ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ Επιτροπή Οικονοµικής και Νοµισµατικής Πολιτικής 11 εκεµβρίου 2001 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σχετικά µε τις οικονοµικές συνέπειες των τροµοκρατικών επιθέσεων της 11ης Σεπτεµβρίου 2001 Επιτροπή Οικονοµικής και Νοµισµατικής Πολιτικής Συντάκτης: Othmar Karas DT\ doc PE

2 Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεµβρίου προκάλεσαν µεγάλο σοκ στον δυτικό κόσµο, καθώς µέχρι τότε τροµοκρατικές ενέργειες τέτοιου µεγέθους ανήκαν στο χώρο της επιστηµονικής φαντασίας. Ταυτόχρονα οι επιθέσεις αυτές έπληξαν την παγκόσµια οικονοµία σε µια κρίσιµη περίοδο της οποίας κύριο χαρακτηριστικό ήταν η αισθητή µείωση της ανάπτυξης στις περισσότερες βιοµηχανικές χώρες. Τα πρώτα σηµάδια των πολιτικών και οικονοµικών συνεπειών είναι ήδη αναγνωρίσιµα, οι µακροπρόθεσµες όµως επιπτώσεις θα φανούν σταδιακά. Αυτό βέβαια δεν απαλλάσσει τους υπεύθυνους για τη λήψη πολιτικών αποφάσεων από την υποχρέωση να εκφέρουν σαφή λόγο και να προβληµατισθούν για την εξαγωγή κάποιων πρώτων συµπερασµάτων και για τις ενδεχόµενες πολιτικές συνέπειες. Υπό την έννοια αυτή θα ήταν ασυγχώρητο λάθος να αναχθούν όλα τα υφιστάµενα προβλήµατα στην 11η Σεπτεµβρίου. Είναι αναµφισβήτητο ότι ήδη στο τέλος του 2000 είχε παρατηρηθεί σαφής επιβράδυνση της παγκόσµιας ανάπτυξης. Η εξέλιξη αυτή οφειλόταν µεταξύ άλλων στις αποτυχίες στον τοµέα των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών και στη συνεπαγόµενη ραγδαία πτώση των τιµών των µετοχών του τοµέα της τεχνολογίας στα χρηµατιστήρια. Βέβαια κατά την εξέταση των προβληµάτων, που σήµερα έχουν λάβει ιδιαίτερα οξεία µορφή, πρέπει να γίνεται ακριβής διαφοροποίηση µεταξύ των προβληµάτων που υπήρχαν ήδη πριν από την 11η Σεπτεµβρίου και επιδεινώθηκαν από τις τροµοκρατικές επιθέσεις και των προβληµάτων που προκλήθηκαν από τις επιθέσεις. Στους τοµείς που επλήγησαν δυσανάλογα συγκαταλέγονται µεταξύ άλλων η ασφαλιστική βιοµηχανία, ο τουρισµός και οι αεροµεταφορές, όπου υγιείς µέχρι τώρα επιχειρήσεις υφίστανται τις επιζήµιες συνέπειες από τη δραµατική µείωση του αριθµού των επιβατών και από την αύξηση των ασφαλίστρων. Τα γεγονότα της 11ης Σεπτεµβρίου δηµιούργησαν σε όλο τον κόσµο ένα αίσθηµα ανασφάλειας το οποίο αντικατοπτρίζεται στην επιδείνωση του κλίµατος των επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων λόγω της στάσεως αναµονής που τηρούν οι επιχειρήσεις και οι καταναλωτές. Ο παράγοντας αυτός µαζί µε την αύξηση των ναύλων και των ασφαλίστρων έχει ως αποτέλεσµα να πρέπει να διορθωθεί προς τα κάτω στο 1,6% ο αναµενόµενος µέσος δείκτης ανάπτυξης στην ΕΕ για το τρέχον έτος, αν και υπάρχουν µεγάλες διαφορές µεταξύ των επιµέρους κρατών µελών. Ως συνέπεια της οικονοµικής ύφεσης αναµένεται επίσης η πρωτοφανής από το 1997 αύξηση της ανεργίας που δεν αναµένεται να υποχωρήσει πριν από το Σε επίπεδο επιχειρήσεων, τα γεγονότα της 11ης Σεπτεµβρίου έφεραν στο φως ανεπάρκειες του παρελθόντος και οργανωτικές αδυναµίες. Είναι δικαιολογηµένη εποµένως η υπόθεση ότι ορισµένοι πολιτικοί και ορισµένες επιχειρήσεις χρησιµοποίησαν τις τροµοκρατικές επιθέσεις ως πρόφαση για να λάβουν "µέτρα ορθολογικής διαχείρισης" τα οποία έπρεπε να είχαν ληφθεί από καιρό. Η επιδείνωση της οικονοµικής κατάστασης θα έχει επίσης αρνητικές επιπτώσεις στην κατάσταση των δηµόσιων οικονοµικών. Σε αυτό έρχονται να προστεθούν οι αυξηµένες δαπάνες των κρατών µελών για το στρατό και την εσωτερική ασφάλεια, δαπάνες που πρέπει να χρηµατοδοτηθούν είτε µε την αύξηση των χρεών είτε µε οικονοµίες σε άλλους τοµείς. Τούτο αναχαιτίζει προσωρινά τη σταθεροποίηση των δηµόσιων οικονοµικών στη ζώνη του ευρώ, αν και το φαινόµενο αυτό εκδηλώνεται µε έντονες αποκλίσεις στα επιµέρους κράτη µέλη. Τούτο φαίνεται θεµιτό παρά την ασθενή οικονοµική κατάσταση και πρέπει να γίνει αποδεκτό, εάν πρόκειται για µικρότερες φορολογικές εισπράξεις ή απαραίτητες δαπάνες για την εσωτερική ασφάλεια και την άµυνα. Οι δαπάνες αυτές βέβαια δεν πρέπει να PE /5 DT\ doc

3 χρησιµοποιηθούν για να καλυφθεί η αποδυνάµωση του συµφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης. Τα κράτη µέλη πρέπει να αντισταθούν αποφασιστικά στις απαιτήσεις που ήγειραν επανειληµµένα οικονοµικοί κύκλοι, επικαλούµενοι τις ΗΠΑ, για µαζικές κρατικές ενισχύσεις ή για την κατάρτιση οικονοµικών προγραµµάτων προς αντιµετώπιση των συνεπειών της 11ης Σεπτεµβρίου. Έχει διαπιστωθεί ήδη στο παρελθόν ότι βραχυπρόθεσµα ad hoc οικονοµικά προγράµµατα δεν απέδωσαν αποτελέσµατα, αντίθετα µάλιστα οδήγησαν τελικά στην αύξηση του δηµοσίου χρέους. Τέτοια µέτρα αποτελούν εν πάση περιπτώσει επιστροφή στην κρατική παρέµβαση και για το λόγο αυτό πρέπει να αντιµετωπίζονται µε κριτικό πνεύµα. Τα οικονοµικά περιθώρια των κρατών µελών της ΕΕ είναι περιορισµένα και θα ήταν µοιραίο εάν η αντίδραση στα γεγονότα της 11ης Σεπτεµβρίου θέσει σε κίνδυνο την πολιτική σταθερότητα. Οι επίπονες προσπάθειες ενοποίησης των τελευταίων ετών θα διακυβεύοντο σοβαρά. Εποµένως, η πρωταρχική απάντηση της ευρωπαϊκής πολιτικής στα γεγονότα της 11ης Σεπτεµβρίου συνίσταται στη βελτίωση του επενδυτικού κλίµατος και της διεθνούς ανταγωνιστικότητας µε την επιτάχυνση των διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων βάσει της διαδικασίας της Λισσαβόνας. Σε αυτές συγκαταλέγονται κυρίως η υλοποίηση της εσωτερικής αγοράς για εµπορεύµατα και υπηρεσίες, η ολοκλήρωση των ευρωπαϊκών χρηµατοοικονοµικών αγορών µε την ταχεία εφαρµογή του σχεδίου χρηµατοοικονοµικής δράσης και η εξάλειψη των διαρθρωτικών σκληρύνσεων της αγοράς εργασίας. Και η στοχοθετηµένη µετατόπιση των δηµοσίων προϋπολογισµών από τρέχουσες δαπάνες σε επενδύσεις στον τοµέα των υποδοµών, όπου συγκαταλέγονται και οι δαπάνες για την εκπαίδευση και την επιµόρφωση, θα µπορούσε να παράσχει διαρκή κίνητρα για την προώθηση της ανάπτυξης και της απασχόλησης. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αντέδρασε µε ικανοποιητικό τρόπο στα γεγονότα. Χάρις στην ταχεία και κατόπιν συµφωνίας µε την Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ µείωση των επιτοκίων και τη διάθεση επιπλέον ρευστότητας κατέστη δυνατό να αποτραπεί ήδη στο ξεκίνηµά της µια παγκόσµια οικονοµική κρίση. Το γεγονός ότι τα διεθνή χρηµατιστήρια πέτυχαν εν τω µεταξύ το επίπεδο των αρχών Σεπτεµβρίου, πρέπει να αποδοθεί µεταξύ άλλων στις περαιτέρω µειώσεις των επιτοκίων από την Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Στο πλαίσιο αυτό όµως πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι µειώσεις των επιτοκίων συµβάλλουν µεν ψυχολογικά στη διαχείριση των κρίσεων, από πολιτική όµως άποψη δεν αποδίδουν αποτελέσµατα ή τα αποτελέσµατα καθίστανται εµφανή µετά από ένα έτος το ενωρίτερο. Για το λόγο αυτό υφίσταται µεγάλος κίνδυνος ότι αυτές οι µειώσεις επιτοκίων από την Κεντρική Τράπεζα δεν θα αποφέρουν αποτελέσµατα στα χρηµατιστήρια. Με αυτό συνδέονται και άλλοι κίνδυνοι, όπως αυτός της εκ νέου ανάπτυξης κερδοσκοπικών δραστηριοτήτων, καθώς και µακροπρόθεσµοι λανθάνοντες κίνδυνοι για τις τιµές κατανάλωσης που θα προκληθούν από την υπερβολικά εκτεταµένη προσφορά χρήµατος. Για το λόγο αυτό, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα πρέπει να εξαντλήσει τις δυνατότητές της για την αντιµετώπιση των συνεπειών της 11ης Σεπτεµβρίου, ακόµη και στην περίπτωση που υφίστανται περιορισµένα περιθώρια µείωσης επιτοκίων. Τη στιγµή αυτή όλα τα σηµάδια δείχνουν ότι οι αρνητικές συνέπειες των τροµοκρατικών επιθέσεων της 11ης Σεπτεµβρίου για την ευρωπαϊκή οικονοµία παραµένουν εντός ελεγχοµένων ορίων. Σηµασία έχει τώρα, στα σηµεία που διαπιστώθηκε ότι η Ευρώπη δεν έχει τις δυνατότητες για ανάπτυξη δράσης, να υπάρξει το θάρρος να ζητηθεί εντονότερη παρουσία της Ευρώπης. Οι επιθέσεις επιδεικνύοντας φυσικά πάντοτε τον δέοντα σεβασµό για την ανθρώπινη τραγωδία πρέπει να ληφθούν ως ευκαιρία για να ενισχυθούν ακόµη περισσότερο η Ευρώπη και το ευρώ. Χρειαζόµαστε ισχυρή οικονοµία, η οποία να κατευθύνεται λιγότερο DT\ doc 3/5 PE

4 από το κράτος, και περισσότερο από την αγορά υπό την έννοια ενός κανονιστικού προτύπου της οικολογικής και κοινωνικής οικονοµίας της αγοράς. Η ανάπτυξη και η απασχόληση στο πλαίσιο των κριτηρίων του συµφώνου ανάπτυξης και σταθερότητας πρέπει να εξακολουθήσουν να παραµένουν υψίστη προτεραιότητα. Ανάγκη για ανάπτυξη δράσης υφίσταται κυρίως στους τοµείς, που αντιµετωπίζουν από την 11η Σεπτεµβρίου ιδιαίτερες προκλήσεις, µεταξύ άλλων την ασφαλιστική βιοµηχανία, την τουριστική βιοµηχανία και τις ευρωπαϊκές αεροπορικές εταιρείες. Συνέπειες των τροµοκρατικών επιθέσεων για τις ασφαλιστικές εταιρείες Ο τοµέας των ασφαλίσεων αντιµετωπίζει τρία προβλήµατα: Η κάλυψη των άµεσων ζηµιών. Στον τοµέα αυτό έχουν πληγεί στον ίδιο βαθµό οι ευρωπαϊκές ασφαλιστικές εταιρείες (κύριες ασφαλιστικές εταιρείες και εταιρείες αντασφάλισης). Οι συνέπειες που είχε η πτώση των τιµών των µετοχών στα χρηµατιστήρια για τους ισολογισµούς των ασφαλιστικών εταιρειών και οι οποίες µπορεί να έχουν ως αποτέλεσµα να µη µπορεί πλέον να παρασχεθεί η νοµοθετικά προβλεπόµενη κάλυψη. Παρά τους πρώτους φόβους που δηµιουργήθηκαν από τη δραµατική πτώση των τιµών στις ηµέρες που ακολούθησαν την 11η Σεπτεµβρίου, οι πρώτες άµεσες συνέπειες ήταν περιορισµένες, δεδοµένου ότι οι τιµές των µετοχών ανήλθαν και πάλι στο επίπεδο των αρχών Σεπτεµβρίου. Το πιο σοβαρό πρόβληµα αφορά την ασφάλεια για τις συνέπειες µελλοντικών τροµοκρατικών επιθέσεων, αφού µετά την 11η Σεπτεµβρίου ο κίνδυνος από τροµοκρατικά χτυπήµατα δεν µπορεί πλέον ή µε µεγάλη δυσκολία µπορεί να εκτιµηθεί. Επί του παρόντος κατέστη µεν δυνατόν να εξευρεθούν βραχυπρόθεσµες ρυθµίσεις µεταξύ των ασφαλιστικών και των αεροπορικών εταιρειών, που παρέχουν επαρκή κάλυψη. Μακροπρόθεσµα όµως πρέπει να βρεθούν λύσεις για την κάλυψη από τον κίνδυνο τροµοκρατικών επιθέσεων σε όλες τις πτυχές του ασφαλιστικού τοµέα, οι οποίες θα προβλέπουν, παράλληλα µε την κάλυψη από την ασφαλιστική εταιρεία, και κάλυψη από όµιλο επιχειρήσεων καθώς και τελική κάλυψη από το κράτος. Εναπόκειται στην Επιτροπή να υποβάλει το ταχύτερο δυνατό προτάσεις για την επίλυση του προβλήµατος. Οι συνέπειες για τον τοµέα των αεροπορικών µεταφορών Ιδιαίτερα έχει πληγεί επίσης ο τοµέας των αεροπορικών µεταφορών. Στη χρόνια ελλιπή κεφαλαιοποίηση και στον έντονο κατακερµατισµό που έπλητταν τον εν λόγω τοµέα ήδη πριν από τις τροµοκρατικές επιθέσεις ήρθαν να προστεθούν η δραµατική µείωση της ζήτησης και η αύξηση των ασφαλίστρων που οδήγησαν ορισµένες ευρωπαϊκές αεροπορικές εταιρείες στην οικονοµική καταστροφή µε συνέπειες µαζικές απολύσεις, ακινητοποίηση αεροσκαφών και κατάργηση µη κερδοφόρων δροµολογίων. Προκειµένου να αποφευχθούν αδικαιολόγητες στρεβλώσεις του ανταγωνισµού µε αµερικανικές αεροπορικές εταιρείες πρέπει να επιτρέπονται σε ορισµένες περιπτώσεις κρατικές ενισχύσεις έως τον Μάρτιο του 2002, υπό τον όρο όµως ότι θα χρησιµοποιούνται αποκλειστικά για την άρση των δυσχερειών που οφείλονται στην καταγγελία συµβολαίων από ασφαλιστές για την ασφάλεια από τον κίνδυνο PE /5 DT\ doc

5 τροµοκρατικών επιθέσεων. Με τις ενισχύσεις αυτές πρέπει να διασφαλισθεί ασφαλιστική κάλυψη παρόµοιας έκτασης όπως πριν από τα γεγονότα στις ΗΠΑ. Οι συνέπειες για τον τουριστικό τοµέα Ο µειωµένος αριθµός αµερικάνων και ιαπώνων τουριστών έπληξε σοβαρά ορισµένες χώρες στην Ευρώπη, µια περιοχή του κόσµου που συγκεντρώνει τους περισσότερους τουρίστες. Μεγάλες απώλειες αναµένονται κυρίως στον τουρισµό πόλεων και στον τουρισµό κινήτρων όπως και στον τοµέα των θαλάσσιων ταξιδιών αναψυχής. Είναι ευχάριστο το γεγονός ότι ο αναθάλλων τώρα τουρισµός στην εσωτερική αγορά - κυρίως στη Νότια Ευρώπη και στις περιοχές χειµερινών αθληµάτων - µπορεί να αντισταθµίσει αυτές τις απώλειες. DT\ doc 5/5 PE