ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ. (MSc) Στα ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ. Μοντέλα και Εργαλεία Ολοκλήρωσης Βιβλιογραφικών Δεδομένων στο Σημασιολογικό Ιστό

Transcript

1 ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙKH ΔΙΠΛΩΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ (MSc) «Τίτλος Εργασίας» Στα ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Μοντέλα και Εργαλεία Ολοκλήρωσης Βιβλιογραφικών Δεδομένων στο Σημασιολογικό Ιστό ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΑΣΚΑΜΠΑ MM ΑΘΗΝΑ, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2014

2 Περιεχόμενα 1. Περίληψη Σημασιολογικός Ιστός Από τον Παγκόσμιο στο Σημασιολογικό Ιστό Τεχνολογίες του Σημασιολογικού Ιστού Επίπεδα του Σημασιολογικού Ιστού Συνδεδεμένα Δεδομένα Η γλώσσα RDF και RDF Schema Μοντέλα Αναπαράστασης Βιβλιογραφικών Εγγραφών FRBR Οντότητες του μοντέλου FRBR Επιπλέον σχέσεις μεταξύ των οντοτήτων FRBRoo Ονομασία κλάσεων του FRBRoo Ιεραρχία Κλάσεων Ιεραρχία Ιδιοτήτων Διαφορές μεταξύ των FRBR και FRBRoo Ανάλυση Κλάσεων Παράδειγμα FRBRoo BIBRAME Το μοντέλο BIBFRAME και η περιγραφή των κλάσεων Μετατροπή MARC εγγραφών σε BIBFRAME Εργαλεία μεταροπής MARC εγγραφών σε BIBFRAME

3 Εργαλείο της Library of Congress Εργαλείο της Zepheira.com ParseMarcXMLToBibframe Σύγκριση εργαλείων μετατροπής MARC εγγραφών σε BIBFRAME Συμπεράσματα Παράρτημα Βιβλιογραφία

4 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον καθηγητή μου κ. Χρήστο Παπαθεοδώρου για τη βοήθειά του και την καθοδήγησή του καθόλη τη διάρκεια εκπόνησης της παρούσας διπλωματικής εργασίας, όπως επίσης και το συνεργάτη του κ. Μιχάλη Σφακάκη για τις πολύτιμες παρατηρήσεις του. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω και το συμφοιτητή μου Ανδρέα Κλίνη για την άριστη συνεργασία που είχαμε στα πλαίσια διεκπαιρέωσης των διπλωματικών εργασιών μας. 4

5 1. Περίληψη Ο Παγκόσμιος Ιστός αποτελεί ένα μοναδικό και χωρίς προηγούμενο φαινόμενο επιτυχίας τόσο σε επίπεδο διαθέσιμης πληροφορίας όσο και σε αριθμό χρηστών. Η έλλειψη όμως κοινής ορολογίας, οργάνωσης και σημασιολογίας στα δεδομένα που διακινούνται στον Ιστό δημιουργεί πολύ μεγάλη δυσκολία στην ανταλλαγή και στην επεξεργασία των δεδομένων. Επιπλέον, η πληροφορία που είναι διαθέσιμη δεν είναι κατανοητή από τους υπολογιστές αφού τα δικτυακά δεδομένα είναι σχεδιασμένα για κατανόηση μόνο από ανθρώπους και σχεδόν όλα τα μεταδεδομένα που χαρακτηρίζουν σήμερα το περιεχόμενο του Παγκόσμιου Ιστού αναφέρονται σε πληροφορίες παρουσίασης και σε διασυνδέσεις σε σχετικό περιεχόμενο. Παρά τις έντονες προσπάθειες για βελτίωση και αυτοματοποίηση της συλλογής και της επεξεργασίας της πληροφορίας στο διαδίκτυο, η πρόοδος που έχει σημειωθεί μέχρι σήμερα στον τομέα αυτό είναι πολύ μικρή. Στο σημείο αυτό έρχεται ο Σημασιολογικός Ιστός, ο οποίος σύμφωνα με τον Tim Berner Lee, εμπνευστή του διαδικτύου, θα αποτελέσει τη νέα γενιά του διαδικτύου. Ο Σημασιολογικός Ιστός δεν είναι ένας ξεχωριστός Ιστός αλλά επέκταση του σημερινού Παγκόσμιου Ιστού, στον οποίο η πληροφορία είναι καλά καθορισμένη κάνοντας καλύτερη τη συνεργασία ανθρώπων και υπολογιστών. Ο Σημασιολογικός Ιστός είναι ένα σύνολο από πηγές και συνδέσεις και οι υπολογιστές θα μπορούν να παράγουν συμπεράσματα έχοντας πρόσβαση σε κατανοητή για αυτούς γνώση. Το μυστικό του Σημασιολογικού Ιστού είναι τα μεταδεδομένα τα οποία κάνουν σαφή την πληροφορία που είναι αόριστη ( making explicit the implicit (Tim Berner Lee)) [1]. Τα μεταδεδομένα θα καταστήσουν τα δεδομένα κατανοητά σε επίπεδο μηχανής ώστε να διευκολύνεται η επεξεργασία και η αναζήτηση τους, θα επιτρέψουν τη δημιουργία κοινής ορολογίας, οργάνωσης και σημασιολογίας στα δεδομένα που διακινούνται στον Ιστό -στο βαθμό που είναι εφικτό- και θα προσδώσουν ευελιξία στη σύνθεση της σημασιολογικής πληροφορίας και στη δημιουργία νέας. Η ανάπτυξη και ολοένα αυξανόμενη εφαρμογή των τεχνολογιών του Σημασιολογικού Ιστού προσδιορίζουν ένα νέο πλαίσιο αναφοράς για τα μοντέλα αναπαράστασης, κωδικοποίησης και χρήσης των βιβλιογραφικών δεδομένων. Κύριο χαρακτηριστικό του νέου πλαισίου 5

6 αναφοράς είναι η απαίτηση για συνύπαρξη και ολοκλήρωση των βιβλιογραφικών δεδομένων σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον διαχείρισης πληροφορίας και γνώσης, όπου όλες οι επιστημονικές κοινότητες συνυπάρχουν, εκφράζουν τις ιδιαίτερες πληροφοριακές τους απαιτήσεις, αλλά με τέτοιο τρόπο που να μπορεί οποιαδήποτε άλλη κοινότητα να τις μοιραστεί, να τις χρησιμοποιήσει καθώς επίσης και να τις επεκτείνει. Για την επίτευξη των παραπάνω, νέα μοντέλα αναπαράστασης βιβλιογραφικών εγγραφών έχουν προταθεί με στόχο να αντικαταστήσουν το μοντέλο MARC (MAchine-Readable Cataloging) στο οποίο οι εγγραφές θεωρούνται ανεξάρτητες μεταξύ τους. Τρία από αυτά τα μοντέλα περιγράφονται στην παρούσα διπλωματική εργασία. Πρόκειται για το FRBR, ένα μοντέλο οντοτήτων συσχετίσεων το οποίο προσδίδει μια αφαιρετική οπτική για την καταλογογράφηση, θεμελιωμένη σε στιβαρό θεωρητικό υπόβαθρο και επιτυγχάνει τη διάκριση μεταξύ της σημασιολογίας και της σύνταξης. Από την απαρίθμηση κανόνων του MARC μοντέλου μεταβαίνουμε στον ορισμό κάθε πληροφορίας και του σκοπού που αυτή εξυπηρετεί. Ένα δεύτερο μοντέλο που αναπτύσσεται στην εργασία αυτή είναι το FRBRoo, το οποίο είναι ουσιαστικά η έκφραση του FRBR με αντικειμενοστραφή μεθοδολογία, που έχει ως σκοπό να συλλαμβάνει και να αναπαριστά τη σημασιολογία βιβλιογραφικών πληροφοριών και να διευκολύνει την ενσωμάτωση και την ανταλλαγή αυτών των πληροφοριών. Τρίτο και τελευταίο μοντέλο αποτελεί το BIBRAME, που σχεδιάστηκε με στόχο να υπάρξει σαφή διαφοροποίηση μεταξύ του εννοιολογικού περιεχομένου και της υλικής-ψηφιακής εκδήλωσής του. Το BIBRAME δεν είναι απλώς ένα μοντέλο το οποίο θα αντικαταστήσει το MARC μοντέλο στην καταλογογράφηση των βιβλιογραφικών εγγραφών, αλλά λόγω του τρόπου που έχει σχεδιαστεί και των τεχνολογιών που χρησιμοποίει (RDF) θα οδηγήσει στην ανάπτυξη του Σημασιολογικού Ιστού. Το MARC μοντέλο ήταν για αρκετά χρόνια ένα από τα σημαντικότερα μοντέλα καταλογογράφησης για τους βιβλιοθηκονόμους, επομένως γίνεται κατανοητή η ανάγκη για μετατροπή των MARC εγγραφών σε ένα από τα νέα μοντέλα. Σε αυτήν την κατεύθυνση κινείται η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου όπου έχει αναπτύξει ένα τέτοιο εργαλείο μετατροπής MARC εγγραφών σε BIBFRAME και ακολουθεί και η κοινότητα Zepheira που ασχολείται με την 6

7 ανάπτυξη τεχνολογιών του Σημασιολογικού Ιστού. Μία προσπάθεια ανάπτυξης ενός αντίστοιχου εργαλείου πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της εκπόνησης της συγκεκριμένης διπλωματικής εργασίας από τον συμφοιτητή μου Ανδρέα Κλίνη. Στο τελευταίο μέρος της εργασίας αυτής θα παρουσιάσουμε τα εργαλεία αυτά και θα προσπαθήσουμε να συγκρίνουμε τα αποτελέσματά τους. 7

8 Abstract The World Wide Web is a unique and a very successful phenomenon both at the level of available information and the number of users. However, the lack of common terminology, organization and semantic in web data creates great difficulty in exchanging and processing data. Moreover, the available information is not understood by computers since the data is designed to be understandable only by humans and almost all of the metadata that characterize today's Web content refers to information only for presentation and interconnection with related content. Despite intense efforts to improve and automate the collection and processing of information on the internet, the progress made so far in this area is very small. Here comes the Semantic Web, which according to Tim Berner Lee, inspirer of the internet, will be the new generation of internet. The Semantic Web is not a separate Web but an extension of the current Web in which information is well defined and human with computers cooperate better. The Semantic Web is a set of sources and connections and computers can produce conclusions having access to comprehensive knowledge. The secret of the Semantic Web is metadata that "make explicit the implicit" (Tim Berner Lee) [1]. The metadata will make the data understandable to machine level in order to facilitate data processing and searching. Moreover, they will allow the creation of common terminology, organization and semantic in web data -as far as is practicable- and they will impart flexibility in the composition of semantic information. The development and the increasing use of Semantic Web technologies define a new reference frame for the models of representation, coding and use of bibliographic data. The main feature of the new reference frame is the requirement for coexistence and integration of bibliographic data in a global environment of information and knowledge management, where all scientific communities coexist and express their specific informational requirements, but in such a way that it can be easy for any other community to share, use and extend them. For the success of the above, new models of representation of bibliographic records have been proposed in order to replace the MARC model (MAchine-Readable Cataloging) which focuses 8

9 on catalog records that are independently understandable. Three of these models are described in this paper. The FRBR, an entity-relationship model which gives an abstract visualization of cataloging founded on theoretical background and achieves the distinction between semantics and syntax. A second model which is presented in this paper is the FRBRoo, which is essentially the expression of FRBR with the object-oriented methodology and aims to capture and represent the semantic of bibliographic information and to facilitate the integration and sharing of such information. The third and final model is the BIBRAME, which was designed to be a clear distinction between the conceptual content and its physical-digital manifestation. The BIBRAME is not just a model that will replace the MARC cataloging model of bibliographic records, but because of the way it is designed and of technologies that uses (RDF) will lead to the development of the Semantic Web. The MARC model was for several years one of the most important models for cataloging, therefore, it is understood the need for transformation of MARC records in one of the new models. In this direction, the Library of Congress has developed a tool for tranforming MARC records in BIBFRAME model. Another step of this direction is the effort of Zepheira which is occupied with the development of Semantic Web technologies. An effort to develop a corresponding tool was part of the preparation of this paper by my classmate Andrea Klini. In the last part of this paper we will present these tools and we will try to compare their results. 9

10 2. Σημασιολογικός Ιστός 2.1. Από τον Παγκόσμιο στο Σημασιολογικό Ιστό Η έκρηξη της ανάπτυξης του Παγκόσμιου Ιστού (World Wide Web) αποτελεί εδώ και μερικά χρόνια αναμφισβήτητο γεγονός. Χρήστες από όλο τον κόσμο επισκέπτονται ιστοσελίδες, συλλέγουν αλλά και προσφέρουν πληροφορίες και υπηρεσίες κάθε τύπου μέσω του Παγκόσμιου Ιστού. Όπως αναμενόταν, σε μια τόσο ξαφνική και απότομη ανάπτυξη του δικτύου και αύξηση του όγκου των πληροφοριών που μεταδίδονται, τέθηκαν ζητήματα αναζήτησης, διαχωρισμού και επεξεργασίας των επιθυμητών πληροφοριών για τους χρήστες. Στον τομέα της επεξεργασίας και ερμηνείας των επιστρεφόμενων πληροφοριών η αυτόματη μηχανική υποστήριξη είναι περιορισμένη και επομένως τη λειτουργία αυτή πρέπει να επιτελέσει ο άνθρωπος-χρήστης. Αυτό έχει ως επακόλουθο κόστος σε χρόνο και κόπο, δυσχρηστία και περιορισμό του εξεταζόμενου μεγέθους εισερχομένων πληροφοριών στα ανθρώπινα μέτρα. Σύμφωνα με τον Tim Berners-Lee [1], ο Ιστός σήμερα είναι αρκετά αποτελεσματικός στο να μας βοηθά να δημοσιεύουμε και να ανακαλύπτουμε έγγραφα, αλλά τα μεμονωμένα στοιχεία πληροφοριών μέσα σε αυτά τα έγγραφα (είτε είναι η ημερομηνία ενός γεγονότος, η τιμή ενός αντικειμένου σε ένα κατάλογο ή ένας μαθηματικός τύπος) δεν μπορούν να υποστούν επεξεργασία απ ευθείας ως δεδομένα. Σήμερα μπορούμε να δούμε τα δεδομένα με ένα φυλλομετρητή (browser), αλλά δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε άλλα προγράμματα για το χειρισμό ή την ανάλυσή τους χωρίς πρώτα να τα έχουμε επεξεργαστεί εμείς οι ίδιοι χειρωνακτικά. Αν λυθεί το πρόβλημα αυτό, ο Ιστός θα αναμένεται να μοιάζει περισσότερο με μεγάλη βάση δεδομένων ή φύλλο εργασίας (spreadsheet), παρά ως ένα απλό σύνολο συνδεδεμένων εγγράφων. Αν και ο Παγκόσμιος Ιστός είναι η μεγαλύτερη αποθήκη πληροφοριών που δημιουργήθηκε ποτέ, με τα περιεχόμενά του να επεκτείνονται σε διάφορες γλώσσες και πεδία γνώσεων, μακροπρόθεσμα, είναι εξαιρετικά δύσκολο να βγει νόημα από το περιεχόμενό του. Οι μηχανές 10

11 αναζήτησης μπορεί να βοηθούν στην εύρεση περιεχομένου που περιέχει συγκεκριμένες λέξεις, αλλά το περιεχόμενο μπορεί να μην είναι ακριβώς αυτό που θέλουμε. Η αναζήτηση βασίζεται στα περιεχόμενα των σελίδων και όχι στο εννοιολογικό νόημα των περιεχομένων της σελίδας ή των πληροφοριών για τη σελίδα. Τα τελευταία χρόνια ένας αριθμός τεχνικών καινοτομιών, το RDF, το οποίο είναι για τα δεδομένα ό,τι η HTML για τα έγγραφα και η Web Ontology Language (OWL) η οποία μας επιτρέπει να εκφράσουμε το πώς συνδέονται μεταξύ τους οι πηγές δεδομένων, σε συνδυασμό με τις πιο ανοιχτές πρακτικές διαμοιρασμού πληροφοριών, μετακινούν τον Παγκόσμιο Ιστό προς αυτό που ονομάζουμε Σημασιολογικό Ιστό (Semantic Web, SW). Η ύπαρξη του Σημασιολογικού Ιστού δίνει τη δυνατότητα να τοποθετηθούν ετικέτες σε όλο το περιεχόμενο του Ιστού, να περιγράψουμε τι είναι κάθε κομμάτι πληροφορίας και να δώσουμε σημασιολογικό νόημα στο αντικείμενο του περιεχομένου. Έτσι, οι μηχανές αναζήτησης θα γίνουν πιο αποτελεσματικές απ ό,τι είναι τώρα και οι χρήστες θα μπορούν να βρουν τις ακριβείς πληροφορίες που ψάχνουν. Οι οργανισμοί που παρέχουν διάφορες υπηρεσίες μπορούν να βάλουν ετικέτες με νόημα σε αυτές τις υπηρεσίες. Χρησιμοποιώντας πράκτορες λογισμικού βασισμένους στον Ιστό, μπορούμε να βρούμε δυναμικά αυτές τις υπηρεσίες και να τις χρησιμοποιήσουμε προς όφελός μας ή σε συνεργασία με άλλες υπηρεσίες.[1] Ο Σηµασιολογικός Ιστός είναι ένα όραµα και µια πρόταση για την µετεξέλιξη του διαδικτύου και ειδικότερα του Παγκόσµιου Ιστού. Ο στόχος του Σηµασιολογικού Ιστού είναι να εξελίξει το σηµερινό διαδίκτυο έτσι ώστε οι πληροφορίες που υπάρχουν και διακινούνται σε αυτό να είναι κατανοητές, και κατ επέκταση, αυτόµατα επεξεργάσιµες από τους υπολογιστές.[2] Ο Σηµασιολογικός Ιστός δεν είναι ένας νέος Παγκόσµιος Ιστός. Είναι µια επέκταση και βελτίωση του σηµερινού ιστού στην κατεύθυνση, κυρίως, της δόµησης της πληροφορίας έτσι ώστε να είναι προσπελάσιµη από προγράµµατα υπολογιστών. H σηµερινή αναπαράσταση των κειµένων στις σελίδες του Ιστού που προορίζεται για χρήση από ανθρώπους θα αντικατασταθεί από αναπαράσταση κατανοητή στους υπολογιστές. Ο Tim Berners-Lee, που επινόησε τον Παγκόσµιο Ιστό το 1989, είχε το όραµα ενός ιστού δεδοµένων που µπορούν να επεξεργαστούν από µηχανές και έδωσε τον ακόλουθο ορισµό για 11

12 τον Σηµασιολογικό Ιστό. "Ο Σημασιολογικός Ιστός δεν είναι ένας ξεχωριστός ιστός, αλλά μια επέκταση του υπάρχοντος, όπου ένα σαφές νόημα δίνεται στις πληροφορίες και που, ακόμα, επιτρέπει στους ανθρώπους να συνεργάζονται με τους υπολογιστές" 1. [1]. Το World Wide Web Consortium (W3C) ορίζει το Σημασιολογικό Ιστό ως εξής: «Η αναπαράσταση των δεδομένων του Παγκόσμιου Ιστού 2» [3], χωρίς να περιορίζει τον τύπο ή τη χρήση που μπορεί να έχουν τα δεδομένα αυτά. Δύο είναι λοιπόν τα βασικά κίνητρα για το Σημασιολογικό ιστό. Το πρώτο είναι η ενοποίηση των δεδομένων (data integration) και αποτελεί σημαντικό ζήτημα σε όλες τις εφαρμογές τεχνολογιών πληροφορικής. Οι τωρινές λύσεις στο πρόβλημα αυτό είναι κυρίως τοπικές, εστιασμένες και εφαρμοσμένες πάνω στο εκάστοτε έργο. Κάθε φορά σχεδιάζεται μια εξειδικευμένη αντιστοίχιση μεταξύ των μοντέλων (schemas) που περιγράφουν τα δεδομένα και των ίδιων των δεδομένων. Εάν μπορούσε να περιγραφεί το νόημα και η χρήση των δεδομένων με έναν τρόπο κατανοητό από τις μηχανές, τότε οι αντιστοιχίσεις αυτές θα μπορούσαν να ολοκληρώνονται αυτόματα. Το δεύτερο κίνητρο, που είναι και το πιο άμεσα αντιληπτό, αποτελεί η παροχή «ευφυέστερης» υποστήριξης των εργασιών των χρηστών. Αν τα προγράμματα των υπολογιστών μπορούσαν να εξάγουν νέα δεδομένα και συμπεράσματα από τις πληροφορίες που παρέχει ο Παγκόσμιος Ιστός, τότε θα υποστήριζαν καλύτερα τη προσπάθεια του χρήστη για αναζήτηση πληροφοριών, επιλογή κατάλληλων πηγών, εξατομίκευση με βάση τις ανάγκες του, το συνδυασμό πληροφοριών από πολλαπλές πηγές, κ.ο.κ. 1 The Semantic Web is not a separate Web but an extension of the current one, in which information is given welldefined meaning, better enabling computers and people to work in cooperation. 2 The representation of data on the World Wide Web 12

13 2.2. Τεχνολογίες του Σημασιολογικού Ιστού Καθώς ο Σημασιολογικός ιστός αναπτύσσεται, εμφανίζονται κάποια πρότυπα, όπως για τη γλώσσα οντολογίας και το μοντέλο δεδομένων που βρίσκεται στο υπόβαθρο. Οι βασικές τεχνολογίες του Σημασιολογικού ιστού αντιστοιχούν σε ένα σύνολο διαβαθμισμένων προδιαγραφών. Τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται είναι το Resource Description Framework (RDF), το RDF Schema και η Web Ontology language (OWL). Βασισμένη σε αυτά τα βασικά πρότυπα είναι η SPARQL, μια προτυποποιημένη γλώσσα επερωτήσεων για το RDF η οποία επιτρέπει τη σύνδεση αποκεντροποιημένων συλλογών RDF δεδομένων. Όλες αυτές οι γλώσσες «χτίστηκαν» στα θεμέλια των URIs, XML, και XML namespaces. Οι προσπάθειες αυτές ακολουθούν μια bottom-up διαδικασία προσπαθώντας να δώσουν «ζωή» και χρηστικότητα στα πρότυπα αυτά μέσα από πραγματικές εφαρμογές, σε αντίθεση με την topdown προσέγγιση κατά την οποία αναγνωρισμένες και συγκεκριμένες ανάγκες εφαρμογών οδηγούν στον καθορισμό των προτύπων. Για να μπορέσει να επιτύχει αυτή η διαδικασία, οι προσπάθειες ξεκινούν πρώτα από τα απλά. Τα επόμενα βήματα δείχνουν την κατεύθυνση προς την οποία βαδίζει ο Σημασιολογικός ιστός: 1. Παροχή κοινού συντακτικού για τη δημιουργία ισχυρισμών-δηλώσεων (statements) κατανοητών σε μηχανές. 2. Δημιουργία κοινών λεξικών. 3. Συμφωνία σε μια κοινή γλώσσα περιγραφής λογικής. 4. Χρήση της γλώσσας για ανταλλαγή αποδεικτικών (proofs) Το κλειδί στο Σημασιολογικό Ιστό είναι τα µεταδεδοµένα (metadata) ή, αλλιώς, η µεταπληροφορία. Τα µεταδεδοµένα κάνουν σαφή την πληροφορία που είναι αόριστη και την εκθέτουν προς αναζήτηση, επεξεργασία και ενοποίηση (integration) [1]. Τα µεταδεδοµένα είναι δεδοµένα που αναφέρονται σε άλλα δεδοµένα (data about data). Συγκεκριµένα περιέχουν µέρος της σηµασίας των δεδοµένων, γεγονός που δικαιολογεί τον όρο «σηµασιολογικός» στον Σηµασιολογικό Ιστό. 13

14 2.3. Επίπεδα του Σημασιολογικού Ιστού Ο Σημασιολογικός Ιστός σύμφωνα με τον Tim Berners-Lee αποτελείται από μια σειρά επιπέδων. Τα επίπεδα αυτά δεν ανταποκρίνονται αυστηρά στην έννοια της αρχιτεκτονικής λογισμικού, αλλά αποτελούν περισσότερο τεχνολογικά επίπεδα λειτουργικότητας. Η Εικόνα 1.1 παρουσιάζει τη διαστρωμάτωση των τεχνολογιών στις οποίες βασίζεται η εξέλιξη του Σημασιολογικού Ιστού [4]. Εικόνα 1.1: Στρωματική προσέγγιση του Σημασιολογικού Ιστού. Στα κατώτερα επίπεδα τονίζεται η σημασία ενός κοινού συντακτικού. Τα URIs (Uniform Resource Identifiers) παρέχουν ένα πρότυπο τρόπο αναφοράς σε οντότητες, ενώ το Unicode είναι ένα πρότυπο για την ανταλλαγή συμβόλων. Η XML (extensible Markup Language) είναι μια γλώσσα για τη δόμηση δεδομένων, δηλαδή ένα σύνολο κανόνων και κατευθυντήριων γραμμών για το σχεδιασμό μορφών κειμένου οι οποίες διευκολύνουν τη δόμηση των δεδομένων. Κατ επέκταση το XML Schema παρέχει τη δυνατότητα καθορισμού γραμματικών για δημιουργία «έγκυρων» XML αρχείων. Τα αρχεία αυτά μπορούν να αναφέρονται σε διαφορετικούς χώρους ονομάτων (namespaces) για να διαχωρίζουν μεταξύ δύο ετικετών, που αντιπροσωπεύουν διαφορετικά πράγματα αλλά έχουν το ίδιο όνομα. Οι τεχνολογίες-πρότυπα των δύο αυτών βασικών επιπέδων έχουν γίνει ευρέως αποδεκτά και ο αριθμός των XML αρχείων διαρκώς αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς. 14

15 Το τρίτο κατά σειρά επίπεδο αναφέρεται στο RDF (Resource Description Framework) και μπορεί να θεωρηθεί ως το πρώτο κομμάτι που αναπτύχθηκε εξ αρχής για το Σημασιολογικό Ιστό. Σύμφωνα με το W3C [5], το RDF αποτελεί το θεμέλιο για την επεξεργασία μεταδεδομένων. Παρέχει δυνατότητα διαλειτουργικότητας (interoperability) μεταξύ εφαρμογών που ανταλλάσσουν πληροφορία στο Παγκόσμιο Ιστό. Το RDF περιγράφεται αναλυτικότερα στην ενότητα 1.5 αυτής της εργασίας. Στο επόμενο επίπεδο τοποθετούνται οι Οντολογίες. Ένας ορισμός για το τι είναι μια οντολογία είναι ότι είναι «μια ρητή προδιαγραφή της εννοιολόγησης 3» [6]. Αυτός ο υψηλού επιπέδου ορισμός αφήνει πολλά περιθώρια παραπλήσιων και συνάμα διαφορετικών ερμηνειών από την ερευνητική κοινότητα και συνεπώς στις δημιουργούμενες γλώσσες αναπαράστασης οντολογιών. Παρουσιάζουν όμως όλες αυτές οι γλώσσες ομοιότητες καθώς οι περισσότερες περιλαμβάνουν ένα σύνολο εννοιών, μια ιεραρχία σε αυτό, και συσχετίσεις μεταξύ των εννοιών. Μερικές περιέχουν επίσης αξιώματα με κάποια συγκεκριμένη λογική. Η Λογική (Logic) τοποθετείται στο αμέσως επόμενο επίπεδο. Εφαρμόζοντας τη λογική θα μπορούσε να εξαχθεί νέα γνώση από την πληροφορία που δηλώνεται ρητά. Για παράδειγμα, το αξίωμα που καθορίζει ότι η σχέση «συνεργάζεται με» είναι συμμετρική οδηγεί λογικά στο συμπέρασμα ότι εάν μια οντότητα Α συνεργάζεται με μια Β τότε και η Β συνεργάζεται με την Α. Το πλήθος και το είδος των συμπερασμάτων που μπορούν να εξαχθούν εξαρτώνται κυρίως από τη λογική που επιλέγεται. Στα δύο ανώτερα επίπεδα τοποθετούνται η Απόδειξη (Proof) και η Εμπιστοσύνη (Trust). Καλύπτουν την ανάγκη για έλεγχο της εγκυρότητας των δηλώσεων (statements) που γίνονται στο Σημασιολογικό Ιστό. Οι δημιουργοί δηλώσεων θα πρέπει να μπορούν να παρέχουν αποδείξεις της εγκυρότητας των δηλώσεών τους οι οποίες θα είναι ελέγξιμες από κάποια μηχανή. Στο επίπεδο αυτό δεν είναι απαραίτητο ότι η μηχανή του αναγνώστη της δήλωσης θα μπορεί να βρει μόνη της τις απαραίτητες αποδείξεις για την εγκυρότητα η μη της δήλωσης, αλλά απλώς να μπορεί να ελέγξει τις αποδείξεις που παρέχονται από το δημιουργό της δήλωσης. Τέλος, το επίπεδο της εμπιστοσύνης, όπου σε συνδυασμό με την τεχνολογία των Ψηφιακών 3 An explicit specification of a conceptualization 15

16 Υπογραφών (Digital Signatures), θα εξασφαλίζει το βαθμό στον οποίο οι πληροφορίες που διακινούνται, επεξεργάζονται και συμπεραίνονται στο Σημασιολογικό Ιστό είναι αξιόπιστες, με αυτοματοποιημένο τρόπο (για παράδειγμα, στην επικοινωνία μεταξύ πρακτόρων). [4] 2.4. Συνδεδεμένα Δεδομένα Η πρόοδος προς την καλύτερη ολοκλήρωση των δεδομένων θα συντελεστεί μέσω της χρήσης της τεχνολογίας-κλειδί που έκανε τον Παγκόσμιο Ιστό τόσο επιτυχημένο: το σύνδεσμο. Η δύναμη του Ιστού σήμερα, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας να βρούμε τη σελίδα για την οποία ψάχνουμε, έγκειται στο γεγονός ότι τα έγγραφα τοποθετούνται στον Ιστό σε πρότυπη μορφή και έπειτα συνδέονται μεταξύ τους. Ο Σημασιολογικός Ιστός θα δώσει τη δυνατότητα καλύτερης ολοκλήρωσης των δεδομένων, επιτρέποντας στον καθένα ο οποίος τοποθετεί μεμονωμένα στοιχεία δεδομένων στον Ιστό, να τα συνδέσει με άλλα κομμάτια δεδομένων, χρησιμοποιώντας πρότυπες μορφοποιήσεις. Το αποτέλεσμα της χρήσης των τεχνολογιών του Σημασιολογικού Ιστού για να δημοσιεύσουμε δομημένα δεδομένα στον Ιστό και να θέσουμε συνδέσμους μεταξύ δεδομένων από μια πηγή δεδομένων προς δεδομένα μέσα σε άλλες πηγές δεδομένων είναι τα Συνδεδεμένα Δεδομένα (Linked Data). Έτσι με τον όρο Linked Data ορίζουμε ένα σύνολο βέλτιστων πρακτικών για τη δημοσίευση και σύνδεση δομημένων δεδομένων στον Ιστό. [7] Ως αποτέλεσμα θα προκύψει ο Ιστός των Δεδομένων (Web of Data). Με τη διασύνδεση συνόλων δεδομένων, οι μηχανές θα μπορούν να διασχίζουν έναν ανεξάρτητο ιστό δομημένων πληροφοριών έτσι ώστε να συλλέξουν σημασιολογική γνώση από αυθαίρετες οντολογίες και τομείς. Το αποτέλεσμα θα είναι μια μαζική βάση γνώσης με ελεύθερη πρόσβαση η οποία θα αποτελέσει τα θεμέλια μιας νέας γενιάς εφαρμογών και υπηρεσιών. Ο Tim Berners-Lee ήταν ο εμπνευστής της ιδέας του Παγκόσμιου Ιστού αλλά και της ιδέας των Συνδεδεμένων Δεδομένων που θα έχει ως αποτέλεσμα τον Ιστό των Δεδομένων. Το 2006, ο Tim Berners-Lee έγραψε ένα σχεδιαστικό σημείωμα, προτείνοντας βασικά την εφαρμογή των ίδιων κανόνων που κατέστησαν επιτυχημένο τον Ιστό των Εγγράφων, στα δεδομένα. Οι τέσσερις κανόνες των Συνδεδεμένων Δεδομένων έχουν ως εξής [8]: 16

17 1. Οτιδήποτε αποτελεί πόρο πρέπει να αντιστοιχηθεί σε ένα URI το οποίο θα τον αντιπροσωπεύει. 2. Όλα τα URIs πρέπει να είναι HTTP URIs, ώστε οι χρήστες να μπορούν να ζητήσουν πληροφορίες για τους πόρους που αυτά αντιπροσωπεύουν χρησιμοποιώντας το πρωτόκολλο HTTP. 3. Όταν κάποιος ζητάει κάποιο URI πρέπει να του παρέχονται χρήσιμες πληροφορίες, κάνοντας χρήση των προτύπων (RDF, SPARQL). 4. Η περιγραφή των URIs πρέπει να περιέχει συνδέσεις σε άλλα URIs, ώστε ο χρήστης να μπορεί να ανακαλύψει περισσότερα πράγματα Η γλώσσα RDF και RDF Schema Η RDF είναι μια γλώσσα η οποία χρησιμοποιείται για την απλή περιγραφή πόρων (resources) του διαδικτύου. Η περιγραφή αυτή εστιάζεται κυρίως στην απόδοση μετα-πληροφορίας για τις οντότητες αυτές, όπως είναι η περιγραφή του τίτλου, του ονόματος, της ημερομηνίας δημιουργίας και άλλων χαρακτηριστικών κάποιου πόρου του διαδικτύου. Με την έννοια πόρος αναφερόμαστε σε οποιαδήποτε οντότητα του Παγκόσμιου Ιστού, όπως είναι μια ιστοσελίδα, ένα τμήμα ή ένα σύνολο από ιστοσελίδες, ηλεκτρονικά αρχεία ή ακόμα και αντικείμενα τα οποία δεν είναι άμεσα διαθέσιμα στο διαδίκτυο, όπως είναι για παράδειγμα ένα βιβλίο. Η RDF βασίζεται στην ιδέα ότι οι πόροι οι οποίοι πρέπει να περιγραφούν έχουν ιδιότητες (properties) οι οποίες έχουν συγκεκριμένη τιμή. Έτσι λοιπόν μια μετα-πληροφορία για ένα πόρο αποτελείται από μια ιδιότητα και την τιμή που έχει ο πόρος για την ιδιότητα αυτή. Μια έκφραση για έναν πόρο ονομάζεται RDF πρόταση (sentence). Συνοψίζοντας λοιπόν, μια RDF πρόταση αποτελείται από μια τριάδα (triple) ενός υποκειμένου (subject), μιας ιδιότητας (property) και ενός αντικειμένου (object). Τη θέση του υποκειμένου καταλαμβάνει ο πόρος, τη θέση της ιδιότητας η ιδιότητα που του αποδίδουμε, ενώ τη θέση του αντικειμένου η τιμή που έχει ο πόρος αυτός για την ιδιότητα. Η τιμή αυτή μπορεί να είναι κάποιος άλλος πόρος ή κάποια τιμή δεδομένων. Συντακτικά οι προτάσεις αυτές δηλώνονται από μια διατεταγμένη τριάδα της μορφής, s p o. όπου τα s, p και ο 17

18 αντιπροσωπεύουν το υποκείμενο, την ιδιότητα και το αντικείμενο, αντίστοιχα ενώ η τριάδα τερματίζεται με το σύμβολο της τελείας. Ένα σύνολο από τριάδες RDF μπορούμε να το αντιληφθούμε και ως έναν γράφο. Σε αυτόν τον γράφο τα αντικείμενα και τα υποκείμενα παίζουν το ρόλο των κόμβων ενώ οι ιδιότητες παίζουν το ρόλο των ακμών που τους συνδέουν. [21]. Η RDF είναι μια γλώσσα αναπαράστασης γνώσης για το Σημασιολογικό Ιστό. Έτσι λοιπόν το πρότυπο της RDF καθορίζει και μια σύνταξη η οποία έχει σαν σκοπό οι RDF τριάδες να δομούνται με έναν τρόπο επεξεργάσιμο από υπολογιστικά συστήματα και εφαρμογές. Η σύνταξη αυτή δε θα μπορούσε να βασίζεται σε άλλο πρότυπο παρά μόνο στην XML. Η σύνταξη αυτή αναφέρεται ως RDF/XML σύνταξη. Για λόγους γενικότητας η RDF χρησιμοποιεί URI references για να προσδιορίσει τις οντότητες οι οποίες βρίσκονται στη θέση του υποκειμένου, της ιδιότητας και του αντικειμένου. Ένα URI reference (URIRef) αποτελείται από ένα URI και από ένα προαιρετικό fragment identifier. Για παράδειγμα το URIRef αποτελείται από το URI και από τον fragment identifier section2 τον οποίο διακρίνουμε από το URI με τη χρήση του συμβόλου #. Τo πλαίσιο RDF παρέχει έναν τρόπο να εκφραστούν απλές εκφράσεις για πόρους, χρησιµοποιώντας ονοµασµένες ιδιότητες και τιµές. Παρόλα αυτά, οι κοινότητες χρηστών RDF χρειάζονται επίσης τη δυνατότητα να καθορίσουν το λεξιλόγιο (όρους) που αυτοί σκοπεύουν να χρησιµοποιήσουν σε εκείνες τις εκφράσεις, και συγκεκριµένα, να δείξουν ότι περιγράφουν συγκεκριµένα είδη ή κατηγορίες πόρων και γι αυτό θα χρησιµοποιήσουν συγκεκριµένες ιδιότητες στην περιγραφή εκείνων των πόρων. Για παράδειγµα, άνθρωποι ενδιαφερόµενοι για την περιγραφή βιβλιογραφικών πόρων θα ήθελαν να περιγράψουν κατηγορίες όπως ex:book ή ex:magazinearticle και να χρησιµοποιήσουν ιδιότητες όπως ex:author, ex:title και ex:subject για να τις περιγράψουν. Το ίδιο το RDF δεν παρέχει κανένα µέσο για τον προσδιορισµό κλάσεων και ιδιοτήτων. Αντί αυτού, τέτοιες κλάσεις και ιδιότητες περιγράφονται ως ένας RDF λεξιλόγιο χρησιµοποιώντας επεκτάσεις του RDF που είναι το RDF Schema (ή RDFS). 18

19 Τo RDFS παρέχει τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για να περιγράψει κανείς τέτοιες κλάσεις και ιδιότητες και για να προσδιορίσει ποιες κλάσεις και ιδιότητες αναµένονται να χρησιµοποιηθούν µαζί. Με άλλα λόγια, το RDF Schema παρέχει ένα σύστηµα τύπων για RDF. Το σύστηµα αυτό για το RDFS είναι παρόµοιο κατά κάποιον τρόπο µε τα συστήµατα τύπων των αντικειµενοστρεφών γλωσσών προγραµµατισµού όπως η Java. Παραδείγµατος χάρη, το RDF Schema επιτρέπει στους πόρους να είναι ορισµένοι ως στιγµιότυπα µιας ή περισσότερων κλάσεων. Οι κλάσεις µπορούν να χρησιµοποιηθούν για να αντιπροσωπεύσουν σχεδόν οποιαδήποτε κατηγορία πράγµατος, όπως ιστοσελίδες, ανθρώπους, τύπους εγγράφων, βάσεις δεδοµένων ή αφηρηµένες έννοιες. Επιπλέον, το RDFS επιτρέπει στις κλάσεις να είναι οργανωµένες µε έναν ιεραρχικό τρόπο. Για παράδειγµα, µια κλάση ex:dog µπορεί να οριστεί ως υποκλάση της ex:mammal που είναι υποκλάση της ex:animal, σηµαίνοντας ότι οποιοσδήποτε πόρος που είναι στιγµιότυπο της κλάσης ex:dog είναι επίσης έµµεσα στιγµιότυπο της κλάσης ex:animal. Εντούτοις, οι κλάσεις και οι ιδιότητες του RDF είναι κατά κάποιον τρόπο πολύ διαφορετικές από τους τύπους των γλωσσών προγραµµατισµού. Η περιγραφή των RDF κλάσεων και ιδιοτήτων δεν δηµιουργούν ένα καλούπι στο οποίο οι πληροφορίες πρέπει να ανήκουν, αλλά παρέχουν πρόσθετη πληροφορία για τους πόρους RDF που περιγράφουν. Επιπλέον, το RDF Schema, αντί να περιγράφει τις κλάσεις σαν να έχουν κάποιες συγκεκριµένες ιδιότητες, περιγράφει τις ιδιότητες σαν να εφαρµόζονται σε συγκεκριµένους πόρους κλάσεις ως πεδίο ορισµού ή πεδίο τιµών. Για παράδειγµα, αν είχαµε µια κλάση Book µε ένα χαρακτηριστικό author και µια άλλη κλάση SoftwareModule που επίσης είχε χαρακτηριστικό author, αυτά τα δύο χαρακτηριστικά θα θεωρούνταν διαφορετικά στις γλώσσες προγραµµατισµού. Αντίθετα, στο RDFS οι ιδιότητες είναι ανεξάρτητες και έχουν καθολικό πεδίο δράσης (εκτός αν οριστούν να εφαρµόζονται σε συγκεκριµένες κλάσεις χρησιµοποιώντας το πεδίο ορισµού). Επιπλέον, οι ιδιότητες στο RDF µπορούν να κληρονοµηθούν σε αντίθεση µε τον αντικειµενοστρεφή προγραµµατισµό που κάτι τέτοιο δεν ισχύει. ηλαδή οι ιδιότητες µπορούν να κληρονοµούν χαρακτηριστικά από άλλες ιδιότητες δηµιουργώντας έτσι µια ιεραρχία ιδιοτήτων, όπως και οι κλάσεις. 19

20 Τέλος, µια εξίσου σηµαντική διαφορά είναι ότι στο RDF τα στιγµιότυπα µιας ιδιότητας είναι προαιρετικά. ηλαδή είναι δυνατό να υπάρχει ένα στιγµιότυπο µιας κλάσης χωρίς να υπάρχει στιγµιότυπο της ιδιότητας που εφαρµόζεται ως πεδίο ορισµού. Για παράδειγµα, στον προγραµµατισµό, ένα στιγµιότυπο της κλάσης Book δεν επιτρέπεται να µην έχει το χαρακτηριστικό author, και επίσης, εάν το χαρακτηριστικό author έπαιρνε τιµές που είναι στιγµιότυπα της κλάσης Person, δε θα επιτρεπόταν να µην έχει τιµή. Αντίθετα, το RDF παρέχει πληροφορία για το σχήµα ως κάτι επιπρόσθετο χωρίς να επιβάλλει περιορισµούς στο πώς να χρησιµοποιηθεί η πληροφορία αυτή. 20

21 3. Μοντέλα Αναπαράστασης Βιβλιογραφικών Εγγραφών 3.1. FRBR Από το 1992 έως το 1995 η Ομάδα Μελέτης για τις Λειτουργικές Απαιτήσεις για Βιβλιογραφικές Εγγραφές (Study Group Functional Requirements for Bibliographic Records) της IFLA (International Federation of Library Associations and Institutions) εργάστηκε για την ανάπτυξη ενός μοντέλου που θα αναπαριστά το βιβλιογραφικό σύμπαν. Αποτέλεσμα αυτής της εργασίας ήταν η δημιουργία ενός μοντέλου Οντοτήτων-Συσχετίσεων που αναπαριστά αφαιρετικά το βιβλιογραφικό σύμπαν, ανεξάρτητα από επιμέρους υλοποιήσεις ή κανόνες κωδικοποίησης μεταδεδομένων [9]. Η τελική αναφορά κατατέθηκε το 1997 και εγκρίθηκε από τη Standing Committee of the IFLA Section on Cataloguing, ενώ το κείμενο εκδόθηκε το Όπως αναφέρει η ομάδα εργασίας, το μοντέλο σχεδιάστηκε λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες των χρηστών έτσι ώστε η εφαρμογή του να εξυπηρετεί τους τέσσερις παρακάτω σκοπούς: i. Tον εντοπισμό του υλικού που αντιστοιχεί στα κριτήρια που θέτει ο χρήστης (π.χ. η αναζήτηση όλων των εγγράφων σχετικά με ένα συγκεκριμένο θέμα) ii. Tην ταυτοποίηση μιας οντότητας από τα μεταδεδομένα περιγραφής (π.χ. να μπορεί να γίνει η διάκριση ανάμεσα σε δύο κείμενα που έχουν τον ίδιο τίτλο) iii. Tην επιλογή της κατάλληλης οντότητας για τον χρήστη (π.χ. η επιλογή κειμένου σε γλώσσα που είναι κατανοητή από το χρήστη) iv. Tην απόκτηση του ίδιου του αντικειμένου ή της πρόσβασης σε αυτό (π.χ., η παραγγελία για το δανεισμό ενός βιβλίου σε μια βιβλιοθήκη) Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων, θεωρείται επίσης δεδομένο στο μοντέλο πως μια βιβλιογραφική εγγραφή μπορεί να ιδωθεί ή πρέπει να ιδωθεί ως μια σειρά από διακριτές οντότητες, οι οποίες συσχετίζονται μεταξύ τους. Κάθε οντότητα διαθέτει μια σειρά από γνωρίσματα. Έτσι ο πυρήνας του μοντέλου συγκροτείται από: τις οντότητες, τα γνωρίσματα που αποδίδονται σε αυτές και τις σχέσεις που έχουν οι οντότητες μεταξύ τους. Το μοντέλο ορίζει 21

22 δέκα βασικές οντότητες. Για κάθε μία από αυτές, ορίζει τα γνωρίσματά του (attributes) καθώς και τις σχέσεις μεταξύ των οντοτήτων Οντότητες του μοντέλου FRBR Στο μοντέλο FRBR ορίζονται δέκα οντότητες (entities) οι οποίες χωρίζονται σε 3 ομάδες (group). Η πρώτη ομάδα αφορά στις διαφορετικές οπτικές για το πνευματικό ή καλλιτεχνικό δημιούργημα και περιλαμβάνει τις εξής οντότητες: Work (Έργο), Expression (Έκφραση), Manifestation (Εκδήλωση), Item (Αντίτυπο). Η δεύτερη ομάδα αφορά σε πρόσωπα που σχετίζονται με το πνευματικό ή καλλιτεχνικό δημιούργημα και περιλαμβάνει τις εξής οντότητες: Person (Πρόσωπο) και Corporate Body (Συλλογικό Όργανο). Η τρίτη ομάδα αφορά στα όσα πραγματεύεται το πνευματικό ή καλλιτεχνικό δημιούργημα και περιλαμβάνει τις εξής οντότητες: Concept (Έννοια), Object (Αντικείμενο), Event (Γεγονός), Place (Τόπος). Κάθε μία από τις οντότητες διαθέτει μια σειρά από γνωρίσματα (attributes). Τα γνωρίσματα αυτά χωρίζονται σε δύο γενικές κατηγορίες. Η μία κατηγορία είναι τα έμφυτα (inherent) γνωρίσματα, τα οποία περιλαμβάνουν τα φυσικά χαρακτηριστικά (π.χ. διαστάσεις) αλλά και στοιχεία τα οποία μπορούν να χαρακτηριστούν ότι προσδιορίζουν πληροφορίες (π.χ. δηλώσεις που υπάρχουν στη σελίδα τίτλου). Η άλλη κατηγορία είναι τα επίκτητα (externally imputed) γνωρίσματα, τα οποία περιλαμβάνουν τα αναγνωριστικά μιας οντότητας (π.χ. θέμα) και πληροφορίες οι οποίες καθορίζουν τα «συμφραζόμενα» (context) (π.χ. το πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εμπνεύστηκε ο δημιουργός το Έργο). Κατά κανόνα, τα έμφυτα γνωρίσματα μπορούν να αναγνωριστούν εξετάζοντας την ίδια την οντότητα, ενώ τα επίκτητα απαιτούν αναφορά σε έναν άλλο πόρο [10, σελ.30] Οντότητες 1ης ομάδας, γνωρίσματα οντοτήτων και σχέσεις μεταξύ τους Work (Έργο) Η οντότητα Έργο ορίζεται ως μια διακριτή πνευματική ή καλλιτεχνική δημιουργία. Είναι η οντότητα που αποτελεί την αφετηρία ενός πνευματικού δημιουργήματος. Αποτελεί μια πολύ αφαιρετική οπτική και δε σχετίζεται με κανενός είδους φυσικό αντικείμενο. Μπορεί να 22

23 αναγνωριστεί μόνο μέσα από τις πραγματώσεις του, δηλαδή, μέσω των επιμέρους Εκφράσεών του. Ένα βασικό πρόβλημα που τίθεται αφορά το πότε δημιουργείται ένα νέο Έργο. Σύμφωνα με τους κανόνες του μοντέλου και χωρίς να είναι απόλυτα διακριτά τα όρια, για να δημιουργηθεί ένα νέο έργο απαιτείται ένας σημαντικός βαθμός καλλιτεχνικής ή πνευματικής προσπάθειας ο οποίος να μετασχηματίζει το αρχικό έργο. Ενδεικτικά παραδείγματα έργων από το τεκμήριο των FRBR αποτελούν το The Art of the Fugue του J. S. Bach, το Romeo and Juliet του William Shakespeare καθώς επίσης και η ταινία Romeo and Juliet του Franco Zeffirelli. Παρά το ότι το τελευταίο Έργο είναι μία ταινία βασισμένη στο αντίστοιχο θεατρικό έργο, θεωρούνται δύο διαφορετικά Συσχετιζόμενα Έργα. Στο Work αποδίδονται τα εξής γνωρίσματα: o title of the work : ο τίτλος του έργου o form of work : η μορφή του έργου o date of the work : η ημερομηνία του έργου o other distinguishing characteristic : κάποιο άλλο ιδιαίτερο ξεχωριστό χαρακτηριστικό o intended termination : ο επιδιωκόμενος τερματισμός o intended audience : το επιδιωκόμενο κοινό o context for the work : «συμφραζόμενα» για το έργο o medium of performance (musical work) : το μέσο εκτέλεσης (αφορά μουσικό έργο) o numeric designation (musical work) : ο αριθμητικός προσδιορισμός (αφορά μουσικό έργο) o key (musical work) : το κλειδί (αφορά μουσικό έργο) o coordinates (cartographic work) : οι συντεταγμένες (αφορά χαρτογραφικό έργο) o equinox (cartographic work) : η ισημερία (αφορά χαρτογραφικό έργο) Expression (Έκφραση) Η οντότητα Έκφραση αποτελεί την υλοποίηση - πραγμάτωση (realization) ενός Έργου σε μια μορφή κειμένου, ήχου, εικόνας κ.τ.λ. ή οποιουδήποτε συνδυασμού των παραπάνω [10 σελ.18]. Η Έκφραση είναι η συγκεκριμένη πνευματική ή καλλιτεχνική μορφή που παίρνει ένα Έργο κάθε 23

24 φορά που αυτό υλοποιείται - πραγματώνεται. Για παράδειγμα, οι συγκεκριμένες λέξεις, προτάσεις που συγκροτούν ένα κείμενο. Μερικά από τα γνωρίσματα που αποδίδονται στην Έκφραση είναι τα εξής: o title of the expression : ο τίτλος της έκφρασης o form of expression : η μορφή της έκφρασης o date of expression : η ημερομηνία της έκφρασης o language of expression : η γλώσσα της έκφρασης o other distinguishing characteristic : ενα άλλο ιδιαίτερο ξεχωριστό χαρακτηριστικό o extensibility of expression : η επεκτασιμότητα της έκφρασης o revisability of expression : η αναθεωρησιμότητα της έκφρασης o extent of the expression : η έκταση της έκφρασης o summarization of content : η περίληψη του περιεχομένου o context for the expression : το πλαίσιο για την έκφραση o sequencing pattern (serial) : το μοτίβο ακολουθίας (αφορά περιοδικό) o expected regularity of issue (serial) : η αναμενόμενη κανονικότητα του τεύχους (αφορά περιοδικό) o expected frequency of issue (serial) : η αναμενόμενη συχνότητα του τεύχους (αφορά περιοδικό) Η διαφορά μεταξύ των οντοτήτων Έργο και Έκφραση είναι λεπτή. Στο μοντέλο FRBR ορίζεται πως όταν απαιτείται ένας σημαντικός βαθμός καλλιτεχνικής ή πνευματικής προσπάθειας ο οποίος μετασχηματίζει ένα Έργο, τότε το αποτέλεσμα είναι ένα νέο Έργο και όχι μια Έκφραση. Έτσι για το FRBR, νέα έργα δημιουργούν οι παρωδίες, οι διασκευές κτλ. ενώ, Εκφράσεις του ίδιου Έργου αποτελούν οι αναθεωρήσεις ενός κειμένου, οι μεταφράσεις του, κτλ. [10, σελ16] Manifestation (Εκδήλωση) Η οντότητα Manifestation είναι η οντότητα που παραδοσιακά περιέγραφαν οι βιβλιοθήκες, δηλαδή την υλική υπόσταση που υλοποιεί τις παραπάνω δύο οντότητες. Πρόκειται για το φυσικό μέσο της Έκφρασης ενός Έργου και περιλαμβάνει ένα μεγάλο φάσμα υλικών (βιβλία, χάρτες, 24

25 χειρόγραφα, ταινίες κλπ). Ως οντότητα το Manifestation αναπαριστά όλα εκείνα τα φυσικά αντικείμενα που μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά τόσο από άποψη περιεχομένου όσο και φυσικών χαρακτηριστικών. [10, σελ.20]. Μερικά από τα γνωρίσματα που αποδίδονται στο Manifestation είναι τα εξής: o title of the manifestation: ο τίτλος της εκδήλωσης o statement of responsibility: η δήλωση υπευθυνότητας o edition/issue designation : ο προσδιορισμός έκδοσης/τεύχους o place of publication/distribution : ο τόπος δημοσίευσης/διανομής o publisher/distributor : ο εκδότης/διανομέας o date of publication/distribution : η ημερομηνία έκδοσης/διανομής o fabricator/manufacturer : ο κατασκευαστής o extent of the carrier : η έκταση φορέα o physical medium : το φυσικό μέσο o capture mode : ο τρόπος λήψης o type face (printed book) : οι χαρακτήρες εκτύπωσης (αφορά έντυπο βιβλίο) o collation (hand-printedbook) : η αντιπαραβολή (αφορά βιβλίο τυπωμένο στο χέρι) o publication status (serial) : το καθεστώς δημοσίευσης (αφορά περιοδικό) o numbering (serial) : η αρίθμηση (αφορά περιοδικό) o kind of cutting (sound recording): ο τύπος εγγραφής δίσκου (αφορά ηχογράφηση) o tape configuration (sound recording): η διαμόρφωση μαγνητικής ταινίας (αφορά ηχογράφηση) o kind of sound (sound recording) : το είδος ήχου (αφορά ηχογράφηση) o colour (image) : το χρώμα (αφορά εικόνα) o reduction ratio (microform) : η αναλογία σμίκρυνσης (αφορά μικροφόρμα) Item (Αντίτυπο) Η τέταρτη και τελευταία οντότητα της πρώτης ομάδας είναι το Item (Αντίτυπο). Το Αντίτυπο αναπαριστά το κάθε αντίγραφο που δημιουργήθηκε έχοντας σαν πρωτότυπο μία Εκδήλωση. 25

26 Στην ουσία αναπαριστά την κάθε μονάδα της τελικής πραγμάτωσης μιας μορφής του έργου. [10, σελ.23]. Στο Item αποδίδονται τα εξής γνωρίσματα: o item identifier : το αναγνωριστικό αντιτύπου o fingerprint : το αποτύπωμα o provenance of the item : η προέλευση του αντιτύπου o marks/inscriptions : οι ετικέτες/λεζάντες o exhibition history : η ιστορία έκθεσης o condition of the item : η κατάσταση του αντιτύπου o treatment history : η ιστορία αποκατάστασης o scheduled treatment : η προγραμματισμένη αποκατάσταση o access restrictions on the item : οι περιορισμοί πρόσβασης στο αντίτυπο Θα προσπαθήσουμε να ξεχωρίσουμε τις παραπάνω οντότητες τις πρώτης ομάδας με ένα παράδειγμα. Στην καθημερινή γλώσσα, όταν λέμε «βιβλίο» μπορεί να εννοούμε διαφορετικά πράγματα. Για παράδειγμα, όταν λέμε «βιβλίο» για να περιγράψουμε το φυσικό αντικείμενο που έχει χάρτινες σελίδες και δέσιμο και μπορούμε σε κάποιες περιπτώσεις να το χρησιμοποιήσουμε για τραπεζάκι πάνω στα πόδια μας εννοούμε αυτό που το μοντέλο FRBR ορίζει ως Item. Όταν πάλι λέμε «βιβλίο» και εννοούμε μια συγκεκριμένη έκδοση της οποίας γνωρίζουμε τον τίτλο και το ISBN και είμαστε διατεθειμένοι να επισκεφτούμε ένα βιβλιοπωλείο για να το αγοράσουμε (δεν μας ενδιαφέρει ένα συγκεκριμένο αντίτυπο αρκεί αυτό που θα πάρουμε να είναι σε καλή κατάσταση) τότε μιλάμε για αυτό που το μοντέλο FRBR ορίζει ως Manifestation. Από την άλλη όταν ρωτάμε ποιος μετέφρασε αυτό το «βιβλίο»; έχουμε κατά νου ένα συγκεκριμένο κείμενο σε μια συγκεκριμένη γλώσσα και αναφερόμαστε σε αυτό που το μοντέλο FRBR ορίζει ως Expression. Τέλος, όταν ρωτάμε ποιος έγραψε αυτό το «βιβλίο»; εννοούμε ένα υψηλότερο επίπεδο αφαίρεσης, στην ουσία το περιεχόμενο του βιβλίου, αυτά που είχε στο μυαλό του αυτός που το έγραφε, αυτό δηλαδή που το μοντέλο FRBR ορίζει ως Work (Έργο).[9] 26

27 Οι σχέσεις που υπάρχουν μεταξύ των οντοτήτων της πρώτης ομάδας απεικονίζονται στο παρακάτω σχήμα (Σχήμα 1). Ουσιαστικά, ένα Έργο υλοποιείται/πραγματώνεται μέσω της Έκφρασης, η οποία ενσωματώνεται στην Εκδήλωση που με τη σειρά της αναπαράγεται από το Αντιτύπο. Σχήμα 1: Οντότητες πρώτης ομάδας και βασικές σχέσεις. Πηγή:What is FRBR? A Conceptual Model For the Bibliographic Universe, Barbara Tillett Παρακάτω (Σχήμα 2) παρουσιάζεται ένα παράδειγμα που βοηθάει να διαχωριστούν οι οντότητες της πρώτης ομάδας και οι σχέσεις μεταξύ τους. Υπάρχει ένα Έργο, η Ιλιάδα, που υλοποιείται μέσω των τριών Εκφράσεων (πρωτότυπο κείμενο στην αρχαία ελληνική, Μετάφραση στη Νεοελληνική από Καζαντζάκη-Κακρίδη, Μετάφραση στα αγγλικά από τον Fagles). Η Έκφραση «πρωτότυπο κείμενο στην αρχαία ελληνική» ενσωματώνεται στην Εκδήλωση «Ομήρου Ιλιάς : συν τοις σχολίοις ψευδεπιγράφοις Διδύμου. -- Εν Οξονία : [χ.ό], 1972». Αντίστοιχα και οι άλλες δυο Εκφράσεις ενσωματώνονται στις Εκδηλώσεις που δείχνει το παρακάτω σχήμα. Τέλος, η Εκδήλωση «Ομήρου Ιλιάδα/μετάφραση Ν.Καζαντάκη -- Ι.Θ. Κακρίδη -- Αθήνα : Εστία, σ.» αποτελεί παράδειγμα του Αντιτύπου 1 και Αντιτύπου 2. [11]. 27

28 Σχήμα 2: Ένα Έργο με τρεις Εκφράσεις και τέσσερις Εκδηλώσεις Οντότητες δεύτερης ομάδας Πρόσωπo (Person) Η οντότητα Πρόσωπο περιλαμβάνει όλα τα άτομα που είτε είναι εν ζωή είτε όχι. Τα γνωρίσματα που αποδίδονται σε ένα Πρόσωπο είναι τα εξής: o name of person : το όνομα του προσώπου o dates of person : οι ημερομηνίες του προσώπου o title of person : ο τίτλος του προσώπου o other designation associated with the person : άλλοι χαρακτηρισμοί που συνδέονται με το πρόσωπο Συλλογικό Όργανο (Corporate Body) Οι οντότητες αυτές αναπαριστούν εκείνους που είναι υπεύθυνοι για το πνευματικό ή καλλιτεχνικό περιεχόμενο, τη φυσική παραγωγή και διάχυσή του, ή τη διαφύλαξη των οντοτήτων της πρώτης ομάδας. Τα γνωρίσματα που αποδίδονται σε ένα Συλλογικό Όργανο είναι τα εξής: o name of the corporate body : το όνομα του συλλογικού οργάνου 28

29 o number associated with the corporate body : ο σχετιζόμενος αριθμός με το συλλογικό όργανο o place associated with the corporate body : ο σχετιζόμενος τόπος με το συλλογικό όργανο o date associated with the corporate body : η σχετιζόμενη ημερομηνία με το συλλογικό όργανο o other designation associated with the corporate body : άλλος σχετιζόμενος χαρακτηρισμός με το συλλογικό όργανο Οι οντότητες Πρόσωπο και Συλλογικό Όργανο συσχετίζονται με τις οντότητες της πρώτης ομάδας μέσω συγκεκριμένων σχέσεων, οι οποίες απεικονίζονται στο παρακάτω σχήμα (Σχήμα 3). Ένα Έργο δημιουργείται από ένα ή περισσότερα Πρόσωπα ή/και Συλλογικά Όργανα, μια έκφραση υλοποιείται-πραγματώνεται από ένα ή περισσότερα Πρόσωπα ή/και Συλλογικά Όργανα, μια εκδήλωση παράγεται από ένα ή περισσότερα Πρόσωπα ή/και Συλλογικά Όργανα και ένα αντίτυπο ανήκει σε ένα ή περισσότερα Πρόσωπα ή/και Συλλογικά Όργανα. Σχήμα 3: Σχέσεις οντοτήτων δεύτερης και πρώτης ομάδας. Πηγή: What is FRBR? A Conceptual Model For the Bibliographic Universe, Barbara Tillett 29

30 Οντότητες τρίτης ομάδας Οι οντότητες της τρίτης ομάδας χρησιμεύουν ως τα θέματα των Έργων. Στην τρίτη ομάδα ανήκουν οι οντότητες Έννοια, Αντικείμενο, Γεγονός και Τόπος. Ως Έννοια (Concept) ορίζεται μια αφηρημένη έννοια ή ιδέα (π.χ. οικονομία, ρομαντισμός κτλ). Το μόνο γνώρισμα που της αποδίδεται είναι: o term for the concept : όρος για την έννοια Ως Αντικείμενο (Object) ορίζεται ένα υλικό αντικείμενο (π.χ. ο Πύργος του Άιφελ). Το μόνο γνώρισμα που του αποδίδεται είναι: o term for the object : όρος για το αντικείμενο. Ως Γεγονός (Event) ορίζεται μια δραστηριότητα ή ένα συμβάν (π.χ. Η Μάχη του Μαραθώνα). Το μόνο γνώρισμα που του αποδίδεται είναι: o term for the event : όρος για το γεγονός Ως Place (τόπος) ορίζεται μια τοποθεσία (π.χ. η Αθήνα). Το μόνο γνώρισμα που της αποδίδεται είναι: o term for the place : όρος για τον τόπο. Σχήμα 4: Σχέσεις Θέματος μεταξύ ενός Έργου και των δέκα οντοτήτων του μοντέλου Πηγή: What is FRBR? A Conceptual Model For the Bibliographic Universe, Barbara Tillett 30

31 Στο παραπάνω σχήμα (Σχήμα 4) παρουσιάζονται οι σχέσεις Θέματος μεταξύ ενός Έργου και των δέκα οντοτήτων του μοντέλου. Το διάγραμμα δείχνει ότι ένα Έργο μπορεί να έχει ως θέμα μία ή περισσότερες Έννοιες, ένα ή περισσότερα Αντικείμενα, ένα ή περισσότερα Γεγονότα ή και ένα ή περισσότερο Τόπο. Επίσης, μια Έννοια, ένα Αντικείμενο, ένα Γεγονός ή / και ένας Τόπος μπορεί να αποτελέσει θέμα ενός ή περισσότερων από ένα Έργο. Το διάγραμμα απεικονίζει επίσης τις σχέσεις θέματος μεταξύ του Έργου και των οντοτήτων της πρώτης και της δεύτερης ομάδας. Δείχνει ότι ένα Έργο μπορεί να έχει ως θέμα ένα ή περισσότερα από ένα Έργο, Έκφραση, Εκδήλωση, Αντίτυπο, Πρόσωπο, ή / και Συλογικό Όργανο. Όλες οι οντότητες και οι βασικές σχέσεις του μοντέλου απεικονίζονται στο παρακάτω σχήμα (Σχήμα 5) [11]. Σχήμα 5: Οντότητες και βασικές σχέσεις Επιπλέον σχέσεις μεταξύ των οντοτήτων Εκτός των βασικών σχέσεων που περιγράφηκαν παραπάνω, υπάρχουν και άλλες σχέσεις στο μοντέλο FRBR. Ένα επιπλέον είδος σχέσεων είναι οι Σχέσεις Περιεχομένου (Content Relationships). Επειδή η έννοια του Έργου είναι αφηρημένη, είναι αρκετά δύσκολο να τεθούν όρια σε ένα Έργο. [10, σελ.16]. 31

32 Εικόνα 2: Όρια μεταξύ Έργων και Εκφράσεων Στην Εικόνα 2 γίνεται προσπάθεια να τεθούν τα όρια ανάμεσα σε ένα Έργο και ένα άλλο όπως και ανάμεσα σε μία Έκφραση και μια άλλη. Δυο ή περισσότερα Έργα μπορεί να είναι ίσα (Equivalent Relationships), με ίδιο δηλαδή περιεχόμενο και ίδιες Εκφράσεις. Επίσης, δυο ή περισσότερα Έργα μπορεί να έχουν Σχέσεις Παραγωγής (Derivative Relationships) ή Σχέσεις Περιγραφής (Descriptive Relationships). Οι Σχέσεις Παραγωγής μπορεί να αναφέρονται στο ίδιο Έργο αλλά σε άλλη Έκφραση (π.χ. εκδόσεις, μεταφράσεις) ή σε καινούργιο έργο (π.χ. παρωδίες). Αντίθετα οι Σχέσεις Περιγραφής υπάρχουν μόνο μεταξύ διαφορετικών έργων (σχόλια, αξιολογήσεις, επικρίσεις, κριτικές). Άλλες σημαντικές σχέσεις που υπάρχουν στο μοντέλο FRBR, ιδιαίτερα όταν αναφερόμαστε σε ηλεκτρονικούς ψηφιακούς πόρους, είναι οι Σχέσεις Όλου-Μέρους (Whole-Part Relationships) και οι Σχέσεις Μέρους-Μέρους (Part-to-Part Relationships). Για παράδειγμα σε μια Σχέση Όλου-Μέρους, μια ιστοσελίδα μπορεί να αποτελεί το όλο και τα συστατικά από τα οποία 32

33 αποτελείται τα μέρη της. Επιπλέον, ένας ηλεκτρονικός πόρος, όπως π.χ., ένα βίντεο αποτελείται από επιμέρους συστατικά (π.χ. ήχος, εικόνα). Όσο αφορά στις Σχέσεις Μέρους-Μέρους, αυτές μπορεί να είναι Σχέσεις Ακολουθίας (Sequential Relationship) ή Σχέσεις Συνοδίας (Accompanying Relationship ή Companion Relationship). Οι Σχέσεις Συνοδίας μπορεί να είναι εξαρτώμενες ή ανεξάρτητες, κάτι το οποίο επηρεάζει τις βιβλιογραφικές εγγραφές που κάνουμε για διάφορα έργα και τις εκδηλώσεις τους. Γενικά ο αριθμός των εγγραφών που κάνει ένας καταλογογράφος εξαρτάται από τις ανάγκες του χρήστη. Μπορεί η καταλογογράφηση να γίνει σε διάφορα επίπεδα. Σε μία συλλογή από Έργα, σε ένα μεμονωμένο Έργο ή στα συστατικά ενός Έργου FRBRoo Όπως αναλύσαμε παραπάνω, το μοντέλο FRBR είναι ένα μοντέλο οντοτήτων- συσχετίσεων της IFLA (International Federation of Library Associations and Institutions). Εντελώς ανεξάρτητα από την ανάπτυξη του FRBR, το μοντέλο CIDOC CRM (Conceptual Reference Model) αναπτύχθηκε το 1996 υπό την αιγίδα του ICOM-CIDOC (International Council of Museums International Committee on Documentation) Documentation Standards Working Group. Η ιδέα, που εκφράστηκε για πρώτη φορά το 2000, ήταν ότι τόσο οι βιβλιοθήκες όσο και τα μουσεία θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τη συνύπαρξη των δύο αυτών μοντέλων. Έτσι το 2003, δημιουργήθηκε το International Working Group on FRBR/CIDOC CRM Harmonisation, που αποτελούνταν από εκπροσώπους και των δυο κοινοτήτων με κοινούς στόχους: α) Να εκφράσουν το FRBR μοντέλο με τις έννοιες, τα εργαλεία και τους μηχανισμούς που παρέχονται από το CIDOC CRM και β) να συγχωνεύσουν τα δύο μοντέλα προκειμένου να λυθεί το πρόβλημα της σημασιολογικής διαλειτουργικότητας μεταξύ των βιβλιογραφικών και μουσειακών πληροφοριών, ώστε, προς όφελος των επιστημονικών και ακαδημαϊκών κοινοτήτων και το ευρύ κοινό (The CIDOC Conceptual Reference Model ): 33

34 όλη η ισοδύναμη πληροφορία να μπορεί να ανακτηθεί σύμφωνα με τις ίδιες έννοιες και όλη η άμεσα ή έμμεσα σχετική πληροφορία να μπορεί να ανακτηθεί ανεξάρτητα από το αν βρίσκεται σε ξεχωριστές πηγές δεδομένων η γνώση που κωδικοποιείται για μια συγκεκριμένη εφαρμογή να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για άλλες μελέτες να βελτιωθεί η ακρίβεια των συστημάτων των δυο κοινοτήτων και οι δύο κοινότητες να μπορούν να μάθουν από τις έννοιες του άλλου για την αμοιβαία πρόοδό τους. Σκοπός της δημιουργίας του μοντέλου αυτού δεν ήταν η μετατροπή του FRBR σε κάτι εννοιολογικά διαφορετικό [12, σελ.10], αλλά η έκφραση του FRBR με αντικειμενοστραφή μεθοδολογία. Έτσι προέκυψε το FRBRoo (FRBR object-oriented), μια οντολογία που έχει ως σκοπό να συλλαμβάνει και να αναπαριστά τη σημασιολογία βιβλιογραφικών πληροφοριών και να διευκολύνει την ενσωμάτωση και την ανταλλαγή βιβλιογραφικών και μουσειακών πληροφοριών. Και αυτό γιατί τόσο οι βιβλιοθήκες όσο και τα μουσεία είναι ιδρύματα που προσπαθούν να διατηρήσουν αντικείμενα πολιτιστικής κληρονομιάς, ενώ συχνά μοιράζονται και τους ίδιους χρήστες Ονομασία κλάσεων του FRBRoo Η μεθοδολογία που αναπτύχθηκε βασίζεται πάνω στην εξέταση όλων των γνωρισμάτων και των σχέσεων που δηλώνονται στο μοντέλο FRBR. Η ομάδα των FRBR/CIDOC CRM προσπάθησε να εκφράσει και να συσχετίσει, όπου ήταν δυνατόν, τα γνωρίσματα του FRBR με τις ιδιότητες του CIDOC CRM. Το μοντέλο CIDOC CRM δε δηλώνει «γνωρίσματα», αλλά βλέπει κάθε στοιχείο πληροφορίας, σαν «ιδιότητα» (ή «σχέση») μεταξύ των δύο κλάσεων. Τα γνωρίσματα του FRBR αντικαθίστανται συνεπώς από τις ιδιότητες στο μοντέλο FRBRoo. Όλες οι κλάσεις στο μοντέλο FRBRoo έχουν ένα όνομα και ένα αναγνωριστικό. Το αναγνωριστικό των κλάσεων αποτελείται από το γράμμα "F" ακολουθούμενο από έναν αριθμό. Οι ιδιότητες επίσης έχουν ένα όνομα και ένα αναγνωριστικό. Το αναγνωριστικό των ιδιοτήτων αποτελείται από το γράμμα "R" ακολουθούμενο από έναν αριθμό, ο οποίος με τη σειρά του 34

35 ακολουθείται από το γράμμα "Β" κάθε φορά που η ιδιότητα αναφέρεται «προς τα πίσω», δηλαδή, από το εύρος τιμών προς το πεδίο ορισμού. Οι κλάσεις και οι ιδιότητες του FRBRoo που προέρχονται αυτούσιες από το CIDOCCRM κρατούν το όνομα τους. Το αναγνωριστικό αυτών των κλάσεων είναι το "E", ενώ των ιδιοτήτων το "P". Ορισμένες ιδιότητες αναφέρονται με τα γράμματα "CLP", που σημαίνει CLass Property. Όλες αυτές οι ιδιότητες έχουν την κλάση F3 Manifestation Product Type ως πεδίο ορισμού, που σημαίνει ότι όλα τα στιγμιότυπα (exemplars) μιας συγκεκριμένης έκδοσης, «υποτίθεται» ή «πρέπει» να έχουν όλα τα χαρακτηριστικά της έκδοσης στην οποία ανήκουν. Μια έκδοση από μόνη της είναι μια αφηρημένη έννοια που σημαίνει ότι δεν έχει φυσικά χαρακτηριστικά (π.χ. αριθμός σελίδων), αλλά μέσω των μετα-ιδιοτήτων είναι εφικτό να πούμε ότι μια έκδοση χαρακτηρίζεται από τον αριθμό των σελίδων που πρέπει να έχουν τα στιγμιότυπά της. [12, σελ.27] Ιεραρχία Κλάσεων Οι κλάσεις που χρησιμοποίει το μοντέλο FRBRoo και οι ιεραρχίες τους φαίνονται παρακάτω. (Δεν περιλαμβάνονται οι κλάσεις που προέρχονται απευθείας από το μοντέλο CIDOC CRM). Η σειρά από παύλες (-) ακολουθεί τον μοναδικό κωδικό κλάσης δηλώνοντας την ιεραρχική τάξη της κλάσης μέσα στην ιεραρχία γενίκευσης. Επίσης, κλάσεις που εμφανίζονται σε περισσότερες από μια θέσεις στην ιεραρχία ως αποτέλεσμα πολλαπλής κληρονομικότητας, γράφονται µε πλάγια γράμματα στις εμφανίσεις μετά την πρώτη. Ο κατάλογος διατάσσεται κατά ιεραρχική στάθμη. F1 Work F14 - Individual Work F Aggregation Work F15 - Complex Work F Serial Work F16 - Container Work F Aggregation Work F21 - Recording Work F Publication Work F Serial Work F Performance Work 35

36 F2 Expression F22 - Self-Contained Expression F Publication Expression F Performance Plan F Recording F23 - Expression Fragment F3 Manifestation Product Type F4 Manifestation Singleton F5 Item F6 Concept F7 Object F8 Event F9 Place F10 Person F11 Corporate Body F12 Name F13 - Identifier F27 Work Conception F28 Expression Creation F29 - Recording Event F30 - Publication Event F31 Performance F32 Carrier Production Event F33 Reproduction Event Ιεραρχία Ιδιοτήτων Επίσης, οι ιδιότητες και οι ιεραρχίες τους φαίνονται παρακάτω. (Δεν περιλαμβάνονται οι ιδιότητες που προέρχονται απευθείας από το μοντέλο CIDOC CRM). Η σειρά από παύλες (-) ακολουθεί τον μοναδικό κωδικό ιδιότητας δηλώνοντας την ιεραρχική τάξη της ιδιότητας στην ιεραρχία γενίκευσης. Το όνομα της ιδιότητας στα αγγλικά εμφανίζεται δεξιά από τις παύλες ακολουθούμενο από το αντίστροφο όνομα εντός παρενθέσεων για να διαβάζεται µε κατεύθυνση από το πεδίο τιμών προς το πεδίο ορισμού. Όπως και στις κλάσεις, οι ιδιότητες που εμφανίζονται σε περισσότερες από μια θέσεις στην ιεραρχία ιδιοτήτων ως 36

37 αποτέλεσμα πολλαπλής κληρονομικότητας γράφονται µε πλάγια γράμματα στις εμφανίσεις μετά την πρώτη. Τέλος, και εδώ, ο κατάλογος διατάσσεται κατά ιεραρχική στάθμη. Property id Property Name Entity Domain Entity Range R1 is logical successor of (has successor) F1 Work F1 Work R2 is derivative of (has derivative) F1 Work F1 Work R3 is realised in (realises) F1 Work F22 Self-Contained Expression R9 is realised in (realises) F14 Individual Work F22 Self-Contained - Expression - R12 is realised in (realises) F20 Performance Work F25 Performance Plan - R13 is realised in (realises) F21 Recording Work F26 Recording R4 carriers provided by (comprises carriers of) F2 Expression F3 Manifestation Product Type R5 has component (is component of) F2 Expression F22 Self-Contained Expression R6 carries (is carried by) F5 Item F24 Publication Expression R7 is example of (has example) F5 Item F3 Manifestation Product Type R8 consists of (forms part of) F13 Identifier F12 Name R10 has member (is member of) F15 Complex Work F1 Work R11 has issuing rule (is issuing rule of) F18 Serial Work E29 Design or Procedure R14 incorporates (is incorporated in) F22 Self-Contained F2 Expression Expression R15 has fragment (is fragment of) F23 Expression F2 Expression Fragment R16 initiated (was initiated by) F27 Work F1 Work Conception R17 created (was created by) F28 Expression Creation F2 Expression R21 created (was created through) F29 Recording Event F26 Recording - R24 created (was created through) F30 Publication F24 Publication - Event Expression R18 created (was created by) F28 Expression Creation F4 manifestation Singleton R19 created a realisation of (was realised through) F28 Expression Creation F1 Work 37

38 - R22 created a realisation of (was realised through) F29 Recording Event F21 Recording Work R23 created a realisation of (was realised through) F30 Publication Event F19 Publication work R20 recorded (was recorded through) F29 Recording Event E5 Event R25 performed (was performed in) F31 Performance F25 Performance Plan R26 produced things of type (was produced by) F32 Carrier Production Event F3 Manifestation Product Type R27 used as source material (was used by) F32 Carrier Production Event R28 produced (was produced by) F32 Carrier Production Event R29 reproduced (was reproduced by) F33 Reproduction Event R30 produced (was produced by) F33 Reproduction Event R31 is reproduction of (has reproduction) E84 Information Carrier CLP2 should have type (should be type of) F3 Manifestation Product Type F24 Publication Expression F5 Item E84 Information Carrier E84 Information Carrier E84 Information Carrier E55 Type CLP43 should have dimension (should be dimension of) F3 Manifestation Product Type CLP45 should consist of (should be incorporated in) F3 Manifestation Product Type CLP46 should be composed of (may form part of) F3 Manifestation Product Type CLP57 should have number of parts F3 Manifestation Product Type CLP104 subject to (applies to) F3 Manifestation Product Type CLP105 right held by (right on) F3 Manifestation Product Type CLR6 should carry (should be carried by) F3 Manifestation Product Type E54 Dimension E57 Material F3 Manifestation Product Type E60 Number E30 Right E39 Actor F24 Publication Expression 38

39 Διαφορές μεταξύ των FRBR και FRBRoo Εισαγωγή της έννοιας του χρόνου Οι οντότητες χρόνου (temporal entities) διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο μοντέλο CRM CIDOC, καθώς είναι το μέσο για να συσχετιστούν αντικείμενα (είτε εννοιολογικά είτε φυσικά) με χρονικά διαστήματα, τοποθεσίες και άλλους παράγοντες. Από τη στιγμή που το μοντέλο FRBRoo δανείζεται δομές από το μοντέλο CRM CIDOC για να εκφράσει τις έννοιες που δηλώνονται στο FRBR, οι οντότητες χρόνου ήταν αναπόφευκτο να εισαχθούν στο FRBRoo. Εκτός αυτού, πολλοί υποστήριζαν ότι το FRBR δεν κάλυπτε επαρκώς τα ζητήματα χρόνου και έτσι η εναρμόνισή του με το CIDOC CRM ήταν μια ευκαιρία για να διορθωθεί αυτό. Οι οντότητες χρόνου εισήχθησαν στο FRBRoo δηλώνοντας κάποιες από τις κλάσεις της FRBRoo ως υποκλάσεις των ακόλουθων κλάσεων του CIDOC CRM : Ε65 Creation, E12 Production, Ε7 Activity και Ε13 Attribute Assignment. Σχήμα 6: Σύνδεση του χρόνου με Έργο, Έκφραση και Εκδήλωση 39

40 Το παραπάνω σχήμα (Σχήμα 6) δείχνει πως οι κλάσεις F27 Work Conception και F28 Expression Creation χρησιμεύουν για να συνδεθεί μια κλάση E39 Actor, μια κλάση E52 Time- Span και μια κλάση E53 Place που προέρχονται από το μοντέλο CIDOC CRM με την κλάση F1 Work, την F2 Expression και την F4 Manifestation Singleton που δημιουργούνται από αυτές τις διαδικασίες. Στο κάτω μέρος του σχήματος, η διαδικασία παραγωγής έργου φαίνεται κατά μήκος του άξονα του χρόνου. Πρώτον, η δραστηριότητα F27 Work Conception παράγει την ιδέα, μετά η F28 Expression Creation παράγει ταυτόχρονα την έκφραση F2 Expression και την πρώτη της Εκδήλωση (με τη μορφή του F4 Manifestation Singleton), τα οποία πραγματώνουν ένα Έργο (το F1 Work) Διαφορές μεταξύ των οντοτήτων της πρώτης ομάδας του FRBR Στο μοντέλο FRBR σε ορισμένες περιπτώσεις ενδέχεται να υπάρχουν πολλές ερμηνείες ή εξηγήσεις κάτι το οποίο οδηγεί σε ασυνέπειες, ιδίως όσον αφορά στις οντότητες της πρώτης ομάδας. Η οντότητα Έργο, όπως ορίζεται στο μοντέλο FRBR, καλύπτει όλες τις περιπτώσεις των έργων που μπορεί να υπάρχουν και τα οποία πραγματώνονται μέσω των εκφράσεών τους. Αντίθετα, στο FRBRoo διατηρείται η αόριστη έννοια του Έργου σαν μια υπερκλάση και ανάλογα με το είδος του Έργου υπάρχει και κάποια υποκλάση αυτής, όπως π.χ. F14 Individual Work, F19 Publication Work, F15 Complex Work, F16 Container Work κτλ, όπως θα αναλύσουμε παρακάτω. Επίσης, στο μοντέλο FRBRoo υπάρχει μια κλάση, η F27 Work Conception, η οποία ουσιαστικά αντιστοιχεί στο γνώρισμα της οντότητας Έργο του FBBR «date of the work : η ημερομηνία του έργου» και αναφέρεται στο γεγονός ότι οποιαδήποτε στιγμιότυπο της κλάσης F1 Work αρχίζει να υπάρχει σε μια δεδομένη χρονική στιγμή, η οποία βέβαια σπανίως είναι επακριβώς γνωστή, καθώς ακόμα και οι ίδιοι οι δημιουργοί δεν μπορούν να πουν ακριβώς πότε είχαν για πρώτη φορά την αρχική ιδέα για ένα μυθιστόρημα, μια ζωγραφιά κ.λπ. Ωστόσο, η κλάση αυτή είναι απαραίτητη για την λογική συνέπεια του μοντέλου. Όσον αφορά στην Έκφραση, στο μοντέλο FRBRoo έγινε αισθητή η ανάγκη για διάκριση μεταξύ των Εκφράσεων που πραγματώνουν το σύνολο του Έργου και σε αυτές που πραγματώνουν ένα μέρος του Έργου. (F22 Self-Contained Expression και F23 Expression Fragment αντίστοιχα). 40

41 Επίσης, η οντότητα Εκδήλωση ορίστηκε στο FRBR με τέτοιο τρόπο ώστε να αντιπροσωπεύει κάτι φυσικό και εννοιολογικό ταυτόχρονα: ορίστηκε σαν «φυσική ενσάρκωση» της Έκφρασης ενός Έργου και είναι η οντότητα που αντιπροσωπεύει όλα τα φυσικά αντικείμενα που έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά. Για λόγους σαφήνειας, στο FRBRoo η Εκδήλωση χωρίστηκε σε διαφορετικές κλάσεις, που αντιστοιχούν στους δύο πιθανούς τρόπους ερμηνείας της, στην κλάση F3 Manifestation Product Type και στην F4 Manifestation Singleton. Η F3 Manifestation Product Type είναι υποκλάση του CIDOC CRM E55 Type και υποκλάση του E28 Conceptual Object (μια απλή αφηρημένη έννοια), ενώ η F4 Manifestation Singleton είναι υποκλάση της κλάσης του CIDOC CRM Ε24 Physical Man-Made Thing που είναι με τη σειρά της υποκλάση της E18 Physical Thing (φυσικό αντικείμενο). Παρακάτω (Σχήμα 7) παρουσιάζεται η αντιστοιχία των οντοτήτων του FRBR με τις κλάσεις του FRBRoo. Επιπλέον, δείχνει πως το μοντέλο FRBRoo κάνει σαφή την ύπαρξη του εκδότη, η οποία δεν περιλαμβάνεται στο μοντέλο FRBR. Η κλάση F3 Manifestation Product Type ενσωματώνει μια έκφραση δημοσίευσης (F24 Publication Expression), η οποία με τη σειρά της περιλαμβάνει τόσο την έκφραση του συγγραφέα (F22 Self-Contained Expression) όσο και την πραγμάτωση ενός έργου δημοσίευση (F19 Publication Work). Σχήμα 7: Αντιστοιχία οντοτήτων του FRBR με κλάσεις του FRBRoo 41

42 Ανάλυση Κλάσεων Η έννοια του Έργου στο FRBRoo Στο μοντέλο FRBRoo το Έργο (F1 Work) αποτελεί υποκλάση της κλάσης E28 Conceptual Object. Η κλάση αυτή προέρχεται από το μοντέλο CIDOC/CRM και περιλαμβάνει άυλα δημιουργήματα του νου μας, προκειμένου να επιτρέψει το συλλογισμό σχετικά με την ταυτότητά τους, τις συνθήκες δημιουργίας τους και τις ιστορικές επιπτώσεις. Δεν μπορούν να καταστραφούν όσο υπάρχουν σε τουλάχιστον έναν φορέα ή στη μνήμη. Η ύπαρξή τους τελειώνει όταν χαθεί ο τελευταίος φορέας. Παράδειγμα αυτής της κλάσης αποτελεί η γνώση για τη νίκη στο Μαραθώνα που μεταφέρθηκε από τον πασίγνωστο δρομέα. Η κλάση Έργο, που αντιπροσωπεύει ότι και η οντότητα Έργο του μοντέλου FRBR, έχει τις ακόλουθες υποκλάσεις. Η ιεραρχία τους απεικονίζεται στο ακόλουθο σχήμα (Σχήμα 11). Σχήμα 11: Ιεραρχία κλάσεων Έργου 42

43 F14 Individual Work Η κλάση αυτή περιλαμβάνει εκείνα τα έργα τα οποία πραγματώνονται από μια και μοναδική αυτοτελή έκφραση (Self-Contained Expression), δηλαδή έργα τα οποία αναπαριστούν την έννοια έτσι όπως αυτή εκφράζεται μέσω της έκφρασης και δεν είναι έργα με πολλά μέρη. Παράδειγμα: Περίληψη του περιεχομένου της χαλκογραφίας Carcere XVI: the pier with chains: 1 st state του Giovanni Battista Piranesi. F15 Complex Work Η κλάση αυτή περιλαμβάνει εκείνα τα έργα που έχουν περισσότερα από ένα έργα ως μέλη. Τα μέλη ενός Complex Work μπορούν να αποτελέσουν είτε συνιστώσες της γενικής έννοιας του έργου είτε εναλλακτικές του έργου. Στην πράξη, δεν μπορεί να υπάρξει διαχωριστική γραμμή μεταξύ των παράλληλων και των διαδοχικών διαδικασιών κατά την εξέλιξη ενός έργου. Ένα μέρος του έργου μπορεί να μην έχει τελειώσει όταν ένα άλλο έχει ξαναεκδοθεί. Παράδειγμα: Ο «Hamlet» του William Shakespeare, La Porte de l Enfer του Auguste Rodin F16 Container Work Η κλάση αυτή περιλαμβάνει εκείνα τα έργα τα οποία έχουν σκοπό να ενισχύσουν ή να προσθέσουν αξία στις εκφράσεις των έργων χωρίς όμως να τα αλλοιώνουν κατά την επιλογή, ρύθμιση ή/και προσθήκη χαρακτηριστικών διαφορετικής μορφής, όπως το σχέδιο σε ένα κείμενο. Παράδειγμα: Τα σχέδια που δημιουργήθηκαν από το ζωγράφο Guido Morris για το κείμενο της αγγλικής μετάφρασης του Michael Hamburger των 12 ποιημάτων του Georg Trakl που εκδόθηκε το F17 Aggregation Work Η κλάση αυτή περιλαμβάνει εκείνα τα έργα τα οποία διαλέγουν ή/και συνθέτουν εκφράσεις από ένα ή περισσότερα έργα. Μια έκφραση ενός έργου μπορεί να περιλαμβάνει εκφράσεις άλλων έργων. Για παράδειγμα, μια ανθολογία ποιημάτων θεωρείται ως ένα έργο από μόνη της, που 43

44 κάνει χρήση των εκφράσεων των επιμέρους ποιημάτων που έχουν επιλεγεί και συνθεθεί ως μέρος μιας πνευματικής διαδικασίας. Παράδειγμα: Η επιλογή και σύνθεση ανθολογίας με τίτλο «American Women Poets of the Nineteenth Century: An Anthology», που εκδόθηκε από τον Cheryl Walker και δημοσιεύθηκε από Rutgers University Press τον Ιούλιο του F18 Serial Work Η κλάση αυτή περιλαμβάνει έργα που είναι, ή που έχουν σχεδιαστεί να οδηγούν σε διαδοχικές εκδηλώσεις με κοινά χαρακτηριστικά. Παράδειγμα: Το περιοδικό με τίτλο «The UNESCO Courier», ISSN F19 Publication Work Η κλάση αυτή περιλαμβάνει τα έργα που έχουν σχεδιαστεί να οδηγήσουν στην εκδήλωση ενός τύπου προϊόντος και στην απεικόνιση εκφράσεων άλλων έργων. Παράδειγμα: Η δημοσίευση των ποιημάτων του Stephen Crane, η οποία περιλάμβανε την ιδέα ότι κάθε φορά που μια στροφή του ποιήματος συνεχιζόταν και στην επόμενη σελίδα να εκτυπωνόταν η δήλωση «[NO STANZA BREAK]» ως προειδοποίηση για τους αναγνώστες ότι η στροφή του ποιήματος συνεχίζεται στην επόμενη σελίδα. F20 Performance Work Η κλάση αυτή είναι υποκλάση της κλάσης F16 Container work. Αυτό σημαίνει ότι οι ενσωματωμένες εκφράσεις (η ηχογραφημένη μουσική που θα χρησιμοποιηθεί για το μπαλέτο ή το περιεχόμενο της παρτιτούρας που θα χρησιμοποιηθεί για μια συναυλία κ.λπ.) δεν αποτελούν από μόνες τους μέρος της έκφρασης του F1 Work. Αντίθετα, μια έκφραση (F25 Performance Plan) των οδηγιών του σκηνοθέτη, της χορογραφίας ή της μουσικής ενσωματώνει (R14) το κείμενο ή το μουσικό περιεχόμενο. Με άλλα λόγια, το κείμενο του «Άμλετ» δεν είναι αυτό που αποτελεί τη βάση για το οπτικό θέαμα της παράστασης «Άμλετ», αλλά, ενδεχομένως, οι 44

45 σκηνοθετικές οδηγίες που μεταφέρουν το όραμα του συγκεκριμένου σκηνοθέτη του «Άμλετ» και το ενσωματώνουν στο κείμενο του «Άμλετ». Παράδειγμα: Το εννοιολογικό περιεχόμενο της χορογραφίας της Pina Bausch του μπαλέτου με τίτλο «Rite of spring» στο Wuppertal το F21 Recording Work Η κλάση αυτή περιλαμβάνει τα έργα που καταγράφουν συμβάντα. Παράδειγμα: Η καταγραφή του σουηδικού πολεμικού πλοίου του 17ου αιώνα Vasa, Αύγουστος Απρίλιος Η έννοια της Έκφρασης στο FRBRoo Στο μοντέλο FRBRoo η Έκφραση (F2 Expression) αποτελεί υποκλάση της κλάσης E73 Information Object. Η κλάση αυτή προέρχεται από το μοντέλο CIDOC/CRM και περιλαμβάνει αναγνωρίσιμα άυλα στοιχεία, όπως ποιήματα, ανέκδοτα, σύνολα δεδομένων, εικόνες, κείμενα, αντικείμενα πολυμέσων, διαδικαστικές περιγραφές, κωδικό προγράμματος υπολογιστή, αλγορίθμους, μαθηματικές φόρμουλες, που έχουν μια αντικειμενικά αναγνωρίσιμη δομή και τεκμηριώνονται ως μεμονωμένες μονάδες. Παράδειγμα αυτής της κλάσης αποτελεί η κινηματογραφική ταινία «Οι επτά σαμουράι» του Ακίρα Κουροσάβα. Μια Έκφραση, που αντιπροσωπεύει ότι και η οντότητα Έκφραση του μοντέλο FRBR, έχει τις ακόλουθες υποκλάσεις. Η ιεραρχία τους απεικονίζεται στο ακόλουθο σχήμα (Σχήμα 12). 45

46 Σχήμα 12: Ιεραρχία κλάσεων Έκφρασης F22 Self-Contained Expression Η κλάση αυτή περιλαμβάνει τις άυλες πραγματώσεις των μεμονωμένων έργων (individual works) τη στιγμή που μπορούν να θεωρηθούν ως ένα ολοκληρωμένο σύνολο. Η ιδιότητα της ολότητας αντανακλά στην πρόθεση του δημιουργού να μεταφέρει την έννοια του έργου μέσω της έκφρασης. Παράδειγμα: Το ιταλικό κείμενο της Κόλασης του Dante, «Inferno», όπως βρέθηκε στην έκδοση La Commedia secondo l'antica Vulgata a cura di Giorgio Petrocchi, Milano: Mondadori, (= Le Opere di Dante Alighieri, Edizione Nazionale della μια cura Società Dantesca Italiana, VII, 1-4) F23 Expression Fragment Η κλάση αυτή περιλαμβάνει τμήματα εκφράσεων που δεν ανήκουν στην κλάση F22 Selfcontained Expression. Η ύπαρξη μιας τέτοιας έκφρασης μπορεί να οφείλεται σε ατύχημα, όπως να χάθηκε ή να καταστράφηκε το υλικό με την πάροδο του χρόνου, να κάηκε ένα κομμάτι από ένα πολύ παλιό χειρόγραφο, ή μπορεί να οφείλεται σε εσκεμμένη απομόνωση, όπως π.χ., αποσπάσματα που λαμβάνονται από ένα κείμενο. 46

47 Παράδειγμα: Τα απομεινάρια από τα ποιήματα της Sappho, οι λέξεις «Beati pauperes Spiritu» (απόσπασμα από το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο σε λατινική μετάφραση) F24 Publication Expression Η κλάση αυτή περιλαμβάνει το σύνολο όλων των στοιχείων που πρέπει να υπάρχουν σε μία δημοσίευση, δείχνοντας την τελική απόφαση του εκδότη όσον αφορά στο περιεχόμενο και στη διάταξη της έκδοσης. Παράδειγμα: Το συνολικό περιεχόμενο του βιβλίου που προσδιορίζονται από το ISBN « » F25 Performance Plan Η κλάση αυτή περιλαμβάνει το σύνολο των οδηγιών με βάση τις οποίες οι μεμονωμένες παραστάσεις θεατρικών, χορογραφικών ή μουσικών έργων καθώς και οι συνδυασμοί τους θα πρέπει να συμφωνούν. Αυτές οι οδηγίες μπορεί να μπορούν ή να μην μπορούν να καθορίσουν εντελώς τη μορφή της επιδιωκόμενης παράστασης. Ανάλογα με τη φύση των οδηγιών, η μορφή της επιδιωκόμενης παράστασης, όπως είναι το σύνολο των κινήσεων ή τα χαρακτηριστικά του ήχου, μπορεί να προβλέπεται ή να μην προβλέπεται από τις οδηγίες. Ένα Performance Plan μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο περίπλοκο, και μπορεί να προβλέπει ακόμη και αυτοσχεδιασμό. Παράδειγμα: Το σύνολο των οδηγιών της χορογραφίες για την παραγωγή του μπαλέτου με τίτλο «Rite of spring» από την Pina Bausch στο Wuppertal το F26 Recording Η κλάση αυτή περιλαμβάνει εκφράσεις που δημιουργούνται σε πραγματώσεις του F29 Recording Event. Μια καταγραφή προορίζεται για να μεταφέρει (και να διατηρήσει) το περιεχόμενο ενός ή περισσοτέρων γεγονότων. 47

48 Παράδειγμα: Το σύνολο όλων των στοιχείων που απαρτίζουν την τρίτη εναλλακτική λήψη του μουσικού έργου με τίτλο «Blue Hawaii» όπως αυτή εκτελείται από τον Elvis Presley στο Hollywood, Calif., Radio Recorders, στις 22/3/ Παράδειγμα FRBRoo Σχήμα 17: Παράδειγμα μοντελοποίησης στο FRBRoo Το παραπάνω σχήμα (Σχήμα 17) δείχνει πως το FRBRoo μοντελοποιεί τις τέχνες του θεάματος με ένα λεπτομερές παράδειγμα: Το Henry IV του Σαίξπηρ είναι ένα έργο με 2 μέρη: κάθε μέρος είναι ένα αυτόνομο έργο, αλλά παρόλ αυτά αποτελούν και τα δύο μέρη ενός μεγαλύτερου συνολικού Έργου F15 Complex Work. Το κείμενο του Henry IV Μέρος 1 προσαρμόζεται κατά την εκτέλεση. Αυτή η διαδικασία οδηγεί σε ένα νέο κείμενο, μια πραγμάτωση του F22 Self-Contained Expression. Αυτό το νέο κείμενο έχει ενσωματωθεί στις οδηγίες του σκηνοθέτη, οι οποίες πραγματώνουν τις ιδέες του για την αποτύπωση του έργου Henry IV πάνω στη σκηνή. Το έργο παίζεται στις 25 Δεκεμβρίου 48

49 2007. Η παράσταση καταγράφεται. Το αποτέλεσμα της εγγραφής της παράστασης εκτός από το προσαρμοσμένο κείμενο του Henry IV μέρος 1 είναι και «αποτυπωμένο» σε DVD. Το Σχήμα δείχνει τρεις θεμελιώδεις σχέσεις μεταξύ των πραγματώσεων της κλάσης F1 Work: Συνέχιση ή ολοκλήρωση ενός θέματος (όπως ο Henry IV μέρος 1 και μέρος 2) Παραγωγή μίας υπάρχουσας Έκφρασης σε μία εναλλακτική μορφή (όπως πρωτότυπο και προσαρμοσμένο κείμενο) Ενσωμάτωση αναλλοίωτου περιεχομένου μιας έκφρασης (όπως αναπαραγωγή κειμένου και καταγραφή παράστασης) BIBRAME Το μοντέλο BIBFRAME (Bibliographic Framework Initiative) αναπτύχθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου και αποτελεί το θεμέλιο για το μέλλον των βιβλιογραφικών περιγραφών που υπάρχουν στο διαδίκτυο. Έχει σχεδιαστεί με σκοπό να ενσωματωθεί και να συμμετέχει στην ευρύτερη κοινότητα πληροφοριών και ταυτόχρονα να εξυπηρετεί τις συγκεκριμένες ανάγκες των βιβλιοθηκών. Το μοντέλο BIBFRAME παρέχει νέους τρόπους ώστε να: Υπάρξει σαφή διαφοροποίηση μεταξύ του εννοιολογικού περιεχομένου και της υλικής/ ψηφιακής εκδήλωσής του Προσδιορίσει σαφώς τις οντότητες της πληροφορίας (π.χ., αρχές) Αξιοποιήσει και να υπογραμμίσει τις σχέσεις μεταξύ δύο ή περισσοτέρων οντοτήτων Στον κόσμο του διαδικτύου είναι επιτακτικό τα βιβλιογραφικά δεδομένα να αναφέρονται με τέτοιο τρόπο ώστε να διαφοροποιείται το εννοιολογικό έργο - conceptual work (τίτλος και συγγραφέας) από τις φυσικές λεπτομέρειες της εκδήλωσης του εν λόγω έργου (αριθμός σελίδων, αν έχει εικονογραφήσεις κτλ). Είναι σημαντικό επίσης, τα βιβλιογραφικά δεδομένα να παράγονται έτσι ώστε να προσδιορίζονται με σαφήνεια οι διάφοροι εμπλεκόμενοι στη 49

50 δημιουργία ενός πόρου (συγγραφείς, εκδότες, κτλ) καθώς και οι έννοιες (αντικείμενα) που συνδέονται με έναν πόρο. Παρά το γεγονός ότι το BIBFRAME εισάγει ένα νέο τρόπο αναπαράστασης και ανταλλαγής βιβλιογραφικών δεδομένων αντικαθιστώντας τη μορφή μηχαναγνώσιμης καταλογογράφησης (MARC), το πεδίο εφαρμογής της είναι ευρύτερο. Ερευνά όλες τις πτυχές των βιβλιογραφικών περιγραφών καθώς και τη δημιουργία και την ανταλλαγή των δεδομένων. Εκτός από την αντικατάσταση της μορφής MARC, περιλαμβάνει την υποδοχή διαφορετικών μοντέλων περιεχομένου και κανόνων καταλογογράφησης, την εξερεύνηση νέων μεθόδων εισαγωγής δεδομένων, καθώς και την αξιολόγηση των τρεχόντων πρωτοκόλλων ανταλλαγής. Δεδομένου ότι το διαδίκτυο εξελίσσεται από ένα δίκτυο συνδεδεμένων εγγράφων σε ένα δίκτυο συνδεδεμένων εγγράφων και δεδομένων που υποστηρίζουν τα εν λόγω έγγραφα, είναι σαφές ότι τα δεδομένα από τα έγγραφα αυτά είναι ζωτικής σημασίας για να βοηθήσουν τον χρήστη να εντοπίζει πληροφορίες στο διαδίκτυο. Αυτή η έννοια είναι το θεμέλιο για το Schema.org, μια προσπάθεια υπό την ηγεσία των Google, Bing, Yandex και του Yahoo! να δημιουργήσει ένα παγκόσμιο λεξιλόγιο για τους web designers και να περιγράψει καλύτερα τις πληροφορίες που είναι ενσωματωμένες στις παραδοσιακές ιστοσελίδες. Όταν οι χρήστες αρχίζουν να αναζητούν πληροφορίες με μια μηχανή αναζήτησης ή μέσω ενός κοινωνικού δικτύου στόχος του οποίου είναι να βοηθήσει τους χρήστες να εντοπίσουν τις πληροφορίες, τότε οι οργανώσεις της πολιτιστικής κληρονομιάς πρέπει να βοηθήσουν τις μηχανές και τα κοινωνικά δίκτυα να κατευθύνουν τους χρήστες σε απαντήσεις, ιδίως αυτές που ανήκουν σε βιβλιοθήκες. Το μοντέλο BIBFRAME δημιουργήθηκε με σκοπό τον συντονισμό της καταλογογράφησης και των μεταδεδομένων που δημιουργούν οι βιβλιοθήκες και αποτελεί το σημείο εισόδου της κοινότητας των βιβλιοθηκών σε έναν πολύ μεγαλύτερο ιστό δεδομένων [13]. Καθώς οι βιβλιοθήκες γίνονται μέρος αυτού του μεγαλύτερου ιστού δεδομένων, με την αξιοποίηση της χρήσης των σταθερών αναγνωριστικών για την αναφορά σαφώς διαφοροποιημένων οντοτήτων, η έμφαση θα μετατοπιστεί από τη λήψη και την καταγραφή περιγραφικών λεπτομερειών σχετικά με τους πόρους της βιβλιοθήκης, στον προσδιορισμό και στην καθιέρωση των σχέσεων μεταξύ δύο ή περισσοτέρων πόρων. Οι σχέσεις είναι αυτές που 50

51 οδηγούν το διαδίκτυο μετατρέποντας το χώρο πληροφοριών από πολλά ανεξάρτητα σημεία σε ένα γράφημα δικτύου που διακλαδίζεται προς κάθε κατεύθυνση. Οι σχέσεις αυτές βοηθούν τις μηχανές αναζήτησης και τις άλλες υπηρεσίες να βελτιώσουν την σχετικότητα της αναζήτησης και, το σημαντικότερο, να βοηθήσουν τους χρήστες να βρίσκουν τις πληροφορίες που ψάχνουν. Οι σχέσεις είναι θεμελιώδους σημασίας για το σύγχρονο διαδίκτυο όπως αποδεικνύεται από τον γράφο γνώσης της Google ο οποίος τις εκμεταλλεύεται για να προτείνει στους χρήστες άλλα αντικείμενα που μπορεί να τους ενδιαφέρουν με βάση την προηγούμενη αναζήτησή τους, καθώς και από την Amazon που μεταξύ των αγοραστικών συνηθειών και των τίτλων των βιβλίων υπολογίζει μια λίστα με πρόσθετα στοιχεία που μπορεί να ενδιαφέρουν ένας πελάτη. Οι βιβλιοθηκονόμοι είναι ειδικοί στον εντοπισμό και τη σύλληψη βιβλιογραφικών σχέσεων και το μοντέλο BIBFRAME θέτει τις βάσεις για να παρουσιάσει αυτή την εξειδικευμένη γνώση. Καθώς οι χρήστες αναζητούν σχετικούς πόρους, οι βιβλιογραφικές σχέσεις θα συμβάλουν σημαντικά στον πλούτο του διαδικτύου και θα βοηθήσουν άτομα που αναζητούν πληροφορίες Το μοντέλο BIBFRAME και η περιγραφή των κλάσεων Το μοντέλο BIBFRAME αποτελείται από τις ακόλουθες βασικές κλάσεις [14]: Creative Work (Δημιουργικό Έργο): ένας πόρος που αντικατοπτρίζει την εννοιολογική ουσία του στοιχείου καταλογογράφησης. Instance (Στιγμιότυπο): ένας πόρος που αντικατοπτρίζει το μεμονωμένο - ατομικό, την υλική πραγμάτωση του έργου. Authority (Αρχή): ένας πόρος που αντικατοπτρίζει τις έννοιες των βασικών αρχών που διέπουν τις σχέσεις μεταξύ του Έργου και του Στιγμιότυπου. Παραδείγματα Authority είναι οι άνθρωποι, οι τοποθεσίες, τα θέματα, οι οργανισμοί, κ.λπ. Annotation (Σχολιασμός): ένας πόρος που αντικατοπτρίζει όλες τις άλλες πρόσθετες πληροφορίες. Παραδείγματα Annotation είναι τα εξώφυλλα, οι κριτικές κ.λπ. Μια γραφική αναπαράσταση των κλάσεων και τις σχέσεις μεταξύ αυτών των κλάσεων του BIBFRAME απεικονίζεται στην παρακάτω εικόνα (Εικόνα 3). 51

52 Εικόνα 3: Γραφική Αναπαράσταση BIBFRAME Creative Work (Δημιουργικό Έργο) Όπως είπαμε και παραπάνω, το Έργο είναι η εννοιολογική ουσία του πόρου καταλογογράφησης. Είναι μια αφηρημένη οντότητα, καθώς δεν υπάρχει ένα υλικό αντικείμενο που μπορούμε να το δούμε. Αντικατοπτρίζει το κοινό περιεχόμενο μεταξύ των διαφόρων στιγμιότυπων που σχετίζονται με το Έργο, ενώ αποτελεί και το σημείο αναφοράς για άλλα έργα. Οι κοινές ιδιότητες ενός Έργου περιλαμβάνουν τις σχέσεις του με τις BIBFRAME Authorities που σχετίζονται με το αντικείμενο (θέμα, πρόσωπο, γεωγραφικά στοιχεία, κλπ.) των πόρων, καθώς και τις οντότητες (πρόσωπο, οργανισμός κ.λπ.) που συνδέονται με τη δημιουργία του. Τα Έργα μπορούν να αφορούν άλλα Έργα που αντικατοπτρίζουν, για παράδειγμα, μέρος ή σύνολο των σχέσεων. Το BIBFRAME Έργο είναι διαφορετικό απο το έργο όπως αυτό ορίζεται από άλλα μοντέλα (π.χ. FRBR, RDA), όπως φαίνεται και στην Εικόνα 4. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ότι το Έργο και η Έκφραση του μοντέλου FRBR. 52

53 Εικόνα 4: Διαφορά BIBFRAME Έργου με τα FRBR, RDA μοντέλα Instance (Στιγμιότυπο) Ένα στιγμιότυπο είναι η υλική πραγμάτωση ενός BIBFRAME Έργου που μπορεί να είναι είτε σε φυσική είτε σε ψηφιακή μορφή. Υπάρχει ως ένα βασισμένο στο διαδίκτυο σημείο ελέγχου που περιλαμβάνει ιδιότητες ειδικές για την υλοποίηση, καθώς και συναφείς σχέσεις με τις κατάλληλες BIBFRAME Αρχές που σχετίζονται με τη δημοσίευση, την παραγωγή και τη διανομή του υλικού πόρου. Κάθε BIBFRAME Στιγμιότυπο είναι ένα στιγμιότυπο ενός και μόνο ενός BIBFRAME Έργου. Είναι ουσιαστικά ότι η εκδήλωση του μοντέλου FRBR. Παρακάτω παρουσιάζεται ένα Έργο, το οποίο είναι η η φωτογραφία του Πύργου του Άιφελ (Eiffel Tower Photograph), το οποίο έχει τρία στιγμιότυπα (Positive Print, Film Copy Negative, Digital Image). 53

54 Εικόνα 5: Παράδειγμα ενός πόρου χωρίς κείμενο. Η φωτογραφία έχει 3 στιγμιότυπα Authority (Αρχή) Οι BIBFRAME Αρχές είναι έννοιες βασικών αρχών στις οποίες ορίζονται σχέσεις με το Έργο και το Στιγμιότυπο. Μια σημαντική έννοια στο Authority είναι η οντότητα που λαμβάνει την ευθύνη για την αναγνώριση, την οργάνωση και τη συντήρηση (για να διασφαλιστεί η ακεραιότητα) των πηγών εγκυρότητας. Από τη σκοπιά των ατόμων που καταλογογραφούν, οι BIBFRAME Αρχές παρέχουν ένα μέσο για την αποσαφήνιση και τον συγχρονισμό γύρω από έγκυρες πληροφορίες. Από τη σκοπιά των χρηστών, οι BIBFRAME Αρχές παρέχουν ουσιαστικά και αποτελεσματικά σημεία ελέγχου που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν την πλοήγηση και την πλαισίωση των BIBFRAME Έργων και Στιγμιότυπων. Οι BIBFRAME Αρχές δεν έχουν σχεδιαστεί για να ανταγωνιστούν ή να αντικαταστήσουν τις υπάρχουσες προσπάθειες αρχών, αλλά να τις κάνουν πιο αποτελεσματικές. Παραδείγματα BIBFRAME Αρχών είναι οι άνθρωποι, οι τοποθεσίες, οι δημοσιεύσεις, οι οργανισμοί, ο χρόνος κτλ Annotation (Σχολιασμός) Ο Σχολιασμός είναι ο πόρος που ενισχύει τις γνώσεις μας σχετικά με μια πηγή. Αυτές οι πηγές πληροφόρησης μπορούν στη συνέχεια να συναρμολογηθούν εκ νέου σε μια συνεκτική 54

55 αρχιτεκτονική που θα επιτρέπει τη συνεργατική καταλογογράφηση σε ένα πολύ πιο συνεκτικό επίπεδο από ότι πριν. Στη συνέχεια, καθώς ενισχύουμε τον Ιστό ως μία αρχιτεκτονική για τα δεδομένα, κάθε φορά που οι ενημερώσεις των εν λόγω πόρων εκτελεστούν (π.χ. κάποιος προσθέτει νέες πληροφορίες σχετικά με ένα πρόσωπο), συμβάντα ειδοποιήσεων μπορούν να πραγματοποιηθούν για να ενημερώσουν αυτόματα συστήματα που αναφέρουν αυτούς τους πόρους. Επιπλέον, αυτά τα πληροφοριακά δεδομένα μπορούν πλέον να αξιοποιηθούν αποτελεσματικότερα σε συνεκτικό επίπεδο και παρέχουν ένα πλουσιότερο υπόστρωμα στο οποίο οι τοπικές συλλογές, ειδικές συλλογές και τα δεδομένα τρίτων μπορούν εύκολα να σχολιάσουν και να πλαισιώσουν το συνεργατικό περιεχόμενο της βιβλιοθήκης. Οι Βιβλιοθήκες δημιουργούν, διατηρούν και βελτιώνουν ένα τεράστιο ποσό δεδομένων υψηλής ποιότητας που είναι πολύτιμα πέρα από τα παραδοσιακά όρια της Βιβλιοθήκης. Το μοντέλο BIBFRAME αναγνωρίζει το γεγονός αυτό, καθώς έχει ως στόχο την ικανότητα να "φιλοξενήσει και να διακρίνει εξειδικευμένα, αυτοματοποιημένα και αυτο-δημιουργούμενα μεταδεδομένα, συμπεριλαμβάνοντας τα annotations (σχόλια, παρατηρήσεις) και τα δεδομένα χρήσης" 4 [15]. Αντί να προκαθορίζει και να οριοθετεί πιθανές χρήσεις για αυτά τα δεδομένα, το μοντέλο BIBFRAME παρέχει τις απαραίτητες κλιμακώσεις για να επιτρέπει σε αυτά τα δεδομένα να σχολιάζονται εύκολα από τις βιβλιοθήκες. Η εικόνα 6 δείχνει μια γραφική αναπαράσταση του μοντέλου BIBFRAME Linked Data στα πλαίσια ενός ευέλικτου πλαισίου σχολιασμού. Σε αυτό το παράδειγμα, οι πληροφορίες που «κρατούνται» δεν είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του ίδιου του στιγμιότυπου, αλλά μάλλον η υπόθεση ότι μια συγκεκριμένη βιβλιοθήκη έχει δημιουργήσει ένα στιγμιότυπο. Αυτό επιτρέπει στις βιβλιοθήκες να βεβαιώσουν πιο τοπικά περιγραφικά μεταδεδομένα για το στιγμιότυπο συμπεριλαμβανομένης της αναδιοργάνωσης, των δεδομένων χρήσης, τις πολιτικές πρόσβασης, κλπ. Τα reviews, τα οποία στο παρακάτω σχήμα θεωρούνται annotation σε ένα Έργο, είναι ένα άλλο απλό αλλά ισχυρό παράδειγμα αυτού του annotation model. 4 Αccommodate and distinguish expert-, automated-, and self-generated metadata, including annotations (reviews, comments) and usage data. 55

56 Εικόνα 6: Annotation στο BIBFRAME 56

57 4. Μετατροπή MARC εγγραφών σε BIBFRAME Ως μορφή βιβλιογραφικών περιγραφών, το μοντέλο MARC (MAchine-Readable Cataloging) επικεντρώνεται σε εγγραφές που θεωρούνται ανεξάρτητες μεταξύ τους. Το MARC συγκεντρώνει πληροφορίες σχετικά με το εννοιολογικό Έργο και το φυσικό φορέα αυτού του έργου και χρησιμοποιεί συμβολοσειρές για αναγνωριστικά όπως ονόματα, εταιρική επωνυμία, θέματα, κλπ. που έχουν αξία πέρα από το ίδιο το αρχείο. Αντί της απλής ομαδοποίησης όλων σαν μια εγγραφή και το ενδεχόμενο επανάληψης της πληροφορίας σε πολλαπλά αρχεία, το μοντέλο BIBFRAME στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στις σχέσεις μεταξύ των πόρων (Work-to-Work; Work-to-Instance; Work-to-Authority). Αυτό το επιτυγχάνει με τη χρήση αναγνωριστικών ελέγχου για τα πράγματα (άνθρωποι, τοποθεσίες, γλώσσες, κλπ). Το MARC χρησιμοποιεί ορισμένες από αυτές τις ιδέες ήδη (κωδικοί γεωγραφίας/γλώσσας), αλλά το BIBFRAME επιδιώκει να κάνει αυτήν την τακτική, τον κανόνα και όχι την εξαίρεση. Εν ολίγοις, το μοντέλο BIBFRAME είναι το επίσημο σημείο εισόδου της κοινότητας των Βιβλιοθηκών για να γίνει μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου ιστού δεδομένων, όπου οι δεσμοί μεταξύ των πραγμάτων θα είναι υψίστης σημασίας. [22] 4.1. Εργαλεία μεταροπής MARC εγγραφών σε BIBFRAME Εργαλείο της Library of Congress Ένα εργαλείο που μετατρέπει μια εγγραφή MARC σε BIBFRAME βρίσκεται στη σελίδα Η ανάποδη διαδικασία προς το παρόν δεν είναι εφικτή. Ίσως στο μέλλον, όταν οι εγγραφές θα αρχίζουν να μεταβαίνουν σε BIBFRAME θα υπάρχουν βοηθητικά προγράμματα που θα παρέχουν μετατροπή στο MARC για ορισμένα ή για όλα τα εσωτερικά τους συστήματα. 57

58 Το εργαλείο αυτό είναι γραμμένο σε xquery και ο κώδικάς του βρίσκεται διαθέσιμος στο Υπάρχουν δύο υπηρεσίες που έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν στη μετατροπή MARC βιβλιογραφικών δεδομένων στο μοντέλο BIBFRAME. 1) Υπηρεσία σύγκρισης: Ο χρήστης πληκτρολογεί το βιβλιογραφικό αναγνωριστικό (BIB MARC πεδίο 001) μιας MARC εγγραφής της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου για να δεί το πριν και το μετά της MARC εγγραφής από τη βάση δεδομένων της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου ως BIBFRAME πόρο. Για παράδειγμα, έστω ότι ο χρήστης πληκτολογήσει « » που είναι το BIBID MARC πεδίο 001 μιας Βιβλιογραφικής εγγραφής. Εικόνα 7: MARC to BIBFRAME Comparison Service Πατώντας «Run Comparison», εμφανίζεται η MARC εγγραφή και η αντίστοιχη εγγραφή σε BIBFRAME, όπως δείχνουν και τα παρακάτω screenshoots (Εικόνα 8). 58

59 Εικόνα 8: Αποτελέσματα Υπηρεσίας Σύγκρισης 59

60 2) Υπηρεσία μετασχηματισμού: Ο χρήστης καταχωρεί τις δικές του MARC Βιβλιογραφικές εγγραφές (όπως MARC / XML) και τις προβάλει ως BIBFRAME πόρους στο Exhibit. Τα δεδομένα που προκύπτουν είναι επίσης διαθέσιμα για να τα αποκτήσει ο χρήστης. Στην περίπτωση αυτή εισάγουμε το URL ενός MARCXML αρχείου και πατώντας «Submit URL», εμφανίζονται οι αντίστοιχοι BIBFRAME πόροι (Εικόνα 10). Εικόνα 9: MARC to BIBFRAME Transformation Service 60

61 Εικόνα 10: Αποτελέσματα Υπηρεσίας Μετασχηματισμού Εργαλείο της Zepheira.com Ένα δεύτερο εργαλείο μετατροπής MARC εγγραφών σε BIBFRAME αναπτύχθηκε από την κοινότητα Zepheira που εξειδικεύεται στην ανάπτυξη τεχνολογιών του Σημασιολογικού Ιστού και στα Linked Data. Το εργαλείο αυτό αναπτύχθηκε σε python και ο κώδικάς του βρίσκεται διαθέσιμος στο Το συγκεκριμένο εργαλείο δεν έχει κάποιο Web Interface ανάλογο του εργαλείου της Library Of Congress από όπου μπορεί κάποιος αυτόματα να μετατρέψει μια MARC εγγραφή σε BIBFRAME. Υπάρχει βέβαια ένα plugin για το πρόγραμμα MarcEdit ( το οποίο βασίζεται πάνω στο εργαλείο της Zepheira, αλλά και αυτό προς το παρόν είναι διαθέσιμο μόνο στις Βιβλιοθήκες που συμμετέχουν στο LibHub project. 61

62 Για την δοκιμή αυτού του εργαλείου απαιτείται η εγκατάσταση της python 3.4 ή νεότερη έκδοση. Μετά το κατέβασμα του κώδικα πρέπει να εκτελέσουμε σε command line την εντολή pip install r requirements.txt για να εγκατασταθούν τα απαραίτητα modules που ορίζονται στο αρχείο requirements.txt. Έπειτα, πρέπει να εκτελέσουμε την εντολή εγκατάστασης του αρχείου setup.py δίνοντας την εντολή python setup.py install. 62

63 Τέλος, εκτελούμε την εντολή: python marc2bf o resourses.versa.json --rdfxml resourses.rdf records.mrx Το πρόγραμμα διαβάζει το αρχείο εισόδου records.mrx που περιέχει μια MARC εγγραφή και δημιουργεί ένα αρχείο το resourses.versa.json το οποίο είναι η αντίστοιχη BIBFRAME εγγραφή σε μορφή JSON καθώς και το αρχείο resourses.rdf το οποίο είναι η αντίστοιχη BIBFRAME εγγραφή σε μορφή RDF/XML ParseMarcXMLToBibframe Μία προσπάθεια ανάπτυξης ενός αντίστοιχου εργαλείου πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της εκπόνησης της συγκεκριμένης διπλωματικής εργασίας από τον συμφοιτητή μου Ανδρέα Κλίνη. Για την υλοποίηση αυτού του εργαλείου χρησιμοποιήθηκε η γλώσσα προγραμματισμού XSLT 2.0 (extensible Stylesheet Language Transformations) η οποία χρησιμοποιείται για τον μετασχηματισμό XML εγγράφων σε άλλα είδη εγγράφων ή σε άλλα XML έγγραφα, χρησιμοποιώντας την XPath για την πλοήγησή της μέσα στα XML έγγραφα. 63

64 Για την εκτέλεση του προγράμματος χρησιμοποιείται μία μέθοδος σε java η οποία παίρνει ως είσοδο ένα αρχείο XML (τη MARC εγγραφή) και με βάση το XSLT αρχείο δημιουργεί ένα νέο XML αρχείο (το BIBFRAME). Στην παρακάτω ενότητα θα χρησιμοποιήσουμε τα τρία αυτά εργαλεία και θα προσπαθήσουμε να συγκρίνουμε τα αποτελέσματα της μετατροπής των MARC εγγραφών σε BIBFRAME από κάθε ένα από αυτά. 64

65 4.2. Σύγκριση εργαλείων μετατροπής MARC εγγραφών σε BIBFRAME Στο παράρτημα της παρούσας εργασίας, παραθέτουμε το αποτέλεσμα μετατροπής μιας βιβλιογραφικής εγγραφής σε MARC και από τα τρία εργαλεία. Για την καταγραφή των συμπερασμάτων, παρόλο αυτά χρησιμοποιήθηκαν περισσότερα παραδείγματα. Αρχικά θα συγκρίνουμε τα αποτελέσματα μετατροπής μιας μόνο εγγραφής MARC σε BIBRAME και τα αποτελέσματα που δίνουν τα τρία εργαλεία. Με μια πρώτη ματιά, μπορούμε να πούμε ότι το εργαλείο της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου είναι το πιο ολοκληρωμένο και το πιο εύχρηστο για το μέσο χρήστη, καθώς η ύπαρξη του web interface του δίνει σαφές πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων. Επιπλέον, μπορεί να μετατρέψει μια MARC εγγραφή απλά δίνοντας το url της χωρίς να χρειάζεται να την αποθηκεύσεις κάπου τοπικά, σε αντίθεση με το εργαλείο της Zepheira, όπου η MARC/XML εγγραφή πρέπει να είναι ένα αρχείο *.mrx. Το εργαλείο του Αντρέα Κλίνη παίρνει ως είσοδο ένα αρχείο με κατάληξη *.xml. Το αρχείο που παράγεται και από τα τρία εργαλεία είναι ένα RDF αρχείο (*.rdf). Υπάρχουν κάποια πεδία από μια MARC εγγραφή τα οποία δεν μετατρέπονται σε κάποια BIBFRAME property, όπως για παράδειγμα, τα πεδία με tag 005, 008, 906, 040 (tag= c ), 925, 055, 991 (tag= b, t, w ) και από τα τρια εργαλεία. Στο μεν εργαλείο της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου δεν εμφανίζονται καθόλου στο output αρχείο, στο δε εργαλείο της Zepheira εμφανίζονται ως properties τις μορφής <bf:tag-005>, <bf:tag-991b> κ.ο.κ.. Τα δύο αυτά εργαλεία αναπτύχθηκαν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο [19]. Για το λόγο αυτό, είναι φυσικό να υπάρχουν κάποιες διαφορές και στη «διάσπαση» μιας MARC εγγραφής σε BIBFRAME Works, Instances, Authorities και Annotations ανάμεσά τους. Για παράδειγμα, ο συγγραφέας του έργου στην MARC εγγραφή που αποτυπώνεται ως εξής: 65

66 <datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "> <subfield code="a">dickens, Charles,</subfield> <subfield code="d"> </subfield> </datafield> Στο εργαλείο της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου μετατρέπεται ως: <bf:work xmlns:bf=" xmlns:rdfs=" xmlns:madsrdf=" xmlns:relators=" rdf:about=" <rdf:type rdf:resource=" <bf:creator rdf:resource=" Το οποίο μας οδηγεί παρακάτω μέσα στο αρχείο στο: <bf:person xmlns:bf=" rdf:about=" <bf:label xmlns:rdfs=" xmlns:madsrdf=" xmlns:relators=" Dickens, Charles, </bf:label> <bf:authorizedaccesspoint xmlns:rdfs=" xmlns:madsrdf=" xmlns:relators=" Charles, </bf:authorizedaccesspoint> <bf:has Authority rdf:resource=" </bf:person> 66

67 Αντίστοιχα, στο εργαλείο της Zepheira μετατρέπεται ως εξής: <bf:work rdf:about="k8s"> <bf:creator rdf:resource="ucm"/>... Το οποίο μας οδηγεί παρακάτω μέσα στο αρχείο στο: <bf:person rdf:about="ucm"> <bf:sf-d> </bf:sf-d> <bf:date> </bf:date> <bf:name>dickens, Charles,</bf:name> <bf:sf-a>dickens, Charles,</bf:sf-a> </bf:person> Τέλος, στο εργαλείο της Αντρέα Κλίνη μετατρέπεται ως εξής: <bf:work xmlns:bf=" xmlns:rdfs=" xmlns:madsrdf=" xmlns:relators=" xmlns:dcterms=" rdf:about=" <rdf:type rdf:resource=" <bf:creator rdf:resource=" Το οποίο μας οδηγεί παρακάτω μέσα στο αρχείο στο: <bf:person xmlns:bf=" rdf:about=" <bf:label xmlns:rdfs= xmlns:madsrdf=" 67

68 xmlns:relators=" xmlns:dcterms=" Charles, </bf:label> <bf:authorizedaccesspoint xmlns:rdfs= xmlns:madsrdf=" xmlns:relators=" xmlns:dcterms=" Charles, </bf:authorizedAccessPoint> <bf:hasauthority rdf:resource=" </bf:person> Μπορεί η «μορφή» του BIBRAME αρχείου που παράγεται να διαφέρει (ουσιαστικά το εργαλείο της Zepheira με τα υπόλοιπα δύο), παρόλο αυτά η αποτύπωση του αντίστοιχου πεδίου MARC (tag= 100 ) στο BIBFRAME είναι κοινή. Ας δούμε όμως πως μετατρέπεται και ένα άλλο πεδίο μιας MARC εγγραφής: <datafield tag="700" ind1="1" ind2=" "> <subfield code="a">greenawalt, Lambert,</subfield> <subfield code="d">1890- [from old catalog]</subfield> </datafield> Στο εργαλείο της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου μετατρέπεται ως <bf:work xmlns:bf=" xmlns:rdfs=" xmlns:madsrdf=" xmlns:relators=" rdf:about=" <rdf:type rdf:resource=" <bf:contributor rdf:resource=" 68

69 Το οποίο μας οδηγεί παρακάτω μέσα στο αρχείο στο: <bf:person xmlns:bf=" xmlns:rdfs=" xmlns:madsrdf=" xmlns:relators=" rdf:about=" <bf:label>greenawalt, Lambert, </bf:label> <bf:authorizedaccesspoint>greenawalt, Lambert, </bf:authorizedaccesspoint> <bf:hasauthority> <madsrdf:authority><madsrdf:authoritativelabel>greenawalt, Lambert, </madsrdf:authoritativelabel></madsrdf:authority> </bf:hasauthority> </bf:person> Αντίστοιχα, στο εργαλείο της Zepheira μετατρέπεται ως εξής: <bf:work rdf:about="k8s"> <bf:relatedto rdf:resource="sys"/>... Το οποίο μας οδηγεί παρακάτω μέσα στο αρχείο στο: <bf:work rdf:about="sys"> <bf:creator>([(i(sys), I( I(Qtg), {}), (I(Qtg), I( I( {}), (I(Qtg), I( 'Greenawalt, Lambert,', {}), (I(Qtg), I( '1890- [from old catalog]', {}), (I(Qtg), I( 'Greenawalt, Lambert,', {}), (I(Qtg), I( '1890- [from old catalog]', {})], [])</bf:creator> <bf:sf-a>greenawalt, Lambert,</bf:sf-a> <bf:sf-d>1890- [from old catalog]</bf:sf-d> </bf:work> Αντίθετα, στο εργαλείο του Αντρέα Κλίνη δεν υπάρχει αναφορά στο πεδίο αυτό με tag=

70 Σε αυτό το πεδίο, το μεν εργαλείο της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου το έχει αποδώσει στο BIBFRAME ως <bf:contributor> του έργου, ενώ αυτό της Zepheira ως <bf:creator> ενός συσχετιζόμενου έργου (<bf:relatedto rdf:resource="sys"/>). Υπάρχουν επομένως διαφορές σχετικά με την απόδοση των properties στο BIBRAME μοντέλο. Ένα άλλο σημείο σύγκρισης ανάμεσα στα τρία εργαλεία είναι η δυνατότητα μετατροπής μιας συλλογής (collection) από MARC εγγραφές σε BIBFRAME και η εξαγωγή των αντίστοιχων BIBFRAME works. Το λογισμικό που δημιουργήθηκε από τον Αντρέα Κλίνη μπορεί να μετατρέψει μόνο μια εγγραφή MARC σε μορφή BIBFRAME και όχι μια συλλογή από πολλές εγγραφές. Επομένως η σύγκριση θα πρέπει να γίνει για τα άλλα δυο εργαλεία. Στο παρακάτω παράδειγμα θα δούμε το αποτέλεσμα των δύο λογισμικών (Βιβλιοθήκης Κογκρέσου και Zepheira) όταν παίρνουν ως είσοδο μια συλλογή από πολλές MARC εγγραφές. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα το MARC αρχείο αποτελείται από δεκα (10) εγγραφές. Το εργαλείο της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου, χρησιμοποιώντας την υπηρεσία μετασχηματισμού ( δίνει το παρακάτω αποτέλεσμα της εικόνας. (Εικόνα 11) 70

71 Εικόνα 11: Αποτέλεσμα μετατροπής μια συλλογής από MARC εγγραφές από το λογισμικό της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου Από αυτή τη συλλογή MARC εγγραφών προκύπτουν 26 BIBFRAME Work, τα οποία παρουσιάζονται στο χρήστη σε μια λίστα μαζί με τα instances, τα annotations και τα authorities του BIBFRAME μοντέλου. Βάζοντας σαν input το ίδιο αρχείο στο εργαλείο της Zepheira προέκυψε το ακόλουθο σφάλμα: 71

72 Το ίδιο σφάλμα έβγαζε σε οποιοδήποτε αρχείο.mrx περιείχε περισσότερα από ένα record. Επομένως, μπορούμε να υποθέσουμε, ότι προς το παρόν η έκδοση που διατίθεται ελεύθερη προς τους χρήστες (pubibframe 0.4.5) μετατρέπει μόνο μια MARC εγγραφή σε BIBFRAME. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι το εργαλείο της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου είναι το πιο ολοκληρωμένο τη δεδομένη χρονική στιγμή. Παρόλο αυτά, πρέπει να τονίσουμε ότι και αυτό το εργαλείο μπορεί να αναπτυχθεί περαιτέρω ώστε να δημιουργηθεί ένα λογισμικό το οποίο θα μετατρέπει MARC βιβλιογραφικές εγγραφές σε BIBFRAME, λαμβάνοντας παράλληλα υπ' όψη και τις συσχετίσεις του μοντέλου, καθώς διαφορετικές βιβλιογραφικές εγγραφές μπορούν να συσχετισθούν μεταξύ τους στο περιβάλλον του σημασιολογικού ιστού, έτσι ώστε να παράγονται πραγματικά συνδεδεμένα βιβλιογραφικά δεδομένα και όχι μεμονωμένες 72