ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Παθοφυσιολογία ΙΙ Ογκολογία Υπεύθυνος μαθήματος: Καθηγητής Αλέξανδρος Α. Δρόσος

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

3 Νεοπλασματικοί δείκτες ορού σε κακοήθειες Γ Πενθερουδάκης Αναπληρωτής Καθηγητής Ογκολογίας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

4 Τι είναι ΝΔ? Βιολογικά μόρια που παράγονται από καρκινικά κύτταρα ή/και από φυσιολογικά κύτταρα σε αντίδραση σε ποικιλλία ερεθισμάτων. Ανιχνεύονται στον συμπαγή όγκο, σε αίμα και άλλα βιολογικά υγρά.

5 Δυνητικές χρήσεις ΝΔ ορού Screening πληθυσμού Διάγνωση Σταδιοποίηση, εκτίμηση πρόγνωσης Εκτίμηση απάντησης στην θεραπεία Επιτήρηση για υποτροπή/επιδείνωση Θεραπευτικοί στόχοι

6 Στατιστικές θεωρήσεις Ευαισθησία:cancer (+), abnormal test Ειδικότητα:cancer (-), normal test Positive predictive value:abnormal test, cancer (+) Negative predictive value:normal test, cancer (-) Επιπολασμός:κάθε ΝΔ απέτυχε ως screening test σε ασυμπτωματικούς ανθρώπους επειδή ο επιπολασμός του καρκίνου είναι χαμηλός.

7 Ογκο-ειδικές πρωτείνες Εκφράζονται μόνο σε νεοπλασματικά κύτταρα Παράδειγμα: an oncogene is translocated and fused to an active promoter of another gene fusion proteins Philadelphia chromosome in CML, t(9;22) (q34;q11) bcr/abl translocation T(8;21) acute non-lymphocytic leukemia, t(15;17) APL

8 Ογκοεμβρυικοί δείκτες που υπερεκφράζονται σε νεοπλασματικά κύτταρα Oγκοεμβρυικές πρωτείνες:εκφράζονται από νεοπλασματικά κύτταρα καθώς αποδιαφοροποιούνται και προσλαμβάνουν εμβρυικά χαρακτηριστικά α-fp:hcc, testicular, ovarian cancer CEA: GI tumors

9 Κυτταρο-ειδικές πρωτείνες που υπερεκφράζονται σε νεοπλασματικά κύτταρα Πρωτείνες που εκφράζονται φυσιολογικά από διαφοροποιημένα κύτταρα αλλά υπερεκφράζονται από αντίστοιχα νεοπλασματικά κύτταρα PSA:prostate cancer CA 15-3, CA 19-9, CA 125

10

11 Κολο-ορθικός Καρκίνος Carcinoembryonic antigen (CEA) Εμβρυική γλυκοπρωτείνη στην επιφάνεια κυττάρων του εμβρυικού GI tract, liver, and pancreas Φυσιολογικά επίπεδα ορού:<3.0 ng/ml Εκτίμηση πρόγνωσης Aπάντηση στην θεραπεία Πρώιμη ανίχνευση υποτροπής Normal pretherapy CEA:lower metastasis incidence High initial CEA:higher metastasis incidence

12 CEA Found also in 30~50% of breast cancer, small cell lung cancer, mucinous cystadenocarcinoma of ovary, adenocarcinoma of cervix Elevation (<10 ng/ml) in smokers, COPD, inflammatory or peptic bowel disease, liver inflammation or cirrhosis, renal failure, fibrocystic breast disease

13 Alpha-Fetoprotein in HCC Γλυκοπρωτείνη σε εμβρυικό ήπαρ, λεκιθικό ασκό, γαστρεντερικό half-life:4~6 days Normal serum levels: 12~15th gestational week At birth 30~40 ng/ml 30 ng/ml >1 years old (adult) <10 ng/ml

14 Αυξημένα επίπεδα: 70% HCC, 20~70% germ cell tumors όρχεος/ωοθηκών Για Hbs Ag (+) φορείς ενδείκνυται για screening χρόνιας ηπατίτιδας/κίρρωσης μαζί με US Καλοήθη αίτια:ηπατική φλεγμονή, ηπατική νέκρωση και αναγέννηση (ηπατίτις), κύηση, πρωτοπαθής χολική κίρρωση, εξωηπατική απόφραξη χοληφόρων

15 Όγκοι από γεννητικά κύτταρα Human chorionic gonodotropin (βhcg) Γλυκοπρωτείνη που συντίθεται από τροφοβλαστικά κύττταρα του πλακούντα, ποτέ σε άρρενες! T ½: 1.25 days, ~30 hours Αύξηση:τροφοβλαστική νόσος κύησης (προοδευτική αύξηση μετά τους πρώτους τρείς μήνες), χοριοκαρκίνωμα αλλά και πολλοί άλλοι συμπαγείς όγκοι

16 Χρήσεις AFP, bhcg σε καρκίνο από γεννητικά Διάγνωση κύτταρα Απάντηση στην θεραπεία Υπολειμματική νόσος μετά από χειρουργική εκτομή του όγκου (πχ ορχεκτομή) Επιτήρηση για υποτροπή

17 Καρκίνος Μαστού CA15-3:Απάντηση στην θεραπεία. Αμφιλεγόμενη αξία για ανίχνευση υποτροπής. Φυσιολογικά επίπεδα:<35 U/ml in 20% with localized breast cancer, ~80% with metastatic disease, esp. if with bone involvment Ειδικότητα 86%, Ευαισθησία 30% Μπορεί επίσης να αυξηθεί σε gastric, pancreatic, cervical lung cancer

18 Καρκίνος ωοθηκών CA-125: Γλυκοπρωτείνη κυτταρικής επιφάνειας του κοιλωμικού επιθηλίου Φυσιολογικά επίπεδα:<35 U/ml, t ½:4~5 ημέρες >80% of epithelial ovarian cancer, cell types: serous > endometriod, clear cell > mucinous Χρήσεις Φορτίο νόσου Απάντηση στην θεραπεία Υπολειμματική νόσος μετά από χειρουργείο Ανίχνευση υποτροπής

19 Χαμηλή ειδικότητα και πτωχή ευαισθησία σε νόσο χαμηλού φορτίου Αυξάνεται επίσης σε καρκίνο του παγκρέατος, κόλου, χοληδόχου κύστεως, στομάχου, νεφρού, πνεύμονα, μαστού Αύξηση σε ενδομητρίωση, φλεγμονές περιτοναίου και υπεζωκότα, κύστεις έσω γεννητικών κυττάρων

20 Καρκίνος Παγκρέατος:CA 19-9 Βλεννοπρωτείνη γαστρεντερικού, φυσιολογικά επίπεδα:<37 U/ml, δεν αυξάνεται κατά την κύηση Απάντηση στην θεραπεία και επιτήρηση για υποτροπη σε βλεννώδες καρκίνωμα ωοθηκών καρκίνο παγκρέατος 70% ειδικότητα, 90% ευαισθησία Αύξηση: Παγκρεατίτις, χολολιθίαση, κατάχρηση αλκοόλ, υποθρεψία.

21 Καρκίνος Προστάτη PSA: Ιστο-ειδικό αντιγόνοtissue specific, serine protease που παράγεται από προστατικά κύτταρα, t 1/2:2~3 ημέρες Ηλικία 40~50 0~2.5 50~60 0~3.5 60~70 0~4.5 Serum PSA (ng/ml) 70~80 0~6.5

22 ΧΡΗΣΕΙΣ Υποβοήθηση διάγνωσης, επιτήρηση υποτροπής Υπολειμματική νόσος μετά από προστατεκτομή ή ακτινοθεραπεία προστάτη Απάντηση σε ορμονοθεραπεία

23 Kαρκίνος θυρεοειδή Θυρεοσφαιρίνη: Tissue-specific, γλυκοπρωτείνη που παράγεται από θυλακιώδηκύτταρα, normal: <60 ug/l Αυξάνεται και σε breast, lung cancer Θυρεοκαλσιτονίνη: Παράγεται από θυρεοειδικά C κύτταρα και από μυελοειδές καρκίνωμα θυρεοειδούς, normal: <100 ng/l Effective in screen patients with 1 st degree relatives affected by medullary thyroid cancer and multiple endocrine neoplasia type 2

24 Συμπεράσματα Screening:Αποτυχία ΝΔ 1. Χαμηλός επιπολασμός κακοήθειας σε ασυμπτωματικούς ανθρώπους 2. Μη αύξηση σε πρώιμη νόσο ή νόσο χαμηλού φορτίου Διάγνωση:Όχι λόγω χαμηλής ειδικότητας και ευαισθησίας, εκτός από ορισμένες ομάδες (αfp, β- HCG, PSA, thyrocalcitonin) Πρόγνωση : Αρκετοί δείκτες συσχετίζονται με φορτίο νόσου Απάντηση στην θεραπεία:ναι, αλλά όχι για πλήρη ύφεση εκτός από όγκους γεννητικών κυττάρων Πρώιμη διάγνωση υποτροπής: Αμφιλεγόμενη

25 Τέλος Ενότητας

26 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

27 Σημειώματα

28 Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ.

29 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκοντες: Αγαθοκλής Τσατσούλης, Επαμεινώνδας Τσιάνος, Ιωάννης Μπασούκας, Ευάγγελος Μπριασούλης, Λεωνίδας Χρήστου, Σταυρούλα Τσιάρα, Γεώργιος Καλαμπόκης, Κωνσταντίνος Κατσάνος, Ελένη Καψάλη, Μαρία Κοσμίδου Γεράσιμος Μπαλταγιάννης, Στυλιανός Τίγκας, Δημήτριος Χριστοδούλου, Γεώργιος Πενθερουδάκης, Γεώργιος Καλαμπόκης. Υπεύθυνος μαθήματος: Καθηγητής Αλέξανδρος Α. Δρόσος. «Παθοφυσιολογία ΙΙ. Ογκολογία». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση:

30 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1]