Εργαστήριο Ηλεκτρoακουστικής Άσκηση 2 - Σελίδα 1 ΗΛΕΚΤΡΟΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 2

Transcript

1 Εργαστήριο Ηλεκτρoακουστικής Άσκηση 2 - Σελίδα 1 ΗΛΕΚΤΡΟΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 2 MEΤΡΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΘΟΡΥΒΟΥ ΚΑΙ ΗΧΟΜΟΝΩΣΗΣ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σαν θόρυβος ορίζεται συνήθως η κατηγορία των ανεπιθύμητων ήχων, που στην πράξη περιλαμβάνει ήχους που παράγονται από: (α) καθημερινές δραστηριότητες (μέσα μεταφοράς, βιομηχανία, εργασία, κ.λπ.), (β) επικοινωνιακές δραστηριότητες (μουσική, φωνή, ομιλία, κ.λπ.) που σε ορισμένους ακροατές είναι ενοχλητικές, (γ) φυσικά φαινόμενα και το περιβάλλον (αέρας, θάλασσα, ζώα κ.λπ.). Η συνεχής επέκταση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων δημιουργεί μια συνεχή αύξηση των θορύβων που παράγονται από τις κατηγορίες (α) και (β) με σοβαρές επιπτώσεις σε μεγάλες ομάδες του πληθυσμού. Παρ όλο ότι συχνά η ενόχληση από τους θορύβους θεωρείται σαν μια υποκειμενική ποσότητα, η ποσότητα της ηχητικής ρύπανσης μπορεί και πρέπει να μετρηθεί με αντικειμενικά κριτήρια που ορίζονται από τη νομοθεσία και αποτελούν αντικείμενο της άσκησης αυτής. Με δεδομένο ότι ο θόρυβος αποτελεί ένα ανεπιθύμητο σήμα, συχνά είναι απαραίτητη η προστασία ομάδων του πληθυσμού που εκτίθενται σε αυτόν. Συνήθως, απαιτείται προστασία σε κλειστούς χώρους (σπίτια, δωμάτια, κτήρια, κλπ.) και σε αυτές τις περιπτώσεις καθορίζεται η θέση λήψης του θορύβου στο εσωτερικό ενός καθορισμένου κτίσματος που διαχωρίζεται από το σημείο παραγωγής του θορύβου από συγκεκριμένες διαχωριστικές επιφάνειες (πόρτες, παράθυρα, τοίχους, κλπ.). Πρακτικά, είναι απαραίτητο να καθορίσουμε και να μετρήσουμε την ηχομονωτική ικανότητα τέτοιων δομικών στοιχείων. Αυτό ορίζεται από τον Δείκτη Ηχομείωσης RR (dddd) ή την «ηχομόνωση» της συγκεκριμένης επιφάνειας, όπως θα μετρηθεί στην Άσκηση αυτή. Στην περίπτωση που θα εξεταστεί, όπου ο δέκτης βρίσκεται σε κλειστό χώρο, τότε η στάθμη του ήχου που καταγράφεται θα είναι η διαφορά από την στάθμη της εξωτερικής πηγής και της ηχομόνωσης. Όμως ο θόρυβος που φθάνει στον κλειστό χώρο θα έχει αυξηθεί σε κάποιο βαθμό, αφού οι ανακλάσεις στα τοιχώματα του χώρου στον οποίο βρίσκεται ο αποδέκτης προστίθενται στον ήχο που διαπερνά τα τοιχώματα με αποτέλεσμα ο εισερχόμενος θόρυβος να ενισχύεται, γεγονός που πρέπει να το λάβουμε υπόψη στους υπολογισμούς. Αυτή η προσθετική στάθμη εξαρτάται από την ηχοαπορρόφηση του εσωτερικού του χώρου της λήψης, που επίσης θα καθοριστεί στην Άσκηση αυτή. 2. ΘΕΩΡΙΑ 2.1. Μετρήσεις στάθμης θορύβου H στιγμιαία τιμή της Στάθμης Ηχητικής Πίεσης (Σ.Η.Π. S.P.L ή LL pp ) ορίζεται σαν:

2 Εργαστήριο Ηλεκτρoακουστικής Άσκηση 2 - Σελίδα 2 LL pp = 20llllll pp(tt) (1) pp oo (tt) όπου pp oo = 2xx10 5 (Pa) είναι η στάθμη αναφοράς και pp(tt)(pa) είναι η τιμή της πίεσης. Ουσιαστικά, ακόμη και σε μια τέτοια περίπτωση η μέτρηση της πίεσης αναφέρεται στην rms τιμή της. Η συνεχής διακύμανση της Σ.Η.Π. με το χρόνο συχνά ελαχιστοποιεί την πρακτική σημασία μιας τέτοιας μέτρησης, αφού δεν περιγράφει επαρκώς ή μονοσήμαντα το βαθμό ηχητικής ρύπανσης. Για να οριστεί μια ποσότητα που περιγράφει την μέση ρύπανση σε κάποιο διάστημα χρόνου, πρέπει να υπολογιστεί η ισοδύναμη στάθμη ενός θορύβου με σταθερή τιμή που όμως έχει την ίδια ενέργεια με τον προς μέτρηση μεταβλητό θόρυβο. Έτσι, ορίζεται η Ισοδύναμη Στάθμη Θορύβου (Ι.Σ.Θ.,LL eeee ) σαν: LL eeee = 10llllll 1 TT (100.1LL pp1 tt LL pp2 tt LL pppp tt NN ) (2) όπου TT = tt 1 + tt tt NN TT (sec) είναι το συνολικό χρονικό διάστημα της μέτρησης που συμπεριλαμβάνει επιμέρους μετρήσεις ηχοστάθμης LL pp1, LL pp2,.., LL pppp που λαμβάνονται σε τακτά διαστήματα tt 1, tt 2,, tt NN Σε μερικές περιπτώσεις, η Σ.Η.Π. παρουσιάζει διαφορετικές τιμές σε ένα χώρο (π.χ. σε ένα δωμάτιο). Σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να υπολογιστεί η Μέση τιμή Σ.Η.Π. (Μ.Σ.Η.Π.) από πολλαπλές μετρήσεις Σ.Η.Π. LL pp1, LL pp2,.., LL pppp σε διάφορα σημεία του χώρου. Η Μ.Σ.Η.Π. ορίζεται ως NN LL pp = 1 NN LL pppp kk=1 (3) Πέρα από τις παραπάνω μετρήσεις, είναι συχνά χρήσιμη η ανάλυση του θορύβου με άλλα στατιστικής φύσης κριτήρια, όπως π.χ. η εύρεση της μέγιστης τιμής του LL mmmmmm (για τη διάρκεια της μέτρησης), της μέσης τιμής, κ.λπ. Επιπλέον, η επίπτωση και ενόχληση από τους θορύβους σχετίζεται άμεσα με το συχνοτικό τους περιεχόμενο, δεδομένης της μεταβλητής ως προς τη συχνότητα ευαισθησίας της ακοής. Στο Σχήμα 1 φαίνονται οι καμπύλες ίσης ακουστότητας Fletcher- Munson οι οποίες δείχνουν ακριβώς αυτή τη διαφοροποίηση στην υποκειμενική αντίληψη που έχει το ανθρώπινο αυτί για τη στάθμη ηχητικής πίεσης σε συνάρτηση με τη συχνότητα που βέβαια αφορά μόνο την αντίληψη απλών ημιτονοειδών σημάτων. Γι αυτόν το λόγο, τα παραπάνω κριτήρια (καθώς και αυτά που ακολουθούν) είτε μετριούνται γραμμικά (linear), όπως ορίζεται από τις σχέσεις (1) και (2), είτε με φιλτραρισμένη (συχνοτικά σταθμισμένη, Α-weighted) την τιμή της pp(tt), όπου: pp AA (tt) = pp(tt) h AA (tt) (4) όπου: pp(tt) είναι η φιλτραρισμένη με φίλτρο τύπου-α τιμή της πίεσης (pp aa ) και h AA (tt) είναι η απόκριση του φίλτρου τύπου-α. Η h AA (tt) έχει συχνοτικό χαρακτήρα, αντίστοιχο της συνάρτησης ευαισθησίας της ανθρώπινης ακοής (το Σχήμα 2 δείχνει την ποσότητα 20llllll HH AA (ff), όπου HH AA (ff) είναι ο μετασχηματισμός Fourier του h AA (tt)).

3 Εργαστήριο Ηλεκτρoακουστικής Άσκηση 2 - Σελίδα 3 Σχήμα 1. Καμπύλες ίσης ακουστότητας (Fletcher-Munson) Στην περίπτωση αυτή, οι ποσότητες LL PP και LL eeee σημειώνονται σαν LL PP AA και LL eeee AA και μετριούνται σε dddddd. Σχήμα 2: Απόκριση συχνότητας φίλτρου στάθμισης τύπου-α 2.2. Φασματική ανάλυση θορύβου Με την ανάλυση αυτή, αφ ενός μπορούν να συναχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για τα φυσικά χαρακτηριστικά του θορύβου, αφ ετέρου να υπολογιστεί με περισσότερη ακρίβεια η επίπτωση του θορύβου στην ακοή και να ληφθούν τα απαραίτητα προστατευτικά μέτρα (π.χ. κατάλληλη ηχομόνωση). Παρόλο ότι η μέτρηση αυτή μπορεί να γίνει με τη χρήση αναλυτή φάσματος, είναι επίσης δυνατό να υπολογιστεί η τιμή της ενέργειας του θορύβου σε κάποια περιοχή συχνότητας, μετά από αρχικό φιλτράρισμα της συνολικής πίεσης με κατάλληλο φίλτρο ζώνης. Αν h ii (tt) είναι η απόκριση ενός τέτοιου φίλτρου, τότε η φιλτραρισμένη τιμή της πίεσης θα είναι η pp ii (tt) όπου: pp ii (tt) = h ii (tt) pp(tt), ii = 1,.., NN (5)

4 Εργαστήριο Ηλεκτρoακουστικής Άσκηση 2 - Σελίδα 4 Mε βάση την pp ii (tt) είναι κατόπιν δυνατό να ορισθούν οι ποσότητες LL PPii και LL eeeeii, σύμφωνα με τις σχέσεις (1) και (5). Τα χαρακτηριστικά των αποκρίσεων h ii (tt) δίνονται από τις τυποποιήσεις IEC 225 και ANSIS (R 1975), και καλύπτουν είτε NN = 12 ζωνοδιαβατά φίλτρα, εύρους 1 οκτάβας, είτε ΝΝ = 36 ζωνοδιαβατά φίλτρα, εύρους 1/3 οκτάβας. Οι κεντρικές συχνότητες των φίλτρων για την ακουστή περιοχή, δίνονται στον Πίνακα 1. Πίνακας 1 Φίλτρα εύρους 1 οκτάβας, Συχνότητες (Hz) 8, 16, 31.5, 63, 125, 250, 500, 1000, 2000, 4000, 8000, Φίλτρα εύρους 1/3 οκτάβας, Συχνότητες (Hz) 6.3, 8, 10, 12.5, 16, 20, 25, 31.5, 40, 50, 63, 80, 100, 125, 160, 200, 250, 315, 400, 500, 630, 800, 1000, 1250, 4000, 5000, 6300, 8000, 10000, 12500, 16000, Ηχομόνωση και Δείκτης Ηχομείωσης Για την μέτρηση της δυνατότητας ηχομόνωσης οποιουδήποτε υλικού ή κατασκευής ακολουθείται μια βασική διαδικασία που απαιτεί παραγωγή ενός ελεγχόμενου σήματος θορύβου στην θέση του χώρου της πηγής και την μέτρηση της Σ.Η.Π. στη θέση του δέκτη με την μεσολάβηση του ηχομονωτικού υλικού (οι ακριβείς προδιαγραφές της μέτρησης δίνονται από την τυποποίηση ISO 140, part III, ΙV). Ο Δείκτης Ηχομείωσης (ηχομόνωσης) RR (dddd) ορίζεται ως: RR = LL 1 LL log SS (db) (6) AA όπου: LL 1 (dddd) η Μ.Σ.Η.Π. στη θέση της πηγής, LL 2 (dddd) η Μ.Σ.Η.Π. στη θέση του δέκτη, SS (mm 2 ) η επιφάνεια του υπό εξέταση υλικού, AA (m 2 ) η ισοδύναμη επιφανειακή απορρόφηση του ήχου στο χώρο του δέκτη (η παράμετρος αυτή θα οριστεί ακριβώς σε επόμενο Κεφάλαιο του μαθήματος). Για την περιγραφή της ηχομονωτικής ικανότητας διαφορετικών επιφανειών ανεξάρτητα των φυσικών τους χαρακτηριστικών (πάχος, ειδικό βάρος, κλπ.), χρησιμοποιείται και η συχνοτικά σταθμισμένη εκδοχή του Δείκτη Ηχομείωσης, που ονομάζεται RRww (dddd) και καθορίζεται από το πρότυπο ISO R και το αντίστοιχο ΕΛΟΤ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ 3.1. Παρατηρήσεις Για την μέτρηση περιβαλλοντικού θορύβου θα χρησιμοποιηθεί κατάλληλο όργανο (μετρητής στάθμης ήχου ή ηχόμετρο) με αναλυτή φάσματος. Η χρήση του οργάνου απαιτεί εξαιρετική προσοχή! Οποιοδήποτε χτύπημα μπορεί να καταστρέψει το μικρόφωνο. ΣΕ ΚΑΜΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΝΑ ΜΗΝ ΑΓΓΙΖΕΤΕ ΤΟ ΜΙΚΡΟΦΩΝΟ.

5 Εργαστήριο Ηλεκτρoακουστικής Άσκηση 2 - Σελίδα 5 Πριν τη χρήση της συσκευής γίνεται η βαθμονόμησή της (Calibration) με προσαρμογή στο μικρόφωνο ειδικής γεννήτριας που παράγει πίεση LL PP = 114 dddd σε συχνότητα 1kkkkkk Μέτρηση Lp και Leq Στο εκάστοτε όργανο μέτρησης, επιβεβαιώνουμε την επιλογή της ρύθμισης FAST (η καταγραφή από το όργανο ανανεώνεται γρήγορα) και θέτουμε ως μονάδα μέτρησης ηχοστάθμης τα dddd(aa). Προσέχουμε στην μέτρηση του LLLLLL να έχει μηδενιστεί ο buffer αποθήκευσης των δεδομένων. Θα πρέπει τέλος να δώσουμε ιδιαίτερη σημασία (ανατρέχοντας στο φύλλο οδηγιών) στο πως συμπεριφέρεται το κάθε όργανο στις περιπτώσεις υπερφόρτισης (overload). Για τη βαθμονόμηση της παραγόμενης ηχοστάθμης ώστε να εξομοιωθεί μέτρηση στο πεδίο μέσω αναπαραγωγής προηχογραφημένου αρχείου κυκλοφοριακού θορύβου, θα χρησιμοποιηθεί ηλεκτροακουστική διάταξη (αναπαραγωγή αρχείου ήχου μέσω ενισχυτή/ηχείου) Απαιτούμενες μετρήσεις και παραδοτέα (α) Με τη χρήση της γεννήτριας ημιτόνων με σήμα 1 KKKKKK, ρυθμίζεται το κέρδος της ηλεκτρoακουστικής διάταξης αναπαραγωγής, έτσι ώστε να μετριέται με το ηχόμετρο στάθμη LL PP = 80 dddd, στο 1 mm. Μετά τη ρύθμιση του κέρδους, η γεννήτρια τίθεται εκτός λειτουργίας και το κέρδος της συσκευής δεν μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια της άσκησης. (β) Στην είσοδο της συσκευής ενεργοποιείται το προ-ηχογραφημένο σήμα του κυκλοφοριακού θορύβου (συνολική διάρκεια ηχογράφησης 4 mmmmmm). (γ) Μετριέται η τιμή LL eeee και LL eeee AA για τη διάρκεια της ηχογράφησης Μέτρηση φασματικής κατανομής του θορύβου Από τις επιλογές της συσκευής ορίζουμε ανάλυση σε περιοχές (ζώνες) οκτάβας και έπειτα επιλέγουμε την καρτέλα φασματικής ανάλυσης. Καθώς πραγματοποιείται η μέτρηση, με τα πλήκτρα ελέγχου μπορούμε να αλλάξουμε τη θέση του κέρσορα στο φάσμα και να καταγράψουμε την ακριβή τιμή της ακουστικής πίεσης στην συγκεκριμένη περιοχή συχνοτήτων που δείχνει ο κέρσορας Απαιτούμενες μετρήσεις και παραδοτέα (α) Μετριέται η τιμή LL eeee AA για κάθε συχνότητα οκτάβας (ΝΝ = 12), καθ όλη τη διάρκεια της (β) αναπαραγωγής του προ-ηχογράφησης του θορύβου. Καταγράφεται και απεικονίζεται η μορφή του φάσματος του θορύβου Μέτρηση ηχομόνωσης Για την άσκηση αυτή θα μετρηθεί η ηχομόνωση που επιτυγχάνει ο ειδικός ακουστικός θάλαμος του εργαστηρίου (Σχήμα 3, χώρος ).

6 Εργαστήριο Ηλεκτρoακουστικής Άσκηση 2 - Σελίδα Απαιτούμενες μετρήσεις και παραδοτέα (α) Mε τη χρήση ηχοσυστήματος στη θέση του χώρου της πηγής (χώρος ), παράγεται σταθερή στάθμη θορύβου (σε στάθμη LL 11mm 80 dddd μετρημένη στο 1m). (β) Μετριέται η Σ.Η.Π. LL 1 (dddd) σε 5 θέσεις του χώρου, καθώς και οι αντίστοιχες τιμές για κάθε συχνότητα οκτάβας (16 HHHH 16 KKKKKK). (γ) Μετριέται η Σ.Η.Π. LL 2 (dddd) σε 5 θέσεις του χώρου του δωματίου, με την πόρτα κλειστή, καθώς και σε μία θέση οι αντίστοιχες τιμές για κάθε συχνότητα οκτάβας (16 HHHH 16 KKKKKK). (δ) Για ΑΑ = 13.8 mm 2 και SS = 20.3 mm 2 υπολογίζεται με βάση τη σχέση (6) η ηχομονωτική ικανότητα RR (dddd) του θαλάμου. (ε) Σχεδιάζεται προσεγγιστικό φάσμα του Δείκτη Ηχομείωσης (δηλ. της ηχομόνωσης) RR (dddd) για τις ζώνες - συχνότητες οκτάβας. Σχήμα 3. Κάτοψη των εργαστηριακών χώρων μέτρησης ηχομόνωσης