ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ. Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Ολιστικά Εναλλακτικά Θεραπευτικά Συστήματα - Κλασσική Ομοιοπαθητική ΤΙΤΛΟΣ:

Transcript

1 1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Ολιστικά Εναλλακτικά Θεραπευτικά Συστήματα - Κλασσική Ομοιοπαθητική ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Σύρος Μάρτιος 2012 Ευσαΐα Χονδρού A.M. dpsdh08011 ΤΙΤΛΟΣ: ΤΙΤΛΟΣ: Σύγχρονα ομοιοπαθητικά λογισμικά υποστήριξης αποφάσεων και η ανάγκη για ένα νέο ηλεκτρονικό εργαλείο

2 2

3 3 Περιεχόμενα ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ... 1 Τίτλος:... 1 Εισαγωγή... 7 Ομοιοπαθητική και Τεχνολογία... 7 Κεφάλαιο Συστήματα Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων Ορισμός Κατηγορίες Βασικές Λειτουργίες Βάση Δεδομένων Knowledge-Based Non-Knowledge-Based Σκοπός των Συστημάτων Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων ΠαΡαδείγματα Λογισμικών Συστημάτων και Αποτελεσματικότητάς τους στην Κλασσική Ιατρική Παραδείγματα Λογισμικών Συστημάτων και Αποτελεσματικότητά τους στην Ομοιοπαθητική Περίληψη - Συμπεράσματα Κεφάλαιο Συστήματα Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων και Ομοιοπαθητική Η Επιστήμη της Ομοιοπαθητικής Λήψη Ομοιοπαθητικού Ιστορικού Στοιχεία Ασθενών Πυρήνας Ιστορικού... 27

4 Ανάλυση και Πιθανά Φάρμακα Κύρια Στοιχεία Βάσης Δεδομένων Των Ομοιοπαθητικών Συστημάτων Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων Ρεπέρτορυ Materia Medica και Θεωρία Περίληψη - ΣυμπΕράσματα Μέθοδος Κεφάλαιο Μεθοδολογία της Έρευνας Η Μεθοδολογία στη Διεξαγωγή της Έρευνας Ο Χρόνος και ο Χώρος Δείγμα Επισκόπηση-Παρατήρηση ΣυνεντΕύξεις Ερωτηματολόγιο Περίληψη - Συμπεράσματα Ευρήματα Κεφάλαιο Ευρήματα-αποτελέσματα Επισκόπηση - Παρατήρηση (Ανάλυση) Συνεντεύξεις (Ανάλυση) Κάθετη Ανάλυση η Συνέντευξη η Συνέντευξη η ΣυνένΤευξη Οριζόντια Ανάλυση Ερωτηματολόγια (Ανάλυση):... 62

5 5 Περίληψη - Συμπεράσματα Συμπεράσματα Κεφάλαιο Συζήτηση Συμπερασμάτων Βάση Γνώσεων-Πληροφοριών Μηχανή Εξαγωγής Συμπερασμάτων-Αποτελεσμάτων Μηχανισμός Επικοινωνίας Ιντερνέτ Κεφάλαιο Αναζήτηση Ρουμπρικών και Ομοιοπαθητικά Λογισμικά Λογισμικά και Βασικά Χαρακτηριστικά Αναζήτησης Προτεινόμενο Σύστημα Αναζήτησης Ρουμπρικών Βάση Πολλαπλών Λέξεων Σε Συγκεκριμένο Υποδένδρο Συμπτωμάτων Βάση Συνωνύμων Βάση ενικού/πληθυντικού Βάση Ρίζας Λέξεων Σειρά Εμφάνισης Αποτελεσμάτων Ορθογραφικός Έλεγχος Προτάσεις - Βοήθεια Συστήματος Σελιδοποίηση Αποτελεσμάτων Παραδείγματα Κεφάλαιο Περιορισμοί-Επίλογος Περιορισμοί Επίλογος Βιβλιογραφία Αναφορές... 93

6 Παράρτημα

7 7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΟΜΟΙΟΠΑΘΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Η εξέλιξη της τεχνολογίας τα τελευταία τουλάχιστον 20 χρόνια είναι εντυπωσιακή και ραγδαία. Έχει σχεδόν ταυτιστεί με την ανάπτυξη, την εξέλιξη και την επιστήμη. Αναπόφευκτα γίνεται απαραίτητη η καθημερινή χρήση της από ιατρούς σε όλους τους τομείς και τις ειδικότητες δίνοντας στην ιατρική πράξη νέα δυναμική. Η ενσωμάτωση κατά συνέπεια της τεχνολογίας και στην ομοιοπαθητική και την καθημερινότητα του ομοιοπαθητικού ιατρού, όπως θα δούμε και στην συνέχεια αυτής της εργασίας, είναι πραγματικότητα και γίνεται με την καθημερινή χρήση ομοιοπαθητικών λογισμικών στήριξης αποφάσεων. Έρχεται ως συνέπεια και συνέχεια των σύγχρονων απαιτήσεων λειτουργίας του ομοιοπαθητικού ιατρείου τις οποίες θα εξετάσουμε παρακάτω. Αρχικά κάνουμε μια ανασκόπηση μέσα από την υπάρχουσα βιβλιογραφία των συστημάτων υποστήριξης κλινικών αποφάσεων που χρησιμοποιούνται στην κλασσική ιατρική, στην ομοιοπαθητική και με ποιο σκοπό. Στην συνέχεια περιγράφουμε την ομοιοπαθητική μέθοδο θεραπείας και πως χρησιμοποιούνται τα λογισμικά υποστήριξης αποφάσεων σε αυτήν. Σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση των ιδιαίτερων στοιχείων των χαρακτηριστικών που θα πρέπει να περιλαμβάνονται στα προαναφερθέντα λογισμικά, ποιοι προβληματισμοί και ελλείψεις προκύπτουν από την χρήση τους και ποια η πιθανή βελτίωση κάποιων από αυτά. Η ερευνητική μεθοδολογία που χρησιμοποιούμε αναλύεται εκτενώς και τηρεί τις βέλτιστες δυνατές προϋποθέσεις εγκυρότητας. Ακολουθούν τα αποτελέσματα αυτής, η ανάλυση και ο σχολιασμός τους και τέλος προτείνονται πιθανές λύσεις για ένα νέο εργαλείο ολοκληρωμένης υποστήριξης ομοιοπαθητικών κλινικών αποφάσεων.

8 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Σε αυτό το κεφάλαιο κάνουμε μια ανασκόπηση γενικά των συστημάτων υποστήριξης κλινικών αποφάσεων. Μελετάμε μέσα από την υπάρχουσα βιβλιογραφία τι ακριβώς είναι αυτά τα συστήματα, σε ποιες κατηγορίες χωρίζονται πού αποσκοπούν και ποιοι είναι οι προβληματισμοί που προκύπτουν. 1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ Τα συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων είναι διαφόρων τύπων λογισμικά συστήματα που χρησιμοποιούνται στην ιατρική σήμερα για την βοήθεια διεξαγωγής της καθημερινής ιατρικής πράξης. Είναι συστήματα με την μορφή λογισμικού ηλεκτρονικού υπολογιστή με τα οποία αλληλεπιδρά ο χρήστης στην προκειμένη περίπτωση ο ιατρός και παίρνει ένα ή περισσότερα αποτελέσματα που θα τον βοηθήσουν να φτάσει σε μια απόφαση. Θεωρούνται συστήματα ενεργής γνώσης. Έχουν σχεδιαστεί για να βοηθούν ιατρούς και άλλους επαγγελματίες υγείας την ώρα της εργασίας τους στην λήψη αποφάσεων, όπως για παράδειγμα στον καθορισμό διάγνωσης σύμφωνα με τα στοιχεία που δίνει ο ασθενής (Garg A et al, 2005). Πιο συγκεκριμένα χρησιμοποιώντας δύο ή περισσότερα στοιχεία από τα δεδομένα που δίνει ο ασθενής παράγουν συμβουλή ανάλογη της περίστασης. Είναι σχεδιασμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να συνδυάζουν την ενσωματωμένη ιατρική βάση γνώσεων με τα δεδομένα του ασθενούς για να εξάγουν συμπεράσματα που θα βοηθήσουν το χρήστη-ιατρό στην απόφασή του (Wyatt J et al 1993). Κατά πόσον όμως το

9 9 πετυχαίνουν είναι ένα ερώτημα και πόσο έχει ενταχθεί η χρήση τους στην ιατρική καθημερινότητα. Ο όρος συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων έχει προταθεί από τον CHE Director Dr. Robert Hayward του κέντρου πιστοποιητικών υγείας, Centre for Health Evidence και όπως ο ίδιος λέει τα συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων είναι ο σύνδεσμος της παρατήρησης με την γνώση των ιατρών και η επιρροή τους έχει στόχο την βελτίωση της υγειονομικής περίθαλψης. "Clinical Decision Support systems link health observations with health knowledge to influence health choices by clinicians for improved health care". Αυτός ο ορισμός αναγάγει την έννοια στήριξης της κλινικής απόφασης σε μια λειτουργική έννοια. (Hayward R, 2004). Πιο κάτω βλέπουμε σε ποιες κατηγορίες χωρίζονται τα συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων. 1.2 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ Τα συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων έχουν κατηγοριοποιηθεί με δυο τρόπους : 1. ανάλογα με τις βασικές λειτουργίες που είναι σχεδιασμένα να κάνουν 2. και ανάλογα με την βάση δεδομένων που στηρίζεται η λειτουργία τους.(spiegelhalter et al 1984, Perreault et al 1999, Berner et al 2007) ΒΑΣΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ 1. Λειτουργίες διοίκησης και οργάνωσης του χρήστη και του χώρου εργασίας του. Αυτό σημαίνει ότι αυτό το σύστημα βοηθάει στις βασικές διαδικασίες, τις κωδικοποιεί, τις τεκμηριώνει, τις εγκρίνει και παραπέμπει στην επόμενη εκάστοτε φάση. Στο επόμενο κεφάλαιο αναλύουμε τις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα στο ομοιοπαθητικό ιατρείο και πως αυτές προσομοιώνονται στα ομοιοπαθητικά λογισμικά συστήματα και στη συνέχεια ερευνούμε ποια είναι τα απαραίτητα χαρακτηριστικά των στοιχείων που περιλαμβάνονται σε αυτά. 2. Λειτουργίες υποστήριξης όσον αφορά την πολυπλοκότητα της ιατρικής πράξης και των λεπτομερειών της. Για παράδειγμα μπορεί να συγκεντρώνει τα στοιχεία περιστατικών για έρευνα, να δίνει πληροφορίες για πρωτόκολλα θεραπειών, να παρακολουθεί και να αποθηκεύει με την ανάλογη σειρά τις

10 10 οδηγίες που δίνονται σε έναν ασθενή. Επίσης άλλα τέτοιου τύπου συστήματα μπορούν και καταγράφουν την πορεία του ασθενή και, προτείνουν πιθανή προληπτική φροντίδα. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν τα ομοιοπαθητικά λογισμικά που αναλύουμε παρακάτω ως ένα βαθμό και θα μπορούσαν σε ένα μελλοντικό ολοκληρωμένο τέτοιο εργαλείο να συνδυάζουν τα περισσότερα. 3. Λειτουργία υπολογισμών και κοστολόγησης: δηλαδή παρακολούθηση παραγγελιών, φαρμάκων, αναλώσιμων υλικών ή εξετάσεων. Έτσι για παράδειγμα αποφεύγονται διπλές παραγγελίες ή περιττές εξετάσεις. Τα μέχρι τώρα ομοιοπαθητικά λογισμικά συστήματα είναι εκτός της κατηγορίας αυτής. 4. Η τέταρτη κατηγορία και πιο σημαντική είναι η λειτουργία υποστήριξης της απόφασης μιας διάγνωσης και θεραπείας. Δηλαδή προτείνουν θεραπευτικό σχήμα και προωθούν την βέλτιστη εφαρμογή της ιατρικής πράξης ανάλογα με τις κατευθυντήριες γραμμές για την κάθε περίσταση (Perreault et al, 1999). Αυτή είναι και η κύρια λειτουργία που υποστηρίζουν ότι παρέχουν τα μέχρι τώρα ομοιοπαθητικά λογισμικά. Αν αυτό είναι εφικτό και ικανοποιητικό το μελετάμε στην συνέχεια ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Μια άλλη κατηγοριοποίηση των συστημάτων αυτών είναι ανάλογα με την βάση δεδομένων που εγκαθίσταται στο κάθε λογισμικό κατά την σχεδίασή του και πάνω σε αυτή στηρίζεται ο τρόπος λειτουργίας του. Έτσι έχουμε τα Knowledge- Based λογισμικά και τα Non Knowledge-Based. Knowledge-Based, είναι αυτά που έχουν γνωστική βάση δεδομένων Non Knowledge-Based, είναι αυτά που έχουν μη γνωστική βάση δεδομένων (Spiegelhalter et al 1984, Berner et al 2007, KNOWLEDGE-BASED Τα Knowledge-Based συστήματα χαρακτηρίζονται από 3 στοιχεία: 1.Tη βάση γνώσεων-πληροφοριών 2.Tη μηχανή εξαγωγής συμπερασμάτων-αποτελεσμάτων 3.Tο μηχανισμό επικοινωνίας

11 11 1.H βάση γνώσεων-πληροφοριών. Η βάση γνώσεων-πληροφοριών είναι τα δεδομένα που έχουν εισαχθεί στο πρόγραμμα από τον κατασκευαστή. Στην περίπτωση των ομοιοπαθητικών λογισμικών η γνωστική πληροφορία είναι το Ρεπέρτορυ, η Materia Medica και η θεωρία της ομοιοπαθητικής. Η εγκυρότητά των δεδομένων αυτών τίθεται σε κρίση παρακάτω και αναζητούμε μέσα από την πληθώρα συγγραφέων που έχουν συγγράψει τέτοιου τύπου βιβλία, σε ποια δείχνουν προτίμηση οι ομοιοπαθητικοί ώστε να αποτελέσουν χαρακτηριστικό των λογισμικών και κατά συνέπεια κριτήριο επιλογής από τους χρήστες. Η βάση γνώσεωνπληροφοριών βασίζεται στην λογική του ΑΝ-ΤΟΤΕ. Δηλαδή στην λογική της τεκμηρίωσης. Οδηγεί στην έξυπνη συμβουλή. Ένα τέτοιο πρόγραμμα μπορεί να λειτουργήσει με συγκεκριμένο αρχείο λέξεων. Δηλαδή πρέπει να υπάρχει ένα κοινό λεξιλόγιο μεταξύ των προγραμματιστών και των χρηστών. Σχεδιάζεται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να αντιστοιχήσει τα δεδομένα της βάσης με τα δεδομένα που εισάγει ο χρήστης. Έχει κατά κάποιον τρόπο την γνωστική ικανότητα να μεταφράσει έννοιες από το κοινό αυτό λεξιλόγιο. Είναι σαφές ότι τη μεγαλύτερη αξία για το αποτέλεσμα την έχει αυτό το ελεγχόμενο λεξιλόγιο. (Spiegelhalter et al 1984, Berner et al 2007). Βάση αυτής της σημασίας ένα κομμάτι της εργασίας μας ερευνά τον τρόπο με τον οποίο συνδέεται το λεξιλόγιο των ομοιοπαθητικών λογισμικών με το λεξιλόγιο των χρηστών ιατρών και στο τέλος προτείνεται μια σχεδιαστική βελτίωσή του.

12 12 2.H μηχανή εξαγωγής συμπερασμάτων-αποτελεσμάτων. Η μηχανή εξαγωγής συμπερασμάτων-αποτελεσμάτων μπορεί να είναι από την απλούστερη εξίσωση μέχρι τους πιο πολύπλοκους αλγόριθμους, και η λειτουργία της είναι να καταλήγει σε ένα συμπέρασμα μέσω συνδυασμού των καταχωρημένων κανόνων (Raymond McLeod et al 13: 25, Clarke K et al 1994). Τα ομοιοπαθητικά λογισμικά χρησιμοποιούν μηχανισμό εξαγωγής συμπερασμάτων από το πιο απλό flat repertorization στο πιο πολύπλοκο expert system που αναλύονται λεπτομερέστερα παρακάτω. Η εγκυρότητα των αποτελεσμάτων κρίνεται και είναι ένας από τους προβληματισμούς που θα μας απασχολήσουν. 3.O μηχανισμός επικοινωνίας. Ο μηχανισμός επικοινωνίας είναι αυτός που επιτρέπει στο χρήστη να εισαγάγει δεδομένα και να εξετάζει τα αποτελέσματα. Η αλληλεπίδραση δηλαδή του χρήστη με τον υπολογιστή. Είναι το λεγόμενο graphical user interface (GUI) των προγραμμάτων όπου χρησιμοποιούνται διάφορα γραφικά και από αυτό εξαρτάται η λεγόμενη φιλικότητα του εκάστοτε προγράμματος ως προς το χρήστη (Raymond McLeod et al, 13:27). Στην πορεία της εργασίας μελετάμε την ικανοποίηση των ομοιοπαθητικών χρηστών ως προς τα ομοιοπαθητικά λογισμικά που χρησιμοποιούν μέχρι τώρα και μέσα από αυτή την μελέτη προκύπτουν και άλλοι προβληματισμοί όπως ποιες είναι οι ανάγκες των χρηστών κατά τη λήψη του ιστορικού;

13 NON-KNOWLEDGE-BASED Τα ομοιοπαθητικά λογισμικά που μελετάμε ανήκουν στην προηγούμενη κατηγορία, υπάρχει όμως και η κατηγορία των Non-Knowledge-Based συστημάτων. Όταν μιλάμε για συστήματα Non-Knowledge-Based μιλάμε για τα συστήματα αυτά που δεν χρησιμοποιούν εξ αρχής μια βάση δεδομένων αλλά χρησιμοποιούν μια μορφή τεχνητής νοημοσύνης που ονομάζεται μηχανική εκμάθηση. Αυτή η μέθοδος επιτρέπει στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές να μαθαίνουν από παλαιότερη χρήση και να βρίσκουν μοτίβα πάνω σε κλινικά δεδομένα (Spiegelhalter et al 1984, Berner et al 2007, Δύο τέτοια παραδείγματα είναι τα τεχνητά νευρωνικά δίκτυα και οι γενετικοί αλγόριθμοι. Τα Τεχνητά νευρωνικά δίκτυα χρησιμοποιούν κόμβους και προκαθορισμένες συνδέσεις μεταξύ τους για να αναλύσουν τα μοτίβα που βρέθηκαν από τα στοιχεία του ασθενούς και να προκύψουν συνδυαστικά κλειδιά μεταξύ των συμπτωμάτων και της διάγνωσης. Αυτό εξαλείφει την ανάγκη για τη συγγραφή κανόνων και την εισαγωγή στοιχείων εμπειρογνωμόνων. Ωστόσο, αφού το σύστημα δεν μπορεί να εξηγήσει το λόγο που χρησιμοποιεί τα δεδομένα με τον τρόπο που τα χρησιμοποιεί, οι περισσότεροι κλινικοί γιατροί δεν τα χρησιμοποιούν για λόγους στέρησης αξιοπιστίας και υπευθυνότητας. (Raymond McLeod et al, 13:44). Οι γενετικοί αλγόριθμοι βασίζονται στη θεωρία εξέλιξης του Δαρβίνου, χρησιμοποιούν δηλαδή αλγόριθμους κατά κάποιον τρόπο επιβίωσης και φυσικής επιλογής δεδομένων. (Eiben, A. E. et al 1994). Η αναφορά σε αυτού του τύπου τα συστήματα γίνεται καθαρά για την κατηγοριοποίησή τους, αν και στο μέλλον δεν αποκλείεται η εφαρμογή τους και στα ομοιοπαθητικά λογισμικά. Εφόσον είδαμε πώς ορίζονται τα συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων και πως κατηγοριοποιούνται στην συνέχεια θα δούμε που στοχεύουν και ποιος είναι ο απώτερος σκοπός της δημιουργίας τους και στην μετέπειτα διεξαγωγή της εργασίας θα ασχοληθούμε με το αν υπάρχει επάρκεια των ήδη υπαρχόντων ομοιοπαθητικών λογισμικών ως προς τη χρησιμότητα και την αποτελεσματικότητά τους.

14 ΣΚΟΠΟΣ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Γενικά ένα τέτοιο σύστημα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων επινοήθηκε ως ενεργό σύστημα γνώσης. Αυτό σημαίνει ότι κατά την διάρκεια της συνεδρίας ιατρού-ασθενούς το σύστημα συνδυάζει δύο ή περισσότερα στοιχεία της παθολογίας του ασθενούς και εξάγει για το δεδομένο περιστατικό κατάλληλες πληροφορίες και συμβουλές προς τον ιατρό. Ένα τέτοιο σύστημα επικεντρώνεται στο να χρησιμοποιεί και να διαχειρίζεται τη γνώση με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτευχθεί τελικά η κατάλληλη και σωστή συμβουλή και πληροφορία για την φροντίδα του ασθενούς, βασισμένη πάντα στα στοιχεία που του δίνουμε. (Kawamoto et al 2005). Ο κύριος σκοπός του σύγχρονου συστήματος υποστήριξης κλινικών αποφάσεων είναι να βοηθήσει τον ιατρό στην απόφαση της θεραπείας και της φροντίδας του ασθενούς. Να διευκολύνει δηλαδή στην πράξη τον ιατρό, τεκμηριωμένα και να βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα της υγειονομικής περίθαλψης σε γενική κλίμακα. Αυτό σημαίνει ότι ο γιατρός και το σύστημα θα αλληλεπιδράσουν έτσι ώστε να προσδιοριστεί η διάγνωση, η ανάλυση των στοιχείων του ασθενούς, κ.α. Παλαιότερες θεωρίες και πολλοί θα σκεφτόντουσαν ότι ένα σύστημα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων θα μπορούσε να πάρει κυριολεκτικά τη θέση του ιατρού όσον αφορά στην απόφαση της θεραπείας, κάνοντας μόνο του την τελική επιλογή της. Ο ιατρός θα καταχωρούσε τις πληροφορίες και θα περίμενε το σύστημα να

15 15 λάβει τη σωστή απόφαση και απλά ο γιατρός θα την εκτελούσε. Η νέα μεθοδολογία όμως θέλει τον ιατρό να αλληλεπιδρά με το σύστημα χρησιμοποιώντας πάντα και τις καταχωρημένες γνώσεις του συστήματος αλλά και τις δικές του. Είναι συνδυασμός της εμπειρίας του ιατρού και μαζεμένης μεγάλης έκτασης πληροφορίας ταυτόχρονα. Η δυνατότητα του ανθρώπινου μυαλού να ανακαλέσει σε μια στιγμή όλες τις δυνατές ιατρικές πληροφορίες για ένα περιστατικό είναι περιορισμένη κι εδώ έρχεται να τον συμπληρώσει το σύστημα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων. Σκοπός είναι όχι να τον αντικαταστήσει αλλά να ενδυναμώσει τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις του, να τον βοηθήσει να τις αξιοποιήσει, να τον βοηθήσει να τις συνδυάσει και να αναλύσει σωστά το περιστατικό του με τέτοιο τρόπο που ούτε το σύστημα ούτε ο ιατρός θα μπορούσαν να κάνουν από μόνοι τους ο καθένας ξεχωριστά. Τυπικά ένα τέτοιο σύστημα αποφάσεων θα κάνει προτάσεις και θα εξάγει ένα σύνολο αποτελεσμάτων το οποίο ο ιατρός θα πρέπει να φιλτράρει. Σύμφωνα με τις γνώσεις και την εμπειρία του κάθε ιατρού θα πρέπει να κρίνει ποιες είναι οι χρήσιμες πληροφορίες να κρατήσει και ποιες λάθος υποδείξεις να απορρίψει. Οι πληροφορίες όσο καλές και να είναι δεν αλλάζουν την ιατρική πράξη, οι σωστές αποφάσεις πάνω στην πληροφορία είναι αυτό που θα φέρει και αποτέλεσμα. Αυτό έρχεται να ενισχύσει ένα σύστημα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων. (Hayward 2004). Είναι όμως αποτελεσματικά; Επιτελούν τελικά τον σκοπό και τον στόχο για τον οποίο έχουν σχεδιαστεί; Στην εργασία μας παρακάτω θα μελετήσουμε τη χρήση των ομοιοπαθητικών λογισμικών, από ποιους και πόσο συχνά γίνεται και θα προτείνουμε την μελέτη της αποτελεσματικότητάς τους και πιθανούς τρόπους αυτής από μια πιθανή μελλοντική εργασία. Στην συμβατική ιατρική έχουν γίνει τέτοιες μελέτες. Κάποια παραδείγματα αυτών με τα συστήματα που χρησιμοποιήθηκαν καθώς και η αποτελεσματικότητά τους είναι τα παρακάτω: 1.4 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΛΟΓΙΣΜΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ. Κάποια λογισμικά κλασσικής ιατρικής είναι το CADUCEUS που είναι ένα ιατρικό λογισμικό σύστημα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων με ικανότητα διάγνωσης μέχρι 1000 ασθενειών. Σχεδιάστηκε από τους Harry Pople, Dr. Jack Meyers και

16 16 εφαρμόστηκε το 1980, στο πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ. (Banks, 1986). Ένα άλλο είναι το Bullet proof Expert System των Tim Richardson, Robert Burkhardt που είναι μια διαδικτυακή εφαρμογή για φυσιοθεραπευτές. ( Επίσης το Clinical Decision Support System for Prevention of Venous Thromboembolism Essential Evidence Plus, είναι ένα σύστημα που σχεδιάστηκε για ιατρούς αντιμετώπισης περιστατικών πρώτης γραμμής. (William H 2007, Αξίζει ακόμα να αναφερθεί στα παραδείγματα ότι συστήματα όπως το PROforma μπορούν να προσφέρουν μια πληθώρα υπηρεσιών και πέρα από την λήψη αποφάσεων, όπως είναι για παράδειγμα ο προγραμματισμός της θεραπείας, η διαχείριση των κλινικών δοκιμών καθώς και η καταχώρηση των στοιχείων του ασθενούς και των αποτελεσμάτων της κλινικής του δοκιμής μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή. (V Patkar 2006). κ.α. Όσον αφορά την αποτελεσματικότητα τέτοιων συστημάτων στην κλασσική ιατρική μια συστηματική ανασκόπηση έδειξε ότι τα συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων μέχρι στιγμής καταφέρνουν και βελτιώνουν την διάγνωση, την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα στον τομέα της υγείας σημαντικά. (Dereck L. 1998). Από πείραμα που διεξάχθηκε σε ογκολόγους καρκίνου του μαστού στο Εθνικό νοσοκομείο του Ηνωμένου Βασιλείου επάνω στα Συστήματα Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων, παρατηρήθηκε ότι χωρίς τα συστήματα που είχαν στη διάθεσή τους 60 στις 120 αποφάσεις αποδείχθηκαν λανθασμένες, ενώ μόλις 16 ήταν λάθος με χρήση συστημάτων (V Patkar 2006). Έτσι, κατόπιν ακόμα περισσότεροι γιατροί δέχτηκαν τα συστήματα αυτά έχοντας δει τις ικανότητές τους στην πράξη, γεγονός που αποτέλεσε πολύ σημαντικό πλεονέκτημα για τη βελτίωση της ποιότητας και ασφάλειας της ιατρικής περίθαλψης. Με τη βοήθεια αυτών των συστημάτων, όχι μόνο έβγαινε ευκολότερα μια διάγνωση προς όφελος του γιατρού αλλά και του ασθενούς, αλλά έτσι γινότανε και πολύ μικρότερη δαπάνη χρημάτων και πόρων του ιδρύματος (V Patkar 2006). Αυτά τα συστήματα που χρησιμοποιήθηκαν, όπως το επονομαζόμενο TADS, απέδιδαν όχι μόνο μία, αλλά τέσσερις αλληλοεξαρτώμενες δυνατές αποφάσεις, καθώς επίσης διαχειρίζονταν και τα καθήκοντα που αναλάμβανε κάθε γιατρός για την επιτυχή διεκπεραίωση της θεραπείας. Μέσα από αυτήν την έρευνα λοιπόν, έγινε εμφανής η σημασία των συστημάτων λήψης αποφάσεων στον τομέα του καρκίνου. Ωστόσο, τα

17 17 αποτελέσματα της έρευνας όπως οι ίδια αναφέρει πρέπει να αντιμετωπιστούν με αρκετή επιφυλακτικότητα, δεδομένου ότι, λόγω ηθικών και πρακτικών φραγμών, τα πειράματα περιορίστηκαν σε ασθενείς- προσομοιωτές και επαγγελματίες ηθοποιούς, βασιζόμενα όμως πάντα σε δεδομένα από πραγματικές υποθέσεις. Με συνεχή χρήση των Συστημάτων Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων και καθώς οι χρήστες αυτών αποκτούν μεγαλύτερη εμπειρία με τη λειτουργία τους μπορεί να βελτιωθεί και η απόδοσή τους. Προς το παρόν, όμως, τα αποτελέσματα της έρευνας είναι καλό να θεωρηθούν ενδεικτικά και όχι οριστικά μέχρι να ολοκληρωθεί μία τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη σε πραγματικούς ασθενείς. Από μια άλλη συστηματική ανασκόπηση πάλι το 2005 (με ποσοτική ανάλυση) 70 μελετών από τους Kawamoto et al υποστηρίζεται ότι "τα συστήματα υποστήριξης αποφάσεων βελτίωσαν σημαντικά την κλινική πρακτική στο 68% των δοκιμών" (Kawamoto et al, 2005). Αναλύοντας τα συστήματα αυτά σε μεγαλύτερο βάθος, η έρευνα αυτή διέκρινε τέσσερα ανεξάρτητα χαρακτηριστικά που δύναται να βελτιώσουν την κλινική πρακτική: αυτόματη παροχή υποστήριξης αποφάσεων όσον αφορά στην ανάθεση καθηκόντων, παροχή συστάσεων και όχι μόνο εκτιμήσεις, παροχή υποστήριξης αποφάσεων κατά το χρόνο και τη θέση της λήψης αποφάσεων και, τέλος, υποστήριξη αποφάσεων βασισμένη σε υπολογιστή. Η έρευνα έδειξε ότι στα 32 συστήματα που κατείχαν και τα τέσσερα αυτά χαρακτηριστικά, τα 30 (94%) βελτίωσαν σημαντικά την κλινική τους πρακτική (Dereck L. Hunt et al 1998). Κατόπιν αυτού, η έρευνα κατέληξε ότι νοσοκομειακοί γιατροί και μέτοχοι θα πρέπει να βάλουν σε εφαρμογή τα Συστήματα Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων που εμπεριέχουν αυτά τα χαρακτηριστικά, όπου αυτό είναι εφικτό και κατάλληλο. Εάν, ωστόσο, κάποιο Σύστημα Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων απαιτεί την επέμβαση και πρωτοβουλία του γιατρού προκειμένου να λάβει αποφάσεις, τότε σοφό θα ήταν να επιτηρείται η χρήση του και να λαμβάνονται μέτρα για την σωστή πρόσβαση σε αυτό. Επιπρόσθετα, προκειμένου να διασφαλίζεται η σωστή λειτουργία τους και μελλοντική βελτίωσή τους, τα Συστήματα Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων θα πρέπει να παρέχουν τη δυνατότητα περιοδικής εκτίμησης της απόδοσής τους από τους χρήστες ιατρούς, να ζητείται έγγραφη λεπτομερής αναφορά σε περίπτωση που για κάποιο λόγο δεν ακολουθηθεί η σύσταση που προτείνει το σύστημα και, τέλος, να συζητούνται τα αποτελέσματα των αποφάσεων του συστήματος με

18 18 τους ίδιους τους ασθενείς (Dereck L. Hunt et al 1998). Η προοπτική για φάρμακα βασισμένα στην ίδια λογική με την οποία καταλήγει σε μια απόφαση το Σύστημα Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων θα γίνει εφικτή όταν οι πληροφορίες που θα κατέχουν από τις αποτιμήσεις των συστημάτων αυτών είναι πλέον τόσο λεπτομερείς ώστε θα περιγράφουν όλες τις κινήσεις που ακολούθησαν οι θεράποντες ιατροί σε κάθε περιστατικό έτσι ώστε και άλλοι να μπορούν να διδαχθούν από τα λάθη και τις επιτυχίες τους. Είναι σίγουρο πως με περαιτέρω πειραματισμό θα αποδειχθεί η σπουδαιότητα των συγκεκριμένων χαρακτηριστικών σε αυτά τα συστήματα (Kawamoto et al 2005). Αυτή η ανάλυση και επιτυχία των αποτελεσμάτων είναι ένας παράγοντας που μετράει την αποτελεσματικότητα των συστημάτων και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην μέτρηση της βοήθειας και της αποτελεσματικότητας των λογισμικών αυτών ως προς τη βελτίωση της υγείας. Μία άλλη συστηματική ανασκόπηση 100 μελετών από τους Garg et al το 2005, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η χρήση των συστημάτων υποστήριξης αποφάσεων για το 64% των περιπτώσεων βελτίωσε την απόδοση των ιατρών και για το 13% των περιπτώσεων βελτίωσε και την πορεία των ασθενών. Υποστηρίζεται ότι το βασικό χαρακτηριστικό στο οποίο αποδίδεται η βελτίωση αυτή είναι το ακόλουθο: η αυτόματη ηλεκτρονική επέμβαση, και όχι η απαίτηση της ενεργοποίησης του συστήματος Garg από το χρήστη. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο αριθμός των μελετών και η ποιότητα μεθοδολογίας διεξαγωγής τους έχει βελτιωθεί από το 1973 μέχρι και το 2004 (Garg et al 2005). Τελικά τα συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων μπορούν να φανούν αποτελεσματικά, ωστόσο δεν είναι πειστικά όσον αφορά τη διάγνωση. Οι επιπτώσεις τους στην έκβαση της υγείας των ασθενών δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς. (Dereck L. Hunt et al 1998). Στη συνέχεια θα δούμε κάποια παραδείγματα λογισμικών συστημάτων που χρησιμοποιούνται στην ομοιοπαθητική.

19 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΛΟΓΙΣΜΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΟΜΟΙΟΠΑΘΗΤΙΚΗ. Συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων που χρησιμοποιούνται στην ομοιοπαθητική είναι τα παρακάτω: RadarOPUS Pro Hompath Classic Mac Repertory OpenRep Professional Complete Dynamics Radar Mercurius ISIS Vision Homeopathy Pro VithoulkasCompass Raduga Η βασική λειτουργία όλων των ομοιοπαθητικών λογισμικών όπως είναι σχεδιασμένα σήμερα είναι η εξής: ο ομοιοπαθητικός έχει την δυνατότητα να εισάγει ως δεδομένα στο σύστημα κάποια συμπτώματα του ασθενούς και μετά από επεξεργασία το σύστημα θα του προτείνει κάποιο αποτέλεσμα, στην προκειμένη περίπτωση φάρμακο για τον ασθενή. Η λειτουργία τους απεικονίζεται και περιγράφεται εδώ:

20 20 Εικόνα (1). (Διάγραμμα Ροής Δεδομένων Μηχανής Αναζήτησης, (Χρήστος Παπαθεοδώρου, Στο σχήμα αυτό βλέπουμε πως χρειάζεται για αρχή η διεπαφή με το χρήστη (user interface) δηλαδή τα γραφικά που θα έχει η οθόνη και θα βλέπει ο χρήστης για να αλληλεπιδρά με το σύστημα. Ο χρήστης χρειάζεται τη δυνατότητα επεξεργασίας κειμένου (text operations) και να μπορεί να ζητάει διάφορα πράγματα (query operations) από το σύστημα, στην προκειμένη περίπτωση την αναζήτηση των καταγεγραμμένων συμπτωμάτων, την επιλογή και ιεράρχηση τους και την ανάλυση αυτών για να πάρουν κάποιο αποτέλεσμα. Για να γίνει αυτό μέσα στο λογισμικό υπάρχει μια βάση δεδομένων (rubrics database) και κάποιοι δείκτες (index) δηλαδή κανόνες του πως θα λειτουργήσουν όλα αυτά συνολικά έτσι ώστε τελικά να εξαχθεί το ζητούμενο αποτέλεσμα (user feedback). Πάνω σε αυτό το σχήμα στηρίζεται η βασική λειτουργία των λογισμικών που μελετάμε. Τα λογισμικά προσπαθούν να προσομοιώσουν την διαδικασία που ακολουθεί ο ομοιοπαθητικός ιατρός στην πράξη ακολουθώντας τρία βασικά βήματα κατά τη χρήση τους. βημα1: επιλογή συμπτωμάτων

21 21 Βήμα2: συγκέντρωση και ανάλυση συμπτωμάτων Βήμα3: αποτέλεσμα της ανάλυσης. Τα ομοιοπαθητικά λογισμικά συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων έχουν κοινό στοιχείο τη βασική προαναφερόμενη λειτουργία. Διαφέρουν όμως στον συνδυασμό διαφόρων χαρακτηριστικών και στην ποικιλία δεδομένων ώστε να γίνουν πιο προσιτά στους χρήστες ανάλογα με τις ανάγκες τους. Σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση των απαραίτητων στοιχείων, που θα πρέπει να περιλαμβάνονται στα ομοιοπαθητικά λογισμικά υποστήριξης κλινικών αποφάσεων, τα οποία τελικά θα αποτελέσουν κριτήρια επιλογής των λογισμικών αυτών από τους ομοιοπαθητικούς ιατρούς. Όσον αφορά την αποτελεσματικότητά τους δεν έχουν γίνει επαρκείς έρευνες και δεν εντοπίστηκε βιβλιογραφία ή δημοσιευμένες μελέτες πάνω σε αυτό κατά την δική μας αναζήτηση. Εμείς παρακάτω το θέτουμε σαν προβληματισμό και βγάζουμε κάποια συμπεράσματα από την άμεση επαφή μας με τους χρήστες ομοιοπαθητικούς από τα στοιχεία που συλλέξαμε από συνεντεύξεις και ερωτηματολόγια που συμπληρώσανε. ΠΕΡΙΛΗΨΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στο κεφάλαιο αυτό είδαμε ουσιαστικά τι είναι τα συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων σε ποιες κατηγορίες χωρίζονται και που αποσκοπούν. Αναφέραμε κάποια παραδείγματα που υπάρχουν στην κλασσική ιατρική και στην ομοιοπαθητική και είδαμε ότι συμβάλουν ικανοποιητικά στη βελτίωση της διαγνωστικής ακρίβειας τουλάχιστον για την πρώτη. Σημαντικό μειονέκτημα της διαπίστωσης αυτής αποτελεί ο μικρός αριθμός δημοσιευμένων μελετών γεγονός που καθιστά τα όποια συμπεράσματα επισφαλή. Αναφέραμε τα ερευνητικά ερωτήματα που προέκυψαν και το σκοπό της εργασίας μας τα οποία θα ενισχυθούν και στο επόμενο κεφάλαιο όπου θα μελετήσουμε την ομοιοπαθητική πραγματικότητα των συστημάτων υποστήριξης κλινικών αποφάσεων λεπτομερέστερα.

22 22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΜΟΙΟΠΑΘΗΤΙΚΗ 2.1 Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΟΜΟΙΟΠΑΘΗΤΙΚΗΣ Η ομοιοπαθητική είναι μία θεραπευτική μέθοδος που στις μέρες μας τείνει να γίνεται όλο και περισσότερο γνωστή για τα μόνιμα και καλύτερα αποτελέσματα της. Η σωστή εφαρμογή της ομοιοπαθητικής σέβεται τους νόμους της φύσης και ομαλά φέρνει τον οργανισμό σε ισορροπία. Είναι εξατομικευμένη θεραπεία όπου ο ασθενής με την καθοδήγηση του ιατρού καλείται να λάβει ένα μόνο φάρμακο και να δώσει ικανό χρόνο στον οργανισμό του να ανταποκριθεί. Σύμφωνα με τους κανόνες και τις αρχές της κλασσικής ομοιοπαθητικής ο ομοιοπαθητικός ιατρός συνδυάζει τα συμπτώματα της εικόνας του ασθενή και τα αντιστοιχεί στην εικόνα ενός φαρμάκου το οποίο όταν ληφθεί από τον ασθενή θα δώσει έναυσμα στον οργανισμό του για αυτοίαση. Χρειάζεται καλή συνεργασία και συνεννόηση με στόχο την βελτίωση, την αποκατάσταση και τη διατήρηση της υγείας του. Η ασθένεια, με όποιον τρόπο εκδήλωσης εμφανιστεί, περιορίζει έως ένα βαθμό το άτομο έτσι ώστε όταν αποκαθίσταται η υγεία του να δίνει σε αυτό την αίσθηση ελευθερίας και ευεξίας (Βυθούλκας 1990). Σκοπός της είναι η ίαση διαφόρων παθολογικών καταστάσεων που ταλαιπωρούν έναν οργανισμό και η διατήρηση του καλύτερου δυνατού επιπέδου υγείας του οργανισμού αυτού (Βυθούλκας (1990). Η ομοιοπαθητική όπως όλοι γνωρίζουμε για να επιτύχει κάτι τέτοιο, απαιτεί συνεχή προσπάθεια αφενός του οργανισμού του ασθενούς και αφετέρου του ιατρού. Από την πλευρά του ο ασθενής έχει χρέος απέναντι στον εαυτό του να ενημερώνεται για τις εξελίξεις της ιατρικής, για τις επιλογές θεραπείας που πιθανόν να έχει και έτσι να μπορεί να επιλέξει σωστά τον θεράποντα ιατρό του. Έπειτα χρειάζεται να δείξει υπομονή και

23 23 εμπιστοσύνη στις γνώσεις του ιατρού, στην εμπειρία του και στο πραγματικό ενδιαφέρον του για την πολύπλοκη ανθρώπινη φύση. Ο ομοιοπαθητικός ιατρός από την άλλη έχει να δώσει μια μάχη που όπως δείχνει η ιστορία της ιατρικής και η εξέλιξή της είναι άνιση απέναντι στην συμβατική θεραπευτική και στην σύγχρονη εποχή. Πρέπει να έχει καθαρό νου και συνείδηση και απροκατάληπτα να κάνει το καλύτερο δυνατό για τον ασθενή του. Με τη σειρά του πρέπει και αυτός να παρακολουθεί τις εξελίξεις στον τομέα του, να αφιερώνει χρόνο στο να ενημερώνεται για κάθε τι καινούριο και σύμφωνα με την κρίση του να το εκτιμά -με σκοπό πάντα την καλύτερη απόδοσή του όσον αφορά το επάγγελμά του. Η εξέλιξη της τεχνολογίας παίζει σημαντικό ρόλο σε αυτό και έχει ενσωματωθεί στην ομοιοπαθητική πραγματικότητα με την μορφή ομοιοπαθητικών λογισμικών. Τα ομοιοπαθητικά λογισμικά έχουν πάρει σημαντική θέση και χρησιμοποιούνται καθημερινά από πολλούς ομοιοπαθητικούς για να τους παρέχουν πληροφορίες τέτοιες που βοηθούν στην σωστή συνταγογράφηση φαρμάκου. Ποιες είναι όμως οι απαιτήσεις των ομοιοπαθητικών από τα λογισμικά αυτά σύμφωνα με την καθημερινή λειτουργία του ιατρείου το βλέπουμε αμέσως πιο κάτω. 2.2 ΛΗΨΗ ΟΜΟΙΟΠΑΘΗΤΙΚΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ Η διαδικασία συνοπτικά της λειτουργίας ενός ομοιοπαθητικού ιατρείου, όπως προκύπτει από την παρακολούθηση σε ορισμένα από αυτά κατά την διάρκεια πρακτικής του τελευταίου εξαμήνου στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού «Ολιστικά Εναλλακτικά Θεραπευτικά Συστήματα - Κλασσική Ομοιοπαθητική» και μετά στα πλαίσια της έρευνας για την διεξαγωγή της εργασίας, είναι η παρακάτω: Ο ασθενής ενημερώνεται για τον ιατρό, κλείνει ραντεβού, έρχεται στο χώρο του ιατρείου, περιμένει στην αίθουσα αναμονής την σειρά του, μπαίνει στο χώρο εξέτασης, λαμβάνει χώρα η διαδικασία του ιστορικού και τέλος γίνεται η πληρωμή στην γραμματέα ή απευθείας στον ιατρό. Σκόπιμο βρίσκω να αναφέρω σε αυτό το σημείο ότι τα δεδομένα αλλάζουν σε περιπτώσεις οξέων περιστατικών όπου η διαδικασία αυτή διαφοροποιείται ανάλογα με τις ανάγκες του περιστατικού. Τα ομοιοπαθητικά λογισμικά υποστήριξης αποφάσεων χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο στην διάρκεια της εξέτασης δηλαδή κατά τη λήψη ιστορικού. Χωρίσαμε την διαδικασία αυτή σε 3 βήματα που ακολουθεί ο ομοιοπαθητικός κάθε φορά κατά την εξέταση και εδώ φαίνεται να έχουν και

24 24 πλήρη εφαρμογή τα λογισμικά συστήματα που μελετάμε. Πρώτο βήμα είναι η καταγραφή των στοιχείων του ασθενούς, δεύτερο ο πυρήνας του ιστορικού, τρίτο η διάγνωση και η καταγραφή του φαρμάκου. Μελετάμε το κάθε βήμα ξεχωριστά και ορίζουμε τα ερευνητικά μας ερωτήματα και προβληματισμούς πάνω σε αυτά ώστε να καλύψουμε κατόπιν τον σκοπό της εργασίας μας δηλαδή τη διερεύνηση των απαραίτητων στοιχείων, που θα πρέπει να περιλαμβάνονται στα ομοιοπαθητικά λογισμικά υποστήριξης κλινικών αποφάσεων, αν περιλαμβάνονται ικανοποιητικά στα μέχρι τώρα χρησιμοποιούμενα και ποιες ίσως θα έπρεπε να είναι οι λεπτομέρειες τελικά που θα αποτελέσουν κριτήρια επιλογής των λογισμικών αυτών από τους ομοιοπαθητικούς ιατρούς ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΣΘΕΝΩΝ Συνήθως ζητούνται προσωπικά στοιχεία όπως όνομα, τηλέφωνο, διεύθυνση, περιοχή ή διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Το όνομα συνήθως είναι αυτό με το οποίο καταχωρείται ο ασθενής στη λίστα ασθενών του ιατρού με σκοπό την εύκολη εύρεση των στοιχείων του, ή του ιστορικού του, κάθε φορά που θέλει να ανατρέξει σε αυτά ο ομοιοπαθητικός ιατρός. Τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να είναι οι επόμενες επισκέψεις παρακολούθησης της υγείας του (τα λεγόμενα follow up), ένα οξύ περιστατικό που μπορεί να βγει εις πέρας μέσω τηλεφώνου και να χρειάζεται να ανατρέξει στο ιστορικό ο ιατρός, ή ακόμα και για εκπαιδευτικούς λόγους. Μερικοί ιατροί επίσης σημειώνουν και έναν αριθμό στον οποίο αντιστοιχεί ο κάθε ασθενής. Η διεύθυνση κατοικίας ή ηλεκτρονική, το τηλέφωνο και η περιοχή είναι οι πληροφορίες για την εύρεση του ασθενούς για τη δυνατότητα επικοινωνίας μαζί του για τον οποιονδήποτε λόγο. Μπορεί να χρειαστεί να ενημερωθεί ο ασθενής για μια αλλαγή του ραντεβού του, ίσως για κάποια ομοιοπαθητικά νέα, να ερωτηθεί για την πορείας της υγείας του, κ.α. Επίσης η ημερομηνία είναι στοιχείο που σημειώνεται από όλους και πάντα. Αυτή η πληροφορία είναι σημαντική για τον ομοιοπαθητικό πιο πολύ από κάθε ιατρό αφού στην εφαρμογή της ομοιοπαθητικής ο χρόνος που πρέπει να περάσει από την μέρα της πρώτης συνταγογράφησης για να εκτιμηθεί η δράση του και η πορεία του ασθενούς είναι ενάμισι με δύο μήνες. Οπότε η ημερομηνία για τον ομοιοπαθητικό ιατρό δεν είναι απλά μια καταγραφή ενός ραντεβού και των follow up του ασθενή αλλά καταλυτικό στοιχείο της πορείας της θεραπείας. Στην καταγραφή των στοιχείων του ασθενούς μπαίνουν και στοιχεία όπως

25 25 ηλικία, βάρος, φύλο, ύψος που σκιαγραφούν την εικόνα του ασθενούς. Αυτό γίνεται για να μπορεί να ανακαλέσει στην μνήμη του ο ιατρός σε ποιον αναφέρεται το συγκεκριμένο ιστορικό γιατί μόνο από το όνομα είναι δύσκολο να θυμηθεί πάντα τον ασθενή ανάμεσα στους δεκάδες, εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες που έχει δει. Από αυτή κιόλας την στιγμή της καταγραφής στοιχείων, αρχίζει να σχηματίζει και την άποψη για την επιλογή του φαρμάκου που θα δώσει στον ασθενή. Το ίδιο συμβαίνει και σε περίπτωση χρήσης του ιστορικού από κάποιον δεύτερο ιατρό για την συμβουλή του ή από έναν εκπαιδευόμενο για εκπαιδευτικούς λόγους ο οποίος χρειάζεται αυτή η πληροφορία της εικόνας του ασθενούς γιατί μπορεί κριθεί σημαντικό στην επιλογή του φαρμάκου. Παραδείγματα: Το Sulphur αναφέρεται στην βιβλιογραφία της Materia Medica σαν ψηλός, λιγνός[kent(2009), pg. 951], ή η Calcarea Carbonica ως παχιά, πλαδαρή (Kent 2009, pg. 311). Άλλα φάρμακα επίσης τα βρίσκεις πιο συχνά σε γυναίκες όπως Pulsatila, Sepia, Lilium Tigrinum (Kent 2009). Πληροφορίες όπως κάπνισμα ή η κατανάλωση αλκοόλ δίνουν στοιχεία για τις επιθυμίες ή την τάση του ασθενούς προς καταχρήσεις. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι της Nux Vomica (Kent 2009). Επίσης αυτή η καταγραφή μας δίνει πληροφορίες και για το επίπεδο υγείας του ασθενούς, για παράδειγμα του καπνιστού που επηρεάζεται από το τσιγάρο. Πολλοί από τους ομοιοπαθητικούς επίσης στα στοιχεία καταγραφής των ασθενών συμπληρώνουν και από πού έχει γίνει η σύσταση. Ελέγχουν έτσι τον τρόπο πληροφόρησης των ασθενών και αν αποφέρει ο τρόπος που έχει διαλέξει ο καθένας να δώσει το παρόν του ιατρείου του. Η καταγραφή των στοιχείων του ασθενούς όμως αποσκοπεί σε κάτι παραπάνω από μια απλή καταγραφή πληροφοριών. Είναι η πρώτη επαφή με τον ιατρό, είναι το πρώτο στάδιο γνωριμίας. Από αυτή τη στιγμή ξεκινάει να χτίζεται η εμπιστοσύνη μεταξύ ιατρού-ασθενούς. Ο μεν ιατρός αρχίζει να σχηματίζει γνώμη για το περιστατικό, ο δε ασθενής αρχίζει να εκθέτει τον εαυτό του (Βυθούλκας 1990). Για την καταγραφή των ασθενών άλλοι ιατροί χρησιμοποιούν κάποια αυτοσχέδια φόρμα έντυπης καταγραφής και άλλοι κάποιο ηλεκτρονικό μέσο. Δύο δείγματα φόρμας καταγραφής στοιχείων των ασθενών είναι:

26 26 Εικόνα (2). Δείγμα φόρμας καταγραφής στοιχείων ασθενούς Εικόνα (3). Δείγμα φόρμας καταγραφής στοιχείων ασθενούς

27 27 Από τα λογισμικά που κυκλοφορούν στην αγορά τα περισσότερα δίνουν αυτή τη δυνατότητα καταγραφής στοιχείων των ασθενών καλύπτοντας λιγότερα ή περισσότερα στοιχεία από τα προαναφερθέντα. Το Radar έχει ένα ειδικό πρόγραμμα το Winchip διαχείρησης ασθενών, το MacRepertory δίνει τη δυνατότητα Patients Chart, το Openrep Patient Management System και το Homepath χρησιμοποιεί το ίδιο λεκτικό Patient Management System. Είδαμε την χρησιμότητα της αποθήκευσης καταγραφής ασθενών καθώς επίσης και ότι τα λογισμικά που αναφέραμε παρέχουν την δυνατότητα αυτή. Χρησιμοποιείται όμως από τους χρήστες και πόσο συχνά; Είναι ένα από τα ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν ΠΥΡΗΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ Ο πυρήνας του ιστορικού είναι το πιο σημαντικό κομμάτι της εξέτασης. Καλύπτεται από στοιχεία κατάλληλα για την διάγνωση και τη συνταγογράφηση του φαρμάκου αλλά και από στοιχεία αναφοράς της δεδομένης κατάστασης του ασθενούς για την παρακολούθηση της περεταίρω εξέλιξης και πορείας της υγείας του. Ο Hahnemann αναφέρει στο «Όργανον» στην παράγραφο 84 τον τρόπο λήψης του ιστορικού. 84 : «Ο άρρωστος αναφέρει την πορεία των ενοχλημάτων του. Οι συγγενείς αφηγούνται τα παράπονα του, τη συμπεριφορά του και καθετί που παρατήρησαν σ' αυτόν. Ο γιατρός βλέπει, ακούει και αντιλαμβάνεται με τις υπόλοιπες αισθήσεις, καθετί που είναι αλλοιωμένο και ασυνήθιστο σ' αυτόν. Τα καταγράφει όλα με ακρίβεια, με τις ίδιες εκφράσεις που χρησιμοποιούν ο ασθενής και οι συγγενείς. Όπου είναι δυνατόν, τους αφήνει να τελειώσουν την ομιλία τους, παραμένοντας σιωπηλός και χωρίς διακοπή, αν δεν παρεκκλίνουν σε δευτερεύοντα πράγματα. Από την αρχή ο γιατρός τους συμβουλεύει μόνο, να μιλούν αργά, για να μπορεί να παρακολουθεί αυτόν που μιλάει, καταγράφοντας τα αναγκαία» (Boericke 1997). Ανάλογα με τον τύπο του κάθε ομοιοπαθητικού, την εμπειρία και τις γνώσεις του υπάρχουν και διαφορετικοί τύποι καταγραφής ιστορικών. Αυτά μπορεί να διαφέρουν σε μέγεθος, στις έννοιες που καταγράφονται και στις πληροφορίες. Όσον αφορά το μέγεθος ποικίλουν σε ιστορικά που είναι εκτενή με πολλές λεπτομέρειες, σε μέτρια που είναι και το πιο συχνό, και σε μικρά της τάξεως της μιας σελίδας. Συνήθως οι πιο νέοι σε εμπειρία είναι αυτοί που σημειώνουν πιο πολλά δεδομένα για να αναλύσουν αργότερα το ιστορικό και να μπορέσουν να

28 28 καλύψουν ερωτήματα που θα τους προκύψουν κατά τη διάρκεια της μελέτης. Οι πιο έμπειροι απ την άλλη έχοντας καλύτερη κτίση της Materia Medica έχουν την ικανότητα να θέτουν τις κατάλληλες ερωτήσεις χωρίς περιττά στοιχεία. Μέσα από τη γνώση τους αναγνωρίζουν πιο γρήγορα το κατάλληλο φάρμακο και θέτουν ερωτήσεις επιβεβαίωσης ή απόρριψης που δεν πιάνουν πολύ χώρο. Όσον αφορά τις έννοιες, πάλι ανάλογα με τον τρόπο δουλειάς που υιοθετεί ο κάθε ομοιοπαθητικός στην πορεία της σταδιοδρομίας του, καταγράφει το ιστορικό είτε με τα ακριβή λόγια του ασθενούς περιγραφής των συμπτωμάτων, είτε με δική του απόδοση της περιγραφής των συμπτωμάτων ή με την χρήση όρων και ρουμπρικών που υπάρχουν στο Ρεπέρτορυ. Έτσι για παράδειγμα όταν ο ασθενής πει νιώθω να φουντώνω, άλλος θα το καταγράψει αυτολεξεί, άλλος θα καταγράψει ότι ο ασθενής του έχει εξάψεις και άλλος heat/flushes χρησιμοποιώντας τις λέξεις του Ρεπέρτορυ (KENT 2011). Όσον αφορά τις πληροφορίες του ιστορικού η διαδικασία της λήψης έχει σαν αρχή τον ασθενή και ποιες είναι οι αντιδράσεις του ασθενούς αυτού κατά την ασθένεια και όχι τα χαρακτηριστικά της ασθένεια καθαυτής. Ο ιατρός ξεκινάει να κάνει ερωτήσεις στον ασθενή σύμφωνα με τη θεωρία της ομοιοπαθητικής που θα τον βοηθήσουν να βρει ένα φάρμακο για τη συγκεκριμένη περίσταση. Σύμφωνα πάντα με αυτή τη θεωρία της κλασσικής ομοιοπαθητικής ένα είναι το σωστό φάρμακο που μπορεί να βγάλει τον ασθενή από μια δεδομένη παθολογική κατάσταση σε συγκεκριμένη στιγμή και θα δράσει όχι μόνο στο σύμπτωμα αλλά στο όλον του ασθενούς και θα τον οδηγήσει στην αυτοθεραπεία (ΒΥΘΟΥΛΚΑ 1990).Το ιστορικό πρέπει πάντα να λαμβάνεται προσεχτικά και απροκατάληπτα.

29 29 Υπάρχουν διαφορετικοί μέθοδοι λήψης ιστορικού. Κατά βασικό κανόνα όλων θα πρέπει στο τέλος του ιστορικού να έχουν καλυφθεί κάποιες ενότητες. Το κύριο πρόβλημα, τα χαρακτηριστικά του κύριου προβλήματος και οι τροποποιητικοί παράγοντες. Το ατομικό και οικογενειακό αναμνηστικό όπως επίσης τα γενικά χαρακτηριστικά του ασθενούς. Όσον αφορά την παθολογία καταγράφονται τα σωματικά και φυσικά χαρακτηριστικά της, καθώς και τα συγκινησιακά, ψυχικά, διανοητικά και πνευματικά χαρακτηριστικά της παθολογίας. Στο τέλος σημειώνεται το πιθανό φάρμακο (Παπαφιλίππου 2008). Σαν κύριο πρόβλημα συνήθως καταγράφεται ένα συγκεκριμένο σύμπτωμα ή μια γενική παθολογία. Για παράδειγμα έρχεται κάποιος για ημικρανία ή για εποχιακή αλλεργία. Σαν χαρακτηριστικά του κύριου προβλήματος αν αυτό είναι η ημικρανία θα μπορούσαν να είναι δεξιά ημικρανία με διαξιφιστικό χαρακτήρα. Ως τροποποιητικοί παράγοντες θα ήταν για παράδειγμα να εμφανίζεται το βράδυ, να χειροτερεύει με το θόρυβο, και να καλυτερεύει με την πίεση των χεριών και τα κρύα επιθέματα. Στο ατομικό αναμνηστικό καταγράφονται εμβολιασμοί, παλαιότερες ασθένειες ή νοσηλείες, σύνοδες ασθένειες, φαρμακευτική αγωγή. Στο οικογενειακό ιστορικό καταγράφονται ασθένειες και στοιχεία συγγενών που θα μπορούσαν να έχουν σχέση με τον ασθενή. Στα γενικά χαρακτηριστικά καταγράφονται οι τάσεις και η συμπεριφορά του οργανισμού όσον αφορά τις διατροφικές του συνήθειες, την ανοχή του στις διάφορες θερμοκρασίες, ο ύπνος κ.α. Η θεωρία της ομοιοπαθητικής μιλάει για έναν θεωρητικό διαχωρισμό του οργανισμού που στην πραγματικότητα είναι αδιάσπαστος και λειτουργεί ενιαία. Ο διαχωρισμός γίνεται καθαρά ως μοντέλο παρατήρησης και χωρίζει τον οργανισμό στο σωματικό, στο ψυχικό και στο διανοητικό επίπεδο (ΒΥΘΟΥΛΚΑΣ 1990). Έτσι μέσα από το ιστορικό καταγράφονται τα σωματικά συμπτώματα που μπορεί να είναι για παράδειγμα ο πόνος, διαταραχές του δέρματος, μυοσκελετικά προβλήματα κ.α., τα ψυχικά συμπτώματα που μπορεί να είναι νευρικότητα, άγχος, κατάθλιψη και τα διανοητικά που μπορεί να είναι αφηρημάδα, σύγχυση, έκπτωση μνήμης κ.α. Γενικά το σύνολο των πληροφοριών που καταγράφονται σε ένα ομοιοπαθητικό ιστορικό σύμφωνα με τη διδακτέα ύλη του μεταπτυχιακού τμήματος Ολιστικά Εναλλακτικά Θεραπευτικά Συστήματα - Κλασσική Ομοιοπαθητική του Πανεπιστημίου Αιγαίου είναι το παρακάτω και οι διαφορές με άλλες σχολές είναι μικρές εφόσον η θεωρία που

30 30 διδάσκουν στηρίζεται στις βασικές αρχές και τους κανόνες της κλασσικής ομοιοπαθητικής. (Γ.ΒΥΘΟΥΛΚΑ 1990) ΣΤΟΙΧΕΙΑ: ΝΟΥΜΕΡΟ (για αποθήκευση), ΟΝΟΜΑ, ΕΠΙΘΕΤΟ, ΗΛΙΚΙΑ, ΗΜ. ΓΕΝΝΗΣΗΣ, ΥΨΟΣ, ΒΑΡΟΣ, ΟΙΚ.ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ, ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ, ΤΗΛΕΦΩΝΟ ΚΥΡΙΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ: ΑΠΟ ΠΟΤΕ, ΠΩΣ, ΑΠΟΤΟΜΑ, ΣΙΓΑ ΣΙΓΑ, ΠΩΣ ΕΜΦΑΝΙΣΤΗΚΕ, ΚΟΜΒΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ, ΠΟΣΟ ΚΑΙΡΟ, ΠΩΣ ΕΚΔΗΛΩΝΕΤΑΙ, ΠΟΥ, ΠΟΤΕ, ΠΟΙΕΣ ΩΡΕΣ ΤΗΣ ΜΕΡΑΣ, KAIPOΣ, - ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΣΤΙΓΜΗ, ΑΠΟ ΤΙ ΣΥΝΟΔΕΥΕΤΑΙ, ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ, ΤΡΟΠΟΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ, ΕΙΔΟΣ ΠΟΝΟΥ, EΚΤΙΝΕΤΑΙ ΠΡΟΣ ΑΤΟΜΙΚΟ ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΟ: ΕΜΒΟΛΙΑ, ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΑΡΡΩΣΤΙΕΣ, ΦΑΡΜΑΚΑ, ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΥΨΗΛΟΣ ΠΥΡΕΤΟΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ: ΜΗΤΕΡΑ (ΕΤΩΝ, ΝΟΣΟΣ), ΠΑΤΕΡΑΣ (ΕΤΩΝ, ΝΟΣΟΣ), ΑΔΕΡΦΙΑ (ΕΤΩΝ, ΝΟΣΟΣ) ΠΑΙΔΙΑ (ΕΤΩΝ, ΝΟΣΟΣ) ΓΕΝΙΚΑ: ΚΡΥΩΝΕΙ, ΖΕΣΤΕΝΕΤΑΙ, ΚΡΥΑ ΑΚΡΑ, ΣΚΕΠΑΖΕΙ ΠΟΔΙΑ, ΙΔΡΩΤΑΣ, ΔΙΨΑ, ΚΡΥΟ, ΒΡΥΣΗΣ, ΠΑΓΑΚΙΑ, ΟΡΕΞΗ ΕΠΙΘΥΜΙΕΣ, ΑΠΕΧΘΕΙΕΣ, ΤΙ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΥΕΙ (Φαγητό): ΚΡΕΑΣ (ΕΙΔΟΣ), ΚΡΕΜΥΔΙ, ΣΚΟΡΔΟ, ΛΕΜΟΝΙ, ΞΥΔΙ, ΚΑΥΤΕΡΑ, ΠΙΚΑΝΤΙΚΑ, ΚΑΠΝΙΣΤΑ, ΑΛΛΑΤΙ, ΛΙΠΟΣ, ΓΛΟΙΩΔΗ, ΑΥΓΑ, ΓΛΥΚΑ, ΠΑΓΩΤΟ, ΤΗΓΑΝΗΤΑ, ΦΡΟΥΤΑ, ΣΑΛΑΤΕΣ, ΣΟΥΠΕΣ, ΑΛΚΟΟΛ ΥΠΝΟΣ: ΕΥΚΟΛΑ-ΔΥΣΚΟΛΑ ΠΑΙΡΝΕΙ ΥΠΝΟΣ, ΞΥΠΝΑΕΙ ΕΥΚΟΛΑ-ΔΥΣΚΟΛΑ, ΤΟΝ ΞΕΚΟΥΡΑΖΕΙ, ΠΟΣΕΣ ΩΡΕΣ, ΣΕ ΠΟΙΑ ΘΕΣΗ, ΔΙΑΚΟΠΤΕΤΑΙ, ΠΟΤΕ, ΤΡΙΖΕΙ ΔΟΝΤΙΑ, ΣΙΕΛΟΡΡΟΙΑ, ΦΩΝΑΖΕΙ, ΠΑΡΑΜΙΛΑΕΙ, ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΟΣ ΥΠΝΟΣ ΟΝΕΙΡΑ: ΤΟΝ ΞΥΠΝΑΝΕ, ΚΑΛΑ, ΚΑΚΑ, ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ, ΕΦΙΑΛΤΕΣ, ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΟΝ, ΚΑΙΡΟΣ, ΗΛΙΟΣ, ΘΑΛΑΣΣΑ, ΒΟΥΝΟ, ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ, ΧΕΙΜΟΝΑΣ, ΒΡΟΧΗ, ΥΓΡΑΣΙΑ, ΣΥΝΝΕΦΙΑ, ΡΕΥΜΑΤΑ, ΕΠΟΧΕΣ: ΣΩΜΑΤΙΚΑ: ΚΕΦΑΛΙ, ΜΑΛΛΙΑ, ΜΑΤΙΑ, ΜΥΤΗ, ΑΥΤΙΑ, ΧΕΙΛΗ, ΔΟΝΤΙΑ, ΣΤΟΜΑ, ΛΑΙΜΟΣ (ΦΑΡΥΓΓΑΣ, ΛΑΡΥΓΓΑΣ, ΑΜΥΓΔΑΛΕΣ, ΛΑΙΜΟΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ(ΣΤΕΝΑ), ΚΟΜΠΟΣ ΣΤΟ ΛΑΙΜΟ, ΣΤΗΘΟΣ, ΣΤΕΡΝΟ, ΠΝΕΥΜΟΝΕΣ, ΚΑΡΔΙΑ, ΣΤΟΜΑΧΙ, ΕΡΥΓΕΣ, ΕΝΤΕΡΑ,ΑΕΡΙΑ, ΝΕΦΡΟΙ, ΣΥΚΩΤΙ, ΣΠΛΗΝΑΣ, ΚΕΝΩΣΕΙΣ, ΟΥΡΟΔΟΧΟΣ ΚΥΣΤΗ (συχνοουρία, αίσθημα αδειάσματος πλήρες, χρώμα, μυρωδιά), ΟΥΡΗΣΗ, ΠΡΟΣΤΑΤΗΣ, ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΕΠΙΘΥΜΙΑ, ΚΑΤΙ ΠΕΡΙΕΡΓΟ, ΣΤΥΣΗ, ΕΚΣΠΕΡΜΑΤΩΣΗ, ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ, ΟΡΓΑΣΜΟΣ, ΚΟΛΠΟΣ-ΜΥΤΡΑ- ΟΩΘΗΚΕΣ, ΕΜΜΗΝΟΣ ΡΥΣΗ, ΣΤΑΘΕΡΟ ΚΥΚΛΟ;, ΠΟΣΕΣ ΜΕΡΕΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑ-ΚΥΚΛΟΣ, ΜΥΡΙΖΕΙ, ΧΡΩΜΑ, ΠΟΣΟΤΗΤΑ, ΚΟΛΠΙΚΑ ΥΓΡΑ ΕΝΔΙΑΜΕΣΑ, ΠΗΓΜΑΤΑ, ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ, ΠΡΙΝ-ΚΑΤΑ-ΜΕΤΑ, ΔΕΡΜΑ (μυρμηγκιές, αλλεργίες, κνησμός), ΝΥΧΙΑ (σπάνε, γερά, χρώμα, παραμορφωμένα, τα τρώει), ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΟ, ΑΡΘΡΩΣΕΙΣ ΨΥΧΟΔΙΑΝΟΗΤΙΚΑ ΤΙ ΛΕΕΙ Ο ΙΔΙΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ, ΤΙ ΛΕΝΕ ΟΙ ΑΛΛΟΙ, ΤΙ ΤΟΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΕΙ, ΚΑΛΟΣ ΚΑΚΟΣ ΗΡΕΜΟΣ, ΝΕΥΡΙΚΟΣ, ΔΙΑΘΕΣΗ, ΕΝΕΡΓΕΙΑ, ΤΑΚΤΙΚΟΣ, ΣΙΧΕΝΕΤΑΙ, ΝΕΥΡΑ, ΞΕΣΠΑΕΙ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ, ΚΛΕΙΣΤΟΣ, ΠΑΡΗΓΟΡΙΑ, ΚΛΑΜΑ, ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΕ ΑΛΛΟΥΣ, ΤΟΝ ΑΝΑΚΟΥΦΙΖΕΙ, ΑΝΑΜΟΝΗ ΤΗΝ ΑΝΤΕΧΕΙ, ΤΙ ΤΟΝ ΣΤΕΝΟΧΩΡΕΙ, ΤΙ ΤΟΝ ΑΓΧΩΝΕΙ, ΖΗΛΕΥΕΙ, ΕΚΔΗΛΩΝΕΤΑΙ, ΜΙΛΑΕΙ ΠΟΛΥ, ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΣ, ΣΥΜΠΑΣΧΕΙ, ΑΔΙΚΙΑ, ΝΤΡΟΠΑΛΟΣ, ΘΑ ΜΙΛΟΥΣΕ ΣΕ ΚΟΙΝΟ, ΦΟΒΙΤΣΙΑΡΗΣ, ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΟΣ, ΠΩΣ, ΦΟΒΟΙ, ΘΑΝΑΤΟΣ, ΥΓΕΙΑ, ΔΙΚΗ ΤΟΥ, ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ, ΙΑΤΡΟΙ, ΝΟΣΟΚΟΜΙΑ, ΑΙΜΑ, ΒΕΛΟΝΕΣ, ΝΕΚΡΟΤΑΦΙΑ, ΚΛΕΙΣΤΟΦΟΒΙΑ, ΥΨΟΣ, ΖΩΑ, ΣΚΥΛΙΑ, ΓΑΤΕΣ, ΠΟΝΤΙΚΙΑ, ΚΑΤΣΑΡΙΔΕΣ, ΑΡΑΧΝΕΣ, ΣΕΙΣΜΟΥΣ, ΑΣΤΡΑΠΕΣ, ΒΡΟΝΤΕΣ, ΕΠΙΦΑΝΕΙΕΣ ΠΟΥ ΓΥΑΛΙΖΟΥΝ, ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ, ΑΓΟΡΟΦΟΒΙΑ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΠΙΕΣΗ, ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ, ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ, ΑΚΡΟΑΣΗ, ΨΗΛΑΦΙΣΗ, ΕΝΤΥΠΩΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ: ΦΑΡΜΑΚΟ, ΠΙΘΑΝΑ ΦΑΡΜΑΚΑ Πίνακας (1). Ιστορικό

31 31 Κυκλοφορούν επίσης και διάφορες φόρμες τέτοιου τύπου ιστορικού μεταξύ των ιατρών και ο καθένας την προσαρμόζει στις προσωπικές του απαιτήσεις. Δύο παραδείγματα είναι τα παρακάτω: Αρχικά ονόματος: Ημερομηνία επίσκεψης Ημερομηνία γέννησης: Επάγγελμα: οικογενειακή κατάσταση: καπνιστής/ρια: ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ: Πατέρας: Μητέρα: Αδέλφια: ΑΤΟΜΙΚΟ ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΟ: φάρμακα, εμβόλια: ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΨΗΛΟΣ ΠΥΡΕΤΟΣ: ΚΥΡΙΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ: (modalities): ΑΛΛΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ: ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ-ΚΑΙΡΟΣ: Άκρα: ΙΔΡΩΤΑΣ: FOOD AND DRINKS: DES: AVER: AGG: Δίψα:, θερμοκρασία νερού ΥΠΝΟΣ: Θέση: Όνειρα: MENTAL: Νεύρα: Κοινωνικότητα: Εκδήλωση συναισθημάτων: Κλάμα: Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά; φοβίες: Περίοδος: Other: VES: REMEDY poss. remedies follow up: ημερομηνία: Φόρμα ιστορικού(1).

32 32 A. Name: Β. Generals : Date: Sleep: Height: Temperature regulation : Weight : Sweat: Main health problem : Thirst : Α. Physical symptoms : Nutrition : Head: Desires : Respiratory system : Aversions : Cardiovascular system : Gastrointestinal system : Urinary system : Genital system : Phobias : Sexual desire : Character : Articulations : Mood : Skin : Nails : C. Mental & emotional symptoms : Remedy: Poss.: Φόρμα ιστορικού (2). Ένα άλλο στοιχείο στην λήψη και καταγραφή του ιστορικού εκτός από τα παραπάνω είναι η ένταση και η συχνότητα των συμπτωμάτων αυτών που αποδίδεται με την υπογράμμιση των συμπτωμάτων. Αποδίδει δηλαδή την εικόνα του ασθενούς στο χαρτί για να θυμάται την αρχική κατάσταση και να μπορέσει να ελέγξει αργότερα την πορεία βελτίωσης ή χειροτέρευσης του ασθενούς του. Ενδεικτικά ένα ήπιο σύμπτωμα θα το υπογράμμιζε με μια γραμμή ενώ ένα έντονο ή ένα σύμπτωμα που συμβαίνει πολλές φορές μέσα σε μια μέρα θα το υπογράμμιζε με 3 ή 4 υπογραμμίσεις ανάλογα τη βαρύτητα που θα ήθελε να δώσει. [Γ.ΒΥΘΟΥΛΚΑ(1990)]. Για παράδειγμα αν κάποιος ερωτηθεί για τις διατροφικές του συνήθειες και επιθυμίες αν του αρέσει το αλάτι και απαντήσει ότι βάζει σε κάθε φαγητό πριν το δοκιμάσει ή ότι χιονίζει-ασπρίζει τις πατάτες, τότε η ρουμπρίκα: GENERALITIES\FOODand DRINKS\salt\desire θα υπογραμμιστεί με τρείς 3γραμμές. Στο τέλος του ιστορικού καταγράφεται πάντα και το προτεινόμενο φάρμακο από όλους τους ομοιοπαθητικούς και πιθανά άλλα φάρμακα που θα ταίριαζαν στην περίπτωση. Στα ομοιοπαθητικά

33 33 λογισμικά που κυκλοφορούν στην αγορά, εντοπίσαμε τέτοια δυνατότητα καταγραφής ελεύθερου κειμένου και αποθήκευσης που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την καταγραφή ιστορικού. Το Radar πάλι μέσω του προγράμματος Whinchip, το MacRepertory στο Chart patient, στα υπόλοιπα δεν ήταν δυνατή η εντόπιση κάποιας τέτοιας δυνατότητας. Πώς γίνεται η χρήση αυτών από τους χρήστες είναι ένας προβληματισμός που θα μας απασχολήσει και στην συνέχεια της εργασίας ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΠΙΘΑΝΑ ΦΑΡΜΑΚΑ Κατά την λήψη του ιστορικού ξεκινάει και η ανάλυσή του για τους πιο έμπειρους ομοιοπαθητικούς. Η ανάλυση είναι η διαδικασία όπου εφαρμόζονται οι κανόνες της ομοιοπαθητικής πάνω στο ιστορικό του ασθενούς και γίνεται η ομοιοπαθητική διάγνωση δηλαδή η επιλογή του φαρμάκου. Τα κύρια εργαλεία για να γίνει αυτό είναι το Ρεπέρτορυ, η Materia Medica και η γνώση της θεωρίας της ομοιοπαθητικής. Το Ρεπέρτορυ είναι ένας κατάλογος συμπτωμάτων όπου στο κάθε ένα από αυτά τα συμπτώματα αντιστοιχεί ένας αριθμός φαρμάκων και από εκεί θα γίνει η επιλογή του φαρμάκου συνταγογράφησης. Η Materia Medica είναι η φαρμακολογία των ομοιοπαθητικών φαρμάκων. Και για τα δύο βασικά αυτά εργαλεία θα μιλήσουμε αναλυτικότερα σε επόμενο υποκεφάλαιο. Όσον αφορά τη θεωρία υπόκειται σε κανόνες και αρχές που μέσα από την πορεία χρόνων εξελίσσονται και ολοκληρώνονται συνεχώς. Υπάρχουν στοιχεία που χρησιμοποιούνται μέσα από την θεωρία και βοηθούν τον ιατρό να θεραπέυσει που η καταγραφή τους στο ιστορικό και η γρήγορη ανάκληση και εντόπισή τους καθίσταται ιδιαίτερα σημαντική για την πορεία του ασθενούς. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η χρήση της θεωρίας των επιπέδων υγείας του Γ. Βυθούλκα και όπως είδαμε στην πράξη στα ιατρεία είναι ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία για να επιλέξει ο ομοιοπαθητικός την κατάλληλη δόση φαρμάκου. Η θεωρία αυτή είναι ένα μοντέλο κατηγοριοποίησης της υγείας έτσι ώστε να χρησιμοποιηθεί για μια κατάταξη των ασθενών και να τεκμηριωθεί η πορεία της θεραπείας τους, όπως επίσης να βοηθήσει στην επιλογή της δυναμοποίησης του φαρμάκου. Η θεωρία αυτή χωρίζει τους ασθενείς σε τέσσερα γκρουπ. Το κάθε γκρουπ μετά χωρίζεται σε 3 επίπεδα δηλαδή σε 12 επίπεδα υγείας. Ανάλογα με το επίπεδο υγείας που θα εκτιμήσει ο ομοιοπαθητικός ότι ανήκει ο ασθενής του (Woensel 2010) -επιλέγει χαμηλές

34 34 δυναμοποιήσεις για τα χαμηλά επίπεδα και υψηλές για τα υψηλότερα, για ένα υψηλό επίπεδο που ανήκει στα δύο πρώτα γκρουπ θα μπορούσε να επιλέξει μια δυναμοποίηση της τάξεως του 1Μ ή 10 Μ ή και μεγαλύτερη ενώ σε ένα χαμηλότερο μια δυναμοποίηση 30CHή 12CH κ.ο.κ. -μπορεί να περιμένει την ανάλογη πορεία προαγωγής ή συντήρησης επιπέδου κατά την θεραπεία του με το σωστό φάρμακο, -μπορεί να εκτιμήσει ανάλογα την αρχική θεραπευτική κρίση και να την ξεχωρίσει από το οξύ περιστατικό που μπορεί να προκύψει. μπορεί να εκτιμήσει πότε να περιμένει ένα οξύ περιστατικό και πως θα πρέπει να το αντιμετωπίσει. Ακολουθεί ένας πιο αναλυτικός πίνακας που περιλαμβάνει περισσότερες πληροφορίες. Group 1 Group 2 Group 3 Group 4 1ο 2ο 3ο επίπεδο. Λειτουργικές διαταραχές, Σωματικό επίπεδο. Άμεσα θεραπεύσιμες με την Ομοιοπαθητική. Όχι συχνές λοιμώξεις. Ναι υψηλό πυρετό. Τυπικοί μικροοργανισμοί. Παιδικές αρρώστιες. Ήπια θεραπευτική κρίση (Woensel 2010) 4ο 5ο 6ο επίπεδο. Όλο και πιο συχνά σοβαρές οξείες λοιμώξεις. Ανθεκτικοί μικροοργανισμοί στα αντιβιοτικά. Πιο έντονη θεραπευτική κρίση και ανάλογα το επίπεδο μπορεί να ανέβει και γκρουπ (Woensel 2010). 7ο 8ο 9ο επίπεδο. Σοβαρές χρόνιες εκφυλιστικές νόσοι, αυτοάνοσα νοσήματα, διαταραχές της ψυχικής σφαίρας. Όχι οξέα περιστατικά, αδυνατεί να ενεργοποιήσει στο μέγιστο τους αμυντικούς του μηχανισμούς. Δεν θυμούνται καν πότε έκαναν τελευταία φορά υψηλό πυρετό. Πολύ έντονη αρχική θεραπευτική κρίση. Αναμένεται επανεμφάνιση οξέως. 10ο 11ο 12ο επίπεδο. Σοβαρές χρόνιες νόσοι. Έχει επηρεαστεί τόσο το ανοσοποιητικό σύστημα που πλέον έχουμε πλήρη απουσία οξέων λοιμώξεων. Καθόλου αρχική θεραπευτική κρίση. Αθεράπευτες περιπτώσεις. Συνεχώς καινούριες εικόνες. Ανακουφιστική θεραπεία (Woensel 2010). Πίνακας (2). Επίπεδα Υγείας κατά Γ. Βυθούλκα

35 35 Εδώ βλέπουμε την σημαντικότητα της θεωρίας αυτής, της γνώσης της και της εφαρμογής της. Είναι απαραίτητο λοιπόν να καταγράφεται και να είναι στην άμεση πρόσβαση του ιατρού μέσα στο ιστορικό του ασθενούς του. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που θα πρέπει να καταγράφεται και να έχει άμεση πρόσβαση ο ομοιοπαθητικός είναι τα πιθανά φάρμακα θεραπείας. Η θεωρία της ομοιοπαθητικής, η πράξη και η εμπειρία μιλάνε για εξατομίκευση της κάθε περίπτωσης. Μιλάνε και επικεντρώνονται στον ασθενή και στο ένα φάρμακο που θα επιλύσει την περίπτωση και θα οδηγήσει τον οργανισμό στην αυτοίασή του. (ΒΥΘΟΥΛΚΑ 1990). Αυτό το φάρμακο όμως δεν είναι πάντα ξεκάθαρο. Στις μέρες μας οι οργανισμοί βομβαρδίζονται από τα εμβόλια, τα χημικά φάρμακα, το κατεστραμμένο περιβάλλον, το στρες της καθημερινότητας με αποτέλεσμα να αλλοιώνεται η φύση τους και ο τρόπος λειτουργίας και έκφρασης τους. Η γνώση της φαρμακολογίας έχει απορρεύσει από provings και παρατηρήσεις καθαρότερων οργανισμών. (VITHOULKAS 2009). Έτσι είναι δύσκολο να διακριθεί ποια θα ήταν η αναμενόμενη γνωστή έκφραση του οργανισμού σε σχέση με αυτή των ασθενών που φτάνουν σήμερα στο ιατρείο. Έτσι ο ιατρός διανύοντας την επισκόπηση του ασθενούς και στα τρία επίπεδα περνάει από διάφορα φάρμακα και προσπαθεί να διαγνώσει τις διαφορές τους. Οπότε φτάνοντας στο τελικό αποτέλεσμα έχει στο νου του δύο-τρία ίσως φάρμακα που θα μπορούσαν να αντιστοιχούν στα συμπτώματα του ασθενούς. Άλλος ένας παράγοντας μη εύκολης διάκρισης του ενός σωστού φαρμάκου είναι η αδυναμία του ιατρού να αναγνωρίσει την καθαρότητα του φαρμάκου και να γυρίζει τις σκέψεις του σε κοντινά φάρμακα δηλαδή σε φάρμακα που έχουν παρόμοια συμπτώματα. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε ένδεια γνώσης, μνήμης, ξεκούρασης κ.α. Μία ακόμη περίπτωση να έχει στο νου του παραπάνω του ενός φαρμάκου ο ιατρός είναι τα διάφορα στρώματα που έχουν δημιουργηθεί στην πορεία της υγείας του ασθενούς μέχρι τη στιγμή που τον βλέπει ο ιατρός. Παραλληλίζεται η συσσώρευση των στρωμάτων των διαφόρων εικόνων φαρμάκου που έχει περάσει ο ασθενής με τις φλούδες κρεμμυδιού που καλείται ο ιατρός να ξεφλουδίσει μία μία αφαιρώντας κάθε φορά το εξωτερικό, πάνω στρώμα. Έτσι κατά τη διάρκεια του ιστορικού πολλές φορές διαφαίνονται και κάποια άλλα στρώματα παθολογίας που υποβόσκουν και αντιστοιχούν σε διάφορα φάρμακα. Ότι και να ισχύει από τα παραπάνω το τελικό συμπέρασμα είναι ότι ο ιατρός στο τέλος του ιστορικού εκτός του φαρμάκου που θα επιλέξει να

36 36 συνταγογραφήσει, θα χρειαστεί να σημειώσει μερικά πιθανά φάρμακα που ανήκουν στην περίπτωση αυτή. Αυτά θα μπορούσαν να σημειωθούν στο ελεύθερο κείμενο πάνω στο ιστορικό του ασθενούς. Ίσως όμως θα μπορούσαν να βρίσκονται σαν ξεχωριστό κομμάτι τουλάχιστον σε ένα λογισμικό, για την γρήγορη και άμεση πληροφόρηση του ιατρού για τα στοιχεία αυτά του αθενούς. Κανένα από τα ομοιοπαθητικά λογισμικά που μελετήσαμε δεν καλύπτει μια γρήγορη πρόσβαση στα κύρια στοιχεία του ασθενούς. Έτσι ολοκληρώνεται η βασική δομή της λήψης του ιστορικού κατά την επίσκεψη σε ένα ομοιοπαθητικό ιατρείο και από εδώ ξεκινάει η πορεία ίασης του ασθενούς. Σε αυτό το δύσκολο έργο της λήψης του ιστορικού και στην διάγνωση του φαρμάκου ο ομοιοπαθητικός ιατρός ως πολύτιμα εργαλεία του έχει το Ρεπέρτορυ, τη Materia Medica και τα τελευταία χρόνια και τα διάφορα λογισμικά συστήματα που εμπεριέχουν τα πρώτα. Τα ομοιοπαθητικά συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων έρχονται λοιπόν να βοηθήσουν και να διευκολύνουν τον ιατρό στην απόφασή του. Παρακάτω θα μελετήσουμε με ποιον τρόπο το κάνουν και τι ερωτήματα προκύπτουν από την καθημερινή χρήση των εργαλείων αυτών από τους ομοιοπαθητικούς ιατρούς.

37 ΚΥΡΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΑΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΟΜΟΙΟΠΑΘΗΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Τα ομοιοπαθητικά λογισμικά συστήματα που μελετάμε προσομοιώνουν κατά κάποιον τρόπο την διαδικασία του ιστορικού που αναλύσαμε πιο πάνω. Ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε λογισμικού δίνεται η δυνατότητα στον ομοιοπαθητικό ιατρό να καταγράφει τα στοιχεία του ασθενούς, να σημειώνει το ιστορικό του και η πιο σημαντική χρήση και λειτουργία τους είναι η ανάλυση του ιστορικού και η τελική πρόταση φαρμάκου για την κάθε περίπτωση. Τα λογισμικά αυτά περιέχουν μία βάση δεδομένων που στην προκειμένη περίπτωση είναι τα στοιχεία του Ρεπέρτορυ και είναι σχεδιασμένα τηρώντας κάποιους κανόνες και παραμέτρους να συνδυάζουν τα δεδομένα αυτά και να βγάζουν ένα πόρισμα. Πρώτα όμως ας δούμε τί είναι το Ρεπέρτορυ και ποια η χρήση του στα ομοιοπαθητικά λογισμικά ΡΕΠΕΡΤΟΡΥ Βασικό εργαλείο για την ανάλυση του ιστορικού και την τελική εύρεση του φαρμάκου είναι το Ρεπέρτορυ. Η ανάλυση γίνεται με στόχο την εύρεση του σωστού φαρμάκου και το Ρεπέρτορυ είναι ένας κατάλογος συμπτωμάτων όπου στο κάθε ένα από αυτά τα συμπτώματα αντιστοιχεί ένας αριθμός φαρμάκων και από εκεί θα γίνει η επιλογή του φαρμάκου συνταγογράφησης. Στη βιβλιογραφία είναι χωρισμένο σε 37 κεφάλαια και αυτός ο διαχωρισμός διατηρήθηκε και στην ηλεκτρονική μορφή του δηλαδή στην χρήση του από τα ομοιοπαθητικά λογισμικά. Τα κεφάλαια αυτά αποτελούνται από όρους που καλύπτουν τα τρία επίπεδα του οργανισμού που αναφέραμε και πιο πάνω σύμφωνα με την θεωρία της ομοιοπαθητικής, το σωματικό, το ψυχοσυναισθηματικό και το διανοητικό. (KENT 1993). Κατατάσσονται με μια σειρά που καλύπτει τον ανθρώπινο οργανισμό στα διάφορα συστήματα και λειτουργίες του. Έτσι υπάρχει

38 38 κεφάλαιο Νους που καλύπτει το ψυχοδιανοητικό και είναι το μεγαλύτερο κεφάλαιο. Όσον αφορά στις σωματικές λειτουργίες υπάρχουν κεφάλαια όπως Όραση, Ακοή, Ύπνος, Ιδρώτας καθώς και κεφάλαια που καλύπτουν το πεπτικό (Στομάχι, Κοιλιά, Ορθόν, Κόπρανα), το ουροποιητικό (Νεφροί, Ουροδόχος Κύστη, Ουρήθρα, Ούρα) και το αναπνευστικό (Λάρυγγας και Τραχεία, Αναπνοή, Βήχας, Πτύελα). Αναλυτικότερα υπάρχουν τα εξής κεφάλαια: MIND-ΝΟΥΣ MOUTH KIDNEYS EXPECTORATION VERTIGO- TEETH PROSTATE GLAND CHEST ΙΛΛΙΓΓΟΣ HEAD-ΚΕΦΑΛΙ THROAT URETHRA BACK EYE-ΜΑΤΙ EXTERNAL THROAT URINE EXTREMITIES VISION-ΟΡΑΣΗ STOMACH GENITALIA-MALE SLEEP EAR-ΑΥΤΙ ABDOMEN GENITALIA-FEMALE CHILL HEARING-ΑΚΟΗ RECTUM LARYNX AND TRACHEA FEVER NOSE-MYTH STOOL RESPIRATION PERSPIRATION FACE-ΠΡΟΣΩΠΟ BLADDER COUGH SKIN GENERALITIES Πίνακας (3). Διαχωρισμός Ρεπέρτορυ σε κεφάλαια. Το κάθε κεφάλαιο περιέχει τις ανάλογες ρούμπρικες δηλαδή τα συμπτώματα που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Οι ρούμπρικες αυτές είναι γραμμένες σε τέτοια μορφή που εξυπηρετούσε παλιότερα τους χρήστες των βιβλίων στην εύρεσή τους. Μετά το κεφάλαιο υπάρχει το σύμπτωμα και σύμφωνα για παράδειγμα με το Ρεπέρτορυ του Kent μια δεύτερη κατηγοριοποίηση είναι: α) το χρονικά συμπτώματα, β) τα γενικά συμπτώματα, γ) τα τοπικά συμπτώματα. α) Χρονικά συμπτώματα: Τα χρονικά είναι ανάλογα με την ώρα της ημέρας που εμφανίζεται ένα σύμπτωμα και καταγράφονται πρώτα μετά την αναφορά του συμπτώματος. Για παράδειγμα στην κεφαλαλγία μετά το κεφάλαιο HEAD(κεφάλι) εμφανίζεται το σύμπτωμα PAIN(πόνος) και συνεχίζουν ο χρόνος εμφάνισης δηλαδή morning, forenoon, noon, afternoon, evening, night, midnight, after midnight. Μεταξύ αυτών παρεμβάλλονται χρονικά με τη σειρά οι ώρες και

39 39 τα οποιαδήποτε χαρακτηριστικά του συμπτώματος αλφαβητικά. (SCHROYENS 2004). Παράδειγμα: HEAD\PAIN HEAD\PAIN\daytime HEAD\PAIN\morning HEAD\PAIN\morning\amel. HEAD\PAIN\morning\bed, in \...\...HEAD\PAIN\morning\06:00 until evening HEAD\PAIN\morning\08:00 \...\...HEAD\PAIN\noon\until evening HEAD\PAIN\noon\until midnight HEAD\PAIN\afternoon \...\... β) Γενικά συμπτώματα: Τα γενικά συμπτώματα μπορεί να είναι οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό του συμπτώματος όπως για παράδειγμα ο χαρακτήρας του πόνου, συσφικτικός, καυστικός, παλμικός κ.α. Εδώ ανήκουν οι τροποποιητικοί παράγοντες δηλαδή με τι καλυτερεύει ή χειροτερεύει ένα σύμπτωμα, καιρικές συνθήκες, θερμοκρασίες, επιθυμίες κ.α. Αυτά στο Ρεπέρτορυ μπαίνουν με αλφαβητική σειρά. (KENT 1982). Παράδειγμα: TEETH\PAIN, toothache\air TEETH\PAIN, toothache\air\cold TEETH\PAIN, toothache\air\cold\amel. \...\... γ) Τοπικά συμπτώματα: Εδώ ανήκουν όροι που προσδιορίζουν ακριβώς που είναι το σύμπτωμα και μπαίνει στο τέλος κάθε κεφαλαίου ή μιας σειράς συμπτωμάτων. Σε ποια πλευρά του σώματος εμφανίζεται το σύμπτωμα, για παράδειγμα αριστερή ή δεξιά ημικρανία. Πού επεκτείνεται το σύμπτωμα προς τα πάνω, προς τα κάτω, παράδειγμα πόνος που ξεκινάει από το αριστερό

40 40 υποχόνδριο και επεκτείνεται στην αριστερή βουβωνική χώρα κατά μήκος του ουρητήρα κ.α. Ενδεικτικά στο παρακάτω παράδειγμα του συμπτώματος αίσθημα μουδιάσματος-μυρμηκίασης της μέσης εμφανίζονται πρώτα οι χρονικές ιδιαιτερότητες του συμπτώματος και μετά τα τοπικά πιθανά χαρακτηριστικά (SCHROYENS 2007). Παράδειγμα: BACK\FORMICATION\down the back BACK\FORMICATION\up and down BACK\FORMICATION\extending to fingers and toes \...\... Σε κάθε τέτοιο σύμπτωμα αντιστοιχεί ένα σύνολο φαρμάκων που έχει προκύψει από την Materia Medica που αμέσως μετά το Ρεπέρτορυ θα αναλύσουμε πιο κάτω. Αυτός είναι και ο σημαντικότερος συνδυασμός για την όλη πορεία ενός αποτελέσματος. Είτε αυτό γίνεται από τον ομοιοπαθητικό είτε από το λογισμικό. Τα φάρμακα αυτά σημειώνονται σύμφωνα πάντα με την Materia Medica και τους πρώτους συγγραφείς των Ρεπέρτορυ ανάλογα με το πόσο σημαντικά είναι για το κάθε σύμπτωμα με μικρά, πλάγια, και κεφαλαία έντονα. Έτσι λιγότερης σημασίας είναι ένα φάρμακο με μικρά απλά γράμματα γραμμένο, μεσαίας σημασίας με πλάγια, μεγάλης σημασίας με μεγάλα έντονα. Επίσης τα φάρμακα σημειώνονται με συντομογραφίες για παράδειγμα το φάρμακο Pulsatila Nigrigans έχει τη συντομογραφία Puls. (Clarke 2011). Παράδειγμα αυτού του συνδυασμού συμπτώματος-φαρμάκων είναι: Σύμπτωμα MIND\FEAR\dogs, of Φάρμακα Bac., BELL., calc-p, Calc., carc., Caust., CHIN.,Hyos., lac-c., nat-m., Puls., STRAM., TUB. Πίνακας (4). Ζευγάρι συμπτώματος-φαρμάκων Ανάλογα με το πόσα φάρμακα ανήκουν στο σύμπτωμα-ρούμπρικα αυτή χαρακτηρίζεται μεγάλη ή μικρή. Αυτό είναι μια χρήσιμη πληροφορία για τον ομοιοπαθητικό γνωρίζοντας τη θεωρία για το αν θα επιλέξει ή όχι μια

41 41 ρουμπρίκα και ποια στιγμή θα την χρησιμοποιήσει και πόσο θα την λάβει υπόψη του. Έτσι μία μικρή ρουμπρίκα θα έχει ένα έως 5 φάρμακα όπως: (KENT 1993). Παράδειγμα: MIND\ABSENT-MINDED\noon : mosch.(1) BLADDER\SUPPURATION : Canth.(2) sars.(1) ter.(1) ενώ η μεγαλύτερη ρουμπρίκα του Kent με 313 φάρμακα είναι η εξής: 1. GENERALITIES\WEAKNESS abies-c.(1) abies-n.(1) abrot.(1) absin.(1) Acet-ac.(2) Acetan.(2) Acon.(2) Adon.(2) aesc.(1) Aeth.(2) agar.(1) Agn.(2) ail.(1) all-c.(1) all-s.(1) Aloe(2) Alum.(2) alumn.(1) am-br.(1) AM-C.(3) am-m.(1) Ambr.(2) ANAC.(3) Ant-c.(2) ANT-T.(3) anthraci.(1) APIS(3) apoc.(1) Aran.(2) ARG-MET.(3) Arg-n.(2) ARN.(3) ars-h.(1) ARS-I.(3) Ars-met.(2) ars-s-f.(1) ARS.(3) arum-m.(1) arum-t.(1) asaf.(1) asar.(1) asct.(1) aster.(1) Aur.(2) BAPT.(3) BAR-C.(3) Bar-m.(2) bell.(1) Benz-ac.(2) benz.(1) berb.(1) Bism.(2) Bolla.(2) borx.(1) bov.(1) brach.(1) BROM.(3) Bry.(2) bufo(1) Cact.(2) cain.(1) calad.(1) calc-i.(1) calc-p.(1) calc-s.(1) CALC.(3) Camph.(2) cann-i.(1) cann-s.(1) Canth.(2) caps.(1) CARB-AC.(3) Carb-an.(2) carb-v.(1) carbn-h.(1) Carbn-s.(2) card-m.(1) cast-v.(1) Caul.(2) Caust.(2) cedr.(1) Cham.(2) CHEL.(3) Chim.(2) CHIN.(3) chinin-ar.(1) CHININ-S.(3) chion.(1) chlf.(1) chlol.(1) Cic.(2) cimic.(1) cimx.(1) Cina(2) cinnb.(1) Clem.(2) cob.(1) coc-c.(1) Cocc.(2) Coff.(2) COLCH.(3) coloc.(1) com.(1) CON.(3) cop.(1) croc.(1) Crotc.(2) Crot-h.(2) Crot-t.(2) cub.(1) Cupr-ar.(2) cupr-s.(1) Cupr.(2) cur.(1) Cycl.(2) DIG.(3) dios.(1) dor.(1) Dros.(2) Dulc.(2) elat.(1) eug.(1) eup-per.(1) eup-pur.(1) euph.(1) euphr.(1) fago.(1) ferr-ar.(1) FERR- I.(3) FERR-M.(3) ferr-p.(1) ferr.(1) Fl-ac.(2) Form.(2) GELS.(3) gent-l.(1) glon.(1) goss.(1) gran.(1) GRAPH.(3) grat.(1) guaj.(1) guare.(1) Ham.(2) Hell.(2) helon.(1) HEP.(3) Hipp.(2) hura(1) Hydr-ac.(2) Hydr.(2) HYOS.(3) Hyper.(2) Ign.(2) ind.(1) indg.(1) IOD.(3) Ip.(2) iris(1) jab.(1) jatr-c.(1) jug-r.(1) KALI- AR.(3) Kali-bi.(2) kali-br.(1) KALI-C.(3) kali-chl.(1) KALI-FER.(3) Kali-i.(2) kali-n.(1) KALI-P.(3) kali-s.(1) KALM.(3) kreos.(1) Lac-c.(2) LACH.(3) lachn.(1) lact-ac.(1) LAUR.(3) LEC.(3) led.(1) lepi.(1) lept.(1) lilt.(1) lob-s.(1) lob.(1) Lyc.(2) lycps-v.(1) lyss.(1) mag-c.(1) mag-m.(1) mag-s.(1) manc.(1) MED.(3) meli.(1) meny.(1) meph.(1) MERC-C.(3) MERC-CY.(3) merc-i-f.(1) merc-i-r.(1) MERC.(3) mez.(1) mill.(1) morph.(1) mosch.(1) MUR-AC.(4) murx.(1) mygal.(1) naja(1) nat-ar.(1) Nat-c.(2) NAT-HCHL.(3) NAT- M.(3) nat-n.(1) NAT-P.(3) NAT-S.(3) nicc.(1) NIT-AC.(3) nuph.(1) Nux-m.(2) Nux-v.(2) oena.(1) ol-an.(1) Ol-j.(2) OLND.(3) onos.(1) op.(1) osm.(1) Ox-ac.(2) paeon.(1) pall.(1) par.(1) ped.(1) Petr.(2) PH-AC.(3) phel.(1) PHOS.(3) Phys.(2) Phyt.(2) PIC-AC.(3) plan.(1) Plat.(2) PLB.(3) podo.(1) polyg-hydr.(1) PSOR.(3) ptel.(1) Puls.(2) RAN-B.(3) ran-s.(1) Raph.(2) rat.(1) rheum(1) rhod.(1) RHUS-T.(3) Rumex(2) ruta(1) Sabad.(2) sabin.(1) samb.(1) Sang.(2) Sanic.(2) sarr.(1) Sars.(2) SEC.(3) SEL.(3) senec.(1) Seneg.(2) SEP.(3) SIL.(3) sin-n.(1) sol-nig.(1) sol-t-ae.(1) spig.(1) Spong.(2) SQUIL.(3) STANN.(3) STAPH.(3) Stict.(2) still.(1) Stram.(2) stront-c.(1) stry.(1) SUL-AC.(3) sul-i.(1) SULPH.(3) sumb.(1) syph.(1) TAB.(3) tarax.(1) TARENT.(3) Tell.(2) TER.(3) teucr.(1) Ther.(2) Thuja(2) til.(1) tril-p.(1) trom.(1) TUB.(3) ust.(1) valer.(1) verat-v.(1) VERAT.(3) verb.(1) vesp.(1) vinc.(1) viol-t.(1) vip.(1) xan.(1) Zinc.(2) zing.(1) Στην διέλευση των χρόνων της ιστορίας της ομοιοπαθητικής έχουν γραφτεί διάφορα Ρεπέρτορυ από πολλούς συγγραφείς. Το πρώτο Ρεπέρτορυ γράφτηκε από το Samuel Hahnemann στις αρχές του 19ου αιώνα. Από εκεί συνεχίστηκε μια πορεία συγγραφής παρόμοιων καταλόγων φαρμάκων από διαφορετικούς συγγραφείς μερικούς από τους οποίους αξίζει να αναφέρουμε. Σε αυτούς

42 42 ανήκουν ο Boenninghausen, ο Jahr, ο Hartlaub οι οποίοι έγραψαν το Ρεπέρτορυ στα γερμανικά. Το πρώτο Ρεπέρτορυ στα αγγλικά γράφτηκε από τον Constantine Hering ο οποίος στη συνέχεια έγραψε κι άλλες εκδόσεις. Επίσης σημαντικοί είναι και οι Boericke και Tafel, Constantine Lippe όπως και οι Henry Clay Allen, Boger, Clarke κ.α. Στα τέλη του 19ου αιώνα γράφεται ίσως το πιο σημαντικό βιβλίο Ρεπέρτορυ στην ιστορία της ομοιοπαθητικής το Ρεπέρτορυ of the Homeopathic Materia Medica από τον James Tyler Kent. Αυτό το Ρεπέρτορυ σήμερα θεωρείται το πιο ολοκληρωμένο, το πιο αξιόπιστο και το πιο γνωστό για τη χρήση του. Παρόλο που συγγράφηκε έναν αιώνα πριν είναι απαραίτητο σε κάθε ομοιοπαθητικό ιατρό ακόμη και σήμερα. Έχει κυκλοφορήσει σε αρκετές εκδόσεις και σε αυτό έχουν στηριχθεί όλα τα επόμενα με διάφορες προσθήκες. Η χρήση του στα ομοιοπαθητικά λογισμικά είναι η ενσωμάτωσή του σε αυτά ως βάση δεδομένων. Από αυτό δηλαδή θα επιλεχθούν κάποια συμπτώματα και θα γίνει η παραπέρα ανάλυση του περιστατικού. Τα λογισμικά που μελετάμε χρησιμοποιούν διαφορετικών τύπων Ρεπέρτορυ τα οποία συνήθως τα έχουν σχηματίσει για το εκάστοτε λογισμικό συνδέοντας ήδη υπάρχοντα βιβλία Ρεπέρτορυ διαφορετικών συγγραφέων και προσθέτοντας συμπτώματα και φάρμακα από διαφορετικές Materia Medica. Το Radar έχει το δικό του Synthesis Repertory το οποίο περιέχει εκατοντάδες συγγραφείς από τους παλαιότερους στους πιο σύγχρονους, το MacRepertory συνδυάζει κάθε φορά 22 διαφορετικά Ρεπέρτορυ, το OpenRep συνδυάζει 4 διαφορετικά και το Hompath 36. (Πίνακας 5). Ένας από τους προβληματισμούς μας και από τα ερευνητικά μας ερωτήματα είναι ποιους από όλους αυτούς τους συγγραφείς εμπιστεύονται τελικά και χρησιμοποιούν ως Ρεπέρτορυ οι ομοιοπαθητικοί ιατροί και πως αυτοί μπορούν να αποτελέσουν κριτήριο επιλογής ενός ομοιοπαθητικού λογισμικού. Όλες οι πληροφορίες που υπάρχουν στο Ρεπέρτορυ προέρχονται από τη Materia Medica δηλαδή την φαρμακολογία των ομοιοπαθητικών φαρμάκων. Ο ομοιοπαθητικός ιατρός πολλές φορές στην αναζήτηση του ενός σωστού μοναδικού φαρμάκου για τον ασθενή του ανατρέχει στην Materia Medica με σκοπό να έχει μια συνολική εικόνα του φαρμάκου αυτού. Έτσι ενσωματώνεται σε πολλά ομοιοπαθητικά λογισμικά και η Materia Medica για εγκυκλοπαιδική κυρίως χρήση.

43 43 Radar Mac Repertory Ηompath OpenRep Allen Allen Murphy Repertorium Publicum Boenninghausen Bach Roger Van Zandervoot Boericke Barthel and Klunker Bach/Kent Jan Scholten Kent Jahr Boenninghausen Allen, W.A Boenninghausen Kent Boericke's Boericke, G.W. Oscar E. BOERICKE Boger's Boger, Phatak Clarke's Clarke, J. H. Robin Murphy Eizayaga Gentry, W.D. Roger Van Zandvoort Jahr Kent, J.T. Hering Humphrey Knerr, C. B. Johnston L Knerr Lippe, c. RIBEIRO FILHO Marsh Phatak, S.R. Shroyens Massimo Roberts, H.A. Mirilli Ward, J.W. Murphy Jawahar J. Shah Robert R. D. Jain Rozenwajg A. B Norton Scholten Dr. James Bell Tarkas-Kulkarni Dr. Geeta Punjabi Vega D. M. Borland Ward W. J. Guernsey Warkentin Ajit Kulkarni Balbir Singh Prabhakar Shetty Verma Πίνακας (5). Συγγραφείς Ρεπέρτορυ και ομοιοπαθητικά λογισμικά MATERIA MEDICA ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ Το αμέσως επόμενο σημαντικό βιβλίο, μετά το Ρεπέρτορυ, απαραίτητο στην εκπαίδευση αλλά και σε όλη την σταδιοδρομία του ομοιοπαθητικού ιατρού είναι η Materia Medica. Η Materia Medica είναι η φαρμακολογία των ομοιοπαθητικών φαρμάκων. Αυτή έχει προκύψει από τρεις διαφορετικές πηγές: την τοξικολογία, την απόδειξη των φαρμάκων δηλαδή τα λεγόμενα provings και τα κλινικά περιστατικά. Τοξικολογία: Τοξικολογία είναι η βιολογική επιστήμη που ασχολείται με την επίδραση των διαφόρων τοξικών ουσιών στους έμβιους

44 44 οργανισμούς αντλώντας πληροφορίες από την αναλυτική χημεία, τη βιοχημεία, τη φυσιολογία, τη μοριακή βιολογία και τη φαρμακολογία. Τα πορίσματα της έχουν εφαρμογή κατά κύριο λόγο στην ιατρική. Provings: Τα provings είναι πειραματικές διεργασίες κατά τις οποίες ο πειραματάνθρωπος που λαμβάνει μέρος παίρνει κάποια ουσία στην οποία μπορεί να δονηθεί, να αντιδράσει δηλαδή και τα συμπτώματα που παρουσιάζει καταγράφονται λεπτομερώς. Σύμφωνα με τη θεωρία της ομοιοπαθητικής και το similia similibus curentur, η ίδια ουσία που μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα σε έναν υγιή οργανισμό μπορεί να θεραπεύσει έναν άλλο οργανισμό που νοσεί και παρουσιάζει τα ίδια συμπτώματα από οποιαδήποτε άλλη αιτία (ΒΥΘΟΥΛΚΑ 1990). Κλινικά περιστατικά: Πληροφορίες πάλι καταγραμμένες στην Materia Medica έχουν προκύψει από την καθημερινή κλινική πράξη παρατηρώντας την πορεία ασθενών υπό την θεραπεία ομοιοπαθητικών ουσιών. Υπάρχει πληθώρα τέτοιων βιβλίων Materia Medica διαφορετικών συγγραφέων όπως των Phatak, Allen, Boericke, Κent, Βυθούλκα. Η χρήση της Materia Medica είναι συνεχής από τους νεότερους κυρίως ομοιοπαθητικούς. Οι παλαιότεροι ανατρέχουν στην Materia Medica για τα λεγόμενα μικρά φάρμακα. Μικρά φάρμακα αποκαλούμε τα φάρμακα που έχουμε λίγες πληροφορίες για την δράση τους, δεν έχουν παρατηρηθεί, μελετηθεί πλήρως και δεν χρησιμοποιούνται συχνά. Παρόλα αυτά έχουν κάποια ιδιαίτερα συμπτώματα που τα χαρακτηρίζουν και αυτός είναι και ο λόγος επιλογής τους τις περισσότερες φορές. Παράδειγμα είναι το φάρμακο rhus venenata με συντομογραφία rhus-v το οποίο έχει σαν χαρακτηριστικό να βελτιώνεται το κνησμώδες εξάνθημα με καυτό νερό. Συγκεκριμένα ο Boericke στη Materia Medica λέει (BOERICKE 2000, pg 492):..Skin.-Itching; relieved by hot water. Vesicles. Erysipelas; skin dark red. Erythema nodosum, with nightly itching and pains in long bones. Ένας άλλος διαχωρισμός των Materia Medica είναι οι ολοκληρωμένες εκδόσεις και οι συνοπτικές. Οι ολοκληρωμένες περιέχουν την πλήρη περιγραφή του φαρμάκου και τους τρόπους από τους οποίους έχουν προκύψει οι πληροφορίες

45 45 αυτές. Οι δε συνοπτικές περιέχουν συμπτώματα χαρακτηριστικά του κάθε φαρμάκου τα λεγόμενα συμπτώματα κλειδιά (keynotes). Η παρουσία του συμπτώματος αυτού αυξάνει τις πιθανότητες το φάρμακο να είναι το ενδεικνυόμενο (Allen 2000). Τέτοιοι παράγοντες και πολλοί άλλοι κανόνες και παράμετροι λαμβάνονται υπόψη και από τα λογισμικά και συνθέτουν το αποτέλεσμα που προτείνουν στον ομοιοπαθητικό ιατρό. Τα λογισμικά που μελετάμε περιέχουν τέτοια βιβλιογραφία. Το Radar έχει ξεχωριστό κομμάτι που λέγεται Encyclopedia Homeopatica και μπορεί να περιλαμβάνει στην πλήρη έκδοσή του 841 τόμους βιβλίων που αναφέρονται στην Materia Medica. Το MacRepertory 48 διαφορετικά τέτοιου τύπου βιβλία, και το Homepath παρέχει μεμονομένες πληροφορίες που τις χαρακτηρίζει κάθε φορά από ποιον συγγραφέα είναι μέσα από 2700 διαδέσιμους συγγραφείς. Πόσο ρόλο παίζουν σε ένα λογισμικό υποστήριξης κλινικών αποφάσεων τέτοιες παροχές γνώσεων στην πράξη και τι προτιμούν οι ομοιοπαθητικοί ιατροί είναι από τα ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν. ΠΕΡΙΛΗΨΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Σε αυτό το κεφάλαιο είδαμε την σύνδεση των συστημάτων υποστήριξης κλινικών αποφάσεων με την ομοιοπαθητική. Έγινε μια ανασκόπηση πώς λειτουργεί στην καθημερινότητά του ένα ομοιοπαθητικό ιατρείο και πιο συγκεκριμένα αναλύσαμε την διαδικασία εξέτασης του ασθενούς. Σε αυτό το σημείο είναι που λαμβάνει χώρα και η εφαρμογή των λογισμικών συστημάτων που μελετάμε. Μιλήσαμε για την λήψη του ιστορικού, πως λαμβάνεται, πως αναλύεται και πως βγαίνει το πόρισμα της διάγνωσης δηλαδή το σωστό φάρμακο. Μελετήσαμε τα εργαλεία που χρησιμοποιεί ο ομοιοπαθητικός ιατρός για το δύσκολο αυτό έργο του, το Ρεπέρτορυ και τη Materia Medica και πως αυτά περιλαμβάνονται στα ομοιοπαθητικά λογισμικά.

46 46 Τα ερευνητικά ερωτήματα συγκεντρωτικά όπως προέκυψαν σε αυτό το εισαγωγικό κομμάτι ανακεφαλαιώνοντας είναι: η διερεύνηση των απαραίτητων στοιχείων, που θα πρέπει να περιλαμβάνονται στα ομοιοπαθητικά λογισμικά υποστήριξης κλινικών αποφάσεων, τα οποία τελικά θα αποτελέσουν κριτήρια επιλογής των λογισμικών αυτών από τους ομοιοπαθητικούς ιατρούς που αποτελεί και τον κύριο σκοπό της εργασίας οι ανάγκες των χρηστών κατά τη λήψη του ιστορικού η χρήση των ομοιοπαθητικών λογισμικών από ποιους και πόσο συχνά η επάρκεια των ήδη υπαρχόντων λογισμικών, η χρησιμότητα και η αποτελεσματικότητα τους μέσα από την άποψη των χρηστών οι πιθανές βελτιώσεις

47 47 ΜΕΘΟΔΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΈΡΕΥΝΑΣ Από τα δύο προηγούμενα θεωρητικά κεφάλαια προέκυψαν τα ερωτήματα που μιλήσαμε παραπάνω. Σκοπός του κεφαλαίου αυτού είναι να παρουσιάσουμε τη μέθοδο που χρησιμοποιήσαμε έτσι ώστε να απαντηθούν τα ερωτήματα αυτά με τον πιο έγκυρο και αξιόπιστο τρόπο. 3.1 Η ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΈΡΕΥΝΑΣ Σύμφωνα με τις αρχές της μεθοδολογίας της έρευνας (Τσακίρης 2009, διαλέξεις ακαδημαϊκού έτους στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου από την Δρ. Δαρζέντα Τ.) ο σχεδιασμός της έρευνας έγινε προσεχτικά τηρώντας όσο το δυνατό περισσότερο το επίκεντρό της πάνω στα ερωτήματα που θέσαμε με σκοπό να πάρουμε όσο το δυνατό πιο έγκυρες πληροφορίες για το θέμα μας στη δεδομένη στιγμή. Αυτό έγινε με τη χρήση πάνω του ενός ερευνητικού εργαλείου έτσι ώστε να διασταυρωθούν τα αποτελέσματα (Παπαστάμου, 2006). Η μεθοδολογία και η τεχνική της συλλογής των δεδομένων θεωρούμε ότι είναι μια ποιοτικού τύπου έρευνα αφού στηριχθήκαμε στην παρατήρηση, σε συνεντεύξεις και σε ερωτηματολόγια για να φτάσουμε από ποιο αναλυτικά γεγονότα σε ένα γενικό συμπέρασμα. Σε πρώτο στάδιο χρησιμοποιήθηκε η παρατήρηση για την χαρτογράφηση του θέματος. Σε μια δεύτερη φάση λήφθηκαν συνεντεύξεις προκειμένου να διασταυρωθούν τα δεδομένα τους με τα δεδομένα των παρατηρήσεων και να δοθεί η δυνατότητα να προκύψουν επιπλέον στοιχεία από τους ίδιους τους ιατρούς που πιθανόν να μην εντοπίσαμε μέσω της παρατήρησης. Σε τρίτη φάση δημιουργήθηκε ένα αυτοσχέδιο ερωτηματολόγιο βασισμένο τόσο στα δύο προηγούμενα βήματα της παρατήρησης και της συνέντευξης, όσο και στο θεωρητικό υπόβαθρο της έρευνας. Επιπλέον η παρατήρηση και οι συνεντεύξεις πέραν από μέσα για μια πρώτη διερεύνηση του θέματος αποτέλεσαν και μέσα συλλογής δεδομένων για την εξαγωγή των ευρημάτων. (Παρασκευόπουλος, 1993)

48 Ο ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ Ο ΧΩΡΟΣ Η έρευνα διεξήχθη στους εξής χώρους και χρόνους: 1. Στα πλαίσια της πρακτικής εξάσκησης του τελευταίου εξαμήνου του μεταπτυχιακού προγράμματος του Πανεπιστημίου Αιγαίου Ολιστικά Εναλλακτικά Θεραπευτικά Συστήματα - Κλασσική Ομοιοπαθητική την χρονική περίοδο Φεβρουάριος-Ιούνιος Έγινε σε 9 διαφορετικά ιατρεία στην Αθήνα και σε ένα στην Θεσσαλονίκη. 2. Επίσης επισκεφτήκαμε άλλα τρία ιατρεία στην Αθήνα στα πλαίσια της έρευνας για την διεξαγωγή της εργασίας αυτής την περίοδο Ιούνιος-Σεπτέμβριος Επισκεφθήκαμε την Ελληνική Εταιρία Ομοιοπαθητικής Ιατρικής στα πλαίσια διεξαγωγής μαθημάτων στο 2ο έτος της εκπαιδευτικής περιόδου Χρησιμοποιήσαμε τις προσωπικές διευθύνσεις ηλεκτρονικού ταχυδρομείου για την αποστολή ερωτηματολογίου τον Αύγουστο του Σε αυτούς τους χώρους τη δεδομένη στιγμή μας δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσουμε τα ερωτήματά μας και να πάρουμε ένα ικανοποιητικό δείγμα ατόμων ώστε να απαντηθούν. 3.3 ΔΕΙΓΜΑ Η παρατήρηση έγινε σε 10 γραφεία ιατρών ομοιοπαθητικών όπως προέκυψε από την διεξαγωγή της πρακτικής του τελευταίου εξαμήνου του μεταπτυχιακού προγράμματος του Πανεπιστημίου Αιγαίου Ολιστικά Εναλλακτικά Θεραπευτικά Συστήματα - Κλασσική Ομοιοπαθητική. Από αυτούς οι 9 ήταν άνδρες και η 1 ήταν γυναίκα. Και οι 10 είναι ιατροί και ασκούν την ομοιοπαθητική πάνω από 10 χρόνια. Η επιλογή τους εκτός του πλαισίου της πρακτικής έγινε αφενός με την προϋπόθεση χρήσης κάποιου λογισμικού, με βάση την εμπειρία των

49 49 ομοιοπαθητικών ιατρών πάνω σε αυτό και αφετέρου με τον διαθέσιμο χρόνο τους. Οι συνεντεύξεις έγιναν σε 3 ιατρούς. Από αυτούς και οι 3 ήταν άνδρες. Απαραίτητη προϋπόθεση και για τους τρείς ήταν η χρήση κάποιου ομοιοπαθητικού λογισμικού και σημαντικό ήταν η διαφορά τους ως προς την εμπειρία άσκησης. Ο ένας ασκεί την ομοιοπαθητική πάνω από 10 χρόνια, ο δεύτερος κάτω από 10 χρόνια αλλά πάνω από 5 και ο τελευταίος κάτω από 5 χρόνια. Το δείγμα που χρησιμοποιήσαμε όσον αφορά τα ερωτηματολόγια παρατίθεται στον παρακάτω πίνακα και ήταν τυχαίο μεταξύ ομοιοπαθητικών. Κατανομή (απόλυτες και σχετικές συχνότητες) των 38 συμμετεχόντων στην συμπλήρωση του ερωτηματολόγιου ως προς το επάγγελμα και τον χρόνο άσκησης της ομοιοπαθητικής. Επάγγελμα f rf Φοιτητής 2 5,3 ειδικευόμενος 4 10,5 ειδικευμένος 32 84,2 σύνολο Πίνακας (6.) Δείγμα ερωτηματολογίου ()Χρόνος f rf άσκησης ομοιοπαθητικής <5 χρόνια 18 47, χρόνια 10 26,3 >10 χρόνια 8 21,1 Δεν αφορά 2 5,3 σύνολο Πίνακας (7). Δείγμα ερωτηματολογίου

50 ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ-ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Έγινε παρατήρηση του χώρου εργασίας του ομοιοπαθητικού ιατρού στα ιατρεία 13 ομοιοπαθητικών ιατρών, σε 10 κατά την διάρκεια πρακτικής στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού και σε 3 στα πλαίσια της έρευνας για την διεξαγωγή της εργασίας. Σκοπός μας ήταν και στις 13 περιπτώσεις να καταγράψουμε όσον αφορά την καθημερινότητα του ομοιοπαθητικού ιατρού, πώς δουλεύει, τις ανάγκες που προκύπτουν, πως καλύπτονται ή μπορούν να καλυφθούν αυτές οι ανάγκες από τα ομοιοπαθητικά λογισμικά, ποια η χρήση τους και τελικά η χρησιμότητα τους. Παρατηρήσαμε τα σχόλιά και τη συμπεριφορά τους πάνω στο λογισμικό σύστημα που χρησιμοποιούσαν. Σαν παρατηρητής σημείωνα τα στοιχεία που προέκυπταν σαν ανάγκη των χρηστών καθώς και την τυχόν δυσανασχέτησή τους κατά την χρήση του εκάστοτε ομοιοπαθητικού λογισμικού. Η παρατήρηση έγινε μια συνηθισμένη ημέρα εργασίας για τον καθένα χωριστά. Οι ομοιοπαθητικοί χρησιμοποίησαν κάποιο ομοιοπαθητικό λογισμικό για την ανάλυση του ιστορικού κατά την διάρκεια και μετά την λήψη του. Τα περιστατικά και η χρήση των λογισμικών αφορούσαν και πρώτο ιστορικό και follow up. Στο πρώτο ιατρείο είδαμε ένα πρώτο ιστορικό και δύο follow up. Δεν έγινε χρήση λογισμικού. Στο δεύτερο ιατρείο είδαμε ένα πρώτο ιστορικό και τρία follow up. Δεν έγινε χρήση λογισμικού. Στο τρίτο ιατρείο είδαμε ένα πρώτο ιστορικό και ένα follow up. Έγινε χρήση λογισμικού. Στο τέταρτο ιατρείο είδαμε δύο πρώτα ιστορικά και δύο follow up. Έγινε χρήση λογισμικού. Στο πέμπτο ιατρείο είδαμε τρία follow up. Έγινε χρήση λογισμικού. Στο έκτο ιατρείο είδαμε ένα πρώτο ιστορικό και δύο follow up. Δεν έγινε χρήση λογισμικού. Στο έβδομο ιατρείο είδαμε 3 follow up. Έγινε χρήση λογισμικού. Στο όγδοο ιατρείο είδαμε ένα follow up. Έγινε χρήση λογισμικού. Στο ένατο ιατρείο είδαμε ένα πρώτο ιστορικό και δύο follow up. Έγινε χρήση λογισμικού. Στο δέκατο ιατρείο είδαμε ένα follow up. Έγινε χρήση λογισμικού. Στο εντέκατο ιατρείο είδαμε ένα πρώτο ιστορικό. Δεν έγινε χρήση λογισμικού. Στο δωδέκατο ιατρείο είδαμε ένα πρώτο ιστορικό. Έγινε χρήση λογισμικού. Στο δεκατοτρίτο ιατρείο είδαμε ένα πρώτο ιστορικό και δύο follow up. Έγινε χρήση λογισμικού. Για να ολοκληρωθεί η έρευνά μας και να αυξηθεί η εγκυρότητά της σύμφωνα με τα παραπάνω χρησιμοποιήσαμε σαν δεύτερο μέσο έρευνας τις συνεντεύξεις. (Neuman 1997, Denzin & Lincoln 1994, Denzin 1989).

51 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ Στο πλαίσιο συμπλήρωσης της συλλογής πληροφοριών και της διασταύρωσης δεδομένων που προέκυψαν με την μέθοδο της παρατήρησης έγιναν συνεντεύξεις σε τρείς ομοιοπαθητικούς ιατρούς οι οποίοι επιλέχτηκαν με βασική προϋπόθεση την χρήση κάποιου λογισμικού παραπάνω του ενός έτους και με σημαντική διαφορά στην εμπειρία άσκησης της ομοιοπαθητικής. Τα θέματα που προσπαθήσαμε να καλυφθούν είναι και εδώ οι ανάγκες κατά τη λήψη του ιστορικού, αν γίνεται χρήση κάποιου ομοιοπαθητικού λογισμικού, αν είναι αποτελεσματική η χρήση αυτή, αν είναι ικανοποιημένος ο χρήστης και που είναι εντοπισμένο το πρόβλημα. Έτσι η πρώτη συνέντευξη έγινε σε ομοιοπαθητικό ιατρό που ασκεί την ομοιοπαθητική πάνω από 10 χρόνια και το ίδιο σχεδόν χρονικό διάστημα χρησιμοποιεί και ομοιοπαθητικό λογισμικό. Η συνέντευξη έγινε στο ιατρείο του και διήρκησε 1ώρα και 5 λεπτά. Ο δεύτερος ασκεί την ομοιοπαθητική λιγότερο από 10 χρόνια και από την αρχή της άσκησης χρησιμοποιεί ομοιοπαθητικό λογισμικό. Η συνέντευξη έγινε στο ιατρείο του και διήρκησε 17 λεπτά. Ο τρίτος ασκεί την ομοιοπαθητική επίσημα τα τελευταία 2 χρόνια πάντα με την χρήση και αυτός ομοιοπαθητικού λογισμικού. Η συνέντευξη έγινε στο ιατρείο του και διήρκησε 15 λεπτά. Και στις τρεις συνεντεύξεις έγιναν κάποιες ερωτήσεις πάνω στα ερευνητικά ερωτήματα που παραθέσαμε στο κεφάλαιο 3 και τους ζητήθηκε να μιλήσουν και να καταθέσουν τις απόψεις τους για το ομοιοπαθητικό λογισμικό υποστήριξης κλινικών αποφάσεων που χρησιμοποιούν. Επίσης τους ζητήθηκε να γίνει χρήση κατά τη διάρκεια της συνέντευξης τουλάχιστον για την εύρεση τυχαίων ρουμπρικών. Οι συνεντεύξεις ήταν τύπου ημιδομημένης συνέντευξης δηλαδή αφήναμε μεν τους ομιλητές να λένε την άποψή τους πάνω στα ομοιοπαθητικά λογισμικά αλλά εκεί που θεωρούσαμε ότι έπρεπε να εστιάζουν σύμφωνα με τα ερευνητικά μας ερωτήματα διατυπώναμε ανάλογες ερωτήσεις. Για να ολοκληρωθεί η έρευνά μας ενώ μαγνητοφωνήθηκαν ολόκληρες οι συνεντεύξεις, απομαγνητοφωνήθηκαν μόνο τα σημεία που καλύπτουν τα ερευνητικά μας ερωτήματα και κάποια ενδιαφέροντα σχόλια που τα χρησιμοποιήσαμε στην ανάλυση τα οποία παραθέτονται στο Παράρτημα Ι. Για να ολοκληρωθεί η έρευνά μας και να αυξηθεί η εγκυρότητά των δεδομένων σύμφωνα με τη μέθοδο του τριγωνισμού μετά από την παρατήρηση και τις συνεντεύξεις, το τρίτο

52 52 εργαλείο που χρησιμοποιήσαμε για τη συλλογή πληροφοριών ήταν το ερωτηματολόγιο. (Neuman 1997, Denzin & Lincoln 1994, Denzin 1989). 3.6 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Σχηματίσαμε ένα ερωτηματολόγιο που βασίστηκε στα δύο προηγούμενα εργαλεία έρευνας (παρατήρηση, συνεντεύξεις) και στο θεωρητικό εισαγωγικό κομμάτι. Το ερωτηματολόγιο βρίσκεται στο Παράρτημα Ι. Τα θέματα που προσπαθήσαμε να καλύψουμε είναι η εντόπιση των πιο γνωστών ομοιοπαθητικών λογισμικών, ποια η χρήση και η απόδοσή τους, ποια η κάλυψη των αναγκών του ομοιοπαθητικού ανάλογα με την εμπειρία του και το επίπεδο φιλικότητάς των λογισμικών αυτών ως προς τον χρήστη. Προσπαθήσαμε και μέσα από τα ερωτηματολόγια αυτά να στοχεύσουμε στο πιο προβληματικό σημείο των λογισμικών, και να καθορίσουμε αιτήματα, αν υπάρχουν, για την βελτίωσή τους σε ένα πιθανό νέο λογισμικό. Πιο συγκεκριμένα προσπαθήσαμε να εκτιμήσουμε την εμπειρία και τον τρόπο εργασίας του κάθε ομοιοπαθητικού. Να δούμε ποια είναι τα βασικά εργαλεία (βιβλία - λογισμικά) που χρειάζεται και χρησιμοποιεί στην καθημερινή πρακτική. Αν κάνει χρήση κάποιου λογισμικού, πως γίνεται η χρήση αυτή, με τι συχνότητα, ποια τα χαρακτηριστικά που χρησιμοποιεί πιο συχνά, ποια είναι τα πιο βασικά κριτήρια αγοράς ενός τέτοιου λογισμικού, σε τι τον βοηθάει, αν είναι αρκετά φιλικό. Επίσης στο τέλος προτείνονται λειτουργίες ενός νέου λογισμικού και ζητάμε να βαθμολογηθεί η σημαντικότητά τους. Το ερωτηματολόγιο χωρίζεται νοηματικά σε 5 επιμέρους κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία έχει ερωτήσεις που μας οδηγούν σε πληροφορίες για τον ίδιο τον ομοιοπαθητικό πάνω στην ειδικότητά του, την εμπειρία, και τον τρόπο δουλειάς του. Αποτελείται από 5 ερωτήσεις. Η δεύτερη κατηγορία ερωτήσεων μας δίνει πληροφορίες για την προτίμησή του σε βιβλιογραφικές πηγές και στα λογισμικά. Αποτελείται από 4 ερωτήσεις. Η τρίτη κατηγορία ερωτήσεων καλύπτει τη χρήση του εκάστοτε λογισμικού όσον αφορά το χρόνο χρήσης, τον τρόπο, την χρησιμότητά του και την ικανοποίηση του χρήστη από αυτό. Αποτελείται από 27 ερωτήσεις. Η τέταρτη κατηγορία ζητά από τον κάθε συμμετέχοντα να βαθμολογήσει σε σημαντικότητα 9 προεπιλεγμένα κριτήρια αγοράς ενός ομοιοπαθητικού λογισμικού. Τέλος η πέμπτη κατηγορία ζητά από τους ομοιοπαθητικούς να βαθμολογήσουν σε σημαντικότητα 29 προτεινόμενες λειτουργίες ενός νέου πιθανού λογισμικού.

53 53 Συνολικά το ερωτηματολόγιο απαρτίζεται από 74 ερωτήσεις από τις οποίες οι 13 αντιστοιχούν σε απαντήσεις κατηγορικών και αριθμητικών δεδομένων, ενώ οι 61 αντιστοιχούν σε απαντήσεις που κρίνονται σύμφωνα με μια κλίμακα 5 διαβαθμίσεων (καθόλου σημαντικό, λίγο σημαντικό, ούτε σημαντικό ούτε ασήμαντο, σημαντικό, πολύ σημαντικό) οι οπoίες κωδικοποιούνται με τους αριθμούς 1, 2, 3, 4, 5 αντίστοιχα. (Παρασκευόπουλος, 1993). Με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο εστάλησαν 150 ερωτηματολόγια από τα οποία απαντήθηκαν τα 15 και τυπωμένα δόθηκαν 50 ερωτηματολόγια από τα οποία απαντήθηκαν τα 30 αλλά επιλέχθηκαν ως έγκυρα τα 23 από αυτά. Συνολικά η ανάλυση των αποτελεσμάτων γίνεται για 38 συμπληρωμένα ερωτηματολόγια. ΠΕΡΙΛΗΨΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Για την συλλογή πληροφοριών σχετικά με τις ανάγκες των χρηστών ενός ομοιοπαθητικού λογισμικού υποστήριξης κλινικών αποφάσεων, τι τους αρέσει και τι όχι, την χρηστικότητα, την κατανόηση των συστημάτων αυτών και όλων των παραπάνω ερωτημάτων που θέσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο ήρθαμε σε επαφή με ομοιοπαθητικούς ιατρούς διαφορετικής εμπειρίας και μέσα από την έγκυρη ποιοτική μέθοδο χρήσης της παρατήρησης, των ερωτηματολογίων και των συνεντεύξεων καταλήξαμε στα ευρήματα που αναφέρουμε στο επόμενο κεφάλαιο.

54 54 ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΕΥΡΗΜΑΤΑ-ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Σε αυτό το κεφάλαιο παραθέτουμε τα αποτελέσματα της έρευνάς μας, όπως προέκυψαν ξεχωριστά, από τα τρία βασικά εργαλεία συλλογής δεδομένων την παρατήρηση, τις συνεντεύξεις και τα ερωτηματολόγια. 4.1 ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ - ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ (ΑΝΑΛΥΣΗ) Στο πρώτο ιατρείο ο άνδρας ομοιοπαθητικός ιατρός κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί σε ελεύθερο κείμενο. Το πρώτο ιστορικό διήρκησε 2 ώρες και 25 λεπτά. Το πρώτο follow up διήρκησε 45 λεπτά. Το δεύτερο follow up διήρκησε 50 λεπτά. Δεν ανάτρεξε σε κανένα βιβλίο ομοιοπαθητικής κατά τη διάρκεια του ιστορικού. Δεν χρησιμοποίησε ομοιοπαθητικό λογισμικό. Έγινε άμεση συνταγογράφηση στα 2 follow up ενώ το πρώτο ιστορικό κρατήθηκε για μελέτη και η συνταγογράφηση θα γινότανε σε δεύτερο χρόνο. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του γνωρίζει αλλά πολύ σπάνια χρησιμοποιεί ομοιοπαθητικό λογισμικό. Στο δεύτερο ιατρείο η γυναίκα ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε ελεύθερο κείμενο σε χαρτί. Το πρώτο ιστορικό διήρκησε 40 λεπτά. Και τα τρία follow up διήρκησαν μέχρι 20 λεπτά. Έγινε χρήση Ρεπέρτορυ στο πρώτο ιστορικό και στο δεύτερο follow up. Το repertory που χρησιμοποιήθηκε ήταν του Kent James Tyler. Δεν έγινε χρήση ομοιοπαθητικού λογισμικού. Έγινε άμεση συνταγογράφηση και στα 4 ιστορικά. Γνωρίζει αλλά ποτέ δεν χρησιμοποιεί ομοιοπαθητικό λογισμικό. Στο τρίτο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί με τη χρήση έτοιμης τυπωμένης φόρμας ιστορικού. Το πρώτο ιστορικό είχε διάρκεια μίας ώρας και 20 λεπτών. Το follow up είχε διάρκεια 20 λεπτών. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό μόνο για το πρώτο ιστορικό. Έγινε χρήση του προεπιλεγμένου Ρεπέρτορυ του λογισμικού για την εύρεση και καταχώρηση ρουμπρικών και έγινε και χρήση της επιλογής ανάλυση. Έγινε άμεση συνταγογράφηση και στα 2 ιστορικά. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο τέταρτο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός

55 55 κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί με τη χρήση έτοιμης τυπωμένης φόρμας ιστορικού. Το πρώτο ιστορικό πρώτης επίσκεψης είχε διάρκεια μίας ώρας. Το δεύτερο ιστορικό που παρακολουθήσαμε πρώτης επίσκεψης είχε διάρκεια μίας ώρας και 30 λεπτών. Τα 2 follow up είχαν διάρκεια 30 και 45 λεπτών αντίστοιχα. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό και για τα τέσσερα ιστορικά. Έγινε χρήση του προεπιλεγμένου Ρεπέρτορυ του λογισμικού για την εύρεση και μελέτη ρουμπρικών και για τα τέσσερα περιστατικά και έγινε καταχώρηση και χρήση της επιλογής ανάλυση μόνο για το δεύτερο πρώτο ιστορικό. Το ίδιο ιστορικό κρατήθηκε για μελέτη και συνταγογράφηση σε δεύτερο χρόνο ενώ στα άλλα 3 ιστορικά έγινε άμεση συνταγογράφηση. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο πέμπτο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί με τη χρήση έτοιμης τυπωμένης φόρμας ιστορικού. Το πρώτο follow up είχε διάρκεια 30 λεπτών. Το δεύτερο follow up 20 λεπτών. Το τρίτο follow up είχε διάρκεια 15 λεπτών. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό μόνο για το πρώτο follow up. Έγινε χρήση του προεπιλεγμένου Ρεπέρτορυ του λογισμικού για την εύρεση και μελέτη ρουμπρικών. Δεν έγινε χρήση της επιλογής ανάλυση. Έγινε άμεση συνταγογράφηση και στα τρία. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο έκτο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί σε ελεύθερο κείμενο. Το πρώτο ιστορικό πρώτης επίσκεψης είχε διάρκεια 50 λεπτών. Τα 2 follow up είχαν διάρκεια 20. Δεν χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό. Έγινε χρήση βιβλίου Ρεπέρτορυ για την εύρεση και μελέτη ρουμπρικών και για τα 3 περιστατικά. Το Ρεπέρτορυ που χρησιμοποιήθηκε ήταν του Boericke. Έγινε άμεση συνταγογράφηση και στα τρία περιστατικά. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο έβδομο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί με τη χρήση έτοιμης τυπωμένης φόρμας ιστορικού. Το πρώτο follow up είχε διάρκεια 15 λεπτών. Το δεύτερο και το τρίτο που παρακολουθήσαμε είχαν διάρκεια 20 λεπτών. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό και για τα 3 ιστορικά. Έγινε χρήση του προεπιλεγμένου Ρεπέρτορυ του λογισμικού για την εύρεση και μελέτη ρουμπρικών και δεν έγινε καταχώρηση ρουμπρικών και χρήση της επιλογής ανάλυση για κανένα από τα τρία. Έγινε άμεση συνταγογράφηση σε όλα. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο όγδοο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε τα στοιχεία

56 56 του follow up στο αποθηκευμένο πρώτο ιστορικό που ήταν καταγραμμένο σε έτοιμη φόρμα ιστορικού σε ηλεκτρονική μορφή. Διήρκησε 20 λεπτά. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό. Έγινε χρήση του προεπιλεγμένου Ρεπέρτορυ του λογισμικού για την εύρεση και μελέτη ρουμπρικών και έγινε καταχώρηση επιπλέον ρούμπρικας σε προηγούμενο αποθηκευμένο μέσα στο λογισμικό ιστορικό και χρήση της επιλογής ανάλυση. Έγινε άμεση συνταγογράφηση. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο ένατο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί με τη χρήση έτοιμης τυπωμένης φόρμας ιστορικού. Το πρώτο ιστορικό είχε διάρκεια μίας ώρας. Τα 2 follow up είχαν διάρκεια 35 και 25 λεπτών αντίστοιχα. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό και για τα τρία ιστορικά. Έγινε χρήση του προεπιλεγμένου Ρεπέρτορυ του λογισμικού για την εύρεση και μελέτη ρουμπρικών και για τα τρία περιστατικά και έγινε καταχώρηση και χρήση της επιλογής ανάλυση και για τα τρία. Έγινε άμεση συνταγογράφηση σε όλα. Και αυτός ο ομοιοπαθητικός είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο δέκατο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί με τη χρήση έτοιμης τυπωμένης φόρμας ιστορικού. Το follow up είχε διάρκεια 25 λεπτών. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό, έγινε χρήση του προεπιλεγμένου Ρεπέρτορυ του λογισμικού για την εύρεση και μελέτη ρουμπρικών και έγινε άμεση συνταγογράφηση. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο εντέκατο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε ηλεκτρονικό λογισμικό με τη χρήση έτοιμης φόρμας ιστορικού. Το ιστορικό είχε διάρκεια μίας ώρας. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό και έγινε χρήση του Ρεπέρτορυ του λογισμικού με επιλογή συγκεκριμένων συγγραφέων, του Κεντ και Βυθούλκα για την εύρεση και μελέτη ρουμπρικών. Επίσης έγινε χρήση ηλεκτρονικής Materia Medica και έγινε καταχώρηση συμπτωμάτων και χρήση της επιλογής ανάλυση και τέλος έγινε άμεση συνταγογράφηση. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο δωδέκατο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί σε ελεύθερο κείμενο. Το ιστορικό είχε διάρκεια μίας ώρας και 20 λεπτών. Δεν χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό και το ιστορικό κρατήθηκε για μελέτη και συνταγογράφηση σε δεύτερο χρόνο. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο δεκατοτρίτο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε ηλεκτρονική

57 57 μορφή με τη χρήση έτοιμης φόρμας ιστορικού. Το πρώτο ιστορικό πρώτης επίσκεψης είχε διάρκεια μίας ώρας. Τα 2 follow up είχαν διάρκεια 30 και 45 λεπτών αντίστοιχα. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό και για τα 3 ιστορικά. Έγινε χρήση του προεπιλεγμένου Ρεπέρτορυ του λογισμικού για την εύρεση και μελέτη ρουμπρικών και για τα τρία περιστατικά και έγινε καταχώρηση και χρήση της επιλογής ανάλυση μόνο για το πρώτο ιστορικό. Έγινε άμεση συνταγογράφηση και στα τρία ιστορικά. Και αυτός ο ομοιοπαθητικός είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. 4.2 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ (ΑΝΑΛΥΣΗ) ΚΑΘΕΤΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 1 Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Από την πρώτη συνέντευξη προέκυψε ότι ο πρώτος ιατρός χρησιμοποίει το ομοιοπαθητικό λογισμικό από τις αρχικές του εκδόσεις περίπου 25 χρόνια. Έχει κάνει αρκετές φορές αναβάθμιση, σχεδόν σε κάθε καινούρια έκδοση. Λόγο κάποιας συνεργασίας δεν του κοστίζει η αναβάθμιση αυτή. Το χρησιμοποιεί σαν Ρεπέρτορυ και για το αποτέλεσμα. Το χρησιμοποιεί σε όλα τα περιστατικά, κυρίως όταν δεν βγάζει εύκολα φάρμακο. Πιο συγκεκριμένα αναφέρει στα δύσκολα ναι, όταν δεν βγάζω εύκολα φάρμακο, αν απ την αρχή εντοπίσω κάποιο φάρμακο δεν το πολυχρησιμοποιώ, το χρησιμοποιώ με λίγα συμπτώματα για να το επιβεβαιώσω (03:33, 1 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Παλιότερα δεν το χρησιμοποιούσε κατά τη διάρκεια του ιστορικού. Το βρίσκει χρήσιμο και αποτελεσματικό. Τα θετικά σχόλια του είναι: Ναι βέβαια, πιο αποτελεσματικός γιατί παλιά ψάχναμε στο Ρεπέρτορυ, τώρα τα βάζεις μέσα και σου δίνει μια ιδέα. (05:52, 1 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). το Ρεπέρτορυ του είναι πάρα πολύ καλό βοηθητικό εργαλείο.. (01:03:04, 1η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Χρησιμοποίησε την λέξη γρήγορα, πιο γρήγορα, γλιτώνεις πολύ χρόνο. Χρησιμοποίησε τη λέξη εύκολο 6 φορές για τη χρήση του, εύχρηστο μια φορά. Επίσης αναφέρει ότι παίζει ρόλο η έφεσή του στα ηλεκτρονικά και η εκπαίδευση του χρήστη με το εκάστοτε λογισμικό. εύκολο μου φάνηκε, μπήκα εύκολα στη φιλοσοφία, πρέπει να βάλεις πραγματικές περιπτώσεις να το δουλέψεις, μαζί με τον άρρωστο για να δεις πράγματι αν είναι πιο εύκολο, λιγότερο εύκολο (05:08, 1 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Αυτό που κοιτάει πιο πολύ είναι το αποτέλεσμα με τη

58 58 χρήση expert system και flat repertorisation. Τη Materia Medica τη χρησιμοποιεί για μικρά φάρμακα. Δεν το χρησιμοποιεί για καταγραφή στοιχείων ασθενών. Κρατάει αρχείο ασθενών σε άλλο ειδικό λογισμικό. Το ιστορικό το καταγράφει σε χαρτί με χρήση κάποιας φόρμας ιστορικού τροποποιημένη και προσαρμοσμένη στον δικό του τρόπο λήψης ιστορικού. Ως Ρεπέρτορυ χρησιμοποιεί το Synthesis. Δεν ελέγχει τα φάρμακα από ποιους συγγραφείς έχουν προστεθεί. Για το view του Ρεπέρτορυ με τους συγγραφείς είπε: είναι λίγο ζαλιστικό (19:00, 1η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Για την τελική του απόφαση βασίζεται σίγουρα στο Ρεπέρτορυ αλλά όχι και στο αποτέλεσμα που του δίνει το λογισμικό συνήθως είναι κοντά στα 5 πρώτα φάρμακα (04:02, 1 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). αυτό εξαρτάται και από τα συμπτώματα που θα του βάλεις μέσα και τα λαμβάνει υπόψη (19:45, 1 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). βασίζομαι σίγουρα στο Ρεπέρτορυ και στο αποτέλεσμα αλλά δεν είναι μόνο αυτό που βασίζομαι, ας πούμε πολλές φορές μπορεί να μου δίνει ένα φάρμακο κι εγώ να δω κάτι άλλο που να έρχεται 2 ο ή 3 ο (19:30, 1 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Χρησιμοποιεί πιο πολύ το πληκτρολόγιο παρά το ποντίκι. Όσον αφορά τα ποικίλα χαρακτηριστικά του προγράμματος καταγράψαμε merge, elimination, τα ξέρω αλλά δεν τα πολυχρησιμοποιώ (05:52, 1 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι)..το πρόγραμμα καταγραφής αρχείων δεν το έχω χρησιμοποιήσει, δεν το έχω κάνει καν register (12:24, 1 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Μας μίλησε για 9 χαρακτηριστικά του προγράμματος που τα γνωρίζει αλλά δεν τα χρησιμοποιεί και 2 που τα έχει χρησιμοποιήσει μόνο για διδακτικούς λόγους. Επίσης στην επίδειξη 3 χαρακτηριστικών που γνωρίζει αλλά δεν τα χρησιμοποιεί κατάφερε με επιτυχία να δείξει το αποτέλεσμά τους μετά από τουλάχιστον δύο προσπάθειες.

59 59 2 Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Ο δεύτερος ιατρός το χρησιμοποιεί περίπου 10 χρόνια. Δεν το έχει αναβαθμίσει εκτός από μία φορά που χρειάστηκε να αλλάξει ηλεκτρονικό υπολογιστή και μέσω ιντερνέτ έκανε την αναγκαία αναβάθμιση. Ο ίδιος λέει: μετά την αναβάθμιση δεν είδα κάποια διαφορά στο αποτέλεσμα απλά μπήκαν πιο πολλοί συγγραφείς στο Ρεπέρτορυ οι οποίοι δεν βοήθησαν στην αποτελεσματικότητα. (03:33, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Αναφέρει ότι είναι ένα πρόγραμμα που το χρησιμοποιεί καθημερινά κυρίως λόγο του Ρεπέρτορυ.(00:17, 2 η συνέντευξη, παράρτημα Ι) δηλαδή αντί να χρησιμοποιώ το βιβλίο ανοίγω το κομπιούτερ. Το χρησιμοποιεί σχεδόν σε όλα τα περιστατικά σχεδόν πάντα το χρησιμοποιώ για το Ρεπέρτορυ οπότε σχεδόν για όλα τα cases, μπορεί κάποιες φορές να μην το χρησιμοποιήσω αλλά είναι σπάνιες (04:33, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Ενώ στην αρχή το χρησιμοποιούσα και για να βλέπω τις λύσεις που προσφέρει τελευταία δεν το κοιτάω πολύ αυτό (01:33, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Το βρίσκει χρήσιμο ως ηλεκτρονικό Ρεπέρτορυ αλλά όχι αποτελεσματικό ως προς τα προτεινόμενα φάρμακα. Αναφέρει τη δυσαρέσκεια του ως προς την επίλυση ενός περιστατικού 8 φορές σε διαφορετικά σημεία με διαφορετικό τρόπο. Ως προς τη χρήση του Ρεπέρτορυ αναφέρει την αναγκαιότητά του σε 5 σημεία. Τα θετικά σχόλια του είναι ότι βρίσκει γρήγορα ένα σύμπτωμα και επισημαίνει ότι εάν κάποιος γνωρίζει ήδη το Ρεπέρτορυ μπορεί να αναζητήσει ικανοποιητικά τις ρούμπρικες. (0:53, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Χρησιμοποίησε την λέξη γρήγορα 4 φορές, αμέσως, σε ένα δευτερόλεπτο. Χρησιμοποίησε τη λέξη εύκολο, ικανοποιητικό,...δεν θυμάμαι να είχα ιδιαίτερες δυσκολίες (01:28, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Επικεντρώνει τον προβληματισμό του σε τρία βασικά σημεία ένα καινούριο εργαλείο που θα έχει ένα αξιόπιστο Ρεπέρτορυ και ένα καλό expert system, brain, όπως και ένα δυνατό search... (15:52, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Δεν το χρησιμοποιεί για καταγραφή στοιχείων ασθενών. Το ιστορικό το καταγράφει σε ειδικό ηλεκτρονικό πρόγραμμα επεξεργασίας κειμένου με τη χρήση κάποιας φόρμας ιστορικού τροποποιημένη και προσαρμοσμένη στον δικό του τρόπο λήψης ιστορικού. Κατά τη χρήση του Ρεπέρτορυ ελέγχει τα φάρμακα από ποιους συγγραφείς έχουν προστεθεί. Επίσης αναφέρει: το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι χάλασε το Ρεπέρτορυ. Έχουν μπει πολλές προσθήκες, αναξιόπιστες. Βλέπω το συγγραφέα για να δω ποια

60 60 φάρμακα είναι έγκυρα της ρούμπρικας. Όσον αφορά τα ποικίλα χαρακτηριστικά του προγράμματος αναφέρει ότι γνωρίζει πολλά χαρακτηριστικά του ομοιοπαθητικού λογισμικού που χρησιμοποιεί αλλά σπάνια έχει κάνει χρήση κι αυτή πειραματικά (08:48, συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Όσο για τη μηχανή αναζήτησης αναφέρει σίγουρα υπάρχουν τρόποι βελτίωσης (0:53, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι) αν κάποιος είναι αρχάριος ίσως σίγουρα δυσκολεύεται πιο πολύ (1:10, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). πολλές φορές δεν βρίσκω αυτό που θέλω επειδή μπορεί να το ψάξω με μια παρόμοια λέξη που δεν την έχει το Ρεπέρτορυ και να μην το βρω ή το diarrhoea να μην το γράψω ακριβώς, δεν ξέρω πως το γράφει, e, oe, υπάρχει το δίφθογγο επειδή το πήραν από τα ελληνικά (12:50, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). 3 Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Ο τρίτος το χρησιμοποιεί 3 χρόνια και δεν το χει αναβαθμίσει ποτέ. Ο ίδιος λέει: Βέβαια για να παίρνεις τα καινούρια (δεδομένα) πρέπει να κάνεις upgrade που είναι πανάκριβα. (13:31, 3 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Το χρησιμοποιεί κυρίως για εκπαιδευτικούς λόγους και για την εύρεση φαρμάκου σε όλα τα cases. έχει πολύ μεγάλη ύλη μέσα ομοιοπαθητικής, έχει πολλά Ρεπέρτορυ, είναι εύκολο στη χρήση και είναι το πρόγραμμα που μαθαίνεις γιατί το χρησιμοποιούν και οι άλλοι και το συνηθίζεις (01:37, 3 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Το αποτέλεσμα το λαμβάνει υπόψη του αλλά όπως λέει και ο ίδιος όχι ότι είναι και ευαγγέλιο (04:26, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Τον κατευθύνει κυρίως με συνδυασμό του Ρεπέρτορυ και του προτεινόμενου αποτελέσματος. Παρόλα αυτά δηλώνει για το Ρεπέρτορυ όχι εντελώς έγκυρο το Ρεπέρτορυ, υπάρχουν φάρμακα τα οποία αντιπροσωπεύονται πολύ και άλλα λίγο, και επίσης φάρμακα που έχουν εισαχθεί στις τελευταίες εκδόσεις από συγγραφείς αγνώστους και χωρίς να είναι αποδεδειγμένα.. (07:35, 3 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Θεωρεί έγκυρους συγγραφείς τους Hahnemann, Allen, Kent, Herring, Boger, Beninghausen. Έχει κάνει χρήση και άλλων 2 παρόμοιων ομοιοπαθητικών λογισμικών αλλά δεν αφιέρωσε χρόνο να τα μάθει όπως σε αυτό που χρησιμοποιεί τώρα. Θεωρεί ότι είναι εύκολο αν και όπως λέει ο ίδιος παίρνει βελτίωση το search ίσως να πατάς λιγότερα μπρος πίσω (10:14, 3 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Και αυτός χρησιμοποιεί συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του προγράμματος και θεωρεί ότι χρειάζεται περεταίρω μελέτη και χρόνος για να γνωρίσει και άλλες δυνατότητες

61 61 του ομοιοπαθητικού λογισμικού που χρησιμοποιεί. Θεωρώ ότι δεν έχει πολύ καλό manual, δεν έχει πολλές οδηγίες. Επίσης αναφέρει ως σημαντικό την εξοικείωση με το Ρεπέρτορυ για να μπορέσει κάποιος να το χρησιμοποιήσει και να βρει τις κατάλληλες ρούμπρικες. Τα βασικά για αυτόν για ένα λογισμικό είναι η ευκολία χρήσης, η εξοικονόμηση χρόνου, η εύκολη αναζήτηση, οι αξιόπιστες πληροφορίες και το αποτέλεσμα που σου προτείνει (12:10, 13:07, 13:14, 3 η συνέντευξη, παράρτημα Ι)(Robson, 2007) ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ Και οι τρεις ιατροί συμφωνούν στο ότι είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο και ότι κερδίζουν χρόνο στο να αναζητούν συμπτώματα και να συμβουλεύονται το αποτέλεσμά του. Σχεδόν και οι τρεις το χρησιμοποιούν σε κάθε πρώτο ιστορικό καινούριου ασθενούς. Εκτός από τον πρώτο οι δύο τελευταίοι δεν το έχουν αναβαθμίσει έως την παρούσα στιγμή. Και οι τρεις υποστηρίζουν ότι η κύρια χρήση του είναι η αναζήτηση συμπτωμάτων στο Ρεπέρτορυ και η απόφασή τους στηρίζεται περισσότερο στην χρήση του Ρεπέρτορυ παρά στο αποτέλεσμα που τους προτείνει το λογισμικό. Ωστόσο οι δύο τελευταίοι θέτουν αμφιβολίες για την εγκυρότητα των διαφόρων συγγραφέων Ρεπέρτορυ. Τονίζουν επίσης ότι βασική προϋπόθεση για την εύκολη χρήση του λογισμικού είναι η γνώση του Ρεπέρτορυ εξ αρχής. Κανείς από τους χρήστες δεν κρατάει αρχείο ασθενών στο λογισμικό παρόλο που τους παρέχει την δυνατότητα αυτή. Επίσης δεν χρησιμοποιούν το ομοιοπαθητικό λογισμικό για την καταγραφή ιστορικού. Και οι τρεις γνωρίζουν τουλάχιστον θεωρητικά τις δυνατότητες και τις επιλογές χαρακτηριστικών και λειτουργιών που τους παρέχει το εκάστοτε λογισμικό, παρόλα αυτά χρησιμοποιούν ελάχιστες από αυτές στην καθημερινή τους χρήση.

62 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ (ΑΝΑΛΥΣΗ) Ερωτηματολόγια: 15 έλληνες ομοιοπαθητικοί απαντήσανε στο ερωτηματολόγιο που εστάλη με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, 30 έλληνες ομοιοπαθητικοί απαντήσανε στο έντυπο ερωτηματολόγιο γραπτώς. Συνολικά 45 ομοιοπαθητικοί απαντήσανε στα ερωτηματολόγια και από αυτά θεωρήθηκαν έγκυρα τα 38. Τα αποτελέσματα αναλύθηκαν σύμφωνα με το PASW στατιστικό σύστημα και στη συνέχεια παρατίθενται οι συχνότητες των αποτελεσμάτων. Από τους 38 ερωτηθέντες ιατρούς ομοιοπαθητικούς, οι δύο είναι φοιτητές ιατρικής, οι τέσσερις είναι ειδικευόμενοι ιατροί και οι 32 είναι ιατροί ειδικότητας συμπεριλαμβανομένης και της οδοντιατρικής ειδικότητας. Οι 18 έχουν εμπειρία κάτω από 5 χρόνια, οι 10 από 5 έως 10 χρόνια και οι 8 ασκούν την ομοιοπαθητική πάνω από 10 χρόνια. Για το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών, συγκεκριμένα το 57,9%, η διάρκεια του πρώτου ιστορικού κυμαίνεται από μία έως δύο ώρες, το 52,6% βλέπει κάτω από 5 ασθενείς ημερησίως και το 55,3% παίρνουν το ιστορικό του ασθενούς χειρόγραφα. Όσον αφορά τους συγγραφείς των Materia Medica που συνηθίζουν να χρησιμοποιούν, πρώτη προτίμηση είναι του Γιώργου Βυθούλκα με 63,2%, δεύτερη του Roger Morrison με 44,7% και τρίτη του Boericke με 42,1%. Ενώ όσον αφορά την προτίμηση τους σε συγγραφέα του Ρεπέρτορυ που χρησιμοποιούν, το 68,4% των απαντούντων εμπιστεύεται το Ρεπέρτορυ του Kent. Το 92,1% γνωρίζουν ως ομοιοπαθητικό λογισμικό το Radar. Οι 9 δεν χρησιμοποιούν κανένα ομοιοπαθητικό λογισμικό υποστήριξης κλινικών αποφάσεων και από τους 29 που απαντήσανε ότι κάνουν χρήση το 63,2% το χρησιμοποιεί πάνω από 18 μήνες και το 92,1% αυτών δεν το έχει αναβαθμίσει ποτέ. Καθημερινή χρήση κάνει το 24,7%, συχνή το 32,4% και σπάνια το 18,9%. Το 28,9% χρησιμοποιεί κάποιο ομοιοπαθητικό λογισμικό για όλα τα περιστατικά του, το 28,9% πιο συχνά για δύσκολες επιπεπλεγμένες περιπτώσεις ενώ το 18,4% μόνο για τις δύσκολες. Από όλο αυτό το ποσοστό των χρηστών το μεγαλύτερο το, δηλαδή το 73,7%, χρησιμοποιεί το Radar. Όσον αφορά την αποτελεσματικότητα και την παραγωγικότητα τους ως ιατροί απαντήσανε ότι έχουν βοηθηθεί σημαντικά το 36,8% και το 23,7% αντίστοιχα. Το 26,3% των χρηστών το βρίσκει πολύ χρήσιμο και το ίδιο ποσοστό 26,3% θεωρεί ότι εξοικονομεί χρόνο χρησιμοποιώντας το. Παρόλα αυτά μόλις το 7,9% δηλώνουν πολύ ικανοποιημένοι ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό (42,5%) είναι μέτρια ικανοποιημένοι και απαντούν ότι μάλλον δεν κάνει αυτό που περίμεναν

63 63 (42,1%). Δεν έμαθαν να το χρησιμοποιούν τόσο γρήγορα (21,1%) και δεν ήταν τόσο εύκολο να θυμηθούν τη χρήση του (23,7%). Το 26,3% το θεωρεί μέτριο ως προς την ευκολία και το 23,7% λιγότερο από το μέτριο στην απλότητα. Για το αν χρειαστήκαν οδηγίες για την χρήση του, το 15,8% ως μεγαλύτερο ποσοστό τις χρειάστηκε σημαντικά. Επίσης οι περισσότεροι αναφέρανε μέτρια επιτυχία κάθε φορά της χρήσης (28,9%) και μέτρια ανάκαμψη από τα λάθη (26,3%). Όσον αφορά τα διάφορα χαρακτηριστικά του προγράμματος πιο πολύ σε σειρά χρησιμοποιούν το Ρεπέρτορυ, μετά την ανάλυση-αποτέλεσμα, μετά την Materia Medica και τέλος τον έλεγχο των ρουμπρικών σε σχέση με το αποτέλεσμα. Μέτρια χρήση κάνουν τα συνώνυμα και λιγότερο την επεξήγηση των ρουμπρικών ενώ σχεδόν καθόλου και με φθίνουσα σειρά χρησιμοποιούν την συγχώνευση ρουμπρικών (merge), το αρχείο ασθενών και το προσωπικό Ρεπέρτορυ. Όσον αφορά τα κριτήρια αγοράς ενός τέτοιου λογισμικού τα αποτελέσματα δίνονται στο παρακάτω πινακάκι: σημαντικότητα κριτήριο αγοράς καθόλου λίγο ουδέτερα αρκετά πολύ πολλαπλά 0% 13,20% 34,20% 18,40% 23,70% χαρακτηριστικά επιτυχία 0% 0% 10,50% 10,50% 73,70% συνταγογράφησης χρήση Ρεπέρτορυ 0% 0% 5,30% 18,40% 71,10% στοιχεία ασθενών 5,30% 13,20% 26,30% 15,80% 31,60% εγκυκλοπαιδική 2,60% 13,20% 15,80% 23,70% 36,80% χρήση φιλικότητα προς τον 0% 0% 7,90% 23,70% 60,50% χρήστη προσβασιμότητα 0% 0% 15,80% 15,80% 57,90% ίντερνετ εφαρμογή 7,90% 2,60% 13,20% 36,80% 31,60% τιμή 2,60% 0% 10,50% 23,70% 57,90% Πίνακας (8). Σημαντικότητα κριτήριων αγοράς: Όσον αφορά ένα νέο ομοιοπαθητικό λογισμικό υποστήριξης κλινικών αποφάσεων και την σημαντικότητα των προτάσεων που κάναμε στους ερωτηθέντες οι απαντήσεις δύνονται στον παρακάτω πίνακα.

64 64 σημαντικότητα στοιχεία νέου καθόλου λίγο ουδέτερα αρκετά πολύ λογισμικού γλώσσα λογισμικού 5% 10,50% 15,80% 13,20% 52,60% ομοιοπαθητικά 2,60% 2,60% 10,50% 15,80% 65,80% βιβλία βιβλία κλασσικής 10,50% 7,90% 13,20% 23,70% 42,10% Πληροφορίες 0,00% 10,50% 23,70% 21,10% 39,50% συνδυασμού ρούμπρικαφάρμακο διαλέξεις-video 2,60% 7,90% 10,50% 26,30% 50,00% αρχειοθέτηση 2,60% 7,90% 26,30% 21,10% 39,50% προηγούμενες 5,30% 5,30% 21,10% 10,50% 55,30% επισκέψεις γραφήματα 10,50% 10,50% 21,10% 21,10% 28,90% multimedia 10,50% 10,50% 26,30% 10,50% 39,50% κινητό φορητό 18,40% 7,90% 18,40% 21,10% 31,60% compatibility 0% 2,60% 10,50% 13,20% 71,10% επικοινωνία 5% 2,60% 23,70% 21,10% 42,10% ανταλλαγή 2,60% 7,90% 15,80% 15,80% 55,30% εκτύπωση 0% 10,50% 7,90% 23,70% 55,30% έρευνα 2,60% 10,50% 10,50% 13,20% 60,50% παγκόσμια βάση 0% 7,90% 7,90% 18,40% 60,50% γλώσσα Ρεπέρτορυ 7,90% 7,90% 7,90% 23,70% 50% εξέλιξη 0% 5,30% 13,20% 36,80% 39,50% ρουμπρικών σύνταξη 2,60% 2,60% 10,50% 26,30% 55,30% λάθος 0% 2,60% 5,30% 18,40% 50% επιστημονικοί όροι 2,60% 15,80% 18,40% 21,10% 36,80% Προσθήκη νέων 5,30% 10,50% 15,80% 28,90% 34,20% γλώσσα mm 2,60% 10,50% 7,90% 18,40% 57,90% συνοπτική mm 0% 2,60% 0% 39,50% 52,60% συνώνυμα 0% 0% 10,50% 26,30% 60,50% Ορθογραφία 0% 5,30% 18,40% 28,90% 42,10% παθολογία 2,60% 10,50% 10,50% 23,70% 47,40% παλαιά νέα 2,60% 5,30% 21,10% 26,30% 39,50% διαφορική διάγνωση 0% 2,60% 10,50% 7,90% 76,30% Πίνακας (9). Σημαντικότητα στοιχείων νέου λογισμικού

65 65 ΠΕΡΙΛΗΨΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Είδαμε συγκεντρωτικά τα αποτελέσματα από την παρατήρηση στα ιατρεία των ομοιοπαθητικών, αναλύσαμε τις συνεντεύξεις σύμφωνα με την κάθετη και οριζόντια μέθοδο και κάναμε διεξαγωγή των κανονικοτήτων, καθώς επίσης καταγράψαμε ποσοστιαία τις συχνότητες των απαντήσεων των ερωτηματολογίων. Στο επόμενο κεφάλαιο παραθέτουμε τα συμπεράσματά μας από όλη την παραπάνω έρευνα, προτείνουμε λύσεις και θέματα που προκύπτουν για περεταίρω μελέτη καθώς επίσης αναφέρουμε τυχόν περιορισμούς και δυσκολίες που συναντήσαμε κατά την διεξαγωγή της εργασίας.

66 66 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ Τα απαραίτητα στοιχεία που θα πρέπει να περιλαμβάνονται στα ομοιοπαθητικά λογισμικά υποστήριξης κλινικών αποφάσεων ώστε να αποτελέσουν κριτήρια επιλογής ενός τέτοιου λογισμικού από τους ομοιοπαθητικούς όπως προκύπτει από τα ευρήματα του προηγούμενου κεφαλαίου αναφέρονται παρακάτω σύμφωνα με τη σημαντικότητα τους όπως αυτή προέκυψε από την έρευνά μας καθώς επίσης και κάποια γενικά συμπεράσματα προς συζήτηση τα οποία χρήζουν περεταίρω μελέτη. 5.1 ΒΑΣΗ ΓΝΩΣΕΩΝ-ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Οι έρευνες γύρω από τα Συστήματα Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων ολοένα και αυξάνονται, γεγονός που οδηγεί και στην βελτίωση της ποιότητάς τους. Πάντα πρέπει να στηρίζονται στη γνώση και να έχουν και εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Το 65,8% απάντησε ότι θεωρεί πολύ σημαντικό ένα ομοιοπαθητικό λογισμικό να περιέχει σε ηλεκτρονική μορφή ομοιοπαθητικά βιβλία και το 42,1% να περιέχει και βιβλία κλασσικής ιατρικής. Πρέπει να δίνει τη δυνατότητα εύκολης και γρήγορης πρόσβασης στη γνώση και να αλληλεπιδρά ο χρήστης με το εργαλείο. Να μην θεωρείται έτοιμη τροφή που καταστρέφει την ανάπτυξη και την πρόοδο που πρέπει να έρθει μέσα από την εργασία πάνω στην περίπτωση, στην κάθε περίπτωση χωριστά, που κάνει κάθε αρχάριος ομοιοπαθητικός. Χρειάζεται να είναι απλό στη χρήση να προτρέπει τους

67 67 ομοιοπαθητικούς να μελετούν το Ρεπέρτορυ και τη Materia Medica. Να έχουν εύκολη και γρήγορη πρόσβαση σε αυτά τα βιβλία. Να καλύπτεται δηλαδή η μείωση του χρόνου αναζήτησης δεδομένων δηλαδή να εξασφαλίζεται η γρηγορότερη δυνατή συγκέντρωση πληροφοριών και να είναι δυνατή η ταξινόμηση και ανίχνευσή της. Το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο και πιο γνωστό ομοιοπαθητικό λογισμικό σύμφωνα με τα ευρήματα μας είναι το Radar, όπως απάντησαν στην ερώτηση 7, οι 35 στους 38 (92,1%) το γνωρίζουν και στην ερώτηση 8, οι 28 από αυτούς που γενικά χρησιμοποιούν λογισμικό το έχουν χρησιμοποιήσει (100%). Επίσης αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι δηλαδή οι 19 από αυτούς κάνουν χρήση του λογισμικού κυρίως για την εύρεση ρουμπρικών του ηλεκτρονικού Ρεπέρτορυ αντικαθιστώντας το βιβλίο και ότι βασικό κριτήριο αγοράς ενός τέτοιου λογισμικού είναι για τους 27 από τους 36 η χρήση του Ρεπέρτορυ. Το Radar δημιούργησε το πρώτο ηλεκτρονικό Ρεπέρτορυ βασισμένο στην 6η έκδοση του βιβλίου του Kent. Στην προσπάθεια αναβάθμισης αυτού του Ρεπέρτορυ δημιουργήθηκε το συνεχώς εξελισσόμενο Synthesis Ρεπέρτορυ από τον Frederik Schroyens, που συνεχίζει και μεγαλώνει αυξάνοντας τον αριθμό των ρουμπρικών, φαρμάκων και συγγραφέων κάνοντας προσθήκες από όλους τους μέχρι τώρα συγγραφείς Ρεπέρτορυ. Από τους πρώτους μέχρι και τους μεταγενέστερους. Αυτό σίγουρα μεγαλώνει τον όγκο της πληροφορίας μήπως όμως κοστίζει στην ποιότητα; Έχει φτάσει σήμερα να έχει περίπου ρούμπρικες και είναι το βασικό εργαλείο του πιο γνωστού και πιο πολύχρηστου ομοιοπαθητικού λογισμικού υποστήριξης κλινικών αποφάσεων. Από τις συνεντεύξεις προέκυψε ο προβληματισμός της αμφισβήτησης του μεγάλου όγκου του Synthesis όσον αφορά την ποιότητα των πληροφοριών. Υποστηρίζουν τουλάχιστον οι δύο τελευταίοι πως πολλές από τις προσθήκες μάλλον μπερδεύουν παρά ξεκαθαρίζουν το περιστατικό. Επίσης το 72,2% των ερωτηθέντων υποστηρίζουν ότι χρησιμοποιούν κατά κύριο λόγο το Ρεπέρτορυ του Kent. Η ποιότητα λοιπόν του Ρεπέρτορυ που χρησιμοποιεί ένα λογισμικό είναι ιδιαίτερα σημαντική και η κάθε προσθήκη θα πρέπει να γίνεται πολύ προσεχτικά και να πληρεί ίσως κάποιους κανόνες. Μελλοντική μελέτη και έρευνα χρήζει η ποιότητα των Ρεπέρτορυ και η έγκυρη αναβάθμισή τους. Από την έρευνά μας προέκυψε και η συζήτηση της μετάφρασης του Ρεπέρτορυ. Εδώ οι χρήστες διχάζονται. Οι παλαιότεροι επιμένουν ότι πρέπει να μείνει στην αγγλική γλώσσα όπως είχε

68 68 αρχικά μεταφραστεί και χωρίς αλλαγές για να υπάρχει κοινό σημείο αναφοράς. Οι δε νεότεροι λόγο μη καλής κατανόησης της σύνταξης και των εννοιών που χρησιμοποιούνται απαντήσανε ότι θα προτιμούσαν το Ρεπέρτορυ στην μητρική τους γλώσσα ή τουλάχιστον σε πλήρη σύνταξη, διορθωμένο και με χρήση ιατρικών όρων. Το Ρεπέρτορυ είχε αρχικά πάρει τη δομή που έχει σήμερα, που σε προηγούμενο κεφάλαιο αναφέραμε και αναλύσαμε, για λειτουργικούς λόγους ευκολίας και αναζήτησης των ρουμπρικών. Ίσως μελλοντικά αυτό να πρέπει να αλλάξει στην ηλεκτρονική μορφή του Ρεπέρτορυ και τα συμπτώματαρούμπρικες να μπουν σε σωστή και κατανοητή σύνταξη όπως είναι στη Materia Medica αφού με την χρήση του υπολογιστή και των εργαλείων που παρέχει εισαγόμαστε σε νέα δεδομένα αναζήτησης. Θεωρώντας πολύ σημαντική τη χρήση αυτής της λειτουργίας στο επόμενο κεφάλαιο βλέπουμε πως καλύπτεται η ηλεκτρονική αυτή αναζήτηση των ρουμπρικών από τα πιο γνωστά και πιο χρησιμοποιούμενα ομοιοπαθητικά λογισμικά και προτείνουμε ένα πιθανό βελτιωμένο εργαλείο αναζήτησης. Η ορολογία δε που χρησιμοποιείται στα Ρεπέρτορυ είναι δύσκολο να την εμπνευστεί κάποιος, αφού έχει συντηρηθεί όπως είχε καταγραφεί από τους ίδιους τους provers, όσο πιο κοντά σ αυτό που αισθανθήκανε κατά την απόδειξη του κάθε φαρμάκου. Εδώ φαίνεται η σημαντικότητα της γλώσσας με την οποία αποδίδει και δομεί ο καθένας την δική του έννοια και πραγματικότητα. Παρόμοιες λέξεις και εκφράσεις ίσως χρησιμοποιήσουν και οι ασθενείς. Η γλώσσα είναι το λεκτικό μέσω επικοινωνίας με το οποίο ο ασθενής εξωτερικεύει τις σκέψεις και τα συμπτώματα που νιώθει και οι όροι που χρησιμοποιεί δίνουν νόημα σε αυτό. Ο ιατρός με τη σειρά του θα κάνει χρήση του γλωσσικού κώδικα ο οποίος αποτελείται από σημεία και θα συνδέσει αυτά με τον κώδικα λέξεων που χρησιμοποιεί το Ρεπέρτορυ. Ο Ferdinard de Saussure ως πατέρας της σύγχρονης γλωσσολογίας έχει μιλήσει για τη γλώσσα ως σύστημα γλωσσικών σημείων ανταλλαγής νοημάτων έτσι ώστε να επέλθει συνεννόηση. Τα λόγια που αναφέρονται στα συμπτώματα είναι σημεία και κρύβουν διαφορετική σημασιολογία για τον καθένα από πίσω και μια ολόκληρη διεργασία που πρέπει να ερμηνευτεί (Daniel Chandler, 2007). Για παράδειγμα ένα σύμπτωμα που το αναζητά ο ομοιοπαθητικός στο Ρεπέρτορυ ως Mind\timidity μπορεί να σημαίνει και να ερμηνευτεί από κάποιον ως κλειστός, ντροπαλός, ότι φοβάται να μιλήσει στους άλλους, ή ίσως νιώθει ανασφάλεια για τις γνώσεις του, ή ως προς την αντιμετώπιση των άλλων, ή

69 69 απλά είναι χαμηλών τόνων ή φοβάται γενικά. Υπάρχουν πολλές ερμηνείες που μπορεί να δώσει ο ιατρός βλέποντας και ακούγοντας τον ασθενή του και μπορεί αντίστοιχα να αναζητήσει ένα από αυτά τα συμπτώματα με πολλές διαφορετικές λέξεις. Για παράδειγμα Mind/shy, Mind/fearful, Mind/reserved που δεν υπάρχουν όλες κάθε αυτό στο Ρεπέρτορυ όπως επίσης αν δεν είναι σίγουρος για την έννοια της ρούμπρικας που θα βρει και για να επιλέξει το σωστό θα πρέπει να ανατρέξει στην Materia Medica όπου δίνεται πιο σαφή εικόνα (C. Hering, 1881). Αναλυτικότερα στο επόμενο κεφάλαιο προτείνεται λεπτομερέστερα η χρήση λέξεων κλειδιών σε ένα ολοκληρωμένο εργαλείο αναζήτησης ρουμπρικών προτεινόμενο για μια νέα τέτοια εφαρμογή ομοιοπαθητικού λογισμικού. Όσον αφορά την Materia Medica η γνώση της πέρα από την συνεχή μελέτη αποκτιέται καθημερινά στην πράξη και εξελίσσεται. Η Materia Medica που χρησιμοποιούν οι περισσότεροι ομοιοπαθητικοί, όπως προκύπτουν από τις απαντήσεις τους είναι πρώτη κατά προτίμηση του Γιώργου Βυθούλκα, δεύτερη του Roger Morrison, και τρίτη του Wiliam Boericke. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι το 57,9% βρίσκει πολύ σημαντική την μετάφραση της Materia Medica στη μητρική τους γλώσσα. Εδώ πρέπει να κατανοήσει κανείς την εικόνα του φαρμάκου και ίσως για αυτό να χρειάζεται η χρήση και η απόδοση των εννοιών στην μητρική γλώσσα των χρηστών. 5.2 ΜΗΧΑΝΗ ΕΞΑΓΩΓΗΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ-ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Η ανάλυση του ιστορικού από την άλλη είναι η διαδικασία εκτίμησης των συμπτωμάτων για την διεξαγωγή ενός αποτελέσματος, μιας διάγνωσης και της τελικής συνταγογράφησης. Οι πιο νέοι ομοιοπαθητικοί αφού ολοκληρώσουν την καταγραφή του ιστορικού περνούν στην επόμενη φάση της ανάλυσής του. Εδώ κάνουν χρήση του Ρεπέρτορυ και της Materia Medica. Καταγράφουν στο χαρτί το ιστορικό χωρίς να διακόπτουν τη ροή της συνεδρίας και μετά το αναλύουν με το υπολογιστικό λογισμικό ψάχνοντας το κατάλληλο φάρμακο. Αυτό είναι καλύτερο όσον αφορά τη σχέση ιατρού-ασθενούς αλλά θέλει περισσότερο χρόνο και υπομονή του ασθενούς μετά. Επίσης στην μετά ανάλυσή του και εφόσον ο ασθενής έχει φύγει μπαίνουν στην διαδικασία να ψάξουν στο Ρεπέρτορυ τις κατάλληλες ρούμπρικες και ανατρέχουν παράλληλα σε Materia Medica για να πάρουν πληροφορίες για τα πιθανά φάρμακα που σκέφτονται. Δυστυχώς όταν ανακαλύπτουν συμπληρωματικές ερωτήσεις που θα θέλανε να κάνουν στον

70 70 ασθενή τους αυτός δεν είναι παρόν και αναγκάζονται να έρχονται σε επαφή τηλεφωνική μαζί του. Αρκετά χρονοβόρο και πιθανό κόστος αμφισβήτησης από τον ασθενή απέναντι στη γνώση του ιατρού καθώς επίσης και μειωμένης ποιότητας πληροφορία αφού βγαίνει εκτός της ομαλής ροής του ιστορικού. Οι πιο έμπειροι μπαίνουν στην φάση της ανάλυσης ταυτόχρονα με την λήψη του ιστορικού. Ρωτούν, καταγράφουν και ψάχνουν ταυτόχρονα. Κατά την λήψη του ιστορικού από τους πιο έμπειρους σταματάνε πολλές φορές τη ροή της συνεδρίας με τον ασθενή για να ανατρέξουν στο Ρεπέρτορυ τους είτε αυτό είναι σε μορφή βιβλίου, είτε είναι ηλεκτρονικό. Πιο αραιά από τους νεότερους θα χρειαστούν να ανατρέξουν και σε κάποιο βιβλίο Materia Medica έτσι ώστε να ζητήσουν και επιπλέον πληροφορίες από τον ασθενή τους. Πολλοί πάλι στηρίζονται μόνο στις γνώσεις και την εμπειρία τους και διαβάζουν εκτός της ώρας του ιστορικού συγκεκριμένα βιβλία για τον εμπλουτισμό των γνώσεων αυτών. Τα περισσότερα ομοιοπαθητικά λογισμικά υποστηρίζουν ότι δίνουν έγκυρο αποτέλεσμα φαρμάκου και η κύρια χρησιμότητά τους είναι η συμβουλή στη συνταγογράφηση. Από την έρευνά μας προκύπτει ότι οι περισσότεροι χρήστες μάλλον αμφιβάλουν για την εγκυρότητα αυτών των αποτελεσμάτων. Καταρχάς γιατί δηλώνουν ότι η κύρια χρήση των λογισμικών είναι η χρήση του Ρεπέρτορυ Υπάρχουν 2 τρόποι ανάλυσης των επιλεγμένων τελικά ρουμπρικών. Η μια και παλαιότερη είναι το flat repertorization και η άλλη η χρησιμοποίηση των expert system. Η πρώτη μέθοδος σημαίνει ότι το τελικό φάρμακο υπάρχει στο μεγαλύτερο αριθμό επιλεγμένων ρουμπρικών. Αυτό όμως δεν καλύπτει το περιστατικό σύμφωνα με τη θεωρία της κλασσικής ομοιοπαθητικής. Είναι μια καλή βοηθητική πληροφορία που πρέπει όμως να συνδυάζετε με τη γνώση της Materia Medica και προπαντός να γίνεται ανίχνευση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των συμπτωμάτων, του ασθενούς και του φαρμάκου. Εδώ και οι τρεις ομοιοπαθητικοί από αυτούς που πήραμε συνέντευξη και από την μέθοδο της παρατήρησης στα ιατρεία ελέγχουν την απλή καταμέτρηση των ρουμπρικών, συνήθως όμως συμβουλεύονται και το Expert System αν αυτό παρέχεται από το λογισμικό τους. Αυτού του τύπου τα συστήματα είναι πιο πολύπλοκα και βασίζονται σε κάποιους κανόνες, μοντελοποιώντας τους τρόπους χρήσης των δεδομένων που έχουν. Εφαρμόζοντας αυτούς τους κανόνες σύμφωνα με τα δεδομένα που εισάγει ο σχεδιαστής παράγουν νέα πληροφορίαγνώση. Ιστορικά μπορούμε να αναφέρουμε μια πρώιμη μορφή των σημερινών

71 71 υπολογιστών που έκανε flat repertorisation. Αυτά ήταν τα Card Repertories τα οποία χρησιμοποιούσαν μια μέθοδο με ειδικές κάρτες των κυριότερων συμπτωμάτων έτσι ώστε να συνδυάζουν συμπτώματα και φάρμακα για να δίνουν ένα πιθανό αποτέλεσμα φαρμάκου στον ιατρό. Φυσικά είχαν αρκετές ελλείψεις και παρόλο που χρησιμοποιήθηκαν με επιτυχία τη θέση τους σήμερα έρχονται να πάρουν τα λογισμικά προγράμματα των ηλεκτρονικών υπολογιστών με την χρήση πολύπλοκων αλγορίθμων. Από την έρευνά μας προκύπτει ότι υπάρχει και εδώ αμφιβολία των αποτελεσμάτων που δίνουν τα υπάρχοντα λογισμικά και ίσως γι αυτό να υπερτερεί η χρήση του Ρεπέρτορυ παρά του αποτελέσματος στα ομοιοπαθητικά λογισμικά. Παρόλα αυτά οι ομοιοπαθητικοί θεωρούν βασική προϋπόθεση το μεγάλο ποσοστό επιτυχίας στη συνταγογράφηση ως κριτήριο αγοράς και χρήσης ενός ομοιοπαθητικού λογισμικού. Εδώ είδαμε την αμφισβήτηση των αποτελεσμάτων, μια προτεινόμενη μελλοντική μελέτη θα ήταν η σύγκριση των ομοιοπαθητικών λογισμικών που υπάρχουν σήμερα μεταξύ τους ως προς την αποτελεσματικότητά τους εισάγοντας σε αυτά τα ίδια δεδομένα ρουμπρικών από τεκμηριωμένα περιστατικά φαρμάκων (διάγνωσης) που έχουν δουλέψει. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουμε να έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα ως προς την ποσοστιαία προσέγγιση του σωστού προτεινόμενου φαρμάκου. 5.3 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Ένα νέο σύστημα υποστήριξης λήψης αποφάσεων με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές πρακτικής και λαμβάνοντας υπόψη τις προτιμήσεις των χρηστών, πρέπει να στηρίζεται σε νέες τεχνολογικές λύσεις, για να εξασφαλιστεί η επιτυχής υιοθέτηση του από τους χρήστες, η ένταξη στην ροή της καθημερινής εργασίας, και κατά συνέπεια, να υλοποιηθεί η βελτίωση των αποτελεσμάτων της υγειονομικής περίθαλψης. Από τις συνεντεύξεις τέθηκε ο προβληματισμός πάνω στα χαρακτηριστικά των λογισμικών ομοιοπαθητικών προγραμμάτων αν είναι αναγκαία και χρηστικά. Και οι τρεις ιατροί που συμμετείχαν στις συνεντεύξεις αναφέρανε χαρακτηριστικά του λογισμικού τους που σπάνια έως καθόλου τα χρησιμοποιούν είτε γιατί δεν τα έχουν χρειαστεί είτε γιατί δεν τα γνωρίζουν. Το ίδιο προέκυψε και από τις απαντήσεις του ερωτηματολογίου όπου στην ερώτηση πόσο συχνά χρησιμοποιούνται τα χαρακτηριστικά συγχώνευσης ρουμπρικών, δημιουργία προσωπικού Ρεπέρτορυ ή το αρχείο

72 72 επισκέψεων ασθενών, η συντριπτική πλειοψηφία απάντησε καθόλου. Επίσης από τους ερωτηθέντες το μεγαλύτερο ποσοστό (39,5%) σημείωσε ως πολύ σημαντική τη χρήση πολυμέσων για την εισαγωγή-εξαγωγή δεδομένων όπως φωτογραφίες και βίντεο συμπτωμάτων, εργαστηριακών εξετάσεων, απεικονίσεων κ.α. Το μεγαλύτερο ποσοστό που ανέρχεται στο 31,6% θεωρεί πολύ σημαντική τη χρήση της εφαρμογής από κινητό ή άλλη φορητή συσκευή. Επίσης το 71,1% θεωρεί πολύ σημαντική τη συμβατότητα με τα περισσότερα λειτουργικά συστήματα. Ένα ομοιοπαθητικό λογισμικό υποστήριξης κλινικών αποφάσεων πρέπει να απαιτεί την μικρότερη χρονική περίοδο προσαρμογής από το χρήστη και να περιλαμβάνει και δυνατότητες οργάνωσης ιατρείου, ραντεβού, αποθήκευσης στοιχείων ιστορικού κ.α. Από τους ερωτηθέντες οι 26 από τους 38 καταγράφουν το ιστορικό χειρόγραφα. Όσον αφορά την προσαρμογή του χρήστη και την φιλικότητα του κάθε προγράμματος ως προς τον χρήστη παρόλο που οι ερωτηθέντες ιατροί χρησιμοποιούν οι 28 από τους 38 κάποιο ομοιοπαθητικό λογισμικό οι περισσότεροι πάνω από 18 μήνες και στο μεγαλύτερο ποσοστό καθημερινά, οι 16 από αυτούς είναι μέτρια ικανοποιημένοι και το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών βαθμολόγησαν την ευκολία μάθησης, ανάκλησης χρήσης, ευκολία χρήσης και απλότητας με 2 ή 3 σε μια κλίμακα που τους ζητήθηκε να χρησιμοποιήσουν από το 1 έως το 5. Υπάρχει δηλαδή μια δυσανασχέτηση στη χρήση των ήδη υπαρχόντων λογισμικών. Ένα νέο τέτοιου τύπου εργαλείο θα πρέπει να προσφέρει ουσιαστικές λύσεις που καλύπτουν τις ανάγκες και να μπορεί να παραμετροποιηθεί για να καλύψει σχεδόν όλες τις απαιτήσεις ενός σύγχρονου ιατρείου. Μια τέτοια λύση προτείνεται παρακάτω για την γρήγορη και εύκολη εύρεση ρουμπρικών. Όσον αφορά την οργάνωση του ιατρείου ένα ομοιοπαθητικό λογισμικό θα πρέπει να τηρεί τα βασικά προσωπικά και ιδιαίτερα στοιχεία, τα πλήρη ιατρικά νοσηλευτικά δεδομένα του ασθενούς όπως το ατομικό και κληρονομικό του ιστορικό, τη φαρμακευτική του αγωγή, διάφορα χειρουργεία και διαγνώσεις. Το μεγαλύτερο ποσοστό που ανέρχεται στο 39,5% απάντησε ότι θεωρεί πολύ σημαντικό το ομοιοπαθητικό λογισμικό να περιλαμβάνει και το αρχείο των ασθενών. Επίσης σημαντικό είναι να υπάρχει μεγάλος αποθηκευτικός χώρος, να μην ψάχνει ο ιατρός τον ασθενή σε υπέρογκες στοίβες φακέλων και να έχει την εύκολη και γρήγορη ανίχνευση και ταξινόμηση των ασθενών του. Θα πρέπει να μπορεί να τηρεί τα αποτελέσματα όλων των κλινικών, διαγνωστικών και απεικονιστικών

73 73 εξετάσεων ανά επίσκεψη, καλύπτοντας όλες τις απαιτήσεις τήρησης του ιατρικού απορρήτου. Τα συστήματα αυτά μπορούν να φανούν αποτελεσματικά στη βελτίωση της δοσολογίας των φαρμάκων, της προληπτικής φροντίδας και σε άλλα επίπεδα ιατρικής περίθαλψης. Ο γιατρός θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να καταχωρεί τα φάρμακα σε κάθε επίσκεψη, ίσως και να τα εκτυπώνει. Να εκτυπώνει και την συνταγή του ασθενούς. Να παρέχεται η δυνατότητα προσαρμογής των εκτυπωτικών του προγράμματος στις ιδιαίτερες ανάγκες του καθενός. Έτσι θα μειώνεται πολύ ο χρόνος της εργασίας, καθώς ο χρήστης δε θα χρειάζεται να σημειώνει και να γράφει κάτι. Το σύστημα επίσης θα πρέπει να υποστηρίζει τις απαιτούμενες λειτουργίες και σε διάφορες γλώσσες ανάλογα με τη χρήση και την ζήτηση στις διάφορες χώρες, εδώ οι 20 ερωτηθέντες από τους 37 απαντήσανε ότι το θεωρούν πολύ σημαντικό να χρησιμοποιούν το ομοιοπαθητικό λογισμικό υποστήριξης αποφάσεων στην μητρική τους γλώσσα. Ένα άλλο εξίσου σημαντικό πεδίο που θα έπρεπε να λαμβάνει υπόψη του ένα λογισμικό αν θέλει να καλύπτει πλήρως τις ανάγκες ενός ιατρείου είναι το ιστορικό που λαμβάνεται στην δεύτερη επίσκεψη, το follow up. Αυτό είναι η διαδικασία παρακολούθησης της εξέλιξης του ασθενούς σε ένα χρόνιο ή οξύ νόσημα, αφού περάσει το απαιτούμενο χρονικό διάστημα μετά την λήψη της αγωγής. Ο ομοιοπαθητικός εδώ ανατρέχει στα αρχικά συμπτώματα του ασθενούς και σημειώνει την βελτίωση, την χειροτέρευση, την επιμονή ή εξάλειψη τους. Επίσης σημειώνει αν παρουσίασε θεραπευτική επιδείνωση και άλλα χαρακτηριστικά του περιστατικού. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων που ανέρχεται στο 55,3% απάντησε ότι είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει η δυνατότητα καταγραφής παλαιότερων επισκέψεων ΙΝΤΕΡΝΕΤ Όσον αφορά τις παροχές επικοινωνίας ένα νέο λογισμικό θα πρέπει να χρησιμοποιεί τις σύγχρονες τεχνολογίες πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών και το διαδίκτυο για πρόσβαση στις πληροφορίες του ιατρείου ανεξαρτήτου αποστάσεως. Να ενημερώνει τον χρήστη αυτόματα από το Internet για τα νέα στον ιατρικό χώρο αλλά και για νέες εκδόσεις και βελτιώσεις του προγράμματος. Να προσφέρει άμεση, γρήγορη και εύκολη επικοινωνία μεταξύ των ιατρών, μέσω του διαδικτύου και την ανταλλαγή δεδομένων. Επίσης μέσα από το διαδίκτυο δίνεται η δυνατότητα συλλογής δεδομένων σε παγκόσμιο

74 74 επίπεδο με σκοπό την έρευνα και την παραπέρα ανάπτυξη και εδραίωση της ομοιοπαθητικής. Σε μια παγκόσμια βάση δεδομένων θα μπορούν να καταγράφονται εμπεριστατωμένα περιστατικά με σωστή συνταγογράφηση από πιστοποιημένους ομοιοπαθητικούς. Επίσης μέσα από αυτό αναδύεται και η ευκαιρία υλοποίησης της εξέλιξης του Ρεπέρτορυ σύμφωνα με το προτεινόμενο σχέδιο δημιουργίας του Confirmed Repertoty του Γ. Βυθούλκα όπου αυτόματα, στατιστικά θα επηρεάζονται τα βάρη των φαρμάκων και η προσθήκη αυτών σε επιβεβαιωμένα συμπτώματα ( en/ component/ content/ article/ 2285-introduction-to -the-project-.html). Κοινά ομολογούμενο είναι ότι είναι συχνό να έρχονται σε επαφή πολλοί συνάδελφοι μεταξύ τους και να συζητούν διάφορα περιστατικά που τους έχουν απασχολήσει. Αυτό γίνεται είτε τηλεφωνικά, είτε μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ακόμα και με απευθείας συναντήσεις τους. Έτσι ένα τέτοιο λογισμικό πρόγραμμα θα πρέπει να δίνει την δυνατότητα εξαγωγής των στοιχείων που θα χρειαστεί ο χρήστης για να τα χρησιμοποιήσει εκτός της χρήσης της εφαρμογής. Μια διαδικτυακή εφαρμογή δίνει την δυνατότητα αποστολής δεδομένων απ ευθείας με μεταξύ των χρηστών που είναι login να ανταλλάσουν δεδομένα γρήγορα και εύκολα. Εδώ θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ότι η πληροφόρηση της ιατρικής πράξης μέσω ιντερνέτ είναι σημαντική. Η εύρεση του ομοιοπαθητικού ιατρού από έναν ασθενή μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους. Από παλαιότερους ασθενείς οι οποίοι ευεργετήθηκαν από συγκεκριμένο ιατρό, από κάρτες, από την ταμπέλα του ιατρείου, από το ιντερνέτ κ.α. Το Διαδίκτυο παρέχει μια μοναδική ευκαιρία για την πληροφόρηση μιας ιατρική πρακτικής. Από τις απλές πληροφορίες διεύθυνσης, τηλεφώνου, ονόματος ιατρού σε μια γενική ιστοσελίδα όπως το Homeopathy.gr, xrysosodigos.gr κ.α. μέχρι την χρήση και δημιουργία προσωπικής ιστοσελίδας που διαμορφώνει και διατηρεί μια συνεχή διαδικτυακή σχέση ιατρού-ασθενούς ( Το τελευταίο αποτελεί δέσμευση καλής επικοινωνίας γιατρού-ασθενούς, παρέχοντας χρήσιμες πληροφορίες στον ασθενή για τον ιατρό που θα επιλέξει, ενημερώνεται για την γραμμή θεραπείας που ακολουθεί, πιθανές δημοσιεύσεις, τα νέα στο χώρο μέχρι και αποστολή ερωτήσεων προς το ιατρό (M. A. Winker et al, 2000).Μια τέτοια εφαρμογή διευκολύνει μέχρι και τη ροή του γραφείου αφού ήδη ο ασθενής μπορεί να καλύψει κάποιες απορίες του μέχρι την ώρα που θα βρεθεί στο χώρο του ιατρείου. Επίσης μια τοποθεσία Web

75 75 μπορεί να είναι ένας οικονομικά αποδοτικός τρόπος για την ενίσχυση κάθε ιατρικής πρακτικής (M. A. Winker et al, 2000). Είναι πολύ μικρό το ποσοστό που εφαρμόζει μια τέτοια τακτική ιστοσελίδας στο διαδίκτυο και αρκετά μεγάλο το ποσοστό λήψης χώρου σε ήδη υπάρχουσες ιστοσελίδες. Μια μελέτη στην Ελλάδα έδειξε (Ρουμελιωτάκη-Χρονάκη 2009) ότι: Το 2005 σε συνολικό δείγμα ετών ατόμων, οι 375 ήταν χρήστες διαδικτύου 258 (68,8%) και συγκεκριμένα οι 130 (34,7%) για θέματα υγείας. Το 2007 σε συνολικό δείγμα ετών ατόμων, οι 369 ήταν χρήστες διαδικτύου 274 (74,3%) και συγκεκριμένα οι 195 (52,8%) για θέματα υγείας. Κανένα από ομοιοπαθητικά λογισμικά υποστήριξης κλινικών αποφάσεων που κυκλοφορούν δεν έχουν κάτι σχετικό. Έχουν όμως τις δικές τους ιστοσελίδες στις οποίες ίσως θα μπορούσαν να παρέχουν χώρο για τα στοιχεία των ιατρών-χρηστών με την αγορά-χρήση του προϊόντος. Εικόνα (4). Χρήση του διαδικτύου γενικά και για θέματα υγείας. (WHO/e Health Consumer Trends, Survey 2007)