ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ

Transcript

1 1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΗΧΟΥ & ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ( SNOEZELEN ) ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΗΜΕΡΑΣ «4 ΕΠΟΧΕΣ» ΤΟΥ ΨΝΠΟ ΣΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΜΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΛΗΞΟΥΡΙ 2010

2 2 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΗΧΟΥ & ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Α.Μ Επιβλέπων : ΔΗΜΟΥΛΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ MSc Επιτροπή Αξιολόγησης : Ημερομηνία παρουσίασης : Αύξων Αριθμός Πτυχιακής Εργασίας :

3 3 Στη μνήμη του.

4 4 Ευχαριστίες Με βαθιά ευγνωμοσύνη θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους με βοήθησαν και με ενέπνευσαν για την ολοκλήρωση αυτής της εργασίας. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τα ακόλουθα άτομα για το χρόνο που διέθεσαν, για την στήριξη και τη συνεισφορά τους, για την σύνταξη και μορφοποίηση της εργασίας μου. Πρώτα από όλα θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέπων καθηγητή μου Κ. Δημήτρη Δημουλιό, όπου με την σωστή καθοδήγηση του σε τέτοιου είδους εργασιών, στα θέματα σχετικά με τα άτομα που αντιμετωπίζουν ψυχοκοινωνικά προβλήματα με βοήθησε στην διεκπεραίωση της. Επίσης, ευχαριστώ τον Επιστημονικά Υπεύθυνο του Κέντρου Ημέρας «4 Εποχές» Κ. Δημήτριο Μπέη για την βοήθεια και προμήθεια πληροφοριών και βιβλιογραφικού υλικού. Θα ήθελα να ευχαριστήσω την Εργοθεραπεύτρια Ματζάλα Ευφροσύνη και τον Μουσικοθεραπευτή Κ. Κυριακούλη Αναστάσιο για τις χρήσιμες πληροφορίες που μου δώσανε σχετικά για την αίθουσα χαλάρωσης ( SNOEZELEN ), τις Εργοθεραπεύτριες ( του Κέντρου Ημέρας «4 Εποχές» ) Μοσχοπούλου Αικατερίνη και Πετρίδου Δήμητρα που με βοήθησαν να έρθω σε επαφή με τα μέλη του Κέντρου και για τις πληροφορίες για τις δομές του ΚΨΥ, την Βρεττού Ανδρονίκη για τη συγκέντρωση υλικού σχετικά για τα άτομα που πάσχουν από ψυχική ασθένεια την Στατιστικολόγο-Μαθηματικό Παπαγεωργίου Ματίνα για την βοήθεια της στο κομμάτι της ανάλυσης των ερωτηματολογίων της έρευνας, και τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω όλα τα μέλη του Κέντρου Ημέρας Κατερίνης Οι 4 Εποχές για την προθυμία τους και συνεργασία τους στην εκπόνηση των ερωτηματολογίων, της έρευνας.

5 5 Περίληψη Στόχος αυτής της πτυχιακής εργασίας είναι να διαπιστωθεί η θεραπευτική επίδραση της μουσικής και του ήχου, δηλαδή το πώς βοηθάει η μουσική και ειδικότερα ο ήχος θεραπευτικά στα άτομα με ψυχική ασθένεια. Θα καταλάβουμε και θα κατανοήσουμε την θεραπευτική πλευρά και την χρησιμότητα μιας συγκεκριμένης μουσικής που βοηθά στην ψυχική αποκατάσταση ενός ατόμου. Μέσα από αυτή την έρευνα θα υποστηριχθεί η θεραπευτική πλευρά της μουσικής όχι μόνο για τις ασθένειες που μπορεί να θεραπεύει είτε είναι ψυχικές ή σωματικές, αλλά και τις επιδράσεις που έχει στη διάθεση του ανθρώπου και πόσο βοηθά στην καθημερινή μας ζωή. Σκοπός αυτής της εργασίας είναι μέσα από την βοήθεια των ερωτηματολογίων, να κατανοήσουμε την αποτελεσματικότητα και την χρησιμότητα του πολυαισθητηριακού δωματίου SNOEZELEN. Συγκεκριμένα θέλουμε να διαπιστώσουμε για ποιες συγκεκριμένες παθήσεις συμμετέχουν τα άτομα, σε ποιους απευθύνετε στο χώρο και για πόσο χρονικό διάστημα. Παράλληλα θα γίνει προσπάθεια να διαπιστωθεί η θεραπευτική βοήθεια του ήχου στα άτομα που εισέρχονται στο χώρο, και πως ο συγκεκριμένος χώρος βελτιώνει την ψυχοκοινωνική κατάσταση τους. H μέθοδος στην οποία στηρίχτηκε η εργασία ήταν το ερωτηματολόγιο. Συγκεκριμένα δόθηκαν σε 22 άτομα που εισέρχονται στον χώρο (αίθουσα χαλάρωσης) και όπου τους βοηθά ο χώρος να μειώνουν τα επίπεδα άγχους τους. Παράλληλα πραγματοποιήθηκε και συνέντευξη ενός μουσικοθεραπευτή. Τα στοιχεία των ερωτηματολογίων αναλύθηκαν έπειτα στατιστικά, και έγιναν σχεδιαγράμματα χρησιμοποιώντας το πρόγραμμα excel. Επιπλέον, πολύ σημαντική ήταν για την μελέτη αυτού του θέματος και η βιβλιογραφική ανασκόπηση. Τα αποτελέσματα της εργασίας επικεντρώνονται στην κατανόηση και στην αντίληψη των συμμετεχόντων στην έρευνα για τον σημαντικό ρόλο της μουσικής και του ήχου που προσφέρει η αίθουσα χαλάρωσης απέναντι στις διαταραχές του άγχους.

6 6 Περιεχόμενα Ευχαριστίες 4 Περίληψη 5 Εισαγωγή 8 Γενικό μέρος (Θεωρία) 1. Εισαγωγή στη μουσικοθεραπεία Ιστορική αναδρομή Η μουσικοθεραπεία στη πάροδο των χρόνων Η μουσική στην θεραπεία Περιπτώσεις όπου απευθύνετε η Μουσικοθεραπεία Η επίδραση της μουσικής στην ψυχολογία του ανθρώπου Οι ιδιότητες της μουσικής, χρήσιμα εργαλεία της μουσικοθεραπείας Ο μουσικοθεραπευτής Η μεθοδολογία εφαρμογής της μουσικοθεραπείας Η μουσικοθεραπεία ως διαγνωστικό όργανο Εξέταση σε μη λεκτικό επίπεδο Η μουσικοθεραπεία ως θεραπευτικό όργανο Η εφαρμογή της μουσικοθεραπείας σε μεμονωμένα άτομα Η εφαρμογή της μουσικοθεραπείας σε ομάδες Το τέλος της θεραπείας Άνθρωπος και ψυχική υγεία H έννοια της ψυχικής ασθένειας Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση Παρουσίαση κλινικών δομών - στεγαστικών και εργασιακών Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Πέτρας Ολύμπου (ΨΝΠΟ) Κέντρο Ψυχικής Υγείας ( ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ) Το Κέντρο Ημέρας «4 Εποχές» Το Πολυαισθητηριακό Δωμάτιο, του Κέντρου Ημέρας 4 Εποχές Βασικά σημεία Το Πολυαισθητηριακό δωμάτιο (ή Αίθουσα χαλάρωσης SNOEZELEN) 33

7 7 5.1 Το πολυαισθητηριακό περιβάλλον Ιστορική προέλευση της Ονομασίας του Πολυαισθητηριακού δωματίου SNOEZELEN Στόχοι του Snoezelen Προτάσεις για την χρήση του Snoezelen Snoezelen και η προσέγγιση της αισθητηριακής διέγερσης Δημιουργώντας ένα Snoezelen περιβάλλον Η δημιουργία της προσέγγισης, της εφαρμογής και της φιλοσοφίας Ο σκοπός του Snoezelen στην Ψυχιατρική 38 Ειδικό μέρος (έρευνα) 6. Μεθοδολογία Σκοπός της Έρευνας-Ερευνητικά ερωτήματα και υποθέσεις Τόπος διεξαγωγής της μελέτης και μέθοδος Δείγμα Συμμετεχόντων και κριτήρια εισόδου και αποκλεισμού Στατιστική ανάλυση 42 Συμπεράσματα 52 Βιβλιογραφία, πηγές και βοηθήματα 53 Παράρτημα 56 Ερωτηματολόγιο έρευνας για τους θεραπευόμενους 56

8 8 Εισαγωγή Μουσικοθεραπεία, λέξη σύνθετη από τις λέξεις μουσική και θεραπεία που και οι δυο είναι έννοιες πολύ πλατιές, δύσκολες και αρκετά διφορούμενες. Η μουσική εξημερώνει τα ήθη, αυτή η γνωστή έκφραση υπάρχει σε όλες τις γλώσσες και ανταποκρίνεται μέσα από την εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας. (Πολυχρονιάδου, 1995) Η μουσική ουσιαστικά είναι μια εμπειρία συναισθηματική. Συνοδεύει τον άνθρωπο σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής του, αντανακλά ακόμη και την πιο ευαίσθητη χορδή της ψυχής του και οδηγεί τον άνθρωπο σε πολύ βαθιές και προσωπικές συγκινήσεις. Ο άνθρωπος γνωρίζει από την πορεία της ζωής του την δυνατή επίδραση της μουσικής και για αυτό και τη χρησιμοποιεί ανάλογα με τις ανάγκες του. Παίζει με τη μουσική στους ραδιοφωνικούς σταθμούς, ψάχνει να βρει εισιτήρια για μια συναυλία, πηγαίνει σε μέρη με μουσική που του αρέσουν για να χαλαρώσει, να ονειρευτεί, να θυμηθεί, να νοσταλγήσει, να ποθήσει, να εκφραστεί, να μοιραστεί, να έχει συντροφιά στον πόνο, να μην έχει το άγχος της μοναξιάς του. Αυτή είναι η θεραπευτική ιδιότητα της μουσικής με λίγα λόγια, που όμως μπορεί να αλλάξει την ψυχοσωματική κατάσταση των ανθρώπων. Η μουσικοθεραπεία είναι επιστήμη, για προσωπική σχέση και τέχνη! σαν επιστήμη ενδιαφέρετε για τα αποτελέσματα που μπορούν να μετρηθούν, τις επιδράσεις της μουσικής στην ανθρώπινη φυσιολογία. Όπως για παράδειγμα την ρύθμιση του κυκλοφοριακού, της αρτηριακής πίεσης, του αναπνευστικού, την μεγαλύτερη ανοχή στο σωματικό πόνο, την μείωση αγχολυτικών και αναισθητικών φαρμάκων, την μείωση του περί εγχειρητικού πόνου και την γρήγορη ανάρρωση. Σαν διαπροσωπική σχέση δανείζετε μεθόδους και τεχνικές από γνωστές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις προκειμένου να προστατεύσει την σχέση εμπιστοσύνης μουσικοθεραπευτική-πελάτη. Χρησιμοποιεί δηλαδή έγκυρο και αποδεκτό παγκοσμίως κώδικα ώστε να εκτιμήσει, να αναλύσει, να ερμηνεύσει και να αξιολογήσει την θεραπευτική πορεία του πελάτη, αλλά και την σχέση του με τον θεραπευτή.

9 9 Σαν τέχνη, αγγίζει την καλλιτεχνική φύση του ανθρώπου και δημιουργεί της κατάλληλες συνθήκες για αυτοπραγμάτωση αφυπνίζοντας την γενετήσια ικανότητα του ανθρώπου για δημιουργική δράση και συνύπαρξη με το περιβάλλον του. Πρόκειται λοιπόν για μια δημιουργική πορεία της σχέσης μουσικοθεραπευτή-πελάτη-μουσικής με σκοπό να οδηγήσει στην ποθητή αλλαγή του τρόπου ζωής του ανθρώπου. (Τάτση & Τσούτση, 2007) Αυτή η εργασία ασχολήθηκε με το Πολυαισθητηριακό δωμάτιο, ή αίθουσα χαλάρωσης, ή δωμάτιο δημιουργικής απασχόλησης SNOEZELEN. Είναι ένας χώρος ο οποίος βρίσκετε μέσα στο Κέντρο Ημέρας της Πόλης της Κατερίνης (Οι 4 Εποχές) που είναι μια από τις δομές του Κέντρου Ψυχικής Υγείας του ΨΝΠΟ ( Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Πέτρας Ολύμπου ). Έτσι μελετήθηκε κατά πόσο βοηθάει θεραπευτικά ο χώρος αυτός, που μέσω χαλαρωτικών ερεθισμάτων ( εικόνες, ήχοι, αφή αντικειμένων, οσμές, γεύσεις ) επηρεάζουν μέσω αισθήσεων τον ψυχισμό και δρουν θετικά στην πτώση του άγχους, που για πολλούς ανθρώπους αλλά κυρίως για αυτούς που αντιμετωπίζουν ψυχοκοινωνικά προβλήματα είναι καθημερινό φαινόμενο. Έτσι για να διαπιστωθεί αν η μουσική και γενικότερα ο ήχος, μπορούν να διαχειριστούν τις διαταραχές του άγχους σε μεγαλύτερο επίπεδο από τις άλλες αισθήσεις, έγινε έρευνα με την χρήση του ερωτηματολογίου σε ομάδα ατόμων που εισέρχονται στο χώρο και που πάσχουν από διαταραχές αυτές. Στην αρχή της εργασίας γίνεται μια γενική επισκόπηση της μουσικοθεραπείας. Υπάρχουν αναφορές της στην Αρχαία Ελλάδα και γίνεται αντιληπτό πως λειτούργησε κατά το πέρασμα των αιώνων. Επικεντρώνεται στη μουσική και στον ήχο, αναλύοντας τα ως φυσικά φαινόμενα και δίνοντας πληροφορίες για την χρησιμότητα τους. Έπειτα αναφέρονται στην θεραπεία μέσω της μουσικής, οι μέθοδοι μουσικοθεραπείας, τα είδη του μουσικού αυτοσχεδιασμού, ο ρόλος των μουσικών οργάνων. Αργότερα παρουσιάζονται οι διαταραχές του άγχους, τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κάθε διαταραχής, ο τρόπος που γίνεται η διάγνωση και ο εντοπισμός του άγχους, η καταπολέμηση των διαταραχών του άγχους μέσω της μουσικής. Το δεύτερο μέρος της εργασίας αναλύει την έρευνα και την στατιστική ανάλυση που έγινε για αυτή την μελέτη. Μέσα από την έρευνα αποδεικνύεται ο τρόπος και το ποσοστό επιρροής της μουσικής στα άτομα που κάνουν χρήση του δωματίου

10 10 SNOEZELEN και που πάσχουν από διαταραχές του άγχους με αποτέλεσμα την ύπαρξη μιας εικόνας της δύναμης της μουσικοθεραπείας.

11 11 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ (ΘΕΩΡΙΑ) 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ 1.1 Ιστορική αναδρομή Εικόνα 1 1 πακάκειαν» Η θεραπευτική χρήση της μουσικής έχει ιστορία μεγαλύτερη των τριάντα χιλιάδων χρόνων. Την εποχή εκείνη, οι αρρώστιες αποτελούσαν μεγάλο μυστήριο και οι άνθρωποι πίστευαν ότι η αιτία τους ήταν κάποιο κακό πνεύμα, το οποίο έπρεπε να φύγει από το μυαλό αλλά και από το σώμα του πάσχοντας ανθρώπου. Με τον ύμνο, τον παιάνα, «όμνυμι Απόλλωνα Ιατρόν και Ασκληπιόν και υγείαν και καθαρίζονταν ολόκληρες πολιτείες από την χολέρα και την πανούκλα. Με την φλόγα της μουσικής του θεράπευε την φλόγα των πυρετών. Στην Πέργαμο και στην Επίδαυρο, οι Αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν συχνότητες ήχων για θεραπευτικό σκοπό, ενώ ο Πυθαγόρας θεωρείτο υποθετικά ότι ήταν ο πατέρας της μουσικοθεραπείας. (Δρίτσας, 2003) Όταν οι ρωμαίοι κυρίευσαν την δυτική Ασία και την Ευρώπη ενσωμάτωσαν τις πρακτικές των Ελλήνων με τις θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής, στον δικό τους πολιτισμό. Όπως οι Έλληνες έτσι και οι Ρωμαίοι πίστεψαν ότι το σώμα και η ψυχή πρέπει να βρίσκονται σε ενότητα μεταξύ τους. Έτσι σύμφωνα με αυτό η μουσική αποτελούσε μια μορφή ψυχοθεραπείας και ο ρόλος της ήταν τόσο θεραπευτικός όσο και προληπτικός. Παρά το γεγονός ότι οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν την μουσική για την ψυχοθεραπευτική της αξία, ορισμένες αναφορές που έχουν σωθεί δείχνουν ότι είχε και αποτελέσματα στο σώμα. (Παπαδοπούλου, 2004) 1 Ο Αυλός του Πάνα,

12 12 Εικόνα 2 Σε πολλούς λαούς η μουσική ήταν 2 συνδεδεμένη με τους θεούς και ως εκ τούτου μπορούσε να θεραπεύσει και όλες τις ασθένειες. Στους ιατρικούς αιγυπτιακούς πάπυρους του 1500 π.χ. οι οποίοι ανακαλύφθηκαν το 1899, αναφέρεται ότι η μουσική είχε πολύ ευνοϊκή επίδραση στην γονιμότητα της γυναίκας, Οι φθόγγοι είχαν μαγικές ιδιότητες και δυνάμεις για τους Αιγυπτίους. Με μια ειδική μουσική που συνδυαζόταν με χορό οι άνθρωποι κατασκεύαζαν τα πνεύματα των νεκρών. Στην Μεσοποταμιά συνέδεαν τα μουσικά διαστήματα με τις εποχές οι οποίες ήταν ευεργετικές για τους ανθρώπους. Οι θεοί τους ήταν συνδεδεμένοι με ήχους, όπως ο θεός Εα με τον ήχο του τυμπάνου balag, ή η παρθένα Ιστάρ λεγόταν και απαλή καλαμένια φλογέρα, ενώ ο σύντροφος της ο Ταμούζ λεγόταν τρυφερή φωνή. Στην Ινδία η μουσική απεικόνιζε την διάσπαση του κύκλου γέννησηςθάνατος-μετεμψύχωσης. Η δύναμη της μουσικής και μάλιστα των τονισμένων λέξεων επηρέαζε την τάξη του σύμπαντος. Για τους λαούς στην Αφρική η μουσική επίσης έπαιζε έναν σημαντικό ρόλο στις θεραπευτικές τελετές. Οι πρωτόγονοι λαοί πίστευαν ότι ο κάθε άνθρωπος έχει έναν ιδιαίτερο και ξεχωριστό που τον καθιστά ευάλωτο στην μαγεία. Όταν οι μάγοι-ιατροί ανακαλύπτουν αυτόν τον ήχο τότε μπορούσαν να θεραπεύσουν τους ασθενείς τους. (Τάτση & Τσούτση, 2007) 3 Εικόνα Η μουσικοθεραπεία στο πέρασμα των χρόνων Η δραστηριότητα στο πεδίο της μουσικοθεραπείας αυξάνετε με γρήγορο ρυθμό, επαληθεύοντας την πρόβλεψη που είχε κάνει η Alice Bailey στο βιβλίο της 2 Αιγυπτιακή τοιχογραφία, όπου απεικονίζει γυναίκες της αρχαίας Αιγύπτου 3 Θεότητα της Μεσοποταμίας, η παρθένα Ιστάρ με μια απαλή καλαμένια φλογέρα

13 13 «Εσωτερική θεραπεία», το 1926 και έλεγε ότι η μουσική θα αναδειχτεί σε ένα από τα πιο κύρια μέσα θεραπείας ως το τέλος του 21 ο αιώνα. Το 1919 το πανεπιστήμιο της Κολούμπια εισήγαγε για πρώτη φορά το μάθημα της μουσικοθεραπείας και το 1944 το πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν που ήταν τότε κολέγιο, κατάρτησε στον πρώτο τετραετή κύκλο σπουδών εξειδίκευσης στον τομέα. Αργότερα ιδρύθηκε η Εθνική Ένωση μουσικής θεραπείας, ακολούθησε η αμερικανική ένωση μουσικών θεραπευτών, και στην δεκαετία του 70 γίνετε η Αμερικανική Ένωση καλλιτεχνών θεραπευτών. Και οι δυο είναι επηρεασμένες από τις αρχές της ψυχολογίας του συμπεριφορισμού, ενώ η Ένωση Καλλιτεχνών Θεραπευτών δέχεται την φιλοσοφία της ανθρωπιστικής ψυχολογίας. Στα μέσα της δεκαετίας του 70 αρχάϊσε η διδασκαλία σε ένα πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, του πρώτου κολεγιακού επιπέδου μαθήματος με θέμα του την μουσική και την θεραπεία. Από τότε πολλά άλλα κολέγια και πανεπιστήμια άρχισαν να διδάσκουν μαθήματα που αφορούσαν την μουσικοθεραπεία. Είναι σημαντικό να αναφερθεί και η ανάπτυξη της τεχνικής υποβολής νοερών εικονιδίων μέσω της μουσικής, το Τον Ιούλιο του 1986, ένα εναλλακτικό κολέγιο του Κολοράντο, ανακοίνωσε ότι θέλει να εισάγει ένα νέο κύκλο σπουδών μουσικής θεραπείας σε πτυχιακό επίπεδο. Ταυτόχρονα στο Κεντάκι, δόθηκε έγκριση για την ίδρυση κέντρο μουσικών και ιατρικών σπουδών υπό την αιγίδα του Ψυχιατρικού τμήματος της ιατρικής σχολής του πανεπιστημίου. (Τάτση & Τσούτση, 2007) 2. Η μουσική στην θεραπεία Η Μουσικοθεραπεία είναι μια μορφή δημιουργικής ψυχοθεραπείας μέσω τέχνης κατά την οποία η προσοχή του θεραπευτή εστιάζεται στην δημιουργία και αξιολόγηση της εξελισσόμενης θεραπευτικής σχέσης με την βοήθεια της μουσικής και των ήχων. Η σχέση αυτή δημιουργείται κυρίως μέσω του μουσικού αυτοσχεδιασμού ή της μουσικής ακρόασης. Κατά τη διάρκεια της συνεδρίας, ο θεραπευτής και οι συμμετέχοντες είτε ακούγοντας μουσική, είτε χρησιμοποιώντας απλά μουσικά όργανα που δεν απαιτούν μουσική γνώση, δημιουργούν ένα μοναδικό μουσικό δρώμενο. Κατά τη μουσικοθεραπευτική διαδικασία, τα άτομα μπορούν να εκφράσουν και να

14 14 επεξεργαστούν συναισθήματα μέσω της μουσικής, να διευρύνουν τις εμπειρίες και την αυτογνωσία τους, να βελτιώσουν την κοινωνικότητά τους και να αξιοποιήσουν την δημιουργικότητά τους. O μουσικοθεραπευτής είναι ειδικά εκπαιδευμένος, με άριστες γνώσεις μουσικής και ψυχολογίας ώστε να οδηγεί και να στηρίζει τη θεραπευτική διαδικασία με ευαισθησία, δημιουργικότητα και ευελιξία. Έτσι, το μουσικό δρώμενο γίνεται αντικείμενο συζήτησης, επεξεργασίας και εμβάθυνσης, εστιάζοντας στην επαναφορά, διατήρηση και προαγωγή της ψυχικής, σωματικής και πνευματικής υγείας. (Πολυχρονιάδου, 1995) Περιπτώσεις όπου απευθύνεται η μουσικοθεραπεία Η Μουσικοθεραπεία απευθύνεται σε ενήλικες, εφήβους και παιδιά, εφαρμόζεται σε ατομικό ή ομαδικό επίπεδο, και σε οποιαδήποτε ψυχοσωματική κατάσταση, όπως και άλλες μορφές ψυχοθεραπείας. Ενδεικτικά, οι μουσικοθεραπευτές αναλαμβάνουν περιπτώσεις όπως: Ανάπτυξη προσωπικότητας Συναισθηματικές/αγχώδεις διαταραχές Κατάθλιψη Ψυχοσωματικές διαταραχές Ψυχιατρικές παθήσεις Αναπτυξιακές Διαταραχές (νοητική στέρηση, αυτισμός κλπ) Μαθησιακές δυσκολίες Ογκολογία Νευρολογικές παθήσεις Αποκατάσταση-Κοινωνική επανένταξη (ιατρική-ψυχιατρική) Γυναικολογία (εγκυμοσύνη, κλπ) Απεξάρτηση Γεροντολογία

15 15 Παιδιατρική (ΨΝΠΟ, Πρότυπο Δίκτυο Παροχής Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, και από το Κέντρο Ψυχικής Υγείας Κατερίνης, 2010) Η επίδραση της μουσικής στην ψυχολογία του ανθρώπου Με την μουσική και τον ρυθμό της αλλάζει η διάθεση του ενήλικα ανθρώπου, σε έρευνες που έγιναν παρατηρήθηκε ότι σε ψυχιατρικές κλινικές όπου οι ασθενείς ήταν επιθετικοί και ότι δεν συνεργαζόντουσαν με τους γιατρούς και το υπόλοιπο προσωπικό, με την τοποθέτηση μεγάφωνων σε κατάλληλα σημεία του ιδρύματος και με την κατάλληλη μουσική σε συγκεκριμένες ώρες οι ασθενείς από την πρώτη κιόλας εβδομάδα έδειξαν αλλαγή στην συμπεριφορά τους και άρχισαν να δείχνουν αλλαγές στις συνήθειες τους ξεχνώντας και την καχυποψία τους. Ανάλογη βελτίωση παρατηρήθηκε και σε εργοστάσια που τους είχε υποδειχθεί να χρησιμοποιούν κατάλληλη απαλή μουσική. Οι εργαζόμενοι σε αυτά τα εργοστάσια κατάφεραν να έχουν μεγαλύτερη και ποιοτικά καλύτερη παραγωγή, προς όφελος του εργοστασίου αλλά και προς όφελος των ίδιων. Η ίδια παραγωγικότητα παρουσιάστηκε και σε άτομα που ασχολούνται με την οικοκυρική, κυρίως γυναίκες. Λόγω της ηρεμίας που αισθάνονται οι νοικοκυρές από την απαλή μουσική, μαγειρεύουν πιο νόστιμα και πιο ελκυστικά φαγητά τα οποία συνδέονται από την καλή και ευγενική συμπεριφορά της νοικοκυράς. Πράγμα το οποίο δεν περνά απαρατήρητο και έχει ως συνέπεια οι σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας να συσφίγγονται και να γίνονται καλύτερες. Θα πρέπει ακόμα να συμπληρώσουμε πως η επίδραση που ασκεί η μουσική στην ψυχολογία του ανθρώπου, είναι πιο έντονη όταν πρόκειται για άτομο με αδύνατη μουσική μόρφωση. Αντίθετα ένα άτομο με μουσική καλλιέργεια και πλατεία γνώση της μουσικής και της τέχνης, έχει μια κριτική προδιάθεση απέναντι σε κάθε νέα ακρόαση που τον κάνει να αναπτύσσει αντιστάσεις και να μην αφήνει εύκολα στην συγκινησιακή επίδραση της μουσικής. Με βάση όλα αυτά τα δεδομένα γίνετε η επιλογή των μουσικών κομματιών που χρησιμοποιούνται στην μουσικοθεραπεία, ανάλογα με την προσωπικότητα του ατόμου. (Πολυχρονιάδου, 1995)

16 Οι ιδιότητες της μουσικής, χρήσιμα εργαλεία της μουσικοθεραπείας Η μουσική είναι μια ουσιαστικά συναισθηματική εμπειρία που μπορεί να συνοδεύσει τον άνθρωπο σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής του, να καθρεφτίσει όλες τις ψυχοσωματικές του καταστάσεις και να τον οδηγήσει ακόμη και σε βαθύτερες και ιδιαίτερα προσωπικές συγκινήσεις. Είναι γεγονός και όλοι το έχουμε νιώσει κάποια στιγμή στη ζωή μας ότι η ακρόαση μουσικής, όπως και ο χορός, βοηθούν στην έγκριση των λεγόμενων «ορμονών της ευτυχίας». (Πολυχρονιάδου, 1995) Έχει αποδειχτεί επιστημονικά, η ιδιαιτέρως σημαντική επίδραση της μουσικής στον άνθρωπο μέσα από το ακουστικό νεύρο που καταλήγει στον μέσο εγκέφαλο και δρα στο συγκινησιακό πεδίο του ανθρώπου. Έτσι χρησιμοποιείται η μουσική και στην Ιατρική, προκειμένου να ρυθμίσει την αρτηριακή πίεση και την κυκλοφορία του αίματος, να συμβάλει στη μείωση των φαρμάκων, να χαλαρώσει το μυϊκό και νευρικό σύστημα και να επισπεύσει την ανάρρωση. Αυτή είναι η θεραπευτική ιδιότητα της μουσικής, η οποία όμως υπόσχεται μόνο πρόσκαιρες αλλαγές στην ψυχοσωματική κατάσταση του ανθρώπου κι όχι καθολικές ούτε ουσιαστικές. Για να γίνει ουσιαστική θεραπεία με μακροπρόθεσμες αλλαγές και βαθιά μεταμορφωτική επίδραση στον άνθρωπο χρειάζεται η μουσικοθεραπεία, όπου βασική προϋπόθεση είναι η δημιουργία μουσικοθεραπευτικής σχέσης με έναν εξειδικευμένο και μόνο μουσικοθεραπευτή και σε συγκεκριμένο επιστημονικό πλαίσιο. Η μουσικοθεραπεία είναι η επιστήμη που ασχολείται με την επίδραση της μουσικής στον εγκέφαλο και το σώμα του ανθρώπου, αλλά κυρίως βασίζεται στη διαπροσωπική σχέση και δανείζεται τεχνικές και μεθόδους από την κλινική ψυχολογία. (Ψαροπούλου, 1992)

17 Ο μουσικοθεραπευτής Ο μουσικοθεραπευτής εργάζεται σε διάφορα πλαίσια όπως τομείς ψυχικής υγείας, νοσοκομεία, ειδικά σχολεία, κοινωνικές υπηρεσίες, κλπ. Επιπλέον, ο μουσικοθεραπευτής εργάζεται και ιδιωτικά, ανάλογα με τον τομέα στον οποίο ειδικεύεται. Η εκπαίδευση του μουσικοθεραπευτή περιλαμβάνει κατά βάση μαθήματα κλινικής ψυχολογίας και εξειδίκευση σε τουλάχιστον μία ψυχοθεραπευτική προσέγγιση. Επίσης απαιτούνται μαθήματα κλινικού μουσικού αυτοσχεδιασμού και γενικότερα στην εξειδικευμένη χρήση της μουσικής, μουσικοθεραπευτικές ομάδες με εκπαιδευτικό-θεραπευτικό στόχο, πρακτική εξάσκηση και εποπτεία από εξειδικευμένους μουσικοθεραπευτές από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Παρέχεται η δυνατότητα παρακολούθησης τριετούς Μεταπτυχιακού Προγράμματος Εκπαίδευσης για τη Μουσικοθεραπεία. Πρόκειται για πρόγραμμα εκπαίδευσης οργανωμένο σύμφωνα με τα πρότυπα του αντίστοιχου Μεταπτυχιακού Προγράμματος Μουσικοθεραπείας του Πανεπιστημίου New York University (NYU). Το πρόγραμμα, το οποίο λειτουργεί στην Αθήνα αλλά και στη Θεσσαλονίκη, απευθύνεται σε πτυχιούχους ή σπουδαστές Ανώτερης, Ανώτατης εκπαίδευσης και Ωδείων, καθώς επίσης σε ψυχολόγους, θεραπευτές και εκπαιδευτικούς με γνώσεις μουσικής. Το πρόγραμμα αναγνωρίζεται επίσης και από αγγλικά πανεπιστήμια. Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση των δύο πρώτων χρόνων σπουδών στην Ελλάδα, παρέχεται η δυνατότητα για συνέχιση σπουδών στο NYU και σε αγγλικά πανεπιστήμια με σκοπό την απόκτηση Master. (Ψαροπούλου, 1992) 2.2 Η μεθοδολογία εφαρμογής της μουσικοθεραπείας Η μεθοδολογία της μουσικοθεραπείας μπορεί να χωριστεί σε δυο μέρη, αυτό της διάγνωσης και της θεραπείας. Ο στόχος του πρώτου μέρους της μεθοδολογίας αφορά στο να βρεθούν τα σύνολα των ήχων στα οποία το άτομο είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο, ενώ στο δεύτερο μέρος που αναφέρετε στην θεραπεία, στόχος είναι να βρεθούν τα μέσα εκείνα που μπορεί να είτε μια μουσική σύνθεση η κάποιο μουσικό

18 18 όργανο, τα οποία αποτελούν γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ του θεραπευτή και του ασθενή και με βάση αυτό ο ασθενής θα μπορεί να κάνει ένα άνοιγμα στην ζωή του και στην μελλοντική του κοινωνική αποκατάσταση. (Πολυχρονιάδου, 1995) Η μουσικοθεραπεία ως διαγνωστικό όργανο Πριν αρχίσει η εφαρμογή της θεραπείας πάντα προηγείται μια διαδικασία η οποία θα βοηθήσει τον θεραπευτή να συγκεντρώσει όλες εκείνες τις πληροφορίες που χρειάζεται ώστε να εφαρμόσει την κατάλληλη τεχνική θεραπείας. Αρχικά λαμβάνει χώρα μια συνομιλία μέσα από την οποία θα φανεί η προσωπικότητα και το πρόβλημα του έχει ο ασθενής, θα καταγραφεί το ιστορικό και θα γίνει μια πρώτη διάγνωση. Θα καταγραφούν σε γενικές γραμμές οι πρυμίσεις του ασθενή στη μουσική καθώς και ο τρόπος έκφρασης που προτιμά. Σε επόμενο επίπεδο οι ερωτήσεις γίνονται πιο συγκεκριμένες, βάση του ερωτηματολογίου της μουσικοθεραπείας. Ακολουθεί η εξέταση στο μη λεκτικό επίπεδο που γίνετε μέσα από την παρατήρηση του ασθενή μπροστά σε ένα σύνολο κρουστών και ορισμένων μελωδικών οργάνων ώστε να γίνει αντιληπτό με πιο από τα όργανα μπορεί να επικοινωνήσει καλύτερα το άτομο. (Τάτση & Τσούτση, 2007) Με βάση του ερωτηματολογίου μπορούμε να καταλάβουμε σε γενικές γραμμές το ηχητικό μωσαϊκό της προσωπικότητας του κάθε ατόμου. Βέβαια σε κάθε ψυχολογική προσέγγιση, δεν λαμβάνουμε πάντα όλο αυτό τον ηχητικό κόσμο, όμως αποτελείτε από σύμβολα με τα οποία μπορούμε να βοηθήσουμε το άτομο. Αν ο ενδιαφερόμενος για λόγους ασθενείας ή ηλικίας δεν μπορεί ή δυσκολεύετε να μιλήσει, τότε οι ερωτήσεις απευθύνονται σε πρόσωπα του οικογενειακού περιβάλλοντος. (Πολυχρονιάδου, 1995)

19 Εξέταση σε μη λεκτικό επίπεδο Τεστ μουσικής και ηχητικής ευαισθησίας 4 Η εξέταση αυτή αποτελείτε από δυο μέρη: Ένα τεστ προβολής, κατά την διάρκεια του οποίου ο θεραπευτής παρατηρεί και καταγράφει τις αντιδράσεις του ασθενή κατά την διάρκεια της ακρόασης διαφόρων μουσικών κομματιών. Εικόνα 4 Ένα τεστ δημιουργικότητας, κατά την διάρκεια του οποίου ο ασθενής αφήνετε να ενεργήσει αυθόρμητα σε ένα χώρο γεμάτο μουσικά όργανα τα οποία μπορεί να χειρίζεται ελεύθερα. Τεστ μουσικής προβολής Το τεστ αυτό έχει σκοπό να αποκτηθεί όσο το δυνατόν μια εμπεριστατωμένη αλλά και συγκεκριμένη εικόνα της μουσικής δεκτικότητας του ασθενή σε σύντομο χρονικό διάστημα. Εικόνα 5 5 Το τεστ αυτό χρησιμοποιείτε ένα δειγματολόγιο ποικίλων μουσικών αποσπασμάτων που δεν ξεπερνούν όλα μαζί την μια ώρα και περιέχουν μεγάλη ποικιλία μουσικών ειδών (κλασική, σύγχρονη, παραδοσιακή, θορύβους, μελωδίες διαφόρων μουσικών οργάνων, περιπλοκές και απλές συνθέσεις, φωνές κτλ.). κατά την διάρκεια όλης αυτής της διαδικασίας ο θεραπευτής παραμένει σιωπηλός και κρατάει σημειώσεις για την συμπεριφορά του ασθενή του. Το τεστ δίνει σημαντικές πληροφορίες σχετικά με το άτομο που εξετάζετε και την μουσική δεκτικότητα του. (Πολυχρονιάδου, 1995) 4 Παράδειγμα από ένα τεστ δημιουργικότητας, όπου ο ασθενής λειτουργεί αυθόρμητα με τα μουσικά όργανα 5 Τεστ μουσικής προβολής

20 20 Τεστ ηχητικής δημιουργικότητας Το τεστ αυτό διαρκεί από ένα τέταρτο ως και μια ώρα. Ο θεραπευτής διοχετεύει στο χώρο τέσσερις προκλήσεις διάρκειας 2 με 3 λεπτά η κάθε μια, η πρώτη θα είναι ένας ήχος πρωτόγονος όπως χτυπά η καρδιά, οι σφυγμοί, οι ρυθμοί και οι φωνές πρωτόγονων φυλών. Η δεύτερη θα είναι ένας μελωδικός ήχος για παράδειγμα ο ήχος μιας φλογέρας. Η τρίτη μια μουσική πολύ αρμονική και τέλος η τέταρτη θα είναι ηλεκτρονική μουσική. Κατά την διάρκεια της δοκιμασίας αυτής ο ασθενής καλείτε να αντιδράσει με οποιονδήποτε τρόπο στα ακούσματα αυτά, χρησιμοποιώντας ότι υλικό έχει γύρο του. (Πολυχρονιάδου, 1995) Η μουσικοθεραπεία ως θεραπευτικό όργανο Ο θεραπευτής κατά την πρώτη φάση των τεστ της διάγνωσης, έχει συλλέξει αρκετές και πολύτιμες πληροφορίες που θα του φανούν χρήσιμες για την πορεία που θα ακολουθήσει στη δεύτερη φάση της θεραπείας. Θα χρειαστεί να αναπτύξει όλες τις ευαισθησίες, την ικανότητα, εξυπνάδας και φαντασίας του ασθενή ώστε να ανοίξει καινούργια κανάλια επικοινωνίας μαζί του, να τον βοηθήσει στην εκτόνωση αρνητικών συναισθημάτων και εμπειριών και τελικά στην θεραπεία. Την μουσικοθεραπεία μπορεί να την εφαρμόσει κανείς με πολλούς τρόπους και σε πολλές περιπτώσεις. Ορισμένες μέθοδοι μουσικοθεραπείας οι οποίες εμφανίζονται σήμερα συγκεκριμένα στην Γαλλία και μπορούν να καταταχθούν σε τέσσερις βασικές κατηγορίες είναι: Μέθοδοι αποδοχής που βασίζονται στην μουσική ακρόαση Ενεργητικές μέθοδοι που βασίζονται στην ηχητική δημιουργία Ατομικές τεχνικές που εφαρμόζονται σε μεμονωμένα άτομα Ομαδικές τεχνικές που εμφανίζονται σε ομάδες ατόμων (Πολυχρονιάδου, 1995; Τάτση & Τσούτση, 2007)

21 Η εφαρμογή της μουσικοθεραπείας σε μεμονωμένα άτομα Ατομική μουσικοθεραπεία αποδοχής Η ατομική θεραπευτική προσπάθεια συνήθως γίνετε σε τρία στάδια. Η πρώτη φάση χαρακτηρίζετε ως προετοιμασία και κάθαρση, και προκαλείτε μια συγκινησιακή εκτόνωση. Χρησιμοποιείτε κάποιο μουσικό όργανο το οποίο διευκολύνει την διοχέτευση της φορτισμένης ψυχικά και σωματικά ενέργειας. Την κάθαρση μπορούν να προκαλέσουν και κάποιοι ήχοι ή ρυθμοί. Κατά την διάρκεια της πρώτης φάσης, της εκτόνωσης του ασθενή, ο θεραπευτής ολοκληρώνει την παρατήρηση του ασθενούς στο μη λεκτικό πεδίο. Αυτό αποτελεί την δεύτερη φάση της θεραπείας. Έτσι ο θεραπευτής καταλαβαίνει με όλο και μεγαλύτερη σαφήνεια τις αντιδράσεις του ασθενή και μπορεί πιο εύκολα να βρει τρόπους που θα τον βοηθήσουν στην επικοινωνία του με τον ασθενή. Ενεργητική ατομική μουσικοθεραπεία Αποτελεί την τρίτη φάση της θεραπείας και χαρακτηρίζετε από τον ηχητικό διάλογο, ο οποίος αποτελεί τον πολυτιμότερο τρόπο επικοινωνίας στην θεραπεία. Μέσα από αυτόν αποκαλύπτονται όλα τα υποσυνείδητα βιώματα του ασθενή: όνειρα, φοβίες, τραύματα, επιθυμίες Έτσι ο θεραπευτής θα μπορέσει να μεταδώσει στον ασθενή του το ενδιαφέρον για καινούργια πράγματα, την αισιοδοξία για την ζωή, και να τον βοηθήσει να επανενταχτεί σε κοινωνικές ομάδες. (Πολυχρονιάδου, 1995; Τάτση & Τσούτση, 2007) Η εφαρμογή της μουσικοθεραπείας σε ομάδες Για να χρησιμοποιήσουμε την τεχνική της μουσικοθεραπείας σε μια ομάδα ατόμων θα πρέπει η ομάδα αυτή να μην αποτελείτε από πολλά άτομα, ιδιαίτερα αν η ομάδα αυτή περιλαμβάνει και άτομα με πιο σοβαρές παθήσεις, τότε θα ήταν καλό ο αριθμός να μην ξεπερνάει τα 6-7 άτομα. Σε άλλες λιγότερο σοβαρές περιπτώσεις η ομάδα μπορεί να φτάσει και τα 15 άτομα. Η ομάδα της μουσικοθεραπείας στην πορεία της θεραπείας θα ακολουθήσει κάποιες τυπικές φάσεις. Στην αρχή, συνήθως εκδηλώνετε κάποιο άγχος μια

22 22 απομόνωση του κάθε μέλους στον εαυτό του, και ακόμη μια συχνή άρνηση των ατόμων για επικοινωνία με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Η μουσική όμως βοηθά να ξεπεραστεί γρήγορα. (Bohmig, 2009) Η εμφάνιση ενός καινούργιου μέλους στην ομάδα, είναι ικανή να προκαλέσει ανταγωνισμό ανάμεσα στα μέλη της και να επηρεάσει την σωστή λειτουργία της και τη δυναμική της εξέλιξη. Για παράδειγμα ο κάθε ασθενής παίζει για τον εαυτό του χωρίς να ακούει τους άλλους, ή παίζει πιο δυνατά ώστε να μην ακούγονται τα άλλα όργανα που παίζουν. Όμως και πάλι η μουσική σε συνδυασμό με την ψυχραιμία και την ηρεμία του θεραπευτή, βοηθάει στο να ξεπεραστούν σιγά σιγά όλες οι αντιδράσεις και να οδηγηθεί η ομάδα στον αλληλοσεβασμό και την καλή επικοινωνία. Εάν ένας ή περισσότεροι από τους ασθενείς που παίρνουν μέρος στη θεραπεία με την ομάδα, νοσηλεύονται σε κάποιο θεραπευτικό κέντρο ή παρακολουθούνται και από άλλους θεραπευτές ή αν ακολουθούν κάποια ιατρική αγωγή τότε ο θεραπευτής είναι υποχρεωμένος να βρίσκεται σε στενή συνεργασία και με τα άλλα μέλη της θεραπευτικής ομάδας ή τους άλλους υπευθύνους. Ομαδική μουσικοθεραπεία αποδοχής Η μέθοδος αυτή στοχεύει: Το κάθε μέλος να συνειδητοποιήσει πως εκτός από προσωπικές του προτιμήσεις και επιθυμίες, η μουσική έχει και άλλες άπειρες συναισθηματικές αποχρώσεις ανάλογα με την προσωπικότητα και την ιδιοσυγκρασία του ασθενή. Να διευκολυνθεί η έκφραση, η ομιλία, η επικοινωνία, με την ανταλλαγή απόψεων και εντυπώσεων πάνω στο μουσικό θέμα που προτείνεται. Να επιτρέψει στον θεραπευτή να εκβαθύνει στα προβλήματα του ασθενή του, προσπαθώντας να κατανοήσει τις αιτίες των μουσικών του προτιμήσεων. (Bohmig, 2009; Τάτση & Τσούτση, 2007)

23 23 Ενεργητική ομαδική μουσικοθεραπεία Η μέθοδος αυτή βασίζετε κυρίως στον αυτοσχεδιασμό και έχει στόχο την όσο πιο αυθόρμητη γίνετε επικοινωνία μεταξύ των μελών της ομάδας. Για να πετύχει αυτό χρησιμοποιούνται κάποιες τεχνικές. 6 Εικόνα 6 Άλλοτε χρησιμοποιούνται τα μουσικά όργανα του συστήματος Όρφ, άλλοτε ξεκινάει από ένα θόρυβο τυχαίο ή ένα ήχο που ακούγεται στην ομάδα ακολουθώντας τον και διευρύνοντας τον από όλα τα μέλη ομάδας, και άλλοτε η δουλειά γίνετε αποκλειστικά και μόνο πάνω στην ανθρώπινη φωνή, ερευνώντας την ποικιλία των φωνητικών δυνατοτήτων, σε μια συλλογική προσπάθεια επικοινωνίας. Η ενεργητική ομαδική μουσικοθεραπεία επιτρέπει την συνειδητοποίηση σε ένα συμβολικό επίπεδο της αξίας της ομαδικής προσπάθειας και δημιουργίας. (Πολυχρονιάδου, 1995; Bohmig, 2009) 2.3 Το τέλος της θεραπείας Κάθε θεραπεία φτάνει στο τέλος της, είτε επειδή υπάρχουν παράγοντες που δεν είναι δυνατό να εκλεχθούν, είτε επειδή ο ασθενής έχει φτάσει σε ένα πολύ καλό σημείο βελτίωσης και δεν χρειάζεται πλέον την βοήθεια του θεραπευτή του. Όπως και να έχει όμως η διακοπή της θεραπείας θα πρέπει να γίνετε σταδιακά και όχι απότομα. Κάθε θεραπεία δημιουργεί μια σχέση εξάρτησης και αυτή η εξάρτηση πρέπει να προετοιμάζετε από μήνες πριν. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα ασθενών 6 Ομαδική μουσικοθεραπεία με παιδιά Σύστημα μουσικό κινητικής αγωγής που πήρε το όνομα του δημιουργού του, του Γερμανού Κάρλ Όρφ. Πρόκειται για ένα σύστημα που δίνει μεγάλη σημασία στην ανάπτυξη της φαντασίας, της δημιουργικότητας και της πρωτοβουλίας των μελών και πρεσβεύει μια αγωγή βασισμένη στην ένωση μουσικής-κίνησης-λόγου και θα πρέπει να υπάρχει στην γενική εκπαίδευση και να αποτελεί έτσι ένα πολύτιμο μέσο για την ολοκλήρωση του παιδιού σαν σωματικό, ψυχικό και πνευματικό σύνολο

24 24 που έφτασαν σε σημείο να αυτοκτονήσουν επειδή ο θεραπευτής τους έφυγε για διακοπές χωρίς να υπάρχει καμιά ειδοποίηση προς τον ασθενή, ή είτε γιατί άλλαξε εργαστηριακό χώρο. Καθώς έρχεται η στιγμή της τελευταίας συνάντησης, τονίζετε όλο και περισσότερο η βελτίωση που παρουσίασε ο ασθενής από την στιγμή που άρχισε την θεραπεία. Δίνονται πρωτοβουλίες τον ασθενή που αργότερα θα τον βοηθήσουν στο να ανεξαρτητοποιηθεί πιο εύκολα. Εάν ο ασθενής έχει φτάσει σε ένα ικανοποιητικό θεραπευτικό επίπεδο, προσανατολίζετε προς κάποια μουσική εκπαίδευση ή προς άλλες καλλιτεχνικές δραστηριότητες. (Τάτση & Τσούτση, 2007) 3. Άνθρωπος και ψυχική υγεία 3.1 H έννοια της ψυχικής ασθένειας Με τον ίδιο ξεκάθαρο τρόπο που λέει κάποιος ότι «βρέχει» ή «έχει ήλιο», όταν μιλάει κανείς για υγεία και αρρώστια είναι πολιτισμικά αναγκασμένος να δεχτεί έναν διαχωρισμό ανάμεσα σ αυτές τις δυο διαμετρικά αντίθετες έννοιες. Οι δυο αυτές έννοιες μοιάζει να αναφέρονται σε μια απτή και αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα. Έτσι αν κάποιος αναρωτηθεί τι είναι υγεία και τι αρρώστια αναφορικά με τη ζωή, παραπέμπεται σ έναν ορισμό που κάνει παράδοξη την ίδια την ερώτηση. Δηλαδή αρρώστια είναι να μην είναι κανείς υγιής και υγεία να μην είναι άρρωστος. Έτσι δεν παίρνουμε καμία πληροφορία για το περιεχόμενο της κάθε έννοιας και δεν μπορούμε να καταλάβουμε ποια είναι τα όρια που χωρίζουν τη μια απ την άλλη. Η υγεία και η αρρώστια λοιπόν δε μπορούν να οριστούν με βάση συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Δεν είναι συγκεκριμένες πραγματικότητες θετικές ή αρνητικές, αλλά καθορίζονται κάθε φορά μέσα από το σύνολο των αξιών που διαμορφώνουν την κουλτούρα μας και το σκέλος της κοινωνικής οργάνωσης της οποίας αυτή αποτελεί στήριγμα. Έτσι αρρώστια είναι αυτό που καθορίζει την αναστολή της κοινωνικής ζωής, δηλαδή της δραστηριότητας και της εργασίας. Στη συνέχεια αναφέρεται η άποψη του Τh. Szasz για την ψυχική ασθένεια, κατά την οποία η ψυχιατρική ετικέτα εξαρτάται περισσότερο από την κοινωνική περίσταση, τις κοινωνικές πιέσεις μαζί μ ένα πρωτόγονο είδος ψυχιατρικής λογικής

25 25 που ενθαρρύνει τους ψυχιάτρους να χρησιμοποιήσουν οποιαδήποτε ψυχιατρική έννοια και να διατυπώσουν τις μορφές της παθολογικής συμπεριφοράς. Κάτι αντίστοιχο διαφαίνεται και στην άποψη του K. Γρίβα για την ψυχική ασθένεια, αφού αναφέρει ότι «πρόκειται για μια συγχυτική, κατακερματισμένη και αδιέξοδη απάντηση της ατομικής προσωπικότητας, στη σύγχυση, τον κατακερματισμό και το αδιέξοδο που της επιβάλλει μια νοσογόνα κοινωνική δομή. Είναι η τραγικότερη, ολοκληρωτικά αλλοτριωμένη, ατομική αντίδραση στην απόλυτα αλλοτριωτική δράση μιας κοινωνικής δομής που λειτουργεί με στόχο την καθυπόταξη και όχι την εξυπηρέτηση των μελών της. Και αυτό σημαίνει πως κάθε απόπειρα για προσέγγισή της, προϋποθέτει πριν απ όλα έρευνα στο χώρο της κοινωνικής και όχι της σωματικής παθολογίας». (Βρεττού & Μανόγλου, 2010) 3.2 Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση Με τον όρο Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση δεν εννοείται μια παρέμβαση ωραιοποίησης του ασύλου, δηλαδή «φτιασίδωμα» των πιο ακραίων πλευρών του χώρου αυτού, όπου το ιδρυματικό μοντέλο θα συνεχίσει να έχει κυρίαρχη θέση. Επίσης δεν εννοείται κατάργηση του ασύλου και εγκατάλειψη των ασθενών στη μοίρα τους, λόγω δημοσιονομικής πολιτικής με σκοπό μείωση των εξόδων, που αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να βρεθούν οι ασθενείς στο δρόμο. Και τέλος λέγοντας Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση δεν εννοείται δόμηση και λειτουργία κοινοτικών δομών, όπως για παράδειγμα τα Κέντρα Ψυχικής Υγείας ( Κ. Ψ. Υ. ) ή ψυχιατρικά τμήματα σε γενικά νοσοκομεία, τα οποία θα επιλέγουν περιστατικά και στην ουσία θα λειτουργούν με ιδρυματική μορφή, γιατί η επιλογή αυτή των ασθενών είναι ουσιαστικά η ιδεολογική βάση της δημιουργίας του ασύλου. ( 2009) Όταν γίνεται λόγος για Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση εννοείται η υπέρβαση του ασύλου και η αντικατάσταση αυτού από ένα πλέγμα κοινοτικών ψυχιατρικών δομών, που θα ανταποκρίνεται με σφαιρικότητα σε κάθε ψυχιατρικό αίτημα, σε αντίθεση με την αντιμετώπιση που υπάρχει στα άσυλα. Ακόμη οι κοινοτικές αυτές δομές θα καταργήσουν τα άσυλα και δε θα δημιουργούν προϋποθέσεις για την

26 26 επιστροφή κάποιου ασθενούς σε αυτά. Τέλος γίνεται λόγος για ένα ανοιχτό κοινοτικό σύστημα που θα αντιμετωπίζει καλύτερα το λεγόμενο «πρόβλημα της επικινδυνότητας» των ψυχικά ασθενών. (Βρεττού & Μανόγλου, 2010) 4. Παρουσίαση κλινικών δομών - στεγαστικών και εργασιακών Όσον αφορά την προσπάθεια που έγινε στα πλαίσια της αποασυλοποίησης για την ένταξη των ψυχικά ασθενών στην κοινότητα πρέπει να αναφερθούν οι στεγαστικές δομές που δημιουργήθηκαν μέσω του προγράμματος Ψυχαργώς. Οι στεγαστικές αυτές δομές είναι οι ξενώνες, τα προστατευμένα διαμερίσματα και τα οικοτροφεία. Οι ξενώνες φιλοξενούν άτομα με ψυχικές διαταραχές, όχι περισσότερα των 15, προσομοιάζουν το οικογενειακό περιβάλλον και έχουν σαν σκοπό την ένταξη των ασθενών στην κοινότητα και την ανεξάρτητη λειτουργία τους σε αυτήν. Οι ξενώνες ανάλογα με τη σοβαρότητα της διαταραχής του ασθενούς και την χρονική διάρκεια της παραμονής του σε αυτούς διακρίνονται σε ξενώνες βραχείας, μέσης και μακράς διάρκειας παραμονής. Ακόμη διάκριση γίνεται και ανάλογα με το χώρο στον οποίο βρίσκονται οι ξενώνες. Έτσι υπάρχουν οι ενδονοσοκομειακοί και οι εξωνοσοκομειακοί ξενώνες. Στη συνέχεια τα προστατευμένα διαμερίσματα είναι χώροι στέγασης ψυχικά ασθενών, ως 6 ατόμων, σε πολυκατοικίες ή μονοκατοικίες. Τα άτομα που ζουν στα διαμερίσματα αυτά αυτοεξυπηρετούνται και είναι σε θέση να φροντίζουν μόνα τους τον εαυτό τους σε ικανοποιητικό βαθμό. Στόχος των προστατευμένων διαμερισμάτων, όπως και των ξενώνων, είναι η ανεξάρτητη λειτουργία του ατόμου στην κοινότητα. Τέλος τα οικοτροφεία είναι μονάδες ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης που δέχονται ασθενείς με πιο σοβαρά προβλήματα, συγκριτικά με αυτούς των ξενώνων. Ουσιαστικά είναι δομές υψηλού βαθμού προστασίας, οι οποίες δέχονται μέχρι 25 άτομα και για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα. ( 2009)

27 27 Στην συνέχεια παρουσιάζονται οι εργασιακές δομές. Οι πρώτες ενέργειες που έγιναν για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού στον εργασιακό τομέα, ήταν η αντικατάσταση της «παραδοσιακής» εργοθεραπείας, με την δημιουργία των Συνεργατικών Θεραπευτικών Μονάδων (Σ.ΘΕ.Μ). Οι πρώτες συνεργατικές θεραπευτικές μονάδες δημιουργήθηκαν στο ψυχιατρικό νοσοκομείο Θεσσαλονίκης το Αυτές ξεκίνησαν με τον θεσμό του θεραπευτικού κινήτρου. Το θεραπευτικό κίνητρο θεσμοθετήθηκε και ψηφίστηκε να δίνεται σαν κίνητρο με σκοπό κάποιος να ακολουθεί ένα πρόγραμμα θεραπευτικό που δεν είναι απαραίτητα με την έννοια της παραδοσιακής εργοθεραπείας. «Έναν ασθενή μπορείς να τον εκπαιδεύσεις σε δεξιότητες με το να τους δώσεις ένα χρηματικό ποσό ως κίνητρο για να μάθει να χρησιμοποιεί τα χρήματα ή να μάθει να χρησιμοποιεί τα μέσα συγκοινωνίας. Αυτό επιτυγχάνεται αν του πεις πάρε να πιεις καφέ ή να πας για ψώνια και θα πάρεις το λεωφορείο να πας εκεί ή θα με συναντήσεις στην τάδε περιοχή. Δηλαδή μικρά πρακτικά πράγματα που θα τον κινητοποιήσουν. Όμως όταν ο άλλος δεν έχει κάποιο χρηματικό ποσό να το κάνει αυτό ή αν δε του δώσεις ένα τέτοιο κίνητρο, το παραπάνω είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Για τον λόγο αυτό το θεραπευτικό κίνητρο είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει.» (Βρεττού & Μανόγλου, 2010) 4.1 ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΕΤΡΑΣ ΟΛΥΜΠΟΥ (ΨΝΠΟ) Πρωτοπόρο στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση, μετεξελίσσεστε συνεχώς σε ένα σύγχρονο και πρότυπο δίκτυο υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Είναι το πρώτο νοσοκομείο στη χώρα μας που προχώρησε στην κατάργηση ασύλου και τη δημιουργία νοσοκομείου με νοσοκομειακές ενδιάμεσες και κοινωνικές δομές, ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης. Εδώ και πέντε περίπου χρόνια, από τον Οκτώβριο του 2004, και από την πρώτη ημέρα της ανάληψης των καθηκόντων της, η Διοίκηση έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην επέκταση των Δομών, των Δράσεων και των Υπηρεσιών, σε μία προσπάθεια κάλυψης των διαφορετικών αναγκών του πληθυσμού, προσαρμόζοντας τις υπηρεσίες στις νέες σύγχρονες απαιτήσεις.

28 28 (ΨΝΠΟ, Πρότυπο Δίκτυο Παροχής Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, και από το Κέντρο Ψυχικής Υγείας Κατερίνης, 2010) Στην παρακάτω στήλη παρατηρούμε το σύνολο των υπηρεσιών του δικτύου του ΨΝΠΟ, αλλά και νέες δομές και δράσεις που προγραμματίζουν, έχοντας πάντα το επίκεντρο του διαφέροντος στον άνθρωπο, και στόχο την υψηλή ποιότητα των παρεχόντων υπηρεσιών, προς όφελος των πολιτών που τις έχουν ανάγκη. Σήμερα λειτουργούν στο πλαίσιο προτύπου δικτύου υπηρεσιών ψυχικής υγείας του ΨΝΠΟ : Κλινική οξέων περιστατικών Εξωτερικά Ιατρεία Πέντε Ξενώνες Δύο Οικοτροφεία Επτά Προστατευόμενα διαμερίσματα Κέντρο Ψυχικής Υγείας Κινητές Μονάδες Κέντρο Ημέρας Μονάδα κατ Οίκον Φροντίδας Ψυχικής Υγείας Εργαστήρια Απασχόλησης Ενοίκων Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης ( 2009) 4.2 ΚΕΝΤΡΟ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ( ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ) Το Κέντρο Ψυχικής Υγείας Κατερίνης εφαρμόζει θεραπευτικά προγράμματα σε παιδιά, εφήβους και ενήλικες που πάσχουν από ψυχικές αρρώστιες ή παρουσιάζουν ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Βοηθά όσους έχουν επηρεαστεί από την ψυχική αρρώστια, ενώ παράλληλα καθοδηγεί και συμβουλεύει τις οικογένειες που έχουν ανάγκη.

29 29 ΟΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΟΥ Κ.Ψ.Υ ΑΠΕΥΘΥΝΟΝΤΑΙ ΣΕ : Άτομα που προσέρχονται για διάγνωση και θεραπεία Άτομα που δεν προσέρχονται μεν στο Κέντρο, αλλά ωστόσο παρουσιάζουν ψυχοκοινωνικά προβλήματα Υγιή άτομα, για την προαγωγή της ψυχικής υγείας και την πρόληψη ( 2009) ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ Κ.Ψ.Υ. Όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα στην προσωπική αξιοπρέπεια, στον σεβασμό και στον μεγαλύτερο βαθμό ανεξαρτησίας. Γι αυτό και στόχος των παρερχομένων υπηρεσιών του Κ.Ψ.Υ. (Κατερίνης), είναι να προάγουν την ποιότητα ζωής των ατόμων με ψυχοκοινωνικά προβλήματα του Νομού Πιερίας (120 χιλιάδες άτομα, τομοποιημένη παροχή υπηρεσιών), να τιμούν τα δικαιώματα του και να καλύπτουν τις ανάγκες του, καθώς και την αύξηση αριθμού πελατών του, δηλαδή των ατόμων που επιζητούν τις υπηρεσίες του και απευθύνονται σε αυτό. Προκειμένου να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι, το Κ.Ψ.Υ. προσπαθεί να αναπτύξει, να διατηρήσει και να επεκτείνει δραστηριότητες όπως: Να εκτιμήσει τις ψυχοκοινωνικές ανάγκες των κατοίκων της Πιερίας και να αντιστοιχίσει τις προσφερόμενες υπηρεσίες του προς τις πραγματικές ανάγκες αυτών των ατόμων Να γίνει ευρύτερα γνωστό και προσιτό στα άτομα του νομού Να ενσωματωθεί στον τοπικό κοινωνικό ιστό (να συνδεθεί, δηλαδή, και να συνεργάζεται με τους υπάρχοντες φορείς Υγείας, Πρόνοιας, Εκπαίδευσης, Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και με την Εκκλησία, με Πολιτιστικούς και άλλους τοπικούς Φορείς, με αρμόδια πρόσωπα κ.ά.) Να συμβάλλει στην ενεργοποίηση κοινωνικοπολιτικών τόσο σε τοπικό όσο και σε επίπεδο περιφέρειας, με στόχο τη στήριξη ευπαθών ομάδων πληθυσμού (άνεργοι, οικονομικοί μετανάστες, παλιννοστούντες, κ.ά.) και την αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών

30 30 στους τομείς της κατοικίας, της εργασίας, της επαγγελματικής κατάρτισης και της ποιότητας ζωής. Επίσης συντελεί, στη μετάθεση της βασικής ψυχιατρικής φροντίδας από το Ψυχιατρείο στην Κοινότητα Το έργο του είναι θεραπευτικό, ερευνητικό και εκπαιδευτικό Οι Αρχές Λειτουργίας του Κ.Ψ.Υ., διέπονται από την υπευθυνότητα για μια δεδομένη ομάδα πληθυσμού (κάτοικοι νομού Πιερίας), την αναζήτηση των αληθινών αναγκών τους και τον σχεδιασμό υπηρεσιών για την κάλυψή τους. Η θεραπεία πρέπει να γίνετε κοντά στον ψυχικά ασθενή όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Οργανώνονται και αναπτύσσονται υπηρεσίες που καλύπτουν τις ειδικές ανάγκες του πληθυσμού. Υπάρχει συνεχιζόμενη και αδιάκοπη φροντίδα για την πρόληψη των ψυχικών διαταραχών και στα τρία στάδια (πρωτογενής, δευτερογενής και τριτογενής πρόληψη). Αναπτύσσετε συμβουλευτική υπηρεσία ψυχικής υγειάς στη κοινότητα και στενή σύνδεση με άλλες κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες υγειάς του Νομού Πιερίας και δίνετε έμφαση στη προστασία δικαιωμάτων των ασθενών, γίνεται αξιολόγηση των παρερχομένων υπηρεσιών στους πολίτες και τέλος γίνεται επιδημιολογική έρευνα, καταγράφονται τα ψυχοκοινωτικά προβλήματα των πολιτών της Πιερίας και σχεδιάζονται τρόποι για παρέμβαση και διευθέτηση για την επίλυση τους. (ΨΝΠΟ, Πρότυπο Δίκτυο Παροχής Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, 2010) ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ Κ.Ψ.Υ. : Διαγνωστική συνέντευξη, ψυχομετρικά tests Συμβουλευτική παρέμβαση, ψυχοκοινωνική στήριξη ατόμων Ατομική ψυχοθεραπεία Θεραπεία οικογένειας Θεραπεία με χρήση φαρμάκων Διευκόλυνση στην εξεύρεση και διατήρηση εργασίας Δημιουργική απασχόληση, στο πλαίσιο της Εργοθεραπείας

31 31 Εκτίμηση συνθηκών και προβλημάτων διαβίωσης στην κοινότητα Υποβοήθηση στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με ψυχοκοινωνικά προβλήματα Διασυνδετική εργασία του Κ.Ψ.Υ. με άλλους φορείς και υπηρεσίες της Πιερίας Έκδοση ενημερωτικού υλικού σε θέματα ψυχικής υγείας Ενημέρωση ευαισθητοποίηση της κοινότητας και αγωγή του πληθυσμού σε θέματα ψυχικής υγείας Παρέμβαση τόσο γενικά στην κοινότητα, όσο και στις γενικές ευαίσθητες ομάδες με ομιλίες, ραδιοφωνικές εκπομπές, άρθρα σε τοπικές εφημερίδες ή ομαδικές συναντήσεις ευαισθητοποίησης σε θέματα ψυχικής υγείας Ενημερωτικές παρουσιάσεις σε μαθητές Μέσης Εκπαίδευσης Εκπαίδευση λειτουργών / επαγγελματιών ψυχικής υγείας (σπουδαστές σχολών ψυχολογίας, κοινωνικών λειτουργών, κ.ά.,) σε θέματα ψυχικής υγείας Ερευνητικά προγράμματα για τον προσδιορισμό του προφίλ των πελατών, τις ανάγκες τους και το είδος των προβλημάτων τους Παρουσίαση συζήτηση των περιστατικών της εβδομάδας Χορήγηση γνωματεύσεων και πιστοποιητικών, μετά από αίτηση του άμεσα ενδιαφερόμενου και εκτίμηση / αξιολόγηση της κατάστασης της ψυχικής υγείας του (Κέντρο Ψυχικής Υγείας Κατερίνης, 2010) 4.3 Το Κέντρο Ημέρας «4 Εποχές» Ο θεραπευτικός χώρος «4 Εποχές» είναι μια δομή του Κέντρου Ψυχικής Υγείας Κατερίνης, και επίσης είναι κέντρο δημιουργικής απασχόλησης όπου πηγαίνουν εκεί οι πάσχοντες μετά από την έξοδο τους από την ψυχιατρική κλινική. Είναι ένας χώρος όπου λειτουργεί τα τελευταία τρία χρόνια με πάρα πολλές δραστηριότητες, όπου βοήθα τα άτομα αυτά στην επανένταξή τους στην κοινωνία

32 32 (καθημερινή ζωή). Οι υπηρεσίες όπου παρέχει είναι μουσικοθεραπεία, εργοθεραπεία και υπηρεσίες καλλωπισμού. Αποτελεί χώρο ψυχαγωγίας και επικοινωνίας, ενώ προσφέρει δημιουργικό χώρο ψυχοκοινωνικής απασχόλησης και προσφέρει ένα δημιουργικό περιβάλλον με ομαδικές κυρίως δραστηριότητες. Όπως είπαμε και προηγουμένως περιλαμβάνει χώρο εργαστηρίων εργοθεραπείας, εκθεσιακό χώρο και χώρο αναψυχής. Το πρόγραμμα στοχεύει στην : Στην ενδυνάμωση των ικανοτήτων και δεξιοτήτων του ατόμου Εφαρμογή του θεραπευτικού σχεδιασμού Συνεργασία με επαγγελματικά εργαστήρια και κοινωνικούς συνεταιρισμούς Συνεργασία με την οικογένεια και το ευρύτερο περιβάλλον τους τοπικούς φορείς ( Νομαρχία, Δήμος, Πολιτιστικούς και άλλους συλλόγους ) (ΨΝΠΟ, Πρότυπο Δίκτυο Παροχής Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, 2010) 4.4 Το Πολυαισθητηριακό Δωμάτιο, του Κέντρου Ημέρας 4 Εποχές Βασικά σημεία Ο θεραπευτικός χώρος «4 Εποχές», είναι δομή του κέντρου ψυχικής υγείας Κατερίνης. Είναι χώρος δημιουργικής απασχόλησης, που απευθύνεται σε πάσχοντες, όπου θέλουνε να μειώσουν τα επίπεδα άγχους τους. Λειτουργεί τα τελευταία τέσσερα χρόνια, με πάρα πολλές δραστηριότητες, όπως είναι εργοθεραπεία, υπηρεσίες καλλωπισμού και μουσικοθεραπεία όπου βοήθα τα άτομα αυτά στην επανένταξή τους στην καθημερινή ζωή. Είναι κέντρο ημέρας και λειτουργεί σε δωδεκάωρη βάση, και απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες και σε όλες τις διαταραχές. Αυτή η βιβλιογραφική έρευνα θα ασχοληθεί συγκεκριμένα με μια από όλες αυτές τις δραστηριότητες, το πολυαισθητηριακό δωμάτιο. Πρόκειται για έναν χώρο τον μοναδικό στην Ελλάδα, ο οποίος επηρεάζει τις αισθήσεις του ανθρώπου επικεντρώνοντας περισσότερο στην ακοή, και στο πως η επίδραση του

33 33 Πολυαισθητηριακού δωματίου SNOEZELEN του κέντρου ημέρας «4 εποχές» του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Πέτρας Ολύμπου βοηθάει στη προώθηση της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης των ατόμων με ψυχικές διαταραχές. (Κέντρο Ψυχικής Υγείας Κατερίνης, 2010) 7 Εικόνα 7 5. Το Πολυαισθητηριακό δωμάτιο (Αίθουσα χαλάρωσης SNOEZELEN) 5.1 Το πολυαισθητηριακό περιβάλλον Αρχικά το πολυαισθητηριακό περιβάλλον είναι ένας σχεδιασμένος χώρος για να μπορεί να διεγείρει τις αρχικές αισθήσεις του ανθρώπου όπως ακοή, όραση, αφή, γεύση, όσφρηση χωρίς την ανάγκη για πνευματική δραστηριότητα, που επιτρέπει ατομικά στον καθένα να βρει το χρόνο του, και την ευκαιρία να απολαμβάνει το περιβάλλον με τον δικό του τρόπο. Η ανάγκη του θεραπευτή να παράγει ή για να δώσει συνεχώς ελαχιστοποιείται και επομένως τους επιτρέπει να χαλαρώσει με τον ασθενή μοιράζοντας την εμπειρία αυτή. (Μαντζάλα, 2010) 7 Πολυαισθητηριακό δωμάτιο όπου βρίσκετε μέσα στο Κέντρο Ημέρας της Κατερίνης οι 4 Εποχές

34 Ιστορική προέλευση της Ονομασίας του Πολυαισθητηριακού δωματίου SNOEZELEN Η λέξη Snoezelen δεν είναι συγκεκριμένη ονομασία, καθώς δημιουργήθηκε από ένα συνδυασμό δύο λέξεων (στα Ολλανδικά), που μπορούμε να τις μεταφράσουμε ως shift ρουφάω εισπνέω από τη μύτη και doze μισοκοιμάμαι, χαλαρώνω, με την ελπίδα αυτές οι δύο λέξεις να εκφράζουν τα συναισθήματα που δημιουργούνται μετά από τις αισθητηριακές εμπειρίες που δέχεται κανείς σε ένα ελεγχόμενο από ερεθίσματα περιβάλλον. Η ιδέα αυτή αναπτύχθηκε στην Ολλανδία το 1987 περίπου, αλλά τώρα όμως μπορούμε να το βρούμε σε πολλά μέρη του κόσμου όπως Αμερική, Ινδία, Ευρώπη και Ιαπωνία. (Μαντζάλα, 2010) Στόχοι του Snoezelen είναι : Να παρέχει τη διέγερση του περιβάλλοντος χώρου για να επιτείνει την συνειδητοποίηση Να παρέχει ένα ενδιαφέρον περιβάλλον ώστε να ενισχύει τους συμπάσχοντες να το ανακαλύψουν Να παρέχει ένα περιβάλλον προσφέροντας ασφάλεια, και επιτρέποντας τους συμμετέχοντες την διανοητική τους και φυσική τους χαλάρωση Να παρέχει μια μη συγκροτημένη ατμόσφαιρα όπου οι συμμετέχοντες νιώθουν ικανοί να διασκεδάζουν με τον εαυτό τους (Pinkney, 1999) Προτάσεις για την χρήση του Snoezelen 1. Η προσέγγιση είναι πολύ σημαντική, είμαστε θετικοί και ευγενικοί 2. Παρουσιάζουμε την κάθε δραστηριότητα αργά. 3. Λαμβάνουμε υπόψη τις ανάγκες του καθένα 4. Παρουσιάζουμε ένα ερέθισμα της αρεσκείας

35 35 5. Ερευνάμε και δοκιμάζουμε διαφορετικούς συνδυασμούς του εξοπλισμού για να ενθαρρύνουμε την διέγερση και την φαντασία 6. Παρακολουθούμε προσεκτικά τις αντιδράσεις των χρηστών, καταγράφουμε και συζητάμε πριν από την επόμενη συνεδρία 7. Συζητάμε με το υπόλοιπο προσωπικό για τα δικά μας συναισθήματα και αντιδράσεις, γιατί αυτά μπορεί να επηρεάσουν τον χρήστη που έχουμε υπό την επίβλεψή μας 8. Χρειάζεται χρόνος για να ερευνηθεί το πολυαισθητηριακό περιβάλλον από την δική μας οπτική γωνία και από την μεριά του χρήστη 9. Διασκέδασε με την εμπειρία σου (Βελίκος, 2003) 5.3 Snoezelen και η προσέγγιση της αισθητηριακής διέγερσης Για τον ασθενή με την 8 αντιληπτική ικανότητα, η αισθητήρια στέρηση θα μπορούσε να ήταν ένα σημάδι που αγνοείται συχνά, αλλά μια σημαντική πτυχή μέσα από αυτή είναι η μετέπειτα συμπεριφορά. Ο κρίκος ανάμεσα στην αισθητήρια στέρηση και την Εικόνα 8 διανοητική υγεία έχει τεκμηριωθεί συχνά. Ο Richkman το 1969, απεικονισμένος στη σύνδεση μεταξύ της αισθητήριας διέγερσης και των ηλικιωμένων ανθρώπων με προβλήματα διανοητικής υγείας ως " ένα γεγονός της ζωής που οδηγεί στη φτωχή (ελλιπή) λειτουργία", επιπλέον ο Marcus το 1983 προσδιόρισε την αισθητήρια διέγερση ως μια απαραίτητη παράμετρο να επαναφέρει το παλιδρομημένο ηλικιωμένο άτομο στην αφή του δικού τους περιβάλλον. Με την διέγερση το reticular ενεργοποιεί το σύστημα, τα ερεθίσματα φίλτρων εγκεφάλου και προετοιμάζουν το άτομο για δράση. Το περιβάλλον παρέχει 8 Αίθουσα χαλάρωσης, Ολλανδίας

36 36 μια σειρά εργαλείων που μπορεί να προσαρμοστεί, ικανοποιώντας τις ανάγκες των μεμονωμένων ανθρώπων προκειμένου να αναπτυχθεί η συνείδηση. Το Snoezelen περιβάλλον παρέχει την άμεση και την έμμεση διέγερση αυτών των αισθητήριων μορφών και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ξεχωριστά, ή και ως μια συλλογή ώστε να παρέχει μια αισθητήρια προσέγγιση. (Pinkney, 1999) 1. Οπτική διέγερση (όραση): Προτζέκτορ, disco-μπάλα και φως σποτάκι, σωλήνας (κολόνα) με νερό που έχει μέσα χρωματιστές μπάλες και μπουρμπουλήθρες. 2. Ηχητική διέγερση (Ήχος): CD με χαλαρωτική μουσική, θόρυβος δόνησης από τον εξοπλισμό, κτύποι αέρα, άλλοι ήχοι από τα διάφορα μηχανήματα γενικότερα 3. Όσφρηση: Θεραπεία με αρώματα, Έλαια και aftershave 4. Γεύση: Η ουσία των οποιαδήποτε τροφίμων που παρέχει τις ευδιάκριτες γεύσεις ή τη σύσταση 5. Αισθητήρια διέγερση (Αφή): Μαξιλάρια με κίνηση, στρώμα με νερό και κρεβάτια γεμάτα με μικρές πλαστικές μπάλες, πίνακας αφής και κουρτίνες 6. Proprloceptive και προθαλάμια διέγερση (Κίνηση): Λικνίζοντας καρέκλες, streching, χορός 5.4 Δημιουργώντας ένα Snoezelen περιβάλλον Δημιουργώντας ένα περιβάλλον Snoezelen, δεν χρειάζεται να έχετε μια ακριβή εμπειρία μπορείτε να τοποθετήσετε και είδη οικιακής χρήσης κ.α. Παρακάτω είναι μερικά παραδείγματα της αισθητήριας διέγερσης που χρησιμοποιούνται στο Snoezelen ως εναλλακτικές λύσεις. (Pinkney, 1999) 1. Οπτική διέγερση (Όραση): Οικιακός προτζέκτορ, OHP με χρωματισμένα μελάνια σε ένα φύλλο του οξικού άλατος, Tinsel, Λουρίδες του foll και διακοσμήσεις Χριστουγεννιάτικων δέντρων, Φώτα νεράιδων, σωλήνας με φυσαλίδες που πωλούνται σε καταστήματα παιχνιδιών 2. Ηχητική διέγερση (Ήχος): Τραγούδια πουλιών, ήχοι από την ακροθαλασσιά, προσωπικά αγαπημένα κομμάτια μουσικής, χτύποι από τον αέρα, κουδούνια

37 37 3. Αισθητήρια διέγερση (Αφή): Χρήση διάφορων κατασκευασμένων μαξιλαριών, π.χ.: Μετάξι, σατέν, βελούδο, κοτλέ, γούνα, κορδέλες από μετάξι, μαλακά παιχνίδια (αν είναι κατάλληλο για το άτομο), στρώμα κυματισμών 4. Gustatory (Γεύση): Εσπεριδοειδή, τραγανά πατατάκια, ποπ - κόρν, οτιδήποτε που έχει μια ευδιάκριτη σύσταση, γλυκό ή ξινό 5. Όσφρηση: Αρώματα, aftershaves, αρωματικές ουσίες τροφίμων (Μυρωδιές τροφίμων), αναψυκτικά 6. Προθαλάμια και Proprioception διέγερση (Κίνηση): Λικνίζοντας καρέκλες, άσκηση, χορός (Μαντζάλα, 2009;Βελίκος, 2003) 5.5 Η δημιουργία της προσέγγισης, της εφαρμογής και της φιλοσοφίας Εικόνα 9 9 Στο σχεδιασμό ενός Snoezelen περιβάλλον, είναι εκεί μια ανάγκη να δημιουργηθεί μια ατμόσφαιρα που θα είναι θεραπευτική αλλά είναι αρκετά εύκαμπτη να ικανοποιήσει τις ανάγκες των ατόμων. Η δημιουργία μιας ατμόσφαιρας είναι αρκετά εύκολη χρησιμοποιώντας τα συστατικά της αισθητήριας διέγερσης αλλά αναπτυσσόμενη σε μια θεμελιώδη εφαρμογή απαιτώντας συζήτηση και ισορροπημένη πρακτική. Οι βασικοί παράμετροι που προσδιορίζονται στη διευκόλυνση αυτής της διαδικασίας περιλαμβάνουν: Καθιστώντας το περιβάλλον φιλικό και οικείο προς τον χρήστη. Η εισαγωγή των προσωπικών στοιχείων και των αγαθών Η εισαγωγή της επιλογής και για τους ασθενείς και για το προσωπικό και τους φροντιστές που μοιράζονται την εμπειρία. Εκείνοι που είναι μη συμπαθητικοί με την εμπειρία δεν πρέπει να υποβληθούν σε αυτήν την εμπειρία 9 Κατά την διάρκεια χαλάρωσης στο Snoezelen