ΤΜΗΜΑ ΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΣΠΟΥ ΕΣ ΓΙΑ ΣΤΕΛΕΧΗ

Transcript

1 ΤΜΗΜΑ ΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΣΠΟΥ ΕΣ ΓΙΑ ΣΤΕΛΕΧΗ Μάθηµα: ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ Ε.Ε. ιδάσκων: Σαράντης Καλυβίτης 1η ενότητα: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ, ΣΥΓΚΛΙΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ Ε.Ε. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΙΑΦΑΝΕΙΕΣ Νοέµβριος

2 Η οικονοµία της Ε.Ε. Πηγή: 5 th Cohesion Report (2010). 2

3 Το εισόδηµα των κρατών-µελών της Ε.Ε. Πηγή: 5 th Cohesion Report (2010). 3

4 Η ανάπτυξη των κρατών-µελών της Ε.Ε. Πηγή: 5 th Cohesion Report (2010). 4

5 Οι ανισότητες των κρατών-µελών της Ε.Ε. Πηγή: 5 th Cohesion Report (2010). 5

6 Πηγή: 5 th Cohesion Report (2010). 6

7 7

8 Περιφερειακή Πολιτική Συνθήκη της Ρώµης (1957) «...να ισχυροποιηθεί η ενότητα των οικονοµιών τους και να εξασφαλιστεί η αρµονική τους ανάπτυξη µειώνοντας τις υπάρχουσες διαφορές και την οπισθοδρόµηση των λιγότερο ανεπτυγµένων περιφερειών» Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1986, άρθρο 158) «Η Κοινότητα αποσκοπεί, ιδιαίτερα, στη µείωση των διαφορών µεταξύ των επιπέδων ανάπτυξης των διαφόρων περιοχών και στη µείωση της καθυστέρησης των πλέον µειονεκτικών περιοχών ή νήσων, συµπεριλαµβανοµένων των αγροτικών περιοχών». Σχέδιο Συντάγµατος (2003) «...για µια Ευρώπη βιώσιµης ανάπτυξης βασισµένης σε ισόρροπη οικονοµική µεγέθυνση, σε µια άκρως ανταγωνιστική κοινωνική οικονοµία της αγοράς µε στόχο την πλήρη απασχόληση και την κοινωνική πρόοδο, σε υψηλό επίπεδο προστασίας και βελτίωσης του περιβάλλοντος, και στην προαγωγή της επιστηµονικής και τεχνολογικής προόδου» 8

9 Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992) καθιστά την οικονοµική και κοινωνική συνοχή πρωταρχικό στόχο της Κοινότητας, παράλληλα µε την Οικονοµική και Νοµισµατική Ένωση (ΟΝΕ) και την Ενιαία Αγορά. καθορίζει τα κριτήρια οικονοµικής και δηµοσιονοµικής σύγκλισης για τα κράτη µέλη, επιβάλλοντας ιδίως τον έλεγχο των δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων Για τις λιγότερο πλούσιες χώρες αυτό σήµαινε την εφαρµογή µιας αυστηρής δηµοσιονοµικής πολιτικής, καθώς και την αύξηση των επενδύσεων στις υποδοµές για να επιταχυνθεί η ανάπτυξή τους. Για την Ισπανία, την Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία µια τέτοια προσπάθεια δεν ήταν δυνατόν να γίνει χωρίς τη στήριξη της Ένωσης. Η Κοινότητα δηµιούργησε ένα ειδικό ταµείο αλληλεγγύης, το Ταµείο Συνοχής, για να βοηθήσει τα τέσσερα αυτά κράτη µέλη. Στόχος του ήταν να βοηθήσει τις χώρες αυτές να ενταχθούν στην ΟΝΕ υπό τις καλύτερες συνθήκες µε τη συγχρηµατοδότηση έργων στους τοµείς του περιβάλλοντος και των µεταφορών. 9

10 Συνθήκη του Άµστερνταµ (1997) Παράλληλα µε τη στρατηγική σηµασία της συνοχής, η συνθήκη αυτή περιλαµβάνει έναν ειδικό τίτλο για την απασχόληση, ώστε να τονιστεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο η ανάγκη λήψης µέτρων για τη µείωση της ανεργίας. Σύνοδος Κορυφής της Λισσαβόνας (2000) Η ΕΕ θέτει ένα νέο στρατηγικό στόχο για την επόµενη δεκαετία: «να γίνει η ανταγωνιστικότερη και δυναµικότερη οικονοµία της γνώσης ανά την υφήλιο, ικανή για βιώσιµη οικονοµική ανάπτυξη µε περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και µε µεγαλύτερη κοινωνική συνοχή». 10

11 Στρατηγική της Λισσαβόνας (ΣτΛ) α) προετοιµασία της µετάβασης σε µια οικονοµία και σε µια κοινωνία βασισµένες στη γνώση, µέσω καλύτερων πολιτικών για την κοινωνία της πληροφορίας και την έρευνα και την ανάπτυξη (Ε&Α), καθώς και µέσω της ενίσχυσης της διαδικασίας διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων για την ανταγωνιστικότητα και την καινοτοµία και της ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς, β) εκσυγχρονισµός του ευρωπαϊκού κοινωνικού µοντέλου, επένδυση στον άνθρωπο και καταπολέµηση του κοινωνικού αποκλεισµού και γ) στήριξη της υγιούς οικονοµικής προοπτικής και των ευνοϊκών προβλέψεων οικονοµικής αύξησης µε την εφαρµογή ενός κατάλληλου συνδυασµού µακροοικονοµικών πολιτικών. Ευρωπαϊκό Συµβούλιο (Μάρτιος 2005) Υιοθετείται η «Ανανεωµένη Ατζέντα της Λισσαβόνας». Στο πλαίσιο αυτό «η Ένωση πρέπει να κινητοποιήσει όλα τα κατάλληλα εθνικά και κοινοτικά µέσα, περιλαµβανοµένης και της πολιτικής της συνοχής». 11

12 Ευρωπαϊκή Περιφερειακή Πολιτική: Στόχοι και Εργαλεία Στόχος: οικονοµική και κοινωνική συνοχή (cohesion) µεταξύ των κρατών-µελών (µείωση εισοδηµατικών ανισοτήτων) - καλύπτει άνω του 30% του κοινοτικού προϋπολογισµού Κυριότερα όργανα για την χρηµατοδότηση του στόχου είναι: ιαρθρωτικά Ταµεία (Structural Funds): - Ευρωπαϊκό Περιφερειακό Ταµείο Ανάπτυξης, ΕΤΠΑ, (European Regional Development Fund, ERDF): ιδρύθηκε το 1975 για την αντιµετώπιση της ενεργειακής κρίσης και λόγων της ένταξης της Ιρλανδίας. - Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο (European Social Fund): ιδρύθηκε το 1960 µε στόχο την υποστήριξη µέτρων για την καταπολέµηση της ανεργίας, την ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου και την κοινωνική ολοκλήρωση της αγοράς εργασίας. - Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταµείο Προσανατολισµού και Εγγυήσεων (FEOGA): ιδρύθηκε το 1962 µε στόχο την ανάπτυξη και προσαρµογή των αγροτικών περιφερειών - Ταµείο Χρηµατοδότησης Αλιείας (Financial Instrument for Fisheries Guidance): ιδρύθηκε το 1993 µε στόχο την αναµόρφωση και υποστήριξη του αλιευτικού τοµέα - Ταµείο Συνοχής (Cohesion Funds): χρηµατοδότηση περιβαλλοντικών δράσεων και εκσυγχρονισµού υποδοµής σε χώρες µε κατά κεφαλήν εισόδηµα < 90% ΜΚΟ 12

13 Συνοπτική Ιστορική Αναδροµή της Περιφερειακής Πολιτικής ιεύρυνση προς Βορρά Η.Β ΕΤΠΑ: το ΕΤΠΑ είχε πολύ µικρό προϋπολογισµό για να έχει σηµαντική επίδραση το 1979 και 1984 έγιναν µικρές µεταρρυθµίσεις χωρίς σηµαντικές επιδράσεις ιεύρυνση προς Νότο: Ελλάδα 1981, Ισπανία και Πορτογαλία 1986: Η Ελλάδα ζητά να αποζηµιωθεί για το επιπλέον κόστος της ένταξης τους έγκριση της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης (Single European Act), µε στόχο τον περιορισµό και την εξάλειψη των περιορισµών στη διακίνηση των αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίου και πληθυσµού, η οποία συνέπεσε µε την ένταξη της Πορτογαλίας και της Ισπανίας µεταρρύθµιση ιαρθρωτικών Κονδυλίων Ευρωπαϊκή Περιφερειακή Πολιτική: ΕΤΠΑ, ΕΚΤ, ΕΓΤΠΕ Πακέτο Ντελόρ I ( ) σηµαντική αύξηση των πόρων για τα ιαρθρωτικά Ταµεία: 25% του προϋπολογισµού της ΕΕ (0.29% του ΕΕ-ΑΕΠ ) 13

14 Μετά το 1989 υπάρχουν πιέσεις για διεύρυνση (enlargement) και εµβάθυνση (deepening) της ΕΕ: Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Μάαστριχτ, 1991) Πακέτο Ντελόρ ΙΙ ( ) 0.48% ΕΕ-ΑΕΠ δηµιουργία Ταµείου Συνοχής για Ελλάδα, Ιρλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία σηµαντική επέκταση των ιαρθρωτικών Ταµείων µεταξύ 1988 και 1999 Παρόν θεσµικό πλαίσιο: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βερολίνο Agenda 2000 για την προετοιµασία των υπό ένταξη χωρών: επαναπροσδιορισµός ΕΤΠΑ, ΕΚΤ, ΕΓΤΠΕ, FIFG Επιπλέον ενίσχυση Ταµείου Συνοχής για τη χρηµατοδότηση περιβαλλοντικών έργων και έργων για τις µεταφορές Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία Εισαγωγή προγραµµάτων για βοήθεια στις υπό ένταξη χώρες, οι οποίες εµφανίζουν µεγάλο εισοδηµατικό χάσµα µε τις χώρες µέλη της ΕΕ: SAPARD (προετοιµασία χωρών για ένταξη στο FEOGA), ISPA (προετοιµασία για ένταξη στο Ταµείο Συνοχής), PHARE (προετοιµασία για ένταξη στα Τ). 14

15 Η εξέλιξη των πόρων για τα ιαρθρωτικά Ταµεία, (Πηγή: Allen, 2005) mn. ECU/Euros % προϋπολογισµού ΕΕ Ecu Ecu Ecu Ecu Ecu Euros (EU 25)* Euros (EU 27)* Euros 32.0 * Περιλαµβάνεται Solidarity Fund, δεν περιλαµβάνονται EAGGF-Guidance, FIFG. 15

16 Στόχοι Περιφερειακών Προγραµµάτων µέσω των ιαρθρωτικών Ταµείων Στόχος 1: ανάπτυξη και διαρθρωτική προσαρµογή των περιφερειών που υστερούν βασική υποδοµή, ενθάρρυνση επιχ/κής δραστηριότητας περιοχές µε κατά κεφαλήν ΑΕΠ < 75% του Μέσου Κοινοτικού Όρου (ΜΚΟ). Οι πόροι παρέχονται µέσω ΕΤΠΑ, ΕΚΤ και (FEOGA) και ανέρχονται περίπου στο 70% του συνολικών πόρων. Στόχος 2: οικονοµική και κοινωνική µεταρρύθµιση περιοχών µε διαρθρωτικές δυσκολίες περιοχές µε δραστηριότητες σε ύφεση, π.χ. γεωργία, αλιεία, ή περιοχές µε ιδιαίτερα προβλήµατα λόγω αστικοποίησης Κριτήρια: % ανεργίας > του ΜΚΟ κατά τα τελευταία τρία έτη, % απασχόλησης στο βιοµηχανικό κλάδο > του ΜΚΟ, µείωση της βιοµηχανικής απασχόλησης, µη επιλέξιµες υπό το στόχο 1. Οι πόροι παρέχονται µέσω ΕΤΠΑ, ΕΚΤ και ανέρχονται περίπου στο 10% του συνολικών πόρων. Στόχοι 3-4: εκσυγχρονισµός συστηµάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης µε σκοπό της καταπολέµηση της µακροχρόνιας ανεργίας (καλύπτει περιφέρειες µη επιλέξιµες υπό το στόχο 1), προσαρµογή εργαζοµένων στις βιοµηχανικές αλλαγές. Οι πόροι παρέχονται µέσω ΕΚΤ και ανέρχονται περίπου στο 10% του συνολικών πόρων. 16

17 Στόχος 5: Στόχος 6: Στόχος 1: Στόχος 2: Στόχος 3: αγροτικές και δασικές ενισχύσεις (στόχος 5α, χρηµατοδοτείται από FEOGA), ανάπτυξη και εκσυγχρονισµός αγροτικών περιοχών (στόχος 5α, χρηµατοδοτείται από ΕΤΠΑ, ΕΚΤ) (µετά 1995) ενίσχυση αποµακρυσµένων περιοχών στο Βορρά (χρηµατοδοτείται από FEOGA, ΕΤΠΑ, ΕΚΤ) παραµένει ως έχει αλλά µε αυστηρότερα κριτήρια επιλεξιµότητας, ενώ καλύπτει και τον προηγούµενο Στόχο 6 καλύπτει περιοχές µε µείζονες µεταβολές στους τοµείς βιοµηχανίας, υπηρεσιών και αλιείας, αγροτικές περιοχές σε ύφεση, και µειονεκτούσες αστικές περιοχές καλύπτει όλες τις περιφέρειες που δεν εµπίπτουν στα παραπάνω µε έµφαση στον εκσυγχρονισµό της εκπαίδευσης, επιµόρφωσης και απασχόλησης 17

18 Εξειδίκευση στόχων Περιφερειακών Προγραµµάτων µέσω των ιαρθρωτικών Ταµείων Στόχος 1: «Σύγκλιση» επιτάχυνση της σύγκλισης των λιγότερο αναπτυγµένων κρατών µελών και περιφερειών (προτεραιότητα των Ταµείων) Στόχος 2: «Περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και απασχόληση» ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της ελκυστικότητας των περιφερειών, απασχόληση. Στόχος 3: «Ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία» ενίσχυση της διασυνοριακής, της διακρατικής και της διαπεριφερειακής συνεργασίας. 18

19 Αρχές κατανοµής των πόρων µέσω των ιαρθρωτικών Ταµείων 1. Προγραµµατισµός (programming): Αντί για χρηµατοδότηση µεµονωµένων έργων, απαιτείται ο σχεδιασµός και η τήρηση πολυετών και διαπεριφερειακών προγραµµάτων ανάπτυξης µε συλλογικές αποφάσεις όλων των φορέων (δηµοσίων και ιδιωτικών) Τα προγράµµατα χρηµατοδοτούνται από ένα ή περισσότερα Ταµεία Τα χρηµατοδοτούµενα έργα µπορεί να είναι αποτέλεσµα εθνικού σχεδιασµού (περίπου 90% για την περίοδο ) ή Κοινοτικών πρωτοβουλιών Εθνικά Προγράµµατα (Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης, ΚΠΣ): αποτέλεσµα διαπραγµάτευσης µεταξύ ΕΕ και εθνικής κυβέρνησης µε βάση Regional Development Plans (RDPs). Τα προγράµµατα παρακολουθούνται και αξιολογούνται σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. 19

20 2. Προσθετικότητα (additionality): Οι Ευρωπαϊκοί πόροι πρέπει να προστίθενται στους εθνικούς πόρους και όχι να τους υποκαθιστούν. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απαιτεί από τις εθνικές κυβερνήσεις να αποδεικνύουν ότι ικανοποιείται η αρχή της προσθετικότητας (αλλά κάτι τέτοιο έχει αποδειχθεί εξαιρετικά δυσχερές στην πράξη, ειδικά για τους Στόχους 2 και 3). Το Ταµείο Συνοχής φαίνεται να αντίκειται ευθέως στην αρχή της προσθετικότητας, γιατί οι πόροι του σκοπεύουν στην ενίσχυση περιφερειών εκεί όπου οι εθνικοί πόροι δεν επαρκούν 20

21 3. Συνεργασία (cooperation): Απαιτείται η µέγιστη συνεργασία µεταξύ κοινοτικών και εθνικών, περιφερειακών και τοπικών αρχών σε όλα τα στάδια δράσης (προετοιµασία µέχρι και εφαρµογή) Στόχος είναι η ενσωµάτωση των κοινοτικών πολιτικών στις εθνικές, ώστε να βελτιστοποιούνται οι επιδράσεις και να αποφεύγονται αντιφάσεις 4. Συγκέντρωση (concentration): Η δράση αφορά περιορισµένο αριθµό συγκεκριµένων στόχων. Η επιλογή Στόχων γίνεται µε συνεπή γεωγραφικά και λειτουργικά κριτήρια για τη διαχείριση των πόρων, ώστε να επικεντρωθούν στα κράτη και τις περιφέρειες µε τις µεγαλύτερες ανάγκες Παράδειγµα: το Ταµείο Συνοχής αφορούσε 4 χώρες (και τώρα 11) 21

22 Η Πρακτική 1. ΕΕ πρόταση προϋπολογισµού και κανόνων για την πολιτική συνοχής για την επόµενη προγραµµατική περίοδο 6ετίας 2. Επιτροπή & Κοινοβούλιο έγκριση πολιτικής 3. ιανοµή προϋπολογισµού στα κράτη-µέλη 4. ΕΕ & κράτη-µέλη συνεργασία για κατανοµή κονδυλίων σε περιοχές 5. Επιλογή συγκεκριµένων έργων 22

23 Στόχος 1 1.Εκσυγχρονισµός-αναδιάρθρωση παραγωγικού τοµέα 2.Αναβάθµιση οικονοµικής υποδοµής 3.Βελτίωση επιπέδου εκπαίδευσης και επαγγελµατικής κατάρτισης, βελτίωση Ε&Κ, εφαρµογή της ΚτΠ 4.Βελτίωση περιβαλλοντικής πολιτικής 5.Άλλα πρόσθετα µέτρα υγεία, πολιτιστική κληρονοµιά 6.Μέτρα για τη µείωση περιφερειακών ανισοτήτων 23

24 Κατανοµή Κονδυλίων Ευρώ (δις.) % ιαρθρωτικά Κονδύλια ,5 Στόχος ,8 Στόχος 2 22,5 10,6 Στόχος 3 24,1 11,3 Κοινοτικές Πρωτοβουλίες 10,4 4,9 Άλλα 2,1 1 Ταµείο Συνοχής 18 8,5 Σύνολο Πηγή: Ευρ. Επιτροπή (2001, Working for the Regions, Europe on the Move). 24

25 Κατανοµή στα Κράτη Μέλη , billion Στόχος 1 Στόχος 2 Στόχος 3 Σύνολο Κατά κεφαλήν Βέλγιο 625 0,5% 433 1,9% 737 3,1% ,0% 180 ανία 0 0,0% 183 0,8% 365 1,5% 548 0,3% 141 Γερµανία ,7% ,6% ,0% ,4% 343 Ελλάδα ,4% 0 0,0% 0 0,0% ,5% 1973 Ισπανία ,0% ,8% ,9% ,5% 1087 Γαλλία ,8% ,9% ,9% ,9% 248 Ιρλανδία ,3% 0 0,0% 0 0,0% ,7% 833 Ιταλία ,3% ,2% ,6% ,6% 497 Λουξεµβούργο 0 0,0% 40 0,2% 38 0,2% 78 0,0% 183 Ολλανδία 123 0,1% 795 3,5% ,0% ,4% 167 Αυστρία 261 0,2% 680 3,0% 528 2,2% ,8% 180 Πορτογαλία ,0% 0 0,0% 0 0,0% ,4% 1927 Φινλανδία 913 0,7% 489 2,2% 403 1,7% ,0% 355 Σουηδία 722 0,5% 406 1,8% 720 3,0% ,0% 215 ΗΒ ,6% ,9% ,0% ,5% 266 ΕΕ , , , ,0%

26 Μερικά στοιχεία για την Ελλάδα Κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Ελλάδα και στην ΕΕ ( )* Πηγή: Eurostat. * Αναφέρεται σε Μονάδες Ισοδύναµης Αγοραστικής Ισοτιµίας 26

27 Χρηµατοδοτικός πίνακας συγχρηµατοδοτούµενων αναπτυξιακών προγραµµάτων στην Ελλάδα σύµφωνα µε τις αρχικές εγκριτικές αποφάσεις Συνολικός Προϋπολογισµός Εθνική ηµόσια Συµµετοχή Κοινοτική Συµµετοχή Μ.Ο.Π.* ( ) σε χιλ ECU** σε τιµές 1986 Α Κ.Π.Σ. ( ) σε χιλ ECU** σε τιµές 1989 Β Κ.Π.Σ. ( ) σε χιλ ECU** σε τιµές 1994 Γ Κ.Π.Σ. ( ) σε χιλ ευρώ σε τιµές Ιδιωτική Συµµετοχή * Τα ΜΟΠ µετά το 1989 ενσωµατώθηκαν στο Α ΚΠΣ ** 1 ECU = 1 Eυρώ (ισοτιµία της 1/1/1999) Πηγή : Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών 27

28 Γ ΚΠΣ για την Ελλάδα Παροχή πόρων µέσω: α) του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης και του Ταµείου Συνοχής: (σε δισεκατοµµύρια ευρώ) ΚΠΣ Ταµείο Συνοχής* ΣΥΝΟΛΟ Κοινοτική Συµµετοχή 22,71 3,32 26,03 Εθνική Συµµετοχή 11,56 1,97 13,53 Σύνολο ηµόσιας απάνης 34,27 5,29 39,56 Ενδεικτική Ιδιωτική 10,48 1,10 11,58 Συµµετοχή ΣΥΝΟΛΟ 44,75 6,39 51,14 (*) τα στοιχεία που αναφέρονται στο Ταµείο Συνοχής αφορούν τιµές 2004 Πηγή: Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών β) των Κοινοτικών Πρωτοβουλιών EQUAL (ισότητα στην αγορά εργασίας), LEADER+ (αγροτική ανάπτυξη), URBAN II (αστική ανάπτυξη) και INTERREG III (διασυνοριακή, διακρατική, διαπεριφερειακή συνεργασία): Συνολική δηµόσια δαπάνη: 1,28 δις ευρώ Κοινοτική συµµετοχή: 918 εκατ. ευρώ 28

29 Περιφερειακά Προγράµµατα: Κατανοµή κονδυλίων και Στόχοι για τις Ελληνικές Περιφέρειες ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ ΠΕΠ ΑΤΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑ ΑΞΟΝΑ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ (σε ευρώ) Σύνολο ηµόσιας απάνης Σύνολο Κοινοτικής και Εθνικής Συµµετοχής Άξονες Προτεραιότητας Κοινοτική Συµµετοχή Εθνική Συµµετοχή Άλλη Χρηµατοδότηση* Ιδιωτική Συµµετοχή 1. Ενίσχυση Υποδοµών Προσπελασιµότητας - Ενέργειας Αειφόρος Ανάπτυξη και Βελτίωση της Ποιότητας Ζωής Ενίσχυση της Ανταγωνιστικότητας, της Καινοτοµίας και της Ψηφιακής Σύγκλισης Αναζωογόνηση Αστικών Περιοχών Τεχνική Στήριξη Εφαρµογής ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Αττικής , * Άλλοι εθνικοί πόροι, προβλεπόµενα έσοδα, µη επιλέξιµες δαπάνες 29

30 Σύγκλιση ή Απόκλιση στην Ε.Ε.; Ερώτηση: Πώς µπορεί (α) να εξηγηθεί η ύπαρξή τους και (β) να γίνουν προβλέψεις για το µέλλον; Απάντηση: Χρειάζονται θεωρίες καθορισµού του εισοδήµατος Θεωρία Οικονοµικής Ανάπτυξης Νεοκλασική θεωρία (Solow, 1956, Swan, 1956, Barro and Sala-I-martin, 1995, Romer, 1996) Νέα µοντέλα οικονοµικής ανάπτυξης Ενδογενής ανάπτυξη (Romer, 1986, Aghion and Howitt, 1992, Lucas, 1988) Νέα Οικονοµική Γεωγραφία «Πυρήνας-Περιφέρεια» συσσώρευση οικονοµικής δραστηριότητας που οφείλεται σε: α) εξωτερικές οικονοµίες, β) οικονοµίες κλίµακας, γ) κόστος µεταφοράς δ) µονοπωλιακός ανταγωνισµός µε διαφοροποιηµένα αγαθά (Krugman and Venables, 1990, Krugman, 1991, Krugman and Venables, 1995) 30

31 31 Τα δεδοµένα για την οικονοµική µεγέθυνση Χρήσιµοι ορισµοί: Ρυθµός µεγέθυνσης της οικονοµίας (growth rate of output) = 1 1 t t t Y Y Y Κατά κεφαλήν ρυθµός µεγέθυνσης της οικονοµίας (growth rate of per capita output) = = = t t t t t t t t t t t t N N N Y Y Y N Y N Y N Y y y y ) / ( ) / ( ) / ( Γιατί είναι τόσο σηµαντικός ο ρυθµός µεγέθυνσης της οικονοµίας; µε ετήσιο ρυθµό µεγέθυνσης 3%, το εισόδηµα διπλασιάζεται περίπου κάθε 23 χρόνια µε ετήσιο ρυθµό µεγέθυνσης 2% το εισόδηµα διπλασιάζεται περίπου κάθε 35 χρόνια µε ετήσιο ρυθµό µεγέθυνσης 1% το εισόδηµα διπλασιάζεται περίπου κάθε 70 χρόνια

32 Εισόδηµα και ποιότητα ζωής 32

33 Κύρια υποδείγµατα οικονοµικής µεγέθυνσης Μερικές γενικές αρχές για τα υποδείγµατα και τις υποθέσεις στα οικονοµικά: Τι είναι ένα υπόδειγµα; Μια µαθηµατική περιγραφή της οικονοµίας. Γιατί απαιτείται ένα υπόδειγµα; Η πραγµατικότητα είναι πολύ σύνθετη για να αποδοθεί µε κάθε λεπτοµέρεια! Τι καθορίζει την επιτυχία ενός υποδείγµατος; Η απλότητα σε σχέση µε την αποτελεσµατικότητα στην περιγραφή και πρόβλεψη ενός πραγµατικού φαινοµένου. Ένα υπόδειγµα βασίζεται σε απλουστευτικές υποθέσεις, οι οποίες καθορίζουν τα αποτελέσµατα του υποδείγµατος. Γι αυτό το λόγο είναι απαραίτητα η αναλυτική παρουσίαση των υποθέσεων ενός υποδείγµατος Η ρεαλιστικότητα µπορεί να µην αποτελεί πλεονέκτηµα όταν συγκριθεί µε µια καλή υπόθεση! 33

34 Περιγραφή της παραγωγικής βάση µιας οικονοµίας Συνάρτηση παραγωγής: το προϊόν εξαρτάται από το κεφάλαιο και την εργασία Υ = F(K,L) Παρατήρηση: το κεφάλαιο αποτελείται από διάφορα είδη (πάγια-εξοπλισµός) και η εργασία ενσωµατώνει διαφορετικά επίπεδα ικανότητας (ειδικευµένηανειδίκευτη). Εδώ όλα τα παραπάνω θεωρούνται οµοειδή. Συνάρτηση παραγωγής σε κατά κεφαλήν όρους: Y L y = K K F(,1) = F( ) = f( k) L L 34

35 Ιδιότητες συνάρτησης παραγωγής: οι συντελεστές παραγωγής έχουν θετική συνεισφορά η θετική συνεισφορά των συντελεστών παραγωγής είναι φθίνουσα σταθερές αποδόσεις κλίµακας: F[λK; λl] = λ F[K; L] = λυ y f(k t ) k 35

36 Κύριο εργαλείο ανάλυσης: ΤΟ ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ SOLOW Βασικές υποθέσεις του υποδείγµατος Solow 1. Παραγωγή ενός αγαθού µε σταθερή τεχνολογία. 2. εν υπάρχει κυβέρνηση και εξωτερικός τοµέας. 3. Πλήρης απασχόληση των συντελεστών παραγωγής. 4. Η ποσότητα της εργασίας είναι σταθερή. 5. Οι αρχικές τιµές για το κεφάλαιο, K 0 και την εργασία, L 0 είναι δεδοµένες. 36

37 ΒΑΣΙΚΗ ΟΜΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑΣ: Συσσώρευση κεφαλαίου: ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΠΡΟΪΟΝ/ΕΙΣΟ ΗΜΑ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗ/ ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ K K = I δ K t+1 t t t όπου I t είναι η επένδυση και δ ο ρυθµός απόσβεσης. Χρηµατοδότηση επενδύσεων µέσω των αποταµιεύσεων: I = S και S = t t t sy t όπου 0<s<1 είναι η οριακή ροπή για αποταµίευση. Οι παραπάνω σχέσεις µας δίνουν τη συνολική περιγραφής της οικονοµίας! 37

38 Από τις δύο τελευταίες σχέσεις: K t+1 K t = sy t δ K t ή διαιρώντας µε την εργασία L για να έχουµε κατά κεφαλήν µεγέθη k t+1 - k t = [ sy t ] - [ δk t ] ΘΕΜΕΛΙΩ ΗΣ ΕΞΙΣΩΣΗ ΙΑΦΟΡΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΣΣΩΡΕΥΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΣΤΟ ΑΠΛΟ ΝΕΟΚΛΑΣΣΙΚΟ ΥΠΌ ΕΙΓΜΑ SOLOW (δίνει τη µακροχρόνια ισορροπία του υποδείγµατος) 38

39 Η έννοια της ισορροπίας: ο καθορισµός του ατοµικού βάρους Θερµίδες (πρόσληψη και κατανάλωση) Κατανάλωση θερµίδων: αυξάνεται µε το βάρος του ατόµου Πρόσληψη θερµίδων: σταθερή (ανεξάρτητη από το βάρος του ατόµου) Ο συνδυασµός πρόσληψης-κατανάλωσης θερµίδων καθορίζει το ατοµικό βάρος Βάρος Μεταβολές βάρους: αύξηση τροφής µετακίνηση καµπύλης πρόσληψης προς τα πάνω αύξηση βάρους αύξηση κατανάλωσης (γυµναστική) µετακίνηση καµπύλης κατανάλωσης προς τα πάνω µείωση βάρους 39

40 Οικονοµική µεγέθυνση στο απλό νεοκλασικό υπόδειγµα Solow Όταν υπάρχει έλλειψη κεφαλαίου, υπάρχει µεγάλη απόδοση του κεφαλαίου και συµφέρει η αποταµίευση η οικονοµία συσσωρεύει κεφάλαιο και αναπτύσσεται µέχρι το σηµείο ισορροπίας όπου ( k t+ 1 kt ) = 0και η µεγέθυνση σταµατά Όταν υπάρχει πλεόνασµα κεφαλαίου, υπάρχει µικρή απόδοση του κεφαλαίου και η αποταµίευση είναι ασύµφορη η οικονοµία αποσυσσωρεύει κεφάλαιο και αναπτύσσεται µε αρνητικό ρυθµό µέχρι το σηµείο ισορροπίας όπου ( k t+ 1 kt ) = 0. Μακροχρόνια, η οικονοµία θα σταθεροποιηθεί σε ένα επίπεδο εισοδήµατος, που καθορίζεται από το απόθεµα κεφαλαίου που διαθέτει. 40

41 Τι γίνεται όταν αυξάνεται η αποταµίευση; Εάν η οριακή ροπή για αποταµίευση αυξηθεί από s σε s, η ευθεία [s f(k t )] µετακινείται προς τα πάνω. (n+δ) k t s f(k t ) s f(k t ) k k k Ο λόγος κεφαλαίου-εργασίας αυξάνει από k σε k. Το κατά κεφαλήν εισόδηµα αυξάνει. Εάν δύο χώρες έχουν κοινά χαρακτηριστικά (παραµέτρους), αλλά η µία έχει υψηλότερη αποταµίευση, τότε αυτή θα έχει και υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδηµα (παρότι και οι δύο θα έχουν µηδενικό ρυθµό οικονοµικής µεγέθυνσης). 41

42 Γενικό συµπέρασµα από το απλό υπόδειγµα Solow: Για να υπάρξει θετικός ρυθµός µεγέθυνσης της οικονοµίας στο υπόδειγµα, πρέπει να εµφανιστεί κάποιος εξωγενής παράγοντας που προωθεί την οικονοµική µεγέθυνση.. Ο εξωγενής παράγοντας µπορεί να έχει τη µορφή: ιδέες, εφευρέσεις κλπ βελτίωση τεχνολογίας βελτίωση ικανότητας των εργαζοµένων να παράγουν Πώς µπορεί να περιληφθεί ένα πλαίσιο εξωγενούς βελτίωσης της οικονοµίας; Η συνάρτηση παραγωγής µπορεί να τροποποιηθεί σε ένα πλαίσιο όπου Y=F(A,K,L) µε συνεχή βελτίωση της τεχνολογίας A, ώστε να τροφοδοτηθεί η ανάπτυξη 42

43 Η λογιστική της οικονοµικής µεγέθυνσης Έστω ότι η συνάρτηση παραγωγής εξαρτάται από το κεφάλαιο Κ, την εργασία L, και το επίπεδο τεχνογνωσίας της οικονοµίας A: Y=F(A,K,L) Εάν οι εισροές παραµένουν σταθερές µακροχρόνια, τότε το εισόδηµα θα παραµένει επίσης σταθερό για να αυξάνει το εισόδηµα, πρέπει να αυξάνει κάποιος συντελεστής: Y Y A A t+ 1 t t+ 1 t t+ 1 t t+ 1 = + ak + al Yt At Kt K K L Lt L όπου α Κ και α L αντιστοιχούν στις ελαστικότητες του κεφαλαίου και της εργασίας και δηλώνουν τις ποσοστιαίες µεταβολές του εισοδήµατος σε 1% µεταβολή του κεφαλαίου ή της εργασίας (ιστορικές τιµές για α Κ και α L είναι 0.3 και 0.7 αντίστοιχα). Γνωρίζοντας (από τα στοιχεία) όλους τους όρους εκτός από τη µεταβολή της τεχνολογίας Α, µπορεί να υπολογιστεί η τελευταία εξ υπολοίπου (κατάλοιπο residual- Solow). Σύµφωνα µε τα στοιχεία, εάν ισχύει το παραπάνω πλαίσιο, το µεγαλύτερο µέρος της οικονοµικής µεγέθυνσης πρέπει να αποδοθεί στην εξωγενή αύξηση της τεχνολογίας. t 43

44 Οι πηγές της οικονοµικής µεγέθυνσης στην Ε.Ε. Πηγή: 5 th Cohesion Report (2010). 44

45 Αξιολόγηση του απλού υποδείγµατος Solow Γιατί ορισµένες οικονοµίες είναι πλούσιες (έχουν υψηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ) και άλλες είναι φτωχές (έχουν χαµηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ); Το υπόδειγµα Solow λέει ότι εάν οι χώρες βρίσκονται στη µακροχρόνια ισορροπία: Οι πλούσιες χώρες έχουν υψηλότερο ποσοστό αποταµίευσης (και επενδύσεων) σε σχέση µε τις φτωχές Οι πλούσιες χώρες έχουν χαµηλότερο ρυθµό αύξησης του πληθυσµού σε σχέση µε τις φτωχές Τα στοιχεία υποστηρίζουν το υπόδειγµα Solow; Σχέση πραγµατικού κατά κεφαλήν εισόδηµα και ρυθµού µεγέθυνσης (Πηγή: Levine και Renelt, 1992). 119 οικονοµίες ΟΟΣΑ 45

46 Μια εναλλακτική προσέγγιση: το υπόδειγµα AΚ Συνάρτηση παραγωγής: Y t = AK t Α: τεχνολογική σταθερά, µε συνέπεια το Οριακό Προϊόν του Κεφαλαίου να είναι σταθερό και ίσο µε Α (δηλαδή ο λόγος κεφαλαίου-εργασίας είναι σταθερός). Σε κατά κεφαλήν όρους: Y L t t = A K L t t y t = Ak t Η θεµελιώδης εξίσωση διαφορών για τη συσσώρευση κεφαλαίου γίνεται: k k = sa ( n+ t+ 1 t δ k ) Όταν sa > n+ δ οι ρυθµοί µεταβολής του κεφαλαίου και του προϊόντος είναι σταθεροί και ίσοι (ενδογενής µεγέθυνση) 46

47 Αξιολόγηση της ανάγκης για περιφερειακή πολιτική Σύµφωνα µε το υπόδειγµα Solow δεν απαιτείται παρέµβαση, γιατί ο νόµος των φθινουσών αποδόσεων εξασφαλίζει τη σύγκλιση των κατά κεφαλήν εισοδηµάτων Ερώτηση: Γιατί τότε εµφανίζεται απόκλιση των εισοδηµάτων; (Πιθανή) απάντηση: Ο νόµος των φθινουσών αποδόσεων δεν ισχύει. Το φυσικό κεφάλαιο δεν εµφανίζει απαραίτητα φθίνουσες αποδόσεις (Romer, 1986) χώρες (ή περιφέρειες) µε χαµηλό κεφαλαίο παρουσιάζουν λιγότερο έντονη συσσώρευση κεφαλαίου και χαµηλότερη µεγέθυνση σε µόνιµη βάση Οι υποδοµές έχουν µεγαλύτερη βαρύτητα για την ανάπτυξη (Aschauer, 1988) οι αναπτυγµένες ώρες έχουν δυνατότητα να χρηµατοδοτούν δηµόσιες επενδύσεις Το ανθρώπινο κεφάλαιο µπορεί να έχει αύξουσες αποδόσεις (Lucas, 1988) το ανθρώπινο κεφαλαίο µετακινείται από τις φτωχές στις πλούσιες χώρες Η τεχνολογία είναι ενδογενής, δηλ. αναπτύσσεται σε αναπτυγµένες χώρες (Romer, 1988) οι διαφορές µεταξύ των χωρών (περιφερειών) διαιωνίζονται 47

48 Πολιτικές που βελτιώνουν την παραγωγικότητα Βελτίωση των υποδοµών (αυτοκινητόδροµοι, γέφυρες, κοινωφελείς υπηρεσίες, φράγµατα, αεροδρόµια και υπόλοιπο δηµόσιο κεφάλαιο) Παράδειγµα: η κατασκευή αυτοκινητοδρόµων µειώνει το κόστος µεταφοράς Αντεπιχείρηµα: η σχέση µπορεί να είναι ανάστροφη ηµιουργία ανθρώπινου κεφαλαίου (εκπαιδευτική πολιτική, επαγγελµατική επιµόρφωση, µετεγκατάσταση επιχειρήσεων, προγράµµατα υγείας, ενίσχυση επιχειρηµατικότητας κλπ) Ενθάρρυνση Ε&Α (πχ βασική επιστηµονική έρευνα, εφαρµοσµένη έρευνα) Τα οφέλη διαχέονται σε όλη την κοινωνία-οικονοµία, ακόµα και όταν οι µεµονωµένες επιχειρήσεις δεν τη θεωρούν κερδοφόρα. 48

49 Πηγή: 5 th Cohesion Report (2010). ηµόσιες επενδύσεις στην Ε.Ε. (% ΑΕΠ): σταθερές για την περίοδο Αύξηση µεταξύ 2007 και 2009 από 3.7% σε 4.4% 49

50 Πηγή: 5 th Cohesion Report (2010). ηµόσιες επενδύσεις κατά κεφαλήν (ισοδύναµες αγοραστικές µονάδες): κατά µέσο όρο χαµηλότερες στις χώρες Συνοχής την περίοδο Τσεχία, Ελλάδα: δηµόσιες επενδύσεις κατά κεφαλήν πάνω από το µέσο όρο Κύπρος, Μάλτα: µέσος όρος ανία, Γερµανία, Φινλανδία: κάτω του µέσου όρου 50

51 Πηγή: 5 th Cohesion Report (2010). Οι δηµόσιες επενδύσεις έχουν αυξηθεί κατά πολύ σε µερικές χώρες συνοχής Αλλά µειώνονται σε όσες έχουν υψηλό δηµόσιο χρέος 51

52 Ο ρόλος των ηµοσίων Επενδύσεων στην Ανάπτυξη (Barro, 1990) Συνάρτηση Παραγωγής: Υ = F(K,L) = ΑL 1-a K α G 1-a G = δηµόσιες επενδύσεις K, L = ιδιωτικές εισροές παραγωγής A = επίπεδο τεχνολογίας (Υπόθεση για απλοποίηση: Η απόσβεση του κεφαλαίου είναι µηδενική) Χρηµατοδότηση επενδύσεων µε φορολογικό συντελεστή τ στο παραγόµενο προϊόν: G=τΥ Στόχος της επιχείρησης: µεγιστοποίηση των κερδών µετά τη φορολόγηση Π = (1-τ)F(K,L) rκ wl r = κόστος κεφαλαίου (επιτόκιο) 52

53 Η µεγιστοποίηση των κερδών ως προς το κεφάλαιο προϋποθέτει: οριακό όφελος = οριακό κόστος Π K (1 α ) 1 α K = 0 (1 τ ) αak G = r, όπου k L. Από τη συνάρτηση παραγωγής και από την σχέση χρηµατοδότησης των δηµοσίων δαπανών εξάγεται η ακόλουθη σχέση για τις δηµόσιες δαπάνες G: G = ( τal) 1 α k που όταν αντικατασταθεί στην συνθήκη µεγιστοποίησης των κερδών δίνει: ( α α α τ ) αa ( τl) = r Στο αριστερό µέρος δίνεται το οριακό προϊόν του ιδιωτικού κεφαλαίου µετά τη φορολόγηση, το οποίο στην ισορροπία πρέπει να ισούται µε την απόδοση του κεφαλαίου (το οποίο είναι σταθερό για σταθερό συντελεστή φορολογίας τ και εργατικό δυναµικό L στη µακροχρόνια ισορροπία). 53

54 Συµπέρασµα I (για την επίδραση των παραγωγικών δηµοσίων δαπανών G): Υπάρχουν δύο δυνάµεις που επιδρούν στο ρυθµό µεγέθυνσης της οικονοµίας µετά από µια αύξηση των δηµοσίων επενδύσεων. Η πρώτη είναι θετική επίδραση και προέρχεται από τη θετική επίδραση των δηµοσίων επενδύσεων στη συνάρτηση παραγωγής (όρος τ). Η δεύτερη είναι αρνητική επίδραση και προέρχεται από την απαιτούµενη φορολόγηση του προϊόντος των επιχειρήσεων και την επακόλουθη µείωση της απόδοσής του (όρος 1-τ). Η βέλτιστη δαπάνη για δηµόσιες επενδύσεις G - και άρα φορολογικός συντελεστής τ - είναι στο ύψος εκείνο όπου το οριακό όφελος ισούται µε το οριακό κόστος και ισούται µε τ=(1-α), δηλαδή εξαρτάται από το συντελεστή του G στη συνάρτηση παραγωγής. 54

55 Συµπέρασµα IΙ (για την εξωτερική χρηµατοδότηση των παραγωγικών δηµοσίων δαπανών G): Μια περιοχή της ΕΕ, π.χ. µια περιοχή υπό το στόχο 1, η οποία λαµβάνει 75% των επενδύσεων υποδοµής από τα Κοινοτικά Κονδύλια, µπορεί να επωφεληθεί πλήρως από το αναπτυξιακό όφελος των ηµοσίων Επενδύσεων, χωρίς το αρνητικό αποτέλεσµα της φορολογίας. και µία ερώτηση που προκύπτει: Αφού οι επενδύσεις επιδρούν θετικά στην ανάπτυξης, γιατί η ΕΕ δε χρηµατοδοτεί πλήρως (100%) το κόστος των επενδύσεων στη χώρα-µέλος; - αυξάνονται τα διαθέσιµα ποσά για επενδύσεις - εξασφαλίζονται οι αρχές της συνεργασίας και της προσθετικότητας - αποφεύγεται η διαρροή δηµόσιων πόρων (fungibility) για άλλες δραστηριότητες, πχ δηµόσια κατανάλωση - το κόστος πρέπει να επιµερίζεται, ώστε η χώρα-µέλος πρέπει να µην έχει κίνητρο να πραγµατοποιεί έργα, τα οποία δεν είναι απαραίτητα (moral hazard) 55

56 Η Γεωγραφία των Περιφερειακών Ανισοτήτων 1960 Πολλά και διασκορπισµένα κέντρα οικονοµικής δραστηριότητας Σήµερα περιοχές µε έντονη οικονοµική δραστηριότητα στον άξονα µπανάνα : Νοτιοανατολικό τµήµα Αγγλίας-Ile de France, Normandie (Γαλλία)-Βρυξέλλες- Νότια Γερµανία- υτική Αυστρία-Βόρεια Ιταλία-Νότια Γαλλία Χώρες Συνοχής Algarve,. & Κ. Μακεδονία: εισόδηµα σχεδόν στο 70% του ΜΚΟ Ήπειρος < 50% 56

57 Μια εναλλακτική θεώρηση: ΝΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ (Krugman, 1991) Κύριο σηµείο: ο τόπος (χώρος) έχει σηµασία, γιατί: Υπάρχουν οικονοµίες χωρικής συσσώρευσης (economies of agglomeration) εξαιτίας, για παράδειγµα, της ύπαρξης χαµηλότερου µεταφορικού κόστους, οι οποίες οφείλονται σε θετικές εξωτερικές επιδράσεις (positive externalities) και αιτιολογούν την ύπαρξη οικονοµικών κέντρων (και άρα και των λιγότερο αναπτυγµένων περιοχών). Το βασικό µοντέλο πυρήνας-περιφέρεια (Krugman-Venables) Υποθέσεις: - έστω ότι δύο περιφέρειες διαθέτουν δύο τοµείς: έναν παραδοσιακό (πχ αγροτικό) τοµέα, ο οποίος είναι πλήρως ανταγωνιστικός και παράγει ένα οµογενοποιηµένο εµπορεύσιµο αγαθό µε σταθερές αποδόσεις κλίµακας, και έναν βιοµηχανικό τοµέα, ο οποίος λειτουργεί σε συνθήκες µονοπωλιακού ανταγωνισµού µε αύξουσες αποδόσεις κλίµακας. - η µοναδική παραγωγική εισροή είναι η εργασία, η οποία µετακινείται όπου υπάρχει υψηλότερος µισθός - υπάρχει κόστος µετακίνησης των προϊόντων (µεταφορικά κόστη, δασµοί κλπ) - οι περιφέρειες διαφέρουν µόνο ως προς το µέγεθος της αγοράς 57

58 Συνθήκη Ισορροπίας Μονοπωλιακού Ανταγωνισµού: Η µικρή περιοχή έχει υψηλότερη τιµή για τα βιοµηχανικά προϊόντα και είναι καθαρός εισαγωγέας Αρχική ισορροπία (Υψηλό µεταφορικό κόστος - κόστος εµπορίου): Ο βιοµηχανικός τοµέας σε κάθε περιοχή αναπτύσσεται ανάλογα µε το µέγεθος της τοπικής αγοράς Έστω µερική µείωση µεταφορικού κόστους/δασµών εµπορίου: συγκέντρωση οικονοµικής δραστηριότητας στη µεγάλη περιοχή λόγω ευχερέστερης πρόσβασης, µε συνέπεια η περιφέρεια να περιορίζεται στην παραγωγή του παραδοσιακού αγαθού τα αποτελέσµατα συγκέντρωσης πλούσιος πυρήνας φτωχή περιφέρεια Αλλά: τα αποτελέσµατα µπορεί µακροχρόνια να µετριασθούν ή να εξαλειφθούν εάν ο µισθός στον παραδοσιακό τοµέα στην περιφέρεια µειωθεί (λόγω του φθίνοντος οριακού προϊόντος της εργασίας µε σταθερές αποδόσεις). Σε αυτή την περίπτωση, το χαµηλότερο παραγωγικό κόστος µπορεί να επαναφέρει το βιοµηχανικό τοµέα στην περιφέρεια. 58

59 Η εµπειρία της ΕΕ Και οι 3 θεωρίες νεοκλασσική, ενδογενής µεγέθυνση και οικονοµική γεωγραφία ανταποκρίνονται στην Ευρωπαϊκή εµπειρία, αλλά σε διαφορετικές περιόδους: Νεοκλασσική: µέχρι το 1975 υπήρξε σύγκλιση των κρατών και των περιφερειών όπως προβλέπεται από το υπόδειγµα Solow Ενδογενής µεγέθυνση: στη δεκαετία του 1980 υπήρξε απόκλιση των περιφερειών της ΕΕ Οικονοµική γεωγραφία: από τη δεκαετία του 1980 και έπειτα υπάρχει έντονη συγκέντρωση της οικονοµικής δραστηριότητας σε συγκεκριµένες περιοχές 59

60 β-σύγκλιση και σ-σύγκλιση β σύγκλιση: αρνητική σχέση µεταξύ του ρυθµού ανάπτυξης του κατά κεφαλήν εισοδήµατος και του αρχικού επιπέδου εισοδήµατος (όπως προβλέπει το υπόδειγµα Solow): growth (y i, T ) = α + β*ln( y i, t(0) ) Η β σύγκλιση µελετά την πορεία ή όχι του εισοδήµατος προς µία τιµή (δηλαδή, εξετάζει εάν ο συντελεστής β είναι αρνητικός) σ σύγκλιση: διαχρονική διασπορά κατά κεφαλήν εισοδήµατος ανάµεσα σε οµάδες χωρών τυπική απόκλιση του λογάριθµου του κατά κεφαλήν εισοδήµατος ή του συντελεστή διαφοροποίησης του κατά κεφαλήν εισοδήµατος Είναι πιθανό να υπάρχει β σύγκλιση χωρίς σ σύγκλιση, αλλά η β σύγκλιση είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη σ σύγκλιση 60

61 Υπάρχει σύγκλιση µεταξύ των κρατών της ΕΕ; Ιρλανδία: υψηλότερος ρυθµός ανάπτυξης στην ΕΕ, ενώ κατά το 1977 είχε τα χαµηλότερα επίπεδα κατά κεφαλήν εισοδήµατος Γερµανία: η πλουσιότερη χώρα το 1977 ενώ σήµερα δείχνει σχετικά χαµηλά ποσοστά ανάπτυξης Ρυθµός σύγκλισης: 2.1% ετησίως 33 χρόνια προκειµένου να καλυφθεί η µισή απόκλιση µεταξύ µιας φτωχής και πλούσιας περιοχής σ σύγκλιση: η τυπική απόκλιση του λογάριθµου του κατά κεφαλήν εισοδήµατος µειώνεται υπάρχουν κάποιες ενδείξεις για σύγκλιση στην Ευρώπη τις τελευταίες 2 δεκαετίες Υπάρχει σύγκλιση µεταξύ των περιοχών της ΕΕ; (EUROSTAT: GNP per capita σε επίπεδο NUTS II 1984 & 1996) Οι αρχικά φτωχότερες περιοχές τείνουν να µεγεθύνονται ταχύτερα από τις πλουσιότερες Ρυθµός σύγκλισης: 1.8% ετησίως σ σύγκλιση: 1987 = 0.280, 1996 =

62 Σύγκλιση εντός των χωρών Βασική υπόθεση της β σύγκλισης: όλες οι περιοχές συγκλίνουν σε κάποιο σταθερό σηµείο, αλλά τα σηµεία αυτά είναι πολύ πιθανό να διαφέρουν ανάµεσα στις χώρες λόγω διαφορετικών χαρακτηριστικών Εποµένως, το ερώτηµα που τίθεται είναι αν οι οικονοµίες συγκλίνουν στο µακροχρόνιο κατά κεφαλήν εισόδηµα τους, αφού ελέγξουµε για άλλους παράγοντες υπό συνθήκη β σύγκλιση Σύγκλιση βάσει των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των χωρών x i,t growth (y i, T ) = α + β*ln( y i, t(0) ) + Σγ i x i,t Ύπαρξη υπό συνθήκη β σύγκλισης: ο συντελεστής β αρνητικός 62

63 Σύγκλιση εντός των χωρών (Ederveen et al., 2003, p.17) Χώρες #περιοχών Έτη ετήσιος ρυθµός β σύγκλιση; Αρχικό σ σ (1996) σ σύγκλιση; στο δείγµα σύγκλισης Γερµανία ,3%** Ναι 0,457 0,285 Ναι Γαλλία ,0% Όχι 0,137 0,146 Όχι Ιταλία ,3% Όχι 0,265 0,282 Όχι ΗΒ ,7% Ναι 0,091 0,128 Όχι Ισπανία ,4%* Ναι 0,207 0,191 Ναι Ολλανδία ,2%** Ναι 0,238 0,164 Ναι Βέλγιο ,6% Ναι 0,234 0,221 Ναι Σουηδία ,5% Όχι 0,087 0,107 Όχι Αυστρία ,5%** Ναι 0,261 0,235 Ναι Φινλανδία ,9%** Ναι 0,238 0,222 Ναι Ελλάδα ,5%** Ναι 0,183 0,153 Ναι Πορτογαλία ,5%** Ναι 0,234 0,188 Ναι * σηµαντικότητα σε επίπεδο 10% ** σηµαντικότητα σε επίπεδο 5% 63

64 Γιατί περιµένουµε να επιτύχει η Περιφερειακή Πολιτική για τη Συνοχή; Τα (οικονοµικά, κοινωνικά κ.α) αποτελέσµατα διαχέονται σε περισσότερους τοµείς Τα κράτη µε µεγάλες περιφερειακές ανισότητες αντιµετωπίζουν κατά κανόναδηµοσιονοµικές δυσκολίες και δεν µπορούν να ανταπεξέλθουν χωρίς βοήθεια στην εξάλειψη των ανισοτήτων. Η ΕΕ µπορεί να συνδέσει τις περιφερειακές πολιτικές των κρατών-µελών, ειδικά όταν υπάρχουν κοινά σύνορα. 64

65 Γιατί µπορεί να αποτύχει η Περιφερειακή Πολιτική για τη Συνοχή; (Ederveen et al., 2003, p ) 1. Solow growth model: η περιφερειακή πολιτική είναι επιτυχής όταν οδηγεί σε αύξηση των ηµοσίων Επενδύσεων (και όχι σε κατανάλωση) 2. Εκτόπιση (crowding-out) ηµοσίων Επενδύσεων συγχρηµατοδότηση 3. Αντικατάσταση άλλων σηµαντικών διαδικασιών: µη κινητικότητα εργασίας προς τις πλούσιες περιοχές η περιφερειακή πολιτική καταλήγει σε επιχορήγηση των ανέργων 4. Χρηµατική υποστήριξη µέσω της περιφερειακής πολιτικής κατευθύνεται και στα πλούσια κράτη δυσχέρεια σύγκλισης. Επιπλέον, τα πλούσια κράτη ακολουθούν συχνά εθνικές πολιτικές ενίσχυσης των περιφερειών τους επιτείνονται οι αποκλίσεις µε τις φτωχές περιφέρειες των φτωχών χωρών. 5. Χαµηλός ρυθµός απόδοσης έργων λόγω στρεβλής εκτίµησης: οι περιφέρειες υπολογίζουν την απόδοση των έργων σύµφωνα µε την εθνική χρηµατοδότηση και όχι τη συνολική η κοινωνική απόδοση είναι συχνά χαµηλή 6. Παρότι σκοπός της ΠΠ είναι η χρηµατοδότηση έργων, που δεν θα πραγµατοποιούνταν σε άλλη περίπτωση, υπάρχει κίνδυνος στρεβλής επιλογής (adverse selection), καθώς γι αυτό το λόγο προκρίνονται τα λιγότερο αποδοτικά 7. Εισροή πόρων ατοµικές συµπεριφορές µε στόχο την ιδιοποίησή τους (rent seeking) 65

66 Μέθοδοι Αξιολόγησης της Πολιτικής για τη Συνοχή Αρχική συστηµατική αξιολόγηση µετά την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη το 1987 αρχική εκτίµηση: σηµαντική επίδραση στην αύξηση του ΑΕΠ και της απασχόλησης Ωστόσο, υπάρχουν διάφορες κριτικές για κάθε τρόπο αξιολόγησης: 1. Μελέτες περιπτώσεων (case studies): εξετάζουν τον τρόπο µε τον οποίο αξιοποιούνται οι πόροι, την επίδρασή τους σε τοπικό επίπεδο -δήµος, νοµός, περιφέρεια. (Για παράδειγµα, πόσες νέες θέσεις εργασίας θα δηµιουργήσει βραχυχρόνια και µακροχρόνια η κατασκευή ενός οδικού άξονα σε µία περιοχή;). Κατάλληλες για αξιολόγηση συγκεκριµένων έργων. Κυριότερο µειονέκτηµα: δεν λαµβάνεται υπόψη η διάχυση των θετικών και αρνητικών επιδράσεων σε γενικότερο επίπεδο 2. Μακροοικονοµικά µοντέλα (macroeconometric modelling): περιγράφουν το σύνολο της οικονοµίας και επιχειρούν µέσω προσοµοιώσεων να υπολογίσουν τις επιδράσεις. Κατάλληλα για αξιολόγηση επίδρασης στην οικονοµική µεγέθυνση ex ante. Κυριότερο µειονέκτηµα: τα αποτελέσµατα εξαρτώνται από τις αρχικές υποθέσεις για την επίδραση των κοινοτικών εισροών στις επενδύσεις 3. Οικονοµετρικές µελέτες (econometric studies): εκτιµούν σχέσεις και επιχειρούν να προβλέψουν τα µελλοντικά αποτελέσµατα. Κατάλληλες για ex post αξιολόγηση. Η κατάταξή τους γίνεται σε δύο κατηγορίες: (α) µελέτες µε έµµεσες ενδείξεις για την επίδραση της ΠΠ για τη σύγκλιση και (β) µελέτες µε άµεση µέτρηση της περιφερειακής ανάπτυξης ως αποτέλεσµα της ΠΠ. 66

67 Πηγή: 5 th Cohesion Report (2010). 67

68 Πηγή: 5 th Cohesion Report (2010). 68

69 Πηγή: 5 th Cohesion Report (2010). 69

70 70

71 71

72 Case study: Το µετρό της Αθήνας Πηγή: 5 th Cohesion Report (2010). 72

73 Τι µπορεί να προκαλεί τις µη-θετικές εκτιµήσεις για την επίδραση της ΠΠ; Εκτόπιση εθνικής περιφερειακής πολιτικής: οι χώρες που λαµβάνουν πόρους σταµατούν να χρηµατοδοτούν τις φτωχότερες περιφέρειες µέσω εθνικών πόρων Πώς µπορεί να προσεγγιστεί η ύπαρξη εκτόπισης; - ιαχωρισµός περιοχών που υπάγονται στο Στόχο 1 από τις µη υπαγόµενες στο Στόχο 1 - Υπολογισµός της εθνικής βοήθεια που θα λάµβαναν οι περιφέρειες του Στόχου 1 - Υπάρχει διαφορά (εκτόπιση) µε αυτήν που πραγµατικά λαµβάνουν ιαγραµµατικά: Εθν.πόροι Εκτόπιση ΟΒ1=1 ΟΒ1=0 Εισόδηµα Περιφέρειας Οικονοµετρικά αποτελέσµατα: µια φτωχή περιοχή θα χάσει το 50% της επιπρόσθετης εθνικής περιφερειακής πολιτικής λόγω της ΠΠ της ΕΕ. óå áðüëõôá íïýìåñá, êüèå 1Åõñþ, ðïõ åéóñýåé ìýóù ôçò ÐÐ ôçò ÅÅ, ïäçãåß σε χαµηλότερη εθνική ενίσχυση κατά 0.17 Ευρώ κατά µέσο όρο 73

74 Σύνοψη των αποτελεσµάτων για την επίδραση των ιαρθρωτικών Ταµείων 1. Οι µελέτες για την αξιολόγηση της ΠΠ διαφέρουν ανάλογα µε την κλίµακα και το στόχο αξιολόγησης 2. Η αξιολόγηση εξαρτάται σηµαντικά από τις αρχικές υποθέσεις για την επίδραση των επενδύσεων στο εισόδηµα 3. Σε επίπεδο χωρών, οι µελέτες δίνουν ανάµικτα αποτελέσµατα για τον αντίκτυπο της πολιτικής συνοχής στην οικονοµική ανάπτυξη των χωρών που υστερούν βασική προϋπόθεση: ανοικτές οικονοµίες για θετικό αντίκτυπο 4. Σε επίπεδο περιφερειών, η ΠΠ έχει σηµαντικό αντίκτυπο, εφόσον ληφθεί υπόψη ότι η κάθε περιφέρεια µεγενθύνεται σύµφωνα µε τις ιδιαιτερότητές της 5. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για σηµαντική εκτόπιση της εθνικής περιφερειακής πολιτικής µια περιφέρεια χάνει το 50% της εθνικής περιφερειακής πολιτικής µόλις γίνει επιλέξιµη υπό το στόχο 1 εκτόπιση 0.17ευρώ για κάθε 1 ευρώ από την πολιτική συνοχής. 74

75 Εκτίµηση του Προϋπολογισµού για τη Συνοχή στη ιευρυµένη Ευρώπη (bls. Euro in 1999 prices) Προϋπολογισµός Προϋπολογισµός ιαρθρωτικά Ταµεία ΕΕ Ταµείο Συνοχής ΕΕ ιαρθρωτικά Ταµεία στα νέα µέλη Ταµείο Συνοχής στα νέα µέλη 26 Συνολικός Προϋπολογισµός

76 Τρεις Προτάσεις για Μεταρρύθµιση (Ederveen et al., p ) 1. «Έλεγχος» - µείωση αναποτελεσµατικότητας µε ενεργή συµµετοχή διατήρηση του υπάρχοντος θεσµικού πλαισίου, αλλά εντονότερη επίβλεψη, καλύτερη αξιολόγηση και αυστηρότεροι κανονισµοί, ώστε να αποφευχθεί η εκτόπιση και επιδίωξη ιδιωτικού οφέλους (rent-seeking). Μειονεκτήµατα: αύξηση διοικητικού κόστους και πρόκληση δυσχερειών στην απορρόφηση (ειδικά στις χώρες της Ανατ. και Κεντρ. Ευρώπης) 2. «Ανταγωνισµός χωρών» - µείωση των κρατικών αποτυχιών µέσω ανταγωνισµού κυβερνήσεων για τα έργα καθορισµός συνολικού ποσού για ΠΠ και κατανοµή ανάλογα µε τις προτάσεις των χωρών. Οι κυβερνήσεις έχουν συµφέρον να προκρίνουν τις πιο συµφέρουσες επενδυτικές προτάσεις και έτσι αντιµετωπίζονται θέµατα ασύµµετρης πληροφόρησης. Μειονεκτήµατα: αύξηση διοικητικού κόστους και ένταση από τις πιέσεις οµάδων (lobbying). 3. «Ευκαµψία µε τη µεταφορά των αρµοδιοτήτων σε εθνικό επίπεδο» - µείωση γραφειοκρατίας µεταφορά των δηµοσιονοµικών µεταβιβάσεων σε εθνικό επίπεδο, ώστε να αποφευχθούν τα φαινόµενα εκτόπισης και ασύµµετρης πληροφόρησης, εφόσον οι εθνικές κυβερνήσεις γνωρίζουν καλύτερα τις προτεραιότητες. Επίσης, οι φτωχές χώρες θα ξεπεράσουν το πρόβληµα της χαµηλής απορροφητικότητας λόγω έλλειψης τεχνογνωσίας. Μειονεκτήµατα: θα ενταθούν οι αποτυχίες της εθνικής πολιτικής, άρα απαιτείται η κατά συνθήκη (conditional) χορήγηση προαπαιτούµενα: θεσµική µεταρρύθµιση στο νοµοθετικό καθεστώς, το δηµόσιο τοµέα, το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, καθώς και καλές εθνικές πολιτικές). 76

77 ιαρθρωτικά Ταµεία: Νέες Προτεραιότητες, «Σύγκλιση» - υποστήριξη ανάπτυξης και δηµιουργίας θέσεων εργασίας σε λιγότερο αναπτυγµένες χώρες και περιφέρειες Πόροι: 262.5bn Εuros (78% συνολικού προϋπολογισµού) χρηµατοδοτούµενο από Ταµείο Συνοχής, ΕΤΠΑ, και ΕΚΤ Καλύπτονται περιφέρειες µε κατά κεφαλήν ΑΕΠ <75%ΜΚΟ (όπως σε Στόχο 1) και περιλαµβάνει 25.6% του πληθυσµού ΕE25 (ο Στόχος 1 κάλυπτε 22%) Προβλέπονται πόροι για περιοχές που καλύπτονταν από το Στόχο 1 σε ΕΕ15 αλλά όχι σε ΕΕ25 ( statistical effect regions), οι οποίες αφορούν το 5.2% του πληθυσµού ΕΕ25 Προβλέπεται η χρήση του Ταµείου Συνοχής για κράτη µέλη µε κατά κεφαλήν ΑΕΠ <90%ΜΚΟ (περιλαµβάνονται όλα τα νέα κράτη-µέλη πλην Κύπρου, καθώς και Ελλάδα, Πορτογαλία, µαζί µε ορισµένες περιφέρειες της Ισπανίας) 77

78 2. «Ανταγωνιστικότητα και απασχόληση» - αντικαθιστά Στόχους 2 και 3 Πόροι: 61bn Εuros (18% συνολικού προϋπολογισµού) ΕΤΠΑ: υποστήριξη βιοµηχανικών, αγροτικών και αστικών περιφερειών όπου αναµένονται διαρθρωτικές µεταβολές (50%) ΕΚΤ: υποστήριξη ατόµων για στήριξη αλλαγών µε στόχο την πλήρη απασχόληση (50%) Οι πόροι στοχεύουν σε περιφέρειες του Στόχου 1 που δεν καλύπτονται από το statistical effect (3.6% του πληθυσµού ΕE25) και από το στόχο της «Σύγκλισης». Προβλέπεται υποστήριξη αποµακρυσµένων περιοχών 3. «Συνεργασία περιοχών» (territorial cooperation) καλύπτει διασυνοριακή (ξηράθάλασσα) και διαπεριφερειακή συνεργασία Πόροι: 13.5bn Εuros (4% συνολικού προϋπολογισµού) Ενίσχυση ΙNTERREG Ταµείο Συνοχής (EUR 70 billion): investment in transport and environmental infrastructure in the 15 Member States with the lowest levels of national income (less than 90% of the EU average): Bulgaria, Cyprus, the Czech Republic, Estonia, Greece, Hungary, Latvia, Lithuania, Malta, Poland, Portugal, Romania, Slovakia and Slovenia. Spain is eligible for phasing-out funding. 78

79 Close correspondence between eligibility for Cohesion Fund and Convergence Objective. Πηγή: 5 th Cohesion Report (2010). 79

80 Πηγή: 5 th Cohesion Report (2010). 80

81 Η απλοποίηση των ιαρθρωτικών Ταµείων Στόχοι Χρηµατοδοτικά εργαλεία Στόχοι Χρηµατοδοτικά εργαλεία Ταµείο Συνοχής Ταµείο Συνοχής Σύγκλιση και Στόχος 1 ΕΤΠΑ, ΕΚΤ, FEOGA, FIFG Ανταγωνιστικότητα ΕΤΠΑ, ΕΚΤ Στόχος 2 ΕΤΠΑ, ΕΚΤ Περιφερειακή Αντα- Στόχος 3 ΕΚΤ γωνιστικότητα και INTERREG EΤΠΑ Απασχόληση ΕΤΠΑ, ΕΚΤ URBAN ΕΤΠΑ Συνεργασία Περιοχών ΕΤΠΑ EQUAL ΕΚΤ LEADER+ FEOGA Ανάπτυξη αγροτικών FEOGA, FIFG περιοχών, αναδιάρθρωση αλιείας (εκτός Στόχου 1) 9 Στόχοι 5 Χρηµατοδοτικά εργαλεία 3 Στόχοι 3 Χρηµατοδοτικά εργαλεία 81

82 Στόχοι Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς διεύρυνση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας, διατήρηση του ρυθµού οικονοµικής µεγέθυνσης αύξηση της παραγωγικότητας σε επίπεδα υψηλότερα του µέσου κοινοτικού όρου τόνωση της απασχόλησης επίτευξη της πραγµατικής σύγκλισης βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών χωρίς αποκλεισµούς εξωστρεφή χώρα µε ισχυρή διεθνή παρουσία ανταγωνιστική και παραγωγική οικονοµία έµφαση στην εκπαίδευση και τους νέους ποιότητα τεχνολογία και την καινοτοµία σεβασµό του περιβάλλοντος 82

83 Ελλάδα και ΕΣΠΑ Η αναπτυξιακή προσπάθεια επικεντρώνεται στην: Προώθηση της καινοτοµίας, της έρευνας και της επιχειρηµατικότητας καθώς και στη διασύνδεσή τους, Επένδυση σε βιώσιµες υποδοµές, Επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο Αναβάθµιση του θεσµικού περιβάλλοντος 83