ΜΙΚΡΟΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΙΖΗΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΡΗΧΕΣ ΠΥΡΗΝΟΛΗΨΙΕΣ ΣΤΗ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΠΡΟΚΟΠΟΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ 2014 ΜΙΚΡΟΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΙΖΗΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΡΗΧΕΣ ΠΥΡΗΝΟΛΗΨΙΕΣ ΣΤΗ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΠΡΟΚΟΠΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙΔΗΣ Α.Μ: ΕΠΙΒΛΕΠΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ Αντικείμενο-Σκοπός Εργασίας.σελ Παλαιοοικολογία..σελ Λιμνοθάλασσες..σελ Ολόκαινο.σελ Φυσικοχημικές Παράμετροι.σελ 6 2.ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ.σελ Γεωγραφική Θέση.σελ Γεωλογία περιοχής..σελ Γεωμορφολογια και Ιζηματολογία.σελ Τεκτονική σελ Χαρακτηριστικά Λιμνοθάλασσας.σελ Έκταση/Υπολεκάνες σελ Εισροές.σελ Υπόστρωμα σελ Ανθρωπογενείς Παράγοντες Καταπόνησης σελ Ιζηματολογία Λιμνοθάλασσας.σελ 14 3.ΥΛΙΚΑ-ΜΕΘΟΔΟΙ σελ Δειγματοληψία Βαρυτικών Πυρήνων.σελ Βήματα/Προετοιμασία Μικροπαλαιοντολογικής Μελέτης σελ Γενικά Χαρακτηριστικά Ειδών..σελ Οστρακώδη.σελ Τρηματοφόρα σελ Δίθυρα.σελ Γαστερόποδα..σελ Γυρογονίτες.σελ Πολυχαιτοι Σκώληκες σελ 42 4.ΜΙΚΡΟΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ.σελ Αποτελέσματα σελ Συστηματική Παλαιοντολογία.σελ 49 5.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ 74

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα πτυχιακή εργασία με τίτλο <<ΤΙΤΛΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ>> εκπονήθηκε στα πλαίσια του προπτυχιακού προγράμματος σπουδών του τμήματος Γεωλογίας του πανεπιστημίου Πατρών, στον τομέα Γενικής Θαλάσσιας Γεωλογίας και Γεωδυναμικής. Θα ήθελα σε αυτό το σημείο να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου Γιώργο Ηλιόπουλο, Επίκουρο Καθηγητή του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, για την άριστη συνεργασία που είχαμε καθόλη τη διάρκεια της πτυχιακής, καθώς και για την επιστημονική καθοδήγηση καθόλη την φοιτητική μου πορεία. Η παρακίνηση του για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα μου έδειξε τους τρόπους με τους οποίους πρέπει να διεξάγεται μια σωστή επιστημονική έρευνα και μου δημιούργησε όρεξη και αγάπη για τον τομέα της Γεωλογίας, θέτοντας τα θεμέλια για την περεταίρω πορεία μου σε αυτόν. Στην συνέχεια θα ήθελα να ευχαριστήσω την Πηνελόπη Παπαδοπούλου, διδάκτορα του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, για την βοήθειά της στο εργαστηριακό κομμάτι της πτυχιακής και συγκεκριμένα στο κομμάτι της περιγραφής των οστρακωδών. Επίσης, όλους τους καθηγητές του τμήματος, για τις γνώσεις και τις ευκαιρίες που μου έδωσαν καθόλη τη διάρκεια της φοιτητικής μου πορείας. Ακόμα ευχαριστώ θερμά τους φίλους μου Σ. Σεργίου, Ε. Νάνου, Κ. Δούβρη, Λ. Κοτσώνη, Β. Φορλίδα, Σ. Πετούση, Ε. Καντούνη, Σ. Αλεξανδρή, Γ. Πρεβεδούρο, Α. Καράμπαμπα, Ν. Μπουρλή, Α. Βιτάλη για την αγάπη τους και την ψυχολογική τους στήριξη όλα αυτά τα χρόνια. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς μου και τα αδέρφια μου, στους οποίους αφιερώνω αυτή την διπλωματική εργασία, για όλη την στήριξη που μου δείχνουν σε κάθε μου προσπάθεια καθόλη τη διάρκεια της ζωής μου. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Αντικέιμενο-Σκοπός Εργασίας Σκοπός της πτυχιακής αυτής εργασίας είναι η συμβολή στην μελέτη της παλαιοοικολογικής και παλαιοπεριβαλλοντικής εξέλιξης της λιμνοθάλασσας Πρόκοπος του νομού Αχαΐας, μέσω της μικροπαλαιοντολογικής ανάλυσης δειγμάτων που συλλέχτηκαν από την 1

4 περιοχή αυτή. Τα δείγματα συλλέχτηκαν από έξι διαφορετικές θέσεις και προέρχονται από στρώματα Ολοκαινικής ηλικίας. Οι διάφοροι οργανισμοί ή τα υπολείμματα αυτών θα μπορέσουν να μας δώσουν μια εικόνα για παράγοντες όπως αλατότητα, θερμοκρασία, Ph κ.α που επικράτησαν κατά την διάρκεια του Ολοκαίνου στην λιμνοθάλασσα Πρόκοπος, αλλά και πως αυτοί οι παράγοντες διαφέρουν και εναλλάσσονται σε όλη την έκταση της λιμνοθάλασσας. 1.2 Παλαιοοικολογία Με τον όρο παλαιοοικολογία αναφερόμαστε συγκεκριμένα στον κλάδο που ασχολείται με την μελέτη των σχέσεων ανάμεσα στους απολιθωμένους οργανισμούς και στα παλαιοπεριβάλλοντά τους. Μια πλήρης παλαιοοικολογική έρευνα περιλαμβάνει παλαιοντολογική ταξινόμηση, γεωχημεία,παλαιοβιολογία, παλαιοκλιματολογία, παλαιοωκεανογραφία, γεωλογία καθώς και ιζηματολογία. Στόχος της παλαιοοικολογικής μελέτης είναι η αναπαράσταση των περιβαλλόντων όπου έζησαν οι εξεταζόμενοι οργανισμοί, η κατανόηση του τρόπου ζωής τους αλλά και τους τρόπους που αυτοί οι οργανισμοί αλληλεπιδρούσαν με το περιβάλλον. Η παλαιοοικολογία χωρίζεται στην παλαιοαυτοοικολογία και την παλαιοσυνοικολογία. Η παλαιοαυτοοικολογία ασχολείται με τον τρόπο ζωής των οργανισμών και τις σχέσεις μεταξύ των ατόμων και του περιβάλλοντος, και η παλαιοσυνοικολογία επικεντρώνεται στην μελέτη των απολιθωμένων κοινοτήτων. Οι αρχές πάνω στις οποίες βασίζεται η παλαιοοικολογία είναι ότι κάθε οργανισμός είναι προσαρμοσμένος να ζει σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον και με ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής. Επίσης κάθε οργανισμός εξαρτάται έμμεσα ή άμεσα από τα περισσότερα ή όλα τα μέλη της κοινωνίας στην οποία ζει και τέλος, κάθε οργανισμός εξαρτάται από τους περιορισμούς του περιβάλλοντος στο οποίο έχει προσαρμοστεί και ζει. Έτσι συμπεραίνουμε ότι για μια περιβαλλοντικήπαλαιοοικολογική αναπαράσταση πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας κάποιες παραμέτρους, οι οποίες είναι πρώτον ένα καλά τεκμηριωμένο στρωματογραφικό πλαίσιο, το οποίο παρέχει το χώρο και το χρόνο για συγκρίσεις των απολιθωμάτων, δεύτερον μια καλή συστηματική ταξινόμηση που είναι τα βασικά στοιχειά της παλαιοοικολογίας, και τρίτον ένα κατανοητό οικολογικό πλαίσιο, δηλαδή η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι ζωντανοί οργανισμοί λειτουργούν εντός του οικοσυστήματος τους, πως η μορφολογία και η φυσιολογία τους 2

5 προσαρμόζεται στις συνθήκες της ζωής τους, και τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. 1.3 Λιμνοθάλασσες Ως λιμνοθάλασσες ορίζονται οι αβαθείς υδάτινες περιοχές με υφάλμυρα νερά, που διαχωρίζονται από την θάλασσα με αμμονησίδες και η επικοινωνία με το θαλάσσιο νερό γίνεται μέσω διόδων που υπάρχουν μεταξύ των νησίδων αυτών (Ardizzone et al.,1988). Αποτελούν μια μεταβατική ζώνη ανάμιξης γλυκών και θαλασσινών υδάτων και για αυτό χαρακτηρίζονται ως μεταβατικά ύδατα. Οι παράκτιες λιμνοθάλασσες είναι ιδιαίτερα σύνθετα περιβάλλοντα στα οποία η μετάβαση μεταξύ θαλάσσιων και ηπειρωτικών υδάτων είναι σταδιακή. Χαρακτηρίζονται από μεγάλες διακυμάνσεις στις χημικές και φυσικές παραμέτρους τους και αυτό οφείλεται σε παράγοντες όπως η απόσταση από τη θάλασσα, το βάθος του νερού, η φύση των ιζημάτων, η βιοποικιλότητα της λιμνοθάλασσας, ρεύματα, ποσοστό εξατμιζόμενου νερού κ.α. (Friedman 2011) Οι λιμνοθάλασσες αποτελούν δυναμικά οικοσυστήματα εφόσον παρατηρούνται υψηλοί ρυθμοί παραγωγής οργανικής ύλης και τόσο από οικολογική όσο και από φυσική άποψη συνιστούν ιδιαίτερους βιότοπους, διαφοροποιημένους από τους αντίστοιχους των θαλασσών και των δέλτα των ποταμών. Είναι αβαθή υδάτινα σώματα της παράκτιας ζώνης στο όριο μεταξύ χερσαίων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων (Kjerfve, 1994) και βρίσκονται διάσπαρτες σε όλη τη γη αποτελώντας το 13 % της παγκόσμιας ακτογραμμής. Η δημιουργία αμμονησίδων σε μια παράκτια περιοχή είναι αποτέλεσμα συνδιασμένης δράσης και προϋποθέτει κυρίως την ύπαρξη αμμώδων ακτών χαμηλού αναγλύφου, την εκβολή ποταμού ή χειμάρρου και την κατάλληλη δράση παράκτιων ρευμάτων και παλίρροιας (Lassere,1979). Τα μεταφερόμενα από τους ποταμούς υλικά λόγω των παράκτιων ρευμάτων αποτίθενται στον πυθμένα της θάλασσας στην περιοχή των εκβολών του ποταμού και σχηματίζουν νησίδες παράλληλα στην ακτογραμμή. Ο κυματισμός και τα παράκτια ρεύματα τείνουν να εμποδίσουν την εξάπλωση των αποθέσεων και δημιουργούν ένα φράγμα που απομονώνει τη θάλασσα. Η απομόνωση βέβαια δεν είναι πλήρης εξαιτίας της παλίρροιας και των ρευμάτων, αλλά υπάρχει επικοινωνία με τον ωκεανό και έτσι υπάρχει μόνιμα συνεχής ροή και ανταλλαγή νερού ανάλογα με τις κλιματικές και υδρολογικές συνθήκες. 3

6 Σύμφωνα με τους Nickols και Allen (1981) ανάλογα με τον επικρατέστερο παράγοντα οι λιμνοθάλασσες καλύπτουν όλο το φάσμα των συνδυασμών και μπορούν να χαρακτηριστούν ως: 1. Λιμνοθάλασσες εκβολής (κυρίαρχη δράση του ποταμού και των παράκτιων ρευμάτων) (estuarine-lagoons) 2. Ανοιχτές λιμνοθάλασσες (κυρίαρχη δράση των παράκτιων ρευμάτων, της παλίρροιας και των κυμάτων) (open lagoons) 3. Μερικώς κλειστές λιμνοθάλασσες, όπου έχει ολοκληρωθεί σχεδόν ο σχηματισμός νησίδας διαχωρισμού (κυρίαρχη δράση παράκτιων ρευμάτων και κυματισμού) (party closed lagoons) 4. Κλειστές λιμνοθάλασσες όπου έχει ολοκληρωθεί με έντονη δράση του κυματισμού η απομόνωση από την παρακείμενη θάλασσα. Η επικοινωνία με την θάλασσα είναι τεχνητή ή εποχιακή (closed lagoons) Η αλατότητα όπως και η θερμοκρασία των υδάτων μιας λιμνοθάλασσας μπορούν να παρουσιάζουν μεγάλες διακυμάνσεις οι οποίες μπορεί να οφείλονται σε παράγοντες όπως το ποσοστό ρέοντων γλυκών υδάτων, και η θερμοκρασία του αέρα μαζί με τις υδραυλικές ανταλλαγές αντίστοιχα. Ο βασικότερος παράγοντας στην επιβίωση και την αύξηση του αριθμού των οργανισμών σε μια λιμνοθάλασσα είναι το δεσμευμένο οξυγόνο το οποίο προέρχεται μέσω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης. Οι λιμνοθάλασσες χαρακτηρίζονται ως προστατευόμενες περιοχές καθώς μέσω της ανθρωπογενής παρέμβασης η οικολογική ισορροπία αυτών τείνει να καταστραφεί. Οι κυριότερες πηγές μόλυνσης είναι αστικά και βιομηχανικά απόβλητα, λιπάσματα και φυτοφάρμακα από κοντινές γεωργικές εκτάσεις, αποξήρανση λόγω της μεταφοράς τεράστιων ποσοτήτων φερτών υλικών κ.α. Στην Ελλάδα υπάρχουν 60 λιμνοθάλασσες που καλύπτουν μια έκταση περίπου στρεμμάτων στις οποίες δραστηριοποιούνται 72 αλιευτικές, κυρίως συνεταιριστικές, επιχειρήσεις εκμετάλλευσης. Η μέση παραγωγική απόδοση των ελληνικών λιμνοθαλασσών εκτιμάται σε 10 και 7 kg/στρ (Dimitriou & Rogdakis, 1994), σε αντίθεση με την παραγωγικότητα άλλων μεσογειακών λιμνοθαλασσών που προσεγγίζει αποδόσεις μέχρι 40 kg/στρ. Η μεγαλύτερη λιμνοθάλασσα της Ελλάδας είναι του Μεσολογγίου (100 km2). 4

7 Εικόνα 1. Οι κυριότερες λιμνοθάλασσες και τα εμβολικά συστήματα της Ελλάδας (Νicolaidou et al ). 1.4 Ολόκαινο Στα 10 ka οριοθετείται η έναρξη του Ολοκαίνου, κατά τη διάρκεια του οποίου, οι κλιματικές συνθήκες είναι θερμές και παρόμοιες με τις σημερινές. Η συνεχής ανύψωση της θάλασσας (η οποία ξεκίνησε πριν από 14 ka) είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της έκτασης της χέρσου. Στον ελλαδικό χώρο η Ύδρα διαχωρίστηκε από την Πελοπόννησο σχεδόν αμέσως και ακολούθησαν οι Σπέτσες και η Δοκός περίπου στα 9 ka. Η έκταση των παράκτιων πεδιάδων, που είχαν αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια της τελευταίας παγετώδους περιόδου, μειώθηκε κατά το ήμισυ. Μετά από 8ka η έκταση της χέρσου σχεδόν σταθεροποιήθηκε και η γεωγραφία της Ελλάδας διαμορφώθηκε στη σημερινή της μορφή. Τα GCMs δείχνουν ότι η θερμοκρασιακή διαφορά μεταξύ χειμώνα και καλοκαιριού στα αρχικά στάδια του Ολοκαίνου άγγιζε 5

8 μέγιστες τιμές, καθώς η χειμερινή ηλιακή ακτινοβολία ήταν περίπου 8% λιγότερη από τη σημερινή, ενώ η θερινή 8% υψηλότερη. Η έντονη εποχικότητα της θερμοκρασίας είναι πολύ πιο εμφανής στη χέρσο παρά στη θάλασσα λόγω της μικρότερης θερμοχωριτικότητας της χέρσου σε σχέση με την αντίστοιχη της θάλασσας. Τα χαμηλά βαρομετρικά που αναπτύχθηκαν πάνω στη θερμή επιφάνεια της Μ. Ασίας, την περίοδο αυτή, προκάλεσαν έντονους θερινούς μουσσώνες και βροχοπτώσεις σε μια μεγάλη έκταση από την Αν. Αφρική έως και την Κεντρική και Αν. Ασία..Μετά τα 9ka οι θερμοκρασίες μεταξύ των εποχών εξομαλύνονται, καθώς οι θέσεις Γη-Ηλίου τείνουν στη σημερινή θέση. Στα παλυνολογικά δεδομένα της ευρύτερης περιοχής της Μεσογείου, η καλυτέρευση του κλίματος, η οποία σηματοδοτείται με τη μείωση της στεπικής βλάστησης και την αύξηση των Quercus, χρονολογικά κυμαίνεται από 9,5 έως 12ka. Ανοιχτή δασώδη βλάστηση από Quercus, Ostrya, Tilia, Ulmus, Alnus, Corylus και Carpinus αρχίζει να καλύπτει μεγάλες εκτάσεις, όπως αναγνωρίζεται σε περιοχές της Ηπείρου και της Μακεδονίας. Επιπλέον την καλυτέρευση του κλίματος, μετά τα 10ka σηματοδοτεί η εμφάνιση και η σχεδόν μόνιμη παρουσία των Μεσογειακών ειδών βλάστησης Olea, Pistacia και Phyllirea. Η εμφάνιση των Μεσογειακών αυτών ειδών υποδηλώνει ήπιους, βροχερούς χειμώνες, χωρίς την παρουσία πάγου στις ορεινές περιοχές και καλοκαιρινές ξηρασίες. Στα θαλασσινά ιζήματα η υψηλή επιφανειακή θαλάσσια θερμοκρασία του Ολοκαίνου εντοπίζεται σε όλο τον ευρύτερο χώρο της Αν. Μεσογείου με τις χαμηλές έως αρνητικές τιμές δ18ο και την επικράτηση της θερμής πλαγκτονικής μικροπανίδας. Οι κλιματικές αυτές συνθήκες δεν φαίνεται να ήταν σταθερές κατά τη διάρκεια του Ολοκαίνου. Η σημαντικότερη μεταβολή παρατηρείται μεταξύ 9 και 6 ka, όπου οι κλιματικές συνθήκες επέτρεψαν το σχηματισμό του σαπροπηλού S1 (στρώματα πλούσια σε οργανικό υλικό), ενώ επιπλέον μια σειρά ψυχρών γεγονότων σύντομης διάρκειας έχει αρχίσει να εντοπίζεται τα τελευταία χρόνια, κυρίως στα θαλάσσια ιζήματα του Ολοκαίνου. 1.5 Φυσικοχημικές Παράμετροι Οι φυσικοχημικές παράμετροι οι οποίες παίζουν το σημαντικότερο ρόλο στην ποιότητα των υδάτων μιας λιμνοθάλασσας καθώς και στην διαβίωση των οργανισμών που ζουν σε αυτή είναι οι εξής: 6

9 1. Θερμοκρασία υδάτων Η θερμοκρασία των υδάτων μιας λιμνοθάλασσας δεν αποτελεί δείκτη ποιότητας αυτών αλλά παίζει πολύ σημαντικό ρόλο σε ολόκληρη την λειτουργία του οικοσυστήματος. Με την αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων σε ένα λιμνοθαλάσσιο περιβάλλον μπορεί να προκαλέσει την αποξυγόνωση αυτών καθώς σε υψηλές θερμοκρασίες η διαλυτότητα του οξυγόνου μειώνεται, και διάφορες αερόβιες βιολογικές διεργασίες επιταχύνονται. 2. Αλατότητα-Ειδική Αγωγιμότητα Η αλατότητα αποτελεί έναν πολύ καθοριστικό παράγοντα για ολόκληρο το οικοσύστημα μιας λιμνοθάλασσας καθώς οι αυξομειώσεις στα ποσοστά αλατότητας επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τις φυτοκοινωνίες αλλά και τους άλλους οργανισμούς που υπάρχουν σε αυτή. Εξαρτάται από το ποσοστό γλυκού νερού που προσφέρεται από ποτάμια και άλλα επιφανειακά νερά και από το ποσοστό επίδρασης του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Τα όρια επιτρεπτής αλατότητας σε μια λιμνοθάλασσα κυμαίνονται από 5 μέχρι 20 και η αύξηση ή μείωση των ορίων αυτών μπορεί να φέρει καταστροφικά αποτελέσματα σε ένα λιμνοθαλάσσιο περιβάλλον. 3. Διαλυμένο Οξυγόνο Το ποσοστό του διαλυμένου οξυγόνου των υδάτων είναι ζωτικής σημασίας για τους οργανισμούς μιας λιμνοθάλασσας καθώς η μείωση αυτού μπορεί να προκαλέσει μαζικούς θανάτους των οργανισμών. Πηγή του διαλυμένου αυτού οξυγόνου είναι μέσω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης η οποία πραγματοποιείται από άλγες κυανοβακτήρια κ.α, καθώς και από την ανάμειξης των επιφανειακών νερών με τον ατμοσφαιρικό αέρα. Φυσιολογική τιμή του διαλυμένου οξυγόνου σε ένα λιμνοθαλάσσιο περιβάλλον είναι περίπου στα 7mg/L. Η μείωση αυτού του ποσοστού μπορεί να οφείλεται σε παράγοντες όπως η μόλυνση των υδάτων με γεωργικά απορρίμματα όπως νιτρικά και φωσφορικά λιπάσματα, η αύξηση της θερμοκρασίας κ.α. Ένας από τους πιο συνηθισμένους λόγους που προκαλεί ανοξικές συνθήκες σε ένα λιμνοθαλάσσιο περιβάλλον είναι η δυστροφική κρίση η οποία συμβαίνει όταν υπάρχει υπερβολική συσσώρευση οργανικής ύλης. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να αυξάνεται η δραστηριότητα των βακτηριδιακών ετεροτροφικών δραστηριοτήτων και έτσι να έχουμε μια δραματική κατανάλωση του διαλυμένου οξυγόνου. Η μείωση ή απουσία καμιά φορά του οξυγόνου προκαλεί την αναγωγή θειικών 7

10 αλάτων. Έτσι προκαλείται συσσώρευση υδρόθειου που έχει σαν αποτέλεσμα την μεγάλη αύξηση της θνησιμότητας των μικροπανιδικών ειδών συμπεριλαμβανομένου και των οστρακοειδών υδατοκαλλιέργειας. Εικόνα 2. Λίμνη στην Αιόβα μετά από δυστροφική κρίση (πηγή Google) Ανάλογα με τα ποσοστά του διαλυμένου οξυγόνου των υδάτων ο Pietsch,1982 έκανε τον εξής διαχωρισμό: Άκρως φτωχά χαρακτηρίζονται τα νερά των οποίων η περιεκτικότητα σε οξυγόνο είναι μικρότερη του 1mg/L Φτωχά χαρακτηρίζονται τα νερά των οποίων η περιεκτικότητα σε οξυγόνο είναι από 1 mg/l εώς 2,5 mg/l Σχεδόν πλούσια χαρακτηρίζονται τα νερά των οποίων η περιεκτικότητα σε οξυγόνο είναι από 2,6 mg/l εώς 6 mg/l Πλούσια χαρακτηρίζονται τα νερά των οποίων η περιεκτικότητα σε οξυγόνο είναι από 6,1 mg/l εώς 10 mg/l Πολύ πλούσια χαρακτηρίζονται τα νερά των οποίων η περιεκτικότητα σε οξυγόνο είναι μεγαλύτερη από 10 mg/l 4. ph Το ph αντιπροσωπεύει στην πραγματικότητα την συγκέντρωση των κατιόντων Η+ και οι διακυμάνσεις του έχουν έμμεσες επιπτώσεις στους λιμνοθαλάσσιους οργανισμούς. Εξαρτάται από την συγκέντρωση των αλάτων που βρίσκονται σε ιοντική μορφή, τα οποία μεταφέρονται από τους χείμαρρους, της θερμοκρασίας και άλλων βιολογικών 8

11 διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στην λιμνοθάλασσα. Απότομες και καταστροφικές αλλαγές στην τιμή του ph σε μια λιμνοθάλασσα μπορεί να πραγματοποιηθούν μέσω ανθρωπίνων δραστηριοτήτων όπως είναι η αποχέτευση λυμάτων, οι χημικές εκχύσεις κ.α. Τιμές ph μικρότερες από 5 ή μεγαλύτερες από 9 μπορεί να προκαλέσουν μείωση στην ποικιλομορφία και στην ανάπτυξη των οργανισμών αλλά ακόμα και πλήρη εξάλειψη της λιμνοθαλάσσιας ζωής καθώς για παράδειγμα τα περισσότερα είδη ψαριών δεν μπορούν να επιβιώσουν για τιμές χαμηλότερες του 4. Όπως αναφέρθηκε, το ph επηρεάζεται άμεσα από την ανθρώπινη δραστηριότητα για αυτό και μέσω της μέτρησης του ph μπορεί να υπολογιστεί η τοξικότητα, δηλαδή τα ποσοστά όξινων και αλκαλικών αποβλήτων στο υδάτινο οικοσύστημα. 5. Θολότητα Η θολότητα είναι μια παράμετρος η οποία καθορίζει το ποσοστό διέλευσης του ηλιακού φωτός και επηρεάζει τον κύκλο ζωής των αυτότροφων οργανισμών. Μπορεί να προκαλείται από φυσικά αίτια όπως είναι η διάβρωση πετρωμάτων, η αποσύνθεση αλλά και η ανάπτυξη υδρόβιων οργανισμών αλλά να προκαλείται και από ανθρώπινη δραστηριότητα. Αυτή μπορεί να είναι η εισροή λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων στην λιμνοθάλασσα τα οποία περιέχουν κολλοειδή και λεπτόκοκκα στερεά που καθιζάνουν δύσκολα στον πυθμένα. Με αυτούς τους τρόπους μπορούμε να έχουμε αύξηση της θολότητας της υδάτινης στήλης και σαν αποτέλεσμα να έχουμε και την ελάττωση της συγκέντρωσης αυτότροφων οργανισμών και την αύξηση των ετερότροφων. 2. ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 2.1 Γεωγραφική Θέση Η λιμνοθάλασσα Πρόκοπος βρίσκεται βορειοδυτικά της Πελοποννήσου και πιο συγκεκριμένα στο Δάσος της Στροφυλιάς μαζί με τη λιμνοθάλασσα του Πάπα (Αράξου), τη λίμνη-έλος Λάμια, τη λιμνοθάλασσα Κοτυχίου. Ανήκει στο νομό Αχαΐας και μαζί με τις υπόλοιπες λιμνοθάλασσες καθώς και τα Μαύρα βουνά προστατεύεται από την συνθήκη Ράμσαρ. Βόρεια της λιμνοθάλασσας βρίσκεται ο ορεινός όγκος Μαύρα βουνά και βορειότερα η λιμνοθάλασσα Άραξος ή Πάπα ή Καλόγρια. Νότια της λιμνοθάλασσας συναντάμε το έλος της Λάμιας και τον οικισμό Μετόχι, και στα ανατολικά τον οικισμό του Άραξου και το 9

12 αεροδρόμιο της Πολεμικής αεροπορίας. Στα δυτικά υπάρχει το δασικό οικοσύστημα της Κουκουναριάς και οι αμμοθίνες που χωρίζουν την λιμνοθάλασσα από το Ιόνιο πέλαγος. Εικόνα 3. Γεωγραφική θέση περιοχής μελέτης 2.2 Γεωλογία Περιοχής Γεωμορφολογία και Ιζηματολογία Η περιοχή χαρακτηρίζεται με ένα σχετικά επίπεδο ανάγλυφο με μόνες εξαιρέσεις τα Μαύρα βουνά (240 μ.) του ακρωτηρίου Άραξος και 10

13 τον λόφο το του ακρωτηρίου Κουνουπελίου (47 μ.).αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος που συντέλεσε στην δημιουργία των προαναφερθέντων υγροτοπικών εκτάσεων. Στην περιοχή εμφανίζονται πέντε διαφορετικοί γεωμορφολογικοί σχηματισμοί οι οποίοι είναι οι εξής: 1. Ένα σύνολο λιμνοθαλασσών, ελωδών εκτάσεων και στραγγιστικών διωρύγων διάταξη Β-Ν και παράλληλα προς το θαλάσσιο μέτωπο με κατά κύριο λόγο αβαθή ύδατα και μεταβαλλόμενα όρια υδάτινης επιφάνειας. 2. Το δάσος Στροφυλιάς, με διάταξη Β-Ν και παράλληλα πρις το θαλάσσιο μέτωπο του Κυλλήνιου κόλπου, από το οποίο χωρίζεται με παραλιακές αμμώδεις εκτάσεις και αμμοθίνες. 3. Καλλιεργούμενες εκτάσεις, ως επί το πλείστον αρδευόμενες (70 %), που περικλείουν προς τα ανατολάς τις πιο πάνω περιγραφόμενες ζώνες. 4. Διάσπαρτοι κοινοτικοί και ιδιωτικοί βοσκότοποι 5. Οικισμοί Η ανάπτυξη της μορφής του τοπογραφικού ανάγλυφου οφείλεται στη γεωλογική σύσταση και τεκτονική δομή της περιοχής της μελέτης, η οποία, με υψόμετρα από 0 έως 300 μέτρα περίπου αποτελείται από εδαφικές εκτάσεις με πεδινή, λοφώδη και ημιορεινή μορφολογία. Γενικά επικρατεί το πεδινό τοπογραφικό ανάγλυφο, που οφείλεται στη μεγάλη διάδοση των Τεταρτογενών και Νεογενών αποθέσεων, σε αντίθεση με τις λοφοειδείς και ημιορεινές εκτάσεις όπου αναπτύσσονται είτε ασβεστολιθικά πετρώματα, είτε σχηματισμοί του φλύσχη. Η πεδινή μορφολογία με πολύ μικρές εδαφικές κλίσεις προς όλες τις (κατευθύνσεις, αρχίζει από τις ακτές που βρέχονται από το Ιόνιο πέλαγος, περιλαμβάνει όλους τους υγροβιότοπους και το δάσος της Στροφυλιάς και φθάνει έως τις δυτικές παρυφές των προβουνών Μόβρη και Σκόλι. Χαρακτηριστικό φαινόμενο της πεδινής περιοχής είναι και η ανάπτυξη παραθαλάσσιων αμμοθινών κυμαινόμενου ύψους από 2 έως τοπικά 10 μέτρων περίπου και πλάτους πλέον των 500 μέτρων, οι οποίες έχουν διεύθυνση από βορρά προς νότο και σχηματίστηκαν με τη βοήθεια του ανέμου (ισχυροί δυτικοί άνεμοι). Έτσι οι αποτελούμενες από άμμους δυτικές ακτές της περιοχής επεκτείνονται σχεδόν σε όλο το μήκος της ακτής, είναι γενικά χαμηλές και δεν σχηματίζουν κολπώσεις. Οι ασβεστολιθικοί λόφοι των Μαύρων βουνών και Κουνουπελίου δεν ακολουθούν την προηγούμενη μορφολογική διαμόρφωση και σχηματίζουν απόκρημνες βραχώδεις ακτές. 11

14 Η περιοχή που μελέτης παρουσιάζει ένα μέσης πυκνότητας υδρογραφικό δίκτυο, δενδρικής ανάπτυξης, με αβαθή υδατορεύματα και με κύριους αποδέκτες τους κεντρικούς χείμαρρους Λαρισσό, Βέργα, Καπελεταίικο, Μαζαίικο και Τρικοκκιά, οι οποίοι με γενική διεύθυνση Α - Δ συντελούν στην αποστράγγιση της περιοχής. Οι κλάδοι των χειμάρρων αυτών ξεκινούν κυρίως από την ορεινή ζώνη, ανατολικότερα της περιοχής, στη συνέχεια με δυτική πάντα κατεύθυνση διασχίζουν τις χαμηλότερες ζώνες με νεογενείς εναποθέσεις και τέλος καταλήγουν είτε στη θάλασσα, είτε στις λίμνες Κοτυχίου, Προκόπου και Καλογριάς, περνώντας από τις πεδινές εκτάσεις με Τεταρτογενείς προσχώσεις Τεκτονική Η ευρύτερη περιοχή στην οποία ανήκει και η λιμνοθάλασσα Πρόκοπος ανήκει στην εσωτερική Ιόνια ζώνη πλξσίον της ζώνης Γαβρόβου. Έχουμε ρήγματα ΝΔ-ΒΑ και ΒΔ-ΝΑ διεύθυνσης τα οποία είναι σχεδόν παράλληλα και αλληλοτεμνόμενα. Οι Τερτατογενείς σχηματισμοί εμφανίζουν μικρές κλίσεις (10-15 ) προς Δυτικά, ενώ οι ασβεστόλιθοι που καλύπτουν το βόρειο κυρίως τμήμα της περιοχής, παρουσιάζουν γενικά κλίσεις Α-ΝΑ (20-25 ). Οι λεκάνες απόθεσης και πτύχωσης των γεωλογικών σχηματισμών μέσα στις οποίες ανήκει και η περιοχή μελέτης δημιουργήθηκαν από την σύγκρουση της Αφρικανικής λιθοσφαιρικής πλάκας με την Ευρασιατική λιθοσφαιρική πλάκα στο περιθώριο του Ελληνικού χώρου. Η νεοτεκτονική της ευρύτερης περιοχής μελέτης χαρακτηρίζεται από τρεις κύριες ομάδες ρηγμάτων, ανάλογα με την διεύθυνση ρηγμάτωσης, οι οποίες ξεκίνησαν να διαμορφώνονται κατά το Ανώτερο Μειόκαινο-Κατώτερο Πλειόκαινο οπότε και η αρχή ανύψωσης των ορέων Λάπιθα στα νότια της περιοχής (Hageman 1977).Αυτές είναι οι ακόλουθες: 1. Στις θέσεις Επιτάλειο, Αλφειούσα, Φλόκας, Πράσινο και Πανόπουλο παρουσιάζονται ρήγματα διεύθυνσης ΒΔ-ΝΑ. 2. Στις θέσεις Αλφειούσα, Βαρβάσαινα και Κολίριο εμφανίζονται ρήγματα Α-Δ/κής διεύθυνσης 3. Στις θέσεις Βούναργο και Αγ. Ιωάννης παρατηρούνται επίσης ρήγματα διεύθυνσης ΒΑ-ΝΔ. Οι τρεις παραπάνω κατηγορίες ρηγμάτων συνυπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή μελέτης και σύμφωνα με διάφορους ερευνητές τα ρήγματα είναι ενεργά, δηλαδή λειτουργούν μέχρι και σήμερα και 12

15 δύναται να δώσουν σεισμούς (Koukouvelas et al. 1996, Melis et al. 1996). 2.3 Χαρακτηριστικά Λιμνοθάλασσας Έκταση-Υπολεκάνες Η έκταση της λιμνοθάλασσας είναι 1500 στρέμματα αν και παρουσιάζει μεγάλες εποχιακές διακυμάνσεις (Ασημακόπουλος κ.α 1996). Το μεγαλύτερο μέρος της λιμνοθάλασσας έχει βάθος μέχρι 30 cm και η έκτασή της καλύπτεται κατά κύριο λόγο από καλαμώνες. Το κεντρικό τμήμα της λιμνοθάλασσας περιέχει τον κύριο όγκο των υδάτων και μπορεί να χωριστεί σε τρία άνισα τμήματα τα οποία επικοινωνούν μεταξύ τους με πλατιούς διαύλους. Τα τρία αυτά τμήματα είναι στην πραγματικότητα τρεις λεκάνες οι οποίες πιο συγκεκριμένα είναι: 1.Οι Παλάδες με έκταση 12 ha. Η λεκάνη αυτή ενώνεται με το κανάλι που συνδέει την λιμνοθάλασσα με το Ιόνιο και το κανάλι αυτό αποτελεί την δίαυλο από όπου εισέρχεται και εξέρχεται νερό στην 2.λιμνοθάλασσα ανάλογα με τις υδρολογικές συνθήκες.η Χειροβολιά με έκταση 20 ha χαρακτηρίζεται με το μεγαλύτερο βάθος από όλες τις λεκάνες. 3.Η Μικρολίμνη είναι η μικρότερη λεκάνη σε έκταση και χαρακτηρίζεται από πολύ μικρό βάθος, ενώ για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα του έτους δεν έχει καθόλου νερό Εισροές Η λιμνοθάλασσα του Προκόπου δέχεται θαλασσινό νερό μέσω του καναλιού που την ενώνει με το Ιόνιο πέλαγος, όπως αναφέρθηκε και πριν, αλλά δέχεται και ποσότητες γλυκών νερών από την ανατολική και νότια πλευρά της. Σε εκείνα τα σημεία εκβάλλουν ο ποταμός Λαρισσός και ο παραπόταμος Φούσιας, οι οποίοι αποχετεύουν τα επιφανειακά νερά καθώς και αυτά των αρδευτικών-στραγγιστικών έργων των χαμηλών περιοχών του αρδευτικού έργου του ποταμού Πηνειού (Ασημακόπουλος κ.α. 1996) Υπόστρωμα Ο πυθμένας της λιμνοθάλασσας Πρόκοπος αποτελείται από σχετικώς χαλαρά αργιλικά ιζήματα τα οποία περιέχουν κοχύλια μέχρι και σε βάθος 90 cm, το οποίο δείχνει ότι αποτελούν χαλαρές θαλάσσιες αποθέσεις (Ασημακόπουλος κ.α. 1996). Η περιεκτικότητα των εδαφών σε οργανική ουσία κυμαίνεται μεταξύ 11,67% και 14,25% ενώ ο βαθμός 13

16 αλκαλίωσης των εδαφών κυμαίνεται μεταξύ 20% και 33%. Η περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο ανέρχεται σε 20% έως 54% που πιθανόν να προέρχεται από τη θάλασσα και από τη διάβρωση ασβεστολιθικών σχηματισμών των Μαύρων βουνών που υψώνονται στο βόρειο άκρο της λιμνοθάλασσας. Γενικά το υπόστρωμα του πυθμένα της λιμνοθάλασσας είναι βαριάς μηχανικής σύστασης (κλάσμα αργίλου 46%-79%) με εδάφη μέτρια έως ισχυρά αλατουχοαλκαλιωμένα, μέτριας αλκαλικής αντίδρασης, επαρκώς εφοδιασμένα με ανθρακικό ασβέστιο (μάργες στην περιοχή Προκόπου), υψηλής υδατοϊκανότητας και ικανότητας προσροφήσεως κατιόντων (Ασημακόπουλος κ.α. 1996) Ανθρωπογενείς Παράγοντες Καταπόνησης Στην περιοχή μελέτης, οι ανθρωπογενείς παράγοντες που παίζουν σημαντικότερο ρόλο στην περιβαλλοντική πίεση και καταπόνηση της λιμνοθάλασσας, είναι αναφορικά οι εξής: 1.Εντατικές γεωργικές καλλιέργειες 2.Λαθροθηρία μεταναστευτικών πουλιών 3.Εντατική ιχθυοκαλλιέργεια 4.Κτηνοτροφία 5.Μη ύπαρξη χώρου υγειονομικής ταφής απορριμμάτων 6.Εξορυκτικές δραστηριότητες στο τμήμα των Μαύρων βουνών 7.Τουρισμός ιδιαίτερα την περίοδο του καλοκαιριού Ιζηματολογία Λιμνοθάλασσας Οι ιζηματολογικές αναλύσεις για την λιμνοθάλασσα Πρόκοπος έγιναν από τον μεταπτυχιακό φοιτητή Δημήτριο Χ. Κατσαρό του τμήματος Γεωλογίας Πατρών στα πλαίσια της μεταπτυχιακής εργασίας του και τα αποτελέσματα (εικόνα 4) μας βοηθούν να κατανοήσουμε την διαδικασία της ιζηματογένεσης στην υπό μελέτη λιμνοθάλασσα. Η κοκκομετρική ανάλυση των δειγμάτων πραγματοποιήθηκε με την μέθοδο του ξηρού κοσκινίσματος για τις κοκκομετρικές κλάσεις των ψηφφιτών και των άμμων, και με την συσκευή Mastersizer 2000 Hydro για τα κλάσματα του πηλού και της αργίλου. 14

17 Εικόνα 4. Αποτελέσμτα κοκκομετρικής ανάλυσης των δειγμάτων με τα ποσοστά της κάθε κλάσης,τις στατιστικές παραμέτρους, τα ποσοστά οργανικού άνθρακα και το χρώμα των δειγμάτων (από Δημήτριος Χ. Κατσαρός 2013) Εικόνα 5. Διάγραμα ταξινόμης αναλυθέντων δειγμάτων κατά Folk (από Δημήτριος Χ. Κατσαρός 2013) 15

18 Τα αποτελέσματα των αναλύσεων έδειξαν ότι η λιμνοθάλασσα αποτελείται από πηλό, αμμώδη πηλό και πηλούχο άμμο. Ο κύριος λιθολογικός τύπος παρουσιάζει δυο κυρίαρχα χαρακτηριστικά, του αμμώδη πηλού σε ποσοστό 46% των δειγμάτων και της πηλούχου άμμου σε 38% των δειγμάτων, ενώ σε ποσοστό 15% εμφανίζεται ο λιθολογικός τύπος του πηλού. Η εμφάνιση και η έντονη παρουσία του πηλού δεν απαντά στις υπόλοιπες λιμνοθάλασσες της δυτικής Πελοποννήσου (Bouzos D.,Kontopoulos N.,1998,Avramidis, et al 2008) Η ανάλυση που πραγματοποιήθηκε για το ποσοστό του οργανικού άνθρακα έδωσε αποτελέσματα από 0,00 μέχρι 9,49% με μέση τιμή 8,64% για τον Ολικό Οργανικό Άνθρακα (TOC) χαρακτηρίζοντας έτσι τα ιζήματα ως πλούσια σε συμμετοχή οργανικού υλικού. Η υψηλή παρουσία οργανικού υλικού σε συνδυασμό με την παρουσία πηλού δημιουργούν άριστες συνθήκες τροφής και ενέργειας το οποίο αιτιολογεί και τον μεγάλο αριθμό μαλακίων στην λιμνοθάλασσα. Αυτή η υψηλή συγκέντρωση μαλακίων καθώς και η οπτική εξέταση κόκκων άμμου με την χρήση στερεοσκοπίου μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως το κλάσμα της άμμου είναι σε μεγάλο ποσοστό βιογενούς προέλευσης.(δημήτριος Χ. Κατσαρός 2013) Παρακάτω παρατίθενται 6 διαγράμματα τα οποία απεικονίζουν την εκατοστιαία αναλογία των 3 κλασμάτων (Clay, Silt, Sand) για τον κάθε πυρήνα ξεχωριστά. ΠΥΡΗΝΑΣ m 0.20 m 0.32 m Clay Silt Sand 0.46 m 0% 20% 40% 60% 80% 100% 16

19 ΠΥΡΗΝΑΣ 2 0,00 m 0,20 m Clay Silt Series 3 0,35 m 0% 20% 40% 60% 80% 100% ΠΥΡΗΝΑΣ 3 0,00 m 0,15 m 0,30 m Series 1 Series 2 Series 3 0,40 m 0% 20% 40% 60% 80% 100% 17

20 ΠΥΡΗΝΑΣ 4 0,00 m 0,15 m 0,30 m 0,45 m Clay Silt Sand 0,55 m 0,70 m 0% 20% 40% 60% 80% 100% ΠΥΡΗΝΑΣ 5 0,00 m 0,12 m 0,27 m 0,38 m Clay Silt Sand 0,47 m 0,55 m 0% 20% 40% 60% 80% 100% 18

21 ΠΥΡΗΝΑΣ 6 0,16 m 0,21 m Clay Silt Sand 0,32 m 0% 20% 40% 60% 80% 100% 3. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 3.1 Δειγματοληψία Βαρυτικών Πυρήνων Η δειγματοληψία των πυρήνων πραγματοποιήθηκε σε έξι αντιπροσωπευτικές θέσεις των οποίων οι ακριβής συντεταγμένες καταγράφηκαν με τη χρήση του συστήματος παγκόσμιου προσδιορισμού θέσης (GPS-Global Positioning System). Η επιλογή των θέσεων έγινε με κριτήριο την κάλυψη του μεγαλύτερου μέρους της λιμνοθάλασσας έτσι ώστε να μπορούν να παρατηρηθούν αλλαγές που συμβαίνουν σε κάθε τμήμα της. Οι έξι βαρυτικοί πυρήνες μεταφέρθηκαν στην συνέχεια στο εργαστήριο ιζηματολογίας του πανεπιστημίου Πατρών μέσα σε πολυεστερικούς σωλήνες για την περαιτέρω ανάλυση τους. Πίνακας 1. Γεωγραφικές συντεταγμένες δειγματοληψίας 19

22 Εικόνα 6. Ακριβείς θέσεις πυρηνοληψίας (τροποποίηση από Google Earth) Πριν ακολουθήσει η ανάλυση των 6 βαρυτικών πυρήνων τραβήχτηκαν φωτογραφίες αυτών και μελετήθηκαν-καταγράφηκαν μακροσκοπικά χαρακτηριστικά. Εικόνα 7. Βαρυτικός πυρήνας 1 20

23 Εικόνα 8. Βαρυτικός πυρήνας 2 Εικόνα 9. Βαρυτικός πυρήνας 3 Εικόνα 10. Βαρυτικός πυρήνας 4 Εικόνα 11. Βαρυτικός πυρήνας 5 Εικόνα 12. Βαρυτικός πυρήνας 6 21

24 3.2 Βήματα/Προετοιμασία Μικροπαλαιοντολογικής Μελέτης Η μικροπαλαιοντολογική μελέτη των βαρυτικών πυρήνων, πραγματοποιήθηκε στο εργαστήριο Στρωματογραφίας- Παλαιοντολογίας του Τμήματος Γεωλογίας, και ακολουθήθηκαν τα εξής βήματα: 1.Μέτρηση του συνολικού μήκους του κάθε πυρήνα και καταγραφή αυτού (Πίνακας 2). 2.Μακροσκοπική μελέτη των πυρήνων και καταγραφή ομοιοτήτων και διαφορών. Συγκεκριμένα παρατηρήθηκε ότι οι πυρήνες Π1, Π2 και Π6 φαίνεται να έχουν αρκετές ομοιότητες και το αντίστοιχο και οι πυρήνες Π3, Π4 και Π5. 3.Λήψη δειγμάτων από τους βαρυτικούς πυρήνες ανά 5cm. 4.Ζύγιση του κάθε δείγματος και καταγραφή (Πίνακας 3). 5.Τοποθέτηση των δειγμάτων σε πλαστικά αεροστεγή σακουλάκια στα οποία καταγράφονται οι πληροφορίες του κάθε δείγματος (Βάρος, βάθος). 6.Τοποθέτηση του κάθε δείγματος σε ξεχωριστό δοχείο με νερό για 12 με 24 ώρες για διάλυση του ιζήματος και πιο εύκολο διαχωρισμό των απολιθωμάτων.(όπου ήταν επιτρεπτό έγινε επιτάχυνση της διαδικασίας του διαχωρισμού με χρήση γυάλινης ράβδου) 7.Χρήση των κόσκινων Φ1 (500μμ) και Φ4 (62.5 μμ) για περαιτέρω διαχωρισμό των απολιθωμάτων από το ίζημα καθώς και διαχωρισμός των μάκρο από τα μίκρο απολιθώματα (εικόνες 13,14,15). 8.Τοποθέτηση του εναπομείναντος δείγματος (δηλαδή τα απολιθώματα) σε γυάλινα δοχεία ξεχωριστά για το κάθε μέγεθος (Φ1 και Φ4). 9.Θέρμανση των δειγμάτων για 12 με 24 ώρες σε πυριαντήριο στους 50 C για αποβολή της υγρασίας. 10.Μετά την αποξήρανση των δειγμάτων έγινε τοποθέτηση αυτών σε ειδικά φιαλίδια και ακολούθησε η μελέτη του καθενός ξεχωριστά με την χρήση στερεοσκοπίου Carl Zeiss (εικόνα 16) 11.Από το κάθε δείγμα συλλέχτηκαν 300 απολιθώματα για το κάθε φ ξεχωριστά. Πιο αναλυτικά αδειάζουμε το κάθε δείγμα σε ορθογώνιο μαύρο μεταλικό δισκίο διαγραμισμένο σε τετραγωνάκια 1cm. Εάν έχουμε μεγάλη ποσότητα του δείγματος, κάνουμε τετραμερισμό, δηλαδή σε λευκό χαρτί, το χωρίζουμε συνεχώς σε τέσσερα μέρη μέχρι να προκύψει η επιθυμητή ποσότητα. Η συλλογή των απολιθωμάτων γίνεται με την χρήση ειδικής βελόνας. (εικόνα 17) 22

25 12.Μετά την συλλογή των απολιθωμάτων του κάθε δείγματος έγινε καταγραφή του βάρους του δείγματος του οποίου μελετήθηκε και του δείγματος του οποίου έμεινε. 13.Ταξινόμηση απολιθωμάτων σε είδος, γένος κτλ, καθώς και προσδιορισμός του περιβάλλοντος και των χαρακτηριστικών τους. 14.Ερμήνευση αποτελεσμάτων και κατάληξη σε συμπεράσματα. Πυρήνας 1 50 cm Πυρήνας 2 55 cm Πυρήνας 3 50 cm Πυρήνας 4 70 cm Πυρήνας 5 55 cm Πυρήνας 6 35 cm Πίνακας 2. Μήκος κάθε πυρήνα Πυρήνας 1 Πυρήνας 2 Πυρήνας cm 28,5 gr 5-10 cm 59,5 gr 5-10 cm 31 gr cm 61,5 gr cm 56,3 gr cm 51,2 gr cm 49 gr cm 48 gr cm 12 gr cm 29 gr cm 55 gr cm 56,3 gr cm 47 gr cm 69,7 gr cm 61,7 gr cm 21,8 gr cm 48,5 gr cm 44 gr cm 59 gr cm 56,5 gr cm 82,8 gr cm 63 gr cm 72,5 gr cm 12,4 gr cm 39 gr cm 87 gr cm 95 gr cm Απουσία Δείγματος Πίνακας 3. Βάρος δειγμάτων από πυρήνες

26 Πυρήνας 4 Πυρήνας 5 Πυρήνας cm 50,3 gr 0-5 cm 10,4 gr 0-5 cm 9,1 gr cm Απουσία Δέιγματος 5-10 cm 26,2 gr 5-10 cm 34,4 gr cm 49 gr cm 4 gr cm 44,4 gr cm 55 gr cm 25,6 gr cm 34,3 gr cm 9,8 gr cm 47,2 gr cm 21,5 gr cm 56,7 gr cm 18,4 gr cm 22,1 gr cm 67,3 gr cm 37,7 gr cm 58,9 gr cm 40,6 gr cm 11,6 gr cm 55 gr cm 66,8 gr cm 25,7 gr cm 29 gr cm 59,5 gr cm 45,1 gr cm 55,6 gr Πίνακας 4. Βάρος δειγμάτων από πυρήνες 4-6 Εικόνα 13. Κόσκινο Φ1 (500μμ) 24

27 Εικόνα 14. Κόσκινο Φ4 (62,5 μμ) Εικόνα 15. Τρόπος χρήσης κοσκίνων Φ1 και Φ4 25

28 Εικόνα 16. Στερεοσκόπιο Carl Zeiss Εικόνα 17. Α)Ορθογώνιο μαύρο μεταλλικό δισκίο Β)Θήκη συλλογής απολιθωμάτων Γ)Βελόνα συλλογής απολιθωμάτων Δ)Πλακίδιο συλλογής απολιθωμάτων 26

29 3.3 Γενικά Χαρακτηριστικά Ειδών Οστρακώδη Τα οστρακώδη είναι μικρά υδρόβια Καρκινοειδή με μέσο μέγεθος 0.5-2mm,που κατασκευάζουν θυρίδες από ασβεστίτη και πέραν του ότι αντιπρόσωποί τους απαντώνται ουσιαστικά σε όλα τα υδρόβια περιβάλλοντα, διατηρούνται εύκολα στα ιζήματα ως απολιθώματα. Τα πρώτα οστρακώδη καταγράφονται σε πετρώματα του Ορδοβισίου, δηλαδή η ομάδα αυτή παρουσιάζει συνεχή παρουσία τα τελευταία 500 εκατ. χρόνια. Είναι πιθανό να προέρχονται από θαλάσσια περιβάλλοντα γι αυτό μέχρι σήμερα ο μεγαλύτερος αριθμός των γενών τους απαντάται στο θαλάσσιο χώρο. Έχουν περιγραφεί πάνω απο απολιθωμένα είδη ενώ υπολογίζεται ότι σήμερα υπάρχουν πάνω από είδη εκ των οποίων μόνο τα έχουν περιγραφεί. Ζουν από τις αρχές του Κάμβριου ως σήμερα και έχουν βρεθεί απολιθωμένα σε στρώματα όλων των γεωλογικών περιόδων. Το όστρακο τους φέρει ποικιλία μορφολογικών χαρακτήρων, που δίδει στοιχεία για ταξινομικές και φυλογενετικές μελέτες, καθώς και για ανάλυση της μορφολογίας και λειτουργικότητας τους. Το σώμα και τα άκρα ενός οστρακώδους περικλείονται κυρίως από δυο θυρίδες. Οι θυρίδες προέρχονται από πλευρικές αναδιπλώσεις της επιδερμίδας και η κάθε μια έχει ένα εσωτερικό και ένα εξωτερικό έλασμα. Η επιδερμίδα του εξωτερικού ελάσματος και αυτή του περιφερειακού τμήματος του εσωτερικού ελάσματος εκκρίνουν ασβεστολιθικό υλικό για να σχηματίσουν τις σκληρές ασβεστολιθικές θυρίδες οι οποίες σε πολλά βενθονικά είδη είναι πολύ παχιές και δυνατές. Έτσι οι δυο θυρίδες συνδεδεμένες με ένα ραχιαίο κλείθρο σχηματίζουν το όστρακο Τα οστρακώδη είναι μια πολυπληθής ομάδα μικρών καρκινοειδών (0.3-3 mm), που ζουν σε δίθυρο ασβεστολιθικό όστρακο. Διαβιούν πρακτικά σε όλα τα θαλάσσια περιβάλλοντα από γλυκά ύδατα, θαλάσσια έως υπερύαλα και απαντώνται με αφθονία σε όλα τα πετρώματα του Φανεροζωικού. Είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι τα οστρακώδη αποτελούν χρήσιμους δείκτες περιβαλλοντικών διακυμάνσεων, όπως μεταβολές του ph, της αλατότητας, της θερμοκρασίας κ.α. Οι πλέον σύγχρονες μελέτες ασχολούνται με τη ρύπανση, εστιάζοντας στην επίδραση που έχουν οι εκροές από αγωγούς λυμάτων, τα βιομηχανικά απόβλητα, τα βαρεά μέταλλα κ.α στη σύσταση και κατανομή αυτών των μικροοργανισμών. 27

30 Εικόνα 18. Χαρακτηριστικά οστρακώδους Τρηματοφόρα Είναι οργανισμοί μονοκύτταροι, θαλάσσιοι και μόνο λίγοι αντιπρόσωποί τους ζουν σε υφάλμυρα νερά. Φέρουν εξωτερικά μονοθάλαμο ή πολυθάλαμο κέλυφος. Αυτό γεμίζει με μάζα πρωτοπλάσματος, στο εσωτερικό του οποίου υπάρχει πυρήνας. Το πρωτόπλασμα διακρίνεται σε εξώπλασμα και ενδόπλασμα όπου υπάρχουν τα πεπτικά κενοτόπια. Από το πρωτόπλασμα σχηματίζονται ριζοπόδια, δηλαδή δισχιδή ή αναστομούμενα ψευδοπόδια, τα οποία εξέρχονται από το κέλυφος δια μέσου ενός ή περισσοτέρων στοματικών ανοιγμάτων και οπών του τοιχώματος. Ο πυρήνας γενικά είναι στρογγυλός και αποτελείται από την πυρινική μεμβράνη, τον πυρηνικό χυμό, τα χρωμοσώματα και τους πυρινίσκους που είναι τα σωματίδια που περιέχουν το RΝΑ. Στο κύτταρο υπάρχουν ακόμη τα σωματίδια Golgi, τα μιτοχόνδρια, τα ριβοσώματα και οι φυσαλλίδες. Το πρωτόπλασμα γενικά είναι άχρωμο και περιέχει μικρές ποσότητες χρωστικής οργανικής ουσίας, στοιχεία σιδήρου, καφέ και κόκκινες αποθέσεις λιπαρού υλικού, καφέ στοιχεία εκκρίσεως και πράσινες κηλίδες που οφείλονται στην παρουσία συμβιωτικών Φυκών που ζουν μέσα στο κέλυφος των Τρηματοφόρων. Τα ψευδοπόδια είναι προεκβολές του πρωτοπλάσματος και μάλιστα του εξωπλάσματος και μπορεί να συστέλλονται, να είναι κοκκώδη, ινώδη ή να αναστομώνονται σε δίκτυο. Αυτά χρησιμεύουν: 28

31 1. Στην προσκόλληση του ζώου. 2. Για την πρόσληψη της τροφής, η οποία αποτελείται από φυτικά Ζωοσπόρια, Κωπήποδα, Διάτομα κ.λπ. 3. Για την κίνηση και μετακίνηση του ζώου. 4. Για την κατασκευή του κελύφους. Τα ψευδοπόδια συγκεντρώνονται στην περιοχή, όπου θα σχηματισθεί ο νέος θάλαμος. Προσλαμβάνουν διάφορα θραύσματα ή συμφύρματα από το περιβάλλον και έτσι με την έκκριση συνδετικής ή συγκολλητικής ύλης σχηματίζουν ένα νέο μεγαλύτερο σύμφυρμα, το οποίο βαθμηδόν παίρνει τη μορφή νέων θαλάμων. Τα ψευδοπόδια τότε αποσύρονται και στη θέση τους παραμένει ο νέος θάλαμος. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εκλεκτική ικανότητα, την οποία παρουσιάζουν μερικά είδη Τρηματοφόρων, κατά τη συλλογή συμφυρμάτων ορισμένης συστάσεως, μεγέθους ή χρώματος. Η διατροφή των Τρηματοφόρων γίνεται με τα ψευδοπόδια με τα οποία συλλαμβάνουν την τροφή τους από το εξωτερικό περιβάλλον και την μεταφέρουν μέσα στο ενδόπλασμα στα πεπτικά κενοτόπια με μια κυματοειδή κίνηση. Το κέλυφός τους είναι ενδοσκελετικός σχηματισμός, δηλαδή εκκρίνεται από το ίδιο το ζώο εξ ολοκλήρου ή κατασκευάζεται από εξωγενή υλικά, τα οποία προσλαμβάνει το ζώο με τα ψευδοπόδια και τα οποία με συνδετική ύλη, που εκκρίνεται από το ζώο, συνενώνονται μεταξύ τους. Το πως κατασκευάζεται το κέλυφος από το πρωτόπλασμα δεν είναι απόλυτα γνωστό. Η κατασκευή ορυκτοποίησηαυτού ελέγχεται από μια πρωτεϊνική οργανική ουσία του πρωτοπλάσματος, όπου κατευθύνει την ανάπτυξη μικροσκοπικών κρυσταλλίων ασβεστίου και αραγωνίτη. Πιθανό κλειδί της ορυκτοποίησης του κελύφους είναι η έλξη που ασκείται στο ιόν του ασβεστίου του θαλασσινού νερού από τα αμινοξέα της πρωτεΐνης το ιόν του ασβεστίου έλκει το ανθρακικό κατιόν. Αποτελείται από ένα ή περισσότερους θαλάμους, στο τοίχωμα των οποίων διακρίνονται καμιά φορά οπές, τρήματα, από τα οποία εξέρχονται τα ψευδοπόδια. Η αρχική φύση του κελύφους είναι χιτινώδης, αποτελείται από τεκτίνη και αυτή δίνει γένεση στη συνέχεια σε κελύφη ασβεστολιθικά, συμφυρματοπαγή ή ψαμμιτικά, πυριτικά, αραγωνιτικά. Το ασβεστολιθικό κέλυφος των Τρηματοφόρων με βάση τη δομή του διακρίνεται σε: 1.αδιάτρητο ή πορσελανώδες, 2.διάτρητο ή υαλώδες και 3.κυψελώδες ή μικροκοκκώδες. 29

32 Συνήθως στα συμφυρματοπαγή, μικροκόκκωδη και ασβεστολιθικά πορσελανώδη κελύφη των Τρηματοφόρων, το τοίχωμα δεν έχει ελασματοειδή κατασκευή. Κάθε νέος θάλαμος προστίθεται χωριστά χωρίς να επικαλύπτει τον προηγούμενο θάλαμο. Αντίθετα στα ασβεστολιθικά υαλώδη κελύφη το τοίχωμα έχει ελασματοειδή κατασκευή. Αυτό συμβαίνει γιατί με κάθε νέο θάλαμο προστίθεται ένα στρώμα επάνω στην εξωτερική επιφάνεια ολόκληρου του κελύφους που είχε προηγούμενος σχηματισθεί. Έτσι οι προηγούμενοι θάλαμοι είναι πολύ παχύτεροι των επόμενων. Τα στρώματα αυτά είναι ευδιάκριτα σε τομή του τοιχώματος. Τρείς τύποι τοιχώματος με ελασματοειδή κατασκευή έχουν παρατηρηθεί: το μονοελασματικό τοίχωμα, το ροταλιδοειδές και το διελασματικό. Το κέλυφος μπορεί να είναι, μονοθάλαμο ή πολυθάλαμο. Ανόλογα με τον τρόπο συνδέσεως των θαλάμων το κέλυφος διακρίνεται σε: 1. Μονόσειρο 2. Δίσειρο 3. Τρίσειρο 4. Πολύσειρο 5. Συνδιασμός των τριών σταδίων, ή των δύο σταδίων 6. Επιπεδοσπειροειδές 7. Τροχοσπειροειδές 8. Αγαθιστεγές 30

33 Εικόνα 19. Κυριότερες μορφές κελύφους τρηματοφόρων (Boltosky & Wright 1976) Το κέλυφος εμφανίζεται με ποικιλία σχημάτων. Έτσι μπορεί να είναι ακανόνιστο, σφαιρικό, κυλινδρικό, διακλαδισμένο ή δενδροειδές, ριπιδοειδές, κωνικό, περιελιγμένο, ατρακτοειδές, δισκοειδές, φακοειδές, αστεροειδές, κυκλικό. Οι θάλαμοι πάλι έχουν ποικιλία 31

34 σχημάτων. Είναι σφαιρικοί, αχλαδοειδείς, σωληνοειδείς, ωοειδείς, ημισφαιρικοί, γωνιώδεις, ημικυκλικοί, σφηνοειδείς, κυκλικοί, ριπιδοειδείς κ.λπ. μπορεί να φέρουν επιμηκύνσεις, άκανθες, τρόπιδα, ή και άλλους σχηματισμούς. Οι κύριοι μορφολογικοί χαρακτήρες του κελύφους είναι: η πρωτοκόγχη, ο θάλαμος, το διάφραγμα ή διαχωριστική επιφάνεια, οι γραμμές ραφών ή ραφές, ομφαλός, τρόπιδα, στοματικό άνοιγμα. Διακρίνουμε τα εξής είδη γραμμών: ανυψωμένες, πεπιεσμένες, πεπαχυσμένες, επίπεδες, ευθείες, καμπύλες, μαιανδρικές, σιγμοειδείς, ακτινωτές. Αποτελούν χρήσιμο χαρακτήρα για τον προσδιορισμό του είδους. Ο ομφαλός διακρίνεται σε ανυψωμένο ή πεπιεσμένο. Επίσης χρήσιμο για τον προσδιορισμό του είδους αποτελεί η περιγραφη της ραχιαίας ή σπειροειδούς όψης (η ανειλιγμένη όψη, όπου διακρίνονται όλοι οι ελιγμοί), της κοιλιακής ή ομφαλικής όψης (η ενειλιγμένη όψη,όπου ο τελευταίος ελιγμός καλύπτει τους προηγούμενους) και της μετωπικής ή διαφραγματικής επιφάνειας (η εξωτερική διαφραγματική επιφάνεια του τελευταιού θαλάμου, όπου συνήθως υπάρχει το στοματικό άνοιγμα ). Το αρχικό στοματικό άνοιγμα λέγεται κύριο στοματικό άνοιγμα ενός κελύφους. Όταν σ ένα θάλαμο υπάρχουν περισσότερα από ένα στοματικά ανοίγματα αυτά λέγονται συμπληρωματικά ή δευτερεύοντα. Ως προς τη θέση το στοματικό διακρίνεται σε: ακραίο ή τελικό, μη ακραίο στη βάση του τελευταίου θαλάμου στο σημείο επαφής με τον προηγούμενο στα επιπεδοσπειροειδή κελύφη, μη ακραίο στη βάση του τελευταίου θαλάμου στα περιελιγμένα τροχοειδή κελύφη και συμπληρωματικό. Ως προς το σχήμα διακρίνεται σε απλό και πολλαπλό. Η αύξηση του κελύφους έχει παρατηρηθεί σε βενθονικά αρτίγονα άτομα που ζουν σε αβαθή νερά. Τα πολυθάλαμα γένη παρουσιάζουν περιοδική αύξηση του κελύφους και συσσώρευση ορυκτού υλικού για τη δημιουργία νέων θαλάμων. Ενίοτε κατά το στάδιο δημιουργίας νέων θαλάμων το άτομο εγκλείεται σε μια κύστη. Διμορφισμός των κελυφών ονομάζεται το φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο ένα είδος Τρηματοφόρου εμφανίζεται με δύο διαφορετικά κελύφη που οφείλονται στα στάδια του κύκλου αναπαραγωγής. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται μόνο σε βενθονικά Τρηματοφόρα. Κατά τον τριμορφισμό των κελυφών υπάρχουν τρεις μορφές για κάθε είδος Τρηματοφόρου, δύο μακροσφαιρικές μορφές η Α1 και Α2 και η μικροσφαιρική μορφή Β. 32

35 Εικόνα 20. Μορφολογικοί χαρακτήρες τρηματοφόρων (Boltosky & Wright 1976) Τα τρηματοφόρα Ζουν με τους εξής τρόπους: 1. Ως βενθονικοί οργανισμοί στους πυθμένες των θαλασσών προσκολλημένοι σε Φύκη, Κοράλλια ή άλλους οργανισμούς ή ελεύθερα κινούμενα και αποτελούν το λεγόμενο βένθος. Όλα τα Τρηματοφόρα στο αρχικό στάδιο της ζωής τους, ζουν ελεύθερα και κατόπιν δύναται να προσκολληθούν ή να ζουν μόνο εποχιακά προσκολλημένα και τον υπόλοιπο χρόνο ελεύθερα. Ελάχιστα Τρηματοφόρα ζουν ως παράσιτα. Τα ελεύθερα κινούμενα Τρηματοφόρα κινούνται με τα ψευδοπόδια και η ταχύτητα κινήσεώς τους εξαρτάται από το μέγεθος, σχήμα του κελύφους και ηλικία του ατόμου. Τα νεαρά κινούνται ακόμα ταχύτερα. Έχει υπολογισθεί η ταχύτητα κινήσεως του αρτίγονου γένους Iridia ότι είναι 1mm το λεπτό. 2. Ως πελαγικοί οργανισμοί επιπλέοντας ελεύθεροι και μετακινούμενοι παθητικά από τα θαλάσσια ρεύματα και ανήκουν στο λεγόμενο πλαγκτόν. Τα πλαγκτονικά Τρηματοφόρα είναι λιγότερα σε αριθμό γενών, αλλά περισσότερα σε αριθμό ατόμων. Παρουσιάζουν μεγάλη γεωγραφική διασπορά καθώς μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις από τα θαλάσσια ρεύματα. (Γεωργιάδου, Συμεωνίδης, Θεοδώρου, 2003). 33

36 Στα δείγματα που μελετήθηκαν κατά τη διάρκεια της πτυχιακής βρέθηκαν μόνο βενθονικά τρηματοφόρα και συγκεκριμένα το είδος Ammonia tepida. Τα βενθονικά τρηματοφόρα αποτελούν μια από τις πιο ικανές ομάδες βένθους στη δυνατότητα αποτύπωσης των περιβαλλοντικών συνθηκών και συνεπώς στην ανάπτυξη δεικτών περιβαλλοντικής υγείας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα για πηγή πληροφοριών μέσω της μελέτης των τρηματοφόρων αποτελεί το γένος Amphistegina, το οποίο είναι ένα μεγάλο επιφυτικό συμβιωτικό τρηματοφόρο με μεγάλη αυξημένη ευαισθησία σε συνθήκες ευτροφισμού και υψηλής UVB ακτινοβολίας Δίθυρα Τα δίθυρα είναι ομάδα μαλάκιων που δεν έχουν κεφαλή. Φέρουν όστρακο αποτελούμενο από δύο ασβεστιτικής σύστασης θυρίδες, μέσα στο οποίο περικλείονται όλα τα μαλακά μέρη. Έχουν αμφίπλευρη συμμετρία. Είναι θαλάσσια βενθονικά (επι- και ενδοβενθονικά) ζώα ενώ μερικά έχουν προσαρμοστεί και στα γλυκά νερά.τα Δίθυρα τρέφονται φιλτράροντας σωματίδια τροφής από το θαλασσινό νερό (μικροφάγα ζώα). Τα μαλακά μέρη των διθύρων περιλαμβάνουν τα όργανα από τα διάφορα συστήματα του ζώου όπως πεπτικό (στόμα, στομάχι, έντερο, έδρα), κυκλοφορικό (καρδιά, αρτηρίες), νευρικό, όργανα παραγωγής γεννητικών κυττάρων (γονάδες), νεφρά, βράγχια και ένα μυώδες όργανο το πόδι, με σχήμα πέλεκυ (Πελεκύποδα), με το οποίο το ζώο μετακινείται και σκάβει Το όστρακο αποτελείται από δύο ίσες συνήθως μεταξύ τους θυρίδες. (Δεξιά-Αριστερή) με ωοειδές ή επίμηκες σχήμα.το επίπεδο συναρμογής τους (commissure) είναι και επίπεδο συμμετρίας. Οι θυρίδες συνενώνονται μεταξύ τους στο άνω μέρος του οστράκου με ένα ελαστικό σύνδεσμο (ligamentum) και συναρθρώνονται με ένα σύστημα οδόντων (teeth) και εσοχών (βοθρία-sockets) που υπάρχουν και στις δύο θυρίδες.ο χώρος αυτός της συνάρθρωσης ονομάζεται κλείθρο (hinge). Στην περιοχή του κλείθρου η κάθε θυρίδα του κελύφους σχηματίζει μια μικρή προεξοχή τον σπόνδυλο (umbo) από την οποία αρχίζει η αύξηση του οστράκου κατά συγκεντρικές αυξητικές γραμμές (growth lines) ορατές στην εξωτερική επιφάνεια του οστράκου που μπορεί να είναι λεία ή να φέρει στολισμό: ποικίλες ραβδώσεις - πτυχώσεις, ελάσματα, φυμάτια, άκανθες σε ποικίλη διάταξη ακτινωτή ή κυματοειδή ή συγκεντρική, Η αύξηση του κελύφους γίνεται από τομανδύα (mantle) ο οποίος εκκρίνει ασβεστολιθική ουσία την οποία 34

37 και ενσωματώνει στο εσωτερικό των θυρίδων και κατά μήκος του χείλους του οστράκου, έτσι ώστε να δημιουργείται κέλυφος το οποίο είναι βαθμιαία μεγέθυνση του αρχικού. Η αύξηση αυτή είναι λογαριθμική. Στην κορυφή του σπονδύλου (umbo) εντοπίζεται και το πτρωτοσχηματισμένο-εμβρυϊκό κέλυφος του δίθυρου που ονομάζεται πρωτοκόγχη (protoconch). Το άνοιγμα και κλείσιμο των θυρίδων πετυχαίνεται με την ανταγωνιστική δράση του ελαστικού συνδέσμου και των προσαγωγών μυών (adductor muscles). Ο ελαστικός σύνδεσμος δρα σαν ελατήριο και κρατά τις θυρίδες ανοικτές όταν οι μύες ηρεμούν. Ενώ σε περίπτωση κινδύνου όλα τα μαλακά μέρη αποσύρονται στο εσωτερικό του οστράκου το οποίο κλείνει με τη συστολή των μυών. Οι μύες προσκολλώνται στο εσωτερικό των θυρίδων αφήνοντας ευδιάκριτα σημάδια τα μυϊκά αποτυπώματα (muscle scars). Ο αριθμός, η θέση, το μέγεθος και το σχήμα των μυϊκών αποτυπωμάτων είναι σημαντικό ταξονομικό χαρακτηριστικό. Ο μανδύας προσκολλάται στο εσωτερικό των θυρίδων όπου και αφήνει ένα ίχνος προσκόλλησης υπό μορφή γραμμής πράλληλης στο χείλος του οστράκου. Η γραμμή αυτό ονομάζεται μανδυακή γραμμή (pallial line) και μπορεί να είναι συνεχής ή να σχηματίζει εγκόλπωση. Όταν σχηματίζεται εγκόλπωση, αυτή ονομάζεται μανδυακός κόλπος (pallial sinus) και εντοπίζεται πάντα στο πίσω μέρος του οστράκου, αντιστοιχεί δε στο χώρο απόσυρσης των σιφώνων. Όσο δε μακρύτεροι οι σίφωνες τόσο βαθύτερος κόλπος (άρα και το ζώο σκάβει βαθύτερα). Η παρουσία ή όχι μανδυακού κόλπου είναι σημαντικό ταξονομικό χαρακτηριστικό και τα δίθυρα διακρίνονται σε Κολπωτά (sinupalliate) και Ακολπα (integripalliate). Το όστρακο των διθύρων είναι ασβεστιτικής σύστασης και αποτελείται από κρυστάλλους CaCO3 που συνδέονται μεταξύ τους με μια οργανική ουσία, πρωτεϊνικής σύστασης, την Κογχυολίνη(conchiolin). Εξωτερικά το όστρακο καλύπτεται από ένα λεπτό οργανικό στρώμα το Περιόστρακο (Periostracum) το οποίο δεν απολιθώνεται. Στο υπόλοιπο ασβεστιτικό όστρακο διακρίνονται δυο στρώματα ένα εξωτερικό παχύ και ένα εσωτερικό που σχηματίζεται εσωτερικά της μανδυακής γραμμής. Η ορυκτολογική σύσταση και η μικροδομή του ασβεστολιθικού οστράκου απετέλεσαν αντικείμενο λεπτομερών ερευνών. Βρέθηκε ότι τα κελύφη των διθύρων αποτελούνται από πολλές στρώσεις κρυστάλλων CaCO3 και κογχυολίνης. Η κρυστάλλωση του CaCO3 είναι σε μορφή είτε ασβεστίτη είτε αραγωνίτη. 35

38 Παρατηρήθηκαν κελύφη είτε εξ ολοκλήρου ασβεστιτικά, είτε εξ ολοκλήρου αραγωνιτικά, είτε αποτελούμενα από ασβεστίτη και αραγωνίτη σε διαφορετικές στρώσεις. Η αραγωνιτική σύσταση έχει συνδεθεί με θερμά περιβάλλοντα, ενώ η ασβεστιτική με λιγότερο θερμά. Πράγματι σε σημερινές τροπικές θάλασσες τα κελύφη των διθύρων είναι εξ ολοκλήρου αραγωνιτικά, ενώ σε ψυχρότερα νερά αυξάνει το ποσοστό του Ασβεστίτη. Κατά την απολίθωση ο αραγωνίτης δεν είναι τόσο σταθερός όσο ο ασβεστίτης και ή διαλύεται ή ανακρυσταλλώνεται σε ασβεστίτη. Οσο μεγαλύτερης γεωλογικής ηλικίας είναι τα απολιθώματα τόσο λιγότερες πιθανότητες διατήρησης του αραγωνίτη υπάρχουν. Ετσι ενώ αρκετά απολιθώματα διθύρων του Καινοζωϊκού διατηρούν την αραγωνιτική τους σύσταση δεν είναι γνωστό κανένα με αραγωνιτική σύσταση παλαιότερο του Λιθανθρακοφόρου. Εικόνα 21. Μορφολογικά χαρακτηριστικά κελύφους ενός τυπικού διθύρου 36

39 Γαστερόποδα Πρόκειται για αρκετά εξελιγμένα Μαλάκια. Φέρουν κεφαλή με οφθαλμούς και κεραίες. Το στόμα τους φέρει μασητική συσκευή (Radula) η οποία αποτελείται από πολυάριθμα δόντια τοποθετημένα σε σειρές. Διαθέτουν κυκλοφορικό, νευρικό, γεννητικό σύστημα και αναπνέουν με βράγχια. Είναι ζώα γονοχωριστικά αλλά μερικά είναι ερμαφρόδιτα. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους είναι το μεγάλο πόδι τους, το οποίο χρησιμοποιούν για κίνηση, ερπυσμό, προσκόλληση, σκάψιμο, κολύμβηση. Όλα τα μαλακά τους μέρη περικλείονται από τον μανδύα, ο οποίος σχηματίζει όστρακο ασβεστιτικής σύστασης για προστασία του ζώου. Τα Γαστερόποδα είναι υδρόβια Μαλάκια και στην πλειοψηφία τους είναι θαλάσσια. Έχουν όμως επεκταθεί και σε γλυκά νερά. Μια ομάδα τους, τα Πνευμονοφόρα έχουν τροποποιήσει την μανδυακή τους κοιλότητα σε είδος πνεύμονα και έχουν προσαρμοστεί στη χερσαία διαβίωση. (Ηelix, Clausilia, Chondrula). Τα Πνευμονοφόρα είναι τα μόνα Μαλάκια που προσαρμόστηκαν στην χερσαία διαβίωση. Μερικά από τα Πνευμονοφόρα έχουν προσαρμοστεί δευτερογενώς σε γλυκά νερά. (Lymnaea, Radix, Physa, Planorbis). Τα Γαστερόποδα είναι βενθονικά ζώα, στην πλειοψηφία τους επιβενθονικά, παρατηρούνται όμως και ενδοβενθονικές μορφές που σκάβουν στα ιζήματα του πυθμένα. Μια ομάδα θαλάσσιων Γαστερόποδων, τα Πτερόποδα είναι πλαγκτονικά. Τα Γαστερόποδα είναι μακροφάγα ζώα, δηλαδή λαμβάνουν απευθείας την τροφή τους και την τεμαχίζουν με την μασητική τους συσκευή (Radula) σε αντίθεση με τα Δίθυρα που φιλτράρουν σωματίδια τροφής από το νερό (μικροφάγα ζώα). Είναι ζώα Φυτοφάγα, Σαρκοφάγα, Πτωματοφάγα. Μερικά είναι θηρευτές (Conus). Ενώ διακρίνουμε και Διατρητικά Γαστερόποδα (Murex, Natica,Buccinum) τα οποία μπορούν να διατρυπούν τα κελύφη άλλων μαλακίων και να τρώνε τα μαλακά τους μέρη. Οι οπές που αφήνουν αυτά τα Γαστερόποδα χαρακτηρίζονται σαν ιχνοαπολιθώματα διατροφής. Έχει παρατηρηθεί ότι η Γεωμετρία των οπών είναι διαφορετική σε κάθε οικογένεια. Οι οπές από άτομα των Naticacea είναι σφαιρικής μορφής ενώ οι οπές των Muricacea είναι κωνικής μορφής. 37

40 Όστρακο Γαστερόποδων Το όστρακο των Γαστερόποδων αποτελείται από ένα ασβεστιτικής σύστασης επιμήκη περιελιγμένο κωνικό σωλήνα. Η μία άκρη (η αρχή) του σωλήνα είναι κλειστή, η άλλη άκρη (τέλος) είναι ανοικτή και σχηματίζει το Στόμιο. Η περιέλιξη του οστράκου γίνεται με διάφορους τρόπους στο επίπεδο, στο χώρο ή ελεύθερα (Vermetus), τα σχήματα δε και οι μορφές περιέλιξης είναι ποικίλα και χαρακτηριστικά. Η αρχή της περιέλιξης ονομάζεται Κορυφή (Apex) και αντιστοιχεί στο πίσω μέρος του ζώου ενώ το τέλος βρίσκεται στο στόμιο και αντιστοιχεί στο μπροστά μέρος του ζώου. Οι ελιγμοί συνήθως εφάπτονται μεταξύ τους στις γραμμές ραφής. Τελευταίος ελιγμός είναι αυτός που καταλήγει στο στόμιο. Το σύνολο της περιέλιξης πριν τον τελευταίο ελιγμό ονομάζεται Σπείρα. Στο εσωτερικό του οστράκου, στον άξονα περιέλιξης της σπείρας, σχηματίζεται η άτρακτος, η οποία μπορεί να φέρει πτυχές. Κατά την περιέλιξη του οστράκου είναι δυνατόν στο μπροστά μέρος της ατράκτου να σχηματίζεται χοανοειδής κοιλότητα, ο Ομφαλός. Η περιέλιξη του οστράκου μπορεί να γίνει κατά την φορά των δεικτών του ωρολογίου ή αντίθετα οπότε τα όστρακα χαρακτηρίζονται σαν Δεξιόστροφα ή Αριστερόστροφα αντίστοιχα. Η πλειοψηφία των Γαστερόποδων έχει όστρακα δεξιόστροφα, παρατηρούνται όμως και αριστερόστροφα (Physa, Clausilia), σε μερικά δε δεξιόστροφα γένη (Buccinum) παρατηρούνται και ελάχιστα αριστερόστροφα άτομα. Το στόμιο των Γαστερόποδων είναι πολύ σημαντικό στην αναγνώριση. Διακρίνουμε το εξωτερικό χείλος και το εσωτερικό χείλος. Είναι δυνατόν το χείλος να είναι συνεχές (Ολοστοματικό) ή να διακόπτεται από μικρή ή μεγάλη Σιφωνική αύλακα στο εμπρόσθιο μέρος (Σιφωνοστοματικά), μπορεί να φέρει αύλακα Έδρας ή άλλα χαρακτηριστικά. Πολλές φορές το χείλος είναι παχύ με ιδιαίτερη διακόσμηση, πτυχές, οδοντώσεις, άκανθες-προεξοχές, εγκοπές, ή το εσωτερικό χείλος να φέρει ιδιαίτερα παχιές αποθέσεις με οδοντώσεις ή κοκκιδώσεις ή να σχηματίζει τύλο. Η μορφολογία του στομίου είναι χαρακτηριστική για την ταξινόμηση αλλά είναι πλήρης μόνο στα ενήλικα άτομα. Το στόμιο μπορεί να είναι ανοικτό ή να καλύπτεται με πώμα (Οperculum) κερατινώδους ή ασβεστιτικής σύστασης με ποικίλο σχήμα και μορφή. Εξωτερικά το κέλυφος μπορεί να φέρει ανάγλυφο στολισμό από σπειροειδείς ή εγκάρσιες ποικίλσεις. Ακανθες, κόμβους, φύματα, κοκκιδώσεις, πτυχές, ραβδώσεις, αύλακες, αυξητικές γραμμές, εσοχές. 38

41 Επίσης φέρει πλούσιο χρωματισμό, ιδίως τα τροπικών θαλασσών Γαστερόποδα, ο οποίος όμως δεν διατηρείται στα απολιθώματα. Η σύσταση του οστράκου είναι αραγωνιτική και εμφανίζει δύο στρώματα, ένα εξωτερικό παχύ που σχηματίζει τον κύριο όγκο του οστράκου αποτελούμενο από ινώδεις κρυστάλλους αραγωνίτη διαταγμένους κάθετα στην εξωτερική επιφάνεια και ένα λεπτό εσωτερικό πορσελανώδες ή μαργαρώδες αποτελούμενο από ελάσματα αραγωνίτη παράλληλα στην εσωτερική επιφάνεια του όστρακου. Κατά την απολίθωση ο αραγωνίτης δεν είναι και τόσο ανθεκτικός και τείνει να διαλύεται ή τα απολιθώματα να είναι εύθραυστα. Operculum Το operculum ή αλλιώς επιπωμάτιο των γαστεροπόδων είναι μια δισκοειδής κατασκευή με την οποία φράσσεται η είσοδος του οστράκου τους δίκην πώματος (καπάκι), εξ ου και η ονομασία του. Έχει γενικά μορφή δίσκου, ή ωοειδή το ακριβές σχήμα και μέγεθος ποικίλλει αντίστοιχα με τη μορφή και τη διάσταση του ανοίγματος της εισόδου του οστράκου, το οποίο και φέρεται στο πόδι του γαστεροπόδου. Η σημασία του επιπωματίου είναι ιδιαίτερα σπουδαία στην επιβίωση των γαστεροπόδων που φέρουν όστρακο. Τούτο, εκτός από την ασφάλεια που παρέχει κλείνοντας την είσοδο όταν το ζώο το τραβά καθώς εισχωρεί εντός του οστράκου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως σκαπτικό μέσο προς άγρα τροφής μέσα σε άμμο και λάσπη και να κατασήσει ευκολότερη την μετακίνηση του ζώου πάνω σ αυτή. Η σημαντικότερη όμως λειτουργία του προκύπτει από το γεγονός ότι κλείνει ερμητικά και έτσι, όταν το γαστερόποδο κινούμενο σε πολύ μικρά βάθη που επηρεάζονται από την παλίρροια βρεθεί σε άμπωτη εκτός νερού, συγκρατεί εντός του οστράκου μια ποσότητα νερού ικανή να προφυλάξει το ζώο από τον κίνδυνο της αποξήρανσης. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω το σχήμα και το μέγεθος των επιπωματίων ποικίλλει. Συνηθέστερα έχουν σχήμα δισκοειδές, πεταλοειδές, ελλειπτικό ή πολύ ελλειπτικό ωοειδές που θυμίζει νύχι. Εκτός της ονομασίας που λαμβάνουν τα επιπωμάτια εκ του σχήματός τους, διακρίνονται επίσης και εκ του τρόπου της ανάπτυξης τους, που επί το πλείστον γίνεται ακτινοειδώς ή σπειροειδώς έτσι διακρίνονται σε ακτινωτά και σπειροειδή. Τα δεύτερα ανάλογα του αριθμού των σπειρών διακρίνονται επιμέρους σε ολιγόσπειρα, μέτρια ή απλά σπειροειδή, πολύσπειρα, ακτινωτά, αρθρωτά κ.λπ.. Πολλοί βιολόγοι ταξινομιστές προχωρούν σε διάκριση των οστρακοφόρων γαστεροπόδων ανάλογα με την ύπαρξη ή όχι του 39

42 οργάνου αυτού διακρίνοντας αυτά σε: "επιπωματιοφόρα" και σε "μη επιπωματιοφόρα" γαστερόποδα. Εικόνα 22. Χαρακτηριστικά τυπικού κελύφους γαστερόποδου Εικόνα 23. Χαρακτηριστικά μαλακών μερών γαστερόποδου 40

43 3.3.5 Γυρογονίτες Οι γυρογονίτες αποτελούν στην πραγματικότητα το μέσο αναπραγωγής των χαροφύτων. Έχουν μικρό μέγεθος και υπάρχουν σαν απολιθώματα μέχρι και από την Σιλούρια περίοδο. Εξωτερικά οι γυρογονίτες παρουσιάζουν χαρακτηριστικές σπείρες οι οποίες μας επιτρέπουν να βρούμε το συγκεκριμένο είδος φυτού από το οποίο προέρχονται καθώς και να αναλύσουμε τις αποθέσεις που πραγματοποιούνται σε γλυκά ύδατα. Εικόνα 24. Χαρακτηριστικά είδη γυρογονιτών 41

44 3.3.6 Πολύχαιτοι Σκώληκες Σχεδόν όλοι οι θαλάσσιοι δακτυλιοσκώληκες είναι πολύχαιτοι (κλάση Polychaeta). Τα μεταμερή των πολυχαίτων φέρουν ένα ζεύγος πεπλατυσμένων προεκβολών, τα παραπόδια, που είναι εφοδιασμένα με σκληρές και μερικές φορές αιχμηρές τρίχες, τις σμήριγγες. Έχουν αναπτύξει κλειστό κυκλοφορικό σύστημα καθώς και βράγχια (στα παραπόδια ή σε άλλα μέρη του σώματος), έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η επαρκής πρόσληψη οξυγόνου από το νερό για την αναπνοή των μεγαλύτερων και πλέον δραστήριων πολύχαιτων (οι μικρότεροι εκτελούν κυτταρική αναπνοή). Πολλοί πολύχαιτοι έρπουν στο υπόστρωμα και κρύβονται κάτω από βράχους ή κοράλλια, και είναι ως επί το πλείστον σαρκοφάγοι. Άλλα είδη διεισδύουν μέσα στην ιλύ ή άμμο και είναι ιζηματοφάγα. Πολλά επίσης είδη κατοικούν, μονήρεις ή σε ομάδες, μέσα σε σωλήνες που κατασκευάζουν από διάφορα υλικά, όπως βλέννα, πρωτεΐνες, στερεοποιημένα κομμάτια λάσπης, κόκκους άμμου, τμήματα φυκών, και κομμάτια κελυφών. Τέλος, κάποια είδη είναι πλαγκτονικά σε όλη την διάρκεια της ζωής τους. Εικόνα 25. Ασβεστιτικής σύστασης σωλήνες δημιουργημένοι από πολύχαιτους σκώληκες. 42

45 4. ΜΙΚΡΟΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 4.1 Αποτελέσματα Από την μελέτη όλων των βαρυτικών πυρήνων προσδιορίστηκαν 7 είδη οστρακωδών, 1 είδος βενθονικών τρηματοφόρων, 3 είδη δίθυρων, 5 είδη γαστερόποδων, 1 είδος γυρογονίτη, 1 είδος operculum, και 1 είδος πολύχαιτων σκώληκων. Για τα οστρακώδη μετρήθηκαν και προσδιορίστηκαν ξεχωριστά οι θυρίδες και τα αποτελέσματα που ακολουθούν αποτελούν τον μέγιστο αριθμό ατόμων που μπορούμε να έχουμε. Τα τελικά αποτελέσματα και οι ακριβείς αριθμοί των ειδών παρατίθενται στους παρακάτω πίνακες: ΠΥΡΗΝΑΣ 1 ΓΑΣΤΕΡΟΠΟΔΑ ΟΣΤΡΑΚΩΔΗ ΒΕΝΘΟΝΙΚΑ ΤΡΗΜΑΤΟΦΟΡΑ Hydrobia acuta Nassarius gibbosulus Valvata cristata Oxylomma sarsii Vitrea crystallina Cyprideis torossa Loxoconcha elliptica Candona neglecta Candona angulata Cypridopsis vidua Cypria ophthalmica Cypria exsculpta Ammonia tepida Π Π Π Π Π Π Π Π Π

46 Charophyta Operculum Polychaeta ΔΙΘΥΡΑ Chara Valvata cristata Serpulidae Cerastoderma glaucum Abra segmentum Lucinella divaricata Π Π Π Π Π Π Π Π Π ΠΥΡΗΝΑΣ 2 ΓΑΣΤΕΡΟΠΟΔΑ ΟΣΤΡΑΚΩΔΗ ΒΕΝΘΟΝΙΚΑ ΤΡΗΜΑΤΟΦΟΡΑ Hydrobia acuta Nassarius gibbosulus Valvata cristata Oxylomma sarsii Vitrea crystallina Cyprideis torossa Loxoconcha elliptica Candona neglecta Candona angulata Cypridopsis vidua Cypria ophthalmica Cypria exsculpta Ammonia tepida Π Π Π Π Π Π Π Π Π

47 Charophyta Operculum Polychaeta ΔΙΘΥΡΑ Chara Valvata cristata Serpulidae Cerastoderma glaucum Abra segmentum Lucinella divaricata Π Π Π Π Π Π Π Π Π ΠΥΡΗΝΑΣ 3 ΓΑΣΤΕΡΟΠΟΔΑ ΟΣΤΡΑΚΩΔΗ ΒΕΝΘΟΝΙΚΑ ΤΡΗΜΑΤΟΦΟΡΑ Hydrobia acuta Nassarius gibbosulus Valvata cristata Oxylomma sarsii Vitrea crystallina Cyprideis torossa Loxoconcha elliptica Candona neglecta Candona angulata Cypridopsis vidua Cypria ophthalmica Cypria exsculpta Ammonia tepida Π Π Π Π Π Π Π Π Π

48 Charophyta Operculum Polychaeta ΔΙΘΥΡΑ Chara Valvata cristata Serpulidae Cerastoderma glaucum Abra segmentum Lucinella divaricata Π Π Π Π Π Π Π Π Π ΠΥΡΗΝΑΣ 4 ΓΑΣΤΕΡΟΠΟΔΑ ΟΣΤΡΑΚΩΔΗ ΒΕΝΘΟΝΙΚΑ ΤΡΗΜΑΤΟΦΟΡΑ Hydrobia acuta Nassarius gibbosulus Valvata cristata Oxylomma sarsii Vitrea crystallina Cyprideis torossa Loxoconcha elliptica Candona neglecta Candona angulata Cypridopsis vidua Cypria ophthalmica Cypria exsculpta Ammonia tepida Π Π ΚΕΝΟ ΚΕΝΟ ΚΕΝΟ Π Π Π Π Π Π Π Π Π Π

49 Charophyta Operculum Polychaeta ΔΙΘΥΡΑ Chara Valvata cristata Serpulidae Cerastoderma glaucum Abra segmentum Lucinella divaricata Π Π ΚΕΝΟ ΚΕΝΟ ΚΕΝΟ ΚΕΝΟ Π Π Π Π Π Π Π Π Π Π ΠΥΡΗΝΑΣ 5 ΓΑΣΤΕΡΟΠΟΔΑ ΟΣΤΡΑΚΩΔΗ ΒΕΝΘΟΝΙΚΑ ΤΡΗΜΑΤΟΦΟΡΑ Hydrobia acuta Nassarius gibbosulus Valvata cristata Oxylomma sarsii Vitrea crystallina Cyprideis torossa Loxoconcha elliptica Candona neglecta Candona angulata Cypridopsis vidua Cypria ophthalmica Cypria exsculpta Ammonia tepida Π Π Π Π Π Π Π Π Π ΚΕΝΟ ΚΕΝΟ ΚΕΝΟ 43 47

50 Charophyta Operculum Polychaeta ΔΙΘΥΡΑ Chara Valvata cristata Serpulidae Cerastoderma glaucum Abra segmentum Lucinella divaricata Π Π Π Π Π Π Π Π Π ΚΕΝΟ 9 ΚΕΝΟ 0 ΚΕΝΟ 8 0 ΚΕΝΟ 0 0 ΠΥΡΗΝΑΣ 6 ΓΑΣΤΕΡΟΠΟΔΑ ΟΣΤΡΑΚΩΔΗ ΒΕΝΘΟΝΙΚΑ ΤΡΗΜΑΤΟΦΟΡΑ Hydrobia acuta Nassarius gibbosulus Valvata cristata Oxylomma sarsii Vitrea crystallina Cyprideis torossa Loxoconcha elliptica Candona neglecta Candona angulata Cypridopsis vidua Cypria ophthalmica Cypria exsculpta Ammonia tepida Π Π Π Π Π Π Π

51 Charophyta Operculum Polychaeta ΔΙΘΥΡΑ Chara Valvata cristata Serpulidae Cerastoderma glaucum Abra segmentum Lucinella divaricata Π Π Π Π Π Π Π Συστηματική Παλαιοντολογία Η συστηματική ταξινόμηση πραγματοποιείται με βάση την περιγραφή των μαλακών τμημάτων καθώς και των χαρακτηριστικών του εξωτερικού κελύφους, με σκοπό τον προσδιορισμό του είδους του κάθε απολιθώματος. Παρόλα αυτά η διατήρηση των μαλακών μερών είναι τις περισσότερες φορές αδύνατη και για αυτό το λόγο ο προσδιορισμός γίνεται μέσω της μελέτης των χαρακτηριστικών του κελύφους. Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να είναι το σχήμα του κελύφους, αριθμός περιελίξεων, κλείθρο, μυϊκά αποτυπώματα κ.α. ΓΑΣΤΕΡΟΠΟΔΑ Βασίλειο:Animalia Φύλο:Mollusca Ομοταξία:Gastropoda Cuvier, 1795 Hydrobia acuta Υφομοταξία: Caenogastropoda Τάξη: Littorinimorpha Υπεροικογένεια: Truncatelloidea Οικογένεια: Hydrobiidae Γένος: Hydrobia 49

52 Περιγραφή: Πρόκειται για ένα μικρό δεξιόστροφο, κωνικοσπειροειδής γαστερόποδο, που δεν ξεπερνάει τα 4-6 mm (Northern Ireland priority species). Επίσης είναι τουρμπινοειδές, με σχετικά υψηλή σπείρα ( 4 περιελίξεις), λίγο αποστρογγυλεμένη κορυφή, σχεδόν οβάλ στοματικό άνοιγμα στην πιο μεγάλη σωματική περιέλιξη. Τέλος, στην εξωτερική του επιφάνεια έχει πολλές λεπτές σπειροειδείς γραμμώσεις, εγκάρσιες στη γραμμή ραφής. Οικολογία: Είναι ένα τυπικό είδος υφάλμυρου νερού (ανέχεται αλατότητα μέχρι και 33% ο ) (Meric et al., 2001), που ζει σε στρώματα λάσπης παράκτιων ζωνών και σε βάθη μεταξύ 3-40 m. (Northern Ireland priority species). Τα ποσοστο οξυγόνου το οποίο είναι απαραίτητο για την διαβίωση του κυμαίνεται εώς τα 6,095 ml/l. Εικόνα 26. Ενήλικο και νεαρό Hydrobia acuta με χαρακτηριστική διαφορά μεγέθους Nassarius gibbosulus Τάξη: Neogastropoda Υπεροικογένεια: Buccinoidea Οικογένεια: Nassariidae Υποοικογένεια: Νassarrinae 50

53 Γένος: Nassarius Περιγραφή: Κωνικοσπειροειδές γαστερόποδο με μέγεθος που φτάνει έως και τα 20mm. Τουρμπινοειδές σχήμα παρόμοιο με αυτό του Hydrobia acuta με μεγαλύτερο όμως (αναλογικά), οβάλ στοματικό άνοιγμα. Οικολογία: Είναι ένα τυπικό είδος υφάλμυρου νερού (ανέχεται αλατότητα μέχρι και 33%ο ) (Meric et al., 2001), που ζει σε στρώματα λάσπης παράκτιων ζωνών και σε βάθη μεταξύ 3-40 m. (Northern Ireland priority species). Τα ποσοστό οξυγόνου το οποίο είναι απαραίτητο για την διαβίωση του κυμαίνεται έως τα 6,095 ml/l Εικόνα 27. Nassarius gibbosulus Valvata cristata Müller, 1774 Υφομοταξία: Heterobranchia Τάξη: Hygrophila Υπεροικογένεια: Valvatoidea Οικογένεια: Valvatidae Γένος: Valvata Είδος: V.cristata 51

54 Περιγραφή: Το μέγεθος του Valvata cristata κυμαίνεται από 2-4mm.Το κέλυφος είναι τις περισσότερες φορές διάφανο, εμφανίζει επίπεδη περιέλιξη (3-3.5) και συσπειρώνεται σχεδόν επίπεδα και δεξιόστροφα.το είδος αυτό εμφανίζει πώμα (operculum) το οποίο εφαρμόζει στο στοματικό άνοιγμα και προστατεύει το γαστερόποδο. Οικολογία: Τα περιβάλλοντα στα οποία συναντάμε το είδος Valvata cristata είναι λίμνες, ρυάκια, πηγές και πιο σπάνια στάσιμα νερά. Προτιμά περιοχές με πλούσια βλάστηση,λασπώδες υπόστρωμα και καλά οξυγονομένο νερό. Μπορεί να επιβιώσει σε αλατότητες εως και 0,5 %. Στην Σουηδία εμφανίζεται ακόμα και στα 1500m υψόμετρο. Εικόνα 28. Valvata cristata 52

55 Εικόνα 29. Στοματικό άνοιγμα Valvata cristata Oxyloma sarssi Υπεροικογένεια: Succineoidea Οικογένεια: Succineidae Γένος:Oxyloma Περιγραφή:Μεσαίου μεγέθους γαστερόποδο με πολύ μεγάλο στοματικό άνοιγμα σε σύγκριση με το υπόλοιπο κέλυφος. Φαίνεται πλευρικά συμπιεσμένο και έχει συνήθως σκούρο χρώμα,με ακανόνιστες γραμμές ραφής. Το μέγεθος του φτάνει μέχρι μέχρι τα 20 mm με διαστάσεις x 6-9 mm. Οικολογία: Το Oxyloma sarsii ζει κατά κύριο λόγο σε νερά χωρίς πάρα πολύ βλάστηση όπως ποτάμια και λίμνες, και κυρίως σε περιοδικά πλημμυρισμένες περιοχές. Δεν εμφανίζεται ποτέ μακριά από στάσιμα νερά και συνήθως κινείται πάνω σε υδρόβια φυτά. 53

56 Εικόνα 28. Oxyloma sarsii Στοματικό άνοιγμα Vitrea crystalline Οικογένεια:Zonitidae Περιγραφή: Το κέλυφος της Vitrea crystalline εμφανίζει από 4-5 σπείρες με την τελευταία σπείρα να είναι 1.5 εως 2 φορές μεγαλύτερη της προτελευταίας. Ο ομφαλός του γαστερόποδου είναι στενός, στενότερος από το συγγενικό είδος Vitrea botterii και οι διαστάσεις του είναι x 3-4 mm. Συνήθως είναι μικρότερο από το V. diaphana, και μεγαλύτερο από ότι το V. contracta το οποίο εμφανίζει πιο πυκνές σπείρες. Οικολογία: Εμφανίζεται κυρίως κάτω από πεσμένα φύλλα και πέτρες σε δάση με υψηλή υγρασία, σε δάση τα οποία είναι δίπλα σε ποτάμια, καθώς και σε βάλτους. Στην Ελβετία εμφανίζεται εως και σε 2300 m υψόμετρο. 54

57 Εικόνα 29. Θραύσμα από Vitrea crystalline Εικόνα 30. Εσωτερικό του Vitrea crystalline 55

58 ΟΣΤΡΑΚΩΔΗ Βασίλειο : Animalia Φύλο : Arthropoda Υποφύλο : Crustacea Ομοταξία : Ostracoda LATREILLE,1806 Υφομοταξία : Podocopa G.W.MULLER, 1894 Τάξη : Podocopida, SARS, 1866 Cyprideis torosa Jones, 1850 Υπόταξη: Cytherocopina Υπεροικογένεια: Cytheroidea Οικογένεια: Cytherideidae Γένος: Cyprideis Περιγραφή: Το κέλυφος του έχει ωοειδές έως νεφροειδές σχήμα. Η αριστερή θυρίδα είναι ελαφρώς μεγαλύτερη από τη δεξιά. Το περιθώριο της εμπρόσθιας πλευράς είναι σχετικά αποστρογγυλεμένο. Υπάρχει εμφανής φυλετικός διμορφισμός. Τα θηλυκά είναι πιο ογκώδη και στρογγυλεμένα από τα αρσενικά τα οποία είναι επιμηκυμένα προς τα πίσω και εμφανίζονται πιο μυτερά στο οπίσθιο μέρος. Το κοιλιακό περιθώριο είναι σχεδόν ευθύγραμμο. Δεν έχει εξωτερικό διάκοσμο και η επιφάνεια του είναι λεία. Διακρίνονται ωστόσο οι πόροι επιφάνειας. Στο εξωτερικό περιθώριο διακρίνονται ευθύγραμμοι αγωγοί περιθωρίου. Στην εσωτερική όψη διακρίνεται ομοιόμορφο κλείθρο. Ανάμεσα στο εξωτερικό και εσωτερικό περιθώριο διακρίνεται ένα μάλλον πλατύ διάκενο. Στην εσωτερική όψη και στο κεντρικό τμήμα της θυρίδας ή ελαφρώς προς το εμπρόσθιο τμήμα εντοπίζονται μυϊκά αποτυπώματα. (Εικόνες παρ. 17,18) Οικολογία : Το συγκεκριμένο είδος απαντάται κυρίως σε νερά με αλμυρότητα 2-3 ως αλλά όταν αυξομειώνεται η αλατότητα αυτό παρουσιάζει ορισμένες ιδιομορφίες σε ότι αφορά στην μορφολογία του κελύφους. Συγκεκριμένα, οι λείες μορφές του είδους αυτού-που παλαιότερα αποτελούσαν ιδιαίτερο είδος, το C. torosa littoralis απαντώνται συνήθως σε βραχύαλα ύδατα. Όταν όμως ελαττώνεται η αλμυρότητα (ολιγόαλα) εμφανίζονται άλλες μορφές, που φέρνουν κόμβους στο κέλυφός τους που χαρακτηρίζουν το είδος C.torosa torosa. Η ιδιομορφία του παραπάνω είδους αποτελεί πολλές φορές κριτήριο για τη διαπίστωση ανάμιξης υφάλμυρων λιμναίων μορφών στα θαλάσσια νερά. Το C. torosa ζει κατά προτίμηση σε 56

59 επίπεδες λιμνοθάλασσες και στις εκβολές ποταμών και αποτελεί καθοδηγητική μορφή των υφάλμυρων νερών (Athersuch et al.1989). Στρωματογραφική εξάπλωση: Μειόκαινο σήμερα (Krzymiñska & Namiotko, 2012). Εικόνα 31. Cyprideis torosa αρσενικό αριστερή θυρίδα Εικόνα 32. Cyprideis torosa θηλυκό αριστερή θυρίδα 57

60 Loxoconcha elliptica BRADY (1868) Οικογένεια:Loxoconchidae Γένος:Loxoconcha Περιγραφή : Το κέλυφος τους έχει τραπεζοειδές έως ωοειδές σχήμα. Υπάρχει εμφανής φυλετικός διμορφισμός. Τα θηλυκά είναι πιο ογκώδη και στρογγυλεμένα από τα αρσενικά τα οποία είναι επιμηκυμένα προς τα πίσω και εμφανίζονται πιο μυτερά στο οπίσθιο μέρος. Δεν έχει εξωτερικό διάκοσμο, το κέλυφος είναι λείο και αρκετά παχύ. Διακρίνονται ωστόσο οι πόροι επιφάνειας. Στην εσωτερική όψη διακρίνεται ομοιόμορφο κλείθρο. Ανάμεσα στο εξωτερικό και εσωτερικό περιθώριο διακρίνεται ένα μάλλον πλατύ διάκενο. Στο εξωτερικό περιθώριο διακρίνονται ευθύγραμμοι αγωγοί περιθωρίου. (Εικόνα παρ. 25) Οικολογία : Το είδος αυτό έχει ευρύτερη εξάπλωση στην Μεσόγειο. Απαντάται σε μεσαία και χαμηλά γεωγραφικά πλάτη και μπορεί να αντέξει σε ευρεία όρια θερμοκρασίας (0-30 ο C) και αλμυρότητας (2-35 ). Διαβιεί κυρίως σε λιμνοθαλάσσιο, υφάλμυρο και παράκτιο περιβάλλον (Bignot, 1985). Στρωματογραφική εξάπλωση: Ανώτερο Μειόκαινο σήμερα (Danatsas, 1989) Εικόνα 33. Loxoconcha elliptica θηλυκό δεξιά θυρίδα 58

61 Εικόνα 34. Loxoconcha elliptica αρσενικό αριστερή θυρίδα Candona neglecta Sars, 1888 Οικογένεια:Candonidae Υποοικογένεια:Candoninae Γένος:Candona Περιγραφή: Το κέλυφος έχει νεφροειδές σχήμα. Δεν διακρίνουμε έντονο φυλετικό διμορφισμό. Το εμπρόσθιο περιθώριο είναι αποστρογγυλεμένο, με διάκενο και μεγαλύτερο σε αντίθεση με το οπίσθιο περιθώριο που είναι στρογγυλεμένο, μικρότερο και επίσης με πιο μικρό διάκενο. Το ραχιαίο περιθώριο είναι καμπυλωτό. Το κοιλιακό περιθώριο είναι κοίλο. Δεν έχει εξωτερικό διάκοσμο και η επιφάνεια του είναι λεία. Διακρίνονται ωστόσο οι πόροι επιφάνειας. Το κέλυφος είναι σχετικά εύθραυστο. Στην εσωτερική όψη διακρίνεται μονόπλευρο κλείθρο. Οικολογία: Το είδος αυτό έχει ευρεία γεωγραφική κατανομή σε όλη την Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική, την Ασία και τη Βόρεια Αμερική. Απαντάται σε ολιγόαλα, σχετικά ψυχρά ύδατα με αλμυρότητα από 0,5 16 και είναι ευρέως διαδεδομένο σε πηγές, ρυάκια και λίμνες. (Meisch and Wouters, 2004). Το είδος αυτό επίσης είναι σε θέση να επιβιώσει ακόμη και σε μέρη όπου το νερό εξατμίζεται (Wagner, 1957). Στρωματογραφική εξάπλωση: Κατώτερο Μειόκαινο σήμερα (Sciuto, 2011). 59

62 Εικόνα 35. Candona neglecta δεξιά θυρίδα εξωτερική όψη Εικόνα 36. Candona neglecta δεξιά θυρίδα εσωτερική όψη Candona angulata G.W. Müller, 1900 Οικογένεια:Candonidae Υποοικογένεια:Candoninae Γένος:Candona Περιγραφή: Το κέλυφος έχει νεφροειδές σχήμα. Δεν διακρίνουμε έντονο φυλετικό διμορφισμό. Το εμπρόσθιο περιθώριο είναι αποστρογγυλεμένο. όπως στο Candona neglecta, ενώ σημαντική διαφορά παρατηρούμε στο οπίσθιο περιθώριο, το οποίο σχηματίζει μια γωνία στην άκρη του και στα δύο φύλα. Δεν έχει εξωτερικό διάκοσμο και η επιφάνεια του είναι λεία. Διακρίνονται ωστόσο οι πόροι 60

63 επιφάνειας, οι οποίοι μάλιστα σχηματίζουν ένα πλέγμα πιο ευδιάκριτο προς το οπίσθιο περιθώριο. Το κέλυφος είναι σχετικά εύθραυστο. Στην εσωτερική όψη διακρίνεται μονόπλευρο κλείθρο. (Εικόνα παρ. 24) Οικολογία: Είναι ένα είδος που ζει σε περιβάλλοντα μέσης αλατότητας που φτάνει μέχρι και 13,4% ο (De Decker, 1979). Αντέχει επίσης σε αυξομειώσεις αλατότητας (Marco-Barba, 2010). Στρωματογραφική εξάπλωση: Κατώτερο Πλειστόκαινο σήμερα (Krzymiñska & Namiotko, 2012). Εικόνα 37. Candona angulata αρσενικό δεξιά θυρίδα 61

64 Εικόνα 38. Candona angulata θηλυκό αριστερή θυρίδα Cypridopsis vidua Οικογένεια:Cyprididae Γένος:Cypridopsis Περιγραφή: Το κέλυφος έχει ωοειδές σχήμα. Η αριστερή θυρίδα είναι ελαφρώς μεγαλύτερη από τη δεξιά.έχουν αγενή αναπαραγωγική λειτουργία καθώς δεν έχουν διαχωρισθεί αρσενικά άτομα (Meisch 2000, σελ 377). Το κοιλιακό περιθώριο είναι σχεδόν ευθύγραμμο. Δεν έχει εξωτερικό διάκοσμο και η επιφάνεια του είναι λεία. Διακρίνονται ωστόσο οι πόροι επιφάνειας. Οικολογία: Το είδος αυτό εμφανίζεται σε διάφορα περιβάλλοντα. Στην Ιαπωνία συγκεκριμένα συναντάται σε λίμνες καθώς και καλλιέργιες ρυζιού. Θεωρείται γενικά κοσμοπολίτικο είδος αφού βρίσκεται σε πολλές περιοχές στον κόσμο. (Meisch 2000). 62

65 Εικόνα 39.Cypridopsis vidua ολόκληρα Cypria ophthalmica (Jurine, 1820) Οικογένεια:Cyprididae Γένος:Cypria Περιγραφη: Το είδος αυτό έχει σχετικά μικρό και ψηλό κέλυφος. Πλευρικά φαίνεται συμπιεσμένο με το μπροστινό μέρος πιο αιχμηρό απ ότι το πίσω. Συνήθως το κέλυφος έχει ανοιχτό καφέ χρώμα με διασκορπισμένα μαύρα στίγματα. Το μέγεθος των αρσενικών είναι από 0,55-0,77mm και των θηλυκών 0,55-0,65mm. Οικολογια: Κοινό είδος το οποίο ευδοκιμεί σε ευτροφικά περιβάλλοντα. Ζει σε μόνιμα η προσωρινά υδάτινα σώματα και συνήθως εμφανίζεται σε μεγάλους αριθμούς. Το συναντάμε σε παρα πολλές περιοχές με εξαίρεση την Αυστραλία. 63

66 Εικόνα 40.Cypria ophthalmica Cypria exsculpta (Brady &Norman, 1889) Περιγραφή: Κέλυφος παρόμοιο με αυτό του Cypria ophtalmica με τη διαφορά ότι στην επιφάνεια του κελύφους του Cypria exsculpta εμφανίζονται λεπτές επιμήκεις ραβδώσεις οι οποίες έχουν μήκος περίπου 3 μm. Το μέγεθος του θηλυκού αλλά και του αρσενικού είναι 0,75-0,85 mm. Οικολογία: Το είδος Cypria exsculpta μπορεί να ζήσει σε μεγάλο εύρος περιβαλλοντικών συνθηκών. Κυρίως ζει σε μόνιμα ρηχά νερά και ποτέ σε μεγάλους αριθμούς. Στην Ιαπωνία το συναντάμε σε πηγές, λίμνες κ.α (Meisch, 2000) Εικόνα 41. Cypria exsculpta θηλυκό αριστερή θυρίδα 64

67 Εικόνα 42. Cypria exsculpta θηλυκό δεξιά θυρίδα ΤΡΗΜΑΤΟΦΟΡΑ Βασίλειο: Protista Φύλο: Foraminifera D ORBIGNY 1826 Υποφύλο: Sarcodina Ομοταξία: Rhizaria Τάξη: Globigerinida Υπόταξη: Rotaliina Ammonia tepida Βασίλειο: Chromista Υποβασίλειο: Harosa Φύλο:Foraminifera Ομοταξία: Globothalamea Τάξη: Rotaliida Υπεροικογένεια: Rotalioidea Οικογένεια: Rotaliidae Υποοικογένεια: Ammoniinae Γένος:Ammonia Περιγραφή: Ασβεστολιθικό κέλυφος με τροχοσπειροειδές συναρμογή θαλάμων και αμφίκυρτο. Η ραχιαία ή σπειροειδής όψη εμφανίζεται ανειλιγμένη. Σε αυτήν την όψη διακρίνονται η γραμμή σπείρας, γραμμές ραφών και οι πρωτοκόγχη. Στην πλάγια όψη διακρίνεται η μετωπική επιφάνεια με το στοματικό άνοιγμα (βασικό εξωομφαλικό). Η κοιλιακή ή ομφαλική όψη εμφανίζεται ενειλιγμένη, επίσης σε αυτήν την όψη εντοπίζεται ο ομφαλός και οι γραμμές ραφών Το είδος αυτό είναι όμοιο με την Αmmonia parkinsonia, με τη διαφορά ότι η σπείρα της είναι αρκετά πιο ανοιχτή. 65

68 Οικολογία : Το είδος αυτό το συναντάμε σε περιβάλλοντα με υφάλμυρο νερό, στις εκβολές ποταμών (Mazzini et al., 1999; Carboni et al., 2002; Amorosi et al., 2004, 2009; Curzi et al., 2006; Rossi and Vaiani, 2008; Carboni et al., 2010). Εικόνα 43.Ammonia tepida Εικόνα 44.Amonia tepida 66

69 ΔΙΘΥΡΑ Βασίλειο: Animalia Συνομοταξία: Mollusca Ομοταξία: Bivalvia Cerastoderma glaucum Υφομοταξία:Heterodonta Τάξη:Veneroida Υπεροικογένεια:Cardioidea Οικογένεια:Cardiidae Υποοικογένεια:Lymnocardiinae Γένος:Cerastoderma Περιγραφή: Το Cerastoderma glaucum έχει μέγεθος εως 45 mm.το κέλυφος του έχει θολωτό σχήμα με οδόντωση στο χείλος. Το είδος υπάρχει σε δύο μορφές οι οποίες είναι με τυπικό λεπτό κέλυφος, που εμφανίζεται σε βιότοπους όπως λιμνοθάλασσες,και με παχύτερο κέλυφος το οποίο εμφανίζεται σε εκβολές ποταμών. Οι δυο θυρίδες του δεν έχουν ακριβώς το ίδιο μέγεθος. Το κέλυφος είναι σφαιρικό και στρογγυλεμένο με ακτινικές νευρώσεις. Παρουσιάζει ετερόδοντο κλείθρο με 2 κύρια δόντια, πλευρικά και σε απόσταση. Οικολογία: Το είδος αυτό εμφανίζεται σε θάλασσες σε όλη την Ευρώπη από την Κασπία εως την Βαλτική (Brock 1979). Αντέχει σε θερμοκρασίες από 0-45 C ( Zaouali 1974 ), και αλατότητα από 5 έως 45 PSU ( Rygg 1970 ). Οι βιότοποι στους οποίους συναντάμε το Cerastoderma glaucum είναι μη παλιρροιακή όπως για παράδειγμα υφάλμυρες λιμνοθάλασσες (Russell, 1972). Στρωματογραφική εξάπλωση: Ολιγόκαινο-Σήμερα 67

70 Εικόνα 45.Cerastoderma glaucum εξωτερική όψη Εικόνα 46. Cerastoderma glaucum εσωτερική όψη 68

71 Εικόνα 47. Cerastoderma glaucum ενήλικο και νεαρό άτομο Abra segmentum Οικογένεια:Semelidae Γένος:Abra Περιγραφή: Το είδος αυτό φτάνει σε μέγεθος εως και 1,5 cm με κέλυφος οβάλ σχήματος. Οι δυο θυρίδες του έχουν σχεδόν το ίδιο μέγεθος και πάνω στην καθεμία από αυτές είναι ευδιάκριτοι οι ομόκεντροι αυξητικοί δακτύλιοι. Παρουσιάζει ετεροδοντικό κλείθρο δηλαδή 2-3 κύρια δόντια όπως επίσης εμπρόσθια και οπίσθια πλευρικά. Οικολογία: Ζει κυρίως σε αμμώδη και λασπώδη ιζήματα σε βάθος εως και 76m και σε αλατότητα 1,98 umol/l. Είναι από τα πιο κοινά και άφθονα είδη στις μεσογειακές παράκτιες λιμνοθάλασσες και παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο οικοσύστημα καθώς αποτελεί την τροφή για πάρα πολλά είδη οργανισμών 69

72 Εικόνα 48. Abra segmentum εξωτερική και εσωτερική όψη θυρίδων Lucinella divaricata Τάξη:Lucinoida Υπεροικογένεια: Lucinoidea Οικογένεια: Lucinidae Γένος: Lucinella Περιγραφή: Πρόκειται για ένα μικρό δίθυρο, μεγέθους μέχρι 1 cm (MarLIN, The Marine Life Information Network) και σχήματος οβάλ έως σχεδόν κυκλικό. Απ την εξωτερική του όψη παρατηρείται, ότι είναι εμπροσθόγυρο, ανισόπλευρο, ισόθυρο και χωρίς διάκοσμο, αλλά με εμφανείς ομόκεντρους αυξητικούς δακτυλίους. Απ την εσωτερική του όψη παρατηρείται ότι είναι ετερόδοντο, ανισομυάριο, με ασθενές μανδυακό αποτύπωμα. Οικολογία : Ζει κυρίως στην Μεσόγειο, την Μαύρη θάλασσα και τα Κανάρια νησιά (Marine Species Identification Portal), σε βάθη που δεν ξεπερνούν τα 60 m και με αλατότητα περίπου 25% ο (Meric et al., 2001). 70

73 Εικόνα 49. Lucinella divaricata Serpulidae Βασίλειο: Animalia Υποβασίλειο: Eumetazoa Φύλο: Annelida Ομοταξία: Polychaeta Υφομοταξία: Palpata Τάξη: Canalipalpata Υπόταξη: Sabellida Οικογένεια: Serpulidae Περιγραφη: Η οικογένεια Serpulidae αποτελεί μια ομάδα πολύχαιτων σκώληκων η οποία έχει το χαρακτηριστικό ότι τα άτομα της ομάδας αυτής συνθέτουν ασβεστολιθικούς σωλήνες οι οποίοι παρουσιάζουν ακανόνιστη σπειροειδής ανάπτυξη καθώς και operculum (πώμα) ( Rouse και Pleijel, 2001). Το μέγεθός τους είναι συνήθως μικρότερο από 10 cm. Είναι βενθονικοί οργανισμοί και οι σωλήνες τους είναι προσκολλημένοι στο υπόστρωμα. Οικολογία:Δημιουργούν αποικίες σε σκληρά υποστρώματα όπως είναι οι κοραλλιογενής ύφαλοι αλλά και σε μαλακά υποστρώματα όπως σε παράκτιες λιμνοθάλασσες,σε εκβολές ποταμών κ.α (Bastida-Zavala and Hove, 2003). Στρωματογραφική εξάπλωση:ορδοβίσιο-σήμερα 71

74 Εικόνα 50. Σωλήνες από το γένος Serpulidae ασβεστιτικής σύστασης. Εικόνα 51. Μέγεθος σωλήνων 72

75 Charophyta Βασίλειο: Plantae Ομοταξία: Charophyceae Τάξη: Charales Οικογένεια: Characeae Γένος: Chara Περιγραφη: The plant body is a gametophyte. It consists of a main axis (differentiated into nodes and internodes), dimorphic branches (long branch of unlimited growth and short branches of limited growth), rhizoids (multicellular with oblique septa) and stipulodes (needle shaped structures at the base of secondary laterals. Οικολογία: Τα συναντάμε σε περιοχές όπου υπάρχουν ασβεστόλιθοι, και κυρίως στη βόρεια εύκρατη ζώνη. Προτιμούν νερό το οποίο περιέχει σχετικά χαμηλά ποσοστά οξυγόνου και έχει υψηλά ποσοστά σε μεταλλικά στοιχεία (σκληρά νερά). Εικόνα 52. Γυρογονίτης χαροφύτου 73