2. Μορφολογία και ανατομία χερσαίων γαστεροπόδων

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "2. Μορφολογία και ανατομία χερσαίων γαστεροπόδων"

Transcript

1

2 2. Μορφολογία και ανατομία χερσαίων γαστεροπόδων Σύνοψη Το κεφάλαιο αυτό έχει ως στόχο να καλύψει τις γενικές γνώσεις αναφορικά με την ταξινομική θέση των χερσαίων γαστεροπόδων και τη γενική μορφολογία και ανατομία τους. Αρχικά δίνεται η παραδοσιακή ταξινόμηση και η σύγχρονη κλαδιστική ταξινόμηση των χερσαίων γαστεροπόδων. Ακολουθεί η περιγραφή της μορφολογίας και της δομής του κελύφους και του μανδύα και αναφέρονται οι λειτουργίες τους στα χερσαία γαστερόποδα. Στη συνέχεια περιγράφεται η σπλαχνική κοιλότητα, αναφέρονται και αναλύεται εν συντομία η δομή και η λειτουργία των συστημάτων που βρίσκονται σε αυτήν. Προαπαιτούμενη γνώση Βασικές γνώσεις μορφολογίας, ταξινόμησης και βιολογίας γαστερόποδων μαλακίων (επιπέδου γενικής ζωολογίας) Ταξινομική θέση Τα χερσαία σαλιγκάρια ανήκουν στην κλάση Γαστερόποδα (Gastropoda) τού φύλου των Μαλακίων (Mollusca). Η κλάση των γαστεροπόδων, η οποία περιλαμβάνει τα 3/4 περίπου των σύγχρονων ειδών μαλακίων, σύμφωνα με παλαιότερη κατάταξη διαιρείται σε τρεις υποκλάσεις: τα Προσοβράγχια (Prosobranchia), τα οποία αναπνέουν με βράγχια που βρίσκονται στο πρόσθιο μέρος του σώματος, όπως δηλώνει και η ονομασία τους, τα Οπισθοβράγχια (Opisthobranchia), των οποίων τα βράγχια βρίσκονται στο οπίσθιο μέρος του σώματος και τα Πνευμονοφόρα (Pulmonata), τα οποία αναπνέουν με πνεύμονα που αποτελεί τροποποίηση του μανδύα. Αν και η κατάταξη αυτή δε θεωρείται λανθασμένη, νεότερες έρευνες έχουν δείξει ότι τα Προσοβράγχια αποτελούν παραφυλετική ομάδα που δεν αναγνωρίζεται στην κλαδιστική συστηματική. Πολλά γαστερόποδα είναι θαλάσσια ωστόσο υπάρχουν είδη που ζουν στα γλυκά νερά και είδη που ζουν στη χέρσο. Τα χερσαία γαστερόποδα προέρχονται από θαλάσσιους προγόνους και η μετακίνησή τους προς τη χέρσο πραγματοποιήθηκε είτε μέσω ενδιάμεσων ενδιαιτημάτων γλυκού νερού, όπως λίμνες ή ποτάμια, είτε απευθείας μέσω των παράκτιων ενδιαιτημάτων. Στη μεγάλη πλειοψηφία τους ανήκουν στην υπόκλαση Πνευμονοφόρα, αλλά υπάρχουν και είδη που ανήκουν σε διάφορες ομάδες Προσοβράγχιων γαστεροπόδων. Tα Πνευμονοφόρα σαλιγκάρια περαιτέρω διαιρούνται στα Basommatophora, στα οποία ανήκουν τα σαλιγκάρια που ζουν στα γλυκά νερά, και στα Stylommatophora, στα οποία ανήκουν τα χερσαία σαλιγκάρια. Σύμφωνα με την παραπάνω παλαιότερη ταξινόμηση η συστηματική κατάταξη για τα πνευμονοφόρα χερσαία σαλιγκάρια ήταν η ακόλουθη: ΦΥΛΟ: ΜΑΛΑΚΙΑ (MOLLUSCA) ΚΛΑΣΗ: ΓΑΣΤΕΡΟΠΟΔΑ (GASTROPODA) ΥΠΟΚΛΑΣΗ: ΠΝΕΥΜΟΝΟΦΟΡΑ (PULMONATA) ΤΑΞΗ: ΣΤΥΛΟΜΜΑΤΟΦΟΡΑ (STYLOMMATOPHORA) Ωστόσο, μετά το 2000, η συσσώρευση πληροφορίας από την ταξινομική έρευνα που βασίστηκε σε μοριακούς χαρακτήρες, καθώς και η υιοθέτηση των αρχών της κλαδιστικής συστηματικής, που αναγνωρίζει μόνο μονοφυλετικές ομάδες, οδήγησε σε αναθεώρηση της παραδοσιακής ταξινόμησης. Σύμφωνα με την πλέον πρόσφατη ταξινόμηση της κλάσης των γαστεροπόδων, η οποία λαμβάνει 10

3 υπόψη εκτός των μορφολογικών και μοριακά δεδομένα, και δεν αναγνωρίζει τις ταξινομικές κατηγορίες μεταξύ της κλάσης και της υπεροικογένειας (Bouchet et al. 2005), η συστηματική κατάταξη για τα πνευμονοφόρα χερσαία σαλιγκάρια είναι η ακόλουθη: ΦΥΛΟ: ΜΑΛΑΚΙΑ (MOLLUSCA) ΚΛΑΣΗ: ΓΑΣΤΕΡΟΠΟΔΑ (GASTROPODA) ΚΛΑΔΟΣ (CLADE): ΕΤΕΡΟΒΡΑΓΧΙΑ (HETEROBRANCHIA) ΑΤΥΠΗ ΟΜΑΔΑ (INFORMAL GROUP): ΠΝΕΥΜΟΝΟΦΟΡΑ (PULMONATA) ΚΛΑΔΟΣ (CLADE): EUPULMONATA ΚΛΑΔΟΣ (CLADE): STYLOMMATOPHORA 2.2. Γενικά μορφολογικά χαρακτηριστικά Τα σαλιγκάρια έχουν μαλακό σώμα, όπως όλα τα μαλάκια, το οποίο προστατεύεται από το κέλυφός τους. Η γενική οργάνωση του σώματός τους ακολουθεί το κοινό αρχιτεκτονικό πρότυπο οργάνωσης των μαλακίων. Το σώμα τους χωρίζεται σε δύο τμήματα. Το ένα τμήμα περιλαμβάνει το πόδι και το κεφάλι, και το άλλο τμήμα τη σπλαχνική μάζα. Το τμήμα κεφάλι-πόδι περιλαμβάνει τα αισθητήρια όργανα, τα εγκεφαλικά γάγγλια, την απαρχή του πεπτικού συστήματος και το όργανο κίνησης. Η σπλαχνική μάζα περιλαμβάνει το υπόλοιπο πεπτικό σύστημα, τα νεύρα και γάγγλια, το κυκλοφορικό, το απεκκριτικό, το αναπνευστικό και το αναπαραγωγικό σύστημα. Η γενική οργάνωση του σώματος ενός σαλιγκαριού φαίνεται στην Εικόνα 2.1. Η σπλαχνική μάζα βρίσκεται συνεχώς προστατευμένη στο εσωτερικό τού κελύφους, ενώ το πόδι, με τα όργανα που φέρει, μπορεί να εκβάλει από το κέλυφος, όταν το σαλιγκάρι έρπει, τρέφεται ή ζευγαρώνει, και μπορεί να αποσύρεται στο εσωτερικό του κελύφους σε περιόδους ανάπαυσης. Η ένωση του σώματος του σαλιγκαριού με το κέλυφός του, αλλά και η απόσυρση του ποδιού μέσα στο κέλυφος, γίνεται με τη σύσπαση ενός επισπαστήρα μυ, που ονομάζεται μυς του στυλίσκου και προσφύεται στον άξονα περιέλιξης του κελύφους, που ονομάζεται στυλίσκος (Εικόνα 2.2). Πολλές Εικόνα 2.1 Σχέδιο οργάνωσης του σώματος χερσαίου σαλιγκαριού, όπου φαίνεται σχηματικά η θέση των διαφόρων λειτουργικών συστημάτων. 11

4 Εικόνα 2.2 Χαρακτηριστικά τού κελύφους χερσαίου σαλιγκαριού, όπου D διάμετρος του κελύφους, H: ύψος του κελύφους, d: άνοιγμα του περιστομίου. Στη διατομή της δεξιάς εικόνας φαίνεται η εσωτερική διαμόρφωση των σπειρών και ο στυλίσκος. φορές, κυρίως κατά τη διάρκεια των περιόδων της καλοκαιρινής και της χειμερινής νάρκης, το σαλιγκάρι αποσύρει ολόκληρο το σώμα του μέσα στο κέλυφος και κλείνει το άνοιγμα του κελύφους με το επίφραγμα, το οποίο κατασκευάζεται προσωρινά από αποξηραμένη βλέννα και αποθέσεις ασβεστίου (Εικόνα 2.3). Όταν το σαλιγκάρι ξυπνήσει από τη νάρκη, απορρίπτει το επίφραγμα πριν δραστηριοποιηθεί Κέλυφος Τα χερσαία σαλιγκάρια δεν έχουν προνυμφικά στάδια και τα νεοεκκολαπτόμενα σαλιγκάρια έχουν τη μορφή του ενηλίκου. Ήδη κατά τη διάρκεια της εμβρυικής ανάπτυξης σχηματίζεται η απαρχή του κελύφους, που ονομάζεται πρωτοκόγχη, και είναι εμφανής στα νεαρά σαλιγκάρια μόλις αυτά εκκολαφθούν. Το κέλυφος σε αυτή τη χρονική στιγμή είναι μαλακό και διάφανο. Αρχίζοντας από την πρωτοκόγχη οι σπείρες γίνονται διαδοχικά μεγαλύτερες και περιελίσσονται γύρω από έναν κεντρικό άξονα που ονομάζεται στυλίσκος. Τα κελύφη των σαλιγκαριών είναι άλλοτε δεξιόστροφα και άλλοτε αριστερόστροφα. Στα περισσότερα είδη το κέλυφος είναι δεξιόστροφο. Αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό, εάν κρατήσουμε ένα κέλυφος σαλιγκαριού με το άνοιγμα του περιστομίου προς το μέρος μας και προς τα κάτω. Θα διαπιστώσουμε ότι το περιστόμιο βρίσκεται στη δεξιά πλευρά (Εικόνα 2.2). Υπάρχουν οικογένειες σαλιγκαριών όπου τα περισσότερα είδη είναι αριστερόστροφα, ενώ άλλες έχουν ίδιο περίπου αριθμό ειδών με δεξιόστροφα και αριστερόστροφα κελύφη. Στην Εικόνα 2.2 απεικονίζεται το κέλυφος ενός σαλιγκαριού και δίνονται τα κυριότερα μορφομετρικά χαρακτηριστικά του. Το κέλυφος των σαλιγκαριών αποτελείται από οργανικά και ανόργανα συστατικά. Το κύριο ανόργανο συστατικό του είναι ο ασβεστίτης ή αραγωνίτης (ανθρακικό ασβέστιο) αντιπροσωπεύει 0,1 έως 5% του συνολικού βάρους του κελύφους και βρίσκεται σε στενή σύνδεση με ένα οργανικό πλέγμα πρωτεϊνών, γλυκοπρωτεϊνών, χιτίνης, και όξινων πολυσακχαριτών. Το κέλυφος δημιουργείται από στρώματα αδενικών κυττάρων που βρίσκονται στο χείλος του μανδύα στην περιοχή του περιστομίου, τα οποία εκκρίνουν ασβεστιτικό υλικό, που μορφοποιείται σε πρισματικούς και 12

5 Εικόνα 2.3 Δύο σαλιγκάρια του είδους Helix lucorum, όπου φαίνεται το επίφραγμα που καλύπτει το άνοιγμα του περιστομίου. Αριστερά το σαλιγκάρι είναι ανώριμο γεννητικά, οπότε το περιστόμιο δεν είναι πλήρως γυρισμένο, και διακρίνεται ο ομφαλός. Το δεξί σαλιγκάρι είναι γεννητικά ώριμο. Διακρίνεται το πλήρως γυρισμένο περιστόμιο, ενώ δε διακρίνεται ο ομφαλός ο οποίος έχει καλυφθεί τελείως. πλακοειδείς κρυστάλλους ανθρακικού ασβεστίου. Οι πρισματικοί κρύσταλλοι τοποθετούνται σε στιβάδες εγκάρσια στο κέλυφος, ενώ οι πλακοειδείς κατά μήκος του κελύφους, έτσι ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη σταθερότητα του. Μεταξύ των κρυστάλλων και των διαφορετικών στιβάδων παρεμβάλλεται το οργανικό πλέγμα πρωτεϊνών που αναφέρθηκε παραπάνω. Αυτό το τμήμα του κελύφους ονομάζεται όστρακο, παρέχει σταθερότητα στο κέλυφος, αλλά είναι ευαίσθητο στη διάβρωση από χημικές ουσίες. Από την ίδια περιοχή τού μανδύα ένα διαφορετικό στρώμα κυττάρων εκκρίνει μία οργανική ένωση, που ονομάζεται κογχιολίνη, η οποία αποτίθεται και καλύπτει το όστρακο από την εξωτερική του πλευρά. Αυτή η εξωτερική στιβάδα ονομάζεται περιόστρακο και φέρει τις χρωστικές που δίνουν στο κέλυφος των σαλιγκαριών τα χαρακτηριστικά χρωματικά τους πρότυπα, και παρέχει στο κέλυφος προστασία από τη χημική διάβρωση. Η αύξηση του κελύφους συντελείται αποκλειστικά στην άκρη τού περιστομίου, ενώ η πάχυνσή του συντελείται σε ολόκληρο το κέλυφος από αδενικά κύτταρα διασκορπισμένα στην επιφάνεια του μανδύα. Τα κύτταρα αυτά εκκρίνουν άμορφο ανθρακικό ασβέστιο που αποτίθεται στην εσωτερική πλευρά του κελύφους, με αποτέλεσμα την πάχυνση και την επιπλέον σκλήρυνσή του. Όταν τα σαλιγκάρια ωριμάσουν γεννητικά, σταματάει η αύξηση του κελύφους και το χείλος του περιστομίου γυρίζει καλύπτοντας σε πολλά είδη το άνοιγμα που βρίσκεται στη βάση του άξονα περιέλιξης του κελύφους (ομφαλός) (Εικόνα 2.3). Η αύξηση του κελύφους δεν είναι συνεχής και διακόπτεται για διάφορους λόγους αρκετές φορές πριν από την επίτευξη της γεννητικής ωρίμανσης. Έτσι εποχιακές ασυνέχειες της αύξησης μπορούν να παρατηρηθούν εύκολα στα κελύφη των χερσαίων σαλιγκαριών (Εικόνα 2.4) 13

6 Εικόνα 2.4 Ασυνέχεια αύξησης στο κέλυφος ενός σαλιγκαριού τού είδους Cornu aspersum (αριστερά) και τού είδους Helix lucorum (δεξιά) Ο μηχανισμός πάχυνσης χρησιμοποιείται και για την επιδιόρθωση του κελύφους μετά από τραυματισμό. Τα σημεία στα οποία το κέλυφος έχει σπάσει ή καταστραφεί καλύπτονται εσωτερικά από το άμορφο ανθρακικό ασβέστιο και διακρίνονται εύκολα από το υπόλοιπο κέλυφος που καλύπτεται από το περιόστρακο (Εικόνα 2.5). Στα χερσαία σαλιγκάρια ο μηχανισμός επιδιόρθωσης του κελύφους ενεργοποιείται πολύ γρήγορα, συχνά μέσα σε κάποιες ώρες από τον τραυματισμό, και σε διάστημα μίας ημέρας παρατηρείται σημαντική απόθεση ασβεστίου. Για το σαλιγκάρι Helix pomatia έχει αναφερθεί έναρξη της επιδιόρθωσης του κελύφους μέσα σε 30 min από τον τραυματισμό. Το ασβέστιο, αποτελεί ένα από τα κύρια συστατικά του σώματος των σαλιγκαριών. Εκτός από το σχηματισμό και την επιδιόρθωση του κελύφους, ο ρόλος του ασβεστίου στα χερσαία γαστερόποδα περιλαμβάνει την ομοιόσταση του ph, το σχηματισμό του κελύφους των αυγών, τη ρύθμιση ανθεκτικότητας στη ψύξη και την επαναχρησιμοποίηση των παραπροϊόντων του κυτταρικού μεταβολισμού. Επιπλέον, το ασβέστιο συμμετέχει στο σχηματισμό του επιφράγματος κατά τη διάρκεια της χειμερίας και θερινής νάρκης και αποτελεί ένα από τα συστατικά της βλέννας του σωματικού περιβλήματος. Το ιξώδες της βλέννας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την περιεκτικότητά της σε δισθενή ιόντα, όπως το ασβέστιο, τα οποία μπορούν να ποικίλουν από είδος σε είδος και ανάλογα με τη φυσιολογική κατάσταση του ζώου. Συνήθως η βλέννα που παράγεται από τα σαλιγκάρια στη διάρκεια της δραστήριας φάσης τους είναι παχύρρευστη και έχει πολύ υψηλή περιεκτικότητα σε άλας ασβεστίου. Τα χερσαία γαστερόποδα προμηθεύονται ανθρακικό ασβέστιο από την τροφή τους και απορροφούν το περισσότερο από αυτό μέσω του επιθηλίου του εντέρου τους. Επιπλέον ποσότητα αυτού του στοιχείου προσλαμβάνεται από το έδαφος μέσω της επιφάνειας του ποδιού. Για να προσλάβουν το ασβέστιο από ασβεστιτικά υλικά πάνω στα οποία έρπουν, διοχετεύουν CO 2 στη ποδική βλέννα, μετατρέποντας έτσι το ph της σε όξινο και διαλύοντας απευθείας το ασβέστιο. Το αποθηκεύουν προσωρινά στον πεπτικό αδένα (ηπατοπάγκρεας) και σε μικρότερο βαθμό στον αλβουμινικό αδένα. Όταν το χρειαστούν, το μεταφέρουν με τη μορφή ιόντων ασβεστίου και ανθρακικών ιόντων στα αδενικά κύτταρα του μανδύα ή όπου αλλού απαιτείται. 14

7 Εικόνα 2.5 Δύο σαλιγκάρια με επιδιορθωμένο κέλυφος. Το σαλιγκάρι αριστερά ανήκει στο είδος Cornu aspersum και φαίνεται η επιδιόρθωση τραυματισμού στο μέσο του κελύφους, η οποία έχει γίνει με απόθεση άμορφου υλικού. Το σαλιγκάρι δεξιά ανήκει στο είδος Helix lucorum και φαίνεται η επιδιόρθωση τραυματισμού στην άκρη του κελύφους από όπου γίνεται η αύξησή του. Διακρίνεται και η απόθεση στρωμάτων του περιόστρακου που φέρουν τις χρωστικές Πόδι-κεφάλι Όπως προαναφέρθηκε, μεγάλο τμήμα τού σώματος ενός χερσαίου σαλιγκαριού, που περιλαμβάνει το πόδι και το κεφάλι, εκτείνεται εκτός του κελύφους και είναι ορατό, όταν το σαλιγκάρι είναι δραστήριο. Αυτό το τμήμα περιλαμβάνει το όργανο κίνησης, το πόδι, το οποίο πλατύνεται κοιλιακά, εφάπτεται πάνω στα διάφορα υποστρώματα και κινεί το σαλιγκάρι. Τα περισσότερα χερσαία σαλιγκάρια κινούνται με διαδοχικές συστολές των μυών του ποδιού με τις οποίες το ζώο ωθείται προς τα εμπρός. Για να επιτευχθεί η ώθηση του σώματος, είναι απαραίτητη η βλέννα, που εκκρίνεται στο επιθήλιο του ποδιού και λειτουργεί ως σύνδεσμος του υποστρώματος με την επιφάνεια του. Αν αυτή η σύνδεση χαθεί, όπως στην περίπτωση απορρόφησης μεγάλης ποσότητας νερού από τη βλέννα σε συνθήκες πολύ υψηλής υγρασίας, τότε το σαλιγκάρι ακινητοποιείται. Το πρότυπο μυϊκής δράσης του ποδιού διαφέρει ανάλογα με το είδος του σαλιγκαριού αλλά και ανάλογα με τις ιδιαίτερες συνθήκες κίνησης. Στο πιο κοινό πρότυπο μετακίνησης, το πόδι βρίσκεται συνεχώς σε επαφή με το υπόστρωμα. Δημιουργούνται συνεχή κύματα μυϊκών συστολών που διατρέχουν ολόκληρη την κοιλιακή περιοχή του ποδιού προς την κατεύθυνση της κίνησης ή αντίθετα προς αυτήν (Εικόνα 2.6), και το σαλιγκάρι αφήνει πίσω του ένα ενιαίο ίχνος βλέννας. Τα κύματα συστολής, όμως, μπορούν να διατρέχουν ολόκληρο το πόδι ή να περιορίζονται σε ένα τμήμα του μόνο. Για παράδειγμα, σε πολλά σαλιγκάρια, καθώς κινούνται, το πίσω τμήμα τού ποδιού ανυψώνεται και αποσπάται από το υπόστρωμα, κατόπιν καμπυλώνεται και εφάπτεται σε νέα θέση δημιουργώντας ένα χαρακτηριστικό πρότυπο «βηματισμού». Σε ένα άλλο αντίθετο πρότυπο η πρόσθια κεφαλική περιοχή ανυψώνεται και αποσπάται από το υπόστρωμα, το σώμα τεντώνεται και καμπυλώνει, ακολούθως το κεφάλι χαμηλώνει και εφάπτεται σε νέα θέση στο υπόστρωμα έλκοντας το σώμα. Αυτό το πρότυπο μετακίνησης έχει παρατηρηθεί σε πολλά είδη σαλιγκαριών και μάλλον συμβάλλει στην εξοικονόμηση νερού. 15

8 Εικόνα 2.6 Κοιλιακή πλευρά τού ποδιού σαλιγκαριού. Διακρίνονται τα κύματα μυϊκής συστολής καθώς το σαλιγκάρι κινείται. Ανεξάρτητα από το πρότυπο της κίνησης, απαραίτητο συστατικό για την επίτευξή της είναι η βλέννα. Η βλέννα παράγεται από έναν εξειδικευμένο αδένα, που βρίσκεται στη σωματική κοιλότητα πάνω από το πόδι και ανοίγεται στο προσθιοκοιλιακό τμήμα του ποδιού. Επιπλέον, βλέννα από μεμονωμένα κύτταρα, που βρίσκονται τόσο στο κοιλιακό επιθήλιο του ποδιού όσο και σε ολόκληρη την επιφάνεια του δέρματος του σαλιγκαριού, και έκκρίματα από υποεπιδερμικά αδενικά κύτταρα αποβάλλονται σε περιοχές τού ποδιού, αλλά η συμβολή τους στην κίνηση δεν έχει επιβεβαιωθεί ακόμη. Η βλέννα αποτελείται κυρίως από νερό (89-98%) και οφείλει τις ιδιότητές της στην παρουσία μακρομορίων, όπως γλυκοπρωτεΐνες (βλεννίνες) και σύνθετοι υδατάνθρακες (γλυκοζαμίνογλυκάνες). Αυτά τα επιμήκη και εύκαμπτα μόρια αντιδρούν μεταξύ τους, για να σχηματίσουν δομές, όπως νήματα, λεπτά υμένια και πλέγματα που συνδέονται με ιόντα ασβεστίου και νατρίου. Σε αυτές τις δομές οφείλονται οι συγκολλητικές ιδιότητες της βλέννας. Επιπλέον, η βλέννα έχει υγροσκοπικές ιδιότητες και μπορεί να απορροφήσει μεγάλες ποσότητες νερού λειτουργώντας και ως λιπαντικό. Οι μηχανικές ιδιότητες της βλέννας μεταβάλλονται συνεχώς και με μεγάλη ταχύτητα ανάλογα με τις συνθήκες που αντιμετωπίζει το σαλιγκάρι. Σε κανονικές συνθήκες η ποδική βλέννα συμπεριφέρεται ως στερεό ή ως κολοειδές πήγμα (gel), αλλά, όταν υπάρξει καταπόνηση, οι ιδιότητές της αλλάζουν και συμπεριφέρεται ως υγρό. Αυτές οι αλλαγές στις μηχανικές ιδιότητες της βλέννας συμβαίνουν συνεχώς κατά τη διάρκεια της κίνησης με συνέπεια το σαλιγκάρι να μπορεί να γλιστράει πάνω στο υπόστρωμά του ή να κολλάει σε αυτό. Εκτός από την κίνηση η βλέννα που εκκρίνεται από τα κύτταρα του δέρματος προστατεύει το σαλιγκάρι από την αποξήρανση αλλά και από επιβλαβείς ουσίες που τυχόν υπάρχουν στο έδαφος ή σε άλλα υποστρώματα πάνω στα οποία έρπει. Πολλά σαλιγκάρια, επίσης, όταν ενοχληθούν εκκρίνουν αφρώδη βλέννα που τα προστατεύει από θηρευτές. Στο πρόσθιο τμήμα τού ποδιού βρίσκεται η κεφαλική περιοχή, που φέρει τα κύρια αισθητήρια όργανα. Τα χερσαία πνευμονοφόρα σαλιγκάρια φέρουν στο κεφάλι ένα ζεύγος κοντών κεραιών και ένα δεύτερο ζεύγος μακρύτερων κεραιών, που στην άκρη τους φέρουν από ένα οφθαλμό. Τα 16

9 δύο ζεύγη κεραιών είναι συσταλτά και μπορούν να αποσύρονται στο εσωτερικό τού σώματος, χαρακτηριστικό γνώρισμα των χερσαίων πνευμονοφόρων σαλιγκαριών (Stylommatophora). Σε αντίθεση τα πνευμονοφόρα σαλιγκάρια των γλυκών νερών (Basommatophora) φέρουν ένα ζεύγος μη συσταλτών κεραιών. Τα δύο ζεύγη κεραιών φέρουν στο άκρο τους όργανα όσφρησης. Αυτά αποτελούνται εξωτερικά από εξειδικευμένα επιθηλιακά κύτταρα, τα οποία καλύπτονται στην εξωτερική τους επιφάνεια από ένα σύνθετο στρώμα από μικρολάχνες, το οποίο πιθανώς προστατεύει το όργανο από την αποξήρανση. Εσωτερικά των επιθηλιακών κυττάρων υπάρχουν μυϊκά κύτταρα, διάφοροι τύποι εκκριτικών κυττάρων και ομάδες δίπολων αισθητηρίων νευρώνων. Οι δενδρίτες αυτών των νευρώνων εκτείνονται έως το στρώμα των επιθηλιακών κυττάρων και καταλήγουν εκεί σε βλεφαρίδες ή μικρολάχνες. Στο άκρο τού μεγαλύτερου ζεύγους κεραιών και ραχιαία του οσφρητικού επιθηλίου υπάρχουν οι οφθαλμοί, οι οποίοι αποτελούνται από κερατοειδή χιτώνα, φακό και αμφιβληστροειδή. Η όραση, σε αντίθεση με την όσφρηση, δεν είναι σημαντική αίσθηση για τα χερσαία σαλιγκάρια, εφόσον αυτά δραστηριοποιούνται κυρίως κατά τη διάρκεια της νύχτας. Έρευνες στη συμπεριφορά τους έχουν δείξει ότι οπτικά σήματα χρησιμοποιούνται στην εκδήλωση αρνητικού φωτοτακτισμού, στο συγχρονισμό των περιημερήσιων ρυθμών και στη ρύθμιση των αναπαραγωγικών διαδικασιών. Εκτός από τις κεφαλικές κεραίες σημαντικές χημειοευαίσθητες δομές βρίσκονται στα χείλη του στόματος και μεταδίδουν χημικά σήματα, όταν τα χείλη έρθουν σε επαφή με διάφορες χημικές ουσίες, καθώς έρπουν και ανιχνεύουν το περιβάλλον. Επίσης, μηχανοϋποδοχείς βρίσκονται διάσπαρτοι στο δέρμα των σαλιγκαριών. Τέλος, τα σαλιγκάρια φέρουν και αισθητήρια όργανα που ανιχνεύουν τη διεύθυνση της βαρύτητας, τις στατοκύστεις, οι οποίες είναι τοποθετημένες μέσα στα ποδικά γάγγλια του κεντρικού νευρικού συστήματος. Οι πληροφορίες που ανιχνεύουν οι στατοκύστεις σχετίζονται με τη μετακίνηση σε κάθετα υποστρώματα, με το σκάψιμο για την απόθεση των αυγών ή την είσοδό τους σε νάρκη και με την αντίληψη χαμηλής συχνότητας κραδασμών που προέρχονται από το υπόστρωμα πάνω στο οποίο έρπουν Σπλαχνική μάζα - Μανδύας Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η σπλαχνική μάζα που περιλαμβάνει τα περισσότερα όργανα του σαλιγκαριού βρίσκεται προστατευμένη μέσα στο κέλυφος. Περιβάλλεται από το μανδύα, έναν ανθεκτικό ιστό που αναδιπλώνεται στο πρόσθιο τμήμα του σώματος σχηματίζοντας τη μανδυακή κοιλότητα. Το δάπεδο της μανδυακής κοιλότητας καλύπτει τα υποκείμενα όργανα, ενώ στην οροφή ο μανδυακός ιστός είναι ιδιαίτερα λεπτός και αγγειοβριθής (Εικόνα 2.7). Στην περιοχή του περιστομίου ο μανδύας παχύνεται και σχηματίζει ένα χείλος που εφάπτεται στο κέλυφος και περιορίζει την απώλεια νερού από τη σπλαχνική κοιλότητα (Εικόνα 2.7). Στο χείλος του μανδύα εντοπίζεται το πνευμονόστομα, ένα κυκλικό άνοιγμα μέσω του οποίου η μανδυακή κοιλότητα επικοινωνεί με το εξωτερικό περιβάλλον (Εικόνα 2.8). Εκτός από τον προστατευτικό του ρόλο ο μανδύας έχει επιπλέον δύο λειτουργικούς ρόλους. Όπως περιγράφτηκε σε προηγούμενη παράγραφο, αδενικά κύτταρα του χείλους τού μανδύα αλλά και διάσπαρτα αδενικά κύτταρα σε ολόκληρη την επιφάνειά του είναι υπεύθυνα για την έκκριση των υλικών που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία και επιδιόρθωση του κελύφους. Η κύρια λειτουργία, όμως, τού μανδύα στα πνευμονοφόρα γαστερόποδα, στα οποία ανήκουν τα χερσαία σαλιγκάρια, 17

10 Εικόνα 2.7 Σαλιγκάρια του είδους Cornu aspersum, από τα οποία έχει αφαιρεθεί τμήμα του κελύφους. Διακρίνεται ο λεπτός μανδυακός ιστός στην οροφή της μανδυακής κοιλότητας και το παχύτερο χείλος του μανδύα. Στην κάτω φωτογραφία διακρίνεται καλά η αγγειοβριθής επιφάνεια του μανδύα. είναι η αναπνοή, που επιτελείται στη μανδυακή κοιλότητα η οποία έχει διαμορφωθεί ως ένας απλός πνεύμονας. Από το όργανο αυτό παίρνουν το όνομά τους τα πνευμονοφόρα γαστερόποδα, στα οποία ανήκουν τα περισσότερα χερσαία σαλιγκάρια αλλά και σαλιγκάρια που ζουν στα γλυκά νερά. Η λειτουργία τής αναπνοής περιγράφεται παρακάτω. Κατά την εισπνοή, το δάπεδο της μανδυακής κοιλότητας χαμηλώνει, με αποτέλεσμα αυτή να διευρύνεται, να ελαττώνεται η πίεση του αέρα και να προκαλείται εισροή στην κοιλότητα μέσω του πνευμονοστόματος αέρα πλούσιου σε οξυγόνο. Η ανταλλαγή του οξυγόνου τού αέρα με το διοξείδιο του αίματος συμβαίνει στον λεπτό αγγειοβριθή μανδυακό ιστό στην οροφή της κοιλότητας. Για να διευκολυνθεί η ανταλλαγή των αερίων, το πνευμονόστομα κλείνει και το δάπεδο της μανδυακής κοιλότητας ανυψώνεται έτσι ώστε να αυξηθεί η πίεση μέσα στη μανδυακή κοιλότητα και ακολούθως ο ρυθμός διάχυσης του οξυγόνου στο αίμα. Κατά την εκπνοή το πνευμονόστομα ανοίγει και το δάπεδο της μανδυακής κοιλότητας ανυψώνεται ξανά για να σπρώξει τον αέρα προς το εξωτερικό περιβάλλον. Όπως φαίνεται, κατά την αναπνοή το δάπεδο της μανδυακής κοιλότητας παίζει έναν ρόλο παρόμοιο με τον ρόλο τού διαφράγματος στην αναπνοή των θηλαστικών. 18

11 Εικόνα 2.8 Σαλιγκάρι του είδους Cornu aspersum. Διακρίνεται το χείλος του μανδύα και το ανοικτό πνευμονόστομα. Τόσο η ικανότητα πρόσληψης οξυγόνου από τον αέρα, όσο και η ικανότητα προσαρμογής στη χερσαία διαβίωση προκάλεσαν μεγάλη αύξηση του αριθμού των ειδών των χερσαίων σαλιγκαριών. Σήμερα υπολογίζεται ότι από τα περίπου είδη μαλακίων τα είδη ανήκουν στα γαστερόποδα και από αυτά περίπου είναι χερσαία πνευμονοφόρα σαλιγκάρια (Stylommatophora) Κυκλοφορικό σύστημα Το κυκλοφορικό σύστημα των χερσαίων σαλιγκαριών, όπως και των περισσότερων άλλων μαλακίων, είναι ανοικτό. Αυτό σημαίνει ότι το αίμα ρέει ελεύθερα στη σωματική κοιλότητα και περιλούει τα όργανα στα οποία μεταφέρει οξυγόνο. Στη σωματική κοιλότητα το αίμα αναμιγνύεται με λεμφικά υγρά και για το λόγο αυτό ονομάζεται αιμόλεμφος. Η αιμόλεμφος περιέχει, επίσης, διάφορα είδη κυττάρων, που αναφέρονται ως αμοιβαδοκύτταρα ή αιμοκύτταρα. Η καρδιά βρίσκεται στο ραχιαίο τμήμα του μανδύα πίσω από την αναπνευστική (μανδυακή) κοιλότητα και περιβάλλεται από το περικάρδιο. Είναι δίχωρη και διαθέτει μία κοιλία και ένα κόλπο που συνδέονται μεταξύ τους με έναν αγωγό, ο οποίος λειτουργεί ως βαλβίδα, αποτρέποντας την αντίθετη ροή τής αιμολέμφου. Από την καρδιά η αιμόλεμφος διοχετεύεται σε μία κύρια αρτηρία, την αορτή. Η αορτή διακλαδίζεται σε πολλές μικρότερες αρτηρίες, που μεταφέρουν την αιμόλεμφο στα διάφορα τμήματα του σώματος, και οι αρτηρίες διακλαδίζονται σε μικρότερα ανοικτά τριχοειδή αγγεία, που 19

12 διοχετεύουν την αιμόλεμφο στη σωματική κοιλότητα. Φλεβικά τριχοειδή αγγεία αναρροφούν την αιμόλεμφο από τη σωματική κοιλότητα και την μεταφέρουν στον «πνεύμονα» όπου θα οξυγονωθεί. Από τον «πνεύμονα» η πνευμονική φλέβα μεταφέρει την οξυγονωμένη αιμόλεμφο στην καρδιά. Η αιμόλεμφος, που ρέει από τη σωματική κοιλότητα προς τον πνεύμονα, περιέχει ελάχιστο οξυγόνο και είναι σχεδόν άχρωμη. Μετά την οξυγόνωσή της, το χρώμα της μετατρέπεται σε ανοικτό μπλε. Αυτό οφείλεται στη χρωστική αιμοκυανίνη η οποία, όπως και η αιμογλοβίνη, δημιουργεί σύμπλοκο με ένα μεταλλικό ιόν στο οποίο προσδένεται το μόριο του οξυγόνου. Το ιόν με το οποίο συνδέεται η αιμοκυανίνη είναι ο χαλκός, που έχει μπλε χρώμα στην οξειδωμένη του κατάσταση ενώ είναι άχρωμος όταν αναχθεί. Η συχνότητα των καρδιακών παλμών στα σαλιγκάρια εξαρτάται από τη θερμοκρασία του σώματος και από τη δραστηριότητά τους. Κυμαίνεται από παλμούς ανά λεπτό σε ένα δραστήριο σαλιγκάρι και σε 5 παλμούς ανά λεπτό κατά τη διάρκεια της χειμερινής νάρκης. Η αιμόλεμφος δε συμμετέχει μόνο στη λειτουργία της αναπνοής. Χρησιμεύει, επίσης, ως υδροσκελετός για να παρέχει σταθερότητα στο μαλακό σώμα των σαλιγκαριών. Επιπλέον, χρησιμεύει για την εφαρμογή υδραυλικής πίεσης σε τμήματα του σώματος, προκειμένου αυτά να εκταθούν. Ένα παράδειγμα αυτής τής δράσης τής αιμολέμφου αποτελεί η έκταση των συσταλτών κεραιών στο κεφάλι. Η συστολή των κεραιών πραγματοποιείται με τη δράση ενός επισπαστήρα μυ. Στη συνέχεια η έκτασή τους πραγματοποιείται με την απότομη ροή αιμολέμφου στο κοίλο εσωτερικό τους Απεκκριτικό σύστημα Το απεκκριτικό σύστημα διαφοροποιείται σημαντικά μεταξύ των προσοβράγχιων και των πνευμονοφόρων χερσαίων γαστεροπόδων. Τα χερσαία προσοβράγχια φέρουν νεφρό που είναι όμοιος με τον νεφρό των θαλάσσιων προγόνων τους. Κατά τη διάρκεια της απέκκρισης, τα ζώα αυτά χάνουν μεγάλες ποσότητες νερού, επειδή δεν υπάρχει διαχωρισμός των θέσεων απέκκρισης και ελέγχου του υδατικού ισοζυγίου. Τα πνευμονοφόρα σαλιγκάρια εμφανίζουν σημαντικές διαφοροποιήσεις στον νεφρό. Στο εσωτερικό τού νεφρού παρατηρούνται πολυάριθμα διαφράγματα, που αυξάνουν την επιφάνεια διήθησης. Το υγρό που διηθείται προέρχεται είτε από το περικάρδιο είτε από την αιμόλεμφο, που περικλείει το νεφρικό επιθήλιο. Ο νεφρός αποτελείται από ένα κλασικό σύστημα υπερδιήθησης για το σχηματισμό του πρωτογενούς ούρου. Ανοίγεται σε έναν επιμηκυσμένο ουρητήρα, ο οποίος αναδιπλώνεται σχηματίζοντας ένα πρωτογενές και ένα δευτερογενές τμήμα, πριν καταλήξει στον νεφρικό πόρο τής μανδυακής κοιλότητας. Τα προϊόντα τής απέκκρισης είναι ουρικό οξύ μαζί με μικρές ποσότητες γουανίνης και ξανθίνης. Στο τελευταίο τμήμα τού ουρητήρα συμβαίνει επαναρρόφηση νερού και αλάτων και ρύθμιση του ph του ούρου. Παρουσία νερού τα ζώα αυτά απεκκρίνουν υποσμωτικό ούρο, αλλά σε συνθήκες ξηρασίας τα απεκκρίματά τους είναι τελείως αφυδατωμένα. Δεν παρατηρείται ποτέ ενδιάμεση κατάσταση με απέκκριση υπεροσμωτικού ούρου. Με αυτόν τον τρόπο τα πνευμονοφόρα γαστερόποδα είναι ικανά να αποβάλουν με ασφάλεια τα άχρηστα αζωτούχα προϊόντα τού μεταβολισμού τους ανεξάρτητα από τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν Νευρικό σύστημα Τα γαστερόποδα, όπως όλα τα μαλάκια εκτός των κεφαλοπόδων, δεν έχουν εγκέφαλο. Αντ αυτού τα σώματα των νευρικών κυττάρων συγκεντρώνονται και σχηματίζουν γάγγλια σε ζωτικά σημεία 20

13 του σώματος. Τα πλέον σημαντικά γάγγλια είναι τα στοματικά γάγγλια στην περιοχή τού φάρυγγα, τα εγκεφαλικά γάγγλια στην κεφαλική περιοχή, τα ποδικά γάγγλια στο πόδι, τα πλευρικά και τοιχωματικά γάγγλια στη μανδυακή κοιλότητα και τα σπλαχνικά γάγγλια στα εσωτερικά όργανα. Στα πλέον εξελιγμένα γαστερόποδα τα εγκεφαλικά, τα ποδικά και τα πλευρικά γάγγλια συγκεντρώνονται και δημιουργούν έναν νευρικό δακτύλιο γύρω από τον οισοφάγο (περιοισοφαγικός δακτύλιος). Τα εγκεφαλικά και τα πλευρικά γάγγλια βρίσκονται τοποθετημένα νωτιαία τού οισοφάγου, ενώ τα ποδικά γάγγλια τοποθετούνται κοιλιακά. Στα πνευμονοφόρα γαστερόποδα (στα οποία ανήκουν τα χερσαία σαλιγκάρια), που θεωρούνται τα πλέον εξελιγμένα, η τάση συγκέντρωσης των γαγγλίων στην πρόσθια περιοχή τού σώματος είναι ακόμη πιο έντονη. Το νευρικό σύστημα των μαλακίων αναφέρεται ως τετρανευρικό σύστημα, επειδή χαρακτηρίζεται από τέσσερα κύρια νεύρα. Δύο από αυτά συνδέουν κοιλιακά τα εγκεφαλικά γάγγλια με τα ποδικά γάγγλια, ενώ άλλα δύο συνδέουν νωτιαία τα εγκεφαλικά γάγγλια με τα σπλαχνικά και τα τοιχωματικά γάγγλια μέσω των πλευρικών γαγγλίων. Τα εγκεφαλικά γάγγλια νευρώνουν όργανα στην πρόσθια στοματική περιοχή, όπως τις κεραίες, τους οφθαλμούς, τις στατοκύστεις, τα χείλη και το πέος. Τα στοματικά γάγγλια νευρώνουν τον φάρυγγα, τους σιελογόνους αδένες και τον στόμαχο. Τα ποδικά γάγγλια νευρώνουν τους μυς και το δέρμα του ποδιού, τα πλευρικά γάγγλια τον μανδύα και τα τοιχωματικά γάγγλια τον πνεύμονα. Τέλος, τα σπλαχνικά γάγγλια νευρώνουν το δέρμα, το έντερο, τον πεπτικό αδένα, το οπίσθιο τμήμα τού αναπαραγωγικού συστήματος, τον νεφρό και την καρδιά. Βιβλιογραφικές αναφορές Ξενόγλωσσες Bailey, S.E.R. (1981). Circannual and circadian rhythms in the snail Helix aspersa Müller and the photoperiodic control of annual activity and reproduction. Journal of comparative physiology, No. 142, Bouchet, P., Rocroi, J.-P., Frýda, J., Hausdorf, B., Ponder, W., Valdés, A., Warén, A. (2005). Classification and nomenclator of gastropod families. Malacologia, Vol. 47 (No 1-2), Chase, R. (2001). Sensory organs and the Nervous System. In Baker G. M. (Ed.), The Biology of Terrestrial Molluscs. New York, U.S.A.: CABI Publishing. Lazaridou-Dimitriadou, M. (1990). Escargots and Chips. Biological Sciences review, 3(2), Luchtel, D.L., Deyrup-Olsen, I. (2001). Body wall: Form and Function. In Baker G. M. (Ed.), The Biology of Terrestrial Molluscs. New York, U.S.A: CABI Publishing. Marin, F., Luquet, G., Marie, B., Medakovic, D. (2008). Molluscan Shell Proteins: Primary Structure, Origin and Evolution. Current topics in Developmental Biology, No. 80, Mizzaro-Wimmer, M., Salvini-Plawen, L. (2001). Praktische Malakologie. Wien GmbH: Springer- Verlag. Ponder, W., Lindberg, D. R. (1997). Towards a phylogeny of gastropod molluscs: an analysis using morphological characters. Zoological Journal of the Linnean Society, 119(2), Saleuddin, A.S.M., Chan, W. (1969). Shell regeneration in Helix: shell matrix composition and crystal formation. Canadian Journal of Zoology, Vol. 47 (No 6), Sokolove, P.G., McCrone, E.J. (1978). Reproductive maturation in the slug, Limax maximus, and the effects of artificial photoperiod. Journal of comparative physiology, No. 125,

14 Wilbur, K.M. (1973). Mineral regeneration in echinoderms and molluscs. In Hard Tissue Growth (Ed.), Repair and Remineralization, CIBA Foundation Symposium, No. 11 (pp 7-33), Amsterdam: Associated Scientific Publishers. Ελληνόγλωσσες Hickman, C., Keen, S., Larson, A., Roberts, L., I Anson, H. (2014). Ζωολογία. Ολοκληρωμένες Αρχές, Τόμος Ι, Αθήνα: Εκδόσεις Ουτοπία. Λαζαρίδου - Δημητριάδου, Μ., Κάττουλας, Μ.Ε. (1985). Τα εδώδιμα και εμπορεύσιμα σαλιγκάρια της Ελλάδας Σαλιγκαροτροφία. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Γιαχούδη-Γιαπούλη Ο.Ε. Λαζαρίδου - Δημητριάδου, Μ. (1992). Γενική Ζωολογία, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Γιαχούδη-Γιαπούλη. Ηλεκτρονικές πηγές The Living World of Molluscs. Διαθέσιμο στο: 22

4-7 έτη. ΑΝΑΤΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

4-7 έτη. ΑΝΑΤΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Το HELIX ASPERSA ανήκει στη συνομοταξία Μαλάκια, στην ομοταξία Γαστερόποδα, και στην υφομοταξία Πνευμονοφόρα, στο γένος Helix και στο είδος Aspersa. Η λατινική ονομασία Helix,προέρχεται απο το ελικοείδες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 1 ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το ανθρώπινο σώμα προμηθεύεται οξυγόνο και αποβάλει διοξείδιο του άνθρακα με την αναπνοή. Η αναπνοή έχει δύο φάσεις: την εισπνοή κατά την οποία ο αέρας εισέρχεται στους πνεύμονες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ. Ζωολογία Ι. -Ανατοµ ή σε χερσαίο γαστερόποδο-

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ. Ζωολογία Ι. -Ανατοµ ή σε χερσαίο γαστερόποδο- ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ Ζωολογία Ι -Ανατοµ ή σε χερσαίο γαστερόποδο- Υπεύθυνος µαθήµατος: Καθ. Μυλωνάς Μωυσής Επιµέλεια σηµειώσεων: Παρµακέλης Άρης ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2000

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3. Κυκλοφορικό Σύστημα. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3. Κυκλοφορικό Σύστημα. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3 Κυκλοφορικό Σύστημα Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα Η μεταφορά των θρεπτικών ουσιών στα κύτταρα και των ιστών και η απομάκρυνση από αυτά των άχρηστων γίνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΡΔΙΑ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΡΔΙΑ 1 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Αποτελείται από την καρδιά και τα αγγεία( αρτηρίες, φλέβες, τριχοειδή αγγεία). Η καρδιά με τους παλμικούς ρυθμούς στέλνει το αίμα στο σώμα. Οι αρτηρίες παίρνουν το αίμα από την καρδιά

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΡΙΝΙΚΗ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ ΦΑΡΥΓΓΑΣ ΛΑΡΥΓΓΑΣ ΤΡΑΧΕΙΑ ΒΡΟΓΧΟΙ ΠΝΕΥΜΟΝΕΣ ΠΛΕΥΡΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Θυρεοειδής χόνδρος Κρικοθυρεοειδής σύνδεσμος ΤΡΑΧΕΙΑ Κρικοειδής χόνδρος

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:. ΤΜΗΜΑ: ΑΡ. Να προσέξετε την εμφάνιση του γραπτού σας και να γράψετε με μελάνι μπλε ή μαύρο.

ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:. ΤΜΗΜΑ: ΑΡ. Να προσέξετε την εμφάνιση του γραπτού σας και να γράψετε με μελάνι μπλε ή μαύρο. Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017-2018 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΒΑΘΜΟΣ:.... /100 ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ:... ΥΠΟΓΡ:... ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 01.06.2018 ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΒΙΟΛΟΓΙΑ)

Διαβάστε περισσότερα

ΔΑΜΔΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ. Βιολογία A λυκείου. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μαριλένα Ζαρφτζιάν Σχολικό έτος:

ΔΑΜΔΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ. Βιολογία A λυκείου. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μαριλένα Ζαρφτζιάν Σχολικό έτος: ΔΑΜΔΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Βιολογία A λυκείου Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μαριλένα Ζαρφτζιάν Σχολικό έτος: 2013-2014 Ένα αισθητικό σύστημα στα σπονδυλωτά αποτελείται από τρία βασικά μέρη: 1. Τους αισθητικούς υποδοχείς,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΤΟ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1. Τι είναι το κυκλοφορικό σύστημα; Συζήτησέ το με τους συμμαθητές σου για 3min και προσπάθησε να συμπληρώσεις τον παρακάτω ορισμό με λέξεις που δίνονται στη διπλανή

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης. Μορφολογία και Ανατομία Δεκάποδου Καρκινοειδούς

Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης. Μορφολογία και Ανατομία Δεκάποδου Καρκινοειδούς Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης Μορφολογία και Ανατομία Δεκάποδου Καρκινοειδούς Iάσμη Στάθη Δέσποινα Δοκιανάκη Ηράκλειο, Σπονδυλωτά Ασπόνδυλα Καρκινοειδή ΦΥΛΟ: Αρθρόποδα Χαρακτηριστικά Μεταμέρεια

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΝΗΜΑΤΩΔΕΙΣ

ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΝΗΜΑΤΩΔΕΙΣ ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΝΗΜΑΤΩΔΕΙΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΑ Σώμα νηματοειδούς μορφής, καλύπτεται εξωτερικά από παχύ, υαλώδες και ελαστικό στρώμα (εφυμενίδα): είναι διαπερατή στο νερό αλλά αδιαπέραστη σε πολλές ουσίες προστατεύει

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΣΟΥΠΙΑΣ Sepia officinalis. Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΣΟΥΠΙΑΣ Sepia officinalis. Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΣΟΥΠΙΑΣ Sepia officinalis Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης Βασίλειο: Animalia Υπερσυνομοταξία/Υπερφύλο: Λοφοτροχόζωα Συνομοταξία/Φύλο: Μαλάκια

Διαβάστε περισσότερα

Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ 2017

Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ 2017 Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016 2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΒΑΘΜΟΣ: ΤΑΞΗ: Β ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26-05-2017 ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΧΡΟΝΟΣ: 1ώρα 30

Διαβάστε περισσότερα

1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ

1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΚΥΤΤΑΡΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΙ Ο ανθρώπινος οργανισμός συνίσταται α- πό τρισεκατομμύρια κύτταρα. Τα κύτταρα αυτά εμφανίζουν σημαντική ποικιλομορφία, που αφορά το μέγεθος,

Διαβάστε περισσότερα

Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά.

Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά. Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά. Στον πεπτικό σωλήνα πραγματοποιείται ο τεμαχισμός της τροφής

Διαβάστε περισσότερα

2ο φύλο του ζωικού βασιλείου ( ~100.000 είδη) Μεγαλύτερο ασπόνδυλο

2ο φύλο του ζωικού βασιλείου ( ~100.000 είδη) Μεγαλύτερο ασπόνδυλο 2ο φύλο του ζωικού βασιλείου ( ~100.000 είδη) Μεγαλύτερο ασπόνδυλο Απολιθώματα πολλά και σε όλο το γεωλογικό χρόνο Οικοσυστήματα Μέγεθος Διάρκεια ζωής Θηρευτές χρήσεις από τον άνθρωπο κόσμηματα τέχνη

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 15/9/2014. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 15/9/2014. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων Κύτταρα και ιστοί: Πλήθος κυττάρων ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελείται από τρισεκατομμύρια κύτταρα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1ο 1. Ποιος είναι ο ρόλος των ερυθρών κυττάρων του αίματος; α. μεταφέρουν οξυγόνο σε όλο το σώμα β. μεταφέρουν θρεπτικά συστατικά, άλατα, ορμόνες και πρωτεΐνες γ. μεταφέρουν

Διαβάστε περισσότερα

4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. περιλαμβάνονται ο σπλήνας και ο θύμος αδένας (εικ.4.1). Το λεμφικό σύστημα είναι πολύ σημαντικό γιατί:

4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. περιλαμβάνονται ο σπλήνας και ο θύμος αδένας (εικ.4.1). Το λεμφικό σύστημα είναι πολύ σημαντικό γιατί: ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το λεμφικό σύστημα αποτελείται από τα λεμφαγγεία, τη λέμφο και τους λεμφαδένες. Οι λεμφαδένες είναι δομές που αποτελούνται από εξειδικευμένη μορφή συνδετικού ιστού, το λεμφικό

Διαβάστε περισσότερα

Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική

Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική Μύες Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική κινητικότητα, την σπλαχνική κινητικότητα και τη κυκλοφορία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Θέμα: ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΜΟΝΙΜΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΑΙ ΙΣΤΩΝ Μέσος χρόνος πειράματος: 45 λεπτά Α. ΑΝΑΛΩΣΙΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 1 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος

Διαβάστε περισσότερα

Επανάληψη πριν τις εξετάσεις Καλό διάβασμα

Επανάληψη πριν τις εξετάσεις Καλό διάβασμα Επανάληψη πριν τις εξετάσεις Καλό διάβασμα 2013-2014 Θέματα πολλαπλής επιλογής Κύτταρα όμοια μορφολογικά και λειτουργικά αποτελούν α. ένα όργανο. β. ένα ιστό. γ. ένα οργανισμό. δ. ένα σύστημα οργάνων.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 1 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Εκλ. Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 7 Το κυκλοφορικό μας σύστημα

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 7 Το κυκλοφορικό μας σύστημα jk ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 7 Το κυκλοφορικό μας σύστημα Εισαγωγή στο Κυκλοφορικό μας Σύστημα (ΚΣ) Το ΚΣ αποτελείται από - τα αιμοφόρα αγγεία την καρδιά Αέρας που εισπνέουμε Αέρας που εκπνέουμε

Διαβάστε περισσότερα

Ανατομία και μορφολογία πτηνού

Ανατομία και μορφολογία πτηνού Ανατομία και μορφολογία πτηνού Τα πτηνά είναι ομοιόθερμα σπονδυλωτά που φυλογενετικά σχετίζονται με τους Δεινοσαύρους Τα αρτίγονα πουλιά (Νεόρνιθες) διαιρούνται σε δύο ομάδες: (1) Παλαιόγναθα (κίβι, έμου,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΩ ΑΕΡΟΦΟΡΟΣ ΟΔΟΣ ρίνα φάρυγγας στοματική κοιλότητα ΚΑΤΩ ΑΕΡΟΦΟΡΟΣ ΟΔΟΣ λάρυγγας τραχεία 2 βρόγχοι πνεύμονες ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8 ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8 Α. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 1. Στον ανθρώπινο οργανισµό a) όλα τα κύτταρα έχουν το ίδιο σχήµα και την ίδια λειτουργία b) υπάρχουν κύτταρα µε το ίδιο σχήµα και την ίδια λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία στο μάθημα της βιολογίας υπεύθυνη καθηγήτρια : Ζαρφτσιάν Μαρία Ελένη

Εργασία στο μάθημα της βιολογίας υπεύθυνη καθηγήτρια : Ζαρφτσιάν Μαρία Ελένη Εργασία στο μάθημα της βιολογίας υπεύθυνη καθηγήτρια : Ζαρφτσιάν Μαρία Ελένη Εισαγωγή: Το κυκλοφορικό είναι από τα πιο σημαντικά αλλά και από τα πιο ευαίσθητα συστήματα του οργανισμού μας. Τα προβλήματα

Διαβάστε περισσότερα

Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα. Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια

Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα. Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια Τα συστήματα του ανθρώπινου σώματος Αναπνευστικό σύστημα (αποτελείται

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΤΤΑΡΑ. Καρβουντζή Ηλιάνα (Βιολόγος) 1

ΚΥΤΤΑΡΑ. Καρβουντζή Ηλιάνα (Βιολόγος) 1 ΚΥΤΤΑΡΑ ΖΥΓΩΤΟ: Το πρώτο κύτταρο του οργανισμού από το οποίο με συνεχείς κυτταρικές διαιρέσεις προκύπτουν όλα. ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ: Διαδικασία με την οποία τα κύτταρα αποκτούν διαφορετικά μορφολογικά και λειτουργικά

Διαβάστε περισσότερα

Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες. Μαγδαληνή Γκέιτς Α Τάξη Γυμνάσιο Αμυγδαλεώνα

Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες. Μαγδαληνή Γκέιτς Α Τάξη Γυμνάσιο Αμυγδαλεώνα Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες O εγκέφαλος Ο εγκέφαλος είναι το κέντρο ελέγχου του σώματος μας και ελέγχει όλες τις ακούσιες και εκούσιες δραστηριότητες που γίνονται μέσα σε αυτό. Αποτελεί το

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο Όνομα: Ημερομηνία:././2014 ΤΑΞΗ : A Λυκείου ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Από το κύτταρο στον οργανισμό ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ. Ένα ταξίδι στις βασικές έννοιες βιολογίας...

ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ. Ένα ταξίδι στις βασικές έννοιες βιολογίας... ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Ένα ταξίδι στις βασικές έννοιες βιολογίας... Κύτταρο Η βασική δομική και λειτουργική μονάδα που εκδηλώνει το φαινόμενο της ζωής. Πρώτος ο Βρετανός Robert Hooke το 1665 παρατηρώντας

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ-ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ ) ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 1.30 (ΩΡΕΣ 90 λεπτά) ΠΡΟΣΟΧΗ

ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ-ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ ) ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 1.30 (ΩΡΕΣ 90 λεπτά) ΠΡΟΣΟΧΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-17 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΒΑΘ.:... /25 ΟΛΟΓΡ.:.. ΥΠΟΓΡ.:. ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26.6.2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ-ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ ) ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΧ. ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ - ΠΛΑΤΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 0-0 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 0 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ-ΧΗΜΕΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 0/6/0 ΒΑΘΜΟΣ ΒΑΘΜΟΣ:... ΤΑΞΗ: Γ Αριθμητικά.. ΧΡΟΝΟΣ: ώρες Ολογράφως:... Υπ.

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ-ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ ) ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 1.30 (ΩΡΕΣ 90 λεπτά) ΠΡΟΣΟΧΗ

ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ-ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ ) ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 1.30 (ΩΡΕΣ 90 λεπτά) ΠΡΟΣΟΧΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-17 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΒΑΘ.:... /25 ΟΛΟΓΡ.:.. ΥΠΟΓΡ.:. ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26.5.2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ-ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ ) ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΔΙΑ ΚΑΡΔΙΑ Ινομυώδες κοίλο όργανο Εντόπιση: στο θώρακα - λοξή θέση Κορυφή: προς τα κάτω, εμπρός και αριστερά Βάση: προς τα πίσω, άνω και δεξιά Δεξιές κοιλότητες: δεξιός κόλπος - δεξιά κοιλία Αριστερές

Διαβάστε περισσότερα

Μεταφορά αερίων στον ανθρώπινο οργανισμό

Μεταφορά αερίων στον ανθρώπινο οργανισμό Μεταφορά αερίων στον ανθρώπινο οργανισμό Μαυροματ Χανιά 2015-2016 Οι οργανισμοί αναπνέουν. Γιατί αναπνέουμε; Σε τι μας χρησιμεύει το οξυγόνο; Ίσως σας φανεί παράξενο το γεγονός ότι η διαδικασία της αναπνοής

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Κυκλοφορικό σύστημα Αιμοφόρο 1. 2. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Λεμφοφόρο Αρτηρίες Λεμφικά τριχοειδή Φλέβες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΙΙ

ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΙΙ ΤΟΜΕΑΣ ΡΑΔΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑΣ Β ΕΞΑΜΗΝΟ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΙΙ 2 ΟΣΤΕΟΛΟΓΙΑ 3 4 5 ΒΑΣΗ ΚΡΑΝΙΟΥ 6 ΚΡΟΤΑΦΟΓΝΑΘΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ 7 ΠΑΡΑΡΡΙΝΙΟΙ ΚΟΛΠΟΙ 8 9 10 11 ΑΤΛΑΝΤΟΑΞΟΝΙΚΗ ΑΡΘΡΩΣΗ 12 13 14 15 ΑΡΘΡΩΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

περιβάλλοντος. 6. Εξειδικεύσεις 14. Σε υπόλοιπων ζώων. σύστημα των σπονδυλωτών.

περιβάλλοντος. 6. Εξειδικεύσεις 14. Σε υπόλοιπων ζώων. σύστημα των σπονδυλωτών. Ερωτήσεις Κεφάλαιο 10: Συστήματα Οργάνων Ζωικών Οργανισμών 1. Με ποιους τρόπους η φυσική επιλογή επηρεάζεται από τους φυσικούς νόμους, οι οποίοι καθορίζουν τη μορφή και το μέγεθος των οργανισμών. 2. Τι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ. Οι ρυθμιστές του οργανισμού

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ. Οι ρυθμιστές του οργανισμού ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Οι ρυθμιστές του οργανισμού Είδη αδένων στον άνθρωπο o Εξωκρινείς αδένες: εκκρίνουν το προϊόν τους μέσω εκφορητικού πόρου είτε στην επιφάνεια του σώματος (π.χ. ιδρωτοποιοί και σμηγματογόνοι

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ :5.5 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ :5.5 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ 10 ο Γυµνάσιο Σχολ. Έτος: 2001-2002 Πατρών ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΑΞΗ : A! ΤΜΗΜΑ: Ονοµατεπώνυµο:.. Πάτρα : - 3 2002 Οδηγία 1 η ΚΕΦΑΛΑΙΟ :5.5 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ α) κάνω κλικ στον τοµογράφο συστηµάτων

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ. Σχηµατική απεικόνιση της µεγάλης και της µικρής κυκλοφορίας

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ. Σχηµατική απεικόνιση της µεγάλης και της µικρής κυκλοφορίας ΤΕΙ ΠΑΤΡΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Γεράσιµος Π. Βανδώρος ΑΙΜΟΦΟΡΑ ΑΓΓΕΙΑ ΑΡΤΗΡΙΕΣ - ΦΛΕΒΕΣ - ΤΡΙΧΟΕΙ Η 1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ Μεγάλη και µικρή κυκλοφορία Σχηµατική

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Βιοενεργητική είναι ο κλάδος της Βιολογίας που μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι οργανισμοί χρησιμοποιούν ενέργεια για να επιβιώσουν και να υλοποιήσουν τις

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Ονοματεπώνυμο:... Τμήμα:...

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Ονοματεπώνυμο:... Τμήμα:... ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2014-2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/06/ 2015 ΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ώρες (07:45-09:45) ΤΑΞΗ: Γ Βαθμός :... Ολογράφως

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΘΕΜΑ 1ο 1. Κυτταρική διαφοροποίηση ονομάζουμε: α. Την δομική κυρίως εξειδίκευση των συστημάτων β. Την δομική και λειτουργική εξειδίκευση των κυττάρων γ. Την λειτουργική εξειδίκευση

Διαβάστε περισσότερα

Κρανιακή Οστεοπαθητική

Κρανιακή Οστεοπαθητική Κρανιακή Οστεοπαθητική ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΤΟΥ «ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ» ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ Dr. Sutherland Ο Dr. Sutherland (1873 1954), πατέρας της Κρανιακής Οστεοπαθητικής, παρατήρησε την λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 6 Το ταξίδι του αέρα στο σώμα μας: To αναπνευστικό σύστημα

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 6 Το ταξίδι του αέρα στο σώμα μας: To αναπνευστικό σύστημα ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 6 Το ταξίδι του αέρα στο σώμα μας: To αναπνευστικό σύστημα Τα θέματά μας Γιατί χρειαζόμαστε αέρα;; Πώς μπαίνει ο αέρας μέσα στο σώμα μας;; Πώς κυκλοφορεί ο αέρας

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ - ΜΕΡΟΣ Α. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής του οργανισμού μας

ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ - ΜΕΡΟΣ Α. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής του οργανισμού μας ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ - ΜΕΡΟΣ Α Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής του οργανισμού μας Ρόλος του νευρικού συστήματος Το νευρικό σύστημα (Ν.Σ.) ελέγχει, ρυθμίζει και συντονίζει όλες τις λειτουργίες του οργανισμού ανάλογα

Διαβάστε περισσότερα

3. Με ποιο άλλο σύστημα είναι συνδεδεμένο το κυκλοφορικό σύστημα;

3. Με ποιο άλλο σύστημα είναι συνδεδεμένο το κυκλοφορικό σύστημα; ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ 3 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ «ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ» ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ 1. Ποιος είναι ο ρόλος του κυκλοφορικού συστήματος;...... 2. Το κυκλοφορικό σύστημα αποτελείται από: i 3.

Διαβάστε περισσότερα

Σκελετικό σύστημα. Λειτουργίες: 1. Στηρικτικό πλαίσιο του σώματος των ζώων 2. Κινητική ποικιλομορφία. 2. Σκληροί σκελετοί

Σκελετικό σύστημα. Λειτουργίες: 1. Στηρικτικό πλαίσιο του σώματος των ζώων 2. Κινητική ποικιλομορφία. 2. Σκληροί σκελετοί Σκελετικό σύστημα Λειτουργίες: 1. Στηρικτικό πλαίσιο του σώματος των ζώων 2. Κινητική ποικιλομορφία Τύποι: 1. Υδροστατικοί σκελετοί 2. Σκληροί σκελετοί Ενδοσκελετός Εξωσκελετός Σκελετικό σύστημα υδροστατικοί

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο Όνομα: Ημερομηνία:./04/2014 ΤΑΞΗ : A Λυκείου ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ 1 ο ΘΕΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: Ενδοκρινείς αδένες ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Αισθητήρια όργανα Αισθήσεις

Αισθητήρια όργανα Αισθήσεις Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 10 Αισθητήρια όργανα Αισθήσεις Ειδικές Αισθήσεις Όραση Ακοή Δομή του οφθαλμικού βολβού Οφθαλμικός βολβός Σκληρός χιτώνας Χοριοειδής χιτώνας Αμφιβληστροειδής χιτώνας Μ.Ντάνος Σκληρός

Διαβάστε περισσότερα

Κυκλοφορικό Σύστηµα. Σοφία Χαβάκη. Λέκτορας

Κυκλοφορικό Σύστηµα. Σοφία Χαβάκη. Λέκτορας Κυκλοφορικό Σύστηµα Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας Εβρυολογίας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ Κυκλοφορικό Σύστηµα Αιµοφόροκυκλοφορικό σύστηµα Λεµφoφόροκυκλοφορικό σύστηµα Αιµοφόρο Κυκλοφορικό Σύστηµα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ. Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ. Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης Γενικά χαρακτηριστικά - Πλευρικά πεπιεσμένοι οργανισμοί. - Φέρουν 2 θυρίδες (μήκος 1-2 mm μέχρι 1 m, π.χ.

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΙ Ως προς τη µορφή και τη λειτουργία τους. Κυτταρική διαφοροποίηση.

ΙΣΤΟΙ Ως προς τη µορφή και τη λειτουργία τους. Κυτταρική διαφοροποίηση. ΙΣΤΟΙ 1. Τα κύτταρα που αποτελούν τον οργανισµό µας, διακρίνονται σε διάφορους τύπους, παρά το γεγονός ότι όλα, τελικώς, προέρχονται από το ζυγωτό, δηλαδή το πρώτο κύτταρο µε το οποίο ξεκίνησε η ζωή µας.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Το πεπτικό σύστημα στον άνθρωπο αποτελείται από: Τον Πεπτικό ή γαστρεντερικό σωλήνα στον οποίο υπάρχουν : Η στοματική κοιλότητα Ο φάρυγγας Ο οισοφάγος Το στομάχι Το λεπτό έντερο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι. Εισαγωγή στην Ανατομία. 460-377 Π.Χ «Η φύση του σώματος είναι η αρχή της ιατρικής επιστήμης» Ιπποκράτης. Ανά----- τομή

ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι. Εισαγωγή στην Ανατομία. 460-377 Π.Χ «Η φύση του σώματος είναι η αρχή της ιατρικής επιστήμης» Ιπποκράτης. Ανά----- τομή ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι Μάθημα 1ο ΘΩΡΑΚΑΣ ΚΟΙΛΙΑ ΠΥΕΛΟΣ-ΠΕΡΙΝΕΟ ΡΑΧΗ Ροβίθης Μιχαήλ 500 Π.Χ Εισαγωγή στην Ανατομία 460-377 Π.Χ «Η φύση του σώματος είναι η αρχή της ιατρικής επιστήμης» Ιπποκράτης Ανά----- τομή Αριστοτέλης

Διαβάστε περισσότερα

Α ΤΑΞΗ Τ.Ε.Ε. ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

Α ΤΑΞΗ Τ.Ε.Ε. ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ Α ΤΑΞΗ Τ... ΜΑΘΗΜΑ: ΑΝΑΤΟΜΙΑ - ΦΥΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΟΓΑΜΜΑ ΠΟΥΔΝ ΚΦΑΛΑΙΟ 1: ΚΥΤΤΑΟ ΚΦΑΛΑΙΟ 2: ΙΤΙΚΟ ΥΤΗΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΥΙΚΟ ΥΤΗΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ 4: ΚΥΚΛΟΦΟΙΚΟ ΥΤΗΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΙΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ 6: ΠΠΤΙΚΟ ΥΤΗΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Β. ΚΑΜΙΝΕΛΛΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα).

Β. ΚΑΜΙΝΕΛΛΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα). ΒΙΟΛΟΓΙΑ Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα). Είδη οργανισμών Υπάρχουν δύο είδη οργανισμών: 1. Οι μονοκύτταροι, που ονομάζονται μικροοργανισμοί

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ

ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΙ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ (συγκεντρωμένοι ή διάσπαρτοι) ΝΕΥΡΙΚΕΣ ΟΔΟΙ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΛΟΙΟΣ Ειδικά κύτταρα - υποδοχείς, ευαίσθητα στις αλλαγές αυτές, είναι τα κύρια μέσα συλλογής

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ

Κεφάλαιο 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Κεφάλαιο 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ 1.1. Εισαγωγή Ο ζωντανός οργανισµός έχει την ικανότητα να αντιδρά σε µεταβολές που συµβαίνουν στο περιβάλλον και στο εσωτερικό του. Οι µεταβολές αυτές ονοµάζονται

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΕΠΑΛ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΝΑΤΟΜΙΑ

ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΕΠΑΛ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΕΠΑΛ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΠΑΝΕΛΛΑ ΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑ Α Α ) ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΙ ΙΚΟΤΗΤΑΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑ Α

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04/06/2018

ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04/06/2018 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΡΑ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΙ ΝΗΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017/2018 ΒΑΘ.:... / 25 ΒΑΘ.:../ 20 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΟΛΟΓΡ.:... ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04/06/2018 ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Από το κύτταρο στον οργανισμό

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Από το κύτταρο στον οργανισμό ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Από το κύτταρο στον οργανισμό 1o ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ - ΓΗ_Α_ΒΙΟ_0_11207, 2o ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ - ΓΗ_Α_ΒΙΟ_0_11208 ΘΕΜΑ Δ Το ανθρώπινο σώμα, όπως και το σώμα κάθε πολυκύτταρου οργανισμού αποτελείται από πολλά

Διαβάστε περισσότερα

Φυσιολογία της Άσκησης

Φυσιολογία της Άσκησης ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ & ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ Φυσιολογία της Άσκησης Λειτουργία καρδιαγγειακού συστήματος Καρδιαγγειακός έλεγχος κατά τη διάρκεια της

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ Διακρίνονται σε: - Πρωτογενή και - Δευτερογενή Πρωτογενή είναι τα όργανα στα οποία γίνεται η ωρίμανση των κυττάρων του ανοσοποιητικού: - Θύμος

Διαβάστε περισσότερα

ΜΥΪΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (Β ΜΕΡΟΣ)

ΜΥΪΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (Β ΜΕΡΟΣ) ΑΝΑΤΟΜΙΑ και ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΜΥΪΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (Β ΜΕΡΟΣ) ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΜΥΪΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Οι µύες είναι συσταλτά όργανα που χρησιµεύουν για να επιτελούνται οι ενεργητικές κινήσεις του οργανισµού. Οι µύες αποτελούνται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. 100 ml γάλακτος ΠΛΗΡΕΣ ΗΜΙΑΠΑΧΟ ΑΠΑΧΟ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. 100 ml γάλακτος ΠΛΗΡΕΣ ΗΜΙΑΠΑΧΟ ΑΠΑΧΟ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1. Στην αγορά κυκλοφορούν τρεις τύποι φρέσκου γάλακτος, το πλήρες, το ημιάπαχο (light) και το άπαχο (0%). Στη συσκευασία του κάθε τύπου αναγράφονται, με την ένδειξη «πίνακας διατροφής», τα συστατικά

Διαβάστε περισσότερα

Πεπτικό σύστημα Περιγραφή

Πεπτικό σύστημα Περιγραφή Πεπτικό Σύστημα Πεπτικό σύστημα Περιγραφή Το γαστρεντερικό σύστημα (ΓΕΣ) αποτελείται από τα κοίλα όργανα που εκτείνονται από το στόμα έως τον πρωκτό και τους επικουρικούς αδένες που ευθύνονται για την

Διαβάστε περισσότερα

Έννοιες Βιολογίας και Οικολογίας και η Διδακτική τους

Έννοιες Βιολογίας και Οικολογίας και η Διδακτική τους Έννοιες Βιολογίας και Οικολογίας και η Διδακτική τους Γιώργος Αμπατζίδης Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ακαδημαϊκό έτος 2016-17 Στο προηγούμενο μάθημα Βασική δομή του κυττάρου

Διαβάστε περισσότερα

Θοδωρής Μπεχλιβάνης Αναστασία Συμεωνίδου Κατερίνα Παπά

Θοδωρής Μπεχλιβάνης Αναστασία Συμεωνίδου Κατερίνα Παπά Θοδωρής Μπεχλιβάνης Αναστασία Συμεωνίδου Κατερίνα Παπά έχει σχήμα πεπλατυσμένης σφαίρας Η διάμετρος, στον ενήλικα, είναι περίπου 2,5 cm Αποτελείται από τρεις χιτώνες, το σκληρό, το χοριοειδή και τον αμφιβληστροειδή.

Διαβάστε περισσότερα

Γεώργιος Τρανταλής. Επιμελητής Καρδιολογίας Κ. Υ. Καπανδριτίου Α Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική

Γεώργιος Τρανταλής. Επιμελητής Καρδιολογίας Κ. Υ. Καπανδριτίου Α Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική Γεώργιος Τρανταλής Επιμελητής Καρδιολογίας Κ. Υ. Καπανδριτίου Α Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική Ανατομία Φυσιοπαθολογία Μελλοντικές προεκτάσεις Ανατομία Φυσιοπαθολογία Μελλοντικές προεκτάσεις Η αορτική

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΤΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΠΕΝΤΕ (5) ΣΕΛΙΔΕΣ

ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΤΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΠΕΝΤΕ (5) ΣΕΛΙΔΕΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ : 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΒΑΘΜΟΣ:.../25 ΟΛΟΓΡ.:... ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26-05-2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΩΡΑ: 8:00 9:30 ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 2 ο. Έντομα (Μορφολογία Κατηγορίες)

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 2 ο. Έντομα (Μορφολογία Κατηγορίες) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 2 ο Έντομα (Μορφολογία Κατηγορίες) Δασική Εντομολογία Αντικείμενο: Μελέτη των εντόμων που βλάπτουν τα δασικά δέντρα και το ξύλο σε χρήση. Στη δασική πράξη: α. Εντοπισμός προσβολής επιδημικής

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΡΑΚΑΣ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΘΩΡΑΚΑΣ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΘΩΡΑΚΑΣ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕΣΟΠΛΕΥΡΙΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ Σχηματίζονται μεταξύ παρακείμενων πλευρών και καταλαμβάνονται από τους μεσοπλεύριους μύες. Έσω θωρακική

Διαβάστε περισσότερα

Κυκλοφορικό σύστημα και υγεία

Κυκλοφορικό σύστημα και υγεία ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΡΔΙΑ ΑΙΜΟΦΟΡΑ ΑΓΓΕΙΑ ΑΙΜΑ ΑΡΤΗΡΙΕΣ ΠΛΑΣΜΑ ΚΥΤΤΑΡΑ ΦΛΕΒΕΣ ΕΡΥΘΡΑ ΑΙΜΟΣΦΑΙΡΙΑ ΤΡΙΧΟΕΙΔΗ ΛΕΥΚΑ ΑΙΜΟΣΦΑΙΡΙΑ ΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΑ Κυκλοφορικό σύστημα και υγεία Το κυκλοφορικό σύστημα τροφοδοτεί

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α 1 ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2018 2019 ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 1.1 Τα χαρακτηριστικά των οργανισμών... 3,4 1.2 Κύτταρο: Η μονάδα

Διαβάστε περισσότερα

ΟΠΙΣΘΙΟ ΚΟΙΛΙΑΚΟ ΤΟΙΧΩΜΑ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΟΠΙΣΘΙΟ ΚΟΙΛΙΑΚΟ ΤΟΙΧΩΜΑ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΟΠΙΣΘΙΟ ΚΟΙΛΙΑΚΟ ΤΟΙΧΩΜΑ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΟΣΤΑ (ΟΣΦΥΙΚΟΙ ΣΠΟΝΔΥΛΟΙ ΙΕΡΟ) ΟΣΦΥΙΚΟΙ ΣΠΟΝΔΥΛΟΙ Μεγαλύτεροι σε μέγεθος και όγκο, με κοντούς και παχείς αυχένες, ευρύτερες

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας. Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου

Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας. Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου Στο 3 ο κεφάλαιο του βιβλίου η συγγραφική ομάδα πραγματεύεται την ενέργεια και την σχέση που έχει αυτή με τους οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΜΒΡΥΟΥ. Ζαρφτζιάν Μαριλένα Πρότυπο Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Μακεδονίας

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΜΒΡΥΟΥ. Ζαρφτζιάν Μαριλένα Πρότυπο Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Μακεδονίας ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΜΒΡΥΟΥ ΑΥΛΑΚΩΣΗ Αυλάκωση ονομάζεται η διαίρεση του ζυγωτού Η πρώτη μιτωτική διαίρεση σε 2 κύτταρα γίνεται 30 ώρες μετά τη γονιμοποίηση Ακολουθούν πολλές μιτωτικές διαιρέσεις και 5 7 μέρες

Διαβάστε περισσότερα

Μετωπιαίο, Σφηνοειδές, Ηθμοειδές, Δακρυϊκό, Άνω γνάθος, Ζυγωματικό, Υπερώιο

Μετωπιαίο, Σφηνοειδές, Ηθμοειδές, Δακρυϊκό, Άνω γνάθος, Ζυγωματικό, Υπερώιο Μετωπιαίο, Σφηνοειδές, Ηθμοειδές, Δακρυϊκό, Άνω γνάθος, Ζυγωματικό, Υπερώιο Οφρύς Βλέφαρα Βλεφαρίδες Βλεφαρικοί και Σμηγματογόνοι αδένες των βλεφάρων Ανελκτήρας μυς του άνω βλεφάρου Σφιγκτήρας μυς των

Διαβάστε περισσότερα

Εξωτερική µορφολογία και εσωτερική οργάνωση οστεϊχθύος. Συστηµατική κατάταξη

Εξωτερική µορφολογία και εσωτερική οργάνωση οστεϊχθύος. Συστηµατική κατάταξη 2 η ΑΣΚΗΣΗ Εξωτερική µορφολογία και εσωτερική οργάνωση οστεϊχθύος Συστηµατική κατάταξη Κλάση Τάξη Οστεϊχθύες Perciformes Οικογένεια Cichlidae Γένος Tilapia Γενικά : Η οικογένεια Cichlidae περιλαµβάνει

Διαβάστε περισσότερα

3. Το σχεδιάγραμμα παρουσιάζει τομή ανθρώπινου πεπτικού συστήματος.

3. Το σχεδιάγραμμα παρουσιάζει τομή ανθρώπινου πεπτικού συστήματος. ΠΕΠΤΙΚΟ 1. Α. Να γράψετε τα είδη των δοντιών Α, Β, Γ, Δ και τα μέρη του δοντιού Ε Μ. Β. Πόσα δόντια έχει ένα παιδί 3 χρόνων; Γ. Ποιοι αδένες αφήνουν το έκκριμά τους στη στοματική κοιλότητα και ποιο το

Διαβάστε περισσότερα

ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΡΔΙΑΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ

ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΡΔΙΑΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΡΔΙΑΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Εργασία στο μάθημα της Βιολογίας Εισηγητής: Μ. Αντώνιος Καθηγητής: Πιτσιλαδής Βασίλης Σχ. έτος: 2016-2017 ΚΑΡΔΙΑ ΚΑΙ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ Η καρδιά είναι ένα μυώδες

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΑΕΡΙΩΝ ΠΡΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΙΣΤΟΥΣ

ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΑΕΡΙΩΝ ΠΡΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΙΣΤΟΥΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΑΕΡΙΩΝ ΠΡΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΙΣΤΟΥΣ Μεταφορά οξυγόνου (Ο 2 ) από τον αέρα μέσω κυψελίδων στο αίμα και ιστούς Μεταφορά διοξειδίου άνθρακα (CO 2 ) από ιστούς σε κυψελίδες Οι κλίσεις των μερικών

Διαβάστε περισσότερα

ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ. Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος

ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ. Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί Η ζωή στον πλανήτη μας στηρίζεται στην ενέργεια του ήλιου. Η ενέργεια αυτή εκπέμπεται με τη μορφή ακτινοβολίας. Ένα πολύ μικρό μέρος αυτής της ακτινοβολίας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ

ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Η άσκηση, επιφέρει ευεργετικά αποτελέσματα στα διάφορα συστήματα του οργανισμού. Τα αποτελέσματα αυτά ενδέχεται να είναι παροδικά ή μόνιμα ανάλογα

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΝΟΤΑ ΛΑΖΑΡΑΚΗ - ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΑΡΑΝΤΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Αθήνα 2007 3 4 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ Η μελέτη των αλληλεπιδράσεων του ανθρώπινου οργανισμού με τον περιβάλλοντα

Διαβάστε περισσότερα

Η δομή και λειτουργία της φυσιολογικής καρδιάς και των αγγείων

Η δομή και λειτουργία της φυσιολογικής καρδιάς και των αγγείων Η δομή και λειτουργία της φυσιολογικής καρδιάς και των αγγείων Η μεταφορά των θρεπτικών ουσιών στα κύτταρα των ιστών και η απομάκρυνση από αυτά των αχρήστων γίνεται από το κυκλοφορικό σύστημα, το οποίο

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 9. Νευρικό Σύστημα. Δομή και λειτουργία των νευρικών κυττάρων

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 9. Νευρικό Σύστημα. Δομή και λειτουργία των νευρικών κυττάρων Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 9 Νευρικό Σύστημα Δομή και λειτουργία των νευρικών κυττάρων Νευρικό Σύστημα Το νευρικό σύστημα μαζί με το σύστημα των ενδοκρινών αδένων φροντίζουν να διατηρείται σταθερό το εσωτερικό

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 6 ο ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 1

Κεφάλαιο 6 ο ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 1 Κεφάλαιο 6 ο ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 1 Το αναπνευστικό σύστημα Εξυπηρετεί την ανταλλαγή αερίων πνευμονική αναπνοή Την πρόσληψη οξυγόνου από την ατμόσφαιρα

Διαβάστε περισσότερα

ΗΚΑΡΔΙΑ ΗΚΑΡΔΙΑ. Ροβίθης Μιχαήλ

ΗΚΑΡΔΙΑ ΗΚΑΡΔΙΑ. Ροβίθης Μιχαήλ ΗΚΑΡΔΙΑ Η καρδιά που το μέγεθός της είναι λίγο μεγαλύτερο από μία γροθιά, είναι μία διπλή αυτόνομη μυώδης αντλία. Ενώ το βάρος της κυμαίνεται από 280 340 γραμμάρια. Είναι η κεντρική αντλία του κυκλοφορικού

Διαβάστε περισσότερα

ΡΑΧΗ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΡΑΧΗ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΡΑΧΗ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΡΑΧΗ Αποτελεί τον μυοσκελετικό άξονα στήριξης του κορμού με κύριο οστικό στοιχείο τους σπονδύλους και την παράλληλη συμβολή

Διαβάστε περισσότερα

Ελόηεηα Σ ΠΙΕΗ ΣΑ ΣΕΡΕΑ ΚΑΙ ΤΓΡΑ. 34. Πίεζε πνπ αζθνύλ ηα ζηεξεά 35. Τδξνζηαηηθή πίεζε 36. Ρνή πγξώλ - πγθνηλωλνύληα δνρεία 37. Σν θπθινθνξηθό ζύζηεκα

Ελόηεηα Σ ΠΙΕΗ ΣΑ ΣΕΡΕΑ ΚΑΙ ΤΓΡΑ. 34. Πίεζε πνπ αζθνύλ ηα ζηεξεά 35. Τδξνζηαηηθή πίεζε 36. Ρνή πγξώλ - πγθνηλωλνύληα δνρεία 37. Σν θπθινθνξηθό ζύζηεκα 34. Πίεζε πνπ αζθνύλ ηα ζηεξεά Ελόηεηα Σ 34. Πίεζε πνπ αζθνύλ ηα ζηεξεά 35. Τδξνζηαηηθή πίεζε 36. Ρνή πγξώλ - πγθνηλωλνύληα δνρεία 37. Σν θπθινθνξηθό ζύζηεκα ΠΙΕΗ ΣΑ ΣΕΡΕΑ ΚΑΙ ΤΓΡΑ 197 37ο Μάθημα ΤΟ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Επίδραση και άλλων παραγόντων στην Αλλοστερική συμπεριφορά της Αιμοσφαιρίνης

Επίδραση και άλλων παραγόντων στην Αλλοστερική συμπεριφορά της Αιμοσφαιρίνης Επίδραση και άλλων παραγόντων στην Αλλοστερική συμπεριφορά της Αιμοσφαιρίνης Καθώς το οξυγόνο χρησιμοποιείται στους ιστούς παράγεται CO2 το οποίο πρέπει να μεταφερθεί πίσω στους πνεύμονες ή τα βράγχια

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ Ερώτηση 1 Τι ορίζουμε ως ομοιόσταση; Ομοιόσταση είναι η ικανότητα του

Διαβάστε περισσότερα

Όραση Α. Ιδιότητες των κυµάτων. Ανατοµικάστοιχείαοφθαλµού. Ορατό φως

Όραση Α. Ιδιότητες των κυµάτων. Ανατοµικάστοιχείαοφθαλµού. Ορατό φως Ιδιότητες των κυµάτων Όραση Α Μήκος κύµατος: απόσταση µεταξύ δύο διαδοχικών κυµατικών µορφών Συχνότητα: αριθµός κύκλων ανά δευτερόλεπτα (εξαρτάται από το µήκος κύµατος) Ορατό φως Ανατοµικάστοιχείαοφθαλµού

Διαβάστε περισσότερα