Πυλαρινού Ειρήνη - Αιμιλία 17/02/2017

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ, ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ & ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Μ. Π. Σ. "ΘΕΩΡΙΑ, ΠΡΑΞΗ & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ" Προδραστική Προσωπικότητα, Επαγγελματική Προσαρμοστικότητα και Αντιλήψεις Αυτοαποτελεσματικότητας: η σχέση τους με την Διαδικασία Λήψης Επαγγελματικής Απόφασης σε μαθητές Με και Χωρίς Προβλήματα Όρασης Πυλαρινού Ειρήνη - Αιμιλία 17/02/2017 Επιβλέπουσα: Καθηγήτρια Αντωνίου Φαίη Η εργασία υποβάλλεται για την κάλυψη των απαιτήσεων με στόχο την απόκτηση του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Σπουδών στην Θεωρία, Πράξη και Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου.

2 Ευχαριστίες Ολοκληρώνοντας την παρούσα διπλωματική εργασία, αισθάνομαι υποχρεωμένη να εκφράσω τις ευχαριστίες μου σε όσους συνετέλεσαν σε αυτή. Θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου σε όλους τους καθηγητές στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών "Θεωρία, Πράξη και Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου" με κατεύθυνση την "Ειδική Αγωγή" του τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής & Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, για την εφαρμογή μιας άρτιας διδακτικής και επιστημονικής πρακτικής. Η εκπόνηση της παρούσας μεταπτυχιακής εργασίας και η διαρκής ακαδημαϊκή και επιστημονική μου ανάπτυξη οφείλονται στην επιβλέπουσά μου, την καθηγήτρια κα. Αντωνίου Φαίη, στην οποία οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ για την ευκαιρία που μου έδωσε να ασχοληθώ με ένα τόσο σημαντικό ζήτημα που αφορά στα άτομα με οπτική αναπηρία. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την καθηγήτρια μου κα. Κουμουνδούρου γεωργία για την υποστήριξη, την καθοδήγηση, τις πολύτιμες συμβουλές και την εμπιστοσύνη της στην μεταπτυχιακή μου εκπαίδευση. Επίσης, ώς φοιτήτρια με οπτική αναπηρία, θα επιθυμούσα να ευχαριστήσω όλους τους υπόλοιπους καθηγητές μου στο πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών, για την άμεση συνεργασία και κατανόηση των τυχόν δυσκολιών που πιθανώς ανέκυψαν καθώς και για την αντιμετώπισή τους, απο πλευράς τους. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στην οικογένειά μου για την συμπαράσταση, την υπομονή και την κατανόηση που έδειξαν σε όλη την διάρκεια της φοίτησής μου στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα. Τέλος, ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλω στην φίλη και συνάδελφο Μητσοπούλου Ελένη, για την βοήθειά της στο ερευνητικό τμήμα της εργασίας και στην ολοκλήρωσή της.

3 Περιεχόμενα Ευχαριστίες... 1 Περίληψη... 5 Abstract... 6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ : Δυσκολίες στη λήψη επαγγελματικής απόφασης : Η θεωρία των Cambell & Cellini : Το ταξινομικό σύστημα των Saka, Gati & Kelly (Saka & Gati, 2007) : Άλλες ταξινομήσεις : Η ταξινόμηση που θα χρησιμοποιηθεί στην παρούσα έρευνα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η Κοινωνική Γνωστική Θεωρία Επαγγελματικού Προσανατολισμού : Παρουσίαση της θεωρίας : Η Κοινωνική Γνωστική Θεωρία Επαγγελματικής Σταδιοδρομίας και η διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Η προδραστική προσωπικότητα : Περιγραφή της έννοιας : Σύνδεση της έννοιας της προδραστικής προσωπικότητας με τη SCCT α: Προδραστική προσωπικότητα και λήψη επαγγελματικής απόφασης β: Η προδραστική προσωπικότητα και η αυτο -αποτελεσματικότητα ΚΕΦΑΛΑΙΟ Επαγγελματική Προσαρμοστικότητα : Περιγραφή της έννοιας : Σύνδεση της επαγγελματικής προσαρμοστικότητας με βασικές έννοιες της συγκεκριμένης εργασίας α.: Επαγγελματική προσαρμοστικότητα και αυτο-αποτελεσματικότητα β: Επαγγελματική προσαρμοστικότητα και προδραστική προσωπικότητα γ: Επαγγελματική προσαρμοστικότητα και λήψη επαγγελματικής απόφασης ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΟΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ : Μια σύντομη ιστορική αναδρομή... 38

4 5.2: Επαγγελματική αποκατάσταση ατόμων με προβλήματα όρασης : Το θεωρητικό πλαίσιο που παρουσιάστηκε ως τώρα: κατά πόσο ισχύει ακριβώς με τον ίδιο τρόπο για τα άτομα με προβλήματα όρασης; α: Διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης - διαφορές ανάμεσα σε μαθητές με προβλήματα όρασης και το γενικό πληθυσμό β: Μαθητές με προβλήματα όρασης και αυτοαποτελεσματικότητα γ: Μαθητές με προβλήματα όρασης και προδραστική συμπεριφορά δ: Μαθητές με προβλήματα όρασης και επαγγελματική προσαρμοστικότητα : Επαγγελματικός προσανατολισμός ατόμων με προβλήματα όρασης: μια στοχευμένη προσέγγιση για να ξεπεραστούν οι δυσκολίες : Η παρούσα έρευνα ΚΕΦΑΛΑΙΟ Μέθοδος ερευνητικής διαδικασίας : Συμμετέχοντες :Εργαλεία :Διαδικασία :Αποτελέσματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ Συζήτηση : Συζήτηση - σχολιασμός ευρημάτων Περιορισμοί έρευνας Πρακτική αξιοποίηση ευρημάτων Προτάσεις για μελλοντικές έρευνες Επίλογος ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ: Παράρτημα Ερωτηματολόγιο Προδραστικής Προσωπικότητας Ερωτηματολόγιο Επαγγελματικής Προσαρμοστικότητας Ερωτηματολόγιο Αυτο-αποτελεσματικότητας στην Λήψη Επαγγελματικής Απόφασης Ερωτηματολόγιο Δυσκολιών στην Λήψη Επαγγελματικής Απόφασης Ερωτηματολόγιο Προσωπικών Στοιχείων... 89

5 Περίληψη Η παρούσα εργασία ανασκοπεί βιβλιογραφικά τη συσχέτιση ανάμεσα στις δυσκολίες λήψης επαγγελματικής απόφασης, την προδραστική προσωπικότητα, την επαγγελματική προσαρμοστικότητα και την αυτοαποτελεσματικότητα. Διεξήχθη σχετική έρευνα για την διερεύνηση της συμβολής των παραπάνω ατομικών χαρακτηριστικών, ανάμεσα στους μαθητές με προβλήματα όρασης και το γενικό πληθυσμό. Σε δείγμα 24 ατόμων με οπτική αναπηρία και 47 ατόμων χωρίς οπτική αναπηρία χορηγήθηκαν το ερωτηματολόγιο Προδραστικής Προσωπικότητας, το ερωτηματολόγιο Επαγγελματικής Προσαρμοστικότητας, το ερωτηματολόγιο Αυτο-αποτελεσματικότητας στην Λήψη Επαγγελματικής απόφασης και το ερωτηματολόγιο Δυσκολιών Λήψης Επαγγελματικής Απόφασης. Τα αποτελέσματα της έρευνας δεν επιβεβαίωσαν τις αρχικές υποθέσεις, καταδεικνύουν όμως ότι ο προβλεπτικός παράγοντας των δυσκολιών λήψης επαγγελματικής απόφασης για την ομάδα των βλεπόντων ήταν η Αυτο-αποτελεσματικότητα, ενώ για την ομάδα των μη βλεπόντων προβλεπτικός παράγοντας των δυσκολιών ήταν η Επαγγελματική Προσαρμοστικότητα. Τα αποτελέσματα της έρευνας ερμηνεύονται υπό το πρίσμα της Κοινωνικό-Γνωστικής Θεωρίας Επαγγελματικού Προσανατολισμού μπορούν να αξιοποιηθούν στην εκπαίδευση και τον επαγγελματικό προσανατολισμό μαθητών τόσο χωρίς όσο και με προβλήματα όρασης.

6 Abstract The present study reviews the literature regarding the correlation between career decision-making difficulties, proactive personality, career adaptability and selfefficacy. After the literature review, a qualitative study was conducted to examine the contribution of these personal characteristics between students with and/or without visual impairment. A sample of 24 persons with visual impairment and 47 participants without visual impairment, were given Questionnaires related with: Proactive Personality, Career Adaptability, Career Self-Efficacy, and Career Decision Making Difficulties. The results did not confirm the initial hypotheses, however, was indicated that the predicting factor for the group of the participants without visual impairment on career decision-making was Self-Efficacy, while the predicting factor for the ones with vision loss was Career Adaptability. Research results were interpreted by the Social Cognitive Career Theory and can be used in the field of education and in the vocational counseling for students with and without visual impairment.

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το θέμα της παρούσας εργασίας είναι η διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης. Πιο συγκεκριμένα, εξετάζονται οι δυσκολίες που ενδέχεται να συναντήσει ένας νέος ή ένας μαθητής κατά τη διάρκεια αυτής της διεργασίας, καθώς επίσης και ποιοι είναι εκείνοι οι παράγοντες που δυσχεραίνουν ή διευκολύνουν την εν λόγω διαδικασία. Το θεωρητικό πλαίσιο υπό το πρίσμα του οποίου εξετάζεται το συγκεκριμένο ζήτημα είναι η Κοινωνική Γνωστική Θεωρία Σταδιοδρομίας και ιδιαίτερα η έννοια της αυτοαποτελεσματικότητας όσον αφορά στη διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης που εμπεριέχεται σε αυτή. Προκειμένου για την διεξοδική και ολοκληρωμένη προσέγγιση του θέματος χρησιμοποιήθηκαν συμπληρωματικές έννοιες όπως αυτή της προδραστικής προσωπικότητας και της επαγγελματικής προσαρμοστικότητας. Η επιλογή του θέματος δεν ήταν τυχαία: το ζήτημα της λήψης μιας τόσο σημαντικής για τη μετέπειτα ζωή απόφασης θεωρείται αφενός ιδιαίτερα επίκαιρο, σημαντικό και ενδιαφέρον και αφετέρου αρκετά σύνθετο και περίπλοκο. Με την πάροδο του χρόνου, καθώς ο άνθρωπος μεγαλώνει ηλικιακά, εκτός από τη σωματική, την πνευματική και την ψυχολογική ωρίμανση, πραγματώνεται παράλληλα και η επαγγελματική του ωρίμανση. Η επαγγελματική ωρίμανση αφορά τη διαδικασία εκείνη μέσα από την οποία κάθε άνθρωπος διαμορφώνει μια ολοκληρωμένη άποψη αναφορικά με το ποιο επάγγελμα του ταιριάζει και τελικά επιλέγει να ακολουθήσει (Σιδηροπούλου-Δημακάκου, 1994). Η επιλογή επαγγέλματος αποτελεί μια σύνθετη διαδικασία που επηρεάζεται από ποικίλους εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες. Στους εξωτερικούς παράγοντες, συγκαταλέγονται επιρροές από τα μέλη της οικογένειας και τους σημαντικούς άλλους (όπως φίλοι, ευρύτεροι συγγενείς, μέντορες, άνθρωποι που θαυμάζουμε και θέλουμε να μιμηθούμε), το σχολείο, την κοινωνία, το οικονομικό σύστημα και τις

8 συνθήκες που αυτό δημιουργεί, την αγορά εργασίας, το φυσικό περιβάλλον, τις κλιματολογικές συνθήκες και τη διαθέσιμη τεχνολογία (Κάντας, Α, & Χαντζή, 1991). Από την άλλη πλευρά, σε ό,τι αφορά τους εσωτερικούς παράγοντες, σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται ως επί το πλείστον όλα εκείνα τα ιδιαίτερα κίνητρα, τα ενδιαφέροντα, οι προσδοκίες, οι ελπίδες, οι επιθυμίες, οι πεποιθήσεις, το αξιακό μας σύστημα, οι ανάγκες και οι ιδιαιτερότητες του κάθε ατόμου, όπως για παράδειγμα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, συγκεκριμένες ειδικές δυνατότητες ή περιορισμοί που ισχύουν για τον καθένα (Κάντας, Α, & Χαντζή, 1991). Αξίζει ακόμα να σημειωθεί πως σε έναν αρκετά μεγάλο βαθμό οι εσωτερικοί παράγοντες επηρεάζονται από τους εξωτερικούς αλλά και το αντίστροφο (Κάντας, Α, & Χαντζή, 1991). Το κάθε άτομο είναι μοναδικό και έχει τη δυνατότητα να οργανώσει όπως εκείνο επιθυμεί τη ζωή του. Η απόφαση σχετικά με το ποια επαγγελματική πορεία επιθυμεί να ακολουθήσει κανείς αποτελεί προοπτική ζωής και αφορά στον σχεδιασμό του μέλλοντος. Υπάρχουν πάντοτε οι εξωτερικοί παράγοντες που σαφώς και επηρεάζουν τη λήψη αυτής της απόφασης, ωστόσο οι εσωτερικοί παράγοντες, η προσωπική, ατομική σκέψη και η ελεύθερη βούληση πρέπει να είναι οι βάσεις για την πορεία που θα ακολουθήσει κανείς και σύμφωνα με αυτό το σχέδιο ζωής θα πρέπει να προσαρμόζεται και στην συνέχεια και το επάγγελμα που θα επιλέξει. Σε κάθε περίπτωση είναι μείζονος σημασίας να λαμβάνονται υπόψη οι πιο σταθερές επιθυμίες, έτσι ώστε ο μεταβλητός παράγοντας να αποτελεί μικρής εμβέλειας πιθανότητα και κίνδυνο. Το κάθε αρχικό σχέδιο ζωής οφείλει να είναι ευέλικτο και να επιδέχεται αλλαγές, καθώς οι συνθήκες της ζωής αλλάζουν και υπάρχει πάντοτε το ενδεχόμενο ανάγκης για αναπροσαρμογή (Phillips, Pazienza & Walsh, 1984). Στα επόμενα κεφάλαια της συγκεκριμένης εργασίας αναλύονται και συσχετίζονται οι έννοιες που αναφέραμε προηγουμένως ούτως ώστε να δομήσουν ένα σαφές, σταθερό και συνεκτικό πλαίσιο για τη διερεύνηση της διαδικασίας λήψης επαγγελματικής απόφασης. Στη συνέχεια, εξετάζεται η διαδικασία αυτή υπό το πρίσμα της ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης. Πιο συγκεκριμένα, ένα από τα ερωτήματα που αναδύθηκαν κατά τη διάρκεια της βιβλιογραφικής επισκόπησης ήταν το κατά πόσο το θεωρητικό πλαίσιο που προτείνεται ισχύει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και για μαθητές με προβλήματα όρασης.

9 Με αφετηρία τέτοια ερωτήματα και αναρωτήσεις, διεξήγαμε την έρευνα που παρουσιάζεται στα τελευταία κεφάλαια αυτής της εργασίας. Η παρούσα μελέτη χρησιμοποιεί την ποσοτική μέθοδο. Αφενός πραγματοποιείται μια διεξοδική μελέτη της διεθνούς βιβλιογραφίας και αφετέρου έχει πραγματοποιηθεί έρευνα μέσω της μεθόδου των ερωτηματολογίων. Χρησιμοποιήσαμε τέσσερα διεθνή ερωτηματολόγια μεταφρασμένα στα Ελληνικά με ερωτήσεις, τα οποία αφορούν την προδραστική προσωπικότητα, την αυτοαποτελεσματικότητα όσον αφορά στη λήψη επαγγελματικής απόφασης, την επαγγελματική προσαρμοστικότητα και τις δυσκολίες στη λήψη επαγγελματικής απόφασης. Στην συνέχεια πραγματοποιείται η ανάλυση των δεδομένων, έτσι όπως αυτά προέκυψαν μέσα από τις απαντήσεις των μαθητών αναφορικά με τον τρόπο λήψης αλλά και τους λόγους της απόφασης για το επαγγελματικό τους μέλλον (Νόβα - Καλτσούνη, 2006). Καθίσταται σαφές πως τα αποτελέσματα παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς έχει σημασία να μελετήσει κανείς εάν τελικά οι απαντήσεις αυτών των δύο ομάδων μαθητών ίδιας ηλικίας αλλά αρκετών διαφορετικών ερεθισμάτων επαληθεύουν τη θεωρία, έτσι όπως αυτή περιγράφεται στα ακόλουθα κεφάλαια (Μακράκης, 2005). Η ανάλυση των απαντήσεων και συνάμα αποτελεσμάτων αυτής της ποσοτικής έρευνας θα πραγματοποιηθεί με τη χρήση του SPSS (Statistical Package for Social Sciences) (Δαφέρμος, 2005), το οποίο είναι ένα ολοκληρωμένο στατιστικό πακέτο, που σήμερα χρησιμοποιείται σχεδόν σε κάθε είδους στατιστική ανάλυση. Το SPSS έχει πλέον καταξιωθεί ως ένα από τα φιλικότερα και αποτελεσματικότερα στατιστικά προγράμματα ανάλυσης δεδομένων (Ανδριώτης, 2003).

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1.1: Δυσκολίες στη λήψη επαγγελματικής απόφασης Είναι αλήθεια πως τα τελευταία χρόνια η δυσκολία στη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων και επιλογών αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά θέματα στον τομέα της συμβουλευτικής επαγγελματικού προσανατολισμού. Υπάρχουν εκείνοι οι άνθρωποι που έχουν τη δυνατότητα να επιλέγουν με σιγουριά, υπευθυνότητα και βεβαιότητα το επάγγελμα που θα ακολουθήσουν μελλοντικά, ενώ υπάρχει και εκείνη η κατηγορία των ανθρώπων που δυσκολεύονται σε αυτή τη λήψη αποφάσεων, νιώθουν αβεβαιότητα και δεν μπορούν με ευκολία να προχωρήσουν σε μια επιθυμητή επιλογή σταδιοδρομίας, αλλάζοντας πολλές φορές γνώμη και άποψη στην πορεία. Για την πλειοψηφία των νέων, η επιλογή επαγγελματικού προσανατολισμού αποτελεί μία περίπλοκη διαδικασία που δημιουργεί πολλές ανασφάλειες (Osipow, 1999). Η επαγγελματική αναποφασιστικότητα είθισται να ερμηνεύεται ως εκείνες οι δυσκολίες, τις οποίες ενδέχεται να συναντήσει κανείς στην προσπάθειά του να λάβει επαγγελματικές αποφάσεις. Η δυσκολία στη λήψη μιας απόφασης σχετικά με την επαγγελματική σταδιοδρομία θεωρείται μέρος της αναπτυξιακής πορείας του κάθε νέου ατόμου, καθώς στην προσπάθειά του να καταλήξει σε μια συγκεκριμένη επιλογή, υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο να προκύψουν πολλαπλές δυσκολίες που αναμένεται να επιδράσουν αρνητικά και ανασταλτικά στην προσωπική του εξέλιξη. Οι δυσκολίες στην λήψη επαγγελματικής απόφασης μπορεί να εμφανιστούν είτε πριν την έναρξη της διαδικασίας, όπως το να μην αισθάνεται έτοιμος ο μαθητής/νέος να λάβει μια τόσο σημαντική απόφαση, ή να μην έχει πρόσβαση στις κατάλληλες πληροφορίες, είτε κατά τη διάρκειά της, όπου συνήθως η δυσκολία έγκειται στο να κατηγοριοποιήσει και να αξιολογήσει τις πληροφορίες που έχει συγκεντρώσει, να οργανώσει ένα συνεκτικό σχέδιο δράσης, ή να εφαρμόσει το επαγγελματικό σχέδιο (Cambell & Cellini, 1981). Από τη μεριά των ερευνητών έχει υπάρξει ένα μεγάλο ενδιαφέρον για την ανεύρεση και την επεξήγηση των παραγόντων εκείνων που φαίνεται να επιδρούν στη διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης, προκειμένου για την καλύτερη αντιμετώπισή τους στα πλαίσια της εκπαίδευσης και της συμβουλευτικής επαγγελματικού προσανατολισμού. Στα πλαίσια αυτού του ενδιαφέροντος, έχουν

11 διατυπωθεί αρκετές θεωρίες, που επικεντρώνονται τόσο στις γνωστικές, όσο και στις συναισθηματικές διεργασίες που επηρεάζουν την τελική επαγγελματική απόφαση, καθώς επίσης και στην απομόνωση και ανάδειξη εκείνων των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας που διευκολύνουν ή δυσχεραίνουν τη διαδικασία. Έχοντας ως βάση τις θεωρίες αυτές, έχουν αναπτυχθεί και αρκετά ταξινομικά συστήματα των παραγόντων αυτών, καθώς επίσης και κλίμακες μέτρησης. Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, παρουσιάζονται ενδεικτικά κάποια από τα προαναφερθέντα συστήματα ταξινόμησης, σε μια προσπάθεια να δομηθεί μια σταθερή θεωρητική βάση για τη μετέπειτα παρουσίαση της έρευνας. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την πορεία της επαγγελματικής ανάπτυξης μπορούν να ταξινομηθούν σε δύο βασικές κυρίαρχες κατηγορίες, τους ατομικούς εκείνους δηλαδή που ενυπάρχουν στο ίδιο το άτομο και στους περιβαλλοντικούς, που βρίσκονται και ενεργούν έξω από το ίδιο το άτομο (Δημητρόπουλος, 1994). Μια ακόμη παράμετρος που προστίθεται εδώ από τους Amar & Gati είναι ότι οι δυσκολίες που σχετίζονται με τη λήψη επαγγελματικής απόφασης μπορούν να αξιολογηθούν με βάση τρία ερωτήματα: (α) ποια ακριβώς είναι η δυσκολία που αντιμετωπίζεται, (β) πόσο μεγάλη είναι η έντασή της, δηλαδή τι βαθμό δυσλειτουργίας προκαλεί και (γ) αν έχει επίγνωση ο μαθητής/ νέος της δυσκολίας αυτής (Amar & Gati, 2007). Τέλος, μια τρίτη παράμετρος αξιολόγησης που έθεσε ο Walsh (1986,1987) αναφέρεται στον τρόπο - μοτίβο με τον οποίο λαμβάνει ένας νέος/ μαθητής μια απόφαση. Σύμφωνα με αυτή την παράμετρο, οι άνθρωποι μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως προς το μοτίβο λήψης αποφάσεων που χρησιμοποιούν σε δύο άξονες: λογικής - συναισθήματος και εσωστρέφειας εξωστρέφειας. Με βάση τον πρώτο άξονα, τοποθετείται κανείς σε ένα συνεχές, ανάλογα με το κατά πόσο χρησιμοποιεί έναν συστηματικό και λογικό τρόπο σκέψης ή έναν πιο διαισθητικόσυναισθηματικό τρόπο για να προσεγγίζει αποφάσεις που σχετίζονται με την επαγγελματική του πορεία. Ο δεύτερος άξονας εξετάζει το αν το άτομο διατηρεί μια δυναμική εσωτερική στάση ή μια παθητική, προσανατολισμένη προς τις εξωτερικές συνθήκες, στάση όταν εμπλέκεται στη διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης (Amir & Gati, 2007).

12 Ο Savickas (2002) ξεχωρίζει πέντε διακριτά διαφορετικούς χαρακτηρολογικούς τύπους ανθρώπων, ανάλογα με την ικανότητα να λαμβάνουν αποφάσεις: τον καθόλα αποφασισμένο, τον πολυδυναμικό, ο οποίος έχει πολλά ενδιαφέροντα, μπορεί να προσδιορίσει την επαγγελματική του ταυτότητα, χρειάζεται ωστόσο βοήθεια και καθοδήγηση προκειμένου για την υλοποίησή της (Σιδηροπούλου- Δημακάκου, Αλεξοπούλου, Αργυροπούλου, Δρόσος & Ταμπούρη, 2008), εκείνον που αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες προκειμένου για την τελική του επιλογή, τον απογοητευμένο τύπο και εκπαιδευτεί στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. τον εντελώς αναποφάσιστο, ο οποίος χρειάζεται να 1.2: Η θεωρία των Cambell & Cellini Οι Robert E. Cambell και James V. Cellini έπειτα από σχετική έρευνα το 1981, προχώρησαν στην ταξινόμηση των δυσκολιών που μπορεί να προκύψουν στη διαδικασία έναρξης, αλλαγής ή προσαρμογής σε ένα επάγγελμα. Πιο συγκεκριμένα, το μοντέλο που διαμόρφωσαν προσδιορίζει 4 βασικούς τομείς - στόχους στους οποίους μπορεί κανείς να συναντήσει δυσκολίες και στη συνέχεια διαίρεσαν αυτούς τους τέσσερις τομείς σε υποκατηγορίες. Στόχος της ταξινόμησης αυτής ήταν ο επακριβής προσδιορισμός του ζητήματος που μπορεί να αντιμετωπίζει κανείς αναφορικά με την επαγγελματική του ζωή, η αναζήτηση της αιτίας και τέλος, η παροχή πιο εύστοχων και αποτελεσματικών συμβουλευτικών υπηρεσιών. Έτσι, με βάση τους Cambell & Cellini, ένας από τους τέσσερις τομείς στους οποίους μπορεί να αντιμετωπίσει κανείς δυσκολίες στην επαγγελματική του ζωή είναι η λήψη επαγγελματικής απόφασης. Οι υπόλοιποι τομείς αφορούσαν στην εφαρμογή επαγγελματικών σχεδίων, την επίτευξη μιας ικανοποιητικής επαγγελματικής απόδοσης και την προσαρμογή σε ένα συγκεκριμένο εργασιακό περιβάλλον. Ωστόσο, στα πλαίσια της παρούσας εργασίας θεωρείται σκόπιμο να επικεντρωθούμε στο θεωρητικό πλαίσιο υποκατηγορίες του τομέα που αφορά στη λήψη επαγγελματικής απόφασης. Σύμφωνα με τους Cambell & Cellini, ο τομέας αυτός διαχωρίζεται σε τέσσερις υποκατηγορίες: (α) την έναρξη της διαδικασίας λήψης της απόφασης. Εδώ μπορεί να προκύψουν προβλήματα όπως το να μην έχει συνειδητοποιήσει κανείς ότι χρειάζεται να λάβει μια απόφαση (ένα παράδειγμα εδώ θα μπορούσε να είναι ένας μαθητής Λυκείου που δεν θεωρεί ότι η απόφαση που αφορά στις ακαδημαϊκές του σπουδές συνδέεται με την

13 μετέπειτα επαγγελματική του αποκατάσταση), ή να μην γνωρίζει κανείς ποια βήματα χρειάζεται να κάνει ώστε να λάβει τη σωστή απόφαση (ένα αντίστοιχο παράδειγμα εδώ μπορεί να είναι ένας μαθητής Λυκείου που έχει μεν συνδέσει τις ακαδημαϊκές του σπουδές με την επαγγελματική του πορεία, δεν γνωρίζει ωστόσο ότι υπάρχουν υπηρεσίες που θα μπορούσαν να τον βοηθήσουν σχετικά, όπως ο σχολικός επαγγελματικός προσανατολισμός). Ένα τρίτο ζήτημα που μπορεί να ανακύψει σε αυτή την υποκατηγορία είναι το ενδεχόμενο να γνωρίζει κανείς ότι χρειάζεται να λάβει μια σημαντική απόφαση, να το αποφεύγει ωστόσο φοβούμενος να αναλάβει την ευθύνη που αυτή θα επιφέρει. Ένα παράδειγμα γι αυτή τη δυσκολία είναι ο μαθητής που έχει συνδέσει τις ακαδημαϊκές σπουδές με την επαγγελματική σταδιοδρομία, γνωρίζει ότι μπορεί να απευθυνθεί σε σύμβουλο επαγγελματικού προσανατολισμού για υποστήριξη, ωστόσο αναβάλει διαρκώς την επίσκεψη. Και οι τρεις αυτές περιπτώσεις περιγράφουν ζητήματα που εμποδίζουν έναν νέο να ξεκινήσει τη διαδικασία και να αναζητήσει την κατάλληλη υποστήριξη που θα τον βοηθήσουν να καταλήξει στην επιλογή επαγγέλματος. (β) δυσκολίες στη συγκέντρωση σχετικών πληροφοριών. Οι δυσκολίες που ενδέχεται να προκύψουν εδώ ποικίλουν, από την έλλειψη γνώσης/ πρόσβασης σε κατάλληλες πληροφορίες, έως και την συλλογή υπερβολικών, αντιφατικών, μη ξεκάθαρων ή μη κατατοπιστικών πληροφοριών. (γ) ζητήματα που αφορούν στην αξιολόγηση των εναλλακτικών επιλογών. Σε αυτό το στάδιο ο ενδιαφερόμενος έχει ήδη ξεκινήσει τη διαδικασία λήψης απόφασης, έχει συγκεντρώσει αρκετές πληροφορίες, αλλά δυσκολεύεται στο να τις συνδέσει με τις εναλλακτικές επιλογές στις οποίες οδηγούν και στην αξιολόγηση των επιλογών αυτών. Οι δυσκολίες που περιγράφονται εδώ από τους Cambell & Cellini και αφορούν το δείγμα της έρευνας της γράφουσας (δηλαδή μαθητές Λυκείου) εκτείνονται από το να είναι τόσο πολλές οι επιλογές καριέρας που να μην ξέρει ο νέος/ νέα προς ποιά κατεύθυνση είναι καλύτερο να κινηθεί, την αδυναμία να επιλέξει επειδή κατακλύζεται από άγχος σχετικά με την έκβαση της απόφασης που σκέφτεται να λάβει, την λήψη μιας μη ρεαλιστικής απόφασης, μέχρι τον περιορισμό των ενδεχόμενων επιλογών λόγω φυσικής αδυναμίας ή μη ευνοϊκών κοινωνικών/οικονομικών συνθηκών.

14 (δ) δυσκολίες στη διαμόρφωση ενός σχεδίου για την εφαρμογή της απόφασης σχετικά με την επαγγελματική πορεία. Το συγκεκριμένο στάδιο ακολουθεί τη λήψη της επαγγελματικής απόφασης και για το λόγο αυτό δεν θεωρείται σκόπιμο να αναπτυχθεί περαιτέρω. Ωστόσο, θεωρήθηκε χρήσιμο να αναφερθεί έστω και επιγραμματικά, προκειμένου για την ολοκληρωμένη παρουσίαση του ταξινομικού μοντέλου των Cambell & Cellini. 1.3: Το ταξινομικό σύστημα των Saka, Gati & Kelly (Saka & Gati, 2007). Σε αντίθεση με το μοντέλο που περιγράφηκε μόλις, το οποίο εστιάζει κυρίως στη μέθοδο γνωστικής επεξεργασίας των πληροφοριών και την περιγραφή πιθανών εσωτερικών και εξωτερικών αιτιακών παραγόντων για τις δυσκολίες που ενδέχεται να αντιμετωπίσει κανείς κατά τη διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης, το μοντέλο ταξινόμησης που διατύπωσαν οι Saka, Gati και Kelly και περιγράφεται σε άρθρο των Saka & Gati το 2007, επικεντρώνεται περισσότερο στους συναισθηματικούς παράγοντες και σε παράγοντες που αφορούν στην προσωπικότητα του ατόμου και παρεμποδίζουν τη διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης. Το μοντέλο τους, βασιζόμενο στη βιβλιογραφική ανασκόπηση των προσωπικών παραγόντων που εμφανίζονταν συχνά να εμπλέκονται στη διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης, κατέληξε σε τρεις βασικές γενικές κατηγορίες παραγόντων: τις απαισιόδοξες πεποιθήσεις, το άγχος και την εικόνα εαυτού και προσωπικής ταυτότητας. Οι τρεις αυτές γενικές κατηγορίες αναλύονται σε έντεκα πιο συγκεκριμένες υποκατηγορίες για να αποτελέσουν έτσι ένα ολοκληρωμένο σύστημα ταξινόμησης. Για μια σύντομη παρουσίαση στα πλαίσια της παρούσας εργασίας αναφέρουμε επιγραμματικά ότι στην πρώτη κατηγορία (δυσλειτουργικές/ απαισιόδοξες πεποιθήσεις) περιλαμβάνονται γενικευμένες, αρνητικές και μη παραγωγικές σκέψεις αναφορικά με (α) την ικανότητα του ατόμου να λάβει μια ικανοποιητική απόφαση σχετικά με την επαγγελματική του πορεία, (β) τον εργασιακό στίβο εν γένει και (γ) την έλεγχο που μπορεί να έχει κανείς στην απόφαση που πρόκειται να λάβει (Saka et al.) Στην πιο ακραία και απαισιόδοξη μορφή της, αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει σκέψεις όπως «δεν είμαι ικανός/ή να λάβω μια σωστή απόφαση, η κατάσταση στην αγορά εργασίας είναι απογοητευτική και ούτως ή άλλως το πιθανότερο είναι να καταλήξω να εξασκώ ένα επάγγελμα που δεν θα έχει καμία σχέση με αυτό που

15 αρχικά ήθελα να κάνω, επομένως ποιός ο λόγος να κάνω σχέδια, για να απογοητευτώ στο μέλλον από την πραγματικότητα;» Όσον αφορά στη δεύτερη κατηγορία, το άγχος φαίνεται να εμπλέκεται σε όλα τα στάδια της διαδικασίας λήψης επαγγελματικής απόφασης. Φαίνεται ότι μπορεί να ακινητοποιήσει έναν νέο η επίγνωση και μόνο ότι χρειάζεται να καταλήξει σε μια σημαντική για τη μετέπειτα ζωή του απόφαση, ενώ εδώ παρεισφρέουν και ζητήματα πίεσης για να βρει κανείς το κατάλληλο ή το τέλειο επάγγελμα, η ανάγκη για ιδιαίτερη προσοχή προκειμένου να μην επιλέξει κανείς ένα επάγγελμα που θα ανακαλύψει αργότερα ότι δεν του ταιριάζει, καθώς επίσης και το άγχος που προκαλεί η επίγνωση της ευθύνης που επιφέρει μια προσωπική επιλογή. Ο τρίτος παράγοντας που εμφανίζεται συχνά να παρεμποδίζει τη διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης σχετίζεται, σύμφωνα με τους Saka et al. με την αντίληψη του εαυτού και της ταυτότητας. Πιο συγκεκριμένα, μια χαμηλή αίσθηση αποτελεσματικότητας για τον εαυτό, όπως επίσης και η μη αποκρυσταλλωμένη ταυτότητα αποτελούν ατομικά χαρακτηριστικά που συνήθως δυσχεραίνουν τη διαδικασία λήψης επαγγελματικής ταυτότητας. Σύμφωνα με τα παραπάνω, πρόκειται για ένα μοντέλο ταξινόμησης που επικεντρώνεται ιδιαίτερα σε εσωτερικούς παράγοντες και ζητήματα που ενδέχεται να αντιμετωπίζει κανείς με τον εαυτό. 1.4: Άλλες ταξινομήσεις Οι δυσκολίες που υπάγονται στην κατηγορία έλλειψη ετοιμότητας αναμένεται να εμφανιστούν πριν την έναρξη της διαδικασίας λήψης επαγγελματικής απόφασης, ενώ οι δυσκολίες που περιλαμβάνονται στις υπόλοιπες δύο κατηγορίες αναμένεται να προκύψουν κατά τη διάρκειά της. (Gati & Saka, 2001) Σε μια πιο γνωστική κατεύθυνση, οι Sampson et al. διερεύνησαν ιδιαίτερα το ρόλο των αρνητικών/ απαισιόδοξων πεποιθήσεων και τον τρόπο με τον οποίο δυσχεραίνουν τη λήψη της καλύτερης δυνατής επαγγελματικής απόφασης. Πιο συγκεκριμένα, υποστηρίζουν πως οι δυσλειτουργικές πεποιθήσεις ενδέχεται να μειώσουν την αντίληψη της αυτοεκτίμησης και της αυτοαποτελεσματικότητας, να τείνουν να αυξάνουν το άγχος και να μειώνουν την αίσθηση εσωτερικού ελέγχου σχετικά με την τελική επιλογή. Οι δυσλειτουργικές πεποιθήσεις αναμένεται να παρεμποδίσουν την συστηματική και οργανωμένη γνωστική διεργασία και τη λήψη μιας απόφασης βασισμένης στη λογική, ενώ η μείωση των αρνητικών αυτών

16 σκέψεων αναμένεται να προωθήσει μια πιο αποτελεσματική διαχείριση των πληροφοριών σχετικά με τον εαυτό και τα διαθέσιμα εναλλακτικά επαγγέλματα (Kleiman, Gati, Peterson, Sampson, Reardon and Lenz, 2004). Προκειμένου για τη διερεύνηση και απομόνωση των εν λόγω δυσλειτουργικών πεποιθήσεων, δημιουργήθηκε από την ίδια ερευνητική ομάδα η κλίμακα CTI. 1.5: Η ταξινόμηση που θα χρησιμοποιηθεί στην παρούσα έρευνα Οι Kleiman, Gati, Peterson, Sampson, Reardon και Lenz, προτείνουν μια πιο απλοποιημένη θεωρητική βάση σχετικά με την επαγγελματική αναποφασιστικότητα. Ο ιδανικός υποψήφιος για τη λήψη μιας ικανοποιητικής απόφασης είναι κάποιος που: (α) έχει επίγνωση του γεγονότος ότι χρειάζεται να λάβει μια απόφαση, (β) είναι έτοιμος να τη λάβει και (γ) είναι ικανός να λάβει τη σωστή απόφαση. Σύμφωνα με αυτή τη διατύπωση, οποιαδήποτε διαφοροποίηση από τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά οδηγεί σε δυσκολίες στη διαδικασία. Έχοντας ως βάση αυτή τη θεωρητική πρόταση, αναπτύχθηκε ένα μοντέλο ταξινόμησης με τρεις ευρείες κατηγορίες: α) την έλλειψη ετοιμότητας, β) την έλλειψη πληροφοριών και γ) τη συλλογή αντιφατικών πληροφοριών. Οι τρεις αυτές ευρείες κατηγορίες χωρίζονται σε μικρότερες, ως εξής: Α) Η κατηγορία έλλειψη ετοιμότητας περιλαμβάνει τρεις υποκατηγορίες δυσκολιών, οι οποίες αναμένεται να παρουσιαστούν πριν την έναρξη της διαδικασίας λήψης επαγγελματικής απόφασης. Πιο συγκεκριμένα, οι κατηγορίες είναι: 1) Έλλειψη κινήτρου για να δεσμευτεί ο μαθητής ή ο υποψήφιος στη διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης, 2) Μια γενική αναποφασιστικότητα ως χαρακτηριστικό που διακρίνει το μαθητή ή τον υποψήφιο και σε άλλους τομείς της ζωής του και 3) Δυσλειτουργικές πεποιθήσεις, οι οποίες στην προκειμένη περίπτωση ενδέχεται να περιλαμβάνουν παράλογες ή αβάσιμες προσδοκίες σχετικά με τη διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης. Β) Η ευρεία κατηγορία της έλλειψης πληροφοριών περιλαμβάνει τις εξής υποκατηγορίες: 1) Ελλιπή πληροφόρηση σχετικά με τη διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης, 2) Ελλιπή πληροφόρηση αναφορικά με τον εαυτό, όπως για παράδειγμα για τις ικανότητες και τις επιθυμίες 3) Ελλιπή πληροφόρηση αναφορικά με τις διαθέσιμες επαγγελματικές επιλογές και

17 4) Ελλιπή πληροφόρηση σχετικά με το πώς μπορεί να πληροφορηθεί κανείς επαρκώς για τα ερωτήματα που εγείρει η διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης. Γ) Τέλος, η ευρεία κατηγορία της συλλογής αντιφατικών πληροφοριών περιλαμβάνει τις εξής υποκατηγορίες: 1) Τη συλλογή πληροφοριών από μη αξιόπιστες πηγές (για παράδειγμα, από την ομάδα των συνομηλίκων) 2) Το ενδεχόμενο να είναι το σύνολο των πληροφοριών ελλιπές λόγω εσωτερικών δυσκολιών και 3) Την πιθανότητα να είναι αντικρουόμενες οι πληροφορίες που έχουν συλλεχθεί λόγω δυσκολιών που αφορούν τους σημαντικούς για το άτομο άλλους (όπως οι γονείς ή οι δάσκαλοι) (Kleiman, Gati, Peterson, Sampson, Reardon and Lenz, 2004). Το εν λόγω ταξινομικό σύστημα αποτελείται επομένως από τρεις ευρείες κατηγορίες και δέκα υποκατηγορίες (Kleiman, Gati, Peterson, Sampson, Reardon and Lenz, 2004). Οι Gati, από κοινού με κάποιους συνεργάτες, ήλεγξαν και απέδειξαν την εγκυρότητα αυτού του ταξινομικού συστήματος, χρησιμοποιώντας το Ερωτηματολόγιο Δυσκολιών στη Λήψη Επαγγελματικής Απόφασης (CDDQ) (Kleiman et al, 2004). Το προαναφερθέν ερωτηματολόγιο θα χρησιμοποιηθεί στην παρούσα έρευνα. Το συγκεκριμένο ταξινομικό σύστημα επιλέχθηκε να χρησιμοποιηθεί και στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, κυρίως λόγω της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας που υποστηρίζεται από αρκετές έρευνες (Gati, Osipow, Krausz, & Saka, 2000; Gati & Saka, 2001a,2001b; Kelly & Lee, 2002; Lancaster, Rudolph, Perkins, & Patten, 1999; Mau, 2001; Osipow & Gati, 1998) (Kleiman et al., 2004). Επιπλέον, αποτελεί μια κατά πολύ βελτιωμένη επιλογή σε σχέση με άλλες ταξινομήσεις σχετικά με τη δυσκολία λήψης επαγγελματικής απόφασης: αφενός παρέχει τη δυνατότητα για γρήγορη και ξεκάθαρη χαρτογράφηση όλων των δυσκολιών που ενδέχεται να αντιμετωπίζει κανείς κατά τη διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης, αφετέρου βοηθά ιδιαίτερα την επαγγελματική πρακτική στα πλαίσια της παροχής υπηρεσιών επαγγελματικού προσανατολισμού (Kelly & Lee, 2002). Σε κάθε περίπτωση και συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω, μπορούμε να υποστηρίξουμε πως τελικά, η λήψη μιας απόφασης αναφορικά με την επιλογή

18 επαγγέλματος δεν είναι μια διόλου εύκολη υπόθεση, αντίθετα πρόκειται για μια πάρα πολύ δύσκολη απόφαση, η οποία θα πρέπει να ληφθεί έπειτα από ιδιαίτερη μελέτη σχετικά με τις εναλλακτικές επιλογές, ορθή και ώριμη σκέψη, κυρίως επειδή πρόκειται να καθορίσει τη μετέπειτα εξέλιξη του ατόμου. Γι αυτό το λόγο, πολλοί θεωρητικοί της συμβουλευτικής ψυχολογίας τονίζουν πως δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να αποτελέσει μια βιαστική κίνηση, ακόμα και αν υπάρχουν περιθώρια και δυνατότητες αλλαγής στο μέλλον. Η αβεβαιότητα στη λήψη αποφάσεων σταδιοδρομίας, σε συνδυασμό με το άγχος της απόκτησης μιας επιτυχημένης καριέρας στο μέλλον, μετά την αποφοίτησή τους από κάποια ανώτερη σχολή αποτελεί πράγματι μία από τις πιο προβληματικές σκέψεις των μαθητών, ιδίως κατά το τελευταίο έτος της φοίτησής τους. Φαίνεται ότι τα περισσότερα προβλήματα για την απόφαση επαγγελματικής σταδιοδρομίας, όπως είναι άλλωστε η αβεβαιότητα και η αμφιβολία οφείλεται στην έλλειψη κινήτρων, στόχων, δεξιοτήτων και απαιτούμενης προετοιμασίας, τα οποία πρέπει να λαμβάνονται πολύ σοβαρά από το εκάστοτε εκπαιδευτικό σύστημα. Ωστόσο, οι ερευνητές θεωρούν ότι η πρόθεση των νέων ατόμων για αυτό - βελτίωση και η απαραίτητη προετοιμασία για τη λήψη αποφάσεων σταδιοδρομίας κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής τους αποτελούν καλές λύσεις ως απάντηση στα προβλήματα που αναφέρθηκαν (Αργυροπούλου, 2004). Συμπερασματικά και έπειτα από την ανάλυση και επισκόπηση όλων των θεωριών που αφορούν την απόφαση για επιλογή επαγγέλματος, καταλήγει κανείς πως βασικές προϋποθέσεις για την επιλογή ενός επαγγέλματος από έναν νέο άνθρωπο είναι η όσο το δυνατόν πιο σωστή και ακριβής αξιολόγηση των ικανοτήτων που διαθέτει το ίδιο το άτομο, καθώς και η αυτογνωσία του. Ο συνδυασμός αυτογνωσίας, ενημέρωσης, πληροφόρησης και σωστής συμβουλευτικής από το οικογενειακό περιβάλλον οδηγούν σε μια επιτυχημένη επιλογή επαγγέλματος. Η επαγγελματική επιλογή είναι αποτέλεσμα εκπαιδευτικών (Shandra & Hogan, 2009), κοινωνικοοικονομικών, οικογενειακών παραγόντων και παραγόντων προσωπικότητας. Σύμφωνα με τις θεωρίες και τα ανάλογα συστήματα ταξινόμησης που περιγράφηκαν προηγουμένως, οι λόγοι που ενδέχεται να δυσχεραίνουν τη διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης φαίνεται να είναι τόσο γνωστικοί, όσο και συναισθηματικοί. Από τους πιο σημαντικούς γνωστικούς παράγοντες φαίνεται να είναι η έλλειψη πληροφοριών, είτε αυτές έχουν να κάνουν με γνώση σχετικά με τον εαυτό (όπως π.χ. τις δυνατότητες, τα χαρίσματα και τους περιορισμούς), ή το

19 επάγγελμα - στόχο και τα βήματα που χρειάζεται να κάνει κάποιος ώστε να καταλήξει να το εξασκεί, ή τέλος για τον εργασιακό στίβο γενικότερα, τις συνθήκες που επικρατούν, τις δυσκολίες που ενδέχεται να συναντήσει κανείς και τις εναλλακτικές «διαδρομές» που μπορεί να ακολουθήσει. Ωστόσο, επειδή εξίσου σημαντικό ρόλο με την πληροφόρηση φαίνεται να διαδραματίζουν και τα προσωπικά χαρακτηριστικά (όπως ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει κανείς τις δυσκολίες του περιβάλλοντος), αλλά κυρίως ο τρόπος με τον οποίο επεξεργάζεται κανείς τις πληροφορίες που συλλέγει, μοιάζει να απαιτείται εδώ ένα θεωρητικό πλαίσιο που να περιλαμβάνει και να συνθέτει τις παραμέτρους αυτές, ούτως ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει ως βάση για την καλύτερη επεξεργασία και σύνδεσή τους. Μια θεωρία που εμπεριέχει τις παραμέτρους που περιγράφηκαν παραπάνω είναι η Κοινωνική Γνωστική Θεωρία Επαγγελματικού Προσανατολισμού. Στο επόμενο κεφάλαιο επιχειρείται μια σύντομη παρουσίασή της, καθώς επίσης και η σύνδεσή της με έννοιες που σχετίζονται με τη διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης.

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η Κοινωνική Γνωστική Θεωρία Επαγγελματικού Προσανατολισμού 2.1: Παρουσίαση της θεωρίας Έχοντας ως θεωρητικό υπόβαθρο την Κοινωνικογνωστική θεωρία που διατύπωσε ο Bandura (1986), καθοριστικός παράγοντας στη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων αποτελεί η ίδια η εσωτερική ανάγκη του κάθε ατόμου για να λάβει μια απόφαση. Σύμφωνα, λοιπόν, με τις αρχές της Γνωσιακής προσέγγισης, ένα άτομο διακατέχεται από μια ποικιλία συναισθημάτων και σκέψεων, τα οποία έρχονται σε σύγκρουση μεταξύ τους, προκαλώντας μια δυσάρεστη κατάσταση στο άτομο και δυσκολεύοντας ακόμα πιο πολύ την απόφασή του για την επαγγελματική του σταδιοδρομία. Η βελτίωση της διαδικασίας λήψης απόφασης, σύμφωνα με την εν λόγω θεωρητική προσέγγιση, επιτυγχάνεται μέσω των ακόλουθων βημάτων της αναγνώρισης πως το άτομο σκέφτεται με λάθος τρόπο, της αντιμετώπισης αυτού του λανθασμένου τρόπου σκέψης, την εμφάνιση της αλλαγής αυτού και στο τέλος, την τελική ορθή λήψη μιας απόφασης (Schauba & Tokarb, 2005). Ορισμένες από τις πιο σημαντικές επιδράσεις του γνωσιακού συστήματος, σύμφωνα με τη θεωρία του Bandura (1986) είναι η συμβολική ικανότητα του ατόμου, η προβλεπτική, η μαθησιακή, η αυτορυθμιστική και η μεταγνωσιακή. Σύμφωνα πάντα με τις αρχές που διέπουν τη Γνωσιακή Θεωρία καθώς επίσης και το μοντέλο της Γνωστικής Επεξεργασίας Πληροφοριών σε ό,τι αφορά τη λήψη αποφάσεων, οι άσχημες σκέψεις για την επαγγελματική σταδιοδρομία αποτελούν εμπόδιο στη διαδικασία για τη λήψη εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων, καθώς μοιάζουν να δυσκολεύουν την απόπειρα για αυτογνωσία από την πλευρά του ατόμου, δεν του παρέχουν τις απαραίτητες ευκαιρίες για ενημέρωση και πληροφόρηση αναφορικά με τον κόσμο της εργασίας και προκαλούν αβεβαιότητα με αποτέλεσμα την ολοένα και πιο έντονη αναβλητικότητα λήψης απόφασης ή και τη μετάθεση της ευθύνης της επιλογής επαγγέλματος σε άτομα που προέρχονται κυρίως από το οικείο περιβάλλον του (Brown & Lent, 1996).

21 Η Social Cognitive Career Theory (SCCT) (Lent, Brown & Hackett, 1994) στηρίζεται, όπως ήδη αναφέρθηκε άνωθεν, στην κοινωνική γνωστική θεωρία του Bandura (1986). Στα πλαίσια αυτής της θεωρίας, ο Bandura ανέπτυξε έννοιες όπως: 1) Το μοντέλο της αμοιβαίας αιτιότητας (1989). 2) Η έννοια της αυτοαποτελεσματικότητας. 3) Η έννοια της αυτορρύθμισης. 4) Η μάθηση βασισμένη σε μοντέλα (πρότυπα). Η βάση της κοινωνικογνωστικής θεωρίας του Bandura είναι ότι το άτομο επηρεάζει και επηρεάζεται από το περιβάλλον του βάσει γνωστικών διεργασιών. Υπό αυτό το πρίσμα, ακόμη και έννοιες ήδη γνωστές λαμβάνουν άλλο νόημα. Για παράδειγμα, οι έννοιες της ενίσχυσης και της τιμωρίας (ήδη γνωστές από τη συμπεριφοριστική θεωρία) εδώ λαμβάνουν άλλη χροιά: θεωρείται ότι επηρεάζουν μεν τη συμπεριφορά του ατόμου, όχι όμως άμεσα, όπως είχε υποστηριχθεί στα πλαίσια του συμπεριφορισμού, αλλά έμμεσα, βάσει των προσδοκιών που οι άνθρωποι σχηματίζουν για τις πιθανές συνέπειες ποικίλων μορφών συμπεριφοράς. Το παράδειγμα αυτό δίνεται ώστε να τονιστεί η έμφαση που δίνει ο Bandura στις γνωστικές διεργασίες και στην αλληλεπίδραση ατόμου - περιβάλλοντος στα πλαίσια της θεωρίας του. Οι Lent, Brown, & Hackett, επέκτειναν τη θεωρία του Bandura ούτως ώστε να έχει εφαρμογή και στην εργασιακή ψυχολογία. Διεξήγαγαν έρευνες χρησιμοποιώντας τις έννοιες της αυτοαποτελεσματικότητας και το μοντέλο της αμοιβαίας αιτιότητας για να εξηγήσουν εκείνες τις πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς που σχετίζονται με την επαγγελματική σταδιοδρομία, όπως είναι η επιλογή επαγγέλματος, η προσαρμοστικότητα στους χώρους εργασίας και οι διεργασίες λήψης ακαδημαϊκών και επαγγελματικών αποφάσεων (Diegelman & Subich, 2001). H αξία της επέκτασης της κοινωνικής γνωστικής θεωρίας σε πλαίσια όπως η εργασιακή ψυχολογία έγκειται στην ικανότητα της θεωρίας να επεξηγεί και να προβλέπει ταυτόχρονα τη συμπεριφορά που θα επιδείξουν οι υπάλληλοι σε μια δεδομένη συνθήκη, με βάση τις έννοιες της αμοιβαίας αιτιότητας και της αυτοαποτελεσματικότητας. (Luthans & Stajcovic, 1998)

22 Η SCCT είναι επομένως μια κοινωνικογνωστική θεωρία που μελετά τον τρόπο εκείνο με τον οποίο η επαγγελματική καριέρα αλλά και τα ενδιαφέροντα που άπτονται ακαδημαϊκών και εκπαιδευτικών θεμάτων και συμφερόντων ωριμάζουν, τον τρόπο αλλά και τον ρυθμό με τον οποίο εξελίσσονται οι επιλογές καριέρας και πώς τελικά αυτές οι επιλογές μετατρέπονται σε δράση. Οι τρεις παράμετροι, με βάση τις οποίες διερευνώνται, αναλύονται και αξιολογούνται τα ζητήματα που άπτονται των επαγγελματικών και ακαδημαϊκών επιλογών στα πλαίσια της SCCT είναι: α) η αυτοαποτελεσματικότητα (self - efficacy), β) οι προσδοκίες έκβασης (outcome expectations) και γ) οι στόχοι (goals). Πιο συγκεκριμένα, η αυτο-αποτελεσματικότητα αναφέρεται στα πιστεύω που αναπτύσσουν τα άτομα αναφορικά με τις ικανότητές τους να πετύχουν. Οι προσδοκίες σχετικά με το αποτέλεσμα αναφέρονται στις πεποιθήσεις και τις αξίες εκείνες που διαμορφώνει το άτομο αναφορικά με τις συνέπειες που θα επιφέρει μια επιλογή ή μια συμπεριφορά που θα εκδηλώσει. Τέλος, οι στόχοι κατέχουν τον πρωταρχικό ρόλο στη συμπεριφορά του ατόμου. Ένας στόχος τίθεται πάντα στην αρχή, όταν λαμβάνονται οι αποφάσεις για την έναρξη μιας δραστηριότητας ή μιας μελλοντικής πράξης και η συμπεριφορά που διαμορφώνεται βασίζεται σε αυτή τη στοχοθεσία. (Lent et al., 1994). Η έννοια της αυτοαποτελεσματικότητας κατέχει κεντρικό ρόλο στην Κοινωνική Γνωστική Θεωρία Σταδιοδρομίας (SCCT). Ως αυτοαποτελεσματικότητα ορίζονται οι πεποιθήσεις εκείνες που διαμορφώνουν οι άνθρωποι σχετικά με το πόσο αποτελεσματικοί είναι σε συγκεκριμένες καταστάσεις (Bandura, 1982). Ειδικότερα στα πλαίσια της SCCT, η έννοια επικεντρώνεται στις πεποιθήσεις εκείνες που διαμορφώνουν οι άνθρωποι σχετικά με το πόσο ικανοί είναι να φέρουν εις πέρας ένα συγκεκριμένο έργο. Προκειμένου για την καλύτερη επεξήγηση της έννοιας, θεωρείται χρήσιμο να επεξηγηθούν πρώτα έννοιες όπως το μοντέλο αμοιβαίας αιτιότητας, σύμφωνα με το οποίο υπάρχει μια τριαδική αλληλεπίδραση ανάμεσα στο άτομο, τη συμπεριφορά του και το περιβάλλον του: θεωρείται ότι σε μια δεδομένη συνθήκη και οι τρεις αυτοί παράγοντες αλληλεπιδρούν ταυτόχρονα. Με βάση αυτό το μοντέλο, οι Luthans & Stajcovic θεωρούν ότι η SCCT μπορεί να εξηγήσει αλλά και να προβλέψει τη συμπεριφορά που θα εκδηλώσει κανείς στο

23 εργασιακό του περιβάλλον, ως εξής: οι εργαζόμενοι είναι ταυτόχρονα ποιητές και προϊόντα της εργασιακής τους συμπεριφοράς, καθώς για να καταλήξουν σε μια συγκεκριμένη επιλογή έχουν επιδράσει οι ίδιοι (με βάση προσωπικά χαρακτηριστικά, όπως η ένταση του κινήτρου επίτευξης που διαθέτουν), το περιβάλλον τους (με βάση τα κίνητρα που προσφέρει, όπως η επιπλέον αμοιβή για την επίτευξη ενός συγκεκριμένου στόχου) καθώς και η ίδια η επιλογή συμπεριφοράς (με βάση το κατά πόσο έχει επιφέρει επιθυμητά αποτελέσματα στο παρελθόν) (Luthans & Stajcovic, 1998). Η αυτοαποτελεσματικότητα βασίζεται σε πέντε βασικές γνωστικές δεξιότητες (Luthans & Stajcovic, 1998): Α) Την ικανότητα για συμβολική σκέψη Β) Την ικανότητα μάθησης μέσω προτύπων (μοντελοποίηση), εκείνη δηλαδή τη δεξιότητα που επιτρέπει στους ανθρώπους να μαθαίνουν όχι μόνο από τη δική τους πρότερη συμπεριφορά, αλλά και παρατηρώντας τα αποτελέσματα της συμπεριφοράς άλλων. Γ) Την ικανότητα πρόβλεψης και προσχεδιασμού των αποτελεσμάτων που θα έχει μια συμπεριφορά Δ) Αυτορυθμιστικές δεξιότητες, ο τρόπος δηλαδή με τον οποίο το άτομο/ εργαζόμενος ρυθμίζει ο ίδιος τη συμπεριφορά του με βάση τις προσωπικές προσδοκίες και απαιτήσεις που έχει από τον εαυτό του και τις ικανότητές του. Ε) Την ικανότητα αναστοχασμού, που αποτελεί τη μεταγνωστική δεξιότητα η οποία επιτρέπει στο άτομο να αξιολογεί μια συμπεριφορά με βάση τα αποτελέσματά της και να την διαμορφώνει κατάλληλα σε παρόμοιες μελλοντικές συνθήκες. Η αυτοαποτελεσματικότητα βασίζεται στις πέντε αυτές γνωστικές δεξιότητες. Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο επηρεάζει τελικά την ανθρώπινη συμπεριφορά έχει να κάνει με τρεις διαστάσεις (Luthans & Stajcovic, 1998): Το επίπεδο της αυτοαποτελεσματικότητας, που ορίζει το πόσο περίπλοκα ή δύσκολα ή απαιτητικά έργα θεωρεί το άτομο ότι είναι σε θέση να αναλάβει. Ένας άνθρωπος με χαμηλό επίπεδο αυτοαποτελεσματικότητας θεωρεί ότι είναι ικανός να αναλάβει εύκολα/ μη απαιτητικά έργα, ενώ ένας άνθρωπος με υψηλό επίπεδο αυτοαποτελεσματικότητας θεωρεί ότι είναι σε θέση να φέρει εις πέρας με επιτυχία έργα που θεωρούνται απαιτητικά.

24 Τη σταθερότητα της πεποίθησης που έχει κανείς ότι μπορεί να τα καταφέρει σε ένα δύσκολο έργο: όσο πιο δυνατή είναι η πίστη στην αυτοαποτελεσματικότητα, τόσο πιο επίμονες θα είναι οι προσπάθειες που θα καταβάλλει κανείς, ακόμη και σε αντίξοες συνθήκες. Αυτή η διάσταση δεν έχει να κάνει τόσο με το αν πιστεύει κανείς ότι μπορεί να τα καταφέρει, αλλά πόσο πεπεισμένος είναι γι αυτό, ανεξάρτητα από τις αντικειμενικές δυσκολίες. Αν στην πρώτη διάσταση το ερώτημα που θέτει κανείς στον εαυτό του είναι Μπορώ να τα καταφέρω ; πριν αναλάβει ένα έργο, το ερώτημα που θέτει στον εαυτό του κι έχει να κάνει με αυτή τη δεύτερη διάσταση είναι είμαι σίγουρος ότι μπορώ να τα καταφέρω; Ένας άνθρωπος με μη σταθερή αίσθηση αυτοαποτελεσματικότητας θα θεωρήσει με την πρώτη δυσκολία ότι υπερεκτίμησε αρχικά τις δυνατότητές του. Ένας άνθρωπος με υψηλή σταθερότητα στην αίσθηση αυτοαποτελεσματικότητας θα θεωρήσει ότι το έργο είναι πιο δύσκολο από ό, τι υπολόγιζε στην αρχή, επομένως χρειάζεται να καταβάλλει μεγαλύτερη προσπάθεια. Την ικανότητα γενίκευσης της αυτοαποτελεσματικότητας. Το ερώτημα που τίθεται ως προς αυτή τη διάσταση εδώ είναι: Το έργο αυτό μοιάζει με κάτι που έχω φέρει εις πέρας με επιτυχία παλαιότερα, αλλά δεν είναι ακριβώς το ίδιο. Μπορώ να τα καταφέρω σε αυτό; Η διάσταση αυτή αφορά δηλαδή το κατά πόσο πιστεύει κανείς ότι οι ικανότητές του μπορούν να εφαρμοστούν σε πολλά διαφορετικά πλαίσια και έργα. Μια υπόθεση που μπορούμε να κάνουμε εδώ είναι ότι αυτή η διάσταση σχετίζεται με την ικανότητα προσαρμογής σε διαφορετικά εργασιακά περιβάλλοντα. Ο Bandura θεωρούσε την αυτοαποτελεσματικότητα μάλλον μία δυναμική διεργασία, παρά μια δεξιότητα που είτε τη διαθέτει κανείς είτε όχι. Πιο συγκεκριμένα, υποστηρίζεται ότι η ανάπτυξη της αυτοαποτελεσματικότητας εξαρτάται από 4 διεργασίες, ή αλλιώς, ότι μπορεί κανείς να παρέμβει σε περιπτώσεις χαμηλής αίσθησης αυτοαποτελεσματικότητας με 4 τρόπους: α) Μέσω της εμπλοκής σε απαιτητικά έργα, τα οποία θα φέρει εις πέρας με επιτυχία. Πιο συγκεκριμένα, οι έρευνες πιστοποιούν ότι η επιτυχία σε μια απαιτητική διαδικασία είναι ο καλύτερος τρόπος να αναπτύξει κανείς υψηλό αίσθημα αυτοαποτελεσματικότητας (Luthans & Stajcovic, 1998). Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι άνθρωποι που έχουν στο ενεργητικό τους πολλές επιτυχίες έχουν

25 αυτόματα αναπτύξει υψηλό αίσθημα αυτοαποτελεσματικότητας. Η παράμετρος που παίζει σημαντικό ρόλο εδώ είναι ο τρόπος με τον οποίο αξιολογεί το άτομο τις επιτυχίες του και το κατά πόσο θεωρεί ότι αυτές οφείλονται στις δικές του δεξιότητες ή στο περιβάλλον του και την υποστήριξη που έλαβε από αυτό. β) Μέσω της παρατήρησης της συμπεριφοράς των άλλων: με αυτόν τον τρόπο μπορεί κανείς αφενός να αποκτήσει μια αντικειμενική οπτική σχετικά με τις προσωπικές του ικανότητες (συγκρίνοντας δηλαδή τον εαυτό του με άλλους ομότιμους) και να μάθει αφετέρου εκείνες τις συγκεκριμένες δεξιότητες ανάλογα με το έργο που καλείται να φέρει εις πέρας, παρατηρώντας κάποιον μέντορα, που μπορεί να είναι είτε κάποιος εκπαιδευτής, η κάποιος ανώτερος σε ιεραρχία υπάλληλος, εάν μιλάμε για εργασιακό περιβάλλον. γ) Μέσω λεκτικών παρεμβάσεων: σε αυτή τη διάσταση στηρίζονται παρεμβάσεις όπως η συμβουλευτική επαγγελματικού προσανατολισμού, ή το mentoring σε εργασιακά περιβάλλοντα. Στόχος ωστόσο των παρεμβάσεων αυτών δεν είναι τόσο η ανάπτυξη των δεξιοτήτων αυτών καθ αυτών, όσο να βοηθήσουν το άτομο να επικεντρωθεί στις ικανότητες και τα μαθησιακά/ επαγγελματικά εφόδιά του, ούτως ώστε να ενισχυθεί η αντίληψη που έχει σχετικά με την αυτοαποτελεσματικότητά του. (Luthans & Stajcovic, 1998) δ) Τέλος, ένας άλλος τρόπος να αναπτυχθεί η αυτοαποτελεσματικότητα είναι ο βαθμός που δεσμεύεται κανείς σε ένα συγκεκριμένο έργο, και οι συναισθηματικές αντιδράσεις που αυτό του προκαλεί. Όσο πιο πολύ εμπλέκεται συναισθηματικά κανείς στο να επιτύχει σε ένα συγκεκριμένο έργο/ δοκιμασία, τόσο πιο πολύ ενισχύεται το αίσθημα της αυτοαποτελεσματικότητας. Ο συνδυασμός των εννοιών που επεξηγήθηκαν σε αυτό το κεφάλαιο αποτελεί το βασικό κορμό της Κοινωνικής Γνωστικής Θεωρίας Σταδιοδρομίας. Τα συμφέροντα της σταδιοδρομίας ρυθμίζονται από την αυτό-αποτελεσματικότητα και την προσδοκία του εκάστοτε αποτελέσματος. Σε ό, τι αφορά στους στόχους, προσδιορίζονται από τις προσωπικές προθέσεις του κάθε ατόμου για αυτό-βελτίωση (Lent, Brown, & Hackett, 1994). Έτσι, αν ένας μαθητής/ νέος έχει έντονο κίνητρο για αυτοβελτίωση (κάτι που θα του επιτρέψει να θέσει έναν στόχο που θα τον παρακινήσει σε εξέλιξη), έχει ανεπτυγμένο

26 το αίσθημα της αυτοαποτελεσματικότητας (θεωρεί δηλαδή ότι μπορεί να ανταπεξέλθει στο στόχο που έχει θέσει) και προσδοκά θετικά αποτελέσματα (έχει δηλαδή την πεποίθηση ότι αυτή η διαδικασία θα μπορέσει πράγματι να αποδώσει) τότε το πιθανότερο είναι να παραμείνει ανοιχτός σε κάθε είδους δραστηριότητα και να επιμείνει στην προσπάθεια, ενώ αντίθετα, εάν πιστεύει πως είναι ανίκανος, τότε αυτόματα θα οδηγηθεί στην αποφυγή δραστηριοτήτων. Σύμφωνα με τους Luthan & Stajkovic (1998), η SCCT αποτελεί μια θεωρία όπου το κοινωνικό (social) και το γνωστικό (cognitive) κομμάτι αλληλεπιδρούν προκειμένου να δομήσουν τον τρόπο με τον οποίο θα συμπεριφερθεί κανείς (Luthan & Stajkovic, 1998). Ως εκ τούτου, η SCCT αποτελεί μια θεωρία που συνδυάζει το ατομικό, προσωπικό με το κοινωνικό μέρος της συμπεριφοράς. Στο ατομικό κομμάτι συγκαταλέγεται και η έννοια των προσωπικών εισροών (personal inputs). Οι προσωπικές εισροές αποτελούν δεδομένα όπως τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, το επίπεδο σωματικής και ψυχικής υγείας, το φύλο και η εθνικότητα και σύμφωνα με τη SCCT διαμορφώνουν το επίπεδο της επαγγελματικής αυτοαποτελεσματικότητας και τις προσδοκίες για το αποτέλεσμα σε στόχους που σχετίζονται με τον επαγγελματικό τομέα, καθώς διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ποιότητα των επαγγελματικών εμπειριών, με βάση τις οποίες δομεί κανείς τόσο την αυτοαποτελεσματικότητα όσο και τις προσδοκίες του για το μέλλον (Schaub & Tokar, 2004). Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα προβλήματα όρασης, τα οποία συμπεριλαμβάνονται στην έννοια των προσωπικών εισροών, ως ένα δεδομένο που αφορά τη σωματική κυρίως υγεία. Το δεδομένο αυτό, δημιουργεί συγκεκριμένες συνθήκες σε ό, τι αφορά τις εμπειρίες που θα έχει κανείς σχετικά με το επάγγελμά του (για παράδειγμα, κοινωνικά κατασκευασμένους ή φυσικούς περιορισμούς στην επιλογή επαγγέλματος). Οι εμπειρίες αυτές με τη σειρά τους διαμορφώνουν τόσο την αίσθηση της αυτοαποτελεσματικότητας όσο και τις προσδοκίες σχετικά με το αποτέλεσμα. Η αναγνώριση από μεριάς της SCCT των περιορισμών που θέτουν τα δεδομένα που συμπεριλαμβάνονται στην έννοια των προσωπικών εισροών και η σύνδεσή τους με τους κοινωνικούς και τους γνωστικούς παράγοντες που αλληλεπιδρούν προκειμένου για την εκδήλωση της συμπεριφοράς που σχετίζεται με την επαγγελματική

27 σταδιοδρομία, αποτελεί έναν από τους λόγους που η εν λόγω θεωρία επιλέχθηκε ως θεωρητικό πλαίσιο για την παρουσίαση μιας έρευνας που σχετίζεται με τις διαφορές που εμφανίζονται σε σχέση με τις επαγγελματικές επιλογές ανάμεσα σε άτομα με προβλήματα όρασης και τον υπόλοιπο πληθυσμό. 2.2: Η Κοινωνική Γνωστική Θεωρία Επαγγελματικής Σταδιοδρομίας και η διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης. Η SCCT επιλέχθηκε ως θεωρητικό πλαίσιο και περιγράφηκε εκτενώς, καθώς θεωρείται αφενός ότι έχει ιδιαίτερη αξία τόσο στην επεξήγηση, όσο και στην πρόβλεψη της επαγγελματικής συμπεριφοράς (Luthans & Stajcovic, 1998). Επίσης επιλέχθηκε ως θεωρητικό πλαίσιο καθώς υπάρχουν αρκετές έρευνες που συνδέουν τις έννοιες της SCCT όπως η αυτοαποτελεσματικότητα, με τις δυσκολίες λήψης επαγγελματικής απόφασης. Πιο συγκεκριμένα, θεωρείται ότι οι άνθρωποι με υψηλό αίσθημα αυτοαποτελεσματικότητας, εκείνοι οι άνθρωποι δηλαδή που πιστεύουν ότι είναι ικανοί να φέρουν εις πέρας δύσκολα και διαφορετικά έργα, λαμβάνουν με μεγαλύτερη άνεση αποφάσεις για την επαγγελματική τους σταδιοδρομία, σε αντίθεση με τα άτομα εκείνα που έχουν χαμηλή πίστη στις ικανότητές τους (Bishop & Bieschke, 1998). Επίσης, μια υπόθεση που μπορούμε να κάνουμε εδώ είναι ότι οι άνθρωποι που πιστεύουν πως οι ικανότητές τους μπορούν να εφαρμοστούν σε πολλά και διαφορετικά πλαίσια, θα έχουν μεγαλύτερο εύρος επιλογών σε ό, τι αφορά το επάγγελμά τους. Σύμφωνα με μια άλλη έρευνα, που στόχος της ήταν να μελετήσει τη χρησιμότητα της έννοιας της αυτοαποτελεσματικότητας για την διερεύνηση και την αντιμετώπιση της αναποφασιστικότητας σχετικά με την επαγγελματική σταδιοδρομία, το υψηλό αίσθημα της αυτοαποτελεσματικότητας συνδέεται άμεσα με μειωμένη αναποφασιστικότητα (Taylor & Betz, 1983). Δηλαδή, εκείνοι οι μαθητές/ νέοι που έχουν ισχυρή πεποίθηση ότι μπορούν να τα καταφέρουν σε ό, τι αφορά την επαγγελματική τους πορεία, μπορούν να λάβουν μια επαγγελματική απόφαση με μεγαλύτερη άνεση. Ως εκ τούτου, μπορούμε να υποθέσουμε ότι εκείνοι οι μαθητές που έχουν χαμηλή πίστη σε εκείνες τις ικανότητες που αφορούν στην επαγγελματική/ ακαδημαϊκή τους ζωή, είναι πιο πιθανό να συναντήσουν δυσκολίες στη διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης.