η ΕΕ έχει αρκετά ικανοποιητικές επιδόσεις στην παραγωγικότητα και μέτριες στην απασχόληση 89. Επίσης η δυσμενής τομεακή διάρθρωση σε συνδυασμό με την έλλειψη δυναμικού για καινοτομία, συνθέτουν έναν από τους βασικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την υστέρηση της ανταγωνιστικότητας. Άρα η μείζονα αναπτυξιακή πρόκληση στις πληγείσες περιφέρειες είναι η βελτίωση της παραγωγικής τους βάσης και του αναπτυξιακού δυναμικού τους. Η επιχειρηματική πολιτική μπορεί να λειτουργήσει εκ παραλλήλου με την περιφερειακή πολιτική ώστε να δημιουργήσει συνέργιες που προωθούν την οικονομική και κοινωνική συνοχή. Ειδικότερα η επιχειρηματική πολιτική αποσκοπεί στην άρση όλου του φάσματος των εμποδίων εισόδου στην αγορά που συχνά είναι ιδιαίτερα διαδεδομένα στις καθυστερημένες περιφέρειες. Με την άρση τους αναμένεται να αποδεσμευτεί λανθάνον επιχειρηματικό δυναμικό και με τον τρόπο αυτό να συμβάλλει στη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων. Η επιχειρηματική πολιτική της ΕΕ είναι επικεντρωμένη στις ΜΜΕ που αποτελούν σημαντικό μέρος της Ευρωπαϊκής οικονομίας όντας ο 89 Στην Ελλάδα απαιτείται σημαντική αύξηση και των δύο 71

72 επικρατέστερος τύπος επιχειρήσεων αλλά και στον τουρισμό που μπορεί να δημιουργήσει πολλές θέσεις εργασίας στα επόμενα έτη 90. Τρεις είναι οι βασικοί στόχοι της επιχειρηματικής πολιτικής της Ένωσης: η ενθάρρυνση της επιχειρηματικής δραστηριότητας με μέτρα ιδιαίτερα σημαντικά για τις καθυστερημένες περιφέρειες, η δημιουργία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος για την καινοτομία και την αλλαγή και η διασφάλιση της πρόσβασης των επιχειρήσεων στις αγορές Πολιτική Υποδομών και Ενεργειακή Πολιτική Οι επενδύσεις σε υποδομές είναι απαραίτητες για τη μείωση των επιπτώσεων της απόστασης μεταξύ περιφερειών. Άλλες συνθήκες ωστόσο πρέπει να ικανοποιηθούν εκ παραλλήλου ώστε η αύξηση της προσπελασιμότητας των πλέον απομακρυσμένων περιοχών να μην καταστεί απειλή αντί για ευκαιρία. Οι πολιτικές μεταφορών ιδιαίτερα διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο όσον αφορά τη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των περιφερειών με το να διευκολύνουν το εμπόριο και την κυκλοφορία του εργατικού δυναμικού. Ελαττώνεται τόσο το κόστος όσο και ο χρόνος μεταφοράς αγαθών και αυξάνει με τον τρόπο αυτό η παραγωγικότητα μεταβάλλοντας και το συγκριτικό πλεονέκτημα εγκατάστασης σε διαφορετικές περιφέρειες. Σημαντική βελτίωση έχει επέλθει όσο αφορά την πολιτική υποδομών. Συμπεριλαμβανομένων των χρηματοδοτήσεων των Διαρθρωτικών Ταμείων και του Ταμείου Συνοχής, οι δαπάνες για υποδομές υπερβαίνουν το 40% των συνολικών διατιθέμενων πόρων στις περιοχές στόχου 1. Η αύξηση των μεταφορών ιδιαίτερα στις χώρες συνοχής είναι μεγάλη και την περίοδο οι δαπάνες για μεταφορές στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί κατά 1,5 φορά σε 90 Σύμφωνα με την έκθεση της Ομάδας υψηλού Επιπέδου για τον τουρισμό και την απασχόληση που συγκροτήθηκε από την Επιτροπή, υπάρχει η ευκαιρία να δημιουργηθούν στον τουρισμό 3 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας στην ΕΕ κατά την επόμενη δεκαετία με την ικανοποίηση κάποιων συνθηκών. 91 Αναλυτικότερα για τους τρεις αυτούς στόχους της επιχειρηματικής πολιτικής βλ. Δεύτερη Έκθεση για την Οικονομική και Κοινωνική Συνοχή, σελ

73 σύγκριση με την προηγούμενη περίοδο 92. Ο στόχος άλλωστε της κοινής πολιτικής μεταφορών είναι να εξασφαλιστεί η πρόσβαση σε όλη την Ένωση σε κατάλληλές υπηρεσίες μεταφορών που να ανταποκρίνονται στη ζήτηση των πολιτών. Τα διευρωπαϊκά δίκτυα μεταφορών αποτελούν ένα μέσο περιφερειακής ανάπτυξης και μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τις ανισότητες μεταξύ των περιφερειών όπως τονίζεται και στο Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου. Βελτιώνουν την πρόσβαση στις απομονωμένες περιοχές και τα νησιά ανοίγοντας πρόσβαση στις μεθοριακές περιοχές χάρη στην κατασκευή νέων οδικών αρτηριών μέσα από φυσικά εμπόδια και επιτυγχάνοντας καλύτερη ισορροπία της οικονομικής δραστηριότητας κατά μήκος της παράκτιας ζώνης. Η συνεχιζόμενη κατασκευή αρτηριών υψηλής ταχύτητας μαζί με ένα δίκτυο αεροδρομίων θα έχει ως αποτέλεσμα ταχύτατες διεθνείς μεταφορές. Κατά συνέπεια είναι σημαντικός ο αντίκτυπος των διευρωπαϊκών δικτύων μεταφορών στην περιφερειακή ανάπτυξη και την απάλειψη των περιφερειακών ανισοτήτων, καθώς και στην κατανομή της οικονομικής δραστηριότητας, τη λειτουργία της αγοράς εργασίας και των εμπορικών συναλλαγών. Η ενέργεια είναι σημαντικός παράγοντας για την ανταγωνιστικότητα και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η διαθεσιμότητα ενέργειας σε μια περιφέρεια, η ευελιξία της προσφοράς σε όρους ποικιλίας διαφορετικών πηγών και ένας υψηλός βαθμός αυτάρκειας είναι σημαντικά για την περιφερειακή ανάπτυξη, καθώς προσδιορίζουν τα όρια της ανάπτυξης και της απασχόλησης. Τα τελευταία χρόνια η κατανάλωση ενέργειας ιδιαίτερα στις χώρες συνοχής έχει αυξηθεί. Παρά τις προσπάθειες που έχουν καταβληθεί δεν υπάρχει ακόμα μια ενιαία αγορά για την ενέργεια στην Ένωση. Η έκταση της εξάρτησης από εξωτερικές πηγές λειτουργεί περιοριστικά για την ανάπτυξη της Ένωσης συνολικά. Προκειμένου να μειωθεί η εξάρτηση αυτή πρέπει να ενθαρρυνθούν η χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η περισσότερο ορθολογική χρήση των ενεργειακών πόρων. Επίσης ζωτικής σημασίας είναι η στήριξη των Διαρθρωτικών Ταμείων για επενδύσεις σε δίκτυα φυσικού αερίου στις χώρες 92 Ως αποτέλεσμα της πολιτικής υποδομών (συγκεκριμένα του τομέα των μεταφορών) στην Ελλάδα εξοικονομήθηκε μεταφορικός χρόνος σε ποσοστό 20-30% στις οδικές μεταφορές, 10% στις σιδηροδρομικές και 50% στις αστικές. 73

74 συνοχής τόσο για να αυξήσουν τη διαφοροποίηση των προμηθειών τους όσο και για να προετοιμαστούν για το μέλλον. 4.6 Ανάπτυξη Ανθρωπίνων Πόρων Η ανταγωνιστικότητα μιας οικονομίας εξαρτάται όχι μόνο από την ανάπτυξη του υλικού κεφαλαίου αλλά και από τις γνώσεις που έχει το εργατικό δυναμικό. Οπότε τα αποτελεσματικά συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης είναι σημαντικά για την αύξηση της παραγωγικότητας και την προαγωγή της οικονομικής ανάπτυξης. Αλλά και η πληροφορική τεχνολογία θέτει την εκπαίδευση ως έναν βασικό παράγοντα της συνοχής. Οι διαφορές μεταξύ των επιπέδων εκπαίδευσης μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ είναι σημαντικές. Ιδιαίτερα μεγάλο είναι το χάσμα μεταξύ των χωρών συνοχής και της υπόλοιπης ΕΕ. Στις χώρες συνοχής ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού μεταξύ 25 και 59 ετών έχει χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης 93. Βέβαια υπάρχει μια ανοδική τάση του επιπέδου εκπαίδευσης τα τελευταία χρόνια με προβλέψεις περαιτέρω αύξησης στο μέλλον αφού η τεχνολογική πρόοδος και η συνεχιζόμενη παγκοσμιοποίηση αυξάνουν τη ζήτηση εξειδικευμένου προσωπικού. Επίσης έχουμε μια ανοδική τάση στα επίπεδα εκπαίδευσης των γυναικών έναντι των ανδρών. Το μορφωτικό επίπεδο βελτιώνεται συνολικά αλλά παραμένει χαμηλό στις μειονεκτικές περιφέρειες. Η βελτίωση της επιμόρφωσης και της εκπαίδευσης απαιτούν υλικοτεχνικές υποδομές όπως σύνδεση με το διαδίκτυο και δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη. Ο λιγότερο εκπαιδευόμενος πληθυσμός παραμένει συγκεντρωμένος στο νότο της Ένωσης ( Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία και Ελλάδα). Το επίπεδο εκπαίδευσης και η συνεχιζόμενη κατάρτιση είναι μια βασική συνιστώσα της εξεύρεσης εργασίας 94 αλλά και για την διατήρηση της ανταγωνιστικότητας μιας σύγχρονης οικονομίας. Επίσης σημαντική είναι η 93 Στην Ελλάδα περίπου το 50% δεν έχει κανένα άλλο τυπικό προσόν πάνω από την υποχρεωτική εκπαίδευση. 94 Βέβαια πρέπει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα αυτό δεν ισχύει καθότι η ανεργία πλήττει σε μεγάλο βαθμό τους πτυχιούχους., ιδιαίτερα τους νέους. Επίσης είναι έντονες και οι διαφορές στις προοπτικές απασχόλησης μεταξύ ανδρών και γυναικών, αφού οι γυναίκες με ένα δεδομένο επίπεδο εκπαίδευσης είναι πιο πιθανό να είναι άνεργες από ότι οι άνδρες με παρόμοιο επίπεδο. 74

75 προσαρμογή των εκπαιδευτικών συστημάτων στις νέες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών. 4.7 Το πρόβλημα της φτώχειας και το δημογραφικό πρόβλημα Η φτώχεια εξακολουθεί να αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα, ιδιαίτερα για τις χώρες συνοχής 95. Οι ανισότητες μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών ομάδων παραμένουν ιδιαίτερα μεγάλες. Το 1996, το εισόδημα του 18% του πληθυσμού της Ένωσης, ή του ενός στους έξι, ήταν κάτω από το όριο της φτώχειας 96. Στην Ελλάδα το 20 με 21 % του πληθυσμού διαθέτουν εισόδημα κάτω από το όριο της φτώχειας (κατέχει τη δεύτερη θέση), και το ποσοστό της συνεχιζόμενης φτώχειας είναι 10% 97. Οι ομάδες υψηλού κινδύνου είναι οι άνεργοι, οι μονογονεϊκές οικογένειες, όσοι έχουν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, οι συνταξιούχοι και οι πολυπληθείς οικογένειες 98. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σχέση μεταξύ εκπαίδευσης και επιπέδων εισοδήματος Ένα αποτελεσματικό μέσο για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού αποτελεί η αναδιανεμητική πολιτική της Ένωσης που ασκείται κυρίως μέσω των διαρθρωτικών ταμείων 99. Επίσης η καλύτερη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και η δημιουργία νέων ευκαιριών απασχόλησης αποτελούν μέσα για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού. Ένα άλλο πρόβλημα αποτελεί το δημογραφικό. Στις αρχές του 2002 ο πληθυσμός της ΕΕ ανερχόταν σε 376 εκατομμύρια. Προβλέπεται ότι μεταξύ του 2000 και του 2005 θα παρουσιάσει μικρή άνοδο, έως το 2022 στασιμότητα και μετά πτώση. Μάλιστα πρέπει να σημειωθεί η τάση μείωσης του πληθυσμού στις υποψήφιες για ένταξη χώρες. 95 Για το έντονο πρόβλημα της φτώχειας και τους παράγοντες που συνδέονται με αυτή βλ. δεύτερη έκθεση οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, σελ Πρέπει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τον ορισμό της Eurostat ως όριο της φτώχειας θεωρείται το ποσοστό των ατόμων με εισόδημα 60% ή λιγότερο από το διάμεσο της χώρας όπου κατοικούν. Οπότε και διαφέρει το όριο της φτώχειας μεταξύ των χωρών. 97 Μάλιστα υπάρχει μια τάση η συνεχιζόμενη φτώχεια να είναι δυσανάλογα μεγάλη σε χώρες με υψηλά ποσοστά φτώχειας. 98 Αρκετά άτομα ανήκουν σε περισσότερες από μια κατηγορίες. Για παράδειγμα, ένα μεγάλο ποσοστό των ανέργων έχουν και χαμηλό μορφωτικό επίπεδο. 99 Οι κοινωνικές μεταβιβάσεις δεν παρέχουν από μόνες τους μακροπρόθεσμη λύση του προβλήματος, αλλά πρέπει να συνοδεύονται από διαρθρωτικά μέτρα που αποσκοπούν να αντιμετωπίσουν τις αιτίες, που βρίσκονται στη ρίζα του προβλήματος όπως την ανεργία, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο κ.α. 75

76 Στην ΕΕ επικρατεί μια τάση μείωσης του πληθυσμού ακόμα στις υπό ένταξη χώρες καθώς και μια γήρανση του πληθυσμού 100 τα οποία έχουν αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις στο τομέα της πρόνοιας και στα φορολογικά συστήματα. Εάν συνεχιστούν οι τάσεις αυτές προβλέπεται μείωση του εργατικού δυναμικού μετά το Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών πρέπει να αυξηθεί η συμμετοχή των ηλικιωμένων και των γυναικών, που αποτελούν πρωταρχική πηγή αύξησης του εργατικού δυναμικού στο μέλλον. Ταυτόχρονα πρέπει να υπάρξει μια διαδικασία δια βίου μάθησης αφού επιδιώκεται η αποτελεσματική αξιοποίησης του δυναμικού των ηλικιωμένων απασχολούμενων αλλά και μια προσπάθεια προσαρμογής του εργατικού δυναμικού στις τεχνολογικές εξελίξεις. Βέβαια η αύξηση της μετανάστευσης θα οδηγήσει σε ενδεχόμενη άμβλυνση των ελλείψεων εργατικού δυναμικού 101. Οι δημογραφικές τάσεις σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της πρώτης έκθεσης προόδου για τη συνοχή είναι διαφοροποιημένες σε περιφερειακό επίπεδο. Οι περιφέρειες που βλέπουν τον πληθυσμό τους να αυξάνεται περισσότερο είναι συχνά εκείνες που εμφανίζουν ήδη μεγαλύτερη πυκνότητα από τον μέσο όρο και αντίστοιχα. Κατά συνέπεια, τα φαινόμενα της περιφερειακής δημογραφικής συγκέντρωσης συνεχίζουν να επιδεινώνονται. 100 Λόγω της γήρανσης του πληθυσμού αναμένεται ελάττωση της ανεργίας των νέων. Πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι η γήρανση που παρατηρείται διαφοροποιείται ανά χώρα.. Η Ελλάδα κατατάσσεται στις χώρες με τον υψηλότερο ρυθμό αύξησης του πληθυσμού μαζί με την Αγγλία, Ιρλανδία, Βέλγιο και Ολλανδία. 101 Για το δημογραφικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ένωση και για την αναμενόμενη αύξηση της μετανάστευσης και τις συνέπειες της βλ. Δεύτερη Έκθεση Οικονομικής και Κοινωνικής Συνοχής σελ

77 4.8 Καινοτομία, Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη Η καινοτομία είναι ο τρόπος με τον οποίο οι λιγότερο ευνοημένες περιφέρειες έχουν την δυνατότητα να αναπτυχθούν σύμφωνα με τα δικά τους χαρακτηριστικά και τις απαιτήσεις τους. Η αυξανόμενη σημασία της γνώσης ως αποφασιστικός παράγοντας της οικονομικής επίδοσης τοποθετεί την τεχνολογία και την καινοτομία υψηλά για την περιφερειακή ανάπτυξη. Όσον αφορά τον τομέα της έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης παρά την θετική εμπειρία της Κρήτης και Κ. Μακεδονίας στην καινοτομία η Αττική αποκλίνει στο τομέα αυτό και πολλές ελληνικές περιφέρειες θεωρούνται ως τεχνολογικά μη ανεπτυγμένες. Μάλιστα στις χώρες συνοχής η επιχειρηματική δαπάνη σε ΕΤΑ μειώθηκε μεταξύ του 1995 και 1998 όπως και στην ΕΕ συνολικά μολονότι αυξήθηκε στα κορυφαία 4 κράτη μέλη και την Ιρλανδία. Αυτό μπορεί να έχει ως συνέπεια την περαιτέρω διεύρυνση του καινοτομικού χάσματος, γεγονός που ενδέχεται να μειώσει τις πιθανότητες βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας τους στην ΕΕ. Τα επιστημονικά και τεχνολογικά συστήματα στις χώρες συνοχής χαρακτηρίζονται από χαμηλής έντασης ΕΤΑ, υπερεκπροσώπηση του δημόσιου τομέα, μικρή ανάμιξη του ιδιωτικού τομέα, ασθενείς διασυνδέσεις με τις επιχειρήσεις και χαμηλά επίπεδα μεταφοράς τεχνολογίας. Οι περιφερειακές πολιτικές πρέπει λοιπόν να εστιαστούν στην ενδυνάμωση του περιβάλλοντος που λειτουργούν οι επιχειρήσεις και στη διασύνδεση μεταξύ επιστημονικού συστήματος και επιχειρήσεων. Επίσης πρέπει να σημειωθούν οι διαπεριφερειακές διαφορές που παρατηρούνται στον τομέα αυτό, ιδιαίτερα στις χώρες συνοχής. Στην Ελλάδα πάνω από το μισό της δαπάνης ΕΤΑ γίνεται στην Αττική, από την οποία προέρχονται και τα δύο τρίτα των αιτήσεων ευρεσιτεχνίας. Βέβαια οι διαρθρωτικές διαφορές στην επιστήμη και την τεχνολογία δεν μπορούν από μόνες τους να εξηγήσουν την αναπτυξιακή καθυστέρηση κάποιων περιφερειών αλλά πρέπει να συνδυαστούν με το ρυθμιστικό, οργανωτικό και θεσμικό περιβάλλον που λειτουργούν οι επιχειρήσεις. Βασικός στόχος της ΕΤΑ αποτελεί η κινητικότητα ερευνητών σε όλη την ΕΕ ώστε να υπάρχει μεταφορά τεχνογνωσίας. Επίσης σημαντικός για την οικονομική και κοινωνική συνοχή είναι και ο τομέας της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών που αποτελούν τη βάση της οικονομίας της γνώσης. 77

78 Στην Ελλάδα αναμένεται έως το 2006 αύξηση της πρόσβασης στο Διαδίκτυο στα ελληνικά σχολεία από 5% σε 100% και αύξηση του ηλεκτρονικού εμπορίου των ΜΜΕ από 1% σε 15% και αύξηση της απασχόλησης στην ΕΤΑ κατά 40% που θα οδηγήσει σε βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Οι επενδύσεις στη γνώση και στις νέες τεχνολογίες επικοινωνιών θα εξακολουθήσουν να αποτελούν τη βάση για τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη στην Ευρώπη. Το ποσοστό των νοικοκυριών που έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο από το σπίτι τους είναι μικρότερο από 30% στις φτωχότερες χώρες της Ένωσης. Στις σκανδιναβικές χώρες και τις Κάτω χώρες το ποσοστό αυτό υπερβαίνει το 6%. 4.9 Κοινή Αγροτική Πολιτική και Κοινή Αλιευτική Πολιτική Η ΚΑΠ είναι η πλέον σημαντική πολιτική της ΕΕ που διαθέτει και το μεγαλύτερο προϋπολογισμό της ΕΕ. Μετά τις μεταρρυθμίσεις που έγιναν έχουμε μια μεταστροφή από πολιτικές ενίσχυσης τιμών σε άμεσες πληρωμές αγροτών στη βάση ιστορικών στρεμματικών αποδόσεων. Η επίπτωση της ΚΑΠ στη συνοχή συνδέεται με τη μεγάλη αναδιανομή εισοδήματος μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτών, η οποία προέρχεται από μεταβιβάσεις μεταξύ των κοινωνικών ομάδων, τομέων, περιφερειών και κρατών μελών. Για την Ελλάδα παρότι το μέγεθος των καθαρών μεταβιβάσεων μειώθηκε οι καθαρές μεταβιβάσεις ήταν θετικές το 1998 κυρίως λόγω των άμεσων πληρωμών και της μικρής συνεισφοράς στον γεωργικό προϋπολογισμό. Μάλιστα, σε όρους ενίσχυσης σε σχέση με την έκταση της γεωργικής γης, περιφέρειες της Ελλάδας λαμβάνουν το υψηλότερο επίπεδο ενίσχυσης στην Ένωσης. Η κατανομή των μεταβιβάσεων σε σχέση με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ δείχνει ότι η επίπτωση της ΚΑΠ είναι αρνητική στις λιγότερο ευημερούσες περιφέρειες, οι οποίες αναλογούν σε περίπου 20% του πληθυσμού της ΕΕ και ότι οι περιφέρειες που επωφελούνται περισσότερο είναι αυτές που βρίσκονται 78

79 μεταξύ του 2 ου και του 6 ου δεκατημορίου της κατανομής του κατά κεφαλήν ΑΕΠ 102. Παρά τις μεταρρυθμίσεις που έγιναν, η κατανομή της στήριξης σε σχέση με το μέγεθος του αγροκτήματος παραμένει ετεροβαρής με συνέπεια η ΚΑΠ να συνεχίζει να στηρίζει την ανάπτυξη μεγάλων εξειδικευμένων μονάδων εις βάρος του μικρού και μεσαίου μεγέθους αγροκτημάτων, τα οποία διαδραματίζουν μείζονα κοινωνικό και οικονομικό ρόλο σε πολλές περιφέρειες. Οπότε μπορούμε να πούμε ότι η λειτουργία της ΚΑΠ, η οποία καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του κοινοτικού προϋπολογισμού και παραμένει μέγιστης σημασίας για την ανάπτυξη αγροτικών περιοχών, μπορεί να είναι μερικές φορές αντιφατική προς την πολιτική συνοχής Η Κοινή Αλιευτική πολιτική τέθηκε σε εφαρμογή το 1970 και έχει τέσσερις συνιστώσες: διατήρηση των αποθεμάτων, διαρθρωτικά μέτρα, οργάνωση των αγορών και διεθνείς συμφωνίες με τρίτες χώρες. Παρά το γεγονός ότι ο τομέας αυτός είναι μικρός στο σύνολό του 103, η συγκέντρωση στις παραλιακές και περιφερειακές περιοχές τον καθιστά ιδιαίτερα σημαντικό για την περιφερειακή ανάπτυξη. Άλλωστε και ο στόχος του Χρηματοδοτικού Μέσου Προσανατολισμού της Αλιείας είναι η διατήρηση της απασχόλησης σε περιοχές που εξαρτώνται από την αλιεία και η βιωσιμότητά τους. Εξαιτίας της συγκέντρωσης του κλάδου αυτού στις περιφέρειες που είναι επιλέξιμες για τον στόχο 1 των διαρθρωτικών ταμείων ιδιαίτερα των χωρών συνοχής κάθε μέτρο που ενισχύει την ανταγωνιστικότητα του κλάδου τείνει να συμβάλλει στην οικονομική και κοινωνική συνοχή. Υπήρξε σημαντική ανάπτυξη της ιχθυοκαλλιέργειας ιδιαίτερα στην Ελλάδα (αύξηση κατά 20%) που οδήγησε στην καθαρή δημιουργία θέσεων εργασίας 102 Περισσότερα για την ΚΑΠ και τον τρόπο κατανομής του προϋπολογισμού της βλ. Δεύτερη Έκθεση Οικονομικής και Κοινωνικής Συνοχής, σελ Αντιστοιχεί στο 0,20% του ΑΕΠ και στο 0,4% της απασχόλησης με στοιχεία του

80 4.10 Αποτελέσματα και Προτεραιότητες τρέχουσας προγραμματικής περιόδου ( ) Είδαμε λοιπόν ότι βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν την πραγματική σύγκλιση είναι η αύξηση της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας, οι επενδύσεις (υλικές και άϋλες), ο πλούτος των υποδομών, η ανάπτυξη ανθρωπίνων πόρων μέσω της εκπαίδευσης και της προσαρμογής της σε τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών και της δια βίου κατάρτισης, η ανάπτυξη του τομέα της έρευνας και τεχνολογίας 104 αλλά και της καινοτομίας και η ανάπτυξη μιας οικονομίας της γνώσης. Διαπιστώθηκε ότι τα αποτελέσματα των πολιτικών συνοχής ήταν πολύ θετικά ιδιαίτερα για τις χώρες συνοχής, οδηγώντας σε μια μείωση της διαφοράς μεταξύ των πλουσιότερων και φτωχότερων κρατών της Ένωσης. Ωστόσο οι διαφορές εξακολουθούν να υφίστανται και να είναι αισθητές. Σύμφωνα μάλιστα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στην πρώτη έκθεση προόδου για τη συνοχή όσον αφορά την Ελλάδα παρατηρούμε τα εξής 105 : Βελτίωση του ΑΕΠ ανά κάτοικο κατά 2,2 ποσοστιαίες μονάδες από το 1998 στο Αύξησης του ποσοστού απασχόλησης στον αγροτικό τομέα και τον τομέα των υπηρεσιών το 2000 σε σχέση με το 1999, κατά 0,8 και 0,5 ποσοστιαίες μονάδες αντίστοιχα και μείωση της απασχόλησης στη βιομηχανία κατά 0,5 ποσοστιαίες μονάδες. Αντίθετα στην ΕΕ των 15 παρατηρείται αύξηση του ΑΕΠ μόνο στον τομέα των υπηρεσιών. Το ποσοστό ανεργίας μειώνεται κατά 0,6 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ στην ΕΕ των 15 το αντίστοιχο ποσοστό μειώνεται κατά 1 ποσοστιαία μονάδα. Οπότε και η διαφορά εξακολουθεί να παραμένει μεγάλη (Διάγραμμα 6). Όσον αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης παρά τη βελτίωση που παρατηρούμε στο ποσοστό του πληθυσμού με χαμηλό και μεσαίο 104 Ώστε να μειωθεί το τεχνολογικό χάσμα που χωρίζει τις χώρες της ΕΕ. Μάλιστα η επιχειρηματική δαπάνη σε ΕΤΑ μειώθηκε μεταξύ του 1995 και 1998 στην Ελλάδα πράγμα που επιδρά και στην ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. 105 Για το ΑΕΠ τα στοιχεία είναι του 1999, για την απασχόληση και το βαθμό εκπαίδευσης του

81 βαθμό εκπαίδευσης, υστερούμε ως προς τις χώρες της ΕΕ15 και ΕΕ27 (Διάγραμμα 9). Έστω και αν έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος στον τομέα των βασικών υποδομών, εξακολουθούν να υπάρχουν ανισότητες: η έρευνα και η τεχνολογική ανάπτυξη, η πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες και στην κοινωνικά των πληροφοριών, οι δυνατότητες της δια βίου εκπαίδευσης και κατάρτισης, και η ποιότητα του περιβάλλοντος. Τα Διαρθρωτικά Ταμεία και το Ταμείο Συνοχής συμβάλουν στη μείωση αυτών των ανισοτήτων, δημιουργώντας ταυτόχρονα συνθήκες ευνοϊκές για την οικονομική ανάπτυξη. Παρότι οι δαπάνες σε υλικά στοιχεία δυναμικού είναι σημαντικές, οι άϋλες επενδύσεις σε έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη, εκπαίδευση και πληροφορική τεχνολογία αποκτούν ολοένα και περισσότερη σημασία για την οικονομική ανάπτυξη της Ένωσης 106. Είναι ουσιαστικό όλες οι κοινοτικές πολιτικές να είναι συνεκτικές με τους στόχους τους, στο βαθμό που είναι δυνατόν. Είναι απαραίτητο οι κοινοτικές δράσεις συνοχής και οι άλλες κοινοτικές πολιτικές να είναι συνεκτικές μεταξύ τους. Οι αντικρουόμενοι στόχοι διαφόρων κοινοτικών πολιτικών ενδέχεται να αποκτήσουν μεγαλύτερη ένταση. Ίσως είναι ορθό 107 να προταθεί ότι εκείνοι που επωφελούνται από μεταρρυθμίσεις κοινοτικών πολιτικών, συμπεριλαμβανομένης της διεύρυνσης, να είναι προετοιμασμένοι να παράσχουν αντιστάθμιση στις περιφέρειες που πλήττονται πλήρως ή και μερικώς από τις ίδιες μεταρρυθμίσεις και να αυξήσουν τη χρηματοδοτική συμβολή τους στις κοινοτικές προσπάθειες συνοχής Επίσης στην δεύτερη έκθεση για την οικονομική και κοινωνική συνοχή προβάλλονται οι δέκα προτεραιότητες που θα προσδιορίσουν το περιεχόμενο των πολιτικών συνοχής στην περίοδο και θα αποτελέσουν το επίκεντρο των προσπαθειών συνοχής στο μέλλον. Ενόψει της διεύρυνσης και των επιπτώσεών της στις σημερινές μεταρρυθμίσεις των πολιτικών για τις περιφέρειες της ΕΕ των 15, οι προτεραιότητες αυτές θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι δράσεις συνοχής λαμβάνουν υπόψη τις σημαντικές 106 Για την σημασία των άϋλων επενδύσεων στην ανάπτυξη οπότε και στην οικονομική και κοινωνική συνοχή βλ. Δεύτερη Έκθεση Οικονομικής και Κοινωνικής Συνοχής σελ Σύμφωνα με τη γνωμοδότηση της ΟΚΕ. 81

82 προκλήσεις συνοχής που αντιμετωπίζει η ΕΕ και οι οποίες αναλύθηκαν παραπάνω. Οι προτεραιότητες αυτές αφορούν τους εξής άξονες: Λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες 108 Αστικά ζητήματα 109 Διαφοροποίηση της υπαίθρου 110 Διασυνοριακή, υπερεθνική και διαπεριφερειακή συνεργασία με στόχο τον περιορισμό του οικονομικού και κοινωνικού κατακερματισμού που δημιουργούν τα εθνικά σύνορα. Περιοχές υπό βιομηχανική αναδιάρθρωση Περιοχές με έντονα φυσικά και γεωγραφικά μειονεκτήματα Περισσότερες και πιο αναβαθμισμένες θέσεις εργασίας Υποστήριξη της νέας οικονομίας και της κοινωνίας της πληροφορίας Προαγωγή της κοινωνικής συνοχής (φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός) Ισότητα των ευκαιριών (ίση πρόσβαση στην αγορά εργασίας, μείωση διαφοράς μεταξύ γυναικών ανδρών όσον αφορά την απασχόληση) 108 Οι περιφέρειες αυτές παραμένουν πρώτη προτεραιότητα των πολιτικών συνοχής ιδιαίτερα λόγω της αύξησης των ανισοτήτων με την επικείμενη διεύρυνση. 109 Το αστικό ζήτημα βρίσκεται στο επίκεντρο των οικονομικών, κοινωνικών και εδαφικών αλλαγών. Πολλά είδη ανισοτήτων είναι συγκεντρωμένα στις πόλεις, καθώς και οι περιβαλλοντικές πιέσεις είναι μεγαλύτερες. 110 Η αναζωογόνηση των αγροτικών περιοχών και η διατήρηση του πληθυσμού τους εξαρτάται από την ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων εκτός της γεωργίας, κυρίως των υπηρεσιών. 82

83 5.Συμπεράσματα Αφού πρώτα έγινε μια επισκόπηση της Ευρωπαϊκής περιφερειακής πολιτικής και της σημασίας της για τη συνοχή αναλύθηκε η μέχρι σήμερα συμβολή των διαφόρων πολιτικών της ΕΕ στη Συνοχή. Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στις διαρθρωτικές πολιτικές και τα μέσα χρηματοδότησης τους που αποτελούν άλλωστε και το βασικό μέσο προώθησης μεγαλύτερου βαθμού οικονομικής και κοινωνικής συνοχής. Τα αναδιανεμητικά εργαλεία σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχουν αναπτυχθεί σε συνδυασμό με τους διαδοχικούς κύκλους διεύρυνσης και εμβάθυνσης. Διαπιστώθηκε ότι η μέχρι σήμερα πολιτικές συνοχής της Ένωσης έχουν επιτύχει θετικά αποτελέσματα επιταχύνοντας τη σύγκλιση μεταξύ των κρατών μελών. Ιδιαίτερα θετικά είναι τα αποτελέσματα αυτά για τις χώρες συνοχής που άλλωστε λαμβάνουν και τη μεγαλύτερη ενίσχυση προκειμένου να συγκλίνουν με το κοινοτικό μέσο όρο. Βέβαια η σύγκλιση αυτή θα επιτευχθεί σε μακροχρόνια βάση. Οι ανισότητες δεν έχουν εξαλειφθεί πλήρως οπότε και είναι απαραίτητο να συνεχιστούν οι πολιτικές συνοχής και στο μέλλον. Μάλιστα ενόψει της διεύρυνσης της Ένωσης με τα κράτη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και των προκλήσεων που αυτή θέτει για τη συνοχή πρέπει οι πολιτικές συνοχής να εξακολουθήσουν να υποστηρίζουν τις ενέργειες εκείνες που συμβάλλουν στον περιορισμό των οικονομικών, κοινωνικών και εδαφικών ανισοτήτων στο εσωτερικό της Ένωσης. Οι περισσότερες υποψήφιες χώρες έχουν σημαντικά χαμηλότερο επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης από τα ήδη κράτη μέλη οπότε και καθίσταται αναγκαία η ενίσχυσή τους μέσω των πολιτικών συνοχής. Παράλληλα οι δράσεις συνοχής πρέπει να συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν τα περιφερειακά προβλήματα που εξακολουθούν να υφίστανται στα σημερινά κράτη μέλη. Η προοπτική της διεύρυνσης είναι ένα από τα σημαντικότερα θέματα που απασχολεί την Ένωση. Σε μια διευρυμένη Ευρώπη, με δεδομένη την καθυστερημένη ανάπτυξη των υποψήφιων χωρών, η συνοχή θα αποκτήσει μεγάλη πολιτική, οικονομική και κοινωνική σημασία. Με την ένταξη των 83

84 υποψήφιων κρατών οι ανισότητες εντός της Ένωσης θα αυξηθούν σε τέτοιο βαθμό που η πολιτικές συνοχής θα αποκτήσουν εξέχουσα σημασία. Όπως προέκυψε από τις συζητήσεις γύρω από τη συνοχή αλλά και από την Πρώτη Έκθεση Προόδου η συνοχή παραμένει ως κεντρική προτεραιότητα των κοινοτικών πολιτικών. Οι βασικοί άξονες πολιτικής που πρέπει να εξακολουθεί να προωθεί η Ευρώπη είναι το περιβάλλον, η απασχόληση και η προετοιμασία της διεύρυνσης. Διαπιστώθηκε η ανάγκη εύρεσης μιας δίκαιης λύσης για τις σημερινές περιοχές του Στόχου 1, των οποίων τα διαρθρωτικά προβλήματα δεν θα έχουν αντιμετωπιστεί επαρκώς ως το 2006 και τονίστηκε ότι σε καμιά περίπτωση η διεύρυνση δεν θα αποβεί σε βάρος της συνοχής των σημερινών περιοχών του Στόχου 1 της ΕΕ των 15. Θα πρέπει να ληφθεί ουσιαστική πρόνοια για να μην θιγούν οι περιφέρειες οι οποίες θα επηρεαστούν από την στατιστική σύγκλιση και θα χάσουν την επιλεξιμότητά τους στο Στόχο 1. Ο τρόπος άλλωστε προσδιορισμού των επιλέξιμων περιοχών του Στόχου 1 μετά την διεύρυνση όπως και άλλα θέματα χρηματοδότησης των πολιτικών συνοχής είναι όπως είδαμε από τα βασικά θέματα που θα απασχολήσουν την Ένωση στο μέλλον. Ειδικά όσον αφορά το επίπεδο του ύψους των μεταφερόμενων πόρων που είναι 4% του εθνικού ΑΕΠ για κάθε δικαιούχο χώρα αναπτύσσονται σημαντικοί προβληματισμοί κατά πόσο αυτό το όριο είναι σύμφωνο με τον στόχο της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής. Επίσης διαπιστώθηκε η ανάγκη διασύνδεσης των πολιτικών συνοχής και με άλλους τομείς πολιτικής που θα συμπληρώσουν και θα προωθήσουν τη συνοχή καθώς και στην στήριξη των επενδύσεων σε φυσικό και ανθρώπινο κεφάλαιο που πρέπει να παραμείνει βασικός στόχος της κοινοτικής πολιτικής πριν και μετά την διεύρυνση. Η ΟΝΕ και η εσωτερική αγορά, πρέπει να συμπληρώνονται από συνοδευτικές πολιτικές ώστε όλα τα κράτη μέλη και όλες οι περιφέρειες να μπορούν να επωφεληθούν πλήρως από την οικονομική και νομισματική ολοκλήρωση. Κατά συνέπεια η διατήρηση των διαρθρωτικών δαπανών ιδιαίτερα στους τομείς της απασχόλησης και της κατάρτισης, καθώς και στους τομείς της έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης είναι σημαντική για τη γενικότερη αποτελεσματικότητα της πολιτικής για τη συνοχή. Μάλιστα λόγω των υψηλών ποσοστών ανεργίας που υπάρχουν στην Ένωση η απασχόληση 84

85 αποτελεί στρατηγικό στόχο της Ένωσης και δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην πρόοδο που έχει σημειωθεί στα διάφορα κράτη. Η πρόκληση για τις υποψήφιες χώρες είναι να προσαρμόσουν γρήγορα το εργατικό δυναμικό σε μια σύγχρονη οικονομία της αγοράς αλλά και να κάνουν τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις που χρειάζονται (αναδιάρθρωση της απασχόλησης, ενίσχυση των περιφερειακών τους πολιτικών και της διοικητικής ικανότητας, οικονομικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις) προκειμένου να μπορέσουν όχι μόνο να ενταχθούν στην Ένωση αλλά και να ανταπεξέλθουν στις ανταγωνιστικές πιέσεις που θα προκύψουν. Βέβαια πρέπει να σημειωθεί ότι η πρόοδος που έχουν σημειώσει είναι σημαντική. Το θέμα των πολιτικών συνοχής συζητήθηκε σε πάνω από 100 σεμινάρια και συνέδρια που οργανώθηκαν το 2001 με συμμετοχές από τα κράτη μέλη, τις περιφέρειες και τους κοινωνικοοικονομικούς εταίρους. Επίσης, έγιναν αρκετές μελέτες που επιχειρούν κάποιες πρώτες εκτιμήσεις των δημοσιονομικών επιπτώσεων της διεύρυνσης για την περίοδο μετά το Προέκυψε ότι η ανταγωνιστικότητα της Ευρωπαϊκής οικονομίας στις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης και της κοινωνίας της γνώσης, εξαρτάται ευθέως από τη δημιουργία μιας Ευρώπης της συνοχής στο κοινωνικό, οικονομικό και γεωγραφικό πεδίο, μιας Ευρώπης που θεραπεύει την πραγματική σύγκλιση των οικονομιών των εταίρων. Η μελλοντική πολιτική συνοχής πρέπει να στοχεύει στους παράγοντες που προάγουν τη σύγκλιση και στην εξασφάλιση μιας όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικής κατανομής των πόρων ανάλογα με τις ανάγκες. 85

86 6. Παράρτημα 6.1 Συντομογραφίες ΑΕΠ: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Β ΚΠΣ: Δεύτερο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Γ ΚΠΣ: Τρίτο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΕΓΤΠΕ: Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων ΕΕ: Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΕ: Ευρωπαϊκή Επιτροπή ΕΕΠ: Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη ΕΚΤ: Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο ΕΤΠΑ: Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης ΕΤΑ: Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη ΕΤΕ: Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ΚΑΠ: Κοινή Αγροτική Πολιτική ΜΜΕ: Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις ΟΚΕ: Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή ΟΝΕ: Οικονομική και Νομισματική Ένωση ΠΑΔ: Πρότυπο Αγοραστικής Δύναμης ΣΑΚΧ: Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου ΣΠΑ: Συνοπτικό Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης ΧΜΠΑ: Χρηματοδοτικό Μέσο Προσανατολισμού της Αλιείας ΧΚΑΕ: Χώρες Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης 86

87 6.2 Παρουσίαση Πινάκων και Διαγραμμάτων. Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται οι επιπτώσεις από τις διαρθρωτικές πολιτικές σε διάφορα οικονομικά μεγέθη στην Ελλάδα και ειδικότερα η % διαφορά από το σενάριο βάσης χωρίς τις πολιτικές αυτές. Οπότε φαίνονται οι θετικές συνέπειες των διαρθρωτικών πολιτικών στα μεγέθη αυτά και κατά συνέπεια και στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Παρουσιάζονται και τα δυο μοντέλα προσομοίωσης. Το πρώτο μοντέλο προβλέπει καλύτερα αποτελέσματα ενώ το δεύτερο είναι πιο επιφυλακτικό. Στο Πίνακα 2 παρουσιάζεται η κρατική βοήθεια που προσφέρει η Ελλάδα στην Ένωση και ειδικότερα το ποσοστό των χρημάτων αυτών που προορίζεται για την στήριξη των περιφερειών καθώς και τα χρήματα που λαμβάνει η Ελλάδα από τον κοινοτικό προϋπολογισμό μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων και του Ταμείου Συνοχής και πόσο μεγάλο είναι το ποσοστό που προορίζεται για το Στόχο 1 δηλαδή την χρηματοδότηση των περιφερειών που έχουν ΑΕΠ κάτω από 75% (για την Ελλάδα όλες οι περιφέρειες ανήκουν στον Στόχο 1). Από τα ποσά αυτά συμπεραίνουμε ότι η Ελλάδα είναι καθαρός λήπτης αφού το ποσό που λαμβάνει είναι μεγαλύτερο από αυτό που δίνει. Στους Πίνακες 3,4 και 5 παρουσιάζονται κάποια οικονομικά μεγέθη για τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες και κάποια κράτη μέλη κατά την δεκαετία του 90 (ρυθμός ανάπτυξης, κατά κεφαλήν ΑΕΠ και πληθωρισμός), όπου και μπορούμε να δούμε την εξέλιξη των μεγεθών αυτών και τη βελτίωση που έχει επέλθει όσον αφορά τις υποψήφιες χώρες αλλά και τις χώρες συνοχής. Παρατηρούμε ότι τα περισσότερα κράτη εμφανίζουν ρυθμό ανάπτυξης υψηλότερο του μέσου κοινοτικού. Η Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβενία και Σλοβακία έχουν τους πιο θετικούς μακροοικονομικούς δείκτες. Όσον αφορά τον πληθωρισμό έχει επέλθει σημαντική μείωση του παρότι σε μερικές υποψήφιες χώρες εξακολουθεί να είναι υψηλός (ιδιαίτερα υψηλός είναι στη Ρουμανία και στη Βουλγαρία). Στον Πίνακα 6 βλέπουμε την εξέλιξη του κατά κεφαλήν ΑΕΠ στις χώρες συνοχής από το 1988 ως το 2002, όπου και παρατηρείται σημαντική βελτίωση και μείωση του χάσματος με το κοινοτικό μέσο όρο (πορεία σύγκλισης) και στον Πίνακα 7 πως κατανεμήθηκαν οι πόροι του Ταμείου 87

88 Συνοχής ανά τομέα παρέμβασης (μεταφορές και περιβάλλον) στις χώρες συνοχής κατά την περίοδο Στον Πίνακα 8 εμφανίζονται τα ποσοστά ανεργίας στις περιφέρειες του στόχου 1 για το 1988,1998, 1999 και 2000 όπου και παρατηρούμε αύξηση της ανεργίας διαχρονικά για την Ελλάδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι αν και στην ΕΕ το ποσοστό ανεργίας από το 1998 στο 1999 ήταν πτωτικό στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό αυξήθηκε. Παρότι το 2000 επήλθε μείωση του ποσοστού ανεργίας η απόσταση από την ΕΕ 15 εξακολουθεί να είναι μεγάλη. Στον Πίνακα 9 βλέπουμε την εξέλιξη του κατά κεφαλήν ΑΕΠ στις περιφέρειες της Ελλάδας από το 1988 στο Διαπιστώνουμε σημαντική βελτίωση στις περισσότερες περιφέρειες της Ελλάδας με εξαίρεση την περιφέρεια της Σ. Ελλάδας που είχε μείωση. Όσον αφορά την χώρα συνολικά είχαμε μια αύξηση 10 ποσοστιαίων μονάδων. Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα μπορούμε να κάνουμε μια ταξινόμηση. Πρώτα έχουμε μια ομάδα 5 περιφερειών που εμφανίζουν αρκετά υψηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ (Στ. Ελλάδα, Ν. Αιγαίο, Αττική, Κ. Μακεδονία και Κρήτη), μετά μια ενδιάμεση ομάδα 4 περιφερειών με κατά κεφαλήν ΑΕΠ 60-65% του κοινοτικού μέσου όρου (Δ. Μακεδονία, Βόρειο Αιγαίο, Θεσσαλία και Ι. Νησιά) και τέλος ακολουθεί μια τρίτη ομάδα περιφερειών με αρκετά χαμηλό μέσο όρο (από 51-56%) στην οποία ανήκει η Αν. Μακεδονία και Θράκη, η Πελοπόννησος, η Δ. Ελλάδα και η Ήπειρος η οποία και έχει το χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΠΕ. Στον Πίνακα 10 παρουσιάζονται κάποια στατιστικά στοιχεία σχετικά με τις περιφέρειες που είναι κάτω από το όριο επιλεξιμότητας του 75% σε μια ΕΕ 15 κρατών- μελών και σε μια διευρυμένη Ένωση 25 και 27 κρατών μελών. Διαπιστώνουμε ότι με την διεύρυνση σε 25 κράτη μέλη 17 περιφέρειες από τα σημερινά κράτη μέλη δεν θα ανήκουν στις επιλέξιμες περιφέρειες του Στόχου 1 ως στατιστικό αποτέλεσμα της διεύρυνσης (αφού θα μειωθεί το μέσο κοινοτικό κατά κεφαλήν ΑΠΕ). Σε μια ΕΕ 27 κρατών μελών ο αριθμός των περιφερειών αυτών είναι ακόμα μεγαλύτερος(27 περιφέρειες). Και στο ποσοστό του πληθυσμού έχουμε σημαντικές διαφορές. Στην πρώτη περίπτωση 25 κρατών μελών ο επιλέξιμος πληθυσμός των σημερινών κρατών μελών μειώνεται από 18% σε 12% και σε μια ΕΕ 27 από 18% σε 6% (μείωση κατά 2/3). 88

89 Στον Πίνακα 11 παρουσιάζονται οι ανισότητες στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανά περιφέρεια στα κράτη μέλη. Παρατηρούμε ότι οι ανισότητες στο εσωτερικό των κρατών μελών είναι έντονες. Εξίσου έντονες είναι και οι ανισότητες μεταξύ των περιφερειών της ΕΕ, σημαντικά μικρότερες από ότι μεταξύ των κρατών - μελών όπως είδαμε και στο σχετικό κεφάλαιο για τις περιφερειακές ανισότητες. Τα 4 πρώτα Διαγράμματα αντλούν στοιχεία από του Πίνακες οπότε και δεν χρειάζονται ειδική ανάλυση. Στα υπόλοιπα παρουσιάζονται στοιχεία για τα ποσοστά απασχόλησης, ανεργίας, το επίπεδο εκπαίδευσης και τη διάρθρωση της απασχόλησης κατά τομέα για την Ελλάδα, την ΕΕ15, την ΕΕ27 και τις 12 υποψήφιες χώρες χωριστά. Για την Ελλάδα παρατηρούμε το χαμηλό σχετικά με το μέσο κοινοτικό όρο ποσοστό απασχόλησης με ιδιαίτερα χαμηλό το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών, το υψηλό ποσοστό ανεργίας και το μεγάλο ποσοστό απασχόλησης στην γεωργία. Αλλά και όσον αφορά τις υποψήφιες χώρες η κατάσταση στην αγορά εργασίας δεν είναι ιδιαίτερα θετική με ιδιαίτερο το πρόβλημα της διάρθρωσης της απασχόλησης στους τρεις τομείς όπου παρατηρούνται υψηλά ποσοστά απασχόλησης στην γεωργία και την βιομηχανία. 89

90 6.3 Πίνακες ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Επιπτώσεις των διαρθρωτικών πολιτικών: αποτελέσματα προσομοίωσης, , % διαφορά από το σενάριο βάσης χωρίς πολιτικές Υπόδειγμα Hermin Ελλάδα ΑΠΕ 5,1 6,2 1,4 Ιδιωτική 3,1 6,7 1,5 κατανάλωση Πάγιες επενδύσεις 27,0 23,2 1,6 Απασχόληση 4,7 3,9-0,3 Επίπεδο τιμών 1,7 4,4 0,7 Δημόσιο έλλειμα 0,1-0,1 0,0 Ισοζύγιο εμπορίου -1,6-1,6 0,0 Υπόδειγμα Quest2 Ελλάδα ΑΠΕ 1,2 2,4 2,6 Ιδιωτική 1,2 1,9 2,0 κατανάλωση Πάγιες επενδύσεις -1,6-0,5 2,8 Απασχόληση 0,3 0,3 0,3 Επίπεδο τιμών 0,8-1,0-2,2 Δημόσιο έλλειμα 1,1 0,1-0,8 Ισοζύγιο εμπορίου -0,7-0,8-0,2 Πηγή: Δεύτερη Έκθεση Οικονομικής και Κοινωνικής Συνοχής 90

91 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΚΡΑΤΙΚΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΑ ΤΑΜΕΙΑ ΚΑΙ ΤΑΜΕΙΟ ΣΥΝΟΧΗΣ, ΕΛΛΑΔΑ, ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΩΝ ΤΑΜΕΙΩΝ ΚΑΙ ΚΡΑΤΙΚΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΒΟΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΤΑΜΕΙΟΥ ΣΥΝΟΧΗΣ (ΕΚΑΤ. ΕΥΡΩ, ΣΤΗΝ ΕΕ (ΕΚΑΤ. ΣΤΗΡΙΞΗ ΤΩΝ ΤΙΜΕΣ 1994) ΕΥΡΩ) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ Ετήσιος μέσος Ετήσιος μέσος Ετήσιος Στόχος 1 όρος όρος μέσος όρος Πηγή : ΓΔ COMP, ΓΔ REGIO 91

92 ΠΙΝΑΚΑΣ 3 ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΕΠ ΣΤΙΣ ΥΠΟΨΗΦΙΕΣ ΧΩΡΕΣ ΚΑΙ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ ΧΩΡΑ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΤΣΕΧΙΑ ΕΣΘΟΝΙΑ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΛΕΤΟΝΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΣΛΟΒΕΝΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΜΑΛΤΑ ΓΑΛΛΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΑΓΓΛΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΠΗΓΗ: World Bank, World Development Indicators

93 ΠΙΝΑΚΑΣ 4 ΑΕΠ ΣΤΙΣ ΥΠΟΨΗΦΙΕΣ ΧΩΡΕΣ ΚΑΙ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΕΕ, 1989=100 ΧΩΡΑ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΤΣΕΧΙΑ ΕΣΘΟΝΙΑ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΛΕΤΟΝΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΣΛΟΒΕΝΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΜΑΛΤΑ ΓΑΛΛΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΑΓΓΛΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΠΗΓΗ: World Bank, World Development Indicators

94 ΠΙΝΑΚΑΣ 5 ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΣΤΙΣ ΥΠΟΨΗΦΙΕΣ ΧΩΡΕΣ ΚΑΙ ΣΕ ΚΑΠΟΙΕΣ ΤΗΣ ΕΕ (% ανά έτος) ΧΩΡΕΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΤΣΕΧΙΑ ΕΣΘΟΝΙΑ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΛΕΤΟΝΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΣΛΟΒΕΝΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΜΑΛΤΑ ΓΑΛΛΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΑΓΓΛΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΠΗΓΗ: World Bank, World Development Indicators

95 ΠΙΝΑΚΑΣ 6 ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗΝ ΑΠΕ (PPS) ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΣΥΝΟΧΗΣ, ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΛΛΑΔΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΕΕ12 ΕΕ ,3 72,5 63,8 59,2 106, ,1 73,1 66,3 59,4 106, ,4 74,1 71,1 58,5 106, ,1 78,7 74,7 63,8 105, ,9 77,0 78,4 64,8 105, ,2 78,1 82,5 67,7 105, ,2 78,1 90,7 69,5 104, ,9 78,2 93,3 70,5 104, ,7 79,3 94,1 70,7 104, ,9 79,9 103,6 74,7 104, ,8 79,2 105,7 73,6 104, ,2 82,2 111,7 73,7 104, ,2 82,5 118,5 73,5 104, (πρ) 70,9 83,1 121,2 73,4 103, (πρ) 72,5 83,2 122,1 73,7 103,

96 ΠΙΝΑΚΑΣ 7 Ταμείο Συνοχής: πόροι δεσμευμένοι ανά τομέα παρέμβασης, Μεταφορές % Περιβάλλον % Σύνολο συνόλου συνόλου ευρώ Ελλάδα 51,2 48, Ισπανία 49,7 50, Ιρλανδία 50,0 50, Πορτογαλία 48,1 51, Σύνολο 49,7 50, Πηγή : Ευρωπαϊκή Επιτροπή Εκατ. ΠΙΝΑΚΑΣ 8 ΠΟΣΟΣΤΑ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΤΟΥ ΣΤΟΧΟΥ 1, ΕΛΛΑΔΑ, 1988,1998,1999, ΕΕ ΕΛΛΑΔΑ ΑΝ.ΜΑΚ. ΘΡΑΚΗ Κ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Δ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΗΠΕΙΡΟΣ Ι. ΝΗΣΙΑ Δ. ΕΛΛΑΔΑ ΣΤ. ΕΛΛΑΔΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΑΤΤΙΚΗ Β. ΑΙΓΑΙΟ Ν. ΑΙΓΑΙΟ ΚΡΗΤΗ ΠΗΓΗ : Πρώτη Έκθεση Προόδου για τη Συνοχή. 96

97 ΠΙΝΑΚΑΣ 9 ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗΝ ΑΕΠ ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ, ΕΛΛΑΔΑ, % αύξηση EΕ ΕΛΛΑΔΑ ΑΝ.ΜΑΚ. ΘΡΑΚΗ Κ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Δ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΗΠΕΙΡΟΣ Ι. ΝΗΣΙΑ Δ. ΕΛΛΑΔΑ ΣΤ. ΕΛΛΑΔΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΑΤΤΙΚΗ Β. ΑΙΓΑΙΟ Ν. ΑΙΓΑΙΟ ΚΡΗΤΗ

98 ΠΙΝΑΚΑΣ 10 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗΝ ΑΠΕ<75% (όριο επιλεξιμότητας). Στην ΕΕ Στην ΕΕ 25 Στην ΕΕ ΕΕ15=100 ΕΕ15=100 ΕΕ25=100 ΕΕ15=100 ΕΕ27=100 Αριθμός περιφερειών με ΑΕΠ<75% Από τις οποίες στην ΕΕ15 Πληθυσμός σε αυτές τις περιφέρειες(εκατ.) Στην ΕΕ Πληθυσμός ως 18% 30% 25% 34% 25% ποσοστό Στην ΕΕ15 18% 18% 12% 18% 6% Μέσο κατά κεφαλήν ΑΠΕ περιφερειών κάτω του 75% Στην ΕΕ ΠΗΓΗ: Πρώτη Έκθεση Προόδου για τη Συνοχή, Στατιστικό Παράρτημα. 98

99 ΠΙΝΑΚΑΣ 11 Ανισότητες στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε ΠΑΔ ανά περιφέρεια στα κράτη μέλη, (ΕΕ15=100) Κράτος Μέλος B 40,1 40,8 40,7 40,8 39,4 D 25,8 25,4 25,2 25,4 25,4 EL 10,4 10,2 9,5 9,5 9,7 E 16,8 17,2 17, ,9 F 28,3 28,2 27, ,2 IRL 13,8 13,5 16,7 16,6 17,4 I 28,5 28,6 27,7 28,1 27,7 NL 13,4 14,3 15,4 16,1 16,2 A 25,5 24,9 23,8 22,3 22,4 P 16 16,5 18,2 19,1 19,1 FIN 19,5 20,9 20,8 23,9 24,2 S 13, , ,4 UK 31,5 31, ,6 34,2 EE15 (ανά περιφέρεια) 28,7 28,5 28, ,4 ΕΕ15 ( ανά Κ-Μ) 12,4 11,9 11,5 11,5 10,8 ΕΕ15 (στο εσωτερικό των Κ- 24,7 24, ,4 25,2 Μ) ΠΗΓΗ: Πρώτη Έκθεση Προόδου για τη Συνοχή, Στατιστικό Παράρτημα. 99

100 6.4ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ 100

101 101