Για παραπομπή : Φωκάδες

Transcript

1 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Περίληψη : Οι κατάγονταν από την Καππαδοκία και υπήρξαν από τις ισχυρότερες αριστοκρατικές οικογένειες της Μικράς Ασίας τον 9ο και 10ο αιώνα. Επί πέντε γενιές κατείχαν ανώτατα στρατιωτικά αξιώματα. Το απόγειο της δύναμής τους σημειώθηκε την περίοδο , με τη βασιλεία του Νικηφόρου Β Φωκά. Μετά τη δολοφονία του και έως το πρώτο τέταρτο του 11ου αιώνα, μέλη της οικογένειας έλαβαν ενεργό μέρος ή οργάνωσαν στάσεις και συνωμοσίες. Τόπος και Χρόνος Γέννησης τελευταίο τέταρτο 9ου αιώνα Τόπος και Χρόνος Θανάτου α τέταρτο 11ου αιώνα Κύρια Ιδιότητα στρατιωτικοί αξιωματούχοι 1. Γενικά για την καταγωγή των Φωκάδων Οι ήταν από τις ισχυρότερες οικογένειες της μικρασιατικής αριστοκρατίας. Εμφανίζονται πρώτη φορά στις ιστορικές πηγές το β μισό του 9ου αιώνα. Επί πέντε γενιές κατείχαν ανώτατα στρατιωτικά και διοικητικά αξιώματα, ενώ ένας εκπρόσωπός τους κατέλαβε τον αυτοκρατορικό θρόνο. Ανάμεσα στις πολλές οικογένειες με τις οποίες είχαν συνάψει συγγενικούς δεσμούς, οι πιο σημαντικές ήταν των Μαλεΐ νων και των Σκληρών. Σύμφωνα με τη μυθική γενεαλογία της οικογένειας, την οποία αναφέρει (και πιθανότατα έχει δημιουργήσει) ο ιστορικός του 11ου αιώνα Μιχαήλ Ατταλειάτης, οι προέρχονταν από την παλιά ρωμαϊκή αριστοκρατική οικογένεια των Φαβίων. 1 Στην πραγματικότητα, η καταγωγή τους πρέπει να αναζητηθεί στην Καππαδοκία, με την οποία οι ήταν στενά συνδεδεμένοι τόσο οικονομικά (μέσω των κτημάτων τους), όσο και πολιτικά. 2 Μέσα από την ιστορία των Φωκάδων είναι δυνατή η παρακολούθηση της διαδικασίας εμφάνισης των μεγάλων γαιοκτημόνων και οι συνέπειές της στον εσωτερικό πολιτικό τομέα. 2. Η άνοδος της οικογένειας Η εμφάνιση και η άνοδος των Φωκάδων χρονολογούνται την εποχή της μακεδονικής δυναστείας, καθώς οι πρώτοι εκπρόσωποι της οικογένειας αναφέρονται στις πηγές επί Βασιλείου Α. Ο πρώτος γνωστός Φωκάς ήταν απλός στρατιώτης, λαϊκής καταγωγής, ο οποίος το 872 διορίστηκε τουρμάρχης, κατά πάσα πιθανότητα στο θέμα της Καππαδοκίας. 3 Ο γιος του, ο Νικηφόρος Φωκάς (ο οποίος από τους σύγχρονους ερευνητές αναφέρεται ως ο Παλαιός), είχε μακρά και επιτυχημένη σταδιοδρομία, χάρη στην οποία έφτασε μέχρι τα ανώτατα αξιώματα στη στρατιωτική ιεραρχία, εκείνα του στρατηγού και του δομεστίκου των σχολών. Όπως δείχνουν τα στοιχεία, η θέση που ο Νικηφόρος κατόρθωσε να αποκτήσει στη στρατιωτική ιεραρχική κλίμακα έδωσε τη δυνατότητα στους απογόνους του να ανεβούν στα ανώτερα στρώματα της βυζαντινής κοινωνίας. Έτσι, ο γιος του Λέων Φωκάς αναφέρεται πρώτη φορά στις πηγές ήδη ως δομέστικος των σχολών το 917, που σημαίνει ότι η σταδιοδρομία του είχε αρχίσει πολύ νωρίτερα, ενώ την ίδια περίοδο ήταν στρατηγός και ο άλλος γιος του, ο Βάρδας Οι στη δυσμένεια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού Κατά το α μισό του 10ου αιώνα η άνοδος των Φωκάδων επιβραδύνθηκε σημαντικά. Επί Ρωμανού Α Λεκαπηνού οι εκπρόσωποι της τρίτης γενιάς των Φωκάδων, οι προαναφερθέντες Λέων και Βάρδας, γιοι του Νικηφόρου Φωκά του Παλαιού, έπεσαν στη δυσμένεια του αυτοκράτορα. Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 1/16

2 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Την περίοδο της αντιβασιλείας της αυτοκράτειρας Ζωής ( ), μητέρας του ανήλικου Κωνσταντίνου Ζ Πορφυρογέννητου ( ), ο μάγιστρος και δομέστικος των σχολών Λέων Φωκάς ήταν από τις πλέον εξέχουσες προσωπικότητες στο κράτος και του είχε ανατεθεί η ανώτατη διοίκηση στον πόλεμο εναντίον των Βουλγάρων του Συμεών. Όμως, οι ήττες του βυζαντινού στρατού το 917, πρώτα στη μάχη της Αγχιάλου και στη συνέχεια στους Κατασύρτες της Θράκης, εξασθένισαν τη θέση τόσο του Λέοντος Φωκά, όσο και της αυτοκράτειρας Ζωής. Οι στρατιωτικές ήττες επέσπευσαν την πτώση της Ζωής και έδωσαν τη δυνατότητα στο δρουγγάριο του πλωίμου Ρωμανό Λεκαπηνό να καταλάβει το θρόνο. Επειδή ο Λέων Φωκάς ήταν από τους ευνοούμενους της αυτοκράτειρας (η οποία μάλιστα μελετούσε την περίπτωση να τον παντρευτεί), 5 ήταν φυσικό να βρεθεί αντιμέτωπος με το Ρωμανό και τους οπαδούς του, οι οποίοι εμφανίζονταν ως προστάτες των νόμιμων δικαιωμάτων του Κωνσταντίνου Ζ. Το 919 ο Λέων Φωκάς προσπάθησε να καταλάβει την εξουσία, αλλά ηττήθηκε από το Λεκαπηνό και πλήρωσε τις πολιτικές φιλοδοξίες του με τύφλωση. Έπειτα από αυτό τα ίχνη του χάνονται από τις ιστορικές πηγές. Η πολιτική αλλαγή του επηρέασε και τη σταδιοδρομία του Βάρδα Φωκά, αδελφού του Λέοντος, προσωπικότητας που συνέβαλε τα μέγιστα στην ενίσχυση της οικογένειας των Φωκάδων. Αρχικά δεν του απονέμονταν υψηλά αξιώματα και τιμητικοί τίτλοι, όμως αυτή η φάση στη σταδιοδρομία του ήταν προσωρινή και έως τα τέλη της διακυβέρνησης του Ρωμανού Α ο Βάρδας εμφανίζεται στις πηγές ως πατρίκιος να κατέχει υψηλή θέση στη διοίκηση του στρατού. 4. Η πολιτική σύναψης συγγενικών σχέσεων Ήδη από τα τέλη του 9ου ή τις αρχές του 10ου αιώνα οι είχαν συνάψει σχέσεις επιγαμίας με τους Μαλεΐ νους, όταν ο Βάρδας Φωκάς νυμφεύθηκε την κόρη του Ευδοκίμου Μαλεΐ νου, γόνου οικογένειας από το Χαρσιανόν, παλαιότερης και πλουσιότερης από τους. Απόγονοι του γάμου αυτού ήταν ο μετέπειτα αυτοκράτορας Νικηφόρος, ο Λέων και ο Κωνσταντίνος Φωκάς. Ο συγγενικός δεσμός των Φωκάδων και των Μαλεΐ νων είχε πολύπλευρες συνέπειες. Πρώτον, επρόκειτο για δύο οικονομικά ισχυρές οικογένειες. Δεύτερον, η συγγένεια αυτή διαπιστώνεται και στον πολιτικό τομέα. Από την εποχή εκείνη οι Μαλεΐ νοι ακολουθούσαν πιστά και υποστήριζαν τις πολιτικές φιλοδοξίες των συγγενών τους Φωκάδων, σε τέτοιο βαθμό ώστε η άνοδος και η πτώση των δύο οικογενειών να είναι συνυφασμένες. Οι και οι Μαλεΐ νοι αποτέλεσαν τον πυρήνα της οικογένειας που δημιουργήθηκε γύρω τους με τον προσεταιρισμό άλλων, λιγότερο επιφανών οικογενειών. Μεταξύ αυτών πρέπει να ξεχωρίσουμε τους Παρσακουτηνούς, οι εκπρόσωποι των οποίων για ένα διάστημα συμμετείχαν στις στάσεις των μεταγενέστερων Φωκάδων. Εκτός αυτού, οι συνήψαν δεσμούς επιγαμίας και με τους Σκληρούς, μία από τις ισχυρότερες μικρασιατικές οικογένειες, με τους οποίους τις τελευταίες δεκαετίες του 10ου αιώνα ήρθαν σε σύγκρουση για την κατάληψη της εξουσίας. Επίσης, συγγένευαν εξ αγχιστείας με τους Κουρκούες, μέσω της κόρης του Βάρδα Φωκά, μητέρας του μετέπειτα αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή. 5. Η «χρυσή εποχή» των Φωκάδων Με την πτώση του Ρωμανού Α το 944 άρχισε η περίοδος της μονοκρατορίας του Κωνσταντίνου Ζ ( ). Την πολιτική αυτή αλλαγή ακολούθησε μία «χρυσή εποχή» για την οικογένεια των Φωκάδων, οι οποίοι είχαν πρωτοστατήσει στην επαναφορά του νόμιμου εκπροσώπου της μακεδονικής δυναστείας στο θρόνο. Επί Κωνσταντίνου Ζ και του γιου του Ρωμανού Β ( ) οι κρατούσαν στα χέρια τους, θα λέγαμε κληρονομικά, τα υψηλότερα στρατιωτικά αξιώματα και διοικούσαν το σύνολο των βυζαντινών στρατευμάτων, κυρίως στον αγώνα εναντίον των Αράβων στο ανατολικό μέτωπο. Από τις αρχές του 945 και έως το 955 ο Βάρδας Φωκάς ασκούσε το αξίωμα του δομεστίκου των σχολών, ενώ ο πρωτότοκος γιος του Νικηφόρος εκείνο του στρατηγού των Ανατολικών. Ο Λέων Φωκάς διορίστηκε στρατηγός της Καππαδοκίας και ο Κωνσταντίνος Φωκάς στρατηγός της Σελεύκειας. Το 955, όταν ο Βάρδας Φωκάς απομακρύνθηκε από τη θέση του δομεστίκου των σχολών (λόγω γήρατος και των ηττών που είχε υποστεί από τους Άραβες), η οικογένεια των Φωκάδων δεν έχασε την επιρροή της: δομέστικος των σχολών ανέλαβε ο Νικηφόρος, ενώ ο αδελφός του Λέων προήχθη σε στρατηγό των Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 2/16

3 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Ανατολικών (ο νεότερος αδελφός Κωνσταντίνος είχε αιχμαλωτιστεί από τους Άραβες δύο χρόνια νωρίτερα και πέθανε στη φυλακή). Ο Νικηφόρος και ο Λέων συνέχισαν και επί Ρωμανού Β να ηγούνται του στρατού. Ως δομέστικος των σχολών της Ανατολής ο Νικηφόρος προχώρησε στην ανακατάληψη της αραβοκρατούμενης Κρήτης το και το επόμενο έτος κατέλαβε το Χαλέπι στη Συρία. Ο Λέων Φωκάς, δομέστικος των σχολών της Δύσης, διακρίθηκε στους αγώνες εναντίον των Ούγγρων στα Βαλκάνια, ενώ αργότερα (960) απέκρουσε μεγάλης κλίμακας επιδρομή των Αράβων στην Ανδρασό. 6. Το απόγειο της ισχύος των Φωκάδων Η υψηλή θέση στη στρατιωτική και κοινωνική ιεραρχία που είχαν καταλάβει οι τις προηγούμενες δεκαετίες έδωσε τη δυνατότητα σε ένα διακεκριμένο μέλος της οικογένειας να καταλάβει την εξουσία το 963. Μετά το θάνατο του Ρωμανού Β, ο μάγιστρος Νικηφόρος Φωκάς ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από τα στρατεύματά του, προφασιζόμενος την προστασία των δικαιωμάτων των ανήλικων αυτοκρατόρων Βασιλείου και Κωνσταντίνου. Τις βλέψεις του Νικηφόρου Φωκά υποστήριξαν τα μέλη της οικογένειάς του, καθώς και άλλοι συγγενείς, μεταξύ των οποίων και ο ανιψιός του Ιωάννης Τσιμισκής. Επίσης, ο στασιαστής είχε την υποστήριξη της αυτοκράτειρας Θεοφανούς, χήρας του Ρωμανού Β, και του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Πολυεύκτου. Ο Νικηφόρος Φωκάς στέφθηκε τον Αύγουστο του 963, νυμφεύθηκε τη Θεοφανώ και ανέλαβε την εξουσία ως προστάτης των ανήλικων διαδόχων του θρόνου. Επί βασιλείας Νικηφόρου Β οι αναρριχήθηκαν ταχύτατα στην κορυφή της αυλικής ιεραρχίας: ο πατέρας του αυτοκράτορα, ο Βάρδας, τιμήθηκε με τον τίτλο του καίσαρα, ενώ ο αδελφός του Λέων Φωκάς με εκείνον του κουροπαλάτη, ενώ έλαβε και την υψηλή θέση του λογοθέτη του δρόμου. Επίσης, οι γιοι του Λέοντος και άλλοι συγγενείς των Φωκάδων ασκούσαν σημαντικά διοικητικά και στρατιωτικά αξιώματα στις επαρχίες του κράτους. Η διακυβέρνηση του Νικηφόρου Β υπήρξε το απόγειο της κυριαρχίας των Φωκάδων. Μετά τη δολοφονία του Νικηφόρου Β (969) μια καινούρια εποχή άρχισε για την οικογένεια. Από τότε και μέχρι το τέλος τους οι εκπρόσωποι των Φωκάδων, μη θέλοντας να συμβιβαστούν με την απώλεια της εξουσίας, εμφανίζονταν όλο και περισσότερο σε ρόλο στασιαστών και συνωμοτών. 7. Οι σε ρόλο στασιαστών 7.1. Επί Ιωάννη Α Τσιμισκή Η προσπάθεια της οικογένειας των Φωκάδων να ανακαταλάβει το θρόνο οδήγησε τα μέλη της σε σύγκρουση με τους μετέπειτα αυτοκράτορες, αρχής γενομένης με τον Ιωάννη Α Τσιμισκή, δολοφόνο του Νικηφόρου Β. Μόλις ανέλαβε την εξουσία, ο Τσιμισκής προσπάθησε να απομονώσει πολιτικά την οικογένεια των Φωκάδων, εξορίζοντας τα κυριότερα μέλη της, γεγονός που οδήγησε το Βάρδα Φωκά, γιο του Λέοντος και ανιψιό του πρώην αυτοκράτορα, σε στάση το φθινόπωρο του 970. Η αποτυχία της στάσης, την οποία είχαν υποστηρίξει ο πατέρας του και ο μεγαλύτερος αδελφός του Νικηφόρος, οδήγησε στην εξορία του Βάρδα Φωκά και την τύφλωση του κουροπαλάτη Λέοντος και του Νικηφόρου, καθώς και στη δήμευση της περιουσίας τους. Όμως, η ισχύς των Φωκάδων δεν κλονίστηκε σημαντικά, όπως έδειξαν τα γεγονότα που ακολούθησαν Επί Βασιλείου Β Σε γενικές γραμμές την εποχή του Βασιλείου Β ( ) χαρακτηρίζουν πολυάριθμες συγκρούσεις μεταξύ εκπροσώπων της ισχυρής μικρασιατικής αριστοκρατίας. 6 Μόλις ανέλαβε την εξουσία, ο αυτοκράτορας κλήθηκε να αντιμετωπίσει τη στάση του Βάρδα Σκληρού, παλιού συνεργάτη του Τσιμισκή και εξ αγχιστείας συγγενή των Φωκάδων (ο αδελφός του είχε νυμφευθεί τη Σοφία, αδελφή του στασιαστή Βάρδα Φωκά). Για να μπορέσει να καταπνίξει την εξέγερση, το 978 ο Βασίλειος ανακάλεσε από την εξορία το Βάρδα Φωκά, ο οποίος διορίστηκε δομέστικος των σχολών της Ανατολής. Μολονότι ο Φωκάς Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 3/16

4 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια κατέστειλε τελικά τη στάση του Σκληρού, ο αυτοκράτορας προσπαθούσε να κρατήσει τον πρώτο σε απόσταση από τα ανώτατα στρατιωτικά αξιώματα. Αδυνατώντας να αποδεχθεί μια τέτοια πολιτική, ο τελευταίος ισχυρός εκπρόσωπος των Φωκάδων βρέθηκε και ο ίδιος στο ρόλο του στασιαστή. Τον Αύγουστο του 987 ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας στην Καππαδοκία, στην οικία του συγγενή του Ευσταθίου Μαλεΐ νου. Παρόντες στην ανακήρυξη ήταν πολλοί εκπρόσωποι των παλιών και ισχυρών μικρασιατικών οικογενειών, των Μαλεΐ νων, των Μελισσηνών κ.ά. Αυτή η εξαιρετικά επικίνδυνη για το Βασίλειο Β στάση έληξε τον Απρίλιο του 989, όταν ο Βάρδας Φωκάς έχασε τη ζωή του (υπό περίεργες συνθήκες) στην Άβυδο, μαχόμενος εναντίον των αυτοκρατορικών δυνάμεων. Παρά την καταστολή του κινήματος, η δύναμη των Φωκάδων παρέμεινε σημαντική και μετά το 989, όπως μαρτυρεί το γεγονός ότι ο Βασίλειος Β εφάρμοσε αυστηρά μέτρα εναντίον των υπόλοιπων μελών της οικογένειας, κρατώντας τους παράλληλα σε απόσταση από τα δημόσια αξιώματα. Όταν ο αυτοκράτορας εδραίωσε την εξουσία του, άρχισε να εφαρμόζει αυστηρότερη πολιτική έναντι των ισχυρών οικογενειών της Μικράς Ασίας, επιχειρώντας να περιορίσει την οικονομική ισχύ τους. Έτσι, οι οικογένειες των Φωκάδων και των Μαλεΐ νων μνημονεύονται ρητά στη Νεαρά του Βασιλείου Β (χρονολογούμενη το έτος 996), με την οποία ο αυτοκράτορας τάσσεται εναντίον των «δυνατών», οι οποίοι είχαν γίνει πλούσιοι αρπάζοντας τα κτήματα των γεωργών. 7 Τη δημοσίευση της «νεαράς» ακολούθησε σχεδόν ολοσχερής κατάσχεση των κτημάτων της οικογένειας των Φωκάδων. Έτσι, χωρίς πλούτη, τίτλους και αξιώματα (που θα τους έδιναν πραγματική συμμετοχή στην εξουσία), η κοινωνική θέση των Φωκάδων κατέπεσε. Ένας από τους εκπροσώπους των Φωκάδων δε συμβιβάστηκε με την κατάσταση αυτή: ο Νικηφόρος Φωκάς, γιος του μαγίστρου Βάρδα Φωκά, στασίασε το 1022 εναντίον του Βασιλείου Β, έχοντας τη βοήθεια του Νικηφόρου Ξιφία, παλαιού στρατηγού του αυτοκράτορα. Όμως ο Νικηφόρος έπεσε θύμα των φιλοδοξιών του Ξιφία και δολοφονήθηκε. Με το θάνατό του έλαβαν τέλος οι συγκρούσεις του αυτοκράτορα Βασιλείου Β με την οικογένεια των Φωκάδων. 8. Η τελευταία μνεία των Φωκάδων Η τελευταία προσπάθεια των Φωκάδων να βγουν από την πολιτική απομόνωση έγινε την εποχή της μονοκρατορίας του Κωνσταντίνου Η ( ), όταν κατηγορήθηκε για συνωμοσία ο Βάρδας, εγγονός του σφετεριστή Βάρδα Φωκά. Μετά την τύφλωσή του, στις ιστορικές πηγές δεν υπάρχουν πλέον στοιχεία για τις δραστηριότητες των Φωκάδων. Εικάζεται ότι η οικογένεια εξέλιπε κατά τη διάρκεια του α μισού του 11ου αιώνα, οπωσδήποτε πριν από το Όμως, η δόξα της είχε διαφυλαχθεί στις μνήμες των μεταγενεστέρων, όπως δείχνουν και τα λόγια του Μιχαήλ Ατταλειάτη, ο οποίος έγραφε ότι ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Γ Βοτανειάτης ήταν συγγενής των Φωκάδων «των οποίων η δόξα εξαπλώνεται σε όλη τη γη και τη θάλασσα» Πιθανολογείται ότι ο Μιχαήλ Ατταλειάτης, στην προσπάθειά του να προβάλει όσο το δυνατόν περισσότερο το κύρος του αυτοκράτορα Νικηφόρου Γ Βοτανειάτη, του οποίου ήταν θαυμαστής, δημιούργησε τη γενεαλογία σύμφωνα με την οποία ο Νικηφόρος Γ καταγόταν από τους ένδοξους, οι οποίοι με τη σειρά τους προέρχονταν από τους Φαβίους. Βλ. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (CSHB, Bonn 1853), σελ , 229. Για την καταγωγή των Φωκάδων υπάχουν πολλές υποθέσεις: πρβλ. Djurić, I., Porodica Foka, Zbornik Radova Vizantoloskog Instituta 17 (1976), σ Grégoire, H., La carrière du premier Nicéphore Phocas, στο Προσφορά εις Σίλπωνα Π. Κυριακίδην (Ελληνικά, Παράρτημα 4, Αθήνα 1953), σελ. 250 Djurić, I., Porodica Foka, Zbornik Radova Vizantoloskog Instituta 17 (1976), σελ Ο Cheynet, J.-C., Les Phocas, στο Dagron, G. Mihăescu, H. (επιμ.), Le traité sur la guérilla (De velitatione) de l empereur Nicéphore Phocas ( ) (Paris 1986), σελ. 290, πιθανολογεί ότι ίσως οι να ήταν εν μέρει γεωργιανής καταγωγής, το οποίο θα μπορούσε να εξηγεί τη συχνή εμφάνιση του ονόματος Βάρδας στην οικογένειά τους. 3. Ο Cheynet, J.-C., Les Phocas, στο Dagron, G. Mihăescu, H. (επιμ.), Le traité sur la guérilla (De velitatione) de l empereur Nicéphore Phocas ( ) (Paris 1986), σελ. 291, θεωρεί πιθανό να αποδοθούν στον πρώτο Φωκά ορισμένες σφραγίδες οι οποίες δείχνουν ότι έφτασε μέχρι το αξίωμα του πρωτοσπαθαρίου και ότι, εκτός από το αξίωμα του τουρμάρχη, ασκούσε και άλλα καθήκοντα. Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 4/16

5 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 4. Εικάζεται ότι ο Λέων Φωκάς διορίστηκε δομέστικος των σχολών μετά το 913, δηλαδή μετά τη δολοφονία του τότε δομεστίκου Κωνσταντίνου Δούκα, τον οποίο ο πατριάρχης Νικόλαος Μυστικός υποκίνησε σε στάση. Βλ. Polemis, D., The Doukai. A Contribution to Byzantine Prosopography (London 1968), σελ Βλ. Djurić, I., Porodica Foka, Zbornik Radova Vizantoloskog Instituta 17 (1976), σελ Λεπτομέρειες για τις συγκρούσεις του Βασιλείου Β με εκπροσώπους της βυζαντινής αριστοκρατίας βλ. στο Cheynet, J.-C., Pouvoir et contestations à Byzance (Byzantina Sorbonensia 9, Paris 1990), σελ Ο Svoronos, N., Remarques sur la tradition du texte de la novelle de Basile II concernant les puissants, Zbornik Radova Vizantoloskog Instituta 8:2 (1964), σελ , υποθέτει ότι τα στοιχεία στη Νεαρά του Βασιλείου Β που αφορούν τις οικογένειες των Μαλεΐ νων και των Φωκάδων είναι προσθήκη που έγινε μετά το Πρβλ. Svoronos, N., Les novelles des empereurs macédoniens concernant la terre et les stratiotes (Athènes 1994), σελ , 303α. 8. Είναι γνωστό ότι ο Ρωμανός Γ Αργυρός, έπειτα από μια αποτυχημένη εκστρατεία στην Ανατολή, κατέφυγε «στον οίκο του Φωκά στην Καππαδοκία», οπότε υποθέτουμε ότι εδώ πρόκειται για το Βάρδα Φωκά, τον οποίο τύφλωσε το 1026 ο Κωνσταντίνος Η. Μεταγενέστερα γίνεται αναφορά σε ορισμένες προσωπικότητες με το επίθετο Φωκάς, όμως δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι πρόκειται για μέλη της εν λόγω αριστοκρατικής οικογένειας. Πρβλ. Djurić, I., Porodica Foka, Zbornik Radova Vizantoloskog Instituta 17 (1976), σελ Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (CSHB, Bonn 1853), σελ. 217: «Ἡ μὲ ν οὖ ν τοῦ γένους αὐ τοῦ ἀνωτάτω καὶ πρώτη σειρὰ ἐ κ τῶν Φωκάδων ἐ κείνων ὥρμηται, Φωκάδων ὧν κλέος εὐ ρὺ κατὰ πᾶσαν γῆ ν τε καὶ θάλασσαν». Βιβλιογραφία : Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973 Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (ed.), Michaelis Attaliotae Historia, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1853 Λέων Διάκονος, Ιστορία, Hase, C.B. (ed.), Leonis Diaconi Caloensis Historiae libri decem et liber de velitatione bellica Nicephori Augusti, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Βοnn 1828 Συμεών Μάγιστρος, Χρονικόν, Wahlgren, S. (ed.), Symeonis Magistri et Logothetae Chronicon, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 44:1, Berlin New York 2006 Βλυσίδου Β., Λουγγής Τ., Λαμπάκης Σ., Σαββίδης Α., Κουντούρα-Γαλάκη Ε., Η Μικρά Ασία των θεμάτων. Έρευνες πάνω στη γεωγραφική φυσιογνωμία και προσωπογραφία των βυζαντινών θεμάτων της Mικράς Aσίας (7ος-11ος αι.), Αθήνα 1998, Eρευνητική Bιβλιοθήκη 1 Cheynet J.-C., Pouvoir et contestations à Byzance ( ), Paris 1990, Byzantina Sorbonensia 9 Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία συγγραφείσα εκ προστάγματος Κωνσταντίνου του φιλοχρίστου και πορφυρογεννήτου δεσπότου, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus, Joannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1838 Συνεχιστής Γεωργίου Μοναχού, Βίοι των νέων βασιλέων, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus, Joannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1838 Krsmanović B., Uspon vojnog plemstva u Vizantiji XI veka, Beograd 2001 Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 5/16

6 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Schlumberger G., Un empereur byzantin au Xe siècle: Nicéphore Phocas, Paris 1925 Djurić I., "Porodica Foka", Zbornik Radova Vizantoloskog Instituta, 17, 1976, Grégoire H., "La carrière du premier Nicéphore Phocas", Προσφορά εις Σίλπωνα Π. Κυριακίδην, Αθήνα 1953, Ελληνικά, Παράρτημα 4, Petit L., "Office inédit en l' honneur de Nicéphore Phocas", Byzantinische Zeitschrift, 13, 1904, Morris R., "The Two Faces of Nikephoros Phokas", Byzantine and Modern Greek Studies, 12, 1988, Kazhdan A., "Nikephoros II Phocas", Kazhdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium, 3, New York Oxford 1991, Svoronos J.N., Les Novelles des empereurs Macédoniens concernant la terre et les stratiotes, Athènes 1994 Μπουρδάρα Κ., Καθοσίωσις και Τυραννίς κατά τους Μέσους Βυζαντινούς χρόνους Ι: Μακεδονική δυναστεία , Αθήνα 1981 Schlumberger G., L'épopée byzantine à la fin du Xe siècle 2. Basile II, le Tueur de Bulgares, Paris 1900 Cheynet J.-C., "Les Phocas", Dagron, G. Mihăescu, H. (eds), Le traité sur la guérilla (De velitatione) de l empereur Nicéphore Phocas ( ), Paris 1986, Schlumberger G., L épopée byzantine à la fin du dixième siècle, 1, Paris 1900 Kazhdan A., "Phokas", Kazhdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium 3, New York - Oxford 1991, Δικτυογραφία : Liutprand of Cremona: Report of his Mission to Constantinople Nikephorus II. Phokas Η εκστρατεία του Λέοντος Φωκά στη Βουλγαρία (917) Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Βιβλίο Πρώτο Νομίσματα Νικηφόρου Β Φωκά Γλωσσάριo : δομέστικος των σχολών, ο Διοικητής του τάγματος των σχολών. Ο πρώτος γνωστός αξιωματούχος εμφανίστηκε το 767/768. Το 10ο αιώνα απέκτησε μεγάλη δύναμη στο στρατό των θεμάτων. Κατά τα μέσα του 10ου αιώνα το αξίωμα του δομέστικου των σχολών χωρίστηκε σε δύο: στο δομέστικο των σχολών της Ανατολής και στο δομέστικο των σχολών της Δύσης, τον ανώτατο δηλαδή στρατιωτικό διοικητή του στρατού των ανατολικών και των δυτικών επαρχιών αντίστοιχα. δρουγγάριος του πλωίμου, ο Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 6/16

7 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Ο αρχηγός του τμήματος του στόλου που ναυλοχούσε στην Κωνσταντινούπολη και ονομαζόταν «βασιλικόν πλώιμον». Αναφέρεται πρώτη φορά περί τα μέσα του 9ου αιώνα (Τακτικόν του Ουσπένσκι). καίσαρας, ο Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ο τίτλος του καίσαρα απονεμόταν στον αυτοκράτορα. Επί Διοκλητιανού ( ) και μετέπειτα, καίσαρας αναγορευόταν ο νεαρός συναυτοκράτορας. Ήταν ο υψηλότερος τίτλος στην ιεραρχία της βυζαντινής αυλής, με διάσημα ένα στέμμα και ένα σταυρό. Τον 8ο αιώνα το αξίωμα του καίσαρα αποδιδόταν συνήθως στο διάδοχο του θρόνου. Τον ύστερο 11ο αιώνα, με τη μεταρρύθμιση του Αλεξίου Α Κομνηνού ( ), ο καίσαρας υποβαθμίστηκε, έγινε ο τρίτος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα και το σεβαστοκράτορα. Από το 14ο αιώνα το αξίωμα αποδιδόταν κυρίως σε ξένους πρίγκιπες. κουροπαλάτης, ο Ο κουροπαλάτης (< κουράτωρ και παλάτιον) ήταν ανώτερος αυλικός αξιωματούχος. Το αξίωμα απονεμόταν κυρίως σε μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας, αλλά από την εποχή του Ιουστίνου Β ( ) και εξής και σε ξένους πρίγκιπες. Κατά τον 11ο αιώνα δόθηκε σε αρκετούς στρατηγούς εκτός της αυτοκρατορικής οικογένειας. λογοθέτης του δρόμου, ο Ανώτερο στέλεχος της αυτοκρατορικής διοίκησης με έδρα την Κωνσταντινούπολη. Ήταν υπεύθυνος για τη συντήρηση του οδικού δικτύου, την υπηρεσία του αυτοκρατορικού ταχυδρομείου και ως ένα βαθμό για τις εξωτερικές σχέσεις της αυτοκρατορίας. Η οργάνωση τελετών, η προστασία του αυτοκράτορα, η συλλογή πληροφοριών και η υποδοχή ξένων αποστολών ήταν επίσης στα καθήκοντά του. μάγιστρος, ο Aνώτερο αξίωμα που στο Κλητορολόγιο του Φιλοθέου τοποθετείται πάνω από τον ανθύπατο (από το λατινικό magister). Από το 10ο αιώνα χάνει τη σπουδαιότητά του, ενώ παύει να υπάρχει πιθανότατα στα μέσα του 12ου αιώνα. Ο μάγιστρος αναλάμβανε συνηθέστερα επικεφαλής κάποιας υπηρεσίας, πολιτικής ή δικαστικής, ή και, σπανιότερα, επικεφαλής της διακυβέρνησης μιας περιοχής. Νεαρά, η (novella, θηλ.) Όρος που σημαίνει κατά λέξη νέο διάταγμα και χρησιμοποιείται από τον 4ο αιώνα και εξής για να δηλώσει τις διατάξεις των αυτοκρατόρων εκτός των οργανωμένων κωδίκων. Ήταν γραμμένες κυρίως στα ελληνικά και χρησιμοποιήθηκαν εκτενώς στη Μέση Βυζαντινή περίοδο. Από τα χρόνια των Κομνηνών όμως και μετά, αντικαταστάθηκαν από άλλους, ειδικότερους όρους και σπάνια συναντώνται στην Ύστερη Βυζαντινή περίοδο. πατρίκιος, ο / πατρικία, η Από το λατινικό patricius. Εισήχθη από τον Κωνσταντίνο Α ως ισόβιος τιμητικός τίτλος ανδρών και γυναικών χωρίς διοικητικές αρμοδιότητες. Ειδικά για τις γυναίκες στο περιβάλλον της αυτοκράτειρας ο τίτλος της πατρικίας ζωστής ήταν ο υψηλότερος που μπορούσε να τους απονεμηθεί. Από τον 8ο έως το 10ο αιώνα ο τίτλος του πατρικίου αποδιδόταν σε υψηλούς αξιωματούχους της διοικητικής και στρατιωτικής ιεραρχίας, αλλά και σε ξένους συμμάχους και ηγεμόνες. Έπαψε να χρησιμοποιείται μετά το τέλος του 12ου αιώνα. στρατηγός, ο Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο τα καθήκοντα του στρατηγού ήταν πολιτικά. Στη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο στρατηγός ήταν αξιωματούχος επικεφαλής του θέματος (στρατός και περιοχή δικαιοδοσίας) συγκέντρωνε στα χέρια του τόσο στρατιωτική όσο και πολιτική εξουσία. Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο περιορίστηκε στο στρατιωτικό ρόλο του. τουρμάρχης, ο Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής τούρμας, υποδιαίρεσης του θέματος. Πηγές Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία συγγραφείσα εκ προστάγματος Κωνσταντίνου του φιλοχρίστου και πορφυρογεννήτου δεσπότου, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus, Joannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus (CSHB, Bonn 1838), , , , ˉ12, Λέων Διάκονος, Ιστορία, Hase, C.B. (ed.), Leonis Diaconi Caloensis Historiae libri decem (Bonn 1828), , , , Βασίλειος Β, Νεαραί, Svoronos, N. (ed.), Les novelles des empereurs Macédoniens (Athènes 1994), Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (ed.), Michaelis Attaliotae Historia (CSHB, Bonn 1853), Berlin New York 1973), , , , , , , , , Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 7/16

8 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Παραθέματα Αναφορά στην οικογένεια των Φωκάδων σε νομικό κείμενο του τέλους του 10ου αιώνα: Εἰ μὴ γὰρ τοῦτο ποιήσομεν, πάροδον δώσομεν τῷ πλεονέκτῃ τοῦ λέγειν ὅτι, ἐπεὶ ἐγὼ σήμερον εὐημερῶ καὶ οὐ δύναται κατ ἐμοῦ ὁ πένης κινῆσαι, ἐὰν εὐημερήσῃ καὶ ὁ υἱός μου καὶ διὰ τῆς εὐημερίας ἡμῶν διαβῇ τεσσαρακονταετία, ἢ ἐγὼ χρονίσω εὐημερῶν, ἔχομεν ἀναφαίρετα τὰ ἐπικτηθέντα καὶ συμφέροι μοι πλεονεκτεῖν. Τοῦτο δὲ φανερόν ἐστι καὶ ἀπὸ τῆς γενεᾶς τῶν Μαλεΐνων καὶ πάλιν τῶν Φωκάδων ὁ μὲν γὰρ πατρίκιος Κωνσταντῖνος ὁ Μαλεΐνος καὶ ὁ μάγιστρος Εὐστάθιος, ὁ τούτου υἱός, μέχρι τῶν ἑκατὸν χρόνων ἢ καὶ τῶν ρκ τὴν εὐημερίαν ἔσχον συμπαρεκτεινομένην αὐτοῖς, οἱ δὲ Φωκάδες πολὺ τούτων ἐπέκεινα ὅ τε γὰρ πρόπαππος αὐτῶν καὶ πάλιν ὁ πάππος, εἶτα καὶ ὁ πατήρ, μετὰ δὲ ταῦτα καὶ αὐτοὶ οἱ τούτου υἱοί, ἀδιάδοχον σχεδὸν εἰπεῖν ἕως ἡμῶν εἶχον τὴν δυναστείαν καὶ πῶς οἱ τοιοῦτοι βοηθοῦντα τὸν χρόνον ἕξουσι; Βασίλειος Β, Νεαραί, Svoronos, N. (ed.), Les novelles des empereurs Macédoniens (Athènes 1994), Βυζαντινός ιστορικός του 11ου αιώνα αναφέρεται στη μυθολογική καταγωγή των Φωκάδων: Ἀλλ ὁ μὲν περὶ τοῦ κράτους αὐτοῦ λόγος ἀναμεινάτω μικρόν ἐπεὶ δὲ περὶ τῆς τοῦ γένους αὐτοῦ μεγαλειότητος ἐπεμνήσθημεν, βραχύ τι περὶ τούτου διαλεξώμεθα, ἵνα γνῶσι πάντες οἵων αὐτῷ τῶν προγόνων ὄντων εἰς περιφάνειαν ἀνδραγαθίας καὶ δόξης ὅσον οὗτος ὑπερηκόντισε, ὡς μήτε τοῦτον ἄξιον εἶναι προγόνους ἑτέρους ἔχειν ἢ ἐκείνους μόνους, μήτ ἐκείνους ἀπόγονον ἕτερον ἢ τὸν νῦν εὐφημούμενον. ὅπερ δὴ καλῶς ποιοῦν καὶ συνέδραμεν. Ἡ μὲν οὖν τοῦ γένους αὐτοῦ ἀνωτάτω καὶ πρώτη σειρὰ ἐκ τῶν Φωκάδων ἐκείνων ὥρμηται, Φωκάδων ὧν κλέος εὐρὺ κατὰ πᾶσαν γῆν τε καὶ θάλασσαν. οὗτοι γὰρ ὑπερφυῶς τῶν ἄλλων τὸ κράτος ἐν βασιλείοις ἐκέκτηντο, στρατηγίαις τε καὶ δημαγωγίαις καὶ ἀνδρείῳ βραχίονι καὶ γένους ἐπισημότητι πάντας ἐπιεικῶς ὑπεραίροντες ἐνενήκοντα γὰρ καὶ δύο γενεὰς εὐημεροῦντες κατὰ τὸ συνεχὲς κατὰ πάντων εἶχον τὰ νικητήρια, μηδενὸς ἀνθαμιλληθῆναι δυναμένου καὶ συγκριθῆναι τῷ γένει τῶν Φωκάδων ὑπὲρ ἀνδρίας ἢ ἀνδραγαθίας τινὸς ἢ ὑπατείας μεγίστης καὶ στρατηγίας ἐπιφανοῦς. εἰ δέ τις ἀναδράμοι πρὸς τὴν τῶν ἐνενήκοντα καὶ δύο γενεῶν ἀρχὴν καὶ ἀκρότητα (μέχρι γὰρ τοῦ τῆς ἀοιδίμου λήξεως βασιλέως κυρίου Νικηφόρου τοῦ Φωκᾶ τὸ ποσὸν τῶν τοιούτων συνεψηφίζετο γενεῶν), εὑρήσει κατηγμένους αὐτοὺς ἀπὸ τοῦ τρισμάκαρος καὶ μεγάλου Κωνσταντίνου, τοῦ πάντων βασιλέων ὑπέρτερον ἐσχηκότος κράτος ἐν ὑπεροχαῖς ἀγωνισμάτων πολεμικῶν καὶ τοῦ ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας ζήλου, ὡς καὶ ἰσαπόστολον λογισθῆναι καὶ τῆς Χριστιανῶν ἀμωμήτου πίστεως κρηπῖδα τελεσθῆναι καὶ πρόβολον. οὗτος γὰρ ἀπὸ τῆς πρεσβυτέρας Ρώμης μεταθεὶς τὴν βασιλείαν εἰς τὸ Βυζάντιον, ἀφ ὅτου τὸν Μαξέντιον περὶ τὰς κάτω Γαλλίας κατετροπώσατο, τῇ ἐπιδείξει τοῦ σταυρικοῦ σημείου τὴν νίκην ἄνωθεν μνηστευθείς, τοὺς ἀξιολόγους τῶν εὐπατριδῶν καὶ τιμίων ἐν ταύτῃ τῇ νέᾳ Ρώμῃ μεθ ἑαυτοῦ παραλαβὼν μετῴκισέ τε καὶ συμπολίτας ἑαυτοῦ ἀπειργάσατο, λαμπρὰς οἰκίας τούτοις ἐπιδειμάμενος κατὰ τὴν ἐμφέρειαν τῶν ἐν τῇ παλαιᾷ Ρώμῃ πολυτελῶς κατεσκευασμένων οἴκων, ἐκ τούτων οὖν, ὡς ὁ λόγος αἱρεῖ καὶ ἡ τοῦ γένους ἀναφορὰ περιάγει, οἱ Φωκάδες οὗτοι καταγόμενοι τήν τε περιφάνειαν ἄνωθεν ἔσχον καὶ τὸ τῆς ἀνδρίας ἀλκιμώτατον καὶ ἀνύποιστον, ἐκ τῶν ὀνομαστῶν ἐκείνων Φαβίων, ὥς που διὰ βίβλου τινὸς παλαιᾶς ἐχειραγωγήθην ποτέ, τὴν ἀρχὴν τοῦ γένους ἐφέλκοντες. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (ed.), Michaelis Attaliotae Historia (CSHB, Bonn 1853), Οι Συνεχιστές του Θεοφάνους περιγράφουν τη δράση του Νικηφόρου Φωκά του Παλαιού στην Ιταλία: Οὕτω τοίνυν τῶν κατὰ τὴν ἑσπέραν πάλιν κρατυνομένων ἐχθρῶν, καὶ ἀπὸ τῆς παρούσης εὐτυχίας καὶ κατὰ τῶν προσεχεστέρων ἐκστρατεῦσαι προσδοκωμένων, ἀποστέλλεται Στέφανος ὁ καὶ Μαξέντιος προσαγορευόμενος, ὃς ἐκ Καππαδοκῶν, στρατηγὸς τῶν ἐν Λαγοβαρδίᾳ δυνάμεων μετὰ Θρᾳκῶν καὶ Μακεδόνων καὶ ἐπιλέκτων Χαρσιανιτῶν καὶ Καππαδοκῶν. ὃς τὴν ἀποδειχθεῖσαν τῆς ἀρχῆς χώραν καταλαβών, καὶ τὴν πόλιν Ἀμαντίας ὑπὸ τῶν Σαρακηνῶν κατεχομένην ἀφελέσθαι πειραθεὶς ἐξ αὐτῶν, καὶ διὰ τὴν προσοῦσαν αὐτῷ μέλλησιν καὶ ῥαθυμίαν, ὡς ἔοικε, μᾶλλον δε ἀνανδρίαν τε καὶ τρυφήν, μηδὲν ἄξιον λόγου καὶ τῆς περὶ αὐτὸν δυνάμεως καταπράξασθαι δυνηθείς, παραλύεται τῆς ἀρχῆς, καὶ ἀντ αὐτοῦ ἀποστέλλεται Νικηφόρος ὁ κατὰ τὸν Φωκᾶν προσαγορευόμενος, ἀνὴρ ἐπιμελής τε καὶ ἄγρυπνος καὶ κατὰ χεῖρά τε καὶ βουλὴν γενναῖός τε καὶ συνετός, προσεπαγαγὼν καὶ πλείονα δύναμιν ἀπὸ τῶν κατὰ τὴν ἀνατολὴν ἀρχόντων καὶ τὸν Διακονίτζην ἐκεῖνον, ὃς ὑπηρέτης ποτὲ τοῦ κατὰ τὴν Τεφρικὴν Χρυσόχειρος ἦν, στῖφος τῶν ἀπὸ Μάνεντος τὴν θρησκείαν ἑλκόντων προσεπαγόμενον. ἑνωθεὶς οὖν ὁ Νικηφόρος ταῖς μετὰ Στεφάνου δυνάμεσι πολλὰ καὶ συνέσεως ἔργα καὶ πολεμικῆς ἀνδρίας καὶ γενναιότητος ἀπεδείξατο. τήν τε γὰρ πόλιν Ἀμαντίας εὐθὺς ἐχειρώσατο, τοὺς ἀντιταξαμένους ἐχθροὺς φόνῳ πολλῷ τρεψάμενος, καὶ τὸ κάστρον ὃ Τρόπας κατωνομάζετο καὶ τὸ τῆς ἁγίας Σευερίνης πρὸς τὴν προτέραν δεσποτείαν τῆς Ρωμαϊκῆς ἀρχῆς μετηγάγετο, καὶ μάχαις ἄλλαις καὶ παρατάξεσι τοὺς ἐκ τῆς Ἄγαρ νενίκηκε, καὶ τοῖς ἐξ αὐτῶν λαφύροις τὸν ὑπ αὐτὸν στρατὸν ἱκανῆς ὠφελείας ἐνέπλησε. καὶ ταῦτα μέν, ἕως ὁ ἐν βασιλεῦσιν ἀοίδιμος ἔζη Βασίλειος, ὁ ἀνὴρ κατεπράξατο τὰ δὲ λείποντα προσέθηκεν ὕστερον ἐπὶ τοῦ πραοτάτου καὶ σοφωτάτου βασιλέως ἁπάντων Λέοντος τοῦ ἐκείνου υἱοῦ. Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 8/16

9 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία συγγραφείσα εκ προστάγματος Κωνσταντίνου του φιλοχρίστου και πορφυρογεννήτου δεσπότου, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus, Joannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus (CSHB, Bonn 1838), Οι Συνεχιστές του Θεοφάνους περιγράφουν τη δράση του Νικηφόρου Φωκά του Παλαιού στη Βουλγαρία: ὁ δὲ βασιλεὺς διά τε γῆς καὶ θαλάττης διέγνω τοὺς Βουλγάρους πολεμεῖν. καὶ διὰ μὲν θαλάττης Εὐστάθιον δρουγγάριον ἀποστέλλει, διὰ γῆς δὲ πατρίκιον Νικηφόρον τὸν Φωκᾶν, δομέστικον τῶν σχολῶν μετὰ τὴν τελευτὴν Ἀνδρέου γενόμενον. ὧν μέχρι Βουλγαρίας καταλαβόντων, ὁ βασιλεὺς τὸν κυαίστωρα Κωνσταντινάκιν πρὸς Συμεὼν ἐξαπέστειλεν, ἔτι τὴν εἰρήνην στέργων καὶ βουλόμενος σπείσασθαι πρὸς αὐτόν ὃν Συμεὼν κατασχὼν ἐν φρουρᾷ κατακλείει, δόλῳ πρὸς αὐτὸν ὑποπτεύσας παραγενέσθαι. τοῦ Συμεὼν οὖν ἐπὶ τὸ στράτευμα Νικηφόρου ἀσχολουμένου, οἱ Τοῦρκοι καταδραμόντες πᾶσαν τὴν Βουλγαρικὴν ἐληΐσαντο γῆν. ὃ Συμεὼν ἐκμαθὼν κατὰ τῶν Τούρκων ἐτράπετο. οἱ δὲ ἀντιπεράσαντες πόλεμον πρὸς Βουλγάρους συμβάλλουσι καὶ νικῶσι τούτους κατὰ κράτος, ὡς μόλις τὸν Συμεὼν ἐν τῇ Δίστρᾳ περισωθῆναι. ᾐτήσαντο οὖν οἱ Τοῦρκοι τὸν βασιλέα τοὺς Βουλγάρων αἰχμαλώτους ὠνήσασθαι ὃ δὴ καὶ πεποίηκεν, τοὺς πολίτας ἐξαποστείλας εἰς τὴν τούτων ἐξώνησιν. ὁ δὲ Συμεὼν δι Εὐσταθίου δρουγγαρίου τὸν βασιλέα περὶ τῆς εἰρήνης ἱκέτευεν πρὸς ἣν ὑπεῖξεν ὁ βασιλεύς, καὶ τὸν Χοιροσφάκτην Λέοντα πρὸς τὸ ταύτην ποιήσασθαι ἐξαπέστειλεν. ὁ δὲ δομέστικος Νικηφόρος καὶ ὁ δρουγγάριος Εὐστάθιος ὑποστρέψαι μετὰ λαοῦ ἐκελεύσθησαν. Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία συγγραφείσα εκ προστάγματος Κωνσταντίνου του φιλοχρίστου και πορφυρογεννήτου δεσπότου, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus, Joannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus (CSHB, Bonn 1838), σελ Η στενή σχέση των πρώτων Φωκάδων με τη μακεδονική δυναστεία, όπως προκύπτει από την αφήγηση των Συνεχιστών: Τοῦ δὲ δομεστίκου Νικηφόρου πρὸς τοῦ βασιλέως ἐξόχως ἀγαπωμένου, ὁ βασιλεοπάτωρ Ζαούτζας τοῦτον ὡς δυνάστην προεβάλλετο, γαμικὸν μετ αὐτοῦ ποιῆσαι συνάλλαγμα βουλόμενος. τοῦ δὲ πρὸς τοῦτο ἀπαναινομένου, μήποτε δῷ ὑπόνοιαν τῷ βασιλεῖ Λέοντι, μανεὶς ἐπὶ τούτῳ ὁ Ζαούτζας αἰτίας ἐκίνησε κατ αὐτοῦ καὶ τῆς ἀρχῆς τοῦτον μετέστησεν. προεβλήθη δὲ ἀντ αὐτοῦ δομέστικος τῶν σχολῶν ὁ μάγιστρος Κατακαλών. ἐπὶ πολὺ δὲ σχολάσας ὁ Νικηφόρος αὖθις στρατηγὸς ἐν τῷ τῶν Θρᾳκησίων θέματι προχειρίζεται. πολλὰς δὲ καὶ γενναίας ἀνδραγαθίας διὰ πάσης αὐτοῦ ἐν τοῖς πολέμοις καταπραξάμενος βιοτῆς καὶ πολλὰ κατὰ τῶν Ἀγαρηνῶν καὶ τῶν ἄλλων ἐθνῶν στησάμενος τρόπαια, τελευτᾷ τὸν βίον ἐν γήρᾳ καλῷ, υἱοὺς καταλιπὼν Βάρδαν καὶ Λέοντα, ὧν ὁ Βάρδας οἰκειότατος ὢν τῷ βασιλεῖ Λέοντι ἐστέργετό τε καὶ ἠγαπᾶτο καὶ δουλείαις ἐξυπηρετεῖτο ταῖς ἀνηκούσαις τῷ βασιλεῖ. Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία συγγραφείσα εκ προστάγματος Κωνσταντίνου του φιλοχρίστου και πορφυρογεννήτου δεσπότου, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus, Joannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus (CSHB, Bonn 1838), Ο ιστορικός Ιωάννης Σκυλίτζης αναφέρεται στα αξιώματα των Φωκάδων επί Κωνσταντίνου Ζ : ἠμείψατο δὲ καὶ τοὺς συνεργήσαντας αὐτῷ πρὸς τὴν τῶν αὐταδέλφων καθαίρεσιν ταῖσδε ταῖς εὐεργεσίαις, Βάρδαν μὲν τὸν Φωκᾶν μάγιστρον τιμήσας καὶ δομέστικον τῶν σχολῶν τῆς ἀνατολῆς, Νικηφόρον τε καὶ Λέοντα τοὺς τούτου υἱεῖς, τὸν μὲν τῶν Ἀνατολικῶν στρατηγόν, τὸν Νικηφόρον, τὸν δὲ τῆς Καππαδοκίας, τὸν Λέοντα, προσειρισάμενος, καὶ Κωνσταντῖνον θάτερον τῶν υἱῶν τῆς Σελευκείας. Berlin New York 1973), Η πολεμική δράση των Φωκάδων επί Κωνσταντίνου Ζ : Ἤδη δέ, ὡς εἴπομεν, προχειρισθεὶς δομέστικος τῶν σχολῶν Βάρδας ὁ Φωκᾶς οὐδὲν ὅ τι καὶ λόγου ἄξιον ἀπειργάσατο. ὁπότε μὲν γὰρ ὑφ ἑτέρους ἐτάττετο, στρατηγὸς θαυμαστὸς ἀνεφαίνετο, ὁπηνίκα δὲ ἡ ἐξουσία τῶν στρατευμάτων ἁπάντων τῆς ἑαυτοῦ γνώμης ἐξήρτητο, ὀλίγα, ἢ οὐδὲν ὤνησε τὴν Ρωμαίων ἀρχήν. νοσήσας γὰρ τὴν πλεονεξίαν ἐξέστη τῶν ἑαυτοῦ λογισμῶν. ὅθεν καί ποτε τοῖς τοῦ Χαμβδᾶν ἀπροσδοκήτως περιπεσών, πάντων, ὥς φασι, καταλελοιπότων αὐτόν, μικροῦ δεῖν αἰχμάλωτος ἐγεγόνει, εἰ μὴ συνασπίσαντες οἱ θεράποντες τῆς αἰχμαλωσίας αὐτὸν ἐλυτρώσαντο. ἐτρώθη δὲ κατὰ τὸ μέτωπον γενναίῳ καὶ βαθεῖ τῷ τραύματι, ὡς καὶ μέχρι τελευτῆς ἁδρὰν τὴν οὐλὴν περιφέρειν. Νικηφόρος δὲ καὶ Λέων οἱ τούτου υἱοί, ἐφύπερθεν παντὸς ὄντες αἰσχροῦ λήμματος καὶ τοὺς ὑπηκόους ὡς γνησίους υἱοὺς περιέποντες, μεγάλα τὴν τῶν Ρωμαίων ἀρχὴν ὠφέλησαν. καὶ τὰ μὲν τοῦ Νικηφόρου προτερήματα, ἵνα μὴ τὸ τῆς ἱστορίας συνεχὲς διακόπτηται, ἐν τοῖς περὶ ἐκείνου λελέξεται. ὁ δὲ Λέων Ἀπολασαεὶρ, ἐπίσημον ἄνδρα καὶ τοῦ Χαμβδᾶν συγγενῆ, σὺν ἀπείρῳ πλήθει κατὰ Ρωμαίων ἐξελθόντα τρεψάμενος καὶ κατασχὼν ἐν Κωνσταντινουπόλει ἀπέστειλε, τοῦ ἄλλου πλήθους τὸ μὲν ἐν τῇ τοῦ πολέμου προσβολῇ κατακτείνας, τὸ δὲ ζωγρήσας. ὃν ἀχθέντα πρὸς τὴν βασιλίδα ὁ βασιλεὺς Κωνσταντῖνος θρίαμβον ποιήσας καὶ κατὰ τοῦ τραχήλου πατήσας τιμαῖς τε καὶ δωρεαῖς ἐφιλοφρονήσατο. Κωνσταντῖνον δὲ τὸν λοιπὸν υἱὸν τοῦ Φωκᾶ ζωγρίαν λαβὼν ὁ Χαμβδᾶν καὶ εἰς τὸ Χάλεπ ἀγαγών, καὶ πολλὰ Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 9/16

10 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια σπουδάσας εἰς τὴν μυσαρὰν αὐτοῦ θρησκείαν τοῦτον μεταγαγεῖν, ὡς οὐκ ἔπεισε, φαρμάκοις αὐτὸν διέφθειρε. τῇ ἀκοῇ δὲ ταύτῃ περιαλγὴς γενόμενος ὁ Βάρδας πάντας, οὓς κατεῖχεν αἰχμαλώτους συγγενεῖς τοῦ Χαμβδᾶν ξίφει κατέκοψε. καὶ παρὰ τοῦτο ὁ τὸ ἀλλάγιον πεμφθεὶς ποιήσασθαι Παῦλος μάγιστρος ὁ Μονομάχος ἄπρακτος ὑπέστρεψεν. ἀσχέτῳ δὲ περιωδυνίᾳ διὰ τοὺς συγγενεῖς ληφθεὶς ὁ Χαμβδᾶν ἐκστρατεύει κατὰ Ρωμαίων, ἄγων μετ αὐτοῦ καὶ τὸν παρὰ βασιλέως πεμφθέντα ὡς αὐτὸν πρεσβευτὴν περὶ εἰρήνης, Νικήταν πατρίκιον τὸν Χαλκούτζην, καὶ πολλοὺς κἀγαθοὺς ἄνδρας τῶν ἀνδρειοτάτων καὶ γενναίων Ρωμαίων ἐζώγρησε. τοῦ δὲ Νικήτα λάθρᾳ τῷ Φωκᾷ μηνύοντος πάντα τὰ βουλευόμενα τῷ Χαμβδᾶν καὶ τὰς ὁδούς, ὅθεν μέλλει ποιήσασθαι τὴν ὑποστροφήν, λόχους ὁ Φωκᾶς ἐγκαθίζει περί τινα τόπον εἴσοδον ἔχοντα στενὴν καὶ κρημνώδη, ἐν ᾧ γενόμενος ὁ Χαμβδᾶν, ἐπεὶ κατὰ μέσην ἐγένετο τὴν στενοχωρίαν, κυκλοῦται παρὰ τῶν λόχων. ἐξαναστάντες γὰρ τῆς ἐνέδρας οἱ ἐπὶ τούτῳ τεταγμένοι πέτρας τε ὑπερμεγέθεις κατ αὐτῶν ἐκύλιον καὶ βέλη εἰς αὐτοὺς ἔπεμπον παντοδαπά. καὶ ὁ μὲν Χαλκούτζης προευτρεπισάμενος καὶ δώροις ὑποποιησάμενός τινας τῶν Σαρακηνῶν τῆς φυγῆς ὑπηρέτας, ἔλαθεν ἀποδρὰς μετὰ πάντων αὐτοῦ τῶν οἰκείων, τῶν Ἀγαρηνῶν δὲ πέπτωκε πλῆθος ἀμύθητον. ὁ δὲ Χαμβδᾶν οὓς εἶχε δεσμίους ἀποσφάξας, σὺν ὀλίγοις ἀκλεῶς καὶ ἀτάκτως τὸν κίνδυνον ἴσχυσε διαφυγεῖν. Berlin New York 1973), Ο Νικηφόρος Φωκάς ονομάζεται δομέστικος των σχολών: Ὁ δὲ πορφυρογέννητος διὰ τὸ τὸν μάγιστρον καὶ δομέστικον τῶν σχολῶν Βάρδαν τὸν λεγόμενον Φωκᾶν ἀδυνάτως ἔχειν καὶ εἰς γῆρας ἐλάσαι τοῦ δομεστικάτου ἀποκινεῖ, καὶ ἀντ αὐτοῦ προβάλλεται δομέστικον Νικηφόρον πατρίκιον καὶ στρατηγὸν τῶν Ἀνατολικῶν, τὸν φίλτατον υἱὸν αὐτοῦ, ἄνδρα ἐν πολλοῖς καὶ διαφόροις πολέμοις εὐδοκιμήσαντα καὶ ἄριστον ἀναφανέντα καὶ τῇ ἡδυτάτῃ διαλαλιᾷ καὶ θωπείᾳ αὐτοῦ κοσμήσας τὰ στρατεύματα καὶ πρὸς τοὺς πολεμίους Ἀγαρηνοὺς ἐχώρει, ὡς πάντα τὰ στρατεύματα θαρρεῖν καὶ ὡς ἐν ἰδίῳ χώρῳ παροικίαν ποιήσασθαι καὶ μήτε κρυπτομένων ἢ βακχευόντων ἢ ὑποστρεφόντων, ὡς ἔθος ἦν αὐτοῖς ἀλλὰ πάντες τομῶς ἐχώρουν πρὸς τοὺς πολεμίους ταῖς ἀσπίσι περιφραξάμενοι καὶ τοῖς δόρασιν ἀμυνόμενοι καὶ κατὰ κράτος τοὺς Ἀγαρηνοὺς ἀφανίζοντες. καὶ ἦν ἰδεῖν θάμβος καὶ ἔκπληξιν τοῖς ὁρῶσιν τὸν νικητὴν Νικηφόρον τὰς παρατάξεις καὶ δυνάμεις καὶ τὰ φοῦλκα τοῦ ἀθέου Χαμβαδᾶ συγκόπτοντα καὶ ἀπορραπίζοντα, καὶ τὴν τύχην τοῦ νικητοῦ ἀριστέως θαμβεῖσθαι καὶ μεγαλύνειν τοῖς ὁρῶσιν, ὡς τὰς πόλεις καὶ κώμας καὶ χώρας πυρὶ κατατεφρῶσαι καὶ αἰχμαλώτους ἄγειν καὶ ὑποσπόνδους τῇ βασιλείᾳ Ρωμαίων προσφέρειν. καὶ δὴ πρὸς τὸν πιστὸν Κωνσταντῖνον ἀφικόμενος ἐπαίνων καὶ τιμῶν παρ αὐτοῦ ἠξιώθη, οἷον ἐν τοῖς πάλαι χρόνοις οἱ Ρωμαίων στρατηγοὶ ἂν ἐκτήσαντο. Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία συγγραφείσα εκ προστάγματος Κωνσταντίνου του φιλοχρίστου και πορφυρογεννήτου δεσπότου, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus, Joannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus (CSHB, Bonn 1838), Οι Συνεχιστές του Θεοφάνους πλέκουν το εγκώμιο των αδελφών Νικηφόρου και Λέοντος Φωκά: Ὁ δὲ βασιλεὺς τὸν πατρίκιον Λέοντα τὸν υἱὸν Βάρδα τοῦ Φωκᾶ στρατηγὸν εἰς Ἀνατολικοὺς ἀντὶ τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ Νικηφόρου προχειρίζεται, ἄνδρα ἄριστον καὶ πρὸς τοὺς Ἀγαρηνοὺς καὶ πολεμίους μαχιμώτατον. καὶ ἦν ἰδεῖν τοὺς αὐταδέλφους ὑπὲρ τῶν Χριστιανῶν ἀγωνιζομένους καὶ πρὸς τοὺς πολεμίους χωροῦντας καὶ κατασφάττοντας, καὶ τὴν αὐτῶν ὁρμὴν μὴ φέροντας. Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία συγγραφείσα εκ προστάγματος Κωνσταντίνου του φιλοχρίστου και πορφυρογεννήτου δεσπότου, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus, Joannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus (CSHB, Bonn 1838), Ο Νικηφόρος Φωκάς ανακαταλαμβάνει την Κρήτη ( ): Τούτῳ τῷ ἔτει Νικηφόρον μάγιστρον τὸν Φωκᾶν, δομέστικον ἤδη προβεβλημένον τῶν σχολῶν τῆς ἀνατολῆς παρὰ Κωνσταντίνου τοῦ βασιλέως, καὶ πολλὰ τρόπαια στήσαντα κατὰ τῶν ἑῴων Σαρακηνῶν, καὶ τόν τε τῆς Ταρσοῦ ἀμηρᾶν Καραμώνην καὶ Χαμβδᾶν τὸν τοῦ Χάλεπ καὶ τὸν Τριπόλεως Ἰζὴθ ὁλοσχερῶς ταπεινώσαντα, πέμπει κατὰ τῶν ἐν Κρήτῃ Σαρακηνῶν, πλῆθος ἐπιλέκτων στρατιωτῶν ἐπιδοὺς αὐτῷ καὶ στόλον κατηρτισμένον καλῶς. ἐν τῇ νήσῳ δ οὗτος περαιωθείς, καὶ κατὰ τὴν πρώτην ἀπόβασιν παροῦσι καὶ κωλύουσι συμπλακεὶς τοῖς Ἀγαρηνοῖς καὶ τούτους τρεψάμενος, αὐτός τε ἀσφαλῶς ἀπέβη καὶ τὸν στρατὸν ἀπεβίβασεν ἀκινδύνως. χάρακά τε οὖν ἐπήξατο καρτερόν, τάφρῳ βαθείᾳ καὶ σταυρώμασι καὶ πασσάλοις τοῦτον κατοχυρώσας, καὶ τὸν στόλον ἐν ὅρμοις γαληνοτάτοις ὁρμίσας καὶ πάντα καταστησάμενος κατὰ τὸ ἀσφαλὲς ἐνεργῶς ἥπτετο τῆς πολιορκίας τῶν ἐν τῇ νήσῳ πόλεων, καὶ δι ὅλων ἑπτὰ μηνῶν πάσαις μηχαναῖς πολιορκητικῶν ὀργάνων χρησάμενος καὶ τὰ τείχη καταστρέφων τάς τε πόλεις καὶ τὰ φρούρια ἐχειρώσατο. τῇ ἑβδόμῃ δὲ τοῦ Μαρτίου μηνός, τῆς τετάρτης ἰνδικτιῶνος, καὶ τὴν πασῶν ὀχυρωτέραν πόλιν, ἣν ἐγχωρίως Χάνδακα ἐκάλουν, πεπορθηκώς, καὶ τὸν ἀμηρεύοντα τῆς νήσου Κουρούπην ὄνομα λαβὼν αἰχμάλωτον καὶ Ἀνεμᾶν τὸν μετ αὐτὸν ἐν τῇ νήσῳ πρωτεύοντα, καὶ τὴν νῆσον ὅλην δουλωσάμενος, ἔμελλε μὲν ἐπὶ πλείονα Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 10/16

11 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια προσμεῖναι χρόνον καὶ τὰ κατ αὐτὴν καταστήσεσθαι, φήμης δὲ κρατούσης, ὡς ὁ μέλλων κατασχεῖν αὐτὴν Ρωμαῖος ἀνὴρ ἐξ ἀνάγκης βασιλεύσει Ρωμαίων, ἅμα τῷ γνωσθῆναι τὴν τῆς νήσου κατάσχεσιν ταῖς τοῦ Ἰωσὴφ ὑποθήκαις ἀποστείλας ὁ Ρωμανὸς προσεκαλέσατο τὸν Νικηφόρον ἐκεῖθεν. Berlin New York 1973), Ο ιστορικός Λέων Διάκονος περιγράφει τη δράση του Λέοντος Φωκά εναντίον των Ούγγρων: ὁ δὲ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς, τὴν ἔφοδον τούτου αἰσθόμενος καὶ τὴν ὕπαιθρον καὶ βιαίαν καταδρομὴν, Λέοντα τὸν Φωκᾶν, ὁμαίμονα τοῦ Νικηφόρου τελοῦντα, καὶ τῶν τῆς Εὐρώπης στρατιωτικῶν καταλόγων κατάρχοντα (Δομέστικον δύσεως Ρωμαῖοι τὴν τοιαύτην ἀρχὴν ὀνομάζουσι), τῷ Χαμβδᾶν ἀντίξουν ἐκπέμπει ἄνδρα γενναῖον καὶ νεανικὸν, φρενήρη τε διαφερόντως, καὶ τὸ ξυνοῖσον ἐν περιστάσεσιν ἐπιφράσασθαι πάντων, ὧν ἴσμεν, ἐπιβολώτατον ᾧ θεία τις, οἶμαι, κατὰ τὰς μάχας συνεμάχει ῥοπὴ, ἅπαν τὸ ἀντίπαλον καταστρεφομένη καὶ τιθεῖσα ὑπόσπονδον. Πολλῶν γὰρ αὐτῷ συῤῥαγέντων πολέμων παρὰ τὸν τῆς στρατηγίας καιρὸν, οὐδέποτε τοῦ ἀντικαθισταμένου ἀπῆλθε μειονεκτῶν, ἀλλ ἀεὶ τὸ πλέον τῆς νίκης ἀποφερόμενος. τῷ τοι καὶ Σκυθικῆς στρατιᾶς τὸν Ἴστρον περαιωθείσης τὸ κατ ἐκεῖνο καιροῦ (Οὕννους τὸ ἔθνος κατονομάζουσιν), ἐπεὶ μὴ οἷός τε ἦν ὁ στρατηγὸς Λέων ἐξ ἀντιπάλου ταύτῃ συμπλέκεσθαι, ὑπεράριθμον ἐπαγαλλομένης τὸ πλῆθος τῆς φάλαγγος, σπανίζουσαν αὐτὸς καὶ οὐκ ἀξιόμαχον ἴλην στρατιωτῶν ἐπαγόμενος, ἔγνω μὴ ἐς προῦπτον κίνδυνον φέρων ἐνσεῖσαι αὑτόν τε καὶ τοὺς συνεπομένους, λαθραίως δὲ μᾶλλον τοῖς Σκύθαις ἐπιπεσεῖν, καί τι γενναῖον δρᾶσαι καὶ ἀνδρικὸν, καὶ δόξαν εὐκλεᾶ σφετερίσασθαι. ἄρτι γοῦν διὰ τῶν δρυμῶν κρύβδην παραδραμὼν, καὶ τὴν ἔπαυλιν τῶν Οὕννων ἐξ ἀπόπτου περιαθρήσας, καὶ τὸ πλῆθος ἐς τὸ ἀκριβὲς κατασκοπήσας, ἀωρὶ τῶν νυκτῶν τριχῇ διαιρήσας τὴν φάλαγγα, ἐπῄει τοῖς Σκύθαις, καὶ τοσοῦτον φόνον αἰφνίδιον εἰσπεσὼν ἐν μικρᾷ καιροῦ ῥοπῇ ἀπειργάσατο, ὡς εὐαριθμήτους ἐκ τοῦ ἀμυθήτου πλήθους διαφυγεῖν. Λέων Διάκονος, Ιστορία, Hase, C.B. (ed.), Leonis Diaconi Caloensis Historiae libri decem (Bonn 1828), Ο Λέων Φωκάς αποκρούει αραβική επιδρομή (960): ἔτι δὲ τοῦ Νικηφόρου τῇ Κρήτῃ ἐνδιατρίβοντος, ἵνα μὴ τὴν ἑῴαν κατατρέχοιεν οἱ τῆς ἀνατολῆς Ἄραβες, καὶ μᾶλλον Χαμβδᾶν ὁ τοῦ Χάλεπ ἀμηρᾶς, πολεμικὸς ὢν καὶ τῶν ἄλλων δραστηριώτερος, Λέοντα τὸν Φωκᾶν τὸν τοῦ Νικηφόρου ἀδελφὸν μάγιστρον τιμήσας ὁ Ρωμανὸς τὴν τοῦ δομεστίκου διακονίαν διέπειν ἀπέστειλεν. οὗτος δὲ διαπεράσας καὶ τῷ Χαμβδᾶν συναντήσας ἔν τινι χωρίῳ Ἀδρασσῷ λεγομένῳ τρέπεται τοῦτον κατὰ κράτος καὶ ἀφανισμῷ παραδίδωσι, τῶν μὲν ἐν τῇ προσβολῇ πεσόντων οὐδ ἀριθμῷ καθυποβληθηναι δυναμένων, τῶν δὲ ἁλόντων καὶ ἐν τῇ πόλει πεμφθέντων τοσοῦτον ἦν τὸ πλῆθος, ὡς πληρῶσαι δούλων καὶ τὰς ἀστικὰς οἰκίας καὶ τοὺς ἀγρούς. μόνος δὲ ὁ τούτων ἀρχηγὸς Χαμβδᾶν σὺν ὀλίγοις λίαν τὸν κίνδυνον διαδρὰς εἰς τὰ οἰκεία ἤθη ἀνεκομίσθη. εἰσελθόντα δὲ τὸν Λέοντα μάλα φιλοφρόνως ὁ βασιλεὺς ὑπεδέξατο ἐπινικίοις τε θριάμβοις τετίμηκε καὶ γερῶν τῶν κατ ἀξίαν ἠξίωσε τιμήσας καὶ προβιβάσας καὶ πάντας τοὺς σὺν αὐτῷ ἀριστεύσαντας. Berlin New York 1973), Η κατάληψη της εξουσίας από το Νικηφόρο Φωκά, όπως περιγράφεται στο έργο του Ιωάννη Σκυλίτζη: οὔπω παρῆλθεν ὁλόκληρος ἡμέρα, ἀφ οὗ τοῦτο εἴρηκε (κυριακὴ γὰρ ἦν, ἐννάτην ἄγοντος τοῦ Αὐγούστου μηνός), καὶ τῇ ἑσπέρᾳ τῆς αὐτῆς ἡμέρας Βασίλειος ὁ Κωνσταντίνου τοῦ βασιλέως παρακοιμώμενος, δυσμενὴς καὶ ἔχθιστος ὢν τῷ Ἰωσήφ, τοῖς ἑαυτοῦ φίλοις καὶ συγγενέσι τοὺς οἰκείους μίξας θεράποντας κατὰ πολλὰ μέρη τῆς πόλεως πέπομφεν εἰς τοὺς οἴκους τῶν ἀντιπραττόντων αὐτῷ. καὶ ἀπὸ πρώτης ὥρας τῆς δευτέρας ἡμέρας μέχρις ἕκτης κατέστρεψαν καὶ ἐξηδάφισαν οἰκίας πλείστας τῶν πολιτῶν, ὧν ἐπισημοτέρα ἦν ἡ τοῦ Ἰωσήφ. οὐ γὰρ μόνον τῶν ἀντιβαίνειν δοκούντων ἐμφανῶν καὶ πολιτικῶν ἀνδρῶν, ἀλλὰ καὶ πολλῶν ἄλλων εὐτελεστέρων, ὧν οὐκ ἀριθμητὸν τὸ πλῆθος, οἰκίαι κατεσκάφησαν. ᾧ γάρ ποτε διαφορὰ μετά τινος ἦν, πλῆθος ἀτάκτων μεθ ἑαυτοῦ ἐπαγόμενος, μηδενὸς κωλύοντος, τοῦτον ἠφάνιζε. πολλοὶ δ ἐν τῇ τοιαύτῃ ἀταξίᾳ καὶ ἄνθρωποι ἐφονεύθησαν. ταῦτα δὲ ποιοῦντες ἐν τε ταῖς πλατείαις τῆς πόλεως λεωφόροις ἔν τε ταῖς ἀγοραῖς ἔν τε τοῖς στενωποῖς Νικηφόρον ἀνευφήμουν καλλίνικον. τοῦτο τὸ ἔργον ἐξάγει μὲν τῆς μεγάλης ἐκκλησίας Βάρδαν τὸν πατέρα τοῦ Φωκᾶ, φυγάδα οἰκτρὸν καὶ ὅσον οὐδέπω τὸν κίνδυνον ἐκδεχόμενον, Ἰωσήφ τε τὸν παρακοιμώμενον, τὸν πρὸ τοῦ μεγάλα φυσῶντα καὶ ἐπαιρόμενον, εἰς αὐτὴν ἀντεισάγει ἱκέτην ἐλεεινὸν καὶ τὴν ἑαυτοῦ σωτηρίαν ἀμφίβολον ἔχοντα. οἱ δὲ περὶ τὸν παρακοιμώμενον Βασίλειον τριήρεις καταρτίσαντες καὶ τὸν βασιλικὸν εἰληφότες δρόμωνα μετὰ παντὸς τοῦ στόλου περαιούνται ἐν Χρυσοπόλει, καὶ τὸν Νικηφόρον ἐκεῖθεν ἀναλαβόμενοι ἄγουσιν εἰς τὸ Ἕβδομον, αὐτόθεν τε αὐτοί τε καὶ πᾶς ὁ δῆμος τῆς πόλεως μετ εὐφημιῶν καὶ κρότων καὶ σαλπίγγων καὶ κυμβάλων δημοσίας γενομένης προόδου διὰ τῆς Χρυσῆς πόρτης εἰσάγουσιν εἰς τὴν βασιλίδα. Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 11/16

12 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Berlin New York 1973), Ο Λέων Διάκονος μνημονεύει το θάνατο του καίσαρα Βάρδα Φωκά (φθινόπωρο 969): κατὰ ταύτας δὲ τὰς ἡμέρας συνέβη καὶ τὸν Καίσαρα Βάρδαν, τὸν τοῦ αὐτοκράτορος Νικηφόρου πατέρα, τοῦ βίου μεταναστῆναι, ὑπὲρ τὰ ἐννενήκοντα ἔτη διαβιώσαντα, κἀν τοῖς στρατιωτικοῖς καταλόγοις ἐξ αὐτῆς ἥβης καταγηράσαντα, καὶ πολλὰ τρόπαια καὶ νίκας ἐν τοῖς κατὰ πόλεμον ἀνδραγαθήμασιν ἀναδησάμενον. ὃν ἐπένθησεν ὁ βασιλεὺς τεθνηκότα, ὡς τὸ εἰκὸς, ἐκ τῶν ἀνακτόρων τε καὶ μέχρι τῆς ἑστίας αὐτοῦ κατὰ μεσημβρίαν κειμένης τοῦ ἄστεος, πρὸς τὸ κάταντες τῆς ἐπὶ θάλασσαν φερούσης ὁδοῦ, ἵνα ὁ τῆς Σοφίας λιμὴν ἥπλωται, τὸν τούτου νεκρὸν προέπεμψε, καὶ τῇ σορῷ περιέστειλε. Λέων Διάκονος, Ιστορία, Hase, C.B. (ed.), Leonis Diaconi Caloensis Historiae libri decem (Bonn 1828), Έπαινος του Νικηφόρου Β Φωκά από το Λέοντα Διάκονο: τοιαύτην μὲν δὴ Νικηφόρος ὁ αὐτοκράτωρ τὴν τοῦ βίου εὗρε καταστροφὴν, πάντα μὲν τὸν τῆς ζωῆς χρόνον πεντήκοντα καὶ ἑπτὰ ἔτη διαβιοὺς, ἓξ δὲ καὶ μόνους ἐνιαυτοὺς πρὸς μησὶ τέσσαρσι τὴν τῆς βασιλείας ἰθύνας ἀρχήν ἀνὴρ ἀνδρείᾳ καὶ σώματος ῥώμῃ πᾶσαν ἀδηρίτως ὑπερβαίνων τὴν κατ αὐτὸν γενεὰν, ἐμπειρότατός τε καὶ δραστικώτατος τὰ πολέμια, καὶ πρὸς πᾶσαν ἰδέαν πόνων ἀνένδοτος, καὶ σώματος ἀμείλικτος καὶ ἀκολάκευτος ἡδοναῖς μεγαλόφρων τε καὶ μεγαλοφυὴς τὰ πολιτικὰ, ἐννομώτατα δικάζων, καὶ νομοθετῶν ἀσφαλῶς, καὶ μηδενὸς τῶν ἐν τούτοις κατατριβέντων ἡττώμενος ἐν δὲ ταῖς εὐχαῖς καὶ ταῖς παννύχοις πρὸς Θεὸν στάσεσιν ἄκαμπτός τε καὶ ἀδαμάντινος, ἀμετεώριστον ἐν ταῖς ὑμνῳδίαις τὸν νοῦν συντηρῶν, καὶ πρὸς τὰ μάταια μηδόλως ῥεμβόμενον. ἐλάττωμα δὲ τοῦτο προσῆπτον οἱ πολλοὶ τῷ ἀνδρὶ, ὅτι τε ἀπαρεγχείρητον ἐβούλετο πρὸς ἁπάντων συντηρεῖσθαι τὴν ἀρετὴν, καὶ μὴ παραχαράττεσθαι τὴν τοῦ δικαίου ἀκρίβειαν. διὸ καὶ ἀπαραίτητος ἦν εἰς τὴν τούτων ἐκδίκησιν, καὶ τοῖς ὀλισθαίνουσιν ἀδυσώπητος καὶ φορτικὸς ἐδόκει, καὶ ἐπαχθὴς τοῖς ἀδιάφορον ἀντλεῖν τὸν βίον ἐθέλουσιν. ἐγὼ δέ φημι, ὡς εἰ μή τις κατὰ ῥοῦν φερομένοις τοῖς πράγμασι βάσκανος νεμεσήσασα τύχη τὸν ἄνδρα τοῦτον ταχὺ τοῦ βίου ἀπήγαγε, μεγίστη ἂν ἡ τῶν Ρωμαίων ἡγεμονία καὶ οἵαν οὐκ ἄλλοτε εὔκλειαν ἀπηνέγκατο. Λέων Διάκονος, Ιστορία, Hase, C.B. (επιμ.), Leonis Diaconi Caloensis Historiae libri decem (Bonn 1828), Η πτώση των Φωκάδων μετά τη δολοφονία του Νικηφόρου Β : ὃς εὐθὺς τὴν ἐπιτροπὴν εἰληφὼς τῶν πραγμάτων πάντας τοὺς εὔνοιαν τῷ Νικηφόρῳ φυλάττοντας ἐκ μέσου πεποίηκε, Λέοντα μὲν τὸν κουροπαλάτην ἐν Λέσβῳ περιορίσας καὶ Νικηφόρον βέστην τὸν τούτου υἱὸν ἐν τῇ Ἴμβρῳ, Βάρδαν δὲ τὸν νεώτερον δοῦκα τότε Χαλδίας καὶ Κολωνείας τυγχάνοντα τὴν ἀρχὴν ἀφελόμενος ἐν Ἀμασείᾳ παρέπεμψε γράμμασι. Berlin New York 1973), Η καταστολή της στάσης του Βάρδα Φωκά (970), όπως περιγράφεται από το Σκυλίτζη: πάσης δὲ βοηθείας ἔρημος οὗτος ἀπολειφθεὶς καὶ ἀνίᾳ βαπτισθεὶς καὶ λύπῃ κατὰ τῶν παρακινησάντων, εἶτα προδεδωκότων, κατηνέχθη πρὸς ὕπνον ἤδη νυκτὸς ἐπιστάσης. ἔδοξεν οὖν ὑπνώττων ἀγανακτεῖν καὶ ἀλύειν καὶ περὶ τῶν ἀδικησάντων διαλέγεσθαι τῷ θεῷ «δίκασον κύριε», λέγων, «τοὺς ἀδικοῦντάς με». ἐν ᾧ δὲ ἔμελλε καὶ τὰ ἑπόμενα εἰπεῖν τοῦ ψαλμοῦ, ἤκουσε φωνῆς λεγούσης μὴ περαιτέρω προβῆναι. ἔφθασε γὰρ ὁ Σκληρὸς προειληφέναι τὸ ἐπίλοιπον τῆς ᾠδῆς. διαναστὰς οὖν σύντρομος, ὡς ἔγνω πάσης ἐλπίδος ὠλισθηκώς ὡς εἶχεν ἐξιππασάμενος μετὰ τῶν περὶ αὐτὸν πρὸς τὸ φρούριον ἔφευγε τὸν Τυροποιόν. γνωσθέντος δὲ τοῦ δρασμοῦ τῷ μαγίστρῳ Βάρδᾳ τῷ Σκληρῷ, ἱππεῖς ἀπεστέλλοντο εὔζωνοι καταταχῆσαι καὶ καταλαβεῖν αὐτὸν πρὸ τοῦ εἰς τὸ φρούριον εἰσελθεῖν. οἵτινες συντόνῳ χρησάμενοι τῇ διώξει καταλαμβάνουσιν αὐτὸν κατὰ τὸ πεδίον καὶ μέλλοντα ὅσον οὐδέπω ταῖς τοῦ φρουρίου προσεγγίζειν ὑπωρείαις. εἷς δὲ τούτων τόλμῃ προφέρων τῶν ἄλλων καὶ γενναιότητι, τοὔνομα Κωνσταντῖνος, Χάρων τὴν προσηγορίαν, τοὺς ἄλλους κατόπιν λιπὼν μετὰ συντονίας ἐπήρχετο τῷ Φωκᾷ, ὄπισθεν οὐραγοῦντι τῶν ἑαυτοῦ, καὶ ἤν τις ἐπίῃ δέξασθαι προθύμως παρεσκευασμένῳ. τοῦτον πόρρωθεν ἰδὼν καὶ γνωρίσας ὁ Χάρων ὕβρεσιν ἀσέμνοις καὶ ἀπρεπέσιν ἔβαλλεν, ἀγεννῆ καὶ ἄνανδρον ἀποκαλῶν, καὶ προσμένειν κελεύων μικρόν, ὥστε τὰ γέρα τῆς ἀποστασίας λαβεῖν. ὁ δὲ τῶν ὕβρεων ἐπακούων, καὶ ὅστις ὁ λέγων μὴ ἀγνοήσας, ἐπισχὼν τὸν χαλινὸν καὶ πρὸς ἐκεῖνον ἐπιστραφείς «ἔδει σε, ὦ ἄνθρωπε», ἔφη, «τὸ ἀστάθμητον λογισάμενον τῆς τῶν ἀνθρώπων τύχης μὴ προσονειδίζειν, μηδ ἐπεμβαίνειν ἀνθρώπῳ ταῖς ἐξ αὐτῆς ἐπηρείαις ἠναγκασμένῳ, ἀλλ οἰκτείρειν μᾶλλον καὶ ἐλεεῖν τὸν δυστυχοῦντα ἐμέ, πατέρα μὲν ἐσχηκότα κουροπαλάτην, πάππον καίσαρα, θεῖον βασιλέα, δοῦκα δὲ καὶ αὐτὸν γεγονότα καὶ τοῖς ἀνωτάτω συναριθμηθέντα, νυνὶ δὲ ἐσχάτοις κακοῖς ὑποβεβλημένον καὶ ἀκληρήμασι». τοῦ δέ «καλὰ ταῦτα, ὦ κακὴ κεφαλή, λέγεσθαι πρὸς παῖδας τοὺς δυναμένους ἀπατηθῆναι, Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 12/16