Αριάδνη Κωνσταντοπούλου

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΙΑΤΡΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ: Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Φαρμακευτικών Προϊόντων» Δ Ι Π Λ Ω Μ Α Τ Ι Κ Η Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α «Συστηματική μελέτη και διερεύνηση της χρήσης και κατάχρησης των αντιβιοτικών σκευασμάτων στη δημόσια υγεία» Αριάδνη Κωνσταντοπούλου Επιβλέπουσα: Ε. Γελαστοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Υγιεινής, Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Πατρών Πάτρα, Ιανουάριος 2016

2 UNIVERSITY OF PATRAS Interdepartmental Postgraduate Training Program of MEDICINAL CHEMISTRY M A S T E R S T H E S I S «Systematic study and investigation of use and misuse of antibiotics in public health» Ariadne Konstantopoulou (Material Scientist) Supervisor: E. Jelastopulu, Associate Professor of Hygiene, Department of Medicine, University of Patras Πάτρα, Ιανουάριος 2016 [2]

3 Τριμελής Επιτροπή: Ε. Γελαστοπούλου (E. Jelastopulu), Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Υγιεινής, Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Πατρών Θ. Τσέλιος (Th. Tselios), Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Χημείας, Πανεπιστήμιο Πατρών Γ. Παναγιωτακόπουλος (G. Panagiotakopoulos), Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Ιατρικής Πανεπιστήμιο Πατρών Πάτρα, Ιανουάριος 2016 [3]

4 Mέτρον ἄριστον Κλεόβουλος [4]

5 Στους γονείς μου και το πολυαγαπημένο μου Πίκυ [5]

6 Π Ε Ρ Ι Λ Η Ψ Η Η κατάχρηση των αντιβιοτικών οδηγεί σε ανάπτυξη αντοχής των μικροβίων στα αντιβιοτικά. Η αντοχή αυτή θεωρείται ένα μείζον πρόβλημα της δημόσιας υγείας η οποία θέτει σε κίνδυνο τη χρησιμότητα των φαρμάκων. Η αποφυγή της μη ορθολογικής χρήσης των αντιβιοτικών είναι ο καλύτερος τρόπος για την αντιμετώπιση της ανθεκτικότητας. Στόχος της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση της γνώσης, της στάσης και της χρήσης των αντιβιοτικών από φοιτητές του Πανεπιστημίου Πατρών. Κατασκευάστηκε ερωτηματολόγιο που αποτελείται από 32 ερωτήσεις, ανοιχτού και κλειστού τύπου. Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκε μια πιλοτική δοκιμή του ερωτηματολογίου στο χώρο του Πανεπιστημίου Πατρών όπου απάντησαν και σχολίασαν τις ερωτήσεις 10 φοιτητές για τον έλεγχο της εγκυρότητας περιεχομένου. Αρχές Οκτωβρίου 2015 ερωτήθηκαν 814 φοιτητές από όλα τα τμήματα των σχολών του Πανεπιστημίου Πατρών. Η συμμετοχή στη μελέτη ήταν εθελοντική και ανώνυμη. Τέλος, έγινε στατιστική ανάλυση των απαντήσεων με χρήση του στατιστικού πακέτου IBM SPSS, έκδοση για Windows. Το ερωτηματολόγιο απαντήθηκε συνολικά από 814 φοιτητές εκ των οποίων το 71.4% ήταν γυναίκες και το 28.6% άνδρες. Το 88% απάντησε ότι γνωρίζει τι είναι τα αντιβιοτικά σκευάσματα. Η πλειονότητα (93%) των φοιτητών δηλώνει να έχει λάβει αντιβιοτικά τουλάχιστον μια φορά ως θεραπεία. Στην ερώτηση πώς αντιδρούν/παίρνουν αντιβιοτικά σε συμπτώματα γρίπης/απλού κρυολογήματος το 90% απαντάει με συνταγή γιατρού. Το 27% δηλώνει να έχει αγοράσει αντιβίωση από φαρμακείο χωρίς συνταγή γιατρού. Το 36% των φοιτητών προμηθεύεται προληπτικά αντιβίωση από το φαρμακείο ή το σπίτι πριν ταξιδέψει. Τους τελευταίους 12 μήνες το 48% δηλώνει να έγινε χρήση αντιβιοτικών. Υπολείμματα αντιβιοτικών κρατάει το 61% στο σπίτι του. Το 45% των φοιτητών έχει διακόψει την λήψη του αντιβιοτικού/της θεραπείας του μόλις τα συμπτώματα εξαφανίστηκαν. Τα αντιβιοτικά με τη συχνότερη χρήση είναι το Augmentin με 63% και το Amoxil με 45%. Το 63% των φοιτητών γνωρίζει ότι η μικροβιακή αντοχή στα αντιβιοτικά αποτελεί πρόβλημα της δημόσιας υγείας και το 87% ενημερώνεται για θέματα υγείας κυρίως από το διαδίκτυο σε ποσοστό 62%. Παρόλο που οι φοιτητές ενημερώνονται για θέματα υγείας και ξέρουν ότι η μικροβιακή αντοχή στα αντιβιοτικά αποτελεί πρόβλημα της δημόσιας υγείας, παρουσιάζουν καταχρηστική συμπεριφορά στα αντιβιοτικά και δεν λαμβάνουν ορθολογικά τη θεραπεία τους. Λέξεις κλειδιά: αντοχή, μικρόβια, αντιβιοτικά, αυτό-θεραπεία, χρήση, κατάχρηση, φοιτητές πανεπιστήμιο. [6]

7 A B S T R A C T The misuse of antibiotics leads to development of antimicrobial resistance to antibiotics. This resistance is considered to be a major problem of public health that puts in risk the use of medicines. Avoiding the non-rational use of antibiotics is the best way to face the durability. The aim of this study is to investigate the knowledge, behavior and use of antibiotics of University of Patras students. We made a questionnaire that has 32 questions, open and close type. Subsequently, a pilot test of the questionnaire in the area of the University of Patras accomplished where 10 students answered and commented the questions for checking the validity of its content. At the beginning of October 2015 were asked 814 students from each department of University of Patras. The participation in this study was voluntarily and anonymous. Finally, we did statistical analysis of answers by using the statistical package IBM SPSS, edition for Windows. The questionnaire was answered totally by 814 students, where 71.4% were women and 28.6% were men. The 88% of students said that they know the definition of antibiotics. Most students (93%) received antibiotics at least once as therapy. In the question how they react/receive antibiotics in influenza symptoms/cold the 90% answer with doctor s prescription. The 27% of students declare that they have purchased antibiotics from a pharmacy without doctor's prescription. The 36% of students obtain preventive antibiotics from the pharmacy or home before traveling. The 48% of students declare that they used antibiotics in the last 12 months. The 61% holds residues of antibiotics at home. The 45% of the students have interrupted the therapy when the symptoms disappeared. The antibiotics with the most often use are Augmentin with 63% and Amoxil with 45%. The 63% of students know that antimicrobial resistance to antibiotics is a public health problem and the 87% of them are informed about health issues mainly from the Internet in percentage 62%. Although the students are informed about health issues and know that resistance of bacteria in antibiotics is a public health problem, they present abusive behavior to antibiotics and they don t receive their medication rationally. Keywords: resistance, bacteria, antibiotics, self medication, use, misuse, students, University. [7]

8 Ε Υ Χ Α Ρ Ι Σ Τ Ι Ε Σ Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την καθηγήτριά μου, κα Ελένη Γελαστοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Υγιεινής, Τμήματος Ιατρικής, Πανεπιστημίου Πατρών για την πολύτιμη βοήθειά της και καθοδήγησή της καθ όλη τη διάρκεια της συνεργασίας μας, τόσο κατά την εκπόνηση της διπλωματικής μου, όσο και κατά τη διάρκεια των σπουδών μου. Επίσης, την μητέρα μου Χρυσούλα και τον πατέρα μου Γεράσιμο για την υποστήριξη τους καθ όλη τη διάρκεια των σπουδών μου διότι ο ρόλος τους ήταν πολύ σημαντικός στην εκπόνηση τους παρούσας εργασίας. Ακόμα, τους φίλους μου που με στήριξαν κατά τη διάρκεια του ερευνητικού μου έργου. Και τέλος, τις υποτροφίες «Ανδρέας Μετζελόπουλος του Πανεπιστημίου Πατρών» που υποστήριξαν οικονομικά την παρούσα διπλωματική εργασία. [8]

9 Π Ι Ν Α Κ Α Σ Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Ω Ν Περίληψη...6 Abstract...7 Ευχαριστίες...8 Πίνακας Περιεχομένων...9 Πρόλογος...13 Α ΜΕΡΟΣ...14 Κεφάλαιο 1: Ιστορική αναδρομή Ιστορία αντιβιοτικών Ανακάλυψη Πενικιλίνης από Αλεξάντερ Φλέμινγκ Τα πρώτα χρόνια Πείραμα Φλέμινγκ Μια τυχαία ανακάλυψη Θάνατος και κληρονομιά...16 Αναφορές...16 Κεφάλαιο 2: Εισαγωγή Τι είναι αντιβιοτικό Ομάδες αντιβιοτικών β λακτάμες Πενικιλίνες Τετρακυκλίνες Μακρολίδες Αμινογλυκοσίδες Κινολόνες...20 [9]

10 2.2.6 Γλυκοπεπτίδια Λινκοζαμίδες Σουλφοναμίδες Χρήση αντιβιοτικών Μηχανισμοί δράσης των αντιβιοτικών Γενικές ιδιότητες αντιβιοτικών Παρενέργειες αντιβιοτικών Κίνδυνοι από κατάχρηση αντιβιοτικών...24 Αναφορές...24 Κεφάλαιο 3: Αντοχή των μικροβίων στα αντιβιοτικά Μηχανισμοί ανάπτυξης της αντοχής Μεταλλαγή του DNA Μεταβίβαση του DNA..., Βιοχημικοί μηχανισμοί αντοχής Αδρανοποίηση των αντιβιοτικών Αλλαγή βιολογικού στόχου δράσεως Ελαττωμένη κυτταρική διαπερατότητα Χρήση αντιβιοτικών και ανάπτυξη αντοχής...29 Αναφορές...31 Κεφάλαιο 4: Χορήγηση κατάλληλου αντιβιοτικού Πιστοποίηση του υπεύθυνου μικροβιακού παράγοντα Έλεγχος ευαισθησίας των μικροβίων στα αντιβιοτικά Ρόλος του μεγαλοοργανισμού Φαρμακοκινητική του αντιβιοτικού...34 Αναφορές...35 [10]

11 Κεφάλαιο 5: Το πρόβλημα της αντοχής των μικροβίων στα αντιβιοτικά στην Ελλάδα Το πρόβλημα της ανάδυσης αντοχής στα αντιβιοτικά σήμερα Συνδυασμοί αντιβιοτικών Το πρόβλημα στην Ελλάδα Αυτό-θεραπεία με αντιβιοτικά Τα αντιβιοτικά συνταγογραφούνται μόνο από γιατρό Τα αντιβιοτικά δεν είναι παυσίπονα Η λήψη αντιβιοτικών για λάθος λόγους...39 Αναφορές...40 Κεφάλαιο 6: Συστηματική ανασκόπηση της χρήσης και κατάχρησης αντιβιοτικών Αναγκαιότητα και σκοπός της μελέτης Υλικά και Μέθοδοι Κριτήρια Εισαγωγής Μελετών Στρατηγική αναζήτησης Αποτελέσματα Αποτελέσματα αναζήτησης Μελέτες που συμπεριλήφθηκαν Αποτελέσματα μελετών Αποτελέσματα μελετών «χρήση και την κατάχρηση των αντιβιοτικών στην Ελλάδα» Συμπεράσματα Αποτελέσματα μελετών «χρήση και κατάχρηση αντιβιοτικών σε κοινότητα φοιτητών πανεπιστημίου» Συμπεράσματα [11]

12 B ΜΕΡΟΣ...63 Κεφάλαιο 7: Διεξαγωγή της έρευνας Σκοπός της μελέτης Μέθοδοι Σχεδιασμός της μελέτης Στατιστική ανάλυση Αποτελέσματα Περιγραφική ανάλυση των αποτελεσμάτων Συμπεράσματα περιγραφικής ανάλυσης των αποτελεσμάτων Προτάσεις..91 Αναφορές...92 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...95 Ι. Στιγμιότυπα από τα ιστορικά αναζήτησης στις βάσεις δεδομένων «χρήση και την κατάχρηση των αντιβιοτικών στην Ελλάδα»...95 ΙΙ. Στιγμιότυπα από τα ιστορικά αναζήτησης στις βάσεις δεδομένων «χρήση και κατάχρηση αντιβιοτικών σε κοινότητα φοιτητών πανεπιστημίου»...97 ΙΙΙ. Το αυτοσχέδιο ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε για τη διεξαγωγή της έρευνας [12]

13 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ Στόχος της παρούσας διπλωματική εργασίας ήταν η διερεύνηση της γνώσης και της στάσης των φοιτητών, ανά τμήμα του Πανεπιστημίου Πατρών, με χρήση κατάλληλου ερωτηματολογίου σε συνδυασμό με κατάχρηση των αντιβιοτικών. Η κατάχρηση των αντιβιοτικών όμως οδηγεί σε ανάπτυξη αντοχής των μικροβίων στα αντιβιοτικά. Η ανθεκτικότητα των μικροβίων στα αντιβιοτικά θεωρείται ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα της δημόσιας υγείας. Οι αριθμοί των ανθεκτικών βακτηρίων στα αντιβιοτικά έχουν αυξηθεί την τελευταία δεκαετία. Πολλές βακτηριακές λοιμώξεις έχουν γίνει ανθεκτικές στις θεραπείες των πιο συχνών συνταγογραφούμενων αντιβιοτικών. Κάθε φορά που ένα άτομο παίρνει αντιβιοτικά, τα ευαίσθητα βακτήρια σκοτώνονται, αλλά τα ανθεκτικά μικρόβια μπορεί να παραμείνουν και να πολλαπλασιαστούν. Για τα παιδιά η ανησυχία είναι ακόμα μεγαλύτερη γιατί σε αυτά παρατηρούνται τα μεγαλύτερα ποσοστά χρήσης αντιβιοτικών. Η κατάχρηση των αντιβιοτικών θέτει σε κίνδυνο τη χρησιμότητα των φαρμάκων που είναι πραγματικά ουσιώδη και χρήσιμα. Η μείωση της αλόγιστης χρήσης των αντιβιοτικών είναι ο καλύτερος τρόπος για την αντιμετώπιση της ανθεκτικότητας. [13]

14 Α ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 1.1 Ιστορία αντιβιοτικών Απόπειρες για την χρησιμοποίηση ουσιών που προέρχονται από έναν οργανισμό για αναστολή της ανάπτυξης ή θανάτωση άλλων άρχισαν προ περίπου ετών, όταν οι Κινέζοι ανακάλυψαν τις θεραπευτικές ιδιότητες της μουχλιασμένης στάλπης της σόγιας και χρησιμοποίησαν αυτή την ουσία για να θεραπεύσουν δοθιήνες (καλόγερους), ψευδάνθρακες και παρόμοιες λοιμώξεις. Πολλοί άλλοι πολιτισμοί, συμπεριλαμβανομένων των Αρχαίων Αιγυπτίων και των Αρχαίων Ελλήνων, χρησιμοποιούσαν ήδη μύκητες και φυτά για να θεραπεύσουν μολύνσεις εξαιτίας της παραγωγής των αντιβιοτικών ουσιών από αυτούς τους οργανισμούς. Εκείνη τη στιγμή όμως οι ενώσεις που αναπτύσσουν την αντιβιοτική δράση ήταν άγνωστες. [1] 1.2 Ανακάλυψη Πενικιλίνης από Αλεξάντερ Φλέμινγκ Ο Σερ Αλεξάντερ Φλέμινγκ ήταν ένας Σκωτσέζος βιολόγος και φαρμακολόγος και ασχολήθηκε ερευνητικά με τη Βακτηριολογία, την Ανοσολογία και τη Χημειοθεραπεία. Είναι πολύ γνωστός για την ανακάλυψη του πρώτου αντιβιοτικού, της πενικιλίνης, το 1928, για την οποία και πήρε το Βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας και Ιατρικής το 1945 μαζί με τους Φλόρεϋ και Τσέιν. Μια άλλη σημαντική ανακάλυψή του είναι αυτή του ενζύμου λυσοζύμης, το [1] Τα πρώτα χρόνια Ο Φλέμινγκ γεννήθηκε στο αγρόκτημα Lochfield στη Σκωτία. Υπήρξε το τρίτο από τα 4 παιδιά του Χιού Φλέμινγκ εκ του δεύτερου γάμου του. Μητέρα του ήταν η Γκρέις Μόρτον, κόρη ενός γείτονα κτηματία. Ο Χιού Φλέμινγκ είχε άλλα 4 παιδιά από τον πρώτο του γάμο, ενώ ο ίδιος ήταν 59 ετών όταν πήρε τη δεύτερη σύζυγό του και πέθανε όταν ο Αλεξάντερ ήταν μόλις 7 ετών. Ο Αλεξάντερ Φλέμινγκ παρακολούθησε για δύο χρόνια την Ακαδημία του Kilmarnock. Δούλεψε σε ένα ναυτιλιακό γραφείο επί 4 χρόνια, ο εικοσάχρονος Φλέμινγκ κληρονόμησε ένα θείο του, τον Τζων Φλέμινγκ. Ο μεγαλύτερος αδελφός του, ο Τομ, είχε ήδη σπουδάσει Ιατρική και συνέστησε στον Αλεξάντερ να ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο. Το 1901 λοιπόν ο Αλεξάντερ εγγράφηκε στο Νοσοκομείο Σαιν Μαίρυ του Λονδίνου. Κέρδισε την εισαγωγή του στην Ιατρική Σχολή με διάκριση το 1906, οπότε είχε την επιλογή να γίνει χειρουργός. Ήταν απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του νοσοκομείου Σαιντ Μαίρυ του Πανεπιστημίου του Λονδίνου (1906), ο Φλέμινγκ ολοκλήρωσε την σταδιοδρομία του στο νοσοκομείο αυτό διεξάγοντας έρευνες στο περίφημο εργαστήριο του νοσοκομείου, γνωστό ως «Ινστιτούτο Ράιτ» (και από το 1947 ως «Ινστιτούτο Ράιτ Φλέμινγκ»). Ο Φλέμινγκ ήταν και μέλος λέσχης σκοποβολής. Ο επικεφαλής της λέσχης του συνέστησε να ακολουθήσει το τμήμα ερευνών στο Σαιν Μαίρυ, όπου έγινε βοηθός βακτηριολόγου στον Σερ Άλμροθ Ράιτ, έναν πρωτοπόρο στη θεραπεία με εμβόλια και στην Ανοσολογία. Ο Αλεξάντερ πήρε πτυχίο με «Χρυσό Μετάλλιο» το 1908 και έμεινε ως επιμελητής στο Σαιν Μαίρυ ως το Στις 23 Δεκεμβρίου 1915 ο Αλεξάντερ Φλέμινγκ πήρε ως σύζυγό του μια νοσοκόμα, τη Σάρα Μάριον Μάκελροϋ, από την Ιρλανδία, η οποία πέθανε το Το μόνο παιδί τους, ο Ρόμπερτ, έγινε παθολόγος. Μετά τον θάνατο της Σάρα, ο Φλέμινγκ έκανε δεύτερο γάμο με την Ελληνίδα δρα. Αμαλία Κουτσουρή Βουρέκα, συνάδελφό του στο Σαιν Μαίρυ, στις 9 Απριλίου Η Αμαλία [14]

15 έζησε 31 χρόνια μετά τον θάνατο του Φλέμινγκ. Σε όλη την διάρκεια του Α Παγκοσμίου Πολέμου ο Φλέμινγκ υπηρέτησε ως λοχαγός του Υγειονομικού Σώματος του Βασιλικού Στρατού, απασχολούμενος και σε ιατρεία στο πεδίο της μάχης στο Δυτικό Μέτωπο, στη Γαλλία. Το 1918 επέστρεψε στο νοσοκομείο Σαιν Μαίρυ, στην Ιατρική Σχολή. Εκλέχθηκε Καθηγητής της Βακτηριολογίας εκεί το [1],[2] Πείραμα Φλέμινγκ Μια τυχαία ανακάλυψη Το 1928 ο Φλέμινγκ ερευνούσε τις ιδιότητες των σταφυλόκοκκων. Είχε ήδη κάποια φήμη από τις προηγούμενες έρευνές του, ως ευφυούς ερευνητή αλλά και απρόσεκτου τεχνικού εργαστηρίου: συχνά ξεχνούσε τις καλλιέργειες μικροβίων πάνω στις οποίες εργαζόταν και γενικώς το εργαστήριο του ήταν συνήθως πολύ ακατάστατο. Αφού επέστρεψε από διακοπές, ο Φλέμινγκ πρόσεξε ότι πολλά από τα δισκία μικροβιακών καλλιεργειών είχαν μολυνθεί από ένα μύκητα (κοινώς: είχαν μουχλιάσει) και τα έριξε σε δοχείο με απορρυπαντικό. Αλλά στη συνέχεια χρειάστηκε να δείξει σε έναν επισκέπτη τι ερευνούσε, κι έτσι ανέσυρε κάποια από τα δισκία που δεν είχαν βυθιστεί στο απορρυπαντικό. Τότε πρόσεξε μία ζώνη γύρω από τη μούχλα που ήταν ελεύθερη ( φαινομενικά τουλάχιστον) από βακτήρια. Αυτό θα πρέπει να συνέβαινε αν η μούχλα παρήγαγε κάποια βακτηριοκτόνο ουσία. Ο Φλέμινγκ απομόνωσε ένα δείγμα από τη μούχλα, το ταυτοποίησε σωστά ως μύκητας του γένους πενικίλιο και για τον λόγο αυτό ονόμασε τη νέα ουσία πενικιλίνη. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι σημαντικό ρόλο στην ανακάλυψη της πενικιλίνης έπαιξε η παρατηρητικότητα του Φλέμινγκ. Ο Φλέμινγκ διερεύνησε τη βακτηριοκτόνο δράση της πενικιλίνης σε πολλούς μικροοργανισμούς. Βρήκε ότι επηρέαζε βακτήρια όπως οι σταφυλόκοκκοι και γενικά όλα τα Gram θετικά παθογόνα (μικρόβιο της οστρακιάς, πνευμονόκοκκος, μηνιγγιτιδόκοκκος, διφθερίτιδα), αλλά όχι τα μικρόβια του τυφοειδούς ή του παρατυφοειδούς πυρετού, για τον οποίο αναζητούσε μια θεραπεία εκείνη την εποχή. Επίσης επηρέαζε τη γονόρροια, παρότι αυτή προκαλείται από έναν Gram αρνητικό μικροοργανισμό. Απόπειρες όμως θεραπείας ανθρώπινων λοιμώξεων με το υλικό αυτό δεν αποδείχθηκαν ενθαρρυντικές, γιατί η ουσία ήταν ασταθής και ανίσχυρη. Μόνο ύστερα από μερικά χρόνια, ερευνητές του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης εξέτασαν τη δυνατότητα παραγωγής σταθερής πενικιλίνης σε ποσότητες αρκετές για τη θεραπεία ανθρώπινων νόσων. Το 1941 το φάρμακο χρησιμοποιήθηκε για την θεραπεία σοβαρών λοιμώξεων. Το αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά, καθώς οι ασθενείς που έλαβαν πενικιλίνης παρουσίασαν ταχεία και πλήρη ανάρρωση. Ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος εμπόδισε την παραγωγή πενικιλίνης σε μεγάλη κλίμακα στη Μ. Βρετανία. Οι μέθοδοι για τη μαζική παραγωγή, τον καθορισμό και τη σταθεροποίηση του αντιβιοτικού αναπτύχθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η παραγωγή της πενικιλίνης ήταν η αρχή μιας εποχής που ονομάστηκε ο χρυσός αιώνας της χημειοθεραπείας. Μετά το 1948 ανακαλύφθηκε μεγάλος αριθμός ουσιών που αναστέλλουν την ανάπτυξη ή φονεύουν βακτήρια και μερικούς μύκητες. Ο Φλέμινγκ δημοσίευσε την ανακάλυψή του το 1929 στο Βρετανικό Περιοδικό Πειραματικής Παθολογίας, η σημασία της όμως δεν έγινε φανερή παρά μια δεκαετία αργότερα. Ο Φλέμινγκ συνέχισε τις έρευνες του, αλλά συνειδητοποίησε ότι η καλλιέργεια της πενικιλίνης ήταν αρκετά δύσκολη και ότι στη συνέχεια ήταν ακόμα δυσκολότερο να απομονώσει την αντιβιοτική ουσία από την μούχλα. Ακόμη και ο ίδιος ο Φλέμινγκ έπαψε να ασχολείται με την πενικιλίνης το Η προσωπική του εντύπωση ήταν ότι εξαιτίας του προβλήματος της παραγωγής της σε μεγάλη ποσότητα και της βραδείας δράσεως, η πενικιλίνη δεν θα ήταν σημαντική στην καταπολέμηση [15]

16 των μολύνσεων. Ο Φλέμινγκ ήταν επίσης πεισμένος ότι η πενικιλίνη δεν θα παρέμενε αρκετά μέσα στο ανθρώπινο σώμα ώστε να σκοτώσει σε αποτελεσματικό βαθμό μικρόβια. Ωστόσο, ο Φλέμινγκ εγκατέλειψε τις έρευνες σχετικά με την πενικιλίνη, λίγο πριν οι Φλόρεϊ και Τσέιν αναλάβουν την έρευνα και τη μαζική παραγωγή της με κονδύλια της αμερικανικής και της βρετανικής κυβερνήσεως. Η έναρξη της μαζικής παραγωγής έγινε μετά τον Βομβαρδισμό του Περλ Χάρμπορ. Κατά την Απόβαση της Νορμανδίας είχαν παρασκευάσει αρκετή πενικιλίνη για τις ανάγκες όλων των τραυματιών των συμμαχικών δυνάμεων. Ο Τσέιν βρήκε τον τρόπο να απομονώσει και να συγκεντρώσει την πενικιλίνη, καθώς και τη μοριακή της δομή. Λίγο μετά τη δημοσίευση των πρώτων αποτελεσμάτων της ομάδας το 1940, ο Φλέμινγκ τηλεφώνησε στον Φλόρεϋ, τον επικεφαλή του τμήματος του Τσέιν, για να τον πληροφορήσει ότι θα τους επισκεπτόταν σε λίγες ημέρες. Ο Χήτλεϋ πρότεινε την επαναφορά της δραστικής πενικιλίνης στο νερό μεταβάλλοντας την οξύτητά της. Αυτή η διαδικασία παρήγαγε αρκετή ποσότητά της ώστε να αρχίσουν να τη δοκιμάζουν σε ζώα. Ο Σερ Χένρυ Χάρρις συνόψισε το 1998: «Χωρίς τον Φλέμινγκ δεν θα υπήρχε Τσέιν. Χωρίς τον Τσέιν δεν θα υπήρχε Φλόρεϋ. Χωρίς τον Φλόρεϋ δεν θα υπήρχε Χήτλεϋ. Και χωρίς τον Χήτλεϋ δεν θα είχαμε την πενικιλίνη». Σε κάποιο στάδιο ολόκληρη η Σχολή Dunn ήταν απασχολημένη με την παραγωγή της. Αφού η ομάδα είχε βρει μία μέθοδο καθαρισμού της πενικιλίνης σε μία αποτελεσματική πρώτη σταθερή μορφή το 1940, ακολούθησαν αρκετές κλινικές δοκιμές και η εκπληκτική τους επιτυχία ώθησε την ερευνητική ομάδα να αναπτύξει μεθόδους μαζικής παραγωγής και μαζικής διανομής το [1] Θάνατος και κληρονομιά Ο Φλέμινγκ πέθανε ξαφνικά τον Μάρτιο του 1955 στο σπίτι του στο Λονδίνο από καρδιακή προσβολή, δύο χρόνια μετά τον γάμο του με την Ελληνίδα γιατρό Αμαλία Κουτσουρή Βουρέκα. Η σορός του αποτεφρώθηκε και η στάχτες του ενταφιάσθηκαν στον Καθεδρικό ναό του Αγ. Παύλου μια εβδομάδα αργότερα. Ο Φλέμινγκ ήταν Ρωμαιοκαθολικός. Ο Φλέμινγκ ήταν μετριόφρονας ως προς τον ρόλο του στην ανάπτυξη της πενικιλίνης, περιγράφοντας τη δόξα του ως τον «Μύθο Φλέμινγκ», και επαινούσε τους Φλόρεϋ και Τσέιν για την μετατροπή μιας «εργαστηριακής περιέργειας» σε ένα πρακτικά χρήσιμο φάρμακο. Ο Φλέμινγκ υπήρξε ο πρώτος που κατόρθωσε να απομονώσει τη δραστική ουσία «πενικιλίνη». Επίσης συντηρούσε, καλλιεργούσε και διένεμε τον μύκητα επί 12 χρόνια, συνεχίζοντας μέχρι το 1940 να προσπαθεί να κινήσει το ενδιαφέρον οποιουδήποτε χημικού αρκετά ικανού ώστε να παραγάγει χρησιμοποιήσιμη ποσότητα καθαρής πενικιλίνης. [1], [2] ΑΝΑΦΟΡΕΣ 1. Σαν σήμερα (sansimera.gr), Αλεξάντερ Φλέμινγκ , Ιστοσελίδα, « Τελευταία επίσκεψη: 09/12/ Maurois A (1959), The Life of Sir Alexander Fleming Discoverer of Penicillin, New York, E. P. Dutton & Co. [16]

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2.1 Τι είναι αντιβιοτικό Τα αντιβιοτικά είναι φυσικά παράγωγα μικροοργανισμών και δρουν εναντίον άλλων μικροοργανισμών (αντιβιοτικά). Σήμερα, όμως, ο όρος αντιβιοτικό έχει αντικατασταθεί από τον περιεκτικό όρο αντιμικροβιακό φάρμακο, γιατί εκτός από τα φυσικά περιλαμβάνει και τα ημισυνθετικά (με χημική τροποποίηση των φυσικών) ή συνθετικά (χημειοθεραπευτικά) παράγωγα, που δρουν εναντίον των μικροβίων. Από συνήθεια όμως χρησιμοποιείται ο όρος αντιβιοτικά για όλες τις αντιμικροβιακές ουσίες. [6] 2.2 Ομάδες αντιβιοτικών Υπάρχουν πολλές ομάδες αντιβιοτικών (Πίν. 2.1). Κάθε ομάδα αντιβιοτικών δρα με συγκεκριμένο τρόπο σε συγκεκριμένο στόχο μέσα στο μικροβιακό κύτταρο (Πίν. 2.2). Επίσης κάθε ομάδα αντιβιοτικών ή καλύτερα κάθε αντιβιοτικό διαθέτει συγκεκριμένη φαρμακοκινητική, που περιγράφει τα τμήματα του ανθρώπινου σώματος στα οποία εισέρχεται και τις συγκεντρώσεις που πετυχαίνει σε αυτά. Επίσης κάθε ομάδα αντιβιοτικών ή καλύτερα κάθε αντιβιοτικό έχει συγκεκριμένο φάσμα, δηλαδή καταστρέφει συγκεκριμένες ομάδες μικροοργανισμών. Έτσι η πενικιλίνη αναστέλλει τον στρεπτόκοκκο όχι όμως το E. coli, ενώ η αμπικιλλίνη αναστέλλει το E coli όχι όμως την ψευδομονάδα. [4] ΠΙΝΑΚΑΣ 2.1: Κυριότερες ομάδες αντιβιοτικών [4] [17]

18 Η δραστικότητα των αντιβιοτικών κατά του μικροβίου που απομονώθηκε από κάποιον ασθενή ελέγχεται με μια εργαστηριακή, μικροβιολογική, τεχνική, το αντιβιόγραμμα (Σχήμα 2.1). Σε κάθε μικροοργανισμό ελέγχουμε προφανώς μόνο τα αντιβιοτικά που περιλαμβάνονται στο φάσμα του. Με τον όρο μικροβιακή αντίσταση ενός μικροοργανισμού, έναντι ενός η περισσοτέρων αντιβιοτικών, εννοείται η ικανότητα του μικροοργανισμού να εξουδετερώνει, με διάφορους μηχανισμούς, τη δράση του αντιβιοτικού εναντίον του. Αυτό επιτυγχάνεται είτε με την αλλαγή της μεταβολικής αλυσίδας, η οποία αποτελεί το σημείο εκδήλωσης της δράσης του αντιβιοτικού, είτε με την παραγωγή ενζύμων που διασπούν το αντιβιοτικό. Οι μεταβολές αυτές είναι μόνιμες, αφού πρόκειται για αλλαγές που μεταβιβάζονται στις επόμενες γενεές. Πολλές φορές η αντίσταση που αποκτιέται έναντι ενός αντιβιοτικού αφορά και σε άλλα αντιβιοτικά που διαθέτουν τον ίδιο μηχανισμό δράσης. Το φαινόμενο αυτό αποκαλείται διασταυρούμενη αντίσταση. Τέτοια αντίσταση παρατηρείται π.χ. μεταξύ των αντιβιοτικών της ομάδας των τετρακυκλινών ή των μακρολιδίων. Η κατάσταση αυτή οφείλεται σε αλλαγές στο γενετικό υλικό του μικροοργανισμού που είναι είτε μεταλλαγές σε κάποιο ή κάποια γονίδια ή, συνηθέστερα, σε εμπλουτισμό με το νέο(α) γονίδιο(α) (Πίν. 2.3) μέσω της «μόλυνσης» του μικροοργανισμού με πλασμίδια, μεταθετά στοιχεία, ινεγρόνια, φάγους και άλλων. [4] Σχήμα 2.1: Το αντιβιόγραμμα [4] [18]

19 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.3: Είδη πρόσθετου γενετικού υλικού στο βακτηριακό κύτταρο [4] β λακτάμες Η ομάδα αυτή περιλαμβάνει ουσίες οι οποίες περιέχουν στο μόριο τους τον πυρήνα της β λακτάμης. Είναι μια από τις σημαντικότερες ομάδες αντιβιοτικών τόσο από ιατρική όσο και από ιστορική άποψη. Στα αντιβιοτικά της β λακτάμης ανήκουν οι πενικιλίνες, οι κεφαλοσπορίνες και οι σεφαμυκίνες που είναι όλα χρήσιμα αντιβιοτικά στην ιατρική. Οι πενικιλίνες και οι κεφαλοσπορίνες συνιστούν πάνω από το 50% του συνόλου των αντιβιοτικών που παράγονται και χρησιμοποιούνται παγκοσμίως. [6] Πενικιλίνες Τα αντιβιοτικά της πενικιλίνης (penicillin, PCN, pen) έχουν μεγάλη θεραπευτική, αλλά και ιστορικά σημασία για τον τομέα της φαρμακευτικής και των ιατρικών επεμβάσεων για τη θεραπεία νόσων οι οποίες αποδεκάτισαν εκατομμύρια ανθρώπους στους προηγούμενους αιώνες, όπως η σύφιλη, η γονόρροια και πλήθος άλλων μολυσματικών ασθενειών, που προκαλούνταν από σταφυλόκοκκους και στρεπτόκοκκους. Οι πενικιλίνες αποτελούν τα πλέον διαδεδομένα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται ευρύτατα μέχρι και σήμερα και συνεχής είναι η έρευνα για νέα βελτιωμένα παράγωγά τους. [6] [19]

20 Σχήμα 2.2: Γενικός τύπος πενικιλινών και αρίθμηση των θέσεων των δακτυλίων στην κατά IUPAC ονοματολογία (σε παρενθέσεις: η «παραδοσιακά» αρίθμηση που ακολουθείται για τις πενικιλίνες στη φαρμακευτική χημεία) [6] Τετρακυκλίνες Οι τετρακυκλίνες θεωρούνται ως τα πρώτα αντιβιοτικά ευρέος φάσματος αν και σήμερα η χρήση τους είναι περιορισμένη για λοιμώξεις από συνήθη βακτήρια λόγω ανάπτυξης αντοχής. Οι τετρακυκλίνες και τα αντιβιοτικά β λακτάμης είναι οι δύο σημαντικότερες ομάδες αντιβιοτικών ουσιών στη θεραπευτική ιατρική. Οι τετρακυκλίνες χρησιμοποιούνται ευρέως και στην κτηνιατρική, σε ορισμένες μάλιστα χώρες χρησιμοποιούνται ως πρόσθετα διατροφής στα ορνιθοτροφεία και χοιροτροφεία. Η εκτεταμένη χρήση κλινικά σημαντικών αντιβιοτικών σε μη σε ιατρικές εφαρμογές είχε ως συνέπεια την ανάπτυξη πολλών στελεχών που εμφανίζουν αντοχή στα εν λόγω αντιβιοτικά. Έτσι η χρήση τους σήμερα αποθαρρύνεται σε τέτοιες εφαρμογές.[6] Μακρολίδες Οι μακρολίδες ανήκουν στα βακτηριοστικά φάρμακα, έχουν ευρύ αντιμικροβιακό φάσμα αναστέλλοντας την πρωτεϊνοσύνθεση των βακτηρίων αφού εμποδίζουν τη μεταφορά ή και τη μετάθεση των πεπτιδίων. Το γνωστότερο αντιβιοτικό είναι η ερυθρομυκίνη Αμινογλυκοσίδες Τα αντιβιοτικά αυτά είναι βακτηριοκτόνα για τα αερόβια βακτήρια και ορισμένα από αυτά έχουν και αντιφυματική δράση. Οι αμινογλυκοσίδες περιέχουν αμινοσάκχαρα που συνδέονται μεταξύ τους με γλυκοσιτικό δεσμό. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν χρήσιμα αντιβιοτικά, μεταξύ των οποίων η στρεπτομυκίνη και οι συγγενικές με αυτήν καναμυκίνη, γενταμυκίνη και νεομυκίνη Κινολόνες Οι κινολόνες είναι συνθετικά αντιβιοτικά που δρουν στις λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος. Τα νεότερα μέλη της ομάδας είναι πολύ δραστικά σε συστηματικές λοιμώξεις. [20]

21 2.2.6 Γλυκοπεπτίδια Πρόκειται για μια μεγάλη ομάδα ουσιών που παράγονται από ακτινομύκητες και αποτελούνται από μεγάλα κυκλικά μόρια με αμινοξέα ενωμένα με σάκχαρα. Ανήκουν στα βακτηριοκτόνα αντιβιοτικά και δρουν αναστέλλοντας τη βιοσύνθεση του πεπτιδογλυκανίου του κυτταρικού τοιχώματος των βακτηρίων Λινκοζαμίδες Πρόκειται για αντιβιοτικά που αναστέλλουν την πρωτεϊνοσύνθεση παρεμβαίνοντας στη μεταφορά των πεπτιδίων Σουλφοναμίδες Πρόκειται για βακτηριοστατικά αντιβιοτικά του φυλλικού οξέος των μικροβίων. 2.3 Μηχανισμοί δράσης των αντιβιοτικών Προκειμένου ο αντιμικροβιακός παράγοντας να εμποδίσει την ανάπτυξη του μικροοργανισμού θα πρέπει να αλληλοεπιδράσει με κάποια ζωτικής σημασίας δομή του βακτηριακού κυττάρου ή να σταματήσει την διεξαγωγή κάποιας μεταβολικής οδού. Διακρίνονται 4 μηχανισμοί μέσω των οποίων τα αντιβιοτικά φάρμακα επιτυγχάνουν αυτές τις λειτουργίες: Αναστολή της λειτουργίας της μεμβράνης. Η μεμβράνη των βακτηρίων διασπάται περισσότερο εύκολα από αυτήν των κυττάρων των ανώτερων οργανισμών, υπό την επίδραση ειδικών παραγόντων. Αυτή η διαταραχή στην μεμβράνη οδηγεί σε διαφυγή μακρομορίων και ιόντων, με αποτέλεσμα το θάνατο του κυττάρου. Αναστολή της πρωτεϊνοσύνθεσης. Μερικά από τα αντιβιοτικά αυτής της κατηγορίας έχουν την ικανότητα διάκρισης των προκαρυωτικών (βακτηριακών) και ευκαρυωτικών ριβοσωμάτων, και να προσδένονται σε ειδικούς υποδοχείς στα ριβοσώματων των προκαρυωτών (βακτηρίων). Με αυτό τον τρόπο παρεμποδίζουν την εκτέλεση ορισμένων βημάτων της πρωτεϊνοσύνθεσης με αποτέλεσμα να παράγονται μη-λειτουργικές πρωτεΐνες. Αναστολή της σύνθεσης νουκλεϊκών οξέων. Ο πολλαπλασιασμός των κυττάρων απαιτεί τον διπλασιασμό του γενετικού υλικού τους. Αντιβιοτικά όπως οι κινολόνες επιδρούν σε ένζυμα που είναι απαραίτητα για το διαχωρισμό της διπλής έλικας του DNA. Άλλα αντιβιοτικά περιορίζουν τη σύνθεση του RNA με το να επεμβαίνουν στη λειτουργικότητα της DNA- εξαρτώμενης RNA πολυμεράσης. [21]

22 Αναστολή της σύνθεσης του κυτταρικού τοιχώματος. Σε αντίθεση με τα ζωικά κύτταρα, τα βακτηριακά κύτταρα περιβάλλονται από κυτταρικό τοίχωμα. Βλάβες στο κυτταρικό τοίχωμα οδηγούν σε λύση του κυττάρου και θάνατο. Η πεπτιδογλυκάνη αποτελεί ένα μοναδικό συστατικό του κυτταρικού τοιχώματος των βακτηρίων, που δεν απαντάται στους ευκαρυώτες (π.χ. ζωικά κύτταρα). Αντιβιοτικά όπως οι κεφαλοσπορίνες, που ανήκουν στις β-λακτάμες και είναι αποτελούν μια από τις σημαντικότερες ομάδες αντιβιοτικών, εμποδίζουν τη σύνθεση του κυτταρικού τοιχώματος των βακτηρίων, αποτρέποντας τη διασταυρούμενη σύνδεση των αλυσίδων της πεπτιδογλυκάνης του κυτταρικού τοιχώματος. [1],[5],[6] ΠΙΝΑΚΑΣ 2.2: Μηχανισμοί δράσης αντιβιοτικών [4] 2.4 Χρήση αντιβιοτικών Αναμφίβολα η εμφάνιση των πρώτων αντιβιοτικών σουλφαναμιδών, πενικιλίνης και στρεπτομυκίνης ήταν μια επανάσταση στη θεραπεία των λοιμώξεων και πολλοί πίστεψαν ότι η λοίμωξη θα εκλείψει σαν κλινική οντότητα. Η πάροδος όμως του χρόνου έδειξε τις δυνατότητες, τις ωφέλειες, αλλά και τους περιορισμούς της αντιμικροβιακής θεραπείας. Τα μικρόβια επέδειξαν μια πραγματικά καταπληκτική ικανότητα να αποφεύγουν, αντιμετωπίζουν ή εξουδετερώνουν την έφοδο των αντιβιοτικών. Η μορφή των λοιμώξεων, ιδιαίτερα των νοσοκομειακών, έχει ουσιωδώς αλλάξει. Το γεγονός αυτό οφείλεται στις νέες χειρουργικές επεμβάσεις, στη χρήση διαφόρων συσκευών και εργαλείων, στη χορήγηση φαρμάκων που παραβλάπτουν την ικανότητα του ασθενούς να αντιμετωπίζει τη λοίμωξη (ανοσοκατασταλτικά, κλπ.). Η χρήση των αντιβιοτικών συχνά διαταράσσει τη λεπτή μικροβιακή οικολογία του σώματος, επιτρέποντας την εμφάνιση άλλων μικροβίων ή ανθεκτικών στελεχών και ενίοτε αρχίζει νέα λοίμωξη χειρότερη από την αρχική. [22]

23 Κανένα από τα αντιμικροβιακά φάρμακα δεν είναι ελεύθερο παρενεργειών. Δεν θεραπεύονται όλες οι λοιμώξεις με αντιμικροβιακά φάρμακα. Δεν υπάρχει φάρμακο για τις περισσότερες ιώσεις και ορισμένες παρασιτώσεις. Οι λοιμώξεις που συνδέονται με ξένα σώματα, πυώδεις συλλογές ή μαζική νέκρωση ιστών αντιμετωπίζονται καλύτερα χειρουργικά (με επιβοηθητική την αντιβίωση). Στη χορήγηση αντιμικροβιακών φαρμάκων πρέπει να λαμβάνονται υπόψη η γενική κατάσταση του ασθενούς, η θέση της λοίμωξης, οι υποκείμενες νόσοι, καθώς και η ηπατική και η νεφρική λειτουργία. Είναι λάθος να χορηγούνται τα αντιβιοτικά σαν «αντιπυρετικά» και μάλιστα όσο ψηλότερος είναι ο πυρετός, τόσο να χορηγείται το «ισχυρότερο» ή «νεότερο» αντιβιοτικό. Ο κλινικός γιατρός θα πρέπει να γνωρίζει την ερμηνεία των αποτελεσμάτων των δοκιμασιών ευαισθησίας των μικροβίων στα αντιβιοτικά. Επίσης είναι σημαντικό να είναι ενήμερος για την αντοχή μικροβίων στο νοσοκομείο του, ώστε να μπορεί να διαλέξει εμπειρικά αντιβιοτικά σε επείγουσες καταστάσεις. Τα αιτία αποτυχίας της αντιβίωσης μπορεί να προέρχεται από το παθογόνο μικρόβιο, τον ασθενή, το αντιβιοτικό ή το θεράποντα ιατρό. [1],[4] 2.5 Γενικές ιδιότητες αντιβιοτικών 1. Εκλεκτική τοξικότητα: Βασική ιδιότητα των αντιμικροβιακών φαρμάκων είναι η εκλεκτική δράση τους επί των μικροβίων, χωρίς να παραβλάπτουν τη λειτουργία των κυττάρων του μεγαλοοργανισμού. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο βιολογικός στόχος δράσης των αντιβιοτικών λείπει από τα κύτταρα του μεγαλοοργανισμού. Από τα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται μόνο τα β λακταμικά παρουσιάζουν σαφή εκλεκτική τοξικότητα, ενώ άλλα εμφανίζουν επαρκή εκλεκτικότητα για την καταπολέμηση των λοιμώξεων. 2. Φάσμα δράσης: Τα αντιβιοτικά αναστέλλουν την ανάπτυξη ή καταστρέφουν διάφορα παθογόνα μικρόβια, κυρίως βακτήρια, και λιγότερο ευκαρυωτικούς μικροοργανισμούς, όπως μύκητες, πρωτόζωα και έλμινθες Ευρέος φάσματος είναι αντιβιοτικά (τετρακυκλίνες, χλωραμφαινικόλη, ημισυνθετικές πεινικιλλίνες, κεφαλοσπορίνες, σουλφοναμίδες, αμινογλυκοσίδες) που δρουν σε Gram θετικά και Gram αρνητικά βακτήρια, μυκοπλάσματα, χλαμύδια κ.ά Στενό αντιμικροβιακό φάσμα έχουν τα αντιβιοτικά, που δρουν σε περιορισμένο είδος μικροβίων. Παράδειγμα η πενικιλίνη και λινκομυκίνη, που δρουν μόνο σε Gram θετικά, ή η αζτρεονάμη, πολυμυξίνη, μεκιλλινάμη, ναλιδιξικό οξύ, που δρουν μόνο σε Gram αρνητικά βακτήρια. 3. Τρόπος δράσης: Τα αντιβιοτικά δυνατόν να προκαλούν τον θάνατο των μικροβίων ή απλώς να αναστέλλουν τον πολλαπλασιασμό τους: [23]

24 3.1. Μικροβιοκτόνα. Λέγονται τα αντιβιοτικά που προκαλούν γρήγορα το θάνατο των μικροβίων. Διαχωρίζονται σε βακτηριοκτόνα ή μυκητοκτόνα, ανάλογα με τα είδη των μικροοργανισμών που δρουν. Στα βακτηριοκτόνα υπάγονται οι πενικιλλίνες, κεφαλοσπορίνες, αμινογλυκοσίδες, βανκομυκίνη, πολυμυξίνες κ.ά Μικροβιοστατικά. Τα αντιβιοτικά αυτά προκαλούν αναστολή της ανάπτυξης των μικροβίων. Ανάλογα με το είδος του μικροοργανισμού διακρίνονται και εδώ σε βακτηριοστατικά ή μυκητοστατικά. Στα βακτηριοστατικά υπάγονται οι σουλφοναμίδες, τετρακυκλίνες, χλωραμφαινικόλη, ερυθρομυκίνη, κλινταμυκίνη κ.ά Στην περίπτωση που χορηγούνται μικροβιοστατικά, ο θάνατος των μικροοργανισμών επέρχεται με τους μηχανισμούς άμυνας του μεγαλοοργανισμού. Γι αυτό σε ασθενείς με μειωμένη άμυνα (κακοήθεις νόσοι, λήψη ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων) και σε πολύ σοβαρές, όπως βακτηριακή ενδοκαρδίτιδα, προτιμάται η χορήγηση μικροβιοκτόνων Ορισμένα βακτηριοστατικά, σε υψηλές συγκεντρώσεις και ανάλογα με το μικρόβιο, μπορούν να ασκούν βακτηριοκτόνο δράση. Το τελικό αποτέλεσμα εξαρτάται από τη συγκέντρωση του φαρμάκου και τον αριθμό, το είδος και τη μεταβολική κατάσταση (αναπτυσσόμενος ή στατικός πληθυσμός) των μικροοργανισμών. Για παράδειγμα, βρέθηκε ότι η χλωραμφαινικόλη μπορεί να είναι βακτηριοκτόνος έναντι μερικών βακτηρίων (πνευμονιόκοκκος, αιμόφιλος της γρίπης, μηνιγγιτιδόκοκκος) και βακτηριοστατική έναντι άλλων (χρυσίζων σταφυλόκοκκος, εντεροβακτηριοειδή). Έτσι ο διαχωρισμός μεταξύ μικροβιοκτόνων και μικροβιοστατικών αντιβιοτικών δεν είναι σαφής. [1],[3] 2.6 Παρενέργειες αντιβιοτικών Κίνδυνοι από κατάχρηση αντιβιοτικών Οι πιθανές παρενέργειες από τη χρήση των αντιβιοτικών είναι ποικίλες και εξαρτώνται από τα χρησιμοποιούμενα αντιβιοτικά και τους μικροβιακούς μικροοργανισμούς που στοχεύουν. Τα δυσμενή αποτελέσματα μπορούν να κυμανθούν από τον πυρετό και τη ναυτία έως σημαντικές αλλεργικές αντιδράσεις, που στην πιο αθώα τους μορφή εκδηλώνονται με κάποιο δερματικό εξάνθημα και φαγούρα και στην πιο σοβαρή με αλλεργικό αναφυλακτικό σοκ που μπορεί να είναι θανατηφόρο. Άλλες παρενέργειες είναι οι βλάβες των νεφρών, του συκωτιού, του αίματος και των νεύρων. Επίσης μια σχετιζόμενη με τα αντιβιοτικά καταστροφή του αυτόχθονου πληθυσμού των βακτηρίων που κανονικά υπάρχουν ως συστατικά της κανονικής κολπικής χλωρίδας, μπορεί να εμφανιστεί και μπορεί να οδηγήσει σε υπεραύξηση των μυκήτων στην περιοχή. Μια άλλη σχετιζόμενη με τη χρήση παρενέργεια, είναι η μείωση ή/και καταστροφή του αυτόχθονου πληθυσμού προβιοτικών βακτηρίων που κανονικά συνυπάρχουν στο ανθρώπινο έντερο και βοηθούν στην πέψη των τροφών. [1],[2] ΑΝΑΦΟΡΕΣ 1. Νίκος Ι. Λεγάκης Τάσος Η. Περόγαμβρος (1990), «Αντιβιοτικά», Κεφάλαιο 1, Αθήνα 2. Kucers, A., and N. McK Bennett. (1987), The Use of Antibiotics, 4 th ed. Heinemann, London [24]

25 3. Reiner (1982), R. Antibiotics: An introduction. Ed. Roche, Basle, Switzerland 4. Αλκιβιάδης Βατόπουλος (2010), «Η μικροβιακή αντοχή στα αντιβιοτικά. "Ένα σημαντικό άγνωστο πρόβλημα της δημόσιας υγείας», Καθηγητής Μικροβιολογίας, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας 5. Γ. Φασουλάκης (2007), «Ανασκόπηση της παρουσίας του γίγνεσθαι και των επιδράσεων των αντιβιοτικών στο περιβάλλον», Μεταπτυχιακή Εργασίας Ειδίκευσης, τμήμα Χημείας, Παν. Κρήτης 6. Θανάσης Βαλαβανίδης, Κωνσταντίνος Ευσταθίου, (Ιούλιος Αύγουστος 2012), Η χημική ένωση του μήνα, Ιστοσελίδα « Τελευταία επίσκεψη: 09/12/2015 [25]

26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΑΝΤΟΧΗ ΤΩΝ ΜΙΚΡΟΒΙΩΝ ΣΤΑ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΑ Η χρήση των αντιβιοτικών, παράλληλα με τη δραματική βελτίωση στην πορεία των λοιμώξεων, είχε σα συνέπεια να αναπτυχθεί αντοχή σε πολλά βακτηριακά είδη. Η βακτηριακή αντοχή στα αντιβιοτικά σχετίζεται με την ευρεία και συχνά αλόγιστη χρήση τους. Χαρακτηριστικά αναφέρεται η αυξημένη συχνότητα αντοχής των σταφυλόκοκκων στη μεθικολλίνη και τις αμινογλυκοσίδες, του γονοκόκκου στην πενικιλίνη, του αιμοφίλου της γρίπης στην αμπικιλλίνη, του πνευμονιοκόκκου στην τετρακυκλίνη, πενικιλλίνη και ερυθρομυκίνη, και των Gram αρνητικών βακτηριδίων (ψευδομονάδας και αυτών που ανήκουν στην ομάδα Klebsiella Enterobacter Serratia) στα β λακταμικά αντιβιοτικά και τις αμινογλυκοσίδες. Τα προβλήματα, που συνεπάγεται η αύξηση της βακτηριακής αντοχής στα αντιβιοτικά, αναφέρονται στις λοιμώξεις που παρατηρούνται στους νοσοκομειακούς, αλλά και εξωνοσοκομειακούς αρρώστους, και σχετίζονται με τη βαρύτητα, το είδος και τη συχνότητα των λοιμώξεων αυτών. 3.1 Μηχανισμοί ανάπτυξης της αντοχής Η αντοχή των μικροβίων στα αντιβιοτικά επέρχεται κατόπιν μεταβολής της δομής του DNA του κυττάρου. Η μεταβολή αυτή καλείται μεταλλαγή (μετάλλαξη). Η μεταβολή του γενετικού υλικού μπορεί να γίνει με αλλαγή της δομής του χρωμοσωματικού DNA ή με την απόκτηση εξωχρωμοσωματικού DNA. Η απόκτηση εξωχρωμοσωματικού DNA είναι αποτέλεσμα ανταλλαγής γενετικού υλικού. Από βιοχημική άποψη, η αντοχή μπορεί να εκφράζεται με αλλαγή του βιολογικού στόχου δράσεως των αντιβιοτικών, με παραγωγή ενζύμων που υδρολύουν, τροποποιούν ή παγιδεύουν τα αντιβιοτικά και τέλος με ελαττωμένη διαπερατότητα. [1] 3.2 Μεταλλαγή του DNA Η μεταλλαγή του DNA αφορά το χρωμοσωματικό DNA. Τροποποιείται το γενετικό υλικό, ώστε ο μικροοργανισμός να καθίστανται ανθεκτικός στη δράση των αντιβιοτικών. Παλαιότερα είχε συζητηθεί σε έκταση κατά πόσο τα μεταλλαγμένα στελέχη, τα ανθεκτικά στα αντιβιοτικά, είχαν προέλθει από τη δράση των αντιβιοτικών. Σήμερα είναι παραδεκτό ότι οι μεταλλαγές που οδηγούν σε ανθεκτικά στελέχη επιτελούνται κάτω από την επίδραση μεταλλαξιογώνων παραγόντων από το περιβάλλον και είναι τυχαία συμβάντα. Οι μεταλλαγές αυτές συμβαίνουν σπάνια σε μια μικροβιακή καλλιέργεια και είναι συνήθως της τάξης 1 ανά 10 6 κυτταρικές διαιρέσεις. Η επίδραση των αντιβιοτικών ευνοεί την ανάπτυξη των ανθεκτικών αυτών στελεχών με το βιολογικό φαινόμενο της επιλογής. Οι χρωμοσωματικές μεταλλαγές μπορεί να προκαλούν αντοχή σε ένα μόνο αντιβιοτικό, σε μια ομάδα χημικά συγγενών αντιβιοτικών ή σε αντιβιοτικά που ανήκουν σε διαφορετικές από χημική άποψη ομάδες. Η χρωμοσωματική αντοχή είναι συνήθως χαμηλού επιπέδου. Για να αναπτυχθεί [26]

27 σημαντική αντοχή του τύπου αυτού χρειάζονται συνήθως επανειλημμένες μεταλλαγές, αλλά είναι δυνατόν, όπως συμβαίνει με τη στρεπτομυκίνη, και μια μεταλλαγή μόνο να επιφέρει αντοχή υψηλού επιπέδου. Τα μεταλλαγμένα στελέχη χαρακτηρίζονται γενικά από μικρό ρυθμό πολλαπλασιασμού, με συνέπεια να μη μπορούν να ανταγωνιστούν τα φυσικά στελέχη. Γι αυτό λόγο αυτό αποκαλύπτονται δύσκολα, εκτός εάν με τη δράση των αντιβιοτικών ανασταλούν τα ευαίσθητα στελέχη. Ο πολλαπλασιασμός των ανθεκτικών στελεχών, κάτω από την εκλεκτική πίεση που ασκείται από τα χορηγούμενα αντιβιοτικά, επιτυγχάνεται και πάλι μόνο στις περιοχές όπου οι ανοσολογικοί μηχανισμοί δεν είναι επαρκείς για να τα καταπολεμήσουν. Τα στελέχη αυτά μπορούν να προκαλέσουν συστηματικές λοιμώξεις (ευκαιριακές) μόνο όταν ελαττωθεί πολύ η άμυνα του μεγαλοοργανισμού. Χρωμοσωματική αντοχή στα αντιβιοτικά, και γενικά στα αντιμικροβιακά φάρμακα, παρατηρείται στα βακτήρια, τους μύκητες και τα πρωτόζωα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα για τα βακτήρια είναι η αντοχή του κολοβακτηριδίου και του μυκοβακτηριδίου της φυματιώσεως στην στρεπτομυκίνη, του γονοκόκκου και του πνευμονιοκόκκου στην πενικιλίνη. [1] 3.3 Μεταβίβαση του DNA Η αντοχή ενός μικροοργανισμού σ ένα ή περισσότερα αντιβιοτικά είναι δυνατόν να μεταβιβαστεί σε άλλους μικροοργανισμούς που είναι αρχικά ευαίσθητοι, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να καθίστανται ανθεκτικοί. Δεδομένου ότι η αντοχή είναι κωδικογραφημένη στο DNA του κυττάρου, η μεταβίβασή της είναι ταυτισμένη με τη μεταφορά DNA. Η μεταφορά μπορεί να αφορά το πλασμιδιακό ή το χρωμοσωματικό DNA. Τρεις μηχανισμοί μεταβίβασης έχουν πιστοποιηθεί: η σύζευξη, η μεταγωγή και η μεταμόρφωση. Σύζευξη: Η μεταβίβαση γενετικού υλικού γίνεται με τα πλασμίδια και αποτελεί το κυριότερο μηχανισμό μεταβίβασης αντοχής στα κλινικά στελέχη. Η αντοχή αυτή συχνά αφορά περισσότερα του ενός αντιβιοτικά, γι αυτό καλείται και πολλαπλή μεταβιβάσιμη αντοχή ή πολλαπλή μολυσματικά αντοχή. Μεταγωγή: Μεταβίβαση γενετικού υλικού από ένα μικροβιακό καλλιέργημα σε άλλο μπορεί να γίνει και με βακτηριοφάγους. Ο βακτηριοφάγος ενσωματώνεται σε ένα ορισμένο σημείο του χρωμοσώματος (περιορισμένη μεταγωγή) ή σε οποιοδήποτε σημείο αυτού (γενικευμένη μεταγωγή). Μετά την ενσωμάτωση, είναι πιθανό να αποκολληθεί από το χρωμόσωμα, συμπαρασύροντας ένα κομμάτι από αυτό, να βγει από το κύτταρο, να εισέλθει σε άλλο κύτταρο και να ενσωματωθεί στο χρωμόσωμά του. Το κομμάτι του χρωμοσώματος που μεταφέρεται, ανασυνδυάζεται τελικά με αυτό του κυττάρου, που δέχτηκε τον βακτηριοφάγο. Κατ αυτόν τον τρόπο, το κύτταρο δέκτης αποκτά ιδιότητες που δεν είχε προηγουμένως. Ο μηχανισμός αυτός, παρόλο που είναι δυνατός, δε φαίνεται να συμβάλλει σημαντικά στην επίκτητη αντοχή των [27]

28 παθογόνων βακτηρίων. Θεωρείται όμως πιθανό, ότι συμβάλλει αποφασιστικά στην ανταλλαγή γενετικού υλικού μεταξύ των βακτηρίων του εδάφους. Μεταμόρφωση: Με τον όρο αυτό περιγράφεται η μεταφορά εξωγενούς χρωμοσωματικού DNA από το ένα κύτταρο στο άλλο. Η ενσωμάτωση του DNA στο κύτταρο δέκτη γίνεται μόνο όταν προέρχεται από συγγενή μικροοργανισμό, καθόσον λειτουργούν μηχανισμοί αποκλεισμού στην περίπτωση που το DNA προέρχεται από μη συγγενή είδη. Το φαινόμενο της μεταμόρφωσης έχει παρατηρηθεί σε παθογόνους μικροοργανισμούς, όπως πνευμονιόκοκκο, χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο και σε διάφορα είδη αιμοφίλων και ναϊσσεριών. Η μεταμόρφωση έχει μελετηθεί in vitro, αλλά πιστοποιήθηκε ότι λαμβάνει χώρα και in vivo. [1] 3.4 Βιοχημικοί μηχανισμοί αντοχής Αδρανοποίηση των αντιβιοτικών Η παραγωγή ενζύμων, με τα οποία διασπώνται ή τροποποιούνται τα αντιβιοτικά, αποτελεί τον πιο συνηθισμένο μηχανισμό μικροβιακής αντοχής. Οι β λακταμάσες των βακτηρίων μπορούν να διασπάσουν τα β λακταμικά αντιβιοτικά με υδρόλυση του β λακταμικού δακτυλίου. Έτσι τα β λακταμικά αντιβιοτικά δεν μπορούν να συνδεθούν με ειδικές πρωτεΐνες στόχους που βρίσκονται στην κυτταρική μεμβράνη. Η παρουσία β λακταμάσης πιστοποιήθηκε αρχικά σε στελέχη Staphylococcus aureus, λίγο καιρό μετά την εφαρμογή των πενικιλινών. Σήμερα οι περισσότεροι, κλινικά σημαντικοί, μικροοργανισμοί θεωρείται ότι παράγουν β λακταμάσες. Μερικά Gram αρνητικά βακτήρια έχουν τη δυνατότητα να παράγουν αυξημένες ποσότητες β λακταμασών, όταν διεγερθούν από διάφορα β λακταμικά αντιβιοτικά. Η παραγωγή τέτοιων μεγάλων ποσοτήτων ενζύμων πολλές φορές προστατεύει τα βακτήρια από το αντιβιοτικό που προκαλεί την επαγωγή, καθώς και από άλλα συγγενή αντιβιοτικά. Πρόσφατα έχει προταθεί ένας νέος μηχανισμός δράσης επαγώγιμων β λακταμασών. Οι επαγώγιμες β λακταμάσες δεν υδρολύουν τα β λακταμικά αντιβιοτικά, αλλά ενούμενες με αυτά, με τη μορφή «παγίδας», παρεμποδίζουν την σύνδεσή τους με το στόχο τους. Τα β λακταμικά αντιβιοτικά πολλές φορές συνδυάζονται με αναστολείς των β λακταμασών, όπως βουλανικό οξύ και σουλβακτάμη. Οι ουσίες αυτές έχουν μεγαλύτερη χημική συγγένεια με τις β λακταμάσες σε σύγκριση με τα β λακταμικά αντιβιοτικά, με αποτέλεσμα να συνδέονται επιλεκτικά με τα ένζυμα αυτά. Τα β λακταμικά αντιβιοτικά είναι τελικά ελεύθερα να συνδεθούν με το στόχο τους, χωρίς προηγουμένως να υδρολυθούν. [1] Αλλαγή βιολογικού στόχου δράσεως Στην περίπτωση αυτή τα αντιβιοτικά συγκεντρώνονται σε ενεργό μορφή στα σημεία δράσεως τους, αλλά λόγω αλλαγής διαμορφώσεως των τελευταίων, δεν μπορούν να δράσουν. Τυπικό παράδειγμα αποτελεί η αντοχή των βακτηρίων στις μακρολίδες, καθώς επίσης και στη στρπρομυκίνη, όπου τα αντιβιοτικά δεν μπορούν να δράσουν, λόγω μεταβολής της δομής των ριβοσωμάτων με τα οποία ενώνονται. [28]

29 Η αντοχή των σταφυλλοκόκκων στη μεθικιλλίνη, οφείλεται σε αλλαγή των πενικιλο δεσμευτικών πρωτεϊνών, που βρίσκονται στην κυτταροπλασματική μεμβράνη και με τις οποίες ενώνεται για να δράσει. Τέτοια αντοχή στην πενικιλίνη έχει αναφερθεί επίσης για τον πνευμονιόκκο και το γονόκοκκο. Η αντοχή των Gram αρνητικών βακτηριδίων στην τριμεθοπρίμη έχει αποδειχθεί, επίσης, ότι μπορεί να οφείλεται σε αλλαγή του ενζύμου διϋδροφυλλική αναγωγάση. Το γεγονός αυτό έχει σαν συνέπεια να μην αναστέλλεται το παραπάνω ένζυμο από την τριμεθοπρίμη. [1],[2] Ελαττωμένη κυτταρική διαπερατότητα Η ελαττωμένη κυτταρική διαπερατότητα ενοχοποιείται συχνότερα τα τελευταία χρόνια, σαν αποφασιστικός παράγοντας για την έκφραση της αντοχής των βακτηρίων. Τα Gram θετικά βακτηρίδια είναι ανθεκτικά στην πολυμυξίνη και λιγότερο ευαίσθητα, σε σύγκριση με τα Gram αρνητικά βακτήρια, στις αμινογλυκοσίδες. Η ελαττωμένη κυτταρική διαπερατότητα, σαν επίκτητος μηχανισμός αντοχής, έχει σημασία μόνο για τα Gram αρνητικά βακτηρίδια. Το δεδομένο αυτό απορρέει από την ειδική δομή του κυτταρικού τοιχώματος στα βακτήρια αυτά. Από τα στοιχεία του κυτταρικού τοιχώματος των Gram αρνητικών βακτηριδίων κρίσιμο ρόλο για την κυτταρική διαπερατότητα έχει η εξωτερική μεμβράνη. Η εξωτερική μεμβράνη, που αποτελείται κυρίως από λιποπολυσακχαρίτες και φωσφολιπίδια, υπαγορεύει και τη φυσική αντοχή των Gram αρνητικών βακτηριδίων στα υδρόφοβα αντιβιοτικά (όπως η ερυθρομυκίνη). Ιδιαίτερη σημασία στην έκφραση του παραπάνω φαινομένου έχει η ακεραιότητα της δομής των λιποπολυσακχαριτών. Ορισμένα Gram αρνητικά βακτήρια, όπως οι λεγεωννέλες, που είναι ευαίσθητες σε υδρόφοβα αντιβιοτικά, χαρακτηρίζονται από ελλιπή δομή των λιποπολυσακχαριτών. Η αντοχή που εκφράζεται με ελαττωμένη κυτταρική διαπερατότητα είναι συνήθως χαμηλού επιπέδου και διασταυρώνεται σε αντιβιοτικά που ανήκουν σε διαφορετικές ομάδες. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις, όπου αντοχή, λόγω ελαττωμένης κυτταρικής διαπερατότητας μπορεί να αφορά ένα αντιβιοτικό της ομάδας. Τέτοια είναι η περίπτωση της θειεναμυκίνης, όπου παρατηρήθηκε ότι η αντοχή δεν επεκτείνεται στα άλλα β λακταμικά αντιβιοτικά. Όταν η ελαττωμένη κυτταρική διαπερατότητα συνυπάρχει με άλλους μηχανισμούς αντοχής τότε η αντοχή είναι πολύ υψηλή. [1],[2] Χρήση αντιβιοτικών και ανάπτυξη αντοχής Ανεξάρτητα από το γενετικό μηχανισμό της αντοχής και τη βιοχημική έκφρασής της, είναι γεγονός ότι η εμφάνισή της βρίσκεται σε στενή συνάρτηση με τη χρήση αντιβιοτικών. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα αντιμικροβιακά φάρμακα υπερχρησιμοποιούνται και όχι πάντα στις κατάλληλες [29]

30 περιπτώσεις. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι στη γενική ιατρική χρησιμοποιούνται συχνά λ.χ. αμπικιλλίνη, τετρακυκλίνες ή κο-τριμοξαζόλη για τη θεραπεία της γρίπης ή του κοινού κρυολογήματος. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται διεθνώς και οφείλεται πιθανώς στη μεγάλη ποικιλία και στη συνεχή ανανέωση του φάσματος των αντιμικροβιακών φαρμάκων. Δεδομένου, ότι οι νοσοκομειακές λοιμώξεις προκαλούνται κυρίως από ανθεκτικά μικρόβια, η ανάγκη να τεθεί σε έλεγχο η χρήση των αντιβιοτικών καθίσταται επιτακτική. Ο περιορισμός της χρήσης των αντιβιοτικών, πολλές φορές για κλινικούς λόγους, δεν είναι εύκολο πάντοτε να επιτευχθεί. Εάν αυτό καταστεί δυνατό, η αποτελεσματικότητα της μη χρησιμοποίησης ενός ή περισσότερων αντιβιοτικών για την απομάκρυνση των γόνων αντοχής από τα ανθεκτικά στελέχη δεν είναι καθόλου βέβαιη και έχουν αναφερθεί διαφορές για τα ποικίλα αντιβιοτικά, βακτηριακά είδη και μηχανισμούς αντοχής. Ωστόσο, οι περισσότεροι συμφωνούν ότι η μόνη διέξοδος για να επηρεαστεί η συχνότητα, η μεταδοτικότητα και η εξελικτική σύνθεση των γόνων που φέρουν πληροφορίες για την αντοχή, είναι η χορήγηση του κατάλληλου αντιβιοτικού στις απολύτως ενδεδειγμένες περιπτώσεις. Πιστεύεται σήμερα ότι υπάρχει σημαντικό έδαφος για τη βελτίωση του τρόπου χορήγησης των αντιβιοτικών, αναφορικά τόσο με το χρόνο όσο και με τη δοσολογία, ώστε να ελαττωθεί η εκλεκτική πίεση που ασκείται, χωρίς όμως να ελαττωθεί και το ευεργετικό αποτέλεσμα. Πρόσφατες αναφορές παρέχουν σαφείς ενδείξεις ότι μπορεί να γίνει σημαντική μείωση των αντιμικροβιακών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται στα νοσοκομεία, χωρίς συνέπειες στην έκβαση των λοιμώξεων. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία στην περίπτωση της προφυλακτικής αντιμικροβιακής θεραπείας, όπου αναφέρεται ότι η θεραπεία είναι αποτελεσματική όταν εφαρμόζεται για 5 ή λιγότερες μέρες, ενώ η συνέχισή της απλώς καταλήγει στην επιλογή ανθεκτικών μικροοργανισμών, καθώς και σε διαταραχές της φυσιολογικής χλωρίδας. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις όπου επιβάλλεται προφυλακτική χημειοθεραπεία, όπως σε χειρουργικές επεμβάσεις του χοληφόρου συστήματος, του εντέρου ή σε ιώσεις, η γνώση των μικροοργανισμών που είναι πιθανό να προκαλέσουν λοίμωξη και ο χρόνος που θα χορηγηθούν τα αντιμικροβιακά φάρμακα, έχουν τεράστια σημασία για την κατάλληλη προφυλακτική αντιμικροβιακή χημειοθεραπεία. Με τα υπάρχοντα σήμερα δεδομένα θα μπορούσαν να προταθούν ορισμένα μέτρα για την ελάττωση, στα όρια του δυνατού, των καταστροφικών συνεπειών της αλόγιστης χρήσης των αντιμικροβιακών φαρμάκων: 1) Η διδαχή στους φοιτητές και τους ειδικευόμενους της διαδικασίας χρησιμοποίησης των αντιμικροβιακών φαρμάκων θα πρέπει να συνδυάζεται με τη διδασκαλία της κλινικής μικροβιολογίας, καθώς και με τη φυσιολογία των μικροβίων και την κλινική ιατρική. Θα πρέπει να τονίζεται η ανάγκη να χρησιμοποιούνται τα κατάλληλα αντιβιοτικά, εκτός κεραυνοβόλων μορφών λοιμώξεων, μόνο όταν απομονώνεται υπεύθυνος μικροοργανισμός και γίνεται γνωστό το φάσμα ευαισθησίας του στα διάφορα αντιβιοτικά. 2) Η εκπαίδευση των γιατρών στη χρήση αντιμικροβιακών φαρμάκων πρέπει να είναι συνεχής. [30]

31 3) Θα πρέπει απαραιτήτως να συγκροτηθεί σε κάθε νοσοκομείο ειδική ομάδα εργασίας υπεύθυνη για τη χρήση των αντιβιοτικών. Η ομάδα αυτή θα βασίζεται στη συνεργασία κλινικών, εργαστηριακών και υγιεινολόγων. Ειδικότερα θα παρακολουθεί την ευαισθησία των στελεχών που προκαλούν νοσοκομειακές λοιμώξεις, θα χαράζει κατευθυντήριες γραμμές για την αντιμικροβιακή θεραπεία των λοιμώξεων και θα αναλαμβάνει την εκπαίδευση του προσωπικού των νοσοκομείων, διαδικασία που αποτελεί και τον ακρογωνιαίο λίθο της επιτυχίας του προγράμματος ελέγχου της αντιμικροβιακής θεραπείας. Τα παραπάνω έχουν ιδιαίτερη σημασία για το νοσοκομειακό χώρο, όπου απαντώνται και τα πολυανθεκτικά στελέχη, τα οποία, όπως αναμένεται, επηρεάζουν την έκβαση των σχετικών λοιμώξεων. [1] ΑΝΑΦΟΡΕΣ 1. Sanders, C.C., and B. Wiedemann (eds) (1988), New developments in resistance to β lactam antibiotics among nonfastidious Gram negative organisms. Proceedings of a Symposium Bowness on Windermere, U.K 2. Νίκος Ι. Λεγάκης Τάσος Η. Περόγαμβρος (1990), «Αντιβιοτικά», Κεφάλαιο 3, Αθήνα [31]

32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΥ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΟΥ 1. Πριν από τη χορήγηση οποιουδήποτε αντιβιοτικού φαρμάκου θα πρέπει οπωσδήποτε να διαπιστωθεί κλινικά ή και εργαστηριακά η ύπαρξη μικροβιακής λοίμωξης. Είναι δυνατό, μικροβιακή λοίμωξη σε ουδετεροπενικούς ασθενείς να μην εκδηλώνεται με πυρετική κίνηση. 2. Σε βεβαιωμένη μικροβιακή λοίμωξη, ο προσδιορισμός του κατάλληλου αντιβιοτικού βασίζεται στον αιτιοπαθογενετικό μικροβιακό παράγοντα, στον έλεγχο ευαισθησίας στα αντιβιοτικά, στη φαρμακοκινητική των αντιβιοτικών και στη γενική κατάσταση του μεγαλοοργανισμού. 4.1 Πιστοποίηση του υπεύθυνου μικροβιακού παράγοντα 1. Η ανεύρεση και ταυτοποίηση του μικροβίου είναι το πρώτο βήμα στην αντιμετώπιση της λοίμωξης. Η χρώση κατά Gram είναι ταχύτερη και απλούστερη μέθοδος και παρέχει πολλές φορές χρήσιμες και καθοριστικές πληροφορίες για τον υπεύθυνο μικροοργανισμό. Πρέπει πάντα να εκτελείται σε παθολογικά υλικά, όπως το πύον, τα ούρα, τα υγρά παρακεντήσεων. Επίσης, εξετάζονται η στιβάδα των λευκών όπου φαίνονται τα φαγοκυτταρωμένα βακτήρια σε μικροβιαιμία, τα πτύελα σε βρογχίτιδα ή πνευμονία για αναζήτηση πυοσφαιρίων και μικροβίων, τα κόπρανα όπου φαίνονται οι Gram θετικοί κόκκοι σε σταφυλοκοκκική εντεροκολίτιδα ή τα πυοσφαίρια σε σιγκέλλωση, σαλμονέλλωση, γαστρεντερίτιδα από καμπυλοβακτηρίδιο, ενώ δεν υπάρχουν πυοσφαίρια στα κόπρανα σε ιογενή γαστρεντερίτιδα, τοξική δηλητηρίαση, χολέρα. 2. Άλλες γρήγοροι μέθοδοι είναι ο προσδιορισμός αντιγόνων με ELISA ή η συγκόλληση με latex. 3. Η τελική και οριστική ταυτοποίηση του μικροβίου γίνεται με την καλλιέργεια, που πρέπει να γίνεται πριν από την έναρξη της αντιμικροβιακής θεραπείας. Όταν αρχίσει η αντιβίωση οι καλλιέργειες μπορεί να είναι στείρες, ακόμη και αν υπάρχουν ζώντα μικρόβια. 4. Ορισμένες φορές μπορεί να αρχίσει αντιμικροβιακή αγωγή πριν από τα αποτελέσματα των καλλιεργειών. Για παράδειγμα, μια ωτίτιδα σε παιδί μπορεί αν είναι ιογενής ή να οφείλεται σε ένα από τα τέσσερα βακτήρια: αιμόφιλο της γρίπης, πνευμονιόκοκκο, αιμολυτικό στρεπτόκοκκο της ομάδας Α ή Branhamella catarrhalis. [1] 4.2 Έλεγχος ευαισθησίας των μικροβίων στα αντιβιοτικά 1. Τα αντιμικροβιακά φάρμακα ασκούν πίεση για την εκλογή ανθεκτικών στελεχών. Η αντοχή μπορεί να είναι φυσική ή επίκτητη. Φυσική π.χ. είναι αντοχή των Gram θετικών στις πολυμυξίνες ή των Gram αρνητικών βακτηριδίων στην πενικιλίνη G, ερυθρομυκίνη και κλινταμυκίνη. Επίκτητη είναι η αντοχή που μεταδίδεται με πλασμίδια ή είναι αποτέλεσμα μεταλλαγών. 2. Στην ευαισθησία υπάρχουν γεωγραφικές διαφορές ή ακόμη και διαφορές μεταξύ νοσοκομείου και κοινότητας ή μεταξύ των νοσοκομείων. Η συχνότητα απομόνωσης ανθεκτικών στελεχών είναι πολύ μεγαλύτερη σε νοσοκομειακούς σε σύγκριση με τους εξωνοσοκομειακούς αρρώστους. [32]

33 3. Από τις υπάρχουσες μεθόδους ελέγχου ευαισθησίας απλούστερη είναι η μέθοδος διάχυσης σε άγαρ με δίσκους, αλλά είναι ημιποσοτική ή ποιοτική, πλην όμως χρήσιμη στην κλινική. Ακριβέστερες, αλλά πολυπλοκότερες, μέθοδοι είναι ο προσδιορισμός της ελάχιστης ανασταλτικής πυκνότητας ή ελάχιστης θανατηφόρου πυκνότητας. 4. Μερικές φορές παρατηρείται ασυμφωνία μεταξύ in vivo και in vitro αποτελεσμάτων. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να οφείλεται σε: α) αποτυχία του αντιβιοτικού να φτάσει στη θέση της λοίμωξης, β) σε μειωμένη ανάπτυξη του μικροβίου in vivo με αύξηση του χρόνου διπλασιασμού από 20 π.χ. σε 70, γ) σε ανταγωνισμό των αντιβιοτικών στη θέση της λοίμωξης, δ) σε ανάγκη χρήσης βακτηριοκτόνου αντί βακτηριοστατικού αντιβιοτικού και ε) σε ανάπτυξη αντοχής κατά τη διάρκεια της θεραπείας. 5. Μερικές φορές δεν είναι απαραίτητος ο προσδιορισμός της ευαισθησίας ορισμένων μικροβίων, όπως των στρεπτόκοκκων ομάδας Α που είναι ευαίσθητοι στις πενικιλίνες και κεφαλοσπορίνες, των μηνιγγιτιδοκόκκων που είναι ευαίσθητοι στην αμπικιλλίνη και χλωραμφαινικόλη, όλων των αναερροβίων που είναι ευαίσθητα στην πενικιλίνη G. Αυτό ίσχυε παλιότερα και για τα άλλα βακτήρια, αλλά βρέθηκαν στελέχη πνευμινιοκόκκων στη Ν. Αφρική ανθεκτικά στην πενικιλίνη, στελέχη γονόκοκκων στην Ασία και Αφρική ανθεκτικά στην πενικιλίνη και στη χλωραμφαινικόλη. [1], [2] 4.3 Ρόλος του μεγαλοοργανισμού Οι παράγοντες που απορρέουν από τον ασθενή και μπορούν να επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα και την τοξικότητα των αντιμικροβιακών φαρμάκων είναι πολλοί. Μερικοί από αυτούς είναι το ιστορικό αλλεργίας προς ορισμένα φάρμακα, η ηλικία, γενετικοί λόγοι, μεταβολικές ανωμαλίες, ή εγκυμοσύνη, η νεφρική και η υπατική λειτουργία και προπαντός η θέση της λοίμωξης, που πολλές φορές καθορίζει την δοσολογία και την οδό χορήγησης του φαρμάκου. Για να είναι δραστικό ένα αντιμικροβιακό φάρμακο πρέπει στη θέση της λοίμωξης να συγκεντρώνεται αρκετά και να είναι γενικά αποδεκτό ότι η συγκέντρωση πρέπει να είναι τουλάχιστον ίση ή μεγαλύτερη από την MIC, αν και μικρότερες συγκεντρώσεις έχουν αντιμικροβιακή δράση, που βοηθούν την άμυνα του οργανισμού. Η άμυνα του μεγαλοοργανισμού έχει καθοριστική σημασία για την έκβαση της λοίμωξης. Θεωρείται ότι η αντιμικροβιακή χημειοθεραπεία διαδραματίζει μόνο υποβοηθητικό ρόλο στην καταπολέμηση της λοίμωξης. Τα αντιβιοτικά επιδρούν κατ ευθείαν στην άμυνα του μεγαλοοργανισμού επηρεάζοντας τη χημειοταξία και τη φαγοκυττάρωση ή και τη βακτηριοκτόνο ικανότητα των φαγοκυττάρων. Η επίδραση που ασκείται στη χημειοταξία ή φαγοκυττάρωση μπορεί να είναι έμμεση: ορισμένα αντιβιοτικά προκαλούν μεταβολή της δομής του κυτταρικού τοιχώματος, διαδικασία που τα καθιστά πιο ευάλωτα στη δράση των φαγοκυττάρων. Τα β λακταμικά αντιβιοτικά δεν φαίνεται να έχουν επίδραση στη φαγοκυττάρωση ή τη χημειοταξία, αν και ορισμένες μελέτες παρέχουν ενδείξεις ότι υποανασταλτικές πυκνότητες των [33]

34 παραπάνω αντιβιοτικών επαυξάνουν την φαγοκυττάρωση σταφυλοκόκκων και στρεπτοκόκκων. [1] 4.4 Φαρμακοκινητική του αντιβιοτικού 1. Η συγκέντρωση των αντιβιοτικών στο σημείο της λοίμωξης είναι καθοριστική για την έκβαση των λοιμώξεων. 2. Η σύνδεση του φαρμάκου με τα λευκώματα του αίματος έχει σημασία για τη θεραπεία, αφού το ασύνδετο φάρμακο είναι δραστικό. Η ιδιότητα αυτή είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για τη θεραπεία συνήθως της σηψαιμίας. Αλλά το συνδεδεμένο μέρος μπορεί να αποσυνδεθεί και να ασκήσει δράση. Ιδιαίτερο πρόβλημα δημιουργείται όταν η σύνδεση του φαρμάκου με τα λευκώματα είναι σε ποσοστό μεγαλύτερο του 90%. 3. Μεγαλύτερη σημασία έχει η συγκέντρωση του φαρμάκου στους ιστούς, όπου τοπικοί παράγοντες μπορούν να δεσμεύουν, αδρανοποιούν ή αυξάνουν τη δράση του φαρμάκου. Η ικανότητα του φαρμάκου να διέρχεται τις μεμβράνες με την ιονική διάχυση εξαρτάται από τη λιποδιαλυτότητά του. Τα λιποδιαλυτά φάρμακα διέρχονται στις μεμβράνες ευκολότερα απ τα φάρμακα που διέρχονται καλά στον αιματοεγκεφαλικό φραγμό. 4. Προβληματικές περιοχές για αντιμικροβιακή θεραπεία είναι οι εκβλαστήσεις της βακτηριακής ενδοκαρδίτιδας, τα οστά και οι νεκροί ιστοί, όπου χρειάζονται μεγάλες δόσεις και μακρά θεραπεία. 5. Το πύον αδρανοποιεί μερικά φάρμακα όπως είναι οι αμινογλυκοσίδες και οι πολυμυξίνες, ενώ δεν αδρανοποιούνται η καρμπενικιλλίνη και άλλες πενικιλίνες. 6. Στη χολή συγκεντρώνονται η αμπικιλλίνη και η δοξυκυκλίνη, ενώ δεν συγκεντρώνονται οι κεφαλοσπορίνες πρώτης γενιάς και οι αμινογλυκοσίδες. 7. Τοπικές αλλαγές του ph, όπως συμβαίνει στα συστήματα και ιδίως στα ούρα, επηρεάζουν τη δράση πολλών αντιμικροβιακών φαρμάκων. 8. Σε όξινο ph ευνοείται η δράση της μεθαιναμίνης, της νιτροφουραντοΐνης,της νοβοβιοκίνης και της χλωροτετρακυκλίνης, ενώ σε αλκαλικό ph ευνοείται η δράση της ερυθρομυκίνης, της λινκομυκίνης, της κλινταμυκίνης και των αμινογλυκοσίδων. 9. Κατά τη χορήγηση αντιβιοτικών δεν πρέπει να λησμονείται η αλληλεπίδρασή τους με άλλα φάρμακα, όπως είναι τα αντιπηκτικά, τα διουρητικά, η αλκοόλη κ.ά. Με την αλληλεπίδραση μπορεί να αυξάνεται ή να μειώνεται η δράση ή η τοξικότητα των φαρμάκων. Ο μηχανισμός της αλληλεπίδρασης διαφέρει ανάλογα με τα φάρμακα και μπορεί να αφορά το μεταβολισμό τους στο ήπαρ, την απορρόφηση τους στο έντερο και από το έντερο, κλπ. 10. Η αποτελεσματικότητα της αντιβίωσης κρίνεται κυρίως από την κλινική εικόνα και το εργαστήριο συνεπικουρεί με τις καλλιέργειες και διάφορες εργαστηριακές μεθόδους, όπως ο προσδιορισμός των επιπέδων του φαρμάκου στον ορό και η βακτηριοκτόνος δράση του ορού. Δεν είναι όμως σπάνια η μη ανταπόκριση στη θεραπεία παρ όλα τα εργαστηριακά ευρήματα κι αντίστροφα. [1],[3] [34]

35 ΑΝΑΦΟΡΕΣ 1. Νίκος Ι. Λεγάκης Τάσος Η. Περόγαμβρος (1990), «Αντιβιοτικά», Κεφάλαιο 4, Αθήνα 2. Livermore D.M. (2004), The need for new antibiotics, Clin Microbiol Infect., 4:1-9. PMID: Giamarellou H. (2010), Multidrug-resistant Gram-negative bacteria: How to treat and for how long, International Journal of Antimicrobials Agents, 36: [35]

36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΑΝΤΟΧΗΣ ΤΟ ΜΙΚΡΟΒΙΩΝ ΣΤΑ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 5.1 Το πρόβλημα της ανάδυσης αντοχής στα αντιβιοτικά σήμερα Ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της σύγχρονης Ιατρικής είναι η ανάπτυξη αντιβιοτικών για τη θεραπεία θανατηφόρων ασθενειών. Όμως, η αναπόφευκτη συνέχεια ήταν η ανάδυση αντοχής στα συγκεκριμένα αντιβιοτικά. Ο Οργανισμός Παγκόσμιας Υγείας (World Health Organization, WHO) έχει αναγνωρίσει την αντίσταση στα αντιβιοτικά σαν έναν από τα τρία πιο σημαντικά προβλήματα για την ανθρώπινη υγεία. Η αντίσταση στα αντιβιοτικά έχει εξαπλωθεί επικίνδυνα σε παγκόσμιο επίπεδο. Το φαινόμενο αυτό έχει προκαλέσει ιδιαίτερη ανησυχία, διότι τα ανθεκτικά αυτά στελέχη έχουν την ικανότητα να διασπείρονται ευρέως και να προκαλούν αυξημένη θνητότητα. Ταυτόχρονα ο αριθμός των νέων παραγόμενων αντιβιοτικών είναι περιορισμένος. Ειδικά για τα Gram αρνητικά μικρόβια δεν έχουμε κάποιο νέο αντιβιοτικό. Ο ρυθμός παραγωγής νέων αντιβιοτικών έχει παρουσιάσει σημαντική μείωση τα τελευταία χρόνια, και ειδικά για τα πολύ-ανθεκτικά μικρόβια οι θεραπευτικές μας επιλογές είναι πολύ περιορισμένες. Στο Διάγραμμα 5.1 βλέπουμε τον αριθμό νέων αντιβιοτικών παραγόντων που έχουν εγκριθεί από τον FDA (Food and Drug Administration) από το 1983 μέχρι το Παρατηρούμε ότι υπάρχει τεράστια πτώση, από 16 νέους αντιμικροβιακούς παράγοντες το το έχουμε την έγκριση μόνο ενός παράγοντα. Διάγραμμα 5.1: Αριθμός των νέων αντιμικροβιακών παραγόντων που έχουν εγκριθεί/εγκρίνονται από τον FDA, από το 1983 μέχρι το Συνεπώς, καθίσταται αναγκαία η εύρεση νέων θεραπειών, χρησιμοποιώντας όμως τα αντιβιοτικά που ήδη έχουμε στην διάθεσή μας. [36]

37 5.2 Συνδυασμοί αντιβιοτικών Η ταυτόχρονη χορήγηση δύο ή περισσοτέρων αντιβιοτικών αποτελεί αναμφίβολα ένα πολύπλοκο πρόβλημα, το οποίο απασχολεί την σύγχρονη ιατρική κοινότητα. Η ανάγκη συνδυασμού πηγάζει κυρίως από: Την αντιμετώπιση μικτών λοιμώξεων, όπου δεν είναι όλοι οι λοιμογόνοι παράγοντες ευαίσθητοι σε ένα μεμονωμένο αντιβιοτικό. Την επίτευξη δυναμικής συνεργιστικής δράσης για την αντιμετώπιση ιδιαίτερα ανθεκτικών στελεχών (MDR). Την πρόληψη της εμφάνισης ανθεκτικών στελεχών. Την ελαχιστοποίηση της πιθανότητας εμφάνισης τοξικών παρενεργειών μέσω της μείωσης της δόσης των συστατικών του συνδυασμού. Την αύξηση της συγκέντρωσης του αντιβιοτικού στους ιστούς. Συνεπώς, η συνεργιστική δράση με άλλα αντιβιοτικά φαίνεται να αποτελεί μια καλή θεραπευτική επιλογή εναντίων των λοιμώξεων από πολύ ανθεκτικά μικρόβια. Αυτό γιατί, από τη μία όταν δεν έχει αναπτυχθεί ακόμα μεγάλη αντοχή σε κάποιο συγκεκριμένο φάρμακο και από την άλλη θέλουμε να επιτύχουμε συνεργιστική δράση, ώστε να έχουμε καλύτερη πρόγνωση. Βέβαια, οι γνώσεις μας για την θεραπευτική αντιμετώπιση των λοιμώξεων που προκαλούνται από πολύ-ανθεκτικά μικρόβια βασίζονται σε μελέτες οι οποίες είναι κυρίως αναδρομικές και όχι καλά σχεδιασμένες. Συνεπώς είναι δύσκολο να εξάγουμε ασφαλή συμπεράσματα. Υπάρχει σήμερα έντονη η ανάγκη διεξαγωγής άρτια σχεδιασμένων τυχαιοποιημένων κλινικών δοκιμών ώστε να μπορέσουμε να εξάγουμε απολύτως ορθά συμπεράσματα. [1],[2] 5.3 Το πρόβλημα στην Ελλάδα Στη χώρα μας η εξάπλωση πολύ-ανθεκτικών οργανισμών αποτελεί ένα μείζον πρόβλημα. Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Επιτήρησης της Κατανάλωσης Αντιμικροβιακών (European Surveillance of Antimicrobial Consumption, ESAC) κατατάσσει την Ελλάδα στις πρώτες θέσεις στην ανάπτυξη αντίστασης στα αντιβιοτικά. Η χώρα μας έχει υψηλά ποσοστά μικροβιακής αντίστασης κυρίως λόγω των παρακάτω: 1. Κατάχρηση αντιβιοτικών: Η απουσία επιτήρησης χρήσης αντιβιοτικών στα νοσοκομεία (antibiotic stewardship) αποτελεί ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα. Η τάση του ιατρού να «καλύψει» προληπτικά τον άρρωστο για την περίπτωση που μπορεί να αναπτυχθεί μικροβιακή λοίμωξη οδηγεί σε υπερβολική και μη απαραίτητη χρήση των αντιβιοτικών. Επίσης, κατάχρηση γίνεται και από την πλευρά του ασθενούς. Η ριζωμένη πίστη στον Έλληνα άρρωστο ότι τα αντιβιοτικά θεραπεύουν το κρυολόγημα και τη γρίπη και η μη σωστή θεραπεία, αφού πολλές φορές ο ασθενής σταματάει τη λήψη του φαρμάκου μόλις αισθανθεί καλύτερα πριν ολοκληρώσει την θεραπεία, είναι παράγοντες που οδηγούν στην μικροβιακή αντίσταση. [37]

38 2. Ανεπαρκείς διαδικασίες ελέγχου λοιμώξεων: Δεν υπάρχει στα νοσοκομεία το απαραίτητο προσωπικό όπως π.χ. λοιμωξιολόγοι ή νοσηλεύτριες ελέγχου λοιμώξεων. Επίσης, τα μέτρα προφύλαξης επαφής, όπως ποδιές γάντια, απολύμανση, δεν είναι επαρκή. Διάγραμμα 5.2: Χρήση αντιβιοτικών σε ευρωπαϊκές χώρες το 2006 [ESAC] Η Ελλάδα καταγράφει την κατανάλωση αντιβιοτικών μέσω της βάσης δεδομένων που διαθέτει ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων για την επιτήρηση της επάρκειας φαρμάκων στην αγορά, καταγράφοντας δεδομένα πωλήσεων μέσω φαρμακευτικών εταιρειών και φαρμακαποθηκών. Η εξωνοσοκομειακή κατανάλωση αντιστοιχεί σε ποσοστό > 80% της συνολικής κατανάλωσης αντιβιοτικών. Στο Διάγραμμα 5.2 παρατηρούμε την εξωνοσοκομειακή κατανάλωση αντιβιοτικών σε 25 ευρωπαϊκές χώρες. Μετά το 2004 είναι η πρώτη χώρα της Ευρώπης σε συνολική και εξωνοσοκομειακή κατανάλωση αντιβιοτικών, με σταδιακή αύξηση από το 1997 (25.06 DID) έως το 2005 (34.73 DID). Η εξωνοσοκομειακή κατανάλωση αντιβιοτικών μετριέται με τον δείκτη DID, ο οποίος εκφράζει την καθημερινή δόση αντιβιοτικών ανά 1000 άτομα ανά μέρα (daily doses per 1000 inhabitants per day). Τα κυρίως συνταγογραφούμενα αντιβιοτικά είναι οι μακρολίδες (29% της συνολικής κατανάλωσης), οι κεφαλοσπορίνες (22%) και οι πενικιλίνες (25%) [Ευρωπαϊκό Δίκτυο Επιτήρησης της Κατανάλωσης Αντιμικροβιακών, ESAC]. [3],[4] 5.4 Αυτό-θεραπεία με αντιβιοτικά Τα ανθεκτικά στα αντιβιοτικά βακτήρια είναι επικίνδυνα για όλους μας διότι προκαλούν λοιμώξεις οι οποίες είναι δύσκολο να θεραπευθούν. [38]

39 Η επανειλημμένη ή εσφαλμένη λήψη αντιβιοτικών συμβάλλει στην αύξηση των ανθεκτικών στα αντιβιοτικά βακτηρίων, τα οποία θεωρούνται ένα από τα πιο επείγοντα προβλήματα δημόσιας υγείας στον κόσμο. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της δραστικότητάς τους όταν χρειαστούν κάποια στιγμή στο μέλλον. Η αυτό-θεραπεία με αντιβιοτικά δεν αποτελεί υπεύθυνη χρήση των αντιβιοτικών. Αυτό-θεραπεία είναι η λήψη (ή η πρόθεση για λήψη) αντιβιοτικών χωρίς ιατρική συμβουλή μέσω: της χρήσης αντιβιοτικών που έχουν περισσέψει από προηγούμενες θεραπείες ή της αγοράς αντιβιοτικών από το φαρμακείο χωρίς ιατρική συνταγή. [9] Τα αντιβιοτικά συνταγογραφούνται μόνο από γιατρό Πολλές ασθένειες που εκδηλώνονται κατά τη χειμερινή περίοδο, αν και προκαλούν τα ίδια συμπτώματα, μπορεί να μην χρειάζονται την ίδια θεραπεία. Όταν έχουμε τα ίδια συμπτώματα με προηγούμενη ασθένεια την οποία θεραπεύσαμε με κάποιο αντιβιοτικό συμβαίνει συχνά να θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε το ίδιο αντιβιοτικό. Παρόλα αυτά, ο μόνος που μπορεί να αποφασίσει εάν κάποια χειμερινή ασθένεια απαιτεί θεραπεία με αντιβιοτικά είναι ο γιατρός που σας παρακολουθεί. Γι αυτό δεν θα πρέπει να αγοράζονται αντιβιοτικά χωρίς ιατρική συνταγή, να μην διατηρούνται αντιβιοτικά για να χρησιμοποιηθούν μεταγενέστερα, να μην χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά που έχουν περισσέψει από προηγούμενες θεραπείες. τέλος να μην δίνονται αντιβιοτικά που έχουν περισσέψει σε άλλους. [6],[10] Τα αντιβιοτικά δεν είναι παυσίπονα Τα αντιβιοτικά δεν δρουν όπως τα παυσίπονα και δεν ανακουφίζουν από πονοκεφάλους, πόνους ή πυρετό. Τα αντιβιοτικά είναι αποτελεσματικά μόνο ενάντια στις βακτηριακές λοιμώξεις και δεν μπορούν να βοηθήσουν για να ανάρρωση από λοιμώξεις που προκαλούνται από ιούς, όπως το κοινό κρυολόγημα ή η γρίπη Η λήψη αντιβιοτικών για λάθος λόγους Η λήψη αντιβιοτικών για τη θεραπεία του κρυολογήματος ή της γρίπης δεν έχει κανένα όφελος διότι τα αντιβιοτικά δεν δρουν κατά των ιογενών λοιμώξεων. Εξάλλου, τα αντιβιοτικά μπορεί να προκαλέσουν διάφορες δυσάρεστες παρενέργειες όπως διάρροια, ναυτία ή δερματικά εξανθήματα. Η λήψη αντιβιοτικών για την καταπολέμηση ήπιων βακτηριακών λοιμώξεων, όπως η παραρρινοκολπίτιδα, ο πονόλαιμος, η βρογχίτιδα ή η ωτίτιδα, είναι συχνά άσκοπη καθώς, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, το ανοσοποιητικό σύστημα είναι σε θέση να καταπολεμήσει μόνο του αυτές τις ήπιες λοιμώξεις. [39]

40 Τα περισσότερα συμπτώματα υποχωρούν με μη συνταγογραφούμενα φάρμακα. Τα αντιβιοτικά δεν μειώνουν την ένταση των συμπτωμάτων ούτε ανακουφίζουν γρηγορότερα. [7], [8] ΑΝΑΦΟΡΕΣ 1. Cantas L., et al. (2013), A brief multi-disciplinary review on antimicrobial resistance in medicine and its linkage to the global environmental microbiota, Front Microbiol, 4:96. doi: /fmicb PMID: Spellberg B, et al. (2008), The epidemic of antibiotic-resistant infections: a call to action for the medical community from the Infectious Diseases Society of America, Clin Infect Dis., 46: doi: / PMID: Carlet J, Pittet D. (2013), Access to antibiotics: a safety and equity challenge for the next decade, Antimicrob Resist Infect Control, 2:1. doi: / PMID: Magiorakos et al. (2013), The rise of carbapenem resistance in Europe: just the tip of the iceberg, Antimicrobial Resistance and Infection Control, 2:6. PMID: Daneman N, McGeer A, Green K (2006), Invasive Bacterial Diseases Network. Macrolide resistance in bacteremic pneumococcal disease: implications for patient management, Clin Infect Dis, 43(4):432-8, for the Toronto 6. Grigoryan L, Burgerhof JG, Haaijer-Ruskamp FM, et al. (2007), Is self-medication with antibiotics in Europe driven by prescribed use?, J Antimicrob Chemother 2007, 59(1): Smith SM, Fahey T, Smucny J, Becker LA. (2014), Antibiotics for acute bronchitis. Cochrane Database of Systematic Reviews, Issue 3. Art. No.: CD Bell BG, Schellevis F, Stobberingh E, Goossens H, Pringle M. (2014), A systematic review and meta-analysis of the effects of antibiotic consumption on antibiotic resistance, BMC Infect Dis 2014; 14: London N, Nijsten R, Mertens P, van den Bogaard A, Stobberingh E. (1994), Effect of antibiotic therapy on the antibiotic resistance of faecal Escherichia coli in patients attending general practitioners, J Antimicrob Chemother 1994; 34(2): Chung A, Perera R, Brueggemann AB, Elamin AE, Harnden A, Mayon-White R, et al, Effect of antibiotic prescribing on antibiotic resistance in individual children in primary care: prospective cohort study, BMJ 335(7617):429 [40]

41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗΣ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΩΝ 6.1 Αναγκαιότητα και σκοπός της μελέτης Μια συστηματική ανασκόπηση επιχειρεί να συλλέξει όλη την υπάρχουσα τεκμηριωμένη βιβλιογραφία, σύμφωνα με προκαθορισμένα κριτήρια εισαγωγής και αποκλεισμού μελετών, προκειμένου να απαντήσει ένα ερευνητικό ερώτημα. [1] Χαρακτηρίζεται από μια σαφή διατύπωση των αντικειμενικών σκοπών και της μεθοδολογίας που ακολουθείται, προκειμένου να διασφαλίζεται η επαναληψιμότητά της. Επιχειρείται συστηματική αναζήτηση της βιβλιογραφίας, προκειμένου να αναγνωριστούν όλες οι σχετικές μελέτες που έχουν δημοσιευτεί. Η κατάχρηση των αντιβιοτικών στη δημόσια υγεία είναι ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει τόσο ερευνητές του εξωτερικού όσο και στην Ελλάδα. Οι διάφορες δημοσιεύσεις δίνουν άλλοτε βάρος στους λόγους κατάχρησης και άλλοτε στις ομάδες που παρουσιάζεται η περισσότερη κατάχρηση. Στην παρούσα συστηματική ανασκόπηση έγινε ανασκόπηση σε μηχανές αναζήτησης όπως το pubmed, science direct, scopus και scholar google. Συμπεριλήφθηκαν άρθρα που ήταν γραμμένα στα αγγλικά και χωρίς χρονικό περιορισμό. Σκοπός της μελέτης είναι να συγκεντρωθούν άρθρα που αναφέρονται στην χρήση και κατάχρηση των αντιβιοτικών στην Ελλάδα και άρθρα τα οποία έχουν να κάνουν με χρήση και κατάχρηση αντιβιοτικών σε κοινότητα φοιτητών πανεπιστημίου. Επομένως, υπάρχουν δύο ερευνητικά ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν και αυτό διότι μετά από αναζήτηση δεν βρέθηκαν άρθρα που να αναφέρονται στην χρήση και κατάχρηση των αντιβιοτικών σε κοινότητα φοιτητών πανεπιστημίου στην Ελλάδα. Έτσι μέσω της ανασκόπησης αφενός θα δειχθεί η κατάχρηση που έχει καταγραφεί από έρευνες που έχουν γίνει στην Ελλάδα και αφετέρου η κατάχρηση που παρουσιάζεται σε φοιτητικούς πληθυσμούς σε παγκόσμιο επίπεδο ερευνών. 6.2 Υλικά και Μέθοδοι Κριτήρια Εισαγωγής Μελετών Στη συστηματική ανασκόπηση συμπεριλήφθηκαν δειγματοληψίες που είχαν να κάνουν με συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμών και αναφέρονταν στην χρήση και την κατάχρηση των αντιβιοτικών. Στην ανάλυση συμπεριλήφθηκαν ενήλικες εκτός μιας μελέτης όπου το δείγμα ήταν κορίτσια ηλικίας 16.1± Στρατηγική αναζήτησης Έγινε βιβλιογραφική αναζήτηση στις 6/10/2015 στις μηχανές αναζήτησης pubmed, science direct, scopus και scholar google και για τα δύο ερευνητικά ερωτήματα (τα οποία αναφέρθηκαν πιο πάνω). [41]

42 Συγκεκριμένα, για το ερευνητικό ερώτημα που αφορά την χρήση και την κατάχρηση των αντιβιοτικών στην Ελλάδα έγινε αναζήτηση χωρίς γλωσσικό και χρονικό περιορισμό. Οι φράσεις αναζήτησης περιλάμβαναν τις λέξεις κλειδιά use, misuse, antibiotics, Greece. Με αυτά έγινε αναζήτηση με πολλούς πιθανούς συνδυασμούς, βάζοντας ένα and ανάμεσά τους αλλά και με περιορισμούς όπως limit to Greece. Για το ερευνητικό ερώτημα που αφορά τη χρήση και την κατάχρηση των αντιβιοτικών σε κοινότητα φοιτητών πανεπιστημίου έγινε αναζήτηση με και χωρίς γλωσσικό περιορισμό, αλλά χωρίς χρονικό περιορισμό. Οι φράσεις αναζήτησης περιλάμβαναν τις λέξεις κλειδιά use, misuse, antibiotics, students, university. Με αυτά έγινε αναζήτηση με πολλούς πιθανούς συνδυασμούς, βάζοντας ένα and ανάμεσά τους. Επιπλέον, έγινε χειροκίνητη αναζήτηση στο Scholar Google και στις δύο παραπάνω αναζητήσεις θέτοντας λέξεις κλειδιά της καθεμίας αναζήτησης αντίστοιχα. Στιγμιότυπα από τα ιστορικά αναζήτησης στις βάσεις δεδομένων βρίσκονται στα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι και ΙΙ. 6.3 Αποτελέσματα Αποτελέσματα αναζήτησης Από τη στρατηγική αναζήτησης ανασύρθηκαν 1432 άρθρα μελετών, με φράση με τις λέξεις κλειδιά κατά την αναζήτηση «use and misuse of antibiotics». Στη συνέχεια, χωρίστηκε η έρευνα σε δύο μέρη, ένα για το κάθε ερευνητικό μας ερώτημα. Συγκεκριμένα, για το ερευνητικό ερώτημα που αφορά την χρήση και την κατάχρηση των αντιβιοτικών στην Ελλάδα από τα 1432 άρθρα, τέθηκαν κι άλλοι περιορισμοί στην αναζήτηση βάζοντας στις λέξεις κλειδιά την λέξη Greece. Μετά από αυτήν την αναζήτηση, στον πρώτο συνδυασμό το Scopus εμφάνισε 39 άρθρα μελετών, στο δεύτερο 18 άρθρα μελετών και στον τρίτο 11 άρθρα μελετών. Φαίνονται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι οι συνδυασμοί που έγιναν. Από τα παραπάνω άρθρα μελετών διαβάστηκαν οι περιλήψεις τους και προφανώς εμφανίζονταν κάποια ίδια άρθρα μελετών στις 3 διαφορετικές αναζητήσεις. Από τα 68 άρθρα μελετών τα 62 ήταν διαφορετικά μεταξύ τους. Από αυτά τα 62 απορρίφθηκαν τα 11 από έλεγχο στους τίτλους τους. Συνολικά, διαβάστηκαν οι περιλήψεις από 51 άρθρα από τα οποία απορρίφθηκαν οι 40. Στη συνέχεια, διαβάστηκαν 11 ολόκληρα άρθρα μελετών. Ο τελικός αριθμός των άρθρων που ήταν σχετικός με το ερευνητικό μας ερώτημα ήταν 6. Επιπλέον, με χειροκίνητη αναζήτηση στο Scholar Google ανασύρθηκαν 4 ακόμη άρθρα τα οποία ήταν σχετικά με το ερευνητικό μας ερώτημα. Επομένως, ο συνολικός αριθμός των άρθρων μελετών που σχετίζονται με το ερευνητικό ερώτημα είναι 10. Το διάγραμμα ροής φαίνεται στη Εικόνα 6.1. [42]

43 1432 άρθρα από την ηλεκτρονική αναζήτηση 62 άρθρα μετά από περιορισμούς και λέξεις κλειδιά 51 άρθρα μετά από έλεγχο τίτλων 11 άρθρα μετά από έλεγχο περιλήψεων 6 άρθρα μετά από ανάγνωση πλήρες κειμένου του άρθρου 10 άρθρα μελετών συμπεριλήφθηκαν Εικόνα 6.1: Διάγραμμα ροής της συστηματικής ανασκόπησης ερευνητικού ερωτήματος «χρήση και την κατάχρηση των αντιβιοτικών στην Ελλάδα» [43]

44 Μελέτες που απορρίφθηκαν λόγω ανάγνωσης πλήρους κειμένου: 1. Prescribing guidelines for severe Pseudomonas infections (Article). Giamarellou, H et al. Δεν είναι έρευνα με ερωτηματολόγια και μελετά συγκεκριμένα λοιμώξεις από Pseudomonas 2. Greece has highest use of antibiotics outside hospital in Europe. Watson, Rory et al. Δεν είναι έρευνα με ερωτηματολόγιο και ερευνά αντιβακτηριακούς παράγοντες και αξιοποίηση του φαρμάκου 3. Agriculture and food animals as a source of antimicrobial-resistant bacteria (Review) Economou, V et al. Μελετά την αντοχή αντιβιοτικών που είναι για ζώα 4. Contemporary trends in susceptibilities to older and new antimicrobial agents of clinical Staphylococcus aureus isolates from a Greek University Hospital Souli, Maria Μελετά κλινικές απομονώσεις Staphylococcus aureus από ελληνικό Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο 5. Apparent antibiotic misuse in environmental ecosystems and food (Article) Bezirtzoglou, E Μελετά την αντοχή στα αντιβιοτικά στην Ελλάδα, τα δείγματα από το περιβάλλον (έδαφος και νερό), τα παραδοσιακά τρόφιμα (μέλι, ζαμπόν, γαλακτοκομικά και θαλασσινά) και από ανθρώπινη εντερική χλωρίδα για την ανάπτυξη της μικροβιακής αντοχής. Για το ερευνητικό ερώτημα που αφορά την χρήση και κατάχρηση αντιβιοτικών σε κοινότητα φοιτητών πανεπιστημίου από τα 1432 άρθρα, τέθηκαν κι άλλοι περιορισμοί στην αναζήτηση βάζοντας στις λέξεις κλειδιά τις λέξεις students, university. Μετά από αυτήν την αναζήτηση, το Scopus εμφάνισε 55 άρθρα μελετών. Τα αποτελέσματα που εμφανίζονταν δεν είχαν γλωσσικό [44]

45 περιορισμό. Με γλωσσικό περιορισμό και αναζήτηση για άρθρα μόνο στα αγγλικά τα αποτελέσματα γίνονται 53. Φαίνονται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ οι αναζητήσεις που έγιναν. Από τα 53 άρθρα μελετών απορρίφθηκαν τα 30 λόγω τίτλου. Στη συνέχεια, διαβάστηκαν οι περιλήψεις από τα 23 ολόκληρα άρθρα και απορρίφθηκαν τα 11. Ο τελικός αριθμός των άρθρων που ήταν σχετικός με το ερευνητικό ερώτημα ήταν 9. Επιπλέον, με χειροκίνητη αναζήτηση στο Scholar Google θέτοντας και εκεί τα keywords: use and misuse of antibiotics and students, use and misuse of antibiotics in university, misuse of antibiotics and university βρέθηκαν 4 ακόμη άρθρα τα οποία ήταν σχετικά με το ερευνητικό ερώτημα. Επομένως, ο συνολικός αριθμός των άρθρων που σχετίζονταν με το ερευνητικό ερώτημα είναι 13. Το διάγραμμα ροής φαίνεται στη Εικόνα άρθρα από την ηλεκτρονική αναζήτηση 23 άρθρα μετά από έλεγχο τίτλων 11 άρθρα μετά από έλεγχο περιλήψεων 9 άρθρα μετά από ανάγνωση πλήρες κειμένου 4 άρθρα μετά από χειροκίνητη αναζήτηση 13 άρθρα μελετών συμπεριλήφθηκαν Εικόνα 6.2: Διάγραμμα ροής της συστηματικής ανασκόπησης ερευνητικού ερωτήματος «χρήση και κατάχρηση αντιβιοτικών σε κοινότητα φοιτητών πανεπιστημίου» [45]

46 Μελέτες που απορρίφθηκαν λόγω ανάγνωσης πλήρους κειμένου: 1. Antibiotic and shared decision-making preferences among adolescents in Malaysia (Article) Ngadimon, I.W et al. Έρευνα με δείγμα ηλικίας 13 and 17 χρονών περίπου που ζουν Μαλαισία 2. Drug knowledge of expatriate adolescents in the United Arab Emirates and their attitudes towards self-medication (Review) Shehnaz, S.I. et al. Έρευνα με δείγμα ηλικίας μεταξύ 14 και 19 χρονών περίπου Μελέτες που συμπεριλήφθηκαν Στον παρακάτω Πίνακα 6.1 φαίνονται συγκεντρωμένα κάποια στοιχεία των επιλεγμένων ερευνών ερευνητικού ερωτήματος «χρήση και την κατάχρηση των αντιβιοτικών στην Ελλάδα». ΠΙΝΑΚΑΣ 6.1: Περίληψη επιλεγμένων ερευνών Αναφορά Έτος Δείγμα υπό μελέτη Σχεδιασμός της μελέτης Μέτρηση εκβάσεων Συμπεράσματα Georgia Kourlaba et al [2] Περισσότερα από 7 εκατομμύρια αντιβιοτικών συνταγογραφήθηκαν κατά τη διάρκεια της περιόδου της μελέτης, με ετήσιο ρυθμό αντιβιοτικών 1100 / 1000 άτομα. Τα ποσοστά συνταγογράφησης ήταν υψηλότερα μεταξύ των παιδιών ηλικίας 10 ετών. Συγχρονική μελέτη Οι στόχοι ήταν μια εθνικά αντιπροσωπευτική ανάλυση των συνταγογραφούμενων αντιβιοτικών στα παιδιατρικά εξωτερικά ιατρεία και εκτίμηση του κόστους των αντιβιοτικών στην Ελλάδα συνολικά και ανά κατηγορία αντιβιοτικού. Βάση δεδομένων IMS Health Xponent. Φαίνεται από τη μελέτη ότι γίνεται μεγάλη συνταγογράφηση αντιβιοτικών και αυτό μπορεί να οφείλεται στην πίεση των γονιών και στην ανεπαρκή γνώση σχετικά με την κατάλληλη χρήση των αντιβιοτικών. Sotiria G Panagakou et al [3] γονείς με παιδιά ηλικίας μεταξύ 5 και 6 χρονών Συγχρονική μελέτη Ερωτηματολόγιο 77 ερωτήσεων. Η μελέτη KAP μετρά τις γνώσεις (τι γνωρίζουν οι άνθρωποι), τη Αυτή η μελέτη έδειξε ότι οι Έλληνες γονείς και οι γιατροί έχουν έμπιστη σχέση, γιατί οι περισσότεροι γονείς [46]

47 στάση (το πώς αισθάνονται) και πρακτικές (πώς συμπεριφέρονται) του υπό μελέτη πληθυσμού. είναι ευχαριστημένοι με τις πληροφορίες που παρέχονται σε αυτούς και δεν θα άλλαζαν τον ιδιώτη παιδίατρό τους, αν τα αντιβιοτικά χρησιμοποιούνταν πάρα πολύ ή πολύ λίγο. V. Papaevangelou et al [4] γονείς 33 παιδίατροι Συγχρονική μελέτη Για να εκτιμηθεί η επίδραση της παρέμβασης στην κατάχρηση αντιβιοτικών στα παιδιά, στους γονείς και τη γνώση των παιδιάτρων, στάση και πρακτική που αφορούν τη χρήση αντιβιοτικών αξιολογήθηκαν πριν και μετά την παρέμβαση στη Λάρνακα και στη Λεμεσό, με χρήση ερωτηματολογίου. Οι απαντήσεις των γονιών πριν και μετά την παρέμβαση στο ερωτηματολόγιο δεν άλλαξαν. Τα ερωτηματολόγια έδειξαν ότι οι γονείς έχουν μια σχέση εμπιστοσύνης με τον γιατρό τους και ότι η υπερκατανάλωση δεν οφείλεται στους γονείς. Σε αντίθεση οι παιδίατροι δήλωσαν ότι το 60% των γονιών ζητάει απ ευθείας αντιβιοτικά. Αυτοί της Λάρνακας έχουν μεγαλύτερη πίεση από τους γονείς σε σχέση με τη Λεμεσό. Η μέθοδος της παρέμβασης έδειξε ότι μπορεί να μειωθεί η καταχρηστική συμπεριφορά στα αντιβιοτικά από τους γιατρούς. Andreas Rousounidis et al [5] ,155 ερωτηματολόγια: γονείς παιδιών ηλικίας 4 7 χρόνων, παιδίατροι Συγχρονική μελέτη Η έρευνα βασίστηκε σε ερωτηματολόγιο το οποίο απαντήθηκε από γονείς από μαθητές δημοτικών σχολείων στη Λάρνακα και τη Λεμεσό. Η επιλογή των σχολείων έγινε τυχαία. Σε μια 2η έρευνα συμμετείχαν και παιδίατροι. Οι παιδίατροι από τη Λάρνακα φάνηκε να πιέζονται από το γονείς για να συνταγογραφήσουν αντιβιοτικά ενώ οι γονείς από Λεμεσό ήταν πιο ενημερωμένοι για εμπύρετες λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος. Sotiria G Panagakou et al [6] 2008 Το δείγμα των γονιών ήταν από 200 σχολεία στρωματοποιημένα ανά γεωγραφική περιοχή, δείγμα 800 γονιών. Συγχρονική μελέτη Το δείγμα ήταν μεγάλο λόγω των δασκάλων που συμμετείχαν και έστελναν με τα ερωτηματολόγια που έφερναν οι μαθητές απαντημένα από τους Οι απαντήσεις διέφεραν μεταξύ των γεωγραφικών περιοχών. Οι γονείς που μένουν στα νησιά παρουσιάζουν το χαμηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο [47]

48 γονείς τους. Σε 3 περιοχές χωρισμένο το ερωτηματολόγιο σ αυτό της στάσης, της γνώσης και της πρακτικής. Συνολικά είχε 58 ερωτήσεις το ερωτηματολόγιο. και εκεί παρουσιάζεται το μεγαλύτερο ποσοστό μεταναστών. D Plachouras et al [7] φαρμακοποιοί Συγχρονική μελέτη Από τον Απρίλιο έως το Μάιο του εθελοντές συνεργάτες επισκέφτηκαν φαρμακεία της Αθήνας, όπου ζητούσαν είτε σιπροφλοξασίνη ή αμοξυκιλλίνη/ κλαβουλανικό οξύ χωρίς να παρέχει μια συνταγή ή κάθε άλλη σχετική αιτιολόγηση. Έγιναν 174 επισκέψεις φαρμακείων στην Αθήνα. Η σιπροφλοξασίνη ζητήθηκε κατά τη διάρκεια των 102 επισκέψεων και διανεμήθηκε από 54 φαρμακεία (53%). Η αμοξυκιλλίνη / κλαβουλανικό οξύ ζητήθηκε κατά τη διάρκεια των 72 επισκέψεων και διανεμήθηκε σε όλες τις περιπτώσεις (100%). Σε 107 (85%) των 126 επισκέψεων όπου το αντιβιοτικό πωλούνταν χωρίς ιατρική συνταγή, δεν έγινε κανένα σχόλιο από το φαρμακοποιό. Σε 48 περιπτώσεις που οι φαρμακοποιοί δεν χορήγησαν σιπροφλοξασίνη ο λόγος ήταν ότι ζητούσαν το έντυπο συνταγής για φθοριοκινολόνες. Ο φαρμακοποιός που αρνήθηκε τη χορήγηση σιπροφλοξασίνη προσέφερε αμοξυκιλλίνη / κλαβουλανικό οξύ ως εναλλακτική λύση. Papakosta M et al [8] πρόσωπο με πρόσωπο συνεντεύξεις Συγχρονική μελέτη Ερωτηματολόγιο με 46 ερωτήσεις. Η μελέτη εντόπισε τρεις κύριους δείκτες πρόβλεψης του προσανατολισμού αυτο-φροντίδας χρησιμοποιώντας ένα φάρμακο και, κατά συνέπεια, πρακτικές αυτοθεραπείας. Οι τρεις παράγοντες ήταν το φύλο, το μορφωτικό επίπεδο και η απουσία των χρόνιων ασθενειών.. Η πλειονότητα των ερωτηθέντων (80%) βρέθηκαν να κάνουν χρήση αυτό-φροντίδας και το 54,7% είχε χρησιμοποιήσει τα συνταγογραφούμενα φάρμακα χωρίς συνταγή γιατρού. [48]

49 Georgia Mitsi et al [9] συνεντεύξεις πρόσωπο με πρόσωπο (173 ενήλικες, 150 που φροντίζουν παιδιά) Συγχρονική μελέτη Ο σκοπός αυτής της μελέτης ήταν να ψάξουν για τους παράγοντες που επηρεάζουν τη στάση απέναντι στην χρήση των αντιβιοτικών στο ελληνικά αστικό περιβάλλον Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι ενήλικες ήταν πιθανό να παρουσιάσουν μη ικανοποιητική συμμόρφωση και να χρησιμοποιούν μη συνταγογραφημένα αντιβιοτικά, ενώ οι γονείς ήταν λιγότερο πιθανό να χρησιμοποιήσουν για τα παιδιά τους μη συνταγογραφημένα αντιβιοτικά. Helena C. Maltezou et al [10] παιδίατροι Συγχρονική μελέτη Πρωταρχικοί στόχοι της μελέτης ήταν: (1) η εκτίμηση της συμμόρφωσης των παιδιάτρων με το πρώτο συνιστώμενο αντιβιοτικό (2) η εκτίμηση της συμμόρφωσης των παιδιάτρων με το πρώτο και το εναλλακτικό συνιστώμενο αντιβιοτικά (3) η εκτίμηση της γνώσης των παιδιάτρων για το κόστος των αντιβιοτικών και (4) την εκτίμηση της γνώσης των παιδιάτρων για το εμπορικό σήμα των φαρμάκων και τα γενόσημα φάρμακα. Κενά στη γνώση σχετικά με το όνομα της μάρκας και τα γενόσημα φάρμακα μπορεί να περιορίσουν τη χορήγηση των γενόσημων από την ιατρική κοινότητα σε αυτή η χώρα. Συνολικά, η αμοξυκιλλίνη / κλαβουλανικό και τα ευρέως φάσματος αντιβιοτικά, ήταν η πρώτη επιλογή για ένα ευρύ φάσμα ενδείξεων. Η χαμηλή συμμόρφωση με τις εθνικές κατευθυντήριες γραμμές μπορεί να αποδοθούν σε κενά στη γνώση για την ορθολογική χρήση των αντιβιοτικών, από τους παιδίατρους, αλλά και στη δυσκολία να τροποποιηθούν οι αντιλήψεις και οι στάσεις τους απέναντι χρήση αντιβιοτικών. Sotiria G. Panagakou et al [11] γονείς παιδιών ηλικίας μεταξύ 5 και 6 ετών Συγχρονική μελέτη Ο στόχος της παρούσας μελέτης ήταν να προσδιοριστούν οι πιθανοί παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με την κατάχρηση αντιβιοτικών. Η παρούσα μελέτη έδειξε ότι η ανυπολόγιστη χρήση ήταν χαμηλή αλλά δεν είναι ξεκάθαρο πώς αυτό το γεγονός ανακλά στην πρακτική της καθημερινής ζωής [49]

50 Στον παρακάτω Πίνακα 6.2 φαίνονται συγκεντρωμένα κάποια στοιχεία των επιλεγμένων ερευνών ερευνητικού ερωτήματος «χρήση και κατάχρηση αντιβιοτικών σε κοινότητα φοιτητών πανεπιστημίου». ΠΙΝΑΚΑΣ 6.2: Περίληψη επιλεγμένων ερευνών Αναφορά Ghadeer A. R. Y. Suaifan et al [12] Έτο ς Δείγμα υπό μελέτη ερωτηματολό για σε Medical group και non - medical Σχεδιασμός της μελέτης Συγχρονική μελέτη Μέτρηση Εκβάσεων Από τα 800 ερωτηματολόγια τα 679 επιστράφηκαν, η πλειοψηφία όσων απάντησαν ήταν μεταξύ χρονών. Συμπεράσματα Δεν φάνηκαν διαφορές μεταξύ ιατρικών και μη ιατρικών φοιτητών στην αυτό-θεραπεία και στην αγορά αντιβιοτικών χωρίς συνταγή. Syed Jawad Shah et al [13] σπουδαστές συμπεριελήφ θησαν στη μελέτη Συγχρονική μελέτη Έρευνα με ερωτηματολόγιο σε έξι διαφορετικές μη ιατρικά πανεπιστήμια του Καράτσι Η πλειονότητα (64,3%) παραδέχτηκαν ότι δεν έχουν ιδέα για τη σχέση της αντοχής στα αντιβιοτικά. O.J. Olayemi et al [14] ερωτηματολό για Συγχρονική έρευνα 283 φοιτητές απάντησαν σε ερωτηματολόγιο για την αξιολόγηση των προτύπων της Αυτό-θεραπείας με αντιβιοτικά Μεταξύ Προπτυχιακών Φοιτητών Οι περισσότεροι ερωτηθέντες (75,86%) ανέφεραν ότι εμπλέκονται σε αυτόθεραπεία "περιστασιακά", 16,86% εμπλέκονται σε αυτό-θεραπεία «συχνά», ενώ οι υπόλοιποι ερωτηθέντες παραδέχθηκαν να εμπλέκονται σε αυτόθεραπεία «τις περισσότερες φορές». Nambatya Jacqueline et al [15] φοιτητές δύο ομάδων Συγχρονική αναλυτική μελέτη Η μελέτη για προπτυχιακούς φοιτητές του Πανεπιστημίου Makerere όλων των σχολών. Η δειγματοληψία χωρίστηκε σε δύο ομάδες: Ομάδα Α από Επιστημών Υγείας, ενώ η Ομάδα Β από τις άλλες σχολές. Χρησιμοποιήθηκε ένα ερωτηματολόγιο που περιελάβανε 11 ερωτήσεις, εκτός από τις δημογραφικές λεπτομέρειες. Η χρήση αντιβιοτικών, ώστε να μην αρρωστήσουν ήταν 24,0% της Ομάδας Α και 31,8% στην ομάδα Β. Έως το 38,5% εκείνων που πήραν περισσότερα από ένα αντιβιοτικό για την τελευταία τους λοίμωξη είχε την [50]

51 Woranuch Saengcharoe n et al [16] Cagri Buke et al [17] Maria Manuel Azevedo et al [18] ερωτηθέντες Συγχρονική μελέτη Το ερωτηματολόγιο αποτελούνταν από 29 στοιχεία σχετικά με τις γνώσεις, τις στάσεις και τις συμπεριφορές για χρήση αντιβιοτικών για URI φοιτητές Συγχρονική μελέτη Υπήρξαν δύο δειγματοληπτικές ομάδες Α (Οδοντιατρικής και Φαρμακευτικής) και Β (Σχολές Γραμμάτων, Παιδείας, Επιστημών, ανακοίνωση, Οικονομικές και Διοικητικές Επιστήμες, Αλιεία, Γεωργία και Μηχανικών). Χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο περιλαμβάνει 18 ερωτήσεις φοιτητές Συγχρονική μελέτη Χρησιμοποιήθηκε ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με τη χρήση αντιβιοτικών αμοξικιλλίνης ως ένα από αυτά. Παρανοήσεις σχετικά με μια ταχύτερη ανάρρωση με αντιβιοτικά βρέθηκαν στο 75,3% του συνόλου των φοιτητών. Περισσότερο από το 80% των μαθητών και στις δύο ομάδες στοχεύουν να χρησιμοποιήσουν τα αντιβιοτικά για τη θεραπεία του κοινού κρυολογήματος (83,1% και στις δύο ομάδες). Στην παρούσα μελέτη το 44,1% του συνόλου ερωτηθέντων (36,1% στην ομάδα Α και 44,9% στην ομάδα Β) άρχισαν αντιβιοτικά από μόνοι τους μόλις αρρώστησαν. Βρέθηκε έλλειψη γνώσεων στη γνώση των μαθητών για τα αντιβιοτικά και τη σωστή χρήση τους. Το 29% του πρώτου έτους των φοιτητών γνώριζαν ότι τα αντιβιοτικά χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία βακτήρια μόνο. Ωστόσο, περίπου το 70% από αυτούς τους φοιτητές γνωρίζουν ότι η ακατάλληλη χρήση των αντιβιοτικών μπορεί να συμβάλλει στην ανθεκτικότητα σε αυτά τα φάρμακα. Suleiman Ibrahim Sharif et al [19] φοιτητές φαρμακευτικ ής Συγχρονική μελέτη Χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο για την αξιολόγηση της αυτόθεραπείας μεταξύ φοιτητών φαρμακευτικής συνολικά σε 200 φοιτητές στο Πανεπιστήμιο της Sharjah. Τα συμπτώματα για τα οποία ασκήθηκε αυτόθεραπεία περιλαμβάνουν πονοκέφαλο ή ήπιο πόνο, συμπτώματα σε μάτια και τα αυτιά, γαστρικά προβλήματα, κρυολόγημα, πυρετό και αλλεργία. [51]

52 S. Sarahroodi and A. Arzi [20] φοιτήτριες Συγχρονική μελέτη Στόχος της παρούσας μελέτης είναι η αξιολόγηση της γνώσης και της συμπεριφοράς στα αντιβιοτικά και της αυτόθεραπείας σε φοιτητές κολεγίου της πρωτεύουσας του Ιράν. Χρησιμοποιήθηκε ένα ερωτηματολόγιο, 21 ερωτήσεων. Μόνο το 26.8% των φοιτητών ολοκλήρωσε την ιατρική θεραπεία με αντιβιοτικά. Nada A. Ababussain et al [21] κορίτσια ηλικίας 16.1±1.7 Σχέδιο συστηματικής τυχαίας δειγματοληψίας Η έρευνα έγινε με τη χρήση ερωτηματολογίου και αξιολογήθηκαν γνώσεις και στάσεις για τα φάρμακα Οι μαθήτριες που είχαν γνώση για τα αντιβιοτικά πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν αντιβιοτικά σε σχέση με τις μαθήτριες που δεν είχαν τέτοια γνώση. Οι μεγαλύτερες σε ηλικία μαθήτριες 24% ήταν πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν αντιβιοτικά σε σύγκριση με τις μικρότερες. O.J. Dyar et al [22] /60 φοιτητές ιατρικής Συγχρονική μελέτη Προτελευταίου έτους και τελειόφοιτοι φοιτητές σε μια γαλλική ιατρική σχολή κλήθηκαν να συμμετάσχουν σε μια ανώνυμη online έρευνα το καλοκαίρι του Πενήντα ένας στους 54 φοιτητές (94%) θεωρεί ότι η αντίσταση στα αντιβιοτικά είναι ένα εθνικό πρόβλημα. Τριάντα επτά από τους 54 φοιτητές (69%) θεωρεί ότι η αντίσταση στα αντιβιοτικά ήταν ένα πρόβλημα στο νοσοκομείο τους. Shazia Qasim Jamshed et al [23] /123 ερωτηματολό για Συγχρονική μελέτη Κατανόηση της χρήσης και της αντοχής των αντιβιοτικών στους τελειόφοιτους φοιτητές φαρμακευτικής και τους φοιτητές της ιατρικής Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (> 80%) έδωσαν σωστές απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις. Όσον αφορά τις μέσες βαθμολογίες, φοιτητές ιατρικής σημείωσαν υψηλότερη (6,08) από της φαρμακευτικής (5.47), που δείχνει ότι η κατανόησή τους ήταν καλύτερη από την άποψη των παραγόντων της ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά. Ying Huang et al [24] /2088 από τρία Πανεπιστήμι α Συγχρονική μελέτη Έρευνα ερωτηματολογίου για τις γνώσεις, τη στάση και την πρακτική απέναντι χρήσης αντιβιοτικών στους φοιτητές. Το 83,88% των φοιτητών ιατρικών σχολών θεωρεί την κατάχρηση των [52]

53 αντιβιοτικών κύρια αιτία της ανθεκτικότητας στα φάρμακα, ενώ μόνο το 61,75% των μη ιατρικών σχολών. 6.4 Αποτελέσματα μελετών Στη συστηματική ανασκόπηση που διενεργήθηκε συμπεριλήφθηκαν μελέτες οι οποίες είχαν να κάνουν με την χρήση και την κατάχρηση των αντιβιοτικών σε Ελλάδα αλλά και σε φοιτητικό πληθυσμό χωρίς περιορισμό χώρας διότι δεν υπήρχαν αντίστοιχες μελέτες σε Ελλάδα. Έτσι θα παρουσιαστούν παρακάτω τα αποτελέσματα σε Ελλάδα, δηλαδή η χρήση, γνώση και στάση των υπό μελέτη πληθυσμών των ερευνών και αντίστοιχα στον φοιτητικό πληθυσμό. Στα πρώτα αποτελέσματα συμπεριλαμβάνονται δέκα μελέτες ενώ στα δεύτερα δεκατρείς μελέτες Αποτελέσματα μελετών «χρήση και την κατάχρηση των αντιβιοτικών στην Ελλάδα» Στη μελέτη των Georgia Mitsi et al. που έγινε μεταξύ των ενηλίκων και γονέων με χρήση ερωτηματολογίου λήφθηκαν τα ακόλουθα αποτελέσματα. Ποσοστό 2,9% παραδέχθηκε άσκηση πίεσης στο γιατρό τους για συνταγογράφηση αντιβιοτικών. Οι άνδρες είναι πιο πιθανό να μην ακολουθήσουν σωστές οδηγίες δοσολογίας. Το συνηθέστερα χρησιμοποιούμενο ήταν η αμοξυκιλλίνη (27,7%). Η μελέτη αποκάλυψε μια υψηλή χρήση (74,6%) των μη συνταγογραφούμενων αντιβιοτικών. Περίπου οι μισοί από τους ερωτηθέντες διέκοψαν τη θεραπεία νωρίς, αμέσως μόλις τα συμπτώματά τους υποχώρησαν, χωρίς συμβουλή από το γιατρό. Περίπου το ένα τρίτο παραδέχθηκε τη χρήση από αντιβιοτικά που τους είχαν περισσέψει. Στη μελέτη αυτή το 78,7% των γονέων δεν διέκοψαν τη θεραπεία μόλις τα συμπτώματα των παιδιών τους είχαν υποχωρήσει. [9] Σε μια άλλη μελέτη των Sotiria G. Panagakou et al. το δείγμα της μελέτης περιελάβανε γονείς, παιδιών ηλικίας μεταξύ 5 και 6 ετών, από όλες τις γεωγραφικές περιοχές της Ελλάδα. Τα αποτελέσματα που λήφθηκαν από την μετά την ανάλυση των απαντήσεων από το ερωτηματολόγιο της έρευνας είναι τα εξής: Στις μονογονεϊκές οικογένειες αναφέρθηκαν ανάρμοστες νοοτροπίες σχετικά με τη χρήση των αντιβιοτικών. Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι οι άγαμοι γονείς αναμένουν αντιβιοτική αγωγή αν υποτεθεί ότι θα συντομεύσει τη διάρκεια της νόσου, κάτι το οποίο τους επιτρέπει τους να επιστρέψουν στο χώρο εργασίας τους. Είναι ενδιαφέρον ότι, ένας ισχυρός παράγοντας κινδύνου που συνδέεται με όλες τις τρεις ενότητες του ερωτηματολογίου ήταν να είσαι πατέρας. Οι Έλληνες πατέρες δεν συμμετέχουν όσο οι μητέρες στο μεγάλωμα των παιδιών τους και έτσι γνωρίζουν λιγότερες πληροφορίες από ότι οι μητέρες σε ιατρικά θέματα. Το χαμηλό εισόδημα επίσης περιγράφει ως ένας παράγοντας κινδύνου για την οδήγηση στην κατάχρηση αντιβιοτικών. Τέλος, το να έχουν ένα ή περισσότερα παιδιά συνδυάστηκε με τη χαμηλή γνώση της χρήσης αντιβιοτικών. Προτάθηκε ότι οι γονείς με περισσότερα παιδιά [53]

54 αποκτούσαν εμπειρία από τη χρήση αντιβιοτικών αλλά παρουσιάζουν και πάλι χαμηλή γνώση. [11] Σε έρευνα των Sotiria G. Panagakou et al. όπου το δείγμα της μελέτης περιλαμβάνει γονείς από όλες τις γεωγραφικές περιοχές της Ελλάδα δόθηκε ερωτηματολόγιο το οποίο κατασκευάστηκε. Τα αποτελέσματα που λήφθηκαν είναι τα ακόλουθα: Το 89% - 90,7% των γονέων έλαβαν πληροφορίες σχετικά με τη συνετή χρήση των αντιβιοτικών από παιδιάτρους, 34,2% - 39,3% από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ενώ μόλις το 2,2% δήλωσαν ότι «ποτέ δεν είχε ενημερωθεί» για κατάλληλη αντιβιοτική χρήση. Ένα σύνολο 88% από τους γονείς ήταν ενήμεροι για το γεγονός ότι η αντιβιοτική κατάχρηση οδηγεί σε βακτηριακή αντοχή, αλλά 24,7% εξακολουθούσαν να δίνουν αντιβιοτικά, επειδή νόμιζαν ότι η ανάκτηση θα είναι ταχύτερη. Πόνος στο αυτί ήταν το πιο κοινό σύμπτωμα για το οποίο οι γονείς αναμενόταν να λάβουν αντιβιοτικά 45,4% ενώ συμπτώματα του κοινού κρυολογήματος σπάνια οδήγησαν σε μια παρόμοια προσδοκία 4.5%. Το 40,8% - 43,5% από τους γονείς έλαβαν αντιβιοτική σύσταση από τον παιδίατρό τους από το τηλέφωνο. Ένα σύνολο 25% των γονέων δεν ακολουθεί πάντα τις συμβουλές του παιδιάτρου. Ενδιαφέρον είναι ότι σχεδόν το 70% των γονέων συγχέει τα αντιβιοτικά με άλλα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη συμπωματική ανακούφιση για ένα παιδί με λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος. [3] Σε μελέτη των Georgia Kourlaba et al. που ο στόχος της ήταν να παρέχει μια εθνικά αντιπροσωπευτική ανάλυση του των συνταγογραφούμενων αντιβιοτικών στα παιδιατρικά εξωτερικά ιατρεία και να εκτιμήσει το κόστος των αντιβιοτικών στην Ελλάδα συνολικά και ανά κατηγορία αντιβιοτικού ήταν τα ακόλουθα: Τα πιο συχνά συνταγογραφούμενα αντιβιοτικά ήταν κεφαλοσπορίνες (32.9%), πενικιλίνες (32,3%, εκ των οποίων μόνο 1,1% ήταν στενό φάσμα) και οι μακρολίδες (32,1%). Ειδικά, η κλαριθρομυκίνη (25%), η αμοξυκιλλίνη / κλαβουλανικό οξύ (22,6%) και η κεφπροζίλη (18,4%) αντιπροσωπεύουν το 66% του συνόλου των συνταγογραφούμενων αντιβιοτικών. Η αμοξυκιλλίνη συνταγογραφείται μόνο το 8,5% των ασθενών. Ο ρυθμός χορήγησης αντιβιοτικών στην Ελλάδα (1.1 / άτομο-έτος) είναι το υψηλότερο μαζί με την Ιταλία (1,3 / άτομο-χρόνο στα παιδιά 13 ετών το 2006) και τον Καναδά (0,9 / άτομοχρόνο στα παιδιά, 19 έτη το 2001), σε αντίθεση με τα ποσοστά που αναφέρθηκαν στη Γερμανία (0,7 / άτομο-έτος ). [2] Σε μια μελέτη των V. Papaevangelou et al., προγράμματος παρέμβασης σε Κύπρο για την μείωση της κατανάλωσης αντιβιοτικών σε παιδιά με Λοιμώξεις του άνω Αναπνευστικού Συστήματος σε γονείς είχαν τις ακόλουθες παρατηρήσεις: Η παρέμβαση εφαρμόστηκε για τους γονείς και παιδίατρους που διαμένουν στη Λάρνακα.. Δόθηκαν ερωτηματολόγια πριν και μετά την παρέμβαση στους γονείς (εκπαίδευση των γονιών με ομιλίες-βίντεο). Ενώ οι κατανάλωση στις μακρολίδες και κεφαλοσπορίνες μειώθηκε δεν υπήρξε μείωση στην αμοξυκιλλίνη και στα αντιβιοτικά ευρέος φάσματος. Τα ερωτηματολόγια έδειξαν ότι οι γονείς έχουν μια σχέση εμπιστοσύνης με τον γιατρό τους και ότι η υπερκατανάλωση δεν οφείλεται στους γονείς. Σε αντίθεση οι παιδίατροι δήλωσαν ότι το 60% των γονιών ζητάει απ ευθείας αντιβιοτικά. Οι παιδίατροι της Λάρνακας έχουν μεγαλύτερη πίεση από τους γονείς σε σχέση με τη Λεμεσό. Η μέθοδος της παρέμβασης έδειξε ότι μπορεί να μειωθεί η καταχρηστική συμπεριφορά στα αντιβιοτικά από τους γιατρούς. [4] [54]

55 Σε μια περιγραφική μελέτη των Andreas Rousounidis et al. σχετικά με τη γνώση, τη στάση των γονέων και τις πρακτικές χρήσης και κατάχρησης αντιβιοτικών σε παιδιά με λοιμώξεις ανώτερου αναπνευστικού συστήματος στην Κύπρο πήραν τα εξής αποτελέσματα: Οι παιδίατροι από τη Λάρνακα φάνηκε να πιέζονται από τους γονείς για να συνταγογραφήσουν αντιβιοτικά ενώ οι γονείς από Λεμεσό ήταν πιο ενημερωμένοι για εμπύρετες λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος. Οι γονείς είπαν ότι ο παιδίατρός τους είναι το μέσο ενημέρωσης για τα αντιβιοτικά ενώ το πιο προτεινόμενο μέσο είναι η τηλεόραση. Ενώ πολλοί από τους γονείς πιστεύουν ότι η λοίμωξη του αναπνευστικού προέρχεται από ιό και ότι ο πυρετός δεν χρειάζονται αντιβιοτικά λένε ότι τα αντιβιοτικά μειώνουν τη διάρκεια των συμπτωμάτων. Οι γονείς με τη μεγαλύτερη ηλικία και υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο είχαν και καλύτερη γνώση. Οι μετανάστες δήλωσαν ότι αν δεν τους συνταγογραφούσε ο γιατρός αντιβιοτικό θα άλλαζαν γιατρό. Τέλος, το 40% έχουν συμβουλευτεί τηλεφωνικά για αντιβιοτικά από το γιατρό τους ενώ 28% έχουν ζητήσει απ ευθείας αντιβιοτικό. [5] Σε μια άλλη μελέτη των Sotiria G. Panagakou et al. σχετικά με τις γνώσεις των γονέων, των στάσεων και πρακτικές στην χρήση αντιβιοτικών στην Ελλάδα που έγινε με χρήση ερωτηματολογίου λήφθηκαν τα ακόλουθα αποτελέσματα: Τρεις ερωτήσεις παρουσίασαν μικρή κατανόηση οι οποίες είχαν να κάνουν με την εξειδικευμένη γνώση των γονιών σε θέματα υγείας. Φαίνεται ότι απαντήθηκαν κυρίως από μητέρες. Ήταν μικρότεροι των 45 ετών και είχαν αυξημένο εκπαιδευτικό επίπεδο, κάτοικοι πόλεων με αυξημένο εισόδημα και καλή ασφάλιση, κυρίως Έλληνες. Δεν παρουσίασαν όλες οι περιοχές του ερωτηματολογίου την ίδια κατανόηση. Οι γονείς που τους ήταν δύσκολο να απαντήσουν τις ερωτήσεις «στάση» ίσως ήταν επειδή δεν είχαν βρεθεί ποτέ αντιμέτωποι μιας αντίστοιχης κατάστασης. Στην περιοχή ερωτήσεων «πρακτική» ήταν εύκολο να απαντήσουν διότι τους ζητούνταν ερωτήσεις με πρακτικές που χρησιμοποιούσαν καθημερινά και επισκέψεις τους με τους γιατρούς. Περιορισμοί όπως ότι γονείς με αλβανική, αιγυπτιακοί και μουσουλμανική καταγωγή δεν καταλάβαιναν το ερωτηματολόγιο αλλά και Έλληνες γονείς που δεν καταλάβαιναν τους λατινικούς χαρακτήρες. [6] Σε έρευνα των D. Plachouras et al. σχετικά με τη διανομή των αντιβιοτικών χωρίς ιατρική συνταγή στην Ελλάδα βλέπουμε ότι: Έγιναν 174 επισκέψεις φαρμακείων στην Αθήνα. Η σιπροφλοξασίνη ζητήθηκε κατά τη διάρκεια των 102 επισκέψεων και διανεμήθηκε από 54 φαρμακεία (53%). Η αμοξυκιλλίνη/κλαβουλανικό οξύ ζητήθηκε κατά τη διάρκεια των 72 επισκέψεων και διανεμήθηκε σε όλες τις περιπτώσεις (100%). Σε 107 (85%) των 126 επισκέψεων όπου το αντιβιοτικό πωλούνταν χωρίς ιατρική συνταγή, δεν έγινε κανένα σχόλιο από το φαρμακοποιό. Σε 48 περιπτώσεις που οι φαρμακοποιοί δεν χορήγησαν σιπροφλοξασίνη ο λόγος ήταν ότι ζητούσαν το έντυπο συνταγής για φθοριοκινολόνες. Ο φαρμακοποιός που αρνήθηκε τη χορήγηση σιπροφλοξασίνη προσέφερε αμοξυκιλλίνη/κλαβουλανικό οξύ ως εναλλακτική λύση. Σε τρεις (6%) περιπτώσεις κατά τις οποίες η σιπροφλοξασίνη πωλήθηκε, ο φαρμακοποιός ενημέρωσε τον συνεργάτη ότι «συνήθως απαιτείται ιατρική συνταγή». Στο μόνο τρεις περιπτώσεις διανομής αμοξικιλλίνης/κλαβουλανικού οξέος ο συνεργάτης ενημερώθηκε από τον φαρμακοποιό για ανεπιθύμητες ενέργειες - κυρίως αλλεργίες και διάρροια. [7] Σε άλλη μελέτη των Helena C. Maltezou et al. που είχε να κάνει με τη συνταγογράφηση αντιβιοτικών και ευαισθητοποίηση του κόστους των αντιβιοτικών από παιδιάτρους σε δύο νοσοκομεία στην Ελλάδα πήραν τα ακόλουθα αποτελέσματα: Βρέθηκαν κενά στις γνώσεις των [55]

56 παιδιάτρων για το εμπορικό σήμα των φαρμάκων και τα γενόσημα φάρμακα. Κενά στη γνώση σχετικά με το όνομα της μάρκας και τα γενόσημα φάρμακα μπορεί να περιορίσουν τη χορήγηση των γενόσημων από την ιατρική κοινότητα σε αυτή η χώρα. Συνολικά, η αμοξυκιλλίνη/κλαβουλανικό και τα ευρέως φάσματος αντιβιοτικά, ήταν η πρώτη επιλογή για ένα ευρύ φάσμα ενδείξεων. Η χαμηλή συμμόρφωση με τις εθνικές κατευθυντήριες γραμμές μπορεί να αποδοθούν σε κενά στη γνώση για την ορθολογική χρήση των αντιβιοτικών, από τους παιδίατρους, αλλά και στη δυσκολία να τροποποιηθούν οι αντιλήψεις και οι στάσεις τους απέναντι χρήση αντιβιοτικών. [10] Στην τελευταία μελέτη των Papakosta M. et al. που εξετάζεται έχει να κάνει με τη διερεύνηση των παραγόντων χρήσης αυτό-φροντίδας και αυτό-θεραπείας σε μια ελληνική αγροτική περιοχή. Στη μελέτη αυτή βλέπουμε ότι: Τα άτομα που ασκούν την αυτό-θεραπεία με συνταγογραφούμενα φάρμακα είναι προσανατολισμένα με χρήση αυτό-φροντίδας και αυτό-βαθμολογούνται πιθανώς χαμηλότερου υγειονομικού καθεστώτος. Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να κάνουν χρήση αυτόθεραπείας. Διαπιστώθηκε επίσης ότι το ενδεχόμενο αυξήσεων αυτό-θεραπείας με την αύξηση του μορφωτικού επιπέδου. Τα άτομα με χρόνιες ασθένειες είναι λιγότερο πιθανό να χρησιμοποιούν αυτό-θεραπεία. Σε αυτή την έρευνα, ένα ανησυχητικά υψηλό ποσοστό (54,7%) των ερωτηθέντων είχαν χρησιμοποιήσει φάρμακα χωρίς να έχουν συνταγογραφηθεί ή να τους συνιστάται από έναν γιατρό, κατά τους μήνες που πριν της έρευνας. Τα άτομα με προσανατολισμό αυτό-φροντίδας είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν τα συνταγογραφούμενα φάρμακα χωρίς ιατρική συνταγή. [8] Συμπεράσματα Η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες με τη μεγαλύτερη κατανάλωση αντιβιοτικών στην Ευρώπη. Επιπλέον, μια πρόσφατη ευρωπαϊκή Έκθεση της Επιτροπής ανέφερε ότι η Ελλάδα έχει ανυπολόγιστες πωλήσεις αντιβιοτικών μεταξύ των 27 χωρών της Ε.Ε. Στην Ελλάδα, οι γονείς έχουν ελεύθερη πρόσβαση σε όλους τους τύπους των συνήθων αντιβιοτικών, παρά την ειδική νομοθεσία που απαγορεύει χρήση αντιβιοτικών χωρίς ιατρική συνταγή. [11] Οι λόγοι για την αύξηση της χρήσης των μη συνταγογραφούμενων αντιβιοτικών στον πληθυσμό που μελετήθηκε δεν είναι σαφείς. Οι πολιτιστικές διαφορές, το επίπεδο της εκπαίδευσης, ή/και ιατρική ευαισθητοποίηση μπορεί να διαδραματίσει έναν ρόλο. Ωστόσο, ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες είναι η αύξηση της διαθεσιμότητας των αντιβιοτικών στην Ελλάδα. Φαίνεται ότι μπορούμε να αγοράσουμε πολύ εύκολα αντιβιοτικά από φαρμακείο της Ελλάδας μέσω της έρευνας. [7] Όλοι οι ασθενείς έχουν πρόσβαση σε αντιβιοτικά από τη στιγμή που η συνταγή απαιτείται αλλά δεν είναι απαραίτητη η αγορά της. [9] Φαίνεται ότι τόσο παιδίατροι όσο και οι γονείς είναι υπεύθυνοι για την κατάχρηση των αντιβιοτικών, η οποία συμβάλλει στην ανάπτυξη ανθεκτικών στελεχών παθογόνων βακτηριδίων και επιβαρύνει την οικονομία του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης. Μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, η Ελλάδα παρουσιάζει τη υψηλότερη κατανάλωση και αντίσταση στα αντιβιοτικά.[11] Η περιττή συνταγογράφηση αντιβιοτικών είναι η κύρια κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη της ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά ενώ παιδίατροι και γονείς συμβάλλουν σε αυτό το [56]

57 πρόβλημα. [3] Φαίνεται από μελέτη ότι γίνεται μεγάλη συνταγογράφηση αντιβιοτικών και αυτό μπορεί να οφείλεται στην πίεση των γονιών και στην ανεπαρκή γνώση σχετικά με την κατάλληλη χρήση των αντιβιοτικών. [2] Επίσης, βρέθηκαν κενά στις γνώσεις των παιδιάτρων για το εμπορικό σήμα των φαρμάκων και τα γενόσημα φάρμακα που οδηγούν σε μη ορθολογική χρήση των αντιβιοτικών, από τους παιδίατρους. [10] Αποτελέσματα μελετών «χρήση και κατάχρηση αντιβιοτικών σε κοινότητα φοιτητών πανεπιστημίου» Σε μια συγχρονική μελέτη των Ghadeer A. R. Y. Suaifan et al. σχετικά με τις γνώσεις, τη στάση και τη συμπεριφορά που σχετίζονται με τη χρήση αντιβιοτικών και της αντοχής μεταξύ των ιατρικών και μη ιατρικών φοιτητών στην Ιορδανία λήφθηκαν τα ακόλουθα αποτελέσματα: Περισσότεροι από τους μισούς που χρησιμοποίησαν αντιβιοτικά τον περασμένο χρόνο απάντησαν (52.7%) ότι αγοράσαν από φαρμακείο με συνταγή γιατρού, ενώ 27.7% αγόρασε από φαρμακείο χωρίς συνταγή γιατρού, 13.2% χρησιμοποίησε αντιβιοτικά που είχαν μείνει από άλλη φορά και 5.3% τα πήρε από άλλη πηγή όπως οι φίλοι. Το 70,4% των φοιτητών ιατρικής και 29,9% των μηφοιτητών ιατρικής γνώριζαν ότι αντιβιοτικά ενδείκνυνται για τη θεραπεία βακτηριακών λοιμώξεων. Επίπεδο γνώσης ποικίλλει επίσης σημαντικά με το φύλο, 26,5% των γυναικών και 14,2% των ανδρών βρέθηκαν να έχουν καλά επίπεδα της γνώσης. Το 79,2% των φοιτητών ιατρικής γνώριζαν τον πιθανό θάνατο που οφείλεται σε αλλεργία στα αντιβιοτικά σε σύγκριση με το 53,5% των μη-φοιτητών ιατρικής. Ογδόντα τοις εκατό των μη-φοιτητών ιατρικής δεν κατάφερε να ολοκληρώσει την πλήρη θεραπεία των αντιβιοτικών σε σύγκριση με το 50,3% των ερωτηθέντων ιατρικής. Το 84,6% των ερωτηθέντων που δεν κατάφερε να ολοκληρώσει την θεραπεία συμφώνησαν ότι μια αντιβιοτική αγωγή θα πρέπει πάντα να είναι πλήρης. Τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων (73,1%) ανέφεραν ότι κρατούν αντιβιοτικά που τους έχουν περισσέψει. [12] Σε μια μελέτη των Nada A. Ababussain et al. σχετικά με τις γνώσεις και στάσεις μαθητριών για τα φάρμακα στην ανατολική Σαουδική Αραβία υπήρξαν τα ακόλουθα αποτελέσματα: Το 43.5% ανέφεραν ότι χρησιμοποίησαν αντιβιοτικά τον περασμένο χρόνο. Το 61% δήλωσε ότι η ενημέρωση τους για θέματα υγείας προέρχεται από την τηλεόραση. Οι μεγαλύτερες σε ηλικία μαθήτριες 24% ήταν πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν αντιβιοτικά σε σύγκριση με τις μικρότερες. [21] Σε έρευνα των Shazia Qasim Jamshed et al. σχετικά με την κατανόηση της χρήσης και της αντοχής των αντιβιοτικών στους τελειόφοιτους φοιτητές φαρμακευτικής και τους φοιτητές της ιατρικής βλέπουμε ότι: Στην κατανόηση της διαχείρισης, όπως η εμπειρική επιλογή της θεραπείας και στενού φάσματος αντιβιοτικά, η πλειοψηφία των μαθητών (97%) απάντησαν σωστά. Στον τομέα της κατανόησης του μηχανισμού της δράσης της ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά, λιγότερο από το ένα τέταρτο από τους φοιτητές (n = 19, 15,4%) ανέφεραν σωστά για το γεγονός ότι δεν υπάρχει θέμα της αντίστασης της πενικιλίνης σε Streptococcus pyogenes. Όσον αφορά την σύγκριση των μέσων βαθμολογιών, οι φοιτητές της φαρμακευτικής σημείωσαν ελαφρά υψηλότερη (4,25) από ό, τι φοιτητές ιατρικής (3,83), υποδηλώνοντας έτσι ότι είχαν μια καλύτερη κατανόηση σχετικά με το μηχανισμό δράσης της ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά. Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (> [57]

58 80%) έδωσαν σωστές απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις. Όσον αφορά τις μέσες βαθμολογίες, φοιτητές ιατρικής σημείωσαν υψηλότερη (6,08) από της φαρμακευτικής (5.47), που δείχνει ότι η κατανόησή τους ήταν καλύτερη από την άποψη των παραγόντων της ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά. [23] Σε μια έρευνα των O.J. Dyar et al που μελετά τις γνώσεις, στάσεις και πεποιθήσεις των Γάλλων φοιτητών ιατρικής σχετικά με τη συνταγογράφηση αντιβιοτικών και την αντίσταση αντιβιοτικών παρατηρήθηκε ότι: Το 79% δήλωσαν ότι θα ήθελαν περισσότερη εκπαίδευση για την επιλογή αντιβιοτικού. Τριάντα-πέντε από τους 51 (69%) έδωσαν σωστή απάντηση σχετικά με τον περιττό επιπολασμό ή τις περιττές συνταγές αντιβιοτικών (21-60%). Το 96% των φοιτητών πίστευαν ότι η αντιβιοτική αντίσταση θα γίνει ένα μεγαλύτερο κλινικό πρόβλημα κατά τη διάρκεια της καριέρας τους. Τριάντα επτά από τους 58 (64%) γνώριζαν ότι το νοσοκομείο είχε κατευθυντήριες οδηγίες για τα αντιβιοτικά. Ποσοστό 94% θεωρεί ότι η αντίσταση στα αντιβιοτικά είναι ένα εθνικό πρόβλημα. Τριάντα επτά από τους 54 φοιτητές (69%) θεωρεί ότι η αντίσταση στα αντιβιοτικά ήταν ένα πρόβλημα στο νοσοκομείο τους. [22] Στο μελέτη των Maria Manuel Azevedo et al. που ερευνά τη γνώση Πορτογάλων φοιτητών στα αντιβιοτικά βλέπουμε ότι: Το 29% του πρώτου έτους των φοιτητών γνώριζαν ότι τα αντιβιοτικά χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία βακτήρια μόνο. Ωστόσο, περίπου το 70% από αυτούς τους φοιτητές γνωρίζουν ότι η ακατάλληλη χρήση των αντιβιοτικών μπορεί να συμβάλλει στην ανθεκτικότητα σε αυτά τα φάρμακα. [18] Σε μια έρευνα των Suleiman Ibrahim Sharif et al. αξιολόγησης της αυτό-θεραπείας μεταξύ φοιτητών φαρμακευτικής υπάρχουν τα εξής αποτελέσματα: Πλήθος φοιτητών (145, 86%) έκανε χρήση αυτό-θεραπείας στον προηγούμενο χρόνο και η πλειοψηφία (128, 76%) πήρε τα φάρμακα από τα φαρμακεία. Περίπου το ένα τρίτο των φοιτητών χρησιμοποίησε τα αντιβιοτικά για αυτόθεραπεία και ελαφρώς περισσότερο από το 50% είχαν επίγνωση της ορθολογικής χρήσης των φαρμάκων και τη δυνατότητα ανάπτυξης βακτηριακής αντοχής που σχετίζεται με την κατάχρηση αντιβιοτικών. Οι πιο κοινοί τύποι αυτό-θεραπείας που χρησιμοποιούνται από τους συμμετέχοντες περιλαμβάνουν αναλγητικά, (70%), αντιπυρετικά (67%), βιταμίνες και ανόργανα συστατικά (67%), αφεψήματα (40%), σταγόνες για τα μάτια (33%) και σταγόνες αυτιού (30%), αντιισταμινικά (20%), ρινικά αποσυμφορητικά (20%), αντι-όξινα (20%), καθαρτικά (10%), αντιδιαρροϊκά (1%) και αντιεμετικά φάρμακα (1%). [19] Σε μελέτη των Cagri Buke et al. σχετικά με την αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών μεταξύ φοιτητών πανεπιστημίου φάνηκε ότι: Η συχνότητα της χρήση των αντιβιοτικών σε 2-3 χρόνια ήταν 28,3%, σε ένα έτος 28,8%, δύο έως τρεις φορές το χρόνο στο 29,4% και περισσότερο από τρεις φορές ανά έτος σε 13,6%. Στους φοιτητές Ιατρικών Σχολών (ομάδα Α) 96,7% και μη ιατρικών (ομάδα Β) 98,0% είπε ότι νομίζουν ότι η συχνή και ακατάλληλη χρήση των αντιβιοτικών είναι επικίνδυνη αν και το 44,1% των ερωτηθέντων άρχισε αυτό-θεραπεία όταν αρρώστησε. Ο σκοπός της χρήσης αντιβιοτικών ήταν να μειώσει τον πυρετό σε ποσοστό 18,8% των ερωτηθέντων στην ομάδα Α και σε 33,4% των ερωτηθέντων στην Ομάδα Β. Περισσότερο από το 80% και στις δύο ομάδες στοχεύουν να χρησιμοποιήσουν τα αντιβιοτικά για τη θεραπεία του κοινού κρυολογήματος (83,1% και στις δύο ομάδες). Στην Ομάδα Α 26,1% και στην Ομάδα Β 20,0% των ερωτηθέντων παραδέχθηκε ότι θα μπορούσε να αρχίσει αντιβιοτικά που χορηγούνται από τους φαρμακοποιούς [58]

59 χωρίς συνταγή από τους γιατρούς. Η χρήση των αντιβιοτικών, προκειμένου να μην αρρωστήσουν ήταν 4,9% στην ομάδα Α και 9,2% στην ομάδα Β. Στην Ομάδα Α 36,1% και στην ομάδα Β 44,9% των ερωτηθέντων ξεκίνησαν αντιβιοτικά από μόνοι τους όταν ήταν άρρωστοι, αν και 89,1% των δύο ομάδων συμφώνησαν ότι τα αντιβιοτικά θα πρέπει να ξεκινήσουν με συνταγή γιατρού. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας λοίμωξη 25,9% των ερωτηθέντων (Ομάδα Α 11,7% και ο Ομάδα Β 27,3%) χρησιμοποίησαν το ίδιο αντιβιοτικό όπως προβλέπεται ήδη από τους γιατρούς τους. Σε αυτή τη μελέτη 83,1% των ερωτηθέντων, τόσο στην ομάδα Α και Ομάδα Β πιστεύουν ότι τα αντιβιοτικά θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την θεραπεία του κοινού κρυολογήματος. Στην Ομάδα Α 18,8% και στην ομάδα Β 33,4% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι η ότι τα αντιβιοτικά μπορούν να ληφθούν ως ένα αντιπυρετικό. Στην παρούσα μελέτη το 44,1% του συνόλου ερωτηθέντων (36,1% στην ομάδα Α και 44,9% στην ομάδα Β) άρχισαν αντιβιοτικά από μόνοι τους μόλις αρρώστησαν. Περίπου 63,3% των ερωτηθέντων χρησιμοποίησαν αντιβιοτικά είτε μέχρι να τελειώσουν ή μόλις τα συμπτώματα τους εξαφανίστηκαν. Παρά το γεγονός ότι πάνω από το 97,9% των φοιτητών θεωρούν ότι η συχνή και ακατάλληλη χρήση των αντιβιοτικών έχει κινδύνους, μόνο το 60,8% πήρε το αντιβιοτικό και 36,7% χρησιμοποίησαν το αντιβιοτικό σύμφωνα με την συνταγή κατά την τελευταία μόλυνσή τους. [17] Σε μελέτη των O.J. Olayemi et al. που αξιολογεί τα πρότυπα της αυτό-θεραπείας με αντιβιοτικά μεταξύ προπτυχιακών φοιτητών παρουσιάζονται τα εξής αποτελέσματα: Ποσοστό 56,89% έκαναν αυτό-θεραπεία με αντιβιοτικά. Οι μαθητές από την σχολή της Φαρμακευτικής 41 (80,39%) καταγράφεται η υψηλότερη σε πρακτικές αυτό-θεραπεία και αυτά παρακολουθήθηκαν από τους φοιτητές της Σχολής Ιατρικής 45 (80,36%), ενώ το ρεκόρ ήταν λιγότερο από φοιτητές του Τμήματος Μηχανικών (27,78%). Οι περισσότεροι ερωτηθέντες (75,86%) ανέφεραν ότι εμπλέκονται σε αυτό-θεραπεία "περιστασιακά", 16,86% εμπλέκονται σε αυτό-θεραπεία «συχνά», ενώ οι υπόλοιποι ερωτηθέντες παραδέχθηκαν να εμπλέκονται σε αυτό-θεραπεία «τις περισσότερες φορές». Πλειοψηφία των φοιτητών 238 (84.10%) εμπλέκονται σε αυτό-θεραπεία για γαστρεντερικές λοιμώξεις, 119 (42.08%) για λοιμώξεις του ουρογεννητικού συστήματος, 49 (17,30%) και 43 (15,15%) για λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος (RTI) και λοιμώξεις του δέρματος. Τα πιο κοινό αντιβιοτικό που αναφέρθηκε για αυτό-θεραπεία είναι η Αμπικιλλίνη 122 (43,11), ακολουθείται από Μετρονιδαζόλη 72 (25,44%), στη συνέχεια Τετρακυκλίνη 61 (21,55%), Κοτριμοξαζόλη 57 (20,14%) και σιπροφλοξασίνη 30 (10,60%). Το 55,83% των ερωτηθέντων αγόρασαν φάρμακα απευθείας από ιδιωτικά Φαρμακεία. [14] Σε μελέτη των Syed Jawad Shah et al. αυτό-θεραπείας με αντιβιοτικά μεταξύ φοιτητών μη ιατρικών σχολών του πανεπιστημίου του Καράτσι παρουσιάζεται: Το πιο κοινό αντιβιοτικό που χρησιμοποιείται για σκοπούς αυτό-θεραπείας ήταν η αμοξυκιλλίνη, που χρησιμοποιήθηκε από 81 (41,4%) συμμετέχοντες στη μελέτη. Την Amoxicillin ακολούθησε η Μετρονιδαζόλη (30,5%), η σιπροφλοξασίνη (12,7%) και η κοτριμοξαζόλη (9,5%). Ερυθρομυκίνη και αμπικιλλίνη/κλοξακιλλίνη χρησιμοποιήθηκαν κατά 6,7% και 6,2% του πληθυσμού του δείγματος αντίστοιχα και άλλα αντιβιοτικά ήταν μεταξύ των λιγότερο συχνά χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά. Από τους 217 μαθητές οι οποίοι ανέφεραν τη χρήση αντιβιοτικών, 83 τα χρησιμοποίησαν για να ανακουφιστούν από τον πυρετό (41,1%), 81 για την ανακούφιση του πόνου (40,1%), ενώ 80 μαθητές ανέφεραν χρήση αντιβιοτικών για ανακούφιση από τα συμπτώματα του αναπνευστικού συστήματος (39,6%). Χρήση για την ανακούφιση από γαστρεντερικά προβλήματα και από τα [59]

60 συμπτώματα του ουροποιητικού ήταν 15,8% και 6,9% αντίστοιχα. Οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες που γνώριζαν οι φοιτητές μπορούσαν να προκληθούν από τα αντιβιοτικά όπου ήταν τα προβλήματα ύπνου (46,5%) και αλλεργική αντίδραση (38,8%). Άλλες αρνητικές επιπτώσεις που οι μαθητές έδειξαν ευαισθητοποίηση ήταν σχετικά με πονοκεφάλους (33,4%), κόπωση ή ζάλη (29,9%), ναυτία / έμετος (29.7%), και διάρροια/κοιλιακός πόνος (23,1%). Όταν ερωτήθηκαν σχετικά με τον όρο «αντοχή στα αντιβιοτικά», το 20,9% των 425 φοιτητών δήλωσαν ότι το έχουν ακούσει, ενώ 63,1% αρνήθηκε ότι είχε οποιαδήποτε γνώση για τον όρο. Μόνο 83 από 423 μαθητές (19,9%) γνώριζε ορθώς ότι αδιάκριτη χρήση αντιβιοτικών μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη αντοχή στα αντιβιοτικά. [13] Μια μελέτη των Nambatya Jacqueline et al. για τη γνώση της χρήσης αντιβιοτικών και συμπεριφοράς σε ένα Πανεπιστήμιο της Ουγκάντα έδειξε ότι: Η χρήση αντιβιοτικών, ώστε να μην αρρωστήσουν ήταν 24,0% της Ομάδας Α (Κολέγιο Επιστημών Υγείας) και 31,8% στην ομάδα Β (άλλες σχολές). Πάνω από το 69,3% των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι έκαναν χρήση αντιβιοτικού τους τελευταίους δώδεκα μήνες, αλλά δεν υπήρχε στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο ομάδων σε αυτό σχέση. Από εκείνους που ανέφεραν τη χρήση αντιβιοτικών, τα πιο κοινά συμπτώματα που αναφέρθηκαν ως ο βασικός λόγος για τη λήψη των φαρμάκων ήταν ο βήχας (16%), ακολουθούμενη από τον πονόλαιμο (7,1%) και το κοινό κρυολόγημα (6,1%), ενώ το 35,2% (176) δεν απάντησαν στην ερώτηση. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας λοίμωξη το 20,9% των ερωτηθέντων χρησιμοποίησε αμοξυκιλλίνη, μετρονιδαζόλη το 7,5% και το 6,1% κοτριμοξαζόλη. Το 34,7% δεν προσδιόρισε τα αντιβιοτικά που λαμβάνονται. Έως το 38,5% εκείνων που πήραν περισσότερα από ένα αντιβιοτικό για την τελευταία τους λοίμωξη είχε την αμοξικιλλίνης ως ένα από αυτά. [15] Σε μια έρευνα των Woranuch Saengcharoen et al. για γνώσεις, στάσεις και συμπεριφορές σχετικά με τη χρήση αντιβιοτικών για τις Λοιμώξεις της άνω αναπνευστικής οδού για φοιτητές από Ταϊλάνδη ακολουθήσαν τα εξής αποτελέσματα: Κατά μέσο όρο, το 66,0% του συνόλου ερωτηθέντων είχαν σωστή γνώση για την ακατάλληλη χρήση των αντιβιοτικών, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε αντίσταση στο φάρμακο. Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων θεώρησαν με ακρίβεια ότι τα αντιβιοτικά ήταν χρήσιμα για βακτηριακή φαρυγγίτιδα (71,9%) και ιγμορίτιδα (59,3%). Αντίθετα, ένα υψηλό ποσοστό των ερωτηθέντων κατέχει εσφαλμένες αντιλήψεις σχετικά με τη χρήση αντιβιοτικών για το βήχα με πτύελα (55,2%), πονόλαιμο με σαφή καταρροή (53,9%), ήπιο πονόλαιμο (43,8%), σαφή ρινική καταρροή και ρινική συμφόρηση (41,0%), ξηρό βήχα (36,6%), και πυρετό (34,4%). Πηγές των αντιβιοτικών ήταν από τα φάρμακα φυλάσσονται στο σπίτι, οικογένεια τα μέλη, τους φίλους και (6-9%). Λιγότερο από το 55% των ερωτηθέντων σε κάθε ομάδα, ή 40% του συνόλου ερωτηθέντων, ολοκλήρωσε τη διάρκεια της θεραπείας. Στους προηγούμενους έξι μήνες, οι περισσότεροι φοιτητές που χρησιμοποίησαν αντιβιοτικά 1-3 φορές (38,4-52,2%). Παρανοήσεις σχετικά με μια ταχύτερη ανάρρωση με αντιβιοτικά βρέθηκαν στο 75,3% του συνόλου των φοιτητών. [16] Σε άλλη μελέτη των Ying Huang et al. σχετικά με τη γνώση, στάση και πρακτική των αντιβιοτικών μεταξύ 2500 Κινέζων φοιτητών καταλήξανε στα εξής: Σχετικά με το ζήτημα της αποτελεσματικότητας των αντιβιοτικών για τη θεραπεία βακτηριακών λοιμώξεων, 92,93% των φοιτητών Ιατρικών σχολών έδωσε την σωστή απάντηση σε σύγκριση με το 81,81% φοιτητών μη [60]

61 ιατρικών σχολών. Επιπλέον, 64.52% των φοιτητών Ιατρικών σχολών επέλεξαν "τα αντιβιοτικά δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν ιογενής λοίμωξη", σε σύγκριση με μόνο 43,44% μεταξύ των φοιτητών μη ιατρικών σχολών. Το 82,84% των φοιτητών Ιατρικών σχολών πιστεύουν ότι η αντοχή των φαρμάκων στα βακτήρια έχει γίνει πρόβλημα στην Κίνα, και αυτό ήταν πολύ υψηλότερη από εκείνη των φοιτητών μη ιατρικών σχολών (62,80%). Το 83,88% των φοιτητών Ιατρικών σχολών θεωρεί την κατάχρηση των αντιβιοτικών κύρια αιτία της ανθεκτικότητας στα φάρμακα, ενώ μόνο το 61,75% των φοιτητών μη ιατρικών σχολών. Το 81,96% των φοιτητών Ιατρικών σχολών και 74.14% των φοιτητών μη ιατρικών σχολών θεωρούν ότι ήταν αναγκαίο προωθηθεί στη δημοσιότητα η κατανόηση των αντιβιοτικών. Το 49.84% των φοιτητών Ιατρικών σχολών έναντι των 40,02% φοιτητών μη ιατρικών σχολών υποστήριζαν τη χρήση των αντιβιοτικών σε ασθενείς με χαμηλό πυρετό (<38,5 C), ενώ 13,59% των φοιτητών Ιατρικών σχολών θα χρησιμοποιούσαν τα αντιβιοτικά με υψηλή συχνότητα σε κοινό κρυολόγημα σε σύγκριση με το 8,45% των φοιτητών μη ιατρικών σχολών. Επιπλέον, 19.15% των φοιτητών Ιατρικών σχολών θα ζητήσει από τους γιατρούς να τους συνταγογραφήσουν αντιβιοτικά σε σύγκριση με το 12,44% φοιτητών μη ιατρικών σχολών. [24] Σε μια ακόμα μελέτη των S. Sarahroodi and A. Arzi σχετικά με την αυτό-θεραπεία με αντιβιοτικά που εξετάζεται σε πληθυσμό Ιρανών φοιτητών κολεγίου στην Τεχεράνη καταλήγουν στο ότι: Το 53% είχε χρησιμοποιήσει αντιβιοτικά χωρίς ιατρική συνταγή ή συμβουλή εντός 3 μηνών από την περίοδο της μελέτης. Μόνο το 26.8% των φοιτητών ολοκλήρωσε την ιατρική θεραπεία με αντιβιοτικά. Η πιο συχνή αιτία αυτό-θεραπεία από όσους απάντησαν ήταν για αναπνευστικές λοιμώξεις σε ποσοστό 66.7%. Οι πενικιλίνες ταξινομούνται πιο υψηλά σε ποσοστό 68% και σε αυτήν την ομάδα η αμοξυκιλλίνη ήταν η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη για αυτό-θεραπεία 40% μεταξύ όλων των αντιβιοτικών. [20] Συμπεράσματα Από τις παραπάνω μελέτες αντλούμε κάποια συμπεράσματα για τη γνώση, τη στάση και τη χρήση του φοιτητικού πληθυσμού στα αντιβιοτικά σκευάσματα. Συγκεκριμένα, βλέπουμε μαθήτριες που είχαν γνώση για τα αποτέλεσμα των αντιβιοτικών είναι 4.4 φορές πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν αντιβιοτικά σε σχέση με τις μαθήτριες που δεν είχαν τέτοια γνώση. [21] Οι φοιτητές ιατρικής ήταν πιο σίγουροι στο να κάνουν μια ακριβή διάγνωση λοίμωξης/σήψης και να ερμηνεύσουν τα μικροβιολογικά αποτελέσματα. Ήταν λιγότερο σίγουροι για την επιλογή της σωστής δόση, το διάστημα και τον προγραμματισμό της διάρκειας της θεραπεία και δήλωσαν ότι θα ήθελαν περισσότερη εκπαίδευση για την επιλογή αντιβιοτικού [22] Οι φοιτητές φαρμακευτικής δήλωσαν ότι αναζητούν ιατρική συμβουλή, αν τα συμπτώματα επιδεινώνονται ή επιμένουν για περισσότερο ή σε περίπτωση έντονου πόνου ή αν σκεφτούν ότι το πρόβλημα είναι σοβαρό. [19] Τα συμπτώματα για τα οποία ασκήθηκε αυτό-θεραπεία περιλαμβάνουν πονοκέφαλο ή ήπιο πόνο, συμπτώματα σε μάτια και τα αυτιά, γαστρικά προβλήματα, κρυολόγημα, πυρετό και αλλεργία. [19] [61]

62 Δεν φάνηκαν διαφορές μεταξύ ιατρικών και μη ιατρικών φοιτητών στην αυτό-θεραπεία και στην αγορά αντιβιοτικών χωρίς συνταγή. [12] Ενώ μεγάλα ποσοστά φοιτητών απαντούν ότι δεν κατάφεραν να ολοκληρώσουν την πλήρη θεραπεία των αντιβιοτικών. Μεγάλο ποσοστό των ερωτηθέντων που δεν κατάφερε να ολοκληρώσει την θεραπεία συμφωνεί ότι μια αντιβιοτική αγωγή θα πρέπει πάντα να είναι πλήρης. [12] Μεγάλο ποσοστό των φοιτητών σταματούν τη λήψη του αντιβιοτικού μόλις τα συμπτώματα σταματήσουν και ενώ θεωρούν ότι η συχνή και ακατάλληλη χρήση των αντιβιοτικών έχει κινδύνους μικρό ποσοστό χρησιμοποίησε αντιβιοτικό σύμφωνα με την συνταγή κατά την τελευταία μόλυνση. [18] Τα πιο κοινό αντιβιοτικό που αναφέρθηκε για αυτό-θεραπεία είναι η Αμπικιλλίνη 122 (43,11), ακολουθείται από Μετρονιδαζόλη 72 (25,44%) και στη συνέχεια Τετρακυκλίνη 61 (21,55%). [14] Σε άλλη έρευνα σε φοιτητικό πληθυσμό στο Καράτσι το πιο κοινό αντιβιοτικό που χρησιμοποιείται για σκοπούς αυτό-θεραπείας ήταν η αμοξυκιλλίνη, που χρησιμοποιήθηκε από 81 (41,4%) συμμετέχοντες στη μελέτη. Στην ίδια μελέτη η πλειονότητα (64,3%) παραδέχτηκε ότι δεν έχουν ιδέα για τη σχέση της αντοχής στα αντιβιοτικά. [13] Σε έρευνα του Πανεπιστημίου της Ουγκάντας οι φοιτητές ανέφεραν στη χρήση αντιβιοτικών, ότι τα πιο κοινά συμπτώματα που αναφέρθηκαν ως ο βασικός λόγος για τη λήψη των φαρμάκων ήταν ο βήχας (16%), ακολουθούμενη από τον πονόλαιμο (7,1%) και το κοινό κρυολόγημα (6,1%), ενώ το 35,2% (176) δεν απάντησαν στην ερώτηση. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας λοίμωξη το 20,9% των ερωτηθέντων χρησιμοποίησε αμοξυκιλλίνη, μετρονιδαζόλη το 7,5% και το 6,1% κοτριμοξαζόλη. [15] Σε μια έρευνα σχετικά με την αυτό-θεραπεία με αντιβιοτικά που εξετάζεται σε πληθυσμό Ιρανών φοιτητών κολεγίου στην Τεχεράνη πιο συχνή αιτία αυτό-θεραπεία από όσους απάντησαν ήταν για αναπνευστικές λοιμώξεις σε ποσοστό 66.7%. Οι πενικιλίνες ταξινομούνται πιο υψηλά σε ποσοστό 68% και σε αυτήν την ομάδα η αμοξυκιλλίνη ήταν η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη για αυτόθεραπεία 40% μεταξύ όλων των αντιβιοτικών. [20] Σε μια έρευνα φοιτητών από Ταϊλάνδη παρανοήσεις σχετικά με μια ταχύτερη ανάρρωση με αντιβιοτικά βρέθηκαν στο 75,3% του συνόλου των φοιτητών. [16] [62]

63 B ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 7.1 Σκοπός της μελέτης Στόχος της παρούσας διπλωματική εργασίας ήταν η διερεύνηση της γνώσης, της στάσης και χρήσης των αντιβιοτικών από τους φοιτητές του Πανεπιστημίου Πατρών. Η έρευνα βασίστηκε στη χρήση αυτοσχέδιου ερωτηματολογίου. Πραγματοποιήθηκαν 824 συνεντεύξεις σε ενήλικες (ενεργούς) φοιτητές ηλικίας 18 ετών και άνω. 7.2 Mέθοδοι Σχεδιασμός της μελέτης Μια συγχρονική μελέτη διεξήχθη στους φοιτητές του Πανεπιστημίου Πατρών (περίπου ενεργοί προπτυχιακοί φοιτητές), στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του Εφαρμόστηκε ένα ερωτηματολόγιο που χορηγήθηκε σε 824 τυχαίους συμμετέχοντες φοιτητές σε μια προσπάθεια να ληφθεί ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του φοιτητικού πληθυσμού όσον αφορά, το τμήμα, τη σχολή και το έτος φοίτησης. Το δείγμα αποτελείται από 824 ενήλικες φοιτητές ηλικίας ετών. Το ερωτηματολόγιο δόθηκε εξίσου σε Προπτυχιακούς, Μεταπτυχιακούς φοιτητές και Υποψήφιους Διδάκτορες. Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε με 32 ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου. (Το ερωτηματολόγιο βρίσκεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ). Τα ερωτηματολόγια μοιράστηκαν πρόσωπο με πρόσωπο στους φοιτητές, στο χώρο του Πανεπιστημίου Πατρών, αλλά υπήρχε και διαδικτυακή φόρμα συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου όπου αποστέλλονταν στους φοιτητές για να την συμπληρώσουν. Στην πρώτη περίπτωση όπου μοιράζονταν ερωτηματολόγια, βρίσκαμε τους φοιτητές σε χώρους έξω από αίθουσες όπου ήταν συγκεντρωμένοι λόγω διαλείμματος ή για να παρακολουθήσουν το μάθημα της επόμενης ώρας. Επίσης, μοιράστηκαν ερωτηματολόγια σε φοιτητές που βρίσκονταν στο χώρο της Κεντρικής Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Πατρών. Στην ίδια περίπτωση υπήρχε και tablet όπου όποιος ήθελε μπορούσε να συμπληρώσει το ερωτηματολόγιο που βρισκόταν on line. Οι απαντήσεις από την on line συμπλήρωση αποθηκεύονταν απ ευθείας σε μορφή excel στο drive της google σε προσωπικό λογαριασμό. Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε επίσης on line μέσω των φορμών google docs και μπορούσε όποιος του είχε αποσταλεί το link να το συμπληρώσει ηλεκτρονικά. Το ερωτηματολόγιο έτσι αποστελλόταν στα των φοιτητών αλλά και σε προσωπικά μηνύματα μέσω κοινωνικών μέσω δικτυώσεις (π.χ. Facebook). Ένα προ-τεστ εφαρμόστηκε πιλοτικά σε πληθυσμό 10 ατόμων για να προσδιοριστεί αν τα δεδομένα θα παρέχουν αξιόπιστες πληροφορίες. Οι πρώτες 12 ερωτήσεις του ερωτηματολογίου συνέλλεγαν δημογραφικά στοιχεία όπως η ηλικία, το φύλο, την οικογενειακή κατάσταση, τον τόπο κατοικίας, επάγγελμα, το επίπεδο εκπαίδευσης των γονιών και οι υπόλοιπες ερωτήσεις σχετικά με τις στάσεις και τις αντιλήψεις που σχετίζονται με τη χρήση αντιβιοτικών. Τα ερωτηματολόγια συμπληρώθηκαν εθελοντικά και ανώνυμα, ενώ είχε προηγηθεί πλήρης [63]

64 ενημέρωση των συμμετεχόντων για την έρευνα. Πριν ξεκινήσει η διεξαγωγή της έρευνας αποστείλαμε ενημέρωση στην Επιτροπή Έρευνας, Ηθικής και Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Από το ερωτηματολόγιο οι φοιτητές ερωτήθηκαν αρχικά διάφορα δημογραφικά στοιχεία όπως το φύλο, η ηλικία, η πόλη μόνιμης κατοικίας τους και η εθνικότητά τους. Υπήρχαν ερωτήσεις που έδειχναν τη γνώση των φοιτητών απέναντι στα αντιβιοτικά και ερώτηση όπου ρωτούσε αν γνωρίζουν τι είναι τα αντιβιοτικά. Στη συνέχεια, ερωτήθηκαν λόγους για τους οποίους οδηγούνται σε πρόσληψη αντιβιοτικών και αν έχουν σταματήσει/θα σταματούσαν τη θεραπεία τους μόλις τα συμπτώματα είχαν εξαφανιστεί. Οι συμμετέχοντες ρωτήθηκαν επίσης διαφορετικές ερωτήσεις σε σχέση με τη θεραπεία με συνταγογραφούμενα ή μη συνταγογραφούμενα αντιβιοτικά (χρήση αντιβιοτικών έχουν απομείνει) και αν προμηθεύονται προληπτικά από το φαρμακείο ή το σπίτι αντιβιοτικά π.χ. πριν φύγουν για διακοπές. Στους ερωτηθέντες ζητήθηκε να αναφέρουν την εμπορική ονομασία κάποιον αντιβιοτικών που είχαν λάβει. Τους ζητήθηκε να απαντήσουν αν θεωρούν την μικροβιακά αντοχή πρόβλημα της δημόσιας υγείας. Εξετάστηκαν επίσης, οι στάσεις και η ευαισθητοποίηση των ερωτηθέντων στη χρήση των αντιβιοτικών και η ενημέρωσή τους σχετικά με θέματα υγείας. 7.3 Στατιστική ανάλυση Τα δεδομένα συλλέχθηκαν και περάστηκαν σε Excel 2013 (MS Office). Η στατιστική ανάλυση εκτελέστηκε χρησιμοποιώντας το SPSS για Windows έκδοση. Στη συνέχεια, κατασκευάστηκαν γραφήματα για την αποτύπωση των αποτελεσμάτων με χρήση Excel 2013 (MS Office). Στην στατιστική ανάλυση έγιναν περιγραφικές συγκρίσεις μεταξύ των διαφορετικών ερωτήσεων. Αρχικά, υπολογίστηκε το ποσοστό του φύλου των φοιτητών, εθνικότητας, τα ποσοστά από την κάθε σχολή που προέρχονταν ο κάθε φοιτητής/φοιτήτρια, το έτος σπουδών, το επίπεδο σπουδών και η ηλικία του. Στη συνέχεια, έγινε ανάλυση των ποσοστών του επιπέδου εκπαίδευσης του κάθε γονιού των φοιτητών. Παρομοίως, ακολούθησαν αναλύσεις των ποσοστών απαντήσεων σε ερωτήσεις σε σχέση με τη θεραπεία με συνταγογραφούμενα ή μη συνταγογραφούμενα αντιβιοτικά (χρήση αντιβιοτικών έχουν απομείνει) και αν προμηθεύονται προληπτικά από το φαρμακείο ή το σπίτι αντιβιοτικά π.χ. πριν φύγουν για διακοπές, σε ερωτήσεις σε σχέση με τους λόγους για τους οποίους οδηγούνται σε πρόσληψη αντιβιοτικών και αν έχουν σταματήσει/θα σταματούσαν τη θεραπεία τους μόλις τα συμπτώματα είχαν εξαφανιστεί κλπ. 7.4 Αποτελέσματα Η έρευνα των φοιτητών ολοκληρώθηκε με 806 (97,8%) από τους 824 άτομα που προσεγγίστηκαν. Επομένως, υπήρχαν 18 άτομα που δεν συμπλήρωσαν την έρευνα δηλαδή σε όσα ερωτήματα ήταν απαραίτητα ώστε να μπορούν να υπολογιστούν οι απαντήσεις στα αποτελέσματα είτε δεν απάντησαν καθόλου. Όλες οι ερωτηθέντες είναι ενεργοί φοιτητές του Πανεπιστημίου Πατρών σε προπτυχιακό, μεταπτυχιακό επίπεδο ή υποψήφιου διδάκτορα. [64]

65 7.4.1 Περιγραφική ανάλυση των αποτελεσμάτων Το ερωτηματολόγιο απαντήθηκε από 814 φοιτητές από τους οποίους 581 (71.4%) είναι γυναίκες και 233 (28.6%) είναι άνδρες. Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: Εικόνα 7.1: Ποσοστό φύλου φοιτητών Σύμφωνα με τα παραπάνω φαίνεται ότι το μεγαλύτερο μέρος του δείγματος ήταν γυναικείος πληθυσμός. Στην εθνικότητα απάντησαν 806/814 φοιτητές όπου στους 790 (98%) ήταν ελληνική ενώ στους 16 (2%) απάντησαν άλλο. ΠΙΝΑΚΑΣ 7.1: Εθνικότητα από την οποία προέρχονται οι φοιτητές Εθνικότητα Φοιτητών Φοιτητές που Ποσοστό απάντησαν Έλληνες % Άλλο 16 2% Δεν απάντησαν 8 1% Σύνολο % [65]

66 Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: Εικόνα 7.2: Ποσοστό εθνικότητας φοιτητών Σύμφωνα με τα παραπάνω φαίνεται ότι το μεγαλύτερο μέρος του δείγματος ήταν ελληνικής εθνικότητας. Για τη σχολή που ανήκουν απάντησαν 800/814 και οι απαντήσεις ήταν οι εξής: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.2: Ποσοστά φοιτητών που απάντησαν από την κάθε Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών Σχολή Φοιτητές που απάντησαν Ποσοστό Σχολή Θετικών Επιστημών % Σχολή Επιστημών Υγείας 54 7% Σχολή Ανθρωπιστικών και % Κοινωνικών Επιστημών Σχολή Οργάνωσης και 53 6% Διοίκησης Επιχειρήσεων Πολυτεχνική Σχολή % Δεν απάντησαν 14 2% Σύνολο % [66]

67 Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: Εικόνα 7.3: Ποσοστό από τη σχολή προέλευσης φοιτητών Τα παραπάνω αποτελέσματα μας δείχνουν ότι το μεγαλύτερο μέρος του δείγματος προέρχεται από τη Σχολή Θετικών Επιστημών, στη συνέχεια Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών, μετά η Πολυτεχνική Σχολή, η Σχολή Επιστημών Υγείας και τέλος, Σχολή Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων. Το εκπαιδευτικό επίπεδο των φοιτητών που απάντησαν 795/814 είναι: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.3: Εκπαιδευτικό επίπεδο των φοιτητών Εκπ. Επίπεδο Φοιτητών Φοιτητές που Ποσοστό απάντησαν Προπτυχιακοί % Μεταπτυχιακοί 65 8% Διδακτορικοί 25 3% Δεν απάντησαν 22 3% Σύνολο % Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: [67]

68 Εικόνα 7.4: Ποσοστό από το εκπαιδευτικό επίπεδο των φοιτητών Έτος σπουδών φοιτητών 781/814: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.4: Τα έτη που βρίσκονται οι φοιτητές που απάντησαν Έτος Φοιτητές που Ποσοστό απάντησαν % % % >7 55 7% Δεν απάντησαν 33 6% Σύνολο % Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: [68]

69 Εικόνα 7.5: Τα έτη που βρίσκονται οι φοιτητές Για το εκπαιδευτικό επίπεδο μητέρας φοιτητών όπου απάντησαν 787/814: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.5: Εκπαιδευτικό επίπεδο μητέρας των φοιτητών Εκπαιδ. Επίπεδο Μητέρας Φοιτητές που απάντησαν Ποσοστό Δημοτικό 74 9% Γυμνάσιο 59 7% Λύκειο % IEK/ΣΕΚ/ΕΠΑΣ 90 11% Πανεπιστήμιο/ΤΕI % Μεταπτυχιακό 44 6% Διδακτορικό 16 2% Δεν απάντησαν 27 3% Σύνολο % Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: [69]

70 Εικόνα 7.6: Ποσοστό από το εκπαιδευτικό επίπεδο μητέρας των φοιτητών Σύμφωνα με τα παραπάνω αποτελέσματα βλέπουμε ότι οι μητέρες των φοιτητών παρουσιάζουν ένα ικανοποιητικό εκπαιδευτικό επίπεδο. Για το εκπαιδευτικό επίπεδο πατέρα φοιτητών όπου απάντησαν 782/814: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.6: Εκπαιδευτικό επίπεδο πατέρα των φοιτητών Εκπαιδ. Επίπεδο Πατέρα Φοιτητές που απάντησαν Ποσοστό Δημοτικό 80 10% Γυμνάσιο 70 9% Λύκειο % IEK/ΣΕΚ/ΕΠΑΣ % Πανεπιστήμιο/ΤΕI % Μεταπτυχιακό 34 4% Διδακτορικό 24 3% Δεν απάντησαν 32 4% Σύνολο % Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: [70]

71 Εικόνα 7.7: Ποσοστό από το εκπαιδευτικό επίπεδο πατέρα των φοιτητών Σύμφωνα με τα παραπάνω αποτελέσματα βλέπουμε ότι οι πατέρες των φοιτητών παρουσιάζουν ένα ικανοποιητικό εκπαιδευτικό επίπεδο. Στην ερώτηση για το αν γνωρίζουν τι είναι το αντιβιοτικό μας απάντησαν 779/814: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.7: Φοιτητές που γνώριζαν τι είναι αντιβιοτικό Απαντήσεις Φοιτητές που απάντησαν Ποσοστό Ναι % Όχι 9 1% Δεν είμαι σίγουρος/η 55 7% Δεν απάντησαν 35 4% Σύνολο % Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: [71]

72 Εικόνα 7.8: Ποσοστό των φοιτητών που γνώριζαν τι είναι αντιβιοτικό Από τα αποτελέσματα αυτής της ερώτησης βλέπουμε ότι το μεγαλύτερο μέρος των φοιτητών ξέρει τι είναι το αντιβιοτικό. Στην ερώτηση αν έχουν πάρει ποτέ αντιβιοτικά απάντησαν 779/814 φοιτητές: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.8: Φοιτητές που έχουν πάρει αντιβιοτικό έστω μία φορά Απαντήσεις Φοιτητές που απάντησαν Ποσοστό Ναι % Όχι 12 2% Δεν είμαι σίγουρος/η 10 1% Δεν απάντησαν 35 4% Σύνολο % Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: [72]

73 Εικόνα 7.9: Ποσοστό των φοιτητών που έχουν πάρει αντιβιοτικό Από τα αποτελέσματα βλέπουμε ότι περισσότεροι φοιτητές έχουν πάρει έστω μια φορά αντιβιοτικό. Στην ερώτηση με ποιόν τρόπο λαμβάνουν αντιβιοτικά απάντησαν: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.9: Τρόποι χορήγησης αντιβιοτικού που επιλέγουν οι φοιτητές Απαντήσεις Αριθμός απαντήσεων Ποσοστό Συνταγή γιατρού % Χωρίς συνταγή γιατρού % Μετά από σύσταση % γονιών/φίλων Δεν ξέρω/δεν απαντώ % Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: [73]

74 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Συνταγή γιατρού 734 Χωρίς συνταγή γιατρού 151 Μετά από σύσταση γονιών/φίλων 115 Δεν ξέρω/δεν απαντώ 10 Εικόνα 7.10: Ποσοστά των τρόπων χορήγησης αντιβιοτικού που επιλέγουν οι φοιτητές Στην ερώτηση αν έχουν πάρει αντιβιοτικά τους τελευταίους 12 μήνες απάντησαν 780/814: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.10: Πόσοι φοιτητές πήραν αντιβιοτικά τους τελευταίους 12 μήνες Απαντήσεις Φοιτητές που απάντησαν Ποσοστό Ναι % Όχι % Δεν είμαι σίγουρος/η 41 5% Δεν απάντησαν 34 4% Σύνολο % Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: [74]

75 Εικόνα 7.11: Ποσοστό φοιτητών που πήραν αντιβιοτικά τους τελευταίους 12 μήνες Στην ερώτηση για ποιο ή ποιους λόγους πήραν αντιβιοτικό απάντησαν: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.11: Λόγοι που οι φοιτητές πήραν αντιβιοτικό Απαντήσεις Αριθμός απαντήσεων Ποσοστό Λοίμωξη αναπνευστικού % Απλό κρυολόγημα % Λοίμωξη του ουροποιητικού % Πυρετός % Ωτίτιδα % Άλλο % Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: [75]

76 Άλλο 154 Ωτίτιδα 115 Πυρετός 193 Λοίμωξη του ουροποιητικού 121 Απλό κρυολόγημα 149 Λοίμωξη αναπνευστικού 219 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Εικόνα 7.12: Ποσοστά των λόγων που πήραν αντιβιοτικό οι φοιτητές Από τα αποτελέσματα των απαντήσεων βλέπουμε οι φοιτητές παίρνουν αντιβιοτικά κυρίως για λοίμωξη του αναπνευστικού και στη συνέχεια μεγάλο ποσοστό εμφανίζει ο πυρετός. Ο πυρετός όπως και το απλό κρυολόγημα είναι ιογενείς λοιμώξεις και η χορήγηση αντιβιοτικού δεν υφίσταται η κατάλληλη θεραπεία. Στην ερώτηση του πώς αντιδρούν/παίρνουν αντιβιοτικά σε συμπτώματα γρίπης/απλού κρυολογήματος απάντησαν: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.12: Πώς αντιδρούν/παίρνουν αντιβιοτικά σε συμπτώματα γρίπης/απλού κρυολογήματος οι φοιτητές Απαντήσεις Αριθμός απαντήσεων Ποσοστό Με συνταγή γιατρού % Χωρίς συνταγή γιατρού 68 8% Μετά από σύσταση 50 6% γονιών/φίλων Γενικά αποφεύγω τη χρήση % αντιβιοτικού Παίρνω άλλα φάρμακα π.χ. αντιπυρετικά % [76]

77 Γενικά αποφεύγω όλα τα % φάρμακα Δεν ξέρω/δεν απαντώ 1 0.1% Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Με συνταγή γιατρού 228 Χωρίς συνταγή γιατρού 68 Μετά από σύσταση γονιών/φίλων 50 Γενικά αποφεύγω τη χρήση αντιβιοτικού 259 Παίρνω άλλα φάρμακα π.χ. αντιπυρετικά 334 Γενικά αποφεύγω όλα τα φάρμακα 178 Δεν ξέρω/δεν απαντώ 1 Εικόνα 7.13: Ποσοστά αντίδρασης/πώς παίρνουν αντιβιοτικά οι φοιτητές σε συμπτώματα γρίπης/απλού κρυολογήματος Στην ερώτηση αν υπάρχουν υπολείμματα αντιβιοτικών/αντιβιοτικά που περίσσεψαν μετά από άλλη χρήση στο σπίτι σας απάντησαν 779/814: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.13: Φοιτητές που έχουν υπολείμματα αντιβιοτικών/αντιβιοτικά στο σπίτι [77]

78 Απαντήσεις Φοιτητές που απάντησαν Ποσοστό Ναι % Όχι % Δεν είμαι σίγουρος/η % Δεν απάντησαν 35 4% Σύνολο % Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: Εικόνα 7.14: Ποσοστά υπολειμμάτων αντιβιοτικών/αντιβιοτικά που περίσσεψαν μετά από άλλη χρήση στο σπίτι Από τις απαντήσεις των φοιτητών φαίνεται ότι μεγάλο ποσοστό διατηρεί στο σπίτι του αντιβιοτικά που έχουν περισσέψει από προηγούμενες θεραπείες. Στην ερώτηση αν θα σταματούσατε τη λήψη αντιβιοτικού/της θεραπεία σας μόλις τα συμπτώματα της ασθένειά σας είχαν εξαφανιστεί απάντησαν 774/814: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.14: Φοιτητές που θα σταματούσαν τη λήψη αντιβιοτικού/της θεραπεία μόλις τα συμπτώματα της ασθένειά σας είχαν εξαφανιστεί Απαντήσεις Φοιτητές που απάντησαν Ποσοστό Ναι % [78]

79 Όχι % Δεν ξέρω/δεν απαντώ 53 7% Δεν απάντησαν 40 5% Σύνολο % Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: Εικόνα 7.15: Ποσοστό φοιτητών που θα σταματούσε τη λήψη αντιβιοτικού/της θεραπεία μόλις τα συμπτώματα της ασθένειά τους είχαν εξαφανιστεί Εδώ βλέπουμε ότι οι μισοί φοιτητές θα είχαν λανθασμένη στάση ως προς την θεραπεία μια πιθανής ασθένειας. Στην ερώτηση αν έχετε σταματήσει τη λήψη αντιβιοτικού/της θεραπείας σας μόλις τα συμπτώματα εξαφανίστηκαν απάντησαν 774/814: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.15: Φοιτητές που σταμάτησαν τη λήψη αντιβιοτικού/της θεραπεία μόλις τα συμπτώματα της ασθένειά τους είχαν εξαφανιστεί Απαντήσεις Φοιτητές που απάντησαν Ποσοστό Πάντα % Συχνά % Μερικές φορές % [79]

80 Σπάνια % Ποτέ % Δεν απάντησαν 40 5% Σύνολο % Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: Εικόνα 7.16: Ποσοστό φοιτητών που σταμάτησε τη λήψη αντιβιοτικού/της θεραπεία μόλις τα συμπτώματα της ασθένειά σας είχαν εξαφανιστεί Εδώ βλέπουμε ότι περίπου οι μισοί φοιτητές είχαν ήδη λανθασμένη στάση ως προς την θεραπεία μια πιθανής ασθένειας. Στην ερώτηση αν οι φοιτητές προμηθεύονται με αντιβιοτικά από φαρμακείο ή από το σπίτι σας πριν ταξιδέψετε (π.χ. σε διακοπές, σε εκδρομές) απάντησαν 773/814: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.16: Φοιτητές που προμηθεύονται με αντιβιοτικά από φαρμακείο ή από το σπίτι τους πριν ταξιδέψουν Απαντήσεις Φοιτητές που απάντησαν Ποσοστό Πάντα 69 8% Συχνά 94 12% Μερικές φορές % Σπάνια % Ποτέ % [80]

81 Δεν απάντησαν 41 5% Σύνολο % Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: Εικόνα 7.17: Ποσοστό φοιτητών που προμηθεύονται με αντιβιοτικά από φαρμακείο ή από το σπίτι τους πριν ταξιδέψουν (π.χ. σε διακοπές, σε εκδρομές) Εδώ φαίνεται ότι ένα μεγάλο ποσοστό του φοιτητικού πληθυσμού κάνει προληπτική αγορά αντιβιοτικών από το φαρμακείο. Στην ερώτηση αν έχουν πάρει ποτέ αντιβίωση από φαρμακείο χωρίς συνταγή γιατρού απάντησαν 776/814: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.17: Φοιτητές που έχουν πάρει αντιβίωση από φαρμακείο χωρίς συνταγή γιατρού Απαντήσεις Φοιτητές που απάντησαν Ποσοστό Πάντα 8 1% Συχνά 65 8% Μερικές φορές % Σπάνια % Ποτέ % Δεν απάντησαν 38 5% [81]

82 Σύνολο % Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: Εικόνα 7.18: Ποσοστό φοιτητών έχουν πάρει αντιβίωση από φαρμακείο χωρίς συνταγή γιατρού Από τα αποτελέσματα φαίνεται ότι το 66% του δείγματος έχει πάρει έστω μια φορά αντιβίωση από το φαρμακείο χωρίς τη συνταγή γιατρού. Στην ερώτηση «Μετά από συμπτώματα γρίπης/κοινού κρυολογήματος και επίσκεψη στο ιατρείο, ο γιατρός δεν σας συνταγογραφεί κανένα φάρμακο. Θα περιμένατε να σας συνταγογραφήσει κάποιο φάρμακο;» απάντησαν 776/814: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.18: Φοιτητές που περίμεναν να τους συνταγογραφηθεί από το γιατρό κάποιο φάρμακο σε περίπτωση γρίπης/κοινού κρυολογήματος Απαντήσεις Φοιτητές που απάντησαν Ποσοστό Ναι % Όχι % Δεν ξέρω/δεν απαντώ % Δεν απάντησαν 38 5% Σύνολο % [82]

83 Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: Εικόνα 7.19: Ποσοστό φοιτητών που περίμεναν να τους συνταγογραφηθεί από το γιατρό κάποιο φάρμακο σε περίπτωση γρίπης/κοινού κρυολογήματος Στην ερώτηση «Ποια από τα παρακάτω αντιβιοτικά (δραστική ουσία ή brand name) έχετε λάβει ως θεραπεία» απάντησαν: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.19: Αντιβιοτικά που έχουν λάβει ως θεραπεία οι φοιτητές Απαντήσεις Αριθμός απαντήσεων Ποσοστό Amoxil % Augmentin % Zinadol % Zinacef 4 0.5% Ciproxin 42 5% Ceclor % Δεν ξέρω 78 10% Δεν έχω πάρει ποτέ αντιβιοτικά 7 0.9% Άλλο 80 10% Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: [83]

84 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Amoxil 367 Augmentin 510 Zinadol 100 Zinacef 4 Ciproxin 42 Ceclor 149 Δεν ξέρω 78 Δεν έχω πάρει ποτέ αντιβιοτικά 7 Άλλο 80 Εικόνα 7.20: Ποσοστό αντιβιοτικών που έχουν λάβει ως θεραπεία οι φοιτητές Από τα παραπάνω αποτελέσματα οδηγούμαστε στο ότι τα αντιβιοτικά Amoxil και Augmentin είναι αυτά με τη μεγαλύτερη χρήση από το φοιτητικό πληθυσμό. Στην ερώτηση αν πιστεύουν ότι η μικροβιακή αντοχή αποτελεί πρόβλημα της δημόσιας υγείας, απάντησαν 771/814: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.20: Φοιτητές που πιστεύουν ότι η μικροβιακή αντοχή στα αντιβιοτικά αποτελεί πρόβλημα της δημόσιας υγείας Απαντήσεις Φοιτητές που απάντησαν Ποσοστό Ναι % Όχι 92 12% Δεν είμαι σίγουρος/η % Δεν απάντησαν 43 5% Σύνολο % Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: [84]

85 Εικόνα 7.21: Ποσοστό φοιτητών που πιστεύουν ότι η μικροβιακή αντοχή στα αντιβιοτικά αποτελεί πρόβλημα της δημόσιας υγείας Το 63% γνωρίζει ότι η μικροβιακή αντοχή αποτελεί πρόβλημα της δημόσιας υγείας. Στην ερώτηση αν πιστεύουν ότι τα αντιβιοτικά έχουν τερατογενετικές επιδράσεις, απάντησαν 774/814: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.21: Φοιτητές που πιστεύουν ότι τα αντιβιοτικά έχουν τερατογενετικές επιδράσεις Απαντήσεις Φοιτητές που απάντησαν Ποσοστό Ναι % Όχι % Δεν ξέρω/δεν απαντώ % Δεν απάντησαν 40 5% Σύνολο % Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: [85]

86 Εικόνα 7.22: Ποσοστό φοιτητών που πιστεύουν ότι τα αντιβιοτικά έχουν τερατογενετικές επιδράσεις Στην ερώτηση αν ενημερώνονται για θέματα υγείας, απάντησαν 774/814: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.22: Φοιτητές που ενημερώνονται για θέματα υγείας Απαντήσεις Φοιτητές που απάντησαν Ποσοστό Πολύ 97 12% Αρκετά % Λίγο % Ελάχιστα 56 7% Καθόλου 7 1% Δεν απάντησαν 40 5% Σύνολο % Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: [86]

87 Εικόνα 7.23: Ποσοστό φοιτητών που ενημερώνονται για θέματα υγείας Βλέπουμε ότι το μεγαλύτερο μέρος των φοιτητών ενημερώνεται για θέματα υγεία. Όσοι ενημερώνονται για θέματα υγείας η ενημέρωσή τους προέρχεται από: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.23: Από που προέρχεται η ενημέρωση των φοιτητών σε θέματα υγείας Απαντήσεις Αριθμός απαντήσεων Ποσοστό Συμμετοχή σε συνέδρια % Ίντερνετ % ΜΜΕ % Φίλοι/Γονείς % Πανεπιστήμιο % Άλλο 49 6% Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: [87]

88 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Συμμετοχή σε συνέδρια 107 Ίντερνετ 691 ΜΜΕ 294 Φίλοι/Γονείς 396 Πανεπιστήμιο 203 Άλλο 49 Εικόνα 7.24: Από που προέρχεται η ενημέρωση των φοιτητών σε θέματα υγείας Από τα αποτελέσματα παρουσιάζεται ότι Ίντερνετ είναι το πιο διαδεδομένο μέσο ενημέρωσης των φοιτητών για θέματα υγείας. Στην ερώτηση αν ενημερώνονται για τα αντιβιοτικά και σε ποιες περιπτώσεις ενδείκνυνται, απάντησαν 772/814: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.24: Φοιτητές που ενημερώνονται για τα αντιβιοτικά Απαντήσεις Φοιτητές που απάντησαν Ποσοστό Πολύ 58 7% Αρκετά % Λίγο % Ελάχιστα % Καθόλου 85 11% Δεν απάντησαν 42 5% Σύνολο % [88]

89 Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: Εικόνα 7.25: Ποσοστό φοιτητών που ενημερώνονται για τα αντιβιοτικά Όσοι ενημερώνονται για αντιβιοτικά η ενημέρωσή τους προέρχεται από: ΠΙΝΑΚΑΣ 7.25: Από που προέρχεται η ενημέρωση των φοιτητών σχετικά με τα αντιβιοτικά Απαντήσεις Αριθμός απαντήσεων Ποσοστό Συμμετοχή σε συνέδρια 62 8% Ίντερνετ % ΜΜΕ % Φίλοι/Γονείς % Πανεπιστήμιο % Άλλο 75 9% Παρακάτω παρουσιάζεται γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων: [89]

90 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Συμμετοχή σε συνέδρια 62 Ίντερνετ 501 ΜΜΕ 159 Φίλοι/Γονείς 293 Πανεπιστήμιο 203 Άλλο 75 Εικόνα 7.26: Από που προέρχεται η ενημέρωση των φοιτητών σχετικά με τα αντιβιοτικά 7.5 Συμπεράσματα περιγραφικής ανάλυσης των αποτελεσμάτων Ο σκοπός αυτής της μελέτης με βάση ερωτηματολόγιο ήταν να εκτιμηθούν οι γνώσεις, στάσεις και εμπειρίες σχετικά με χρήση αντιβιοτικών των ενεργών φοιτητών του Πανεπιστημίου Πατρών. Τα ευρήματα αυτά υποδηλώνουν ότι οι φοιτητές αποτελούν μια σημαντική πηγή κατάχρησης αντιβιοτικών. Στην ερώτηση αν θα σταματούσατε τη λήψη αντιβιοτικού/της θεραπεία σας μόλις τα συμπτώματα της ασθένειά σας είχαν εξαφανιστεί απάντησαν: 36% Ναι και 52% Όχι. Σε άλλη έρευνα σε φοιτητικό πληθυσμό της Ιορδανίας το ογδόντα τοις εκατό των μη-φοιτητών ιατρικής δεν κατάφερε να ολοκληρώσει την πλήρη θεραπεία των αντιβιοτικών σε σύγκριση με το 50,3% των ερωτηθέντων ιατρικής. [12] Σε μια άλλη μελέτη φοιτητών για την αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών περίπου 63,3% των ερωτηθέντων χρησιμοποίησαν αντιβιοτικά είτε μέχρι να τελειώσουν ή μόλις τα συμπτώματα τους εξαφανίστηκαν. [17] Στην ερώτηση αν οι φοιτητές προμηθεύονται με αντιβιοτικά από φαρμακείο ή από το σπίτι σας πριν ταξιδέψετε (π.χ. σε διακοπές, σε εκδρομές) απάντησαν: 36% Ναι και 59% Όχι. Σε μια άλλη μελέτη φοιτητών για την αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών, σε μια ερώτηση που αφορά την προληπτική χρήση αντιβιοτικών, η χρήση των αντιβιοτικών προκειμένου να μην αρρωστήσουν ήταν 4,9% στις ιατρικών σχολών και 9,2% στις μη ιατρικές σχολές. [17] [90]

91 Στην ερώτηση αν πιστεύουν ότι η μικροβιακή αντοχή αποτελεί πρόβλημα της δημόσιας υγείας, απάντησαν Ναι 63% και Όχι 12%. Σε έρευνα φοιτητών Ιατρικής στη Γαλλία το 96% των φοιτητών πίστευαν ότι η αντιβιοτική αντίσταση θα γίνει ένα μεγαλύτερο κλινικό πρόβλημα κατά τη διάρκεια της καριέρας τους. [22] Στο μελέτη που ερευνά τη γνώση Πορτογάλων φοιτητών στα αντιβιοτικά βλέπουμε ότι το 70% από αυτούς τους φοιτητές γνωρίζουν ότι η ακατάλληλη χρήση των αντιβιοτικών μπορεί να συμβάλλει στην ανθεκτικότητα σε αυτά τα φάρμακα. [18] Σε μια μελέτη σχετικά με την αυτό-θεραπεία μόνο 83 από 423 μαθητές (19,9%) γνώριζε ορθώς ότι αδιάκριτη χρήση αντιβιοτικών μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη αντοχή στα αντιβιοτικά. [13] Τα πιο κοινά χρησιμοποιούμενα αντιβιοτικά ήταν η Augmentin 45% και στη συνέχεια η Amoxil 63%. Σε μελέτη αυτό-θεραπείας με αντιβιοτικά μεταξύ φοιτητών μη ιατρικών σχολών του πανεπιστημίου του Καράτσι παρουσιάζεται: Το πιο κοινό αντιβιοτικό που χρησιμοποιείται για σκοπούς αυτό-θεραπείας ήταν η αμοξυκιλλίνη, που χρησιμοποιήθηκε από 81 (41,4%) συμμετέχοντες στη μελέτη. Την Amoxicillin ακολούθησε η Μετρονιδαζόλη (30,5%), η σιπροφλοξασίνη (12,7%) και η κοτριμοξαζόλη (9,5%). [13] Σε μια μελέτη φοιτητών στην Ουγκάντα έως το 38,5% εκείνων που πήραν περισσότερα από ένα αντιβιοτικό για την τελευταία τους λοίμωξη είχε την αμοξυκιλλίνη ως ένα από αυτά. [15] Σε μια έρευνα Ιρανών φοιτητών οι πενικιλίνες ταξινομούνται πιο υψηλά σε ποσοστό 68% και σε αυτήν την ομάδα η αμοξυκιλλίνη ήταν η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη για αυτό-θεραπεία 40% μεταξύ όλων των αντιβιοτικών. [20] Σε μια έρευνα στην Αραβία το 61% δήλωσε ότι η ενημέρωση τους για θέματα υγείας προέρχεται από την τηλεόραση [21] Στην ερώτηση αν ενημερώνονται για θέματα υγείας, οι φοιτητές της έρευνας απάντησαν 85% Ίντερνετ και 36% ΜΜΕ. Οι πολιτιστικές διαφορές, το επίπεδο της εκπαίδευσης, ή/και ιατρική ευαισθητοποίηση μπορεί να διαδραματίσει έναν ρόλο. Ωστόσο, ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες είναι η αύξηση της διαθεσιμότητας των αντιβιοτικών στην Ελλάδα. Όλοι οι ασθενείς έχουν η πρόσβαση σε αντιβιοτικά από τη στιγμή που η συνταγή απαιτείται αλλά δεν είναι απαραίτητη η αγορά της. Στην ερώτηση αν υπάρχουν υπολείμματα αντιβιοτικών/αντιβιοτικά που περίσσεψαν μετά από άλλη χρήση στο σπίτι σας απάντησαν Ναι 63.8%. Παρόλο που οι φοιτητές ενημερώνονται για θέματα υγείας και ξέρουν ότι η μικροβιακή αντοχή στα αντιβιοτικά αποτελεί πρόβλημα της δημόσιας υγείας (63% απαντούν ότι το γνωρίζουν), παρουσιάζουν καταχρηστική συμπεριφορά στα αντιβιοτικά (27% έχουν πάρει αντιβιοτικό χωρίς συνταγή γιατρού) και δεν λαμβάνουν ορθολογικά τη θεραπεία τους. 7.6 Προτάσεις Όπως φαίνεται από τα αποτελέσματα της παραπάνω μελέτης οι φοιτητές ενημερώνονται κυρίως μέσω του Ίντερνετ για θέματα υγείας. Επομένως, τα αποτελέσματα της έρευνας μπορούν να συμβάλλουν στην δημιουργία εκπαιδευτικών ημερίδων ανοιχτές προς όλους τους φοιτητές όλων των τμημάτων του Πανεπιστημίου Πατρών. Η ενημέρωση των φοιτητών θα είναι σχετικά με ζητήματα υγείας και πιο εξειδικευμένα για την αλόγιστη χρήση των φαρμάκων και τις παρενέργειες από αυτήν. Τέλος, να συγκροτηθεί σε κάθε νοσοκομείο ειδική ομάδα εργασίας [91]

92 υπεύθυνη για τη χρήση των αντιβιοτικών. Η ομάδα αυτή θα βασίζεται στη συνεργασία κλινικών, εργαστηριακών και υγιεινολόγων. Ειδικότερα θα παρακολουθεί την ευαισθησία των στελεχών που προκαλούν νοσοκομειακές λοιμώξεις. Επίσης, να υπάρξουν πιο αυστηρά μέτρα προφύλαξης στα νοσοκομεία της χώρας. ΑΝΑΦΟΡΕΣ 1. Green S, Higgins JPT, Alderson P, Clarke M, Mulrow CD, Oxman AD. (2008), Cochrane Reviews: Introduction. In: Green S, Higgins JP editors. Cochrane Handbook for Systematic Reviews of Interventions: The Cochrane Collaboration and John Wiley & Sons Ltd.; p Georgia Kourlaba, Eleni Kourkouni, Nikos Spyridis, Jeffrey S. Gerber, John Kopsidas, Katerina Mougkou, Athanasia Lourida and Theoklis E. Zaoutis1( ), Antibiotic prescribing and expenditures in outpatient pediatrics in Greece, Sotiria G Panagakou, Νikos Spyridis, Vassiliki Papaevangelou, Kalliopi M Theodoridou, Georgia P Goutziana, Maria N Theodoridou, George A Syrogiannopoulos5 and Christos S Hadjichristodoulou, Antibiotic use for upper respiratory tract infections in children: A crosssectional survey of knowledge, attitudes, and practices (KAP) of parents in Greece 4. V. Papaevangelou, A. Rousounides, A. Hadjipanagis, A. Katsioulis, M. Theodoridou, and C. Hadjichristodoulou, Decrease of Antibiotic Consumption in Children with Upper Respiratory Tract Infections after Implementation of an Intervention Program in Cyprus 5. Andreas Rousounidis, Vassiliki Papaevangelou, Adamos Hadjipanayis, Sotiria Panagakou, Maria Theodoridou, George Syrogiannopoulos and Christos Hadjichristodoulou, Descriptive Study on Parents Knowledge, Attitudes and Practices on Antibiotic Use and Misuse in Children with Upper Respiratory Tract Infections in Cyprus 6. Sotiria G Panagakou, Maria N Theodoridou, Vassiliki Papaevangelou, Panagiotis Papastergiou, George A Syrogiannopoulos, Georgia P Goutziana and Christos S Hadjichristodoulou, Development and assessment of a questionnaire for a descriptive cross sectional study concerning parents' knowledge, attitudes and practices in antibiotic use in Greece 7. D Plachouras, D Kavatha, A Antoniadou, E Giannitsioti, G Poulakou, K Kanellakopoulou, H Giamarellou, Dispensing of antibiotics without prescription in Greece, 2008: Another link in the antibiotic resistance chain 8. Papakosta M, Zavras D, Niakas D., Investigating factors of self-care orientation and selfmedication use in a Greek rural area 9. Georgia Mitsi, Eleni Jelastopulu, Harry Basiaris, Athanassios Skoutelis, Charalambos Gogos, Patterns of antibiotic use among adults and parents in the community: A questionnaire-based survey in a Greek urban population [92]

93 10. Helena C. Maltezou, Katerina Mougkou, Elias Iosifidis, Panos Katerelos, Emmanuel Roilides, Maria Theodoridou, Prescription of antibiotics and awareness of antibiotic costs by pediatricians in two hospitals in Greece 11. Sotiria G. Panagakou, Vassiliki Papaevangelou, Adamos Chadjipanayis, George A. Syrogiannopoulos, Maria Theodoridou, and Christos S. Hadjichristodoulou, Risk Factors of Antibiotic Misuse for Upper Respiratory Tract Infections in Children: Results from a Cross- Sectional Knowledge-Attitude-Practice Study in Greece 12. Ghadeer A. R. Y. Suaifan, Mayadah Shehadeh, Dana A. Darwish, Hebah Al-Ijel, Al-Motassem M. Yousef and Rula M. Darwish, A cross-sectional study on knowledge, attitude and behavior related to antibiotic use and resistance among medical and non-medical university students in Jordan 13. Syed Jawad Shah, Hamna Ahmad, Rija Binte Rehan, Sidra Najeeb, Mirrah Mumtaz, Muhammad Hashim Jilani, Muhammad Sharoz Rabbani, Muhammad Zakariya Alam, Saba Farooq and M Masood Kadir, Self-medication with antibiotics among non-medical university students of Karachi: a cross-sectional study 14. O.J. Olayemi, B.O. Olayinka and A.I. Musa, Evaluation of Antibiotic Self-Medication Pattern Amongst Undergraduate Students of Ahmadu Bello University (Main Campus), Zaria 15. Nambatya Jacqueline, Nyairo Sarah, Bironse Micheal, Kachwiya Samantha, Musigunzi Norman, Kamulegeya Adriane, Antibiotic use knowledge and behavior at a Ugandan University 16. Woranuch Saengcharoen, Sanguan Lerkiatbundit and Kanchana Kaewmang, Knowledge, attitudes, and behaviors regarding antibiotic use for upper respiratory tract infections: a survey of thai students 17. Cagri Buke, Mine Hosgor-Limoncu, Safak Ermertcan, Meltem Ciceklioglu, Murside Tuncel, Timur Ko se, Saban Eren, Irrational use of antibiotics among university students 18. Maria Manuel Azevedo, Céline Pinheiro, John Yaphe and Fátima Baltazar, Portuguese students' knowledge of antibiotics: a cross-sectional study of secondary school and university students in Braga 19. Suleiman Ibrahim Sharif, Osama Hussein Mohamed Ibrahim, Laila Mouslli and Riham Waisi, Evaluation of self-medication among pharmacy students 20. S. Sarahroodi and A. Arzi, Self-Medication with Antibiotics, Is it a Problem among Iranian College Students in Tehran? 21. Nada A. Ababussain, Phd, Attia Z., Taba, CABCM, Knowledge and attitudes of female school students on medications in eastern Saudi Arabia 22. O.J. Dyar, P. Howard, D. Nathwani, C. Pulcini, Knowledge, attitudes, and beliefs of French medical students about antibiotic prescribing and resistance [93]

94 23. Shazia Qasim Jamshed, Ramadan Elkalmi, Kingston Rajiah, Abdul Kareem A-Shami, Siti Hadijah Shamsudin, Mohammad Jamshed Ahmad Siddiqui, Mohamad Akram bin Abdul Aziz, Muhammad Badrulsyam bin Hanafi, Najwa Izzati bt. Mohammad Shariff, Nasrul Hakim bin Ramlan, Normunirah bt. Jamil, Nur Hayatul Akmal bt. Mustapha, Nuratiqah bt. Hasman Yusri, Nurul Anisah bt. Shahri, Radhiyah bt. Ismail, Siti Maryam bt. Zamri, Understanding of antibiotic use and resistance among final-year pharmacy and medical students: a pilot study 24. Ying Huang, Jiarui Gu, Mingyu Zhang, Zheng Ren, Weidong Yang, Yang Chen, Yingmei Fu, Xiaobei Chen, Jochen WL Cals and Fengmin Zhang, Knowledge, attitude and practice of antibiotics: a questionnaire study among 2500 Chinese students [94]

95 Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α Ι. Στιγμιότυπα από τα ιστορικά αναζήτησης στις βάσεις δεδομένων «χρήση και την κατάχρηση των αντιβιοτικών στην Ελλάδα» Η επιλογή των τελικών άρθρων της μελέτης έγινε με τη χρήση της μηχανής αναζήτησης Scopus όπου τέθηκαν φράσεις με λέξεις κλειδιά του ερευνητικού ερωτήματος. Στην επιλογή «search for» γράφηκαν οι λέξεις κλειδιά use and misuse of antibiotics. Επιλέχθηκαν να εμφανιστούν άρθρα όπου θα εμπεριείχαν τις λέξεις κλειδιά σε article title, abstract, keywords του άρθρου που θα εμφάνιζε. Η αναζήτηση έγινε χωρίς χρονικό και γλωσσικό περιορισμό. Εικόνα Ι.1: Αναζήτηση με λέξεις κλειδιά use and misuse of antibiotics Μετά από αυτήν την αναζήτηση εμφανίστηκαν 1432 άρθρα μελετών. Εικόνα Ι.2: Αποτελέσματα αναζήτησης με λέξεις κλειδιά use and misuse of antibiotics [95]

96 Στη συνέχεια, επειδή το ερευνητικό ερώτημα επικεντρώνεται στην χρήση και κατάχρηση των αντιβιοτικών στην Ελλάδα, τέθηκαν κι άλλοι περιορισμοί στην αναζήτηση βάζοντας στο πλαίσιο search within results textbox την λέξη Greece. Μετά από αυτήν την αναζήτηση εμφανίστηκαν 39 document results. Εικόνα Ι.3: Αποτελέσματα αναζήτησης με λέξεις κλειδιά use and misuse of antibiotics και search within results textbox = Greece Στην αναζήτηση με περιορισμό limit to Greece εμφανίστηκαν 18 document results. Σε αναζήτηση με λέξεις κλειδιά use and misuse of antibiotics and Greece εμφανίστηκαν 11 document results. Εικόνα Ι.4: Αποτελέσματα αναζήτησης με λέξεις κλειδιά use and misuse of antibiotics and Greece [96]

97 ΙΙ. Στιγμιότυπα από τα ιστορικά αναζήτησης στις βάσεις δεδομένων «χρήση και κατάχρηση αντιβιοτικών σε κοινότητα φοιτητών πανεπιστημίου». Η αναζήτηση που ακολουθήθηκε είχε την ίδια πορεία όπως παρουσιάζεται στις Εικόνες Ι.1 Ι.2. Μετά από αυτήν την αναζήτηση εμφανίστηκαν 1432 άρθρα μελετών. Τα αποτελέσματα που εμφανίζονταν δεν είχαν γλωσσικό περιορισμό. Στη συνέχεια, επειδή το ερευνητικό ερώτημα επικεντρώνεται στην χρήση και κατάχρηση των αντιβιοτικών στην Ελλάδα, τέθηκαν περιορισμοί στην αναζήτηση βάζοντας στο πλαίσιο search within results textbox την λέξη κλειδί students. Μετά από αυτήν την αναζήτηση εμφανίστηκαν 55 άρθρα μελετών. Με γλωσσικό περιορισμό και αναζήτηση για άρθρα μόνο στα αγγλικά κάνοντας τα αποτελέσματα γίνονται 53. Εικόνα ΙΙ.1: Αποτελέσματα αναζήτησης με λέξεις κλειδιά use and misuse of antibiotics και search within results textbox = students [97]