ΙΑΤΡΙΚΗ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ. (Κατ άρθρο ανάλυση του Νόμου 3418/2005) Επιμέλεια Πρόλογος: Τ. Κ. Βιδάλης, Θ. Κ. Παπαχρίστου

Transcript

1

2 ΙΑΤΡΙΚΗ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ (Κατ άρθρο ανάλυση του Νόμου 3418/2005) Επιμέλεια Πρόλογος: Τ. Κ. Βιδάλης, Θ. Κ. Παπαχρίστου 2013

3 - - - IV

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι εξελίξεις στην άσκηση του ιατρικού λειτουργήματος κατέστησαν αναγκαία τη διαμόρφωση ενός κανονιστικού πλαισίου προσαρμοσμένου στις νέες συνθήκες. Η άκρατη εμπορευματοποίηση των παροχών υγείας, η ραγδαία ανάπτυξη της ιατρικής τεχνολογίας, η υπερβολική εξειδίκευση των ιατρών, η ευχερής πρόσβαση σε μεγάλο όγκο επιστημονικής πληροφορίας μετέβαλαν το τοπίο. Τη θέση του ιατρού «αυθεντία», που έχοντας αναπτύξει προσωπική σχέση εμπιστοσύνης με τον ασθενή λειτουργούσε με γνώμονα τον ιπποκράτειο Όρκο, πήρε ο ιατρός «σύμβουλος», που σε αμιγώς επαγγελματική βάση προσφέρει τις εξειδικευμένες υπηρεσίες του. Η μεταβολή αυτή είχε ως επακόλουθο την ανάγκη θέσπισης ειδικών κανόνων για το ιατρικό λειτούργημα. Κρίθηκε μάλιστα ότι έπρεπε να έχουν προεχόντως ηθική χροιά και, ακόμη, ότι η πλέον αρμόδια για τη διαμόρφωση τους αρχή ήταν η ίδια η ιατρική κοινότητα. Εμφανίστηκαν, έτσι, οι Κώδικες Ιατρικής Δεοντολογίας, που συχνά αναφέρονται ως τυπικό παράδειγμα επαγγελματικής αυτορρύθμισης. Στην πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για αυτορρύθμιση που, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, περιορίζεται στο περιεχόμενο της ρύθμισης, ενώ η μορφή παραμένει αυτή τού τυπικού νόμου. Η υβριδική αυτή φυσιογνωμία χαρακτηρίζει και τον ελληνικό Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας (ΚΙΔ). Ενώ τυπικά αποτελεί νόμο, πολλές διατάξεις του προσιδιάζουν σε αμιγές κείμενο ηθικών αρχών και κανόνων, περιγράφοντας (με τη χρήση ιδίως των ρημάτων «πρέπει» και «οφείλει»), αντί να επιβάλλουν ευθέως το δέον, ή περιλαμβάνοντας απλές διακηρύξεις. Με τον ΚΙΔ το ελληνικό δίκαιο απέκτησε την πρώτη συνολική ρύθμιση της σύγχρονης ιατρικής πρακτικής, στο επίκεντρο της οποίας βρίσκονται οι σχέσεις ασθενούς / ιατρού. Ο νόμος αυτός αντικατέστησε την παλιά αποσπασματική νομοθεσία κυρίως του β.δ. του που παρέμενε προσκολλημένη σε ένα μακρινό παρελθόν του τρόπου άσκησης της ιατρικής. Κύρια καινοτομία είναι η εισαγωγή της αρχής της «συναίνεσης ύστερα από πληροφόρηση» (informed consent) του ασθενούς. Η αρχή της συναίνεσης καθιερώθηκε διεθνώς στην ιατρική δεοντολογία από τα μέσα του 20 ού αιώνα, αλλάζοντας ριζικά το επιστημολογικό «παράδειγμά» της. Οι συνέπειες αυτής της μεταβολής χαρακτηρίζουν κάθε πτυχή του σύγχρονου ιατρικού δικαίου. Άλλες σημαντικές ρυθμίσεις αφορούν τη διαχείριση του ιατρικού απορρήτου και των προσωπικών δεδομένων των ασθενών, την επιστημονική ανεξαρτησία του ιατρού, την επαγγελματική του προβολή, την ολοκληρωμένη ενσωμάτωση της ψυχιατρικής δεοντολογίας, αλλά και την αντιμετώπιση ευαίσθητων ζητημάτων που απασχολούν τη σύγχρονη βιοηθική, όπως η κλινική έρευνα, οι αποφάσεις για το τέλος της ζωής, η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, οι μεταμοσχεύσεις, η εισαγωγή της γενετικής στην ιατρική. V

5 Πρόλογος Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μια τόσο αναλυτική νομοθεσία για τη θεμελιώδη σχέση ασθενούς/ιατρού θα οδηγήσει βαθμιαία στη θεαματική άνοδο του δικαίου της ιατρικής ευθύνης και θα εμπλουτίσει σημαντικά τη νομολογία των δικαστηρίων. Η περιοχή αυτή παραμένει ακόμη στο περιθώριο του νομικού ενδιαφέροντος στη χώρα μας, καθώς έλειπαν οι αναγκαίες ειδικές νομοθετικές προβλέψεις, δηλαδή τα σταθερά κριτήρια αναφοράς για την επίλυση συγκεκριμένων διαφορών. Έτσι, καθώς η ιατρική ευθύνη, έως πρόσφατα, κατανοήθηκε με αναγωγές στη γενική νομοθεσία του ποινικού ή του αστικού δικαίου και τη συνδρομή επισφαλών εμπειρικών εννοιών, ήταν λογικό να παραμένει ουσιαστικά ανεξερεύνητη. Ο πολλαπλασιασμός, πάντως, σχετικών υποθέσεων στα δικαστήριά μας, τα τελευταία χρόνια, δείχνει ότι η κατεύθυνση προς την πλήρη ανάπτυξη του πεδίου αυτού κατά το παράδειγμα που έχουμε από την εικόνα του δικαίου τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ είναι αναπόφευκτη. Η σημασία αυτής της εξέλιξης πρόκειται να φανεί στο άμεσο μέλλον, τόσο όσον αφορά τη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών υγείας, προς όφελος του ασθενούς, όσο και για την οργάνωση του ιατρικού επαγγέλματος σε ένα νέο πλαίσιο (όπου η εξειδικευμένη ασφαλιστική κάλυψη και η αυτορύθμιση θα αποτελέσουν καίρια στοιχεία, όπως αποδεικνύει η διεθνής εμπειρία). Σκοπός του παρόντος έργου είναι η πληρέστερη δυνατή ανάλυση του βασικού αυτού νομοθετήματος για την ιατρική δεοντολογία. Οι συγγραφείς και οι επιμελητές προσπάθησαν να μείνουν πιστοί σε ορισμένες βασικές κατευθύνσεις: να απευθυνθούν κυρίως στους άμεσους αποδέκτες των διατάξεων, δηλαδή στους ιατρούς, παρουσιάζοντας την ουσία κάθε άρθρου και κάθε επιμέρους παραγράφου, χωρίς υπερβολική χρήση τεχνικής νομικής γλώσσας, να επιμείνουν στις πρακτικές συνέπειες κάθε διάταξης, ιδιαίτερα για την ιατρική ευθύνη, που αποτελεί τον πυρήνα των σχέσεων ασθενούς/ιατρού, και να δείξουν τη σημασία των βασικών αρχών της δεοντολογίας (αρχή της εμπιστοσύνης, αρχή της ωφέλειας, αρχή της συναίνεσης, σεβασμός των δικαιωμάτων του ασθενούς, προστασία της επιστημονικής ανεξαρτησίας του ιατρού, αρχή της ίσης πρόσβασης στην ιατρική φροντίδα κ.λπ.) στην ερμηνεία και την εφαρμογή κάθε διάταξης, γενικής ή ειδικής, του νόμου. Χάρη στην πρωτοβουλία και τον ερευνητικό ζήλο του Π. Ραβδά, το έργο εμπλουτίσθηκε με αποφάσεις του Πειθαρχικού Συμβουλίου του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών, των ετών , ύστερα και από σχετική άδεια της Αρχής Προστασίας Δεδομένων. Έμφαση δόθηκε, εδώ, στην ουσία της πειθαρχικής κρίσης για το κατά περίπτωση επίμαχο ζήτημα. Με την προσδοκία ότι παρουσιάζουμε ένα πραγματικό εργαλείο «θεραπείας», κυρίως όμως «πρόληψης» των προβλημάτων που μπορούν να εμφανισθούν στην καθημερινή άσκηση της ιατρικής, επιχειρούμε εδώ, πολύ περισσότερο, να ανοίξουμε τον αναγκαίο διεπιστημονικό προβληματισμό των ιατρών με τους νομικούς της χώρας μας: η εφαρμοσμένη ιατρική δεοντολογία, με συγκεκριμένη αναφορά για πρώτη φορά στο θετικό μας δίκαιο περιμένει πια τη συστηματική της καλλιέργεια. Τ. Κ. ΒΙΔΑΛΗΣ Θ. Κ. ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΥ VI

6 ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Άρθρα 11, 23, 29, 32 Άρθρα 3, 4, 9, 10, 19, 21, 22, 35 Άρθρα 16, 17, 18, 19, 36 Άρθρα 5, 20, 24, 25, 26, 27, 30, 31, 33, 37 Άρθρα 7, 13, 14, 24, 25, 26, 27, 34 Άρθρο 12 Άρθρα 1, 2, 4, 6, 8, 30 Άρθρα 3, 9, 18, 19, 21 Άρθρα 15, 28 Τάκης Κ. Βιδάλης Δικηγόρος, Εμπειρογνώμων Ε.Ε., Διδάκτωρ Νομικής ΕΚΠΑ Χρυσούλα Καπαρτζιάνη Δικηγόρος, LL.M. Ηλίας Κοντάκος Δικηγόρος, LL.M. Ειρήνη Ν. Κυριακάκη Δικηγόρος, Διδάκτωρ Νομικής Παν. Freiburg i.br., Ειδική Επιστήμων ΣτΠ Ευάγγελος Μάλλιος Δικηγόρος, Διδάκτωρ Νομικής ΕΚΠΑ Θανάσης Κ. Παπαχρίστου Ομότιμος Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ Παντελής Ραβδάς Δικηγόρος, LL.M. Παναγιώτης Σολδάτος M.D., M.Sc Ιατρικής ΕΚΠΑ Ευτύχης Φυτράκης Δικηγόρος, Διδάκτωρ Νομικής ΑΠΘ, Ειδικός Επιστήμων ΣτΠ VII

7 VIII

8 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Ελληνικές ΑΕΙ Α.Ε.ΣΥ. ΑΚ ΑΝ/αν/Α.Ν./α.ν. ΑΠ ΑΠΔΠΧ Α.Π.Σ.Ι. αρ./αριθμ. Άρθρ./α./άρθ. Αρμ ΑρχΕλλΙατρ ΑρχΝ β.δ./βδ Βλ. ΓΓΚΑ γνμδ ΔΕΚ ΔΕΠ ΔιΔικ ΔιΜΕΕ Διοικ. ΔΟΥ ΔΣ ΔΣΑ ΔτΑ ΔΥΦ ΔΧ εδ. ΕΔΔΑ ΕΔΙΚ ΕΔΟΕΑΠ ΕΕ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ανώτατο Επιστημονικό Συμβούλιο Αστικός Κώδικας Αναγκαστικός Νόμος Άρειος Πάγος Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα Ανώτατο Πειθαρχικό Συμβούλιο Ιατρών αριθμός Άρθρο/άρθρα Αρμενόπουλος Αρχείο Ελληνικής Ιατρικής Αρχείο Νομολογίας βασιλικό διάταγμα Βλέπε Γενική Γραμματεία Κοινωνικών Ασφαλίσεων Γνωμοδότηση Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Διδακτικό Ερευνητικό Προσωπικό Διοικητική Δίκη Δίκαιο Μέσων Ενημέρωσης και Επικοινωνίας Διοικητικό Δημόσια Οικονομική Υπηρεσία Διοικητικό Συμβούλιο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών Δικαιώματα του Ανθρώπου Δευτεροβάθμια Φροντίδα Υγείας δημοσίας χρήσης εδάφιο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Ειδικό Τμήμα Καταστροφών Ενιαίος Δημοσιογραφικός Οργανισμός Επικουρικής Ασφάλισης και Περίθαλψης Ευρωπαϊκή Ένωση IX

9 Συντομογραφίες ΕΕΔ ΕΕμπΔ ΕΚ ΕΚΑΒ εκδ. ΕΚΠΥ ΕλΔνη ΕΟΚ ΕΟΠΥΥ ΕΟΦ επ. Ερμ ΕΣΔΑ ΕΣΥ ΕΤΑΑ ΕφΑΔ ΕφΑθ Ε.Ψ.Ε. ΗΔΙΚΑ ΘΠΔΔ ΙΚΑ-ΕΤΑΜ Ι.Σ. ΙΥΑ κ.α. ΚΔΔ ΚΔιοικΔιαδ ΚΕΝ ΚΕΠΑ ΚΕ.Σ.Υ. ΚΙΔ κ.λπ. κ.ο.κ. ΚΠΔ ΚΠολΔ ΚΥΑ λ.χ./λχ ΜΕΘ ΜΜΕ ΜονΠρωτ Εθνική Επιτροπή Δεοντολογίας για κλινικές μελέτες Επιθεώρηση του Εμπορικού Δικαίου Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας εκδόσεις Ενιαίος Κανονισμός Παροχών Υγείας Ελληνική Δικαιοσύνη Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα Εθνικός Οργανισμός Παροχής Υπηρεσιών Υγείας Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκου επόμενα Ερμηνεία Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Εθνικό Σύστημα Υγείας Ενιαίο Ταμείο Ανεξάρτητα Απασχολούμενων Εφαρμογές Αστικού Δικαίου Εφετείο Αθηνών Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση Κοινωνικής Ασφάλισης Θεωρία και Πράξη Διοικητικού Δικαίου Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων/Ενιαίο Ταμείο Ασφάλισης Μισθωτών Ιατρικός Σύλλογος Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή και άλλα Κώδικας Διοικητικής Δικονομίας Κώδικας Διοικητικής Διαδικασίας Κλειστά Ενοποιημένα Νοσήλια Κέντρο Πιστοποίησης Αναπηρίας Κεντρικό Συμβούλιο Υγείας Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας και λοιπά και ούτω καθεξής Κώδικας Ποινικής Δικονομίας Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας Κοινή Υπουργική Απόφαση λόγου χάρη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης Μονομελές Πρωτοδικείο X

10 Συντομογραφίες Μ.Ψ.Υ. Μονάδα Ψυχικής Υγείας Ν./ν. νόμος ΝΟΒ Νομικό Βήμα ΝΠΔΔ/νπδδ νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου ΝΠΙΔ/νπιδ νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου ΝΣΚ Νομικό Συμβούλιο του Κράτους ΟΑΕΕ-ΤΕΒΕ Οργανισμός Ασφάλισης Ελευθέρων Επαγγελματιών/Ταμείο Επαγγελματιών και Βιοτεχνών Ελλάδος ΟΓΑ Οργανισμός Γεωργικών Ασφαλίσεων ΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών Ολ Ολομέλεια ο.π. όπως παραπάνω ΟΠΑΔ Οργανισμός Περίθαλψης Ασφαλισμένων Δημοσίου π. παραπάνω παρ. παράγραφος π.δ. προεδρικό διάταγμα περ. περίπτωση ΠΙ Περιφερειακό Ιατρείο Π.Ι.Σ. Πανελλήνιος Ιατρικός Σύλλογος ΠΚ Ποινικός Κώδικας Π.Ο.Υ. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (World Health Organization) ΠοινΔικ Ποινική Δικαιοσύνη ΠοινΧρ./ΠΧ/ΠΧρ./ΠοινΧρον Ποινικά Χρονικά ΠολΠρ/ΠΠρ Πολυμελές Πρωτοδικείο ΠΠΙ Πολυδύναμο Περιφερειακό Ιατρείο ΠΠρ/ΠολΠρ Πολυμελές Πρωτοδικείο ΠΣ Πειθαρχικό Συμβούλιο Π.Φ.Υ Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας π.χ. παραδείγματος χάριν Π.Ψ.Ε. Παγκόσμια Ψυχιατρική Εταιρεία (World Psychiatric Association) Σ./Συντ. Σύνταγμα σελ. σελίδα ΣτΕ Συμβούλιο της Επικρατείας ΣτΠ Συνήγορος του Πολίτη στ. στοιχείο ΣυμβΕφ Συμβούλιο Εφετών ΣυμβΠλημ Συμβούλιο Πλημμελειοδικών ΣυνθΕΟΚ Συνθήκη Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας ΤΑΥΤΕΚΩ Ταμείο Ασφάλισης Υπαλλήλων Τραπεζών και Επιχειρήσεων XI

11 Συντομογραφίες ΤιμΤομ Τομ. Τριμ ΤΥΠΕΤ ΥΑ ΥΠΕΞ Υποσ./υποσημ. ΦΕΚ ΧρΙΔ Ψ.Ν.Α. Κοινής Ωφέλειας Τιμητικός Τόμος Τόμος Τριμελές Ταμείο Υγείας Προσωπικού Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος Υπουργική Απόφαση Υπουργείο Εξωτερικών υποσημείωση Φύλλο Εφημερίδας Κυβερνήσεως Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής Ξενόγλωσσες AIDS DNA HIV Hrsg. StGB WFME WMA Αcquired immunodeficiency syndrome Deoxyribonucleic acid Human Immunodeficiency Virus Heraugeber Strafgesetzbuch World Federation for Medical Education World Medical Association XII

12 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος... Συντομογραφίες... Σελ. V IX ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΙ Άρθρο 1. Έννοιες, ορισμοί και πεδίο εφαρμογής του παρόντος... 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ Άρθρο 2. Η άσκηση της ιατρικής ως λειτούργημα Άρθρο 3. Ηθική και επιστημονική ανεξαρτησία του ιατρού Άρθρο 4. Εξασφάλιση ποιότητας, ασφάλειας και αποτελεσματικότητας Άρθρο 5. Ιατρικά πιστοποιητικά και ιατρικές γνωματεύσεις Άρθρο 6. Κωλύματα ασυμβίβαστα Άρθρο 7. Τόπος άσκησης του ιατρικού επαγγέλματος ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ ΣΧΕΣΕΙΣ ΙΑΤΡΟΥ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΗ Άρθρο 8. Η ιατρική ως σχέση εμπιστοσύνης και σεβασμού Άρθρο 9. Υποχρεώσεις του ιατρού προς τον ασθενή Άρθρο 10. Συνεχιζόμενη εκπαίδευση, διεπιστημονικότητα και επαγγελματική συνεργασία Άρθρο 11. Υποχρέωση ενημέρωσης Άρθρο 12. Συναίνεση του ενημερωμένου ασθενή Άρθρο 13. Ιατρικό απόρρητο Άρθρο 14. Τήρηση ιατρικού αρχείου Άρθρο 15. Σύγκρουση καθηκόντων ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΣΧΕΣΕΙΣ ΙΑΤΡΟΥ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Άρθρο 16. Ο ιατρός και η κοινωνία Άρθρο 17. Διαφήμιση Παρουσία ιατρών στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης Άρθρο 18. Παρουσία των ιατρών στο διαδίκτυο Άρθρο 19. Αμοιβή ιατρού Άρθρο 20. Άσκηση ιατρικής στο πλαίσιο της κοινωνικής ασφάλισης XIII

13 Περιεχόμενα XIV ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΣΥΝΑΔΕΛΦΟΥΣ Άρθρο 21. Σχέσεις με συναδέλφους και λοιπό προσωπικό Άρθρο 22. Ιατρικά συμβούλια ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Άρθρο 23. Ο ρόλος του ιατρού στην εκπαιδευτική διαδικασία ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Άρθρο 24. Ιατρική έρευνα Άρθρο 25. Κλινική έρευνα με νέα φάρμακα ή νέες διαγνωστικές και θεραπευτικές μεθόδους Άρθρο 26. Μη θεραπευτική βιοϊατρική έρευνα Άρθρο 27. Δημοσιότητα των ανακαλύψεων ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΙΑΤΡΟΣ ΚΑΙ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Άρθρο 28. Φροντίδα ψυχικής υγείας ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Άρθρο 29. Ιατρικές αποφάσεις στο τέλος της ζωής Άρθρο 30. Ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή Άρθρο 31. Τεχνητή διακοπή κύησης Άρθρο 32. Μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων Άρθρο 33. Αιμοδοσία Άρθρο 34. Προστασία γενετικής ταυτότητας ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΙΑΤΡΙΚΟ ΣΥΛΛΟΓΟ Άρθρο 35. Σχέσεις ιατρού προς τον Ιατρικό Σύλλογο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΑ ΤΕΛΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ Άρθρο 36. Κυρώσεις Άρθρο 37. Καταργητική διάταξη Ευρετήριο λημμάτων στα άρθρα του Κώδικα