ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ Ε.Ε.

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΕΩΣ (ΕΔΕΚΑ) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ Ε.Ε. 10 Πανελλήνιο Συνέδριο της ΕΔΕΚΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚ ΚΟ ΥΛΑ Α Θ Η Ν Α - Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η 2010

2 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ Α.Ε. Α Θ Η Ν Α - Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Αθήνα Ιπποκράτους Αθήνα Τηλ.: ( ) , Fax: ( ) Θεσσαλονίκη Φράγκων Θεσσαλονίκη Τηλ.: ( ) , Fax: ( ) Εθν Αμύνης Θεσσαλονίκη Τηλ.: ( ) ,9, Fax: ( ) info@sakkoulas.gr Η ττνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της Επισημαίνεται πάντως ότι κατά το Ν 2387/1920 (όπως έχει τροποποιηθεί με το Ν 2121/1993 και ισχύει σήμερα) και κατά τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το Ν 100/1975) απαγορεύεται η α- ναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου, με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη ISBN:

3 ΤΟ ΔΙΚΑ ΙΩ Μ Α ΤΗΣ ΑΠΕΡΓΙΑΣ ΩΣ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΩΜ Α Γεώργιος Λεβέντης Καθηγητής Νομικής, Πανεπιστήμιο Αθηνών I. Το δικαίωμα απεργίας ως συνταγματικώς προστατευόμενο δικαίωμα Το Σύνταγμα κατοχυρώνει τη συνδικαλιστική ελευθερία (άρθρ. 23 1). Το χαρακτηριστικό της συνδ. ελευθερίας είναι ότι από ένα ατομικό δικαίωμα προέκυψαν πολλές επί μέρους εγγυήσεις1. Το φαινόμενο αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι η συνδικαλιστική ελευθερία ως ατομικό δικαίωμα κατευθύνε- ται στην πραγματοποίηση ορισμένου σκοπού. Προκειμένου να πραγματοποιηθεί ο σκοπός της συνδικαλιστικής ελευθερίας (δηλ. η διαφύλαξη και προαγωγή των οικονομικών και εργασιακών συμφερόντων των εργαζομένων) δεν αρκεί η ίδρυση της συνδικαλιστικής οργάνωσης, αλλά είναι αναγκαία και η ελεύθερη δράση της. Δύο είναι τα σπουδαιότερα μέσα που υπηρετούν την πραγμάτωση του σκοπού της συνδ. ελευθερίας: η απεργία και η σύναψη συλλογικών συμβάσεων εργασίας (ΣΣΕ). Η απεργία και η συλλογική αυτονομία προστατεύονται ως αναπόσπαστο τμήμα της συνδ. ελευθερίας από όλα τα Συντάγματα που εγγυώνται ένα ελεύθερο συνδικαλισμό2. Η απεργία, επομένως, είναι μία από τις κύριες εγγυήσεις της συνδ. ελευθερίας (23 1 του Συντ.). Λόγω της μεγάλης σπουδαιότητας που έχει η απεργία για την πραγμάτωση του σκοπού της συνδ. ελευθερίας, το ελληνικό Σύνταγμα προστατεύει το δικαίωμα απεργίας και ως αυτοτελές δικαίωμα (άρθρ του Συντ.). 1. Βλ. σχετικώς Λεβέντη, Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, 2η έκδ., 2007, σ. 13 επ., ΑΚ. Καρακατσάνη, Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, 1992, αρ. 13 επ., Π. Δ. Δαγτόγλου, Συνταγματικό Δίκαιο, Ατομικά Δικαιώματα, Β, 1991, αριθμ επ., Κουκιάδη, Εργατικό Δίκαιο-Συλλογικές Εργασιακές Σχέσεις, τομ. 1, σ. 1 επ., 4 επ., 41 επ., Αρ. Καζάκο, Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2009, σ. 23 επ. 2. Βλ. Λεβέντη, Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, 2η έκδ., 2007, σ. 27 επ.

4 38 Γεώργιος Λεβέντης II. Διεθνείς εγγυήσεις του δικαιώματος απεργίας Το δικαίωμα απεργίας ως θεμελιώδες ατομικό δικαίωμα προστατεύεται σε περισσότερα διεθνή κείμενα. Ειδικότερα: Το Δ ιεθνές Σ ύ μ φ ω νο για τα Ο ικ ο νομικά, Κοινω νικά και Μ ο ρ φ ω τικ ά Δ ικ α ιώ μ α τα της προστατεύει σε ευρεία έκταση τη συνδ. ελευθερία, τη συνδικαλιστική δράση καί το δικαίωμα απεργίας. Σύμφωνα με το άρθρ. 8 του Συμφώνου τα συμβαλλόμενα κράτη υποχρεούνται να κατοχυρώσουν: α) το δικαίωμα κάθε ατόμου να ιδρύει συνδ. οργανώσεις ή να προσχωρεί σε συνδ. οργανώσεις της επιλογής του... β )... γ) το δικαίωμα των συνδ. οργανώσεων να δρουν ελεύθερα και δ) το δικαίωμα απεργίας. Το διεθνές αυτό Σύμφωνο, το οποίο έχει επικυρώσει η χώρα μας με το Ν. 1532/85 (βλ. ΔΕΝ 1985, 582) προστατεύει το δικαίωμα απεργίας υπό τη γενική επιφύλαξη του νόμου: το δικαίωμα απεργίας «ασκείται σύμφωνα με τους νόμους κάθε χώρας» (άρθρ. 8 1 αριθμ. 5). Η Σ ύ μ β α σ η για την Π ρ ο ά σ π ισ η των Δ ικ α ιω μ ά τω ν του Α ν θ ρ ώ π ο υ και των θ ε μ ε λ ιω δ ώ ν Ελευθεριών, γνωστή και ως Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που καταρτίσθηκε την σε ευρωπαϊκό επίπεδο (στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης) κατοχυρώνει τη συνδικαλιστική ελευθερία στο άρθρ. 11. Στα πλαίσια επίσης του Συμβουλίου της Ευρώπης καταρτίσθηκε ο Ευρωπαϊκ ός Κ ο ιν ω ν ι κός Χ ά ρ τη ς την και τέθηκε σε εφαρμογή την Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης αποτελεί συμπλήρωμα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η Ελλάδα τον επικύρωσε με το Ν. 1426/84.0 Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης περιέχει στο μέρος II συγκεκριμένες εγγυήσεις ατομικών δικαιωμάτων. Ειδικότερα στο άρθρ. 6 περίπτ. 4 του μέρους II διασφαλίζεται «το δικαίωμα των εργαζομένων και των εργοδοτών για συλλογικές ενέργειες σε περίπτωση σύγκρουσης συμφερόντων, περιλαμβανομένου και του δικαιώματος απεργίας, με την επιφύλαξη των υποχρεώσεων που θα μπορούσαν να προκύψουν από τις ισχύουσες ΣΣΕ». Επομένως, ο Ευρωπ. Κοινωνικός Χάρτης κατοχυρώνει το δικαίωμα απεργίας τόσο για τους εργαζομένους όσο και για τους εργοδότες (δικαίωμα ανταπεργίας)3. 3. Αυτή η εξ ίσου για εργαζόμενους και εργοδότες κατοχύρωση του δικαιώματος α περγίας οδήγησε τον έλληνα νομοθέτη να διατυπώσει στο Ν. 1426/84 (άρθρο δεύτερο του μέρους Θ του Παραρτήματος) την επιφύλαξη ότι «από τις διατάξεις του Ευρ. Κοινωνικού Χάρτη, που κυρώνεται με το νόμο αυτό, δεν δεσμεύουν την Ελλάδα οι διατάξεις των

5 Το δικαίωμα της απεργίας ως θεμελιώδες κοινοτικό δικαίωμα 39 Η Δ ιεθνής Σ ύ μ β α σ η Εργασίας υττ' αριθμ. 87/1948 «περί συνδικαλιστικής ελευθερίας και προστασίας του συνδ. δικαιώματος» κατοχυρώνει επίσης σε ευρεία έκταση τη συνδ. ελευθερία. Τη Διεθνή αυτή σύμβαση επικύρωσε η χώρα μας με το ΝΔ 4204/1961. Σύμφωνα με το άρθρ. 2 της ΔΣΕ 87/1948 «οι εργαζόμενοι και εργοδότες δικαιούνται άνευ διακρίσεως και προηγουμένης αδείας να συνιστούν οργανώσεις της εκλογής τους και να καθίστανται μέλη των οργανώσεων αυτών...». Καίτοι η προηγούμενη διάταξη δεν κάνει λόγο για απεργία, η απολύτως κρατούσα άποψη στη θεωρία αλλά και η σταθερή πρακτική που ακολουθείται από την Επιτροπή Συνδικαλιστικής Ελευθερίας, από το κύριο δηλ. όργανο ελέγχου των προσβολών της συνδικαλιστικής ελευθερίας, συμπίπτουν στη διαπίστωση ότι οι εγγυήσεις του άρθρ. 2 της ΔΣΕ 87/1948 αποκτούν νόημα και περιεχόμενο μόνο με τη διασφάλιση του δικαιώματος απεργίας4. III. Το δικαίωμα απεργίας ως θεμελιώδες δικαίωμα του Κοινοτικού Δικαίου Το δικαίωμα συλλογικής δράσης, συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος απεργίας, αναγνωρίζεται ως θεμελιώδες δικαίωμα το οποίο αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα των γενικών αρχών του κοινοτικού δικαίου. 1. Η προστασία του δικαιώματος συλλογικής δράσης στο κοινοτικό δίκαιο Αυτό συνάγεται κατά πρώτο λόγο από το άρθρ. 28 του Χ ά ρ τη Θ ε μ ε λιωδών Δ ικ α ιω μ ά τω ν της Ευρωπαϊκ ής Ένωσης, ο οποίος (Χάρτης) απέκτησε δεσμευτικότητα βάσει του άρθρ. 6 της Συνθήκης της ΕΕ5. Σύμφωνα με το άρθρ. 28 «οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες ή οι αντίστοιχες οργανώσεις τους έχουν, σύμφωνα με το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές, δικαίωμα να διαπραγματεύονται και να συνάπτουν ΣΣΕ στα ενδεδειγμένα επίπεδα καθώς και να προσφεύγουν, σε περίπτωση σύγκρουσης συμφερόάρθρων 5 και 6». Η επιφύλαξη εξηγείται από το γεγονός ότι ο Ν. 1264/82 (άρθρ. 22 2) είχε ήδη απαγορεύσει την ανταπεργία. 4. Βλ. αντί άλλων Brox/Rüthers, Arbeitskampfrecht 2, σ. 67, Valticos, Droit international du travail 2,1983, σσ. 255/256, αριθμ. 319, Λεβέντη, Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, 2Π έκδ., 2007, σ Βλ. Karl Riesenhuber, Europäisches Arbeitsrecht, 2009, σσ. 42/43.

6 40 Γεώργιος Λεβέντης ντων, σε συλλογικές δράσεις για την υπεράσπιση των συμφερόντων τους, συμπεριλαμβανομένης της απεργίας». Δεδομένου ότι το συνδικαλιστικό δικαίωμα και το δικαίωμα απεργίας εξαιρούνται από τη ρυθμιστική αρμοδιότητα της Ευρ. Ένωσης, η κατοχύρωση του δικαιώματος απεργίας που διασφαλίζει το άρθρ. 28 του Χάρτη προσδιορίζεται κυρίως από το εθνικό δίκαιο κάθε κράτους μέλους6. Σε κάθε περίπτωση όμως οι εγγυήσεις του άρθρ. 28 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρ. Ένωσης έχουν μεγάλη σημασία λόγω ιδίως της ευρύτητάς τους (διασφάλιση των συλλογικών διαπραγματεύσεων, της συλλογικής αυτονομίας και του δικαιώματος απεργίας). Εξ άλλου η προστασία σε κοινοτικό επίπεδο του δικαιώματος συλλογικής δράσης και του δικαιώματος απεργίας προκύπτει και από το άρθρ. 136 της Συνθήκης (ήδη άρθρ. 151 Συνθήκης της Ε.Ε., όπως έχει τροποποιηθεί από τη Συνθήκη της Λισσαβώνας). Σύμφωνα με το άρθρ. 151: «η Ένωση και τα κράτη-μέλη, έχοντας υπ' όψη τα θεμελιώδη κοινωνικά δικαιώματα όπως αυτά ορίζονται στον Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Χάρτη που υπογράφηκε στο Τορίνο στις και στον Κοινοτικό Χάρτη των Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων των Εργαζομένων του 1989, έχουν ως στόχο την προώθηση της απασχόλησης, τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας, ώστε να καταστήσουν δυνατή την εναρμόνισή τους με παράλληλη διατήρηση της προόδου, την κατάλληλη κοινωνική προστασία, τον κοινωνικό διάλογο και την ανάπτυξη των ανθρωπίνων πόρων που θα επιτρέψουν ένα υψηλό και διαρκές επίπεδο απασχόλησης και την καταπολέμηση του αποκλεισμού». Επίσης σύμφωνα με το άρθρ. 152 της Συνθήκης: «η Ένωση αναγνωρίζει και προάγει το ρόλο των κοινωνικών εταίρων στο επίπεδό της, λαμβάνοντας υπ' όψη την ποικιλομορφία των εθνικών συστημάτων. Διευκολύνει τον μεταξύ τους διάλογο, σεβόμενη την αυτονομία τους...». Εξ άλλου σύμφωνα με το άρθρ της Συνθήκης, η Ένωση «προκειμ ένου να υ λ ο π ο ιή σ ε ι του ς σ τό χο υς του ά ρ θ ρ ο υ 151 υ π ο σ τηρίζει και σ υ μ π λ η ρ ώ ν ε ι τη δ ρ ά σ η των κρατών μελών σ του ς α κ ό λ ο υ θ ο υ ς τομείς: α) βελτίωση ιδιαιτέρως του περιβάλλοντος εργασίας, με σκοπό την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων, β) όροι εργασίας, γ) κοινωνική ασφάλιση και κοινωνική προστασία των εργαζομένων, δ) προστασία των εργαζομένων σε περίπτωση καταγγελίας της σύμβασης εργασίας, ε) ενημέρωση και διαβούλευση με τους εργαζομένους, στ) εκπροσώπηση και συλλογική 6. Πρβλ. Riesenhuber, Europäisches Arbeitsrecht, σ. 51.

7 Το δικαίωμα της απεργίας ως θεμελιώδες κοινοτικό δικαίωμα 41 υπεράσπιση των συμφερόντων των εργαζομένων και εργοδοτών, συμπεριλαμβανομένης της συνδιαχείρισης, με την επιφύλαξη της 5, ζ)...( η)..., θ) ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών όσον αφορά τις ευκαιρίες στην αγορά εργασίας και τη μεταχείριση στην εργασία, ι)..κ.ο.κ.». 2. Το άρθρο της Συνθήκης (ήδη άρθρ της Συνθήκης όπως έχει τροποποιηθεί από την Συνθήκη της Λισσαβώνας) Κατόπιν το άρθρ της Συνθήκης περιγράφει τον τρόπο και τα μέσα που μπορεί να χρησιμοποιεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο προκειμένου να υλοποιηθούν οι παραπάνω στόχοι (π.χ. έκδοση Οδηγιών κ.ο.κ.). Τέλος, το άρθρο της Συνθήκης προβλέπει ότι: «οι διατάξεις του παρόντος άρθρου δεν ε φ αρμόζο νται στις αμοιβές, στο δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι, στο δικαίω μ α για απεργία ή στο δικαίωμα για ανταπεργία (ΙοοΙ<-ουί)». Με την προηγούμενη δηλ. διάταξη εξαιρούνται από τη δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι αμοιβές, το δικα ίω μα του σ υ ν ε τα ιρ ίζεσ θ α ι και το δικ α ίω μ α απεργί- ας-ανταπεργίας. Επομένως, τα παραπάνω ζητήματα ανήκουν στην αποκλειστική ρυθμιστική εξουσία των κρατών μελών και η Ένωση δεν έχει κατ' αρχήν αρμοδιότητα να υποστηρίζει και να συμπληρώνει τη δράση των κρατών μελών ως προς τα θέματα αυτά. Οι λόγοι για τους οποίους τα παραπάνω θέματα εξηρέθησαν από τη ρυθμιστική αρμοδιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι περισσότεροι: π.χ. οι αμοιβές της εργασίας καθορίζονται από τους κοινωνικούς εταίρους, ενώ συχνά τα κράτη μέλη δεν αναμειγνύονται καν κατά τη ρύθμιση των γενικών κατώτατων ορίων μισθών-ημερομισθίων. Εξ άλλου το ύψος των αμοιβών διαφέρει από χώρα σε χώρα. Επίσης οι ρυθμίσεις των κρατών μελών ως προς το συνδικαλιστικό δικαίωμα (ίδρυση-διάλυση συνδικαλιστικών οργανώσεων, συμμετοχή, συνδικαλιστική δράση κ.ο.κ.), τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, τις συλλογικές συμβάσεις (δέσμευση, επέκταση, περιεχόμενο ΣΣΕ κ.ο.κ.), την άσκηση και τα όρια του δικαιώματος απεργίας και ανταπεργίας διαφέρουν συχνά μεταξύ τους, ανταποκρινόμενες στη νομική παράδοση και τις ειδικές συνθήκες κάθε χώρας. Επομένως, δεν είναι ευχερής ή και σκόπιμη η εναρμόνιση των εθνικών δικαίων στα θέματα αυτά με τη θέσπιση κοινών προδιαγραφών. Ένα άλλο αμφισβητούμενο ζήτημα είναι αν ο παραπάνω αποκλεισμός της ρυθμιστικής αρμοδιότητας της Ένωσης πρέπει να ερμηνεύεται στενώς ή όχι. Ορθότερη είναι η στενή ερμηνεία

8 42 Γεώργιος Λεβέντης της απαγορεύσεως7, δεδομένου ότι π.χ. ως προς το θέμα της αμοιβής της εργασίας υπάρχει ήδη πληθώρα κοινοτικών διατάξεων που επηρεάζουν έμμεσα τουλάχιστον το ύψος της αμοιβής (Οδηγίες σχετικά με την απαγόρευση των διακρίσεων, την κατάρτιση συμβάσεων ορισμένου χρόνου, το δανεισμό εργαζομένων κ.ο.κ.). Μετά τη διάταξη του άρθρ της Συνθήκης επικράτησε αρχικώς η εντύπωση ότι η συνδικαλιστική δράση, η συλλογική αυτονομία και οι συλλογικοί εργατικοί αγώνες δεν ενδιαφέρουν το κοινοτικό δίκαιο ούτε επηρεάζονται από αυτό, αλλά ανήκουν στην αποκλειστική ρυθμιστική εξουσία κάθε κράτους μέλους. Οι αποφάσεις όμως του Δ.Ε.Κ, της 11/12/2007 (υπόθεση Viking και υπόθεση Laval) κατέδειξαν ότι οι συλλογικοί εργατικοί αγώνες είναι δυνατόν να θίγουν θεμελιώδεις ελευθερίες του κοινοτικού δικαίου, όπως την ελευθερία εγκαταστάσεως και την ελευθερία παροχής υπηρεσιών, οπότε τίθεται πλέον ζήτημα συσχέτισης και οριοθέτησης των ελευθεριών αυτών με το δικαίωμα απεργίας. IV. Συσχέτιση της ελευθερίας εγκαταστάσεως (άρθρ. 49 της Συνθήκης) με την άσκηση του δικαιώματος απεργίας - Απόφαση Δ.Ε.Ε, της (υπόθεση Viking) Η Viking ήταν μια φιλανδική εταιρία θαλασσίων μεταφορών, η οποία εκμεταλλεύεται πλοία. Το πλοίο Rosella της εταιρίας Viking πραγματοποιούσε το δρομολόγιο διά θαλάσσης μεταξύ Ταλίν (Εσθονία) και Ελσίνκι (Φιλανδία). Επειδή το πλοίο Rosella έφερε φιλανδική σημαία, όφειλε η Viking, βάσει του φιλανδικού δικαίου και της ισχύουσας ΣΣΕ, να καταβάλει στο πλήρωμα μισθούς του ιδίου ύψους με εκείνους που καταβάλλονται στην Φιλανδία. Οι μισθοί όμως που κατεβάλλοντο στα εσθονικά πληρώματα ήταν κατώτεροι από αυτούς που ελάμβαναν τα φιλανδικά πληρώματα. Η εκμετάλλευση του Rosella ήταν ζημιογόνος λόγω του άμεσου ανταγωνισμού των εσθονικών πλοίων που πραγματοποιούσαν το ίδιο δρομολόγιο με μικρότερο μισθολογικό κόστος. Για το λόγο αυτό η Viking αποφάσισε να μετανηολογήσει το πλοίο είτε στην Εσθονία είτε στη Νορβηγία, προκειμένου να μπορέσει να συνάψει νέα ΣΣΕ με συνδικαλιστική οργάνωση εγκατεστημένη σε ένα από τα κράτη αυτά. 7. Πρβλ. Riesenhuber, Europäisches Arbeitsrecht, 2009, σ. 108.

9 Το δικαίωμα της απεργίας ως θεμελιώδες κοινοτικό δικαίωμα 43 Η FSU είναι μια φιλανδική συνδικαλιστική οργάνωση ναυτικών, στην ο ποία ανήκαν και τα μέλη του πληρώματος του Rosella. Η FSU ήταν μέλος της ITF, μιας διεθνούς ομοσπονδίας συνδικαλιστικών οργανώσεων εργαζομένων στον τομέα των μεταφορών με έδρα το Λονδίνο. Κύρια πολιτική της ITF ήταν η καταπολέμηση των σημαιών ευκαιρίας. Η ITF θεωρεί ότι ένα πλοίο είναι νηολογημένο υπό σημαία ευκαιρίας όταν η πραγματική κυριότητα και ο έλεγχος του πλοίου βρίσκονται σε κράτος διαφορετικό από εκείνο της νηολογήσεως. Κατά την ITF, μόνο οι συνδικαλιστικές οργανώσεις που είναι εγκατεστημένες στο κράτος στο οποίο βρίσκεται η πραγματική κυριότητα του πλοίου έχουν το δικαίωμα να συνάπτουν ΣΣΕ σχετικά με το πλοίο αυτό. Η εκστρατεία κατά των σημαιών ευκαιρίας υλοποιείται με μποϋκοτάζ και άλλες δράσεις αλληλεγγύης. 1. Τα προδικαστικό ερωτήματα Η ισχύς της συμφωνίας για τα πληρώματα του Rosella έληξε την 17η Νοεμβρίου 2003, οπότε η FSU δεν είχε πλέον υποχρέωση ειρήνης και εξήγγειλε απεργία απαιτώντας από τη Viking να παραιτηθεί από το σχέδιο μετανηολόγησης του πλοίου. Την 1η Μαΐου 2004 η Εσθονία έγινε μέλος της Ε.Ε. Την 18η Αυγούστου 2004 η Viking προσέφυγε στο High Court of Justice (England and Wales) ζητώντας να αναγνωρισθεί ότι η δράση της ITF και της FSU είναι αντίθετη προς το άρθρ. 49 της Συνθήκης και να υποχρεωθεί η FSU να μην παρεμποδίζει την άσκηση των δικαιωμάτων που η Viking αντλεί από το κοινοτικό δίκαιο. Το παραπάνω δικαστήριο δέχθηκε με απόφασή του το αίτημα της Viking. Κατόπιν αυτού οι συνδικαλιστικές οργανώσεις ITF και FSU άσκησαν έφεση κατά της αποφάσεως ενώπιον του Court of Appeal. To τελευταίο δικαστήριο υπέβαλε στο Δ.Ε.Κ, μεταξύ άλλων τα ακόλουθα προδικαστικό ερωτήματα: αα) Όταν μια μητρική εταιρεία είναι εγκατεστημένη στο κράτος μέλος A και προτίθεται να εγκατασταθεί στο κράτος μέλος Β με μετανηολόγηση στο δεύτερο αυτό κράτος Β ενός πλοίου, το οποίο θα εκμεταλλεύεται μια κατά 100% θυγατρική της εταιρεία εγκαταστημένη επίσης στο κράτος μέλος Β και υποκείμενη στον έλεγχο και διεύθυνση της μητρικής εταιρείας μπορεί η ανάληψη συλλογικής δράσης από μία συνδικαλιστική οργάνωση (με την οποία δράση επιδιώκεται να καταστεί η παραπάνω μετανηολόγηση μία άσκοπη ά σκηση του δικαιώματος εγκαταστάσεως που παρέχει το άρθρ. 49 της Συνθήκης) να συνιστά περιορισμό του δικαιώματος αυτού;

10 44 Γεώργιος Λεβέντης Αν η συλλογική δράση που αναλαμβάνει μία συνδικαλιστική οργάνωση συνιστά περιορισμό συνεπαγόμενο άμεσες δυσμενείς διακρίσεις σύμφωνα με το άρθρ. 49 της Συνθήκης ή τον κανονισμό 4055/86, μπορεί η δράση αυτή να δικαιολογείται κατ' αρχήν από λόγους δημοσίας τάξεως όπως προβλέπει το άρθρ. 52 της Συνθήκης, με την αιτιολογία αα) ότι η άσκηση της συλλογικής δράσεως (συμπεριλαμβανομένης και της απεργίας) αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα προστατευόμενο από το κοινοτικό δίκαιο; ή και ββ) λόγω της προστασίας των εργαζομένων; ββ) Συνιστά η συλλογική αυτή απεργιακή κινητοποίηση και η ακολουθούμενη από τη συνδικαλιστική οργάνωση «πολιτική κατά των σημαιών ευκαιρίας» μία δίκαιη εξισορρόπηση μεταξύ: αφ' ενός του θεμελιώδους κοινωνικού δικαιώματος αναλήψεως συλλογικής δράσεως και αφ' ετέρου της ελευθερίας εγκαταστάσεως και της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών και είναι η συλλογική αυτή δράση αντικειμενικά δικαιολογημένη, πρόσφορη, αναλογική και σύμφωνη προς την αρχή της αμοιβαίας αναγνωρίσεως; 2. Οι σκέψεις του Δ.Ε.Κ. Το Δ.Ε.Κ, στην απόφαση της αναγνωρίζει κατά πρώτο λόγο ότι η ανάληψη συλλογικής δράσης από μία συνδικαλιστική οργάνωση εμπίπτει στη συλλογική αυτονομία της οργάνωσης αυτής και αποτελεί άσκηση της κατοχυρωμένης από το εθνικό δίκαιο συνδικαλιστικής ελευθερίας (Σκέψη 35). Κατόπιν το Δ.Ε.Κ, διαπιστώνει ότι ναι μεν, βάσει του άρθρ (ήδη 154 2) της Συνθήκης, το δικαίωμα απεργίας και ανταπεργίας δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της κοινότητας και ότι τα κράτη μέλη είναι κατ' αρχήν ελεύθερα να καθορίζουν τις προϋποθέσεις και τον τρόπο άσκησης των δικαιωμάτων αυτών, ωστόσο η εξαίρεση των δικαιωμάτων αυτών (απεργίας και ανταπεργίας) από την αρμοδιότητα της κοινότητας δεν μπορεί να έχει ως συνέπεια ότι η άσκηση των δικαιωμάτων αυτών εκφεύγει των υποχρεώσεων που προκύπτουν από το κοινοτικό δίκαιο και ειδικότερα ότι η άσκηση του δικαιώματος απεργίας δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος εγκαταστάσεως (βλ. Σκέψεις 40,41,42). Κατόπιν το Δ.Ε.Κ., επικαλούμενο τον Ευρ ωπαϊκό Κοινωνικό Χ ά ρ τη (που υπογράφηκε στο Τορίνο την ), τη Δ ιεθ νή Σ ύ μ β α σ η Εργασίας 87/1948, τον Κοινο τικ ό Χ ά ρ τη των θ εμελιω δ ώ ν κοινωνικών δ ικ α ιω μ ά τω ν των ερ γ α ζομένω ν (που θεσπίσθηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την και μνημονεύεται στο άρθρ ήδη

11 Το δικαίωμα της απεργίας ως θεμελιώδες κοινοτικό δικαίωμα 45 άρθρ της Συνθήκης) και το Χ ά ρ τη των θ ε μ ε λιω δ ώ ν Δ ικ α ιω μάτων της Ευρωπαϊκής Έ νω σ ης (που διακηρύχθηκε στη Νίκαια την ), διακήρυξε για πρώτη φορά ότι «το δ ικ α ίω μ α αναλήψ εως σ υλλογικ ής δράσεως, σ υ μ π ε ρ ι λ α μ β α ν ο μ έ ν ο υ του δ ικ α ιώ μ α τος της απεργίας, πρέπει να α ν α γ νωρίζετα ι ως θ εμελιώ δ ες δικα ίω μ α που απ ο τελ εί α ν α π ό σ π α σ το τ μ ή μ α των γενικών αρχών του κ ο ινο τικ ού δικαίου, την τή ρ η σ η των οποίων ε ξασφ αλίζει το δικαστήριο...» (Σκέψεις 43, 44). Στη συνέχεια το Δ.Ε.Κ, στην ίδια σκέψη (44) προσδιορίζει την εμβέλεια και τα όρια του δικαιώματος απεργίας ως εξής: «πλην ό μως η ά σ κ ησή του (δηλαδή του δ ι κ αιώ μα τος συλλογικ ής δ ρ ά σ η ς και απεργίας) πρ έπει να υ π όκειται σε ο ρ ισ μ έ ν ο υ ς π ε ρ ιορισ μ ο ύ ς. Σ υ γκεκ ρ ιμένα, όπως το νίζει εκ νέου το ά ρ θ ρ ο 28 του Χ ά ρ τη των Θ ε μελ ιω δώ ν Δ ικ α ιω μ ά τω ν της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα εν λόγω δ ικ α ιώ ματα π ρ ο σ τ α τ ε ύ ο ν τ α ι σ ύμφωνα με το κ ο ιν ο τικ ό δίκαιο και τις εθνικές ν ο μ ο θ ε σ ίε ς και πρακτικές...»(σκέψη44). Δηλαδή σύμφωνα με την παραπάνω σκέψη του Δ.Ε.Ε, το δικαίωμα απεργίας είναι μεν θεμελιώδες και αποτελεί μάλιστα αναπόσπαστο τμήμα των γενικών αρχών του κοινοτικού δικαίου, κατά τον προσδιορισμό όμως των ορίων του δικαιώματος αυτού το Δ.Ε.Κ, αναζητεί την ε ν α ρ μ ό ν ισ η της άσκησης του δικαιώματος απεργίας με τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από το κοινοτικό δίκαιο. Ειδικότερα ως προς την ε ν α ρ μ ό ν ισ η αυτή το Δ.Ε.Κ, παρατηρεί ότι η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων (όπως π.χ. του δικαιώματος απεργίας) σ υνισ τά θ εμ ιτό σ υ μ φ έ ρ ο ν ικανό να δ ικ α ιο λογήσει κατ' αρχήν π ε ρ ιο ρ ισ μ ό των υπ ο χρεώ σ ε ω ν που επ ι βάλλονται από το κο ινοτικ ό δίκαιο, ακόμη και υ π ο χ ρ ε ώ σ ε ων που θ ε σ π ίζο νται βάσει θ ε μ ε λ ιώ δ ο υ ς ελ ε υθ ε ρ ία ς την ο ποία εγγυάται η Συνθήκη, όπως είναι η ε λ ε ύθερη κ υ κ λ ο φ ο ρία ε μ π ο ρ ε υ μ ά τω ν 8 ή η ελ ε ύθερ η π α ροχή υ πηρεσιώ ν9 (βλ. Σκέψη 45). Ωστόσο συμπληρώνει το Δ.Ε.Κ.10 η άσκηση των θ ε μ ε λ ιω 8. Το Δ.Ε.Κ, παραπέμπει στην προηγούμενη απόφασή του της , C- 112/00, Schmidberger, Συλλογή 2003, σσ. I- 5659, Σκέψη Το Δ.Ε.Κ, παραπέμπει στην προηγούμενη απόφασή του της , C- 36/02, Omega, Συλλογή 2004, σσ. I- 9609, Σκέψη Παραπέμποντας στις αποφάσεις Schmidberger και Omega.

12 46 Γεώργιος Λεβέντης δών δ ικ α ιω μ ά τω ν που κ ατοχυρώ νο υ ν τα Σ υ ντ ά γ μ α τα των κρατών-μελών, (π.χ. της ελευθερίας της εκφράσεως, της ελευθερίας του συνέρχεσθαι και του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας) δεν ε ξ α ι ρείται από το πεδίο ε φ α ρ μ ο γ ή ς της Συ νθ ήκης, αντιθέτω ς πρέπει να σ υ μ β ιβ ά ζεται με τα δ ικ α ιώ μ α τα που π ρ ο σ τα τ ε ύ ε ι η Σ υ ν θ ή κ η και να είναι σύμφ ω νη με την αρχή της α ν α λ ο γ ι κ ό τητας (Σκέψη 46). Στη συνέχεια το Δ.Ε.Κ, με πολύ ενδιαφέρουσες σκέψεις διευκρινίζει πως εννοεί την εναρμόνιση-οριοθέτηση του δικαιώματος απεργίας με τα δικαιώματα που κατοχυρώνει η Συνθήκη καθώς και την εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας. Κατά πρώ το λόγο το Δ.Ε.Κ, διευκρινίζει ότι το γεγονός ότι οι ΣΣΕ από τη φύση τους περιορίζουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό μεταξύ των εργαζομένων και, προκειμένου ακριβώς να εκπληρώσουν την προστατευτική λειτουργία τους δεν εμπίπτουν οι ΣΣΕ στους κανόνες για τον ανταγωνισμό που θεσπίζει το άρθρ (ήδη άρθρ ) της Συνθήκης11, δεν σημαίνει βέβαια ότι οι ΣΣΕ κατά τον ίδιο τρόπο πρέπει να εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής άλλων θεμελιωδών δικαιωμάτων της Συνθήκης, όπως π.χ. της ελευθερίας εγκαταστάσεως ή της ελευθερίας κυκλοφορίας των προσώπων ή των υπηρεσιών (Σκέψεις 48,49,50,51,52,53,54,55). Κατά δ εύ τερο λόγο το Δ.Ε.Κ, διευκρινίζει ότι η άσκηση θεμελιωδών δικαιωμάτων της Συνθήκης, όπως π.χ. το δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων και της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών, δεν απειλούνται μόνο από φραγμούς κρατικής προελεύσεως αλλά και από εμπόδια προερχόμενα από αυτόνομες ενώσεις ή οργανισμούς. Επομένως, την ελευθερία εγκαταστάσεως μπορεί να επικαλεσθεί, σύμφωνα με το Δ.Ε.Κ., μία ιδιωτική επιχείρηση όχι μόνο κατά περιορισμών που έχουν κρατική προέλευση αλλά και κατά περιορισμών που επιβάλλονται από συνδικαλιστικές οργανώσεις ή ενώσεις συνδικαλιστικών οργανώσεων (Σκέψεις 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66). Επομένως σύμφωνα με τις παραπάνω σκέψεις του Δ.Ε.Κ., πολλά από τα θεμελιώδη δικαιώματα της Συνθήκης οιονεί «τριτενεργούν», στρέφονται δηλαδή όχι μόνο κατά του κράτους αλλά και κατά παντός τρίτου, ο οποίος μπορεί να τα περιορίσει. 11. Αυτό δέχτηκε η απόφαση του Δ.Ε.Κ, της , C- 67/96, Albany, Συλλογή 1999, σσ. I (Σκέψεις 59,60).

13 Το δικαίωμα της απεργίας ως θεμελιώδες κοινοτικό δικαίωμα 47 Κατά τρ ίτο λόγο το Δ.Ε.Κ, δέχεται ότι μία συλλογική δράση, η οποία αποσκοπεί να εμποδίσει τους εφοπλιστές να μετανηολογούν τα πλοία τους σε κράτος διαφορετικό από εκείνο στο οποίο είναι υπήκοοι οι πραγματικοί κύριοι των πλοίων, μπορεί να περιορίσει την άσκηση του δικαιώματος ελεύθερης εγκαταστάσεως (Σκέψεις 73,74). 3. Οι δυνατοί περιορισμοί της ελευθερίας εγκαταστάσεως και η εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας Στην υπόθεση Viking το Δ.Ε.Κ., επικαλούμενο και προηγούμενη νομολογία του, δέχεται ότι ένας περιορισμός στην ελευθερία εγκαταστάσεως μπορεί να γίνει δεκτός μόνο εφ' όσον επιδιώκει θεμιτό σκοπό ο οποίος είναι συμβατός με τη Συνθήκη και δικαιολογείται από επιτακτικούς λόγους γενικού συμφέροντος. Επί πλέον ο περιορισμός αυτός πρέπει να είναι πρόσφορος (δηλαδή κατάλληλος) για να επιτύχει τον επιδιωκόμενο σκοπό και να μην υπερβαίνει το μέτρο που είναι αναγκαίο για την επίτευξη του σκοπού αυτού (Σκέψη 75)12. Το Δ.Ε.Κ. (Σκέψη 77) δέχεται ειδικότερα ότι η συλλογική δράση (απεργία) που αποβλέπει στην προστασία των εργαζομένων συνιστά πράγματι θεμιτό συμφέρον ικανό να δικαιολογήσει κατ' αρχήν ένα περιορισμό μιας θεμελιώδους ελευθερίας που εγγυάται η Συνθήκη13. Υπογραμμίζει κατόπιν το Δ.Ε.Κ, ότι η προστασία των εργαζομένων συγκαταλέγεται επιπλέον μεταξύ των ε πιτα κτικώ ν λόγων γενικού σ υ μ φ έ ρ ο ν το ς που έχει ήδη αναγνωρίζει το Δικαστήριο (παραπέμποντας σε προηγούμενες αποφάσεις του). Προκειμένου μάλιστα να αιτιολογήσει το Δ.Ε.Κ, την προηγούμενη σκέψη του α ναφέρει (επικαλούμενο τα άρθρα 3 και 2 της Συνθήκης -παλαιά αρίθμηση) ότι ο ι σ κοποί της Κ ο ινό τητα ς δεν είναι μόνο ο ι κ ο ν ο μ ικ ο ί αλλά και κοινωνικοί. Επομένως, «τα δ ικ α ιώ μ α τα που α π ο ρ ρ έ ουν από τις δ ια τάξεις της Σ υ ν θ ή κ η ς περί της ε λ ε ύ θ ε ρ η ς κ υκλοφορία ς των ε μ π ο ρ ε υ μ ά τω ν, των προσώπων, των υ π η ρεσιών και των κεφαλαίων πρ έπει να σ τα θ μ ίζ ο ν τ α ι με τους σ κ ο π ο ύ ς που επιδιώκει η κοινω νική πολιτική, μ εταξύ των οποίω ν σ υγκατα λ έγ ο ντα ι ιδίως η βελτίωση των σ υνθηκ ώ ν 12. Βλ. και αποφάσεις του Δ.Ε.Κ, της , C-55/94, Gebhard, Συλλογή 1995, σσ (Σκέψη 37). 13. Το Δ.Ε.Κ, επικαλείται στο σημείο αυτό την απόφαση Schmidberger, Σκέψη 74.

14 48 Γεώργιος Λεβέντης δ ια β ίω σ η ς και εργασίας, για να καταστεί δ υνατή η ε ν α ρ μ ό νισή τους με παράλληλη δ ια τήρηση της προόδου, η κα τάλληλη κοινωνική π ρ ο σ τα σ ία και ο κ ο ινωνικός διάλογος» (Σκέψη 79). Τελικώς το Δ.Ε.Κ., εξετάζοντας την επίμαχη συλλογική δράση με βάση την αρχή της αναλογικότητας, έκρινε ότι ναι μεν η δράση αυτή απέβλεπε στην προστασία των θέσεων εργασίας και των όρων εργασίας των μελών της συνδικαλιστικής οργάνωσης, η τελική όμως απάντηση στο ερώτημα αν η προστασία αυτή συνιστά επιτακτικό λόγο γενικού συμφέροντος, ικανό να δικαιολογήσει τον περιορισμό του δικαιώματος ελεύθερης εγκαταστάσεως, θα εξαρτηθεί: α) από το αν οι επίμα χες θ έσεις ερ γασίας και όροι ερ γασίας δ ια κ υ β ε ύ ο ν το η α π ε ιλ ο ύντο σ ο β α ρ ά λόγω της μ ε τα ν η ο λ ό γ η σ η ς του πλοίου και β) από το αν η σ υλλογική δ ρ ά σ η που α νέλ α βε η σ υνδικαλισ τικ ή ο ργ άνω σ η μ π ο ρ ο ύ σ ε να δ ια σ φ α λ ίσ ει την επίτευξη του επ ιδ ιω κ ο μ έ ν ο υ σκοπού και δεν υ περέβα ινε το αναγκαίο για την επ ίτευξή του μ έ τρο (Σκέψεις 80, 81, 82, 83, 84). Κατά το Δ.Ε.Κ. (Σκέψεις 85, 87) εναπόκειται στο εθνικό δικαστήριο (το οποίο είναι αρμόδιο να εκτιμήσει τα πραγματικά περιστατικά της συγκεκριμένης περιπτώσεως και την ερμηνεία της εθνικής νομοθεσίας) να καθορίσει αν και σε ποιο βαθμό η υπό κρίση συλλογική δράση είναι σύμφωνη με τις απαιτήσεις της αρχής της αναλογικότητας. Πλην ό μως και το Δ.Ε.Κ, είναι αρμόδιο να παράσχει στο εθνικό δικαστήριο χρήσιμες ενδείξεις, αντλώντας στοιχεία από τη δικογραφία της υπόθεσης και από τις γραπτές και προφορικές παρατηρήσεις που υποβλήθηκαν. V. Συσχέτιση της ελευθερίας παροχής υπηρεσιών και της Οδηγίας 96/71/ΕΚ με την άσκηση του δικαιώματος απεργίας - Απόφαση του Δ.Ε.Κ, της 11/12/2007 (υπόθεση Laval) Η Laval ήταν μία εταιρεία λεττονικού δικαίου, η οποία απέσπασε στη Σουηδία 35 εργαζομένους για την εκτέλεση έργου που είχε αναλάβει θυγατρική της εταιρεία σουηδικού δικαίου. Η Laval είχε συνάψει στη Λεττονία ΣΣΕ με τη λεττονική συνδικαλιστική οργάνωση του οικοδομικού τομέα και δεν δεσμευόταν από ΣΣΕ που είχαν συνάψει οι σουηδικές οργανώσεις Byggnads, Byggettan ή Elektrikerna. Η συνδικαλιστική οργάνωση Byggettan και η Laval και η θυγατρική της εταιρεία άρχισαν διαπραγματεύσεις με αντικείμενο την

15 Το δικαίωμα της απεργίας ως θεμελιώδες κοινοτικό δικαίωμα 49 προσχώρηση της Laval στη σουηδική ΣΣΕ του οικοδομικού τομέα. Από την απόφαση περί παραπομπής συνάγεται ότι η οργάνωση Byggettan είχε απαιτήσει από τη Laval αφ' ενός να προσχωρήσει στη ΣΣΕ του οικοδομικού τομέα για το έργο που εκτελούσε στη Σουηδία και αφ' ετέρου να εγγυηθεί ότι οι α- ποσπασθέντες εργαζόμενοι θα ελάμβαναν ωρομίσθιο 145 SEK (περίπου 16 ευρώ). Το ωρομίσθιο αυτό στηριζόταν σε μισθολογικό στατιστικά στοιχεία της περιφέρειας της Στοκχόλμης. Η οργάνωση Byggettan δήλωσε ότι ήταν έτοιμη να αναλάβει άμεσα συλλογική δράση αν δεν συναπτόταν η σχετική συμφωνία. Σε περίπτωση προσχωρήσεως της Laval στη σουηδική ΣΣΕ του οικοδομικού τομέα, η Laval θα δεσμευόταν από όλες τις ρήτρες της ΣΣΕ, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που αφορούν τις χρηματικές υποχρεώσεις έναντι των οργανώσεων Byggettan και FORA. Επειδή οι διαπραγματεύσεις δεν κατέληξαν σε συμφωνία η οργάνωση Byggettan ζήτησε από την συνδικαλιστική οργάνωση Byggnads να λάβει μέτρα για να πραγματοποιηθεί κατά της Laval η συλλογική δράση που είχε αναγγελθεί κατά τη διαπραγματευτική σύσκεψη της Στις άρχισε ο αποκλεισμός του εργοταξίου της Laval. Ο αποκλεισμός συνίστατο, μεταξύ άλλων, στην παρακώλυση της παραδόσεως εμπορευμάτων στο εργοτάξιο και στην απαγόρευση εισόδου στο εργοτάξιο των Λεττονών εργαζομένων. Κατά τη σύσκεψη διαμεσολάβησης για την εξεύρεση συμβιβασμού η Laval εκλήθη από την οργάνωση Byggettan να προσχωρήσει στη ΣΣΕ του οικοδομικού τομέα πριν από την εξέταση του θέματος των μισθών. Αν η Laval είχε αποδεχθεί την πρόταση αυτή, η συλλογική δράση θα είχε διακοπεί αμέσως και θα είχε τεθεί σε ισχύ κοινωνική ανακωχή, η οποία θα επέτρεπε την έναρξη διαπραγματεύσεων για τους μισθούς. Η Laval όμως αρνήθηκε να προσχωρήσει στη ΣΣΕ, γιατί δεν μπορούσε να γνωρίζει εκ των προτέρων τις υποχρεώσεις που θα της επιβάλλονταν σχετικά με τους μισθούς. Το Δεκέμβριο 2004 οι συλλογικές δράσεις κατά της Laval έγιναν εντονότερες. Η Elektrikerna ανέλαβε δράση αλληλεγγύης. Τον Ιανουάριο 2005 και άλλες συνδικαλιστικές οργανώσεις εξήγγειλαν δράσεις αλληλεγγύης συνι- στάμενες στον αποκλεισμό όλων των εργοταξίων της Laval στη Σουηδία, με αποτέλεσμα η επιχείρηση αυτή να μην είναι πλέον σε θέση να αναπτύσσει δραστηριότητα στο έδαφος της Σουηδίας. Τον Φεβρουάριο 2005 ο Δήμος Vaxholm κατήγγειλε τη σύμβαση που τον συνέδεε με τη θυγατρική της Laval Baltic και στις η εταιρεία Baltic κηρύχθηκε σε πτώχευση.

16 50 Γεώργιος Λεβέντης 1. Τα προδικαστικό ερωτήματα Την η Laval άσκησε αγωγή κατά των τριών οργανώσεων Byggnads, Byggettan και Elektrikerna ζητώντας να κηρυχθούν παράνομες οι συλλογικές δράσεις, δηλαδή ο αποκλεισμός και οι δράσεις αλληλεγγύης που έπλητταν το σύνολο των εργοταξίων της Laval και ζητώντας επί πλέον την καταβολή αποζημιώσεως για τη ζημία που υπέστη. Το εργατικό δικαστήριο ανέστειλε τη διαδικασία και υπέβαλε στο Δ.Ε.Κ, μεταξύ άλλων το εξής προδικαστικό ερώτημα: Είναι σ ύμφ ω νη με τους κανόνες της Συνθήκης για την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών, την απαγόρευση των διακρίσεων λόγω ιθαγένειας και με την Οδηγία 96/71 μία σ υλλογική δράση (υπό τη μορφή αποκλεισμού), με την οποία επιχειρούν συνδικαλιστικές οργανώσεις να αναγκάσουν αλλοδαπή επιχείρηση παρέχουσα υπηρεσίες να υπογράψει ΣΣΕ στο κράτος υποδοχής αναφορικά με τους όρους εργασίας των αποσπασμένων εργαζομένων της, όπως είναι η ΣΣΕ του οικοδομικού τομέα στη Σουηδία, όταν η κατάσταση στο κράτος υποδοχής είναι τέτοια, ώστε σύμφωνα με τη νομοθεσία για τη μεταφορά στο εσωτερικό δίκαιο της Οδηγίας 96/71 δεν υπάρχουν ρητές διατάξεις περί εφαρμογής των όρων εργασίας των ΣΣΕ και στους αποσπασμένους εργαζομένους; 2. Οι Σκέψεις του Δ.Ε.Κ. Το Δ.Ε.Κ, στην απόφαση της διαπιστώνει κατά πρώτο λόγο ότι όσον αφορά την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών οι διατάξεις των άρθρ. 49 και 50 της Συνθήκης (ήδη άρθρα 56 και 57) «δεν επιτρέπουν σε κράτος μέλος να απαγορεύει σε παρέχοντα υπηρεσίες εγκατεστημένο εντός άλλου κράτους μέλους να μετακινείται ελεύθερα στο έδαφος του με το σύνολο του προσωπικού του ή να εξαρτά το κράτος μέλος αυτό τη μετακίνηση του εν λόγω προσωπικού από πιο περιοριστικές προϋποθέσεις... Η επιβολή τέτοιων προϋποθέσεων στον παρέχοντα υπηρεσίες άλλου κράτους μέλους συνιστά δυσμενή διάκριση εις βάρος του σε σχέση με τους ανταγωνιστές του που είναι εγκατεστημένοι εντός του κράτους υποδοχής...» (Σκέψη 56). Από την άλλη πλευρά -κατά το Δ.Ε.Κ. (Σκέψη 57)- το κοινοτικό δίκαιο δεν απαγορεύει την εκ μέρους των κρατών μελών επέκταση της νομοθεσίας τους ή των ΣΣΕ που αφορούν τους κατώτατους μισθούς σε κάθε πρόσωπο που παρέχει έμμισθη εργασία, έστω και προσωρινώς, στο έδαφος τους, ανεξάρτητα από το κράτος

17 Το δικαίωμα της απεργίας ως θεμελιώδες κοινοτικό δικαίωμα 51 εγκαταστάσεως του εργοδότη. Η επέκταση όμως αυτή των κανόνων - συμπληρώνει το Δ.Ε.Κ- πρέπει να εξασφαλίζει την πραγματοποίηση του σκοπού που επιδιώκει (δηλαδή την προστασία των αποσπασθέντων) και να μην βαίνει πέραν αυτού που είναι αναγκαίο για την επίτευξη του σκοπού αυτού (Σκέψη 57). Κατόπιν το Δ.Ε.Κ, ασχολείται με την Οδηγία 96/71 και διαπιστώνει (επικαλούμενο και τη 13η αιτιολογική σκέψη της Οδηγίας) ότι σκοπός της Οδηγίας είναι να συντονισθούν οι νομοθεσίες των κρατών μελών, ώστε να προβλέπεται ένας π υ ρ ή ν α ς επ ιτα κ τικ ώ ν κ α ν ό νω ν για την ε λάχισ τη προστασία, τους οποίους (κανόνες) πρέπει να τηρούν εντός του κράτους υποδοχής οι εργοδότες που αποσπούν στο κράτος αυτό εργαζομένους (Σκέψη 59). Η Οδηγία 96/71 δεν εναρμόνισε η ίδια το ουσιαστικό περιεχόμενο των επιτακτικών αυτών κανόνων που αφορούν την ελάχιστη προστασία. Το περιεχόμενο αυτό μπορεί να καθορισθεί ελεύθερα από τα κράτη μέλη, τηρουμένης της Συνθήκης και των γενικών αρχών του κοινοτικού δικαίου (Σκέψη 60). Το Δ.Ε.Κ, διαπιστώνει επίσης ότι στη Σουηδία οι όροι εργασίας που αναφέρει το άρθρο 3 1 της Οδηγίας 96/71 έχουν καθορισθεί με νομοθετικές διατάξεις, ενώ οι ΣΣΕ δεν έχουν κηρυχθεί γενικώς υποχρεωτικές (Σκέψη 67). Στηρι- ζόμενο λοιπόν το Δ.Ε.Κ, στις διαπιστώσεις αυτές καταλήγει ότι ένα κράτος μέλος στο οποίο τα κατώτατα όρια μισθού δεν καθορίζονται με κάποιον από τους τρόπους που προβλέπει η Οδηγία 96/71 (άρθρ. 3 1 και 8) δεν μπορεί να επιβάλλει -βάσει της Οδηγίας αυτής- στις επιχειρήσεις που είναι εγκατα- στημένες σε άλλα κράτη μέλη να διεξάγουν διαπραγματεύσεις στον τόπο εργασίας προκειμένου να λάβουν γνώση του μισθού που θα πρέπει να καταβάλλουν στους αποσπασμένους εργαζομένους τους (Σκέψη 69,70,71). Επανερχόμενο το Δ.Ε.Κ, στην Οδηγία 96/71 επισημαίνει ότι ο πυρήνας ε πιτακτικών κανόνων για την ελάχιστη προστασία των αποσπασμένων εργαζομένων έχει ως σκοπό να ε ξ α σ φ α λ ίσ ε ι θ ε μ ιτ ό α ν τα γ ω ν ισμό μεταξύ των ημεδαπών επιχειρήσεων και των επιχειρήσεων που είναι εγκατεστημένες σε άλλα κράτη μέλη, στο βαθμό που επιβάλλει στις τελευταίες αυτές επιχειρήσεις να παρέχουν στους αποσπασμένους εργαζομένους, όσον αφορά ένα περιορισμένο κατάλογο θεμάτων, τους όρους εργασίας οι οποίοι έχουν καθορισθεί εντός του κράτους μέλους υποδοχής με νομοθετικές, κανονιστικές ή διοικητικές διατάξεις ή με ΣΣΕ ή Διαιτητικές αποφάσεις και οι οποίοι συνιστούν επιτακτικούς κανόνες ελάχιστης προστασίας (Σκέψεις 74, 75, 76, 77). Ωστόσο κατά το Δ.Ε.Κ, η Οδηγία 96/71 (άρθρ. 3 7) δεν μπορεί να ερμη

18 52 Γεώργιος Λεβέντης νεύεται υπό την έννοια ότι επιτρέπει στο κράτος μέλος υποδοχής να εξαρτά την παροχή υπηρεσιών στο έδαφος του από την εφαρμογή όρων εργασίας οι ο ποίοι β α ίνου ν πέρ α ν των επιτακτικώ ν κανό νω ν περί ε λάχισ τη ς π ρ ο σ τα σ ία ς (Σκέψη 80).Το επίπεδ ο π ρ ο σ τ α σ ία ς που πρ έπε ι να εξασφαλίζε ται στο υς α π ο σ π α σ μ έ ν ο υ ς ε ρ γ α ζ ο μ έ ν ους π ε ρ ιο ρ ίζ ε ται κ ατ' αρχήν σε αυτό που π ρ ο β λ έ π ε ι το άρθρ. 3 1 (πρώτο εδάφ ιο στοιχ. α έως ζ) της Ο δ η γ ίας 96/71, υπό την επιφύλαξη βέβαια ότι οι α λλοδαπές επ ιχ ειρ ή σ ε ις μ π ο ρ ο ύ ν να π ρ ο σ χ ω ρ ο ύ ν εκουσ ίω ς σε ε υ ν ο ϊκ ό τερ η τυχόν ΣΣΕ που ισχύει στο κρά τος μέλος υ π ο δ ο χ ή ς (Σκέψη 81). Επίσης τα κράτη μέλη μπορούν να επιβάλλουν όρους εργασίας που βρίσκονται πέραν του πυρήνα των επιτακτικών κανόνων ελάχιστης προστασίας, εφ' όσον όμως πρόκειται για δ ια τά ξεις δ η μ ο σ ία ς τά ξεω ς που εφαρμόζονται υπό ίσους όρους στις ημεδαπές και αλλοδαπές επιχειρήσεις (Σκέψη 82). Στο σημείο αυτό το Δ.Ε.Κ, έκρινε ότι οι επίδικες διαπραγματεύσεις και η προσπάθεια να εξαναγκασθεί η Laval να προσχωρήσει στη σουηδική ΣΣΕ δεν αφορά διατάξεις δημοσίας τάξεως (Σκέψη 84). Κατόπιν το Δ.Ε.Κ, επαναλαμβάνει και στην υπόθεση Laval αυτό που είχε δεχθεί στην υπόθεση Viking, ότι δηλαδή ναι μεν βάσει του άρθρ (ήδη άρθρ ) της Συνθήκης το δικαίωμα αναλήψεως συλλογικής δράσης (απεργίας κ.ο.κ.) δεν εμπίπτει στην αρμοδιότητα της κοινότητας και τα κράτη μέλη εξακολουθούν να έχουν την ελευθερία να καθορίζουν τις προϋποθέσεις ασκήσεως των δικαιωμάτων αυτών, κατά την άσκηση όμως της αρμοδιότητας αυτής τα κράτη μέλη οφείλουν να τηρούν το κοινοτικό δίκαιο. Επομένως, το γεγονός ότι τα δικαιώματα απεργίας /ανταπεργίας εκφεύγουν της αρμοδιότητας της κοινότητας δεν σημαίνει ότι η άσκηση των δικαιωμάτων αυτών εξαιρείται από το πεδίο εφαρμογής της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών (Σκέψεις 86,87,88). Από την άλλη πλευρά το Δ.Ε.Κ, επαναλαμβάνει τις αυτές διακηρύξεις, όπως και στην υπόθεση Viking, αναφορικώς με τις εγγυήσεις και τη σημασία του δικαιώματος απεργίας. Επαναλαμβάνει δηλαδή ότι το δικαίωμα συλλογικής δράσεως είναι θεμελιώδες και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα των γενικών αρχών του κοινοτικού δικαίου πλην όμως η άσκηση του δικαιώματος αυτού υπόκειται σε περιορισμούς, συγκεκριμένα προστατεύεται σύμφωνα με το κοινοτικό δίκαιο, τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. Ειδικότερα μάλιστα κατά το σουηδικό Σύνταγμα -συμπληρώνει το Δ.Ε.Κ- το δικαίωμα συλλογι

19 Το δικαίωμα της απεργίας ως θεμελιώδες κοινοτικό δικαίωμα 53 κής δράσης, το οποίο περιλαμβάνει εντός του κράτους μέλους αυτού και τον αποκλεισμό εργοταξίων, προστατεύεται εκτός αν η άσκησή του αποκλείεται από διατάξεις νόμου ή συμβάσεως (Σκέψεις 90, 91, 92). Τελικώς το Δ.Ε.Κ., ό πως και στην υπόθεση Viking, έτσι και εδώ δέχεται (επικαλούμενο πάλι τις αποφάσεις Schmidberger και Omega) ότι η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων συνιστά θεμιτό συμφέρον ικανό να δικαιολογήσει περιορισμό ακόμη και μιας θεμελιώδους ελευθερίας την οποία εγγυάται η Συνθήκη (Σκέψη 93). Ωστόσο -παρατηρεί το Δ.Ε.Κ - η άσκηση των θεμελιωδών συνταγματικών δικαιωμάτων δεν εκφεύγει από το πεδίο εφαρμογής της Συνθήκης. Δηλαδή η άσκηση αυτή πρέπει να συμβιβάζεται με την προστασία των ελευθεριών που εγγυάται η Συνθήκη και να είναι σύμφωνη με την αρχή της αναλογικότητας (Σκέψεις 94, 95, 96). Εξ άλλου η ελεύθερη παροχή υπηρεσιών που εγγυάται η Συνθήκη (άρθρ. 49 και ήδη άρθρ. 56) -παρατηρεί το Δ.Ε.Κ - απειλείται όχι μόνο από φραγμούς κρατικής προελεύσεως αλλά και από εμπόδια που προέρχονται από ενώσεις, οργανισμούς κλπ που δεν διέπονται από το δημόσιο δίκαιο, δηλ. απειλείται από εμπόδια που προέρχονται από τρίτους. Για το λόγο αυτό, καταλήγει το ΔΕΚ επικαλούμενο και προηγούμενες αποφάσεις του, η ελεύθερη παροχή υπηρεσιών πρέπει να γίνεται σεβαστή και από τις ενδιάμεσες αυτές δυνάμεις (Σκέψη 98). Τελικώς το ΔΕΚ δέχθηκε (όπως και στην υπόθεση Viking) ότι η ελεύθερη παροχή υπηρεσιών είναι μία από τις θεμελιώδεις αρχές της κοινότητας14 και ότι π ε ρ ιο ρ ισ μ ό ς της ε λ ε υθερίας α υτής μ π ορεί να γίνει δ ε κτός, μ όνο εφ' όσ ο ν επιδιώ κετα ι θ ε μ ιτός σκοπός, σ υ μ β α τ ό ς με τη Συνθήκη, και ο ο π ο ίο ς (σκοπός) δ ικ α ιο λ ο γ είτα ι από ε πιτα κ τικ ούς λ όγ ους γ ενικ ού σ υ μ φ έ ρ ο ν τ ο ς και ε φ ' όσ ο ν επί πλέον ο π ε ρ ιο ρ ισ μ ό ς είναι π ρ ό σ φ ο ρ ο ς (κατάλληλος) για να υ λ ο π ο ιή σ ει τον ε π ιδ ιω κ ό μ ε νο σ κ οπό και δεν βαίνει πέραν του α ναγκαίου μέτρου (Σκέψη 101). Όσον αφορά την εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας το ΔΕΚ καταλήγει ότι η προστασία των αποσπασμένων εργαζομένων στο κράτος υποδοχής από ενδεχόμενο κοινωνικό dumping συνιστά επιτακτικό λόγο γενικού συμφέροντος, ικανό να δικαιολογήσει περιορισμό ακόμη μίας από τις θεμελιώδεις ελευθερίες, την οποία εγ 14. Το ΔΕΚ παραπέμπει και στις προηγούμενες αποφάσεις του της 4/12/1986,220/83, Επιτροπή κατά Γαλλίας, Συλλογή 1986, σ. 3663, και 252/83, Επιτροπή κατά Δανίας, Συλλογή 1986,

20 54 Γεώργιος Λεβέντης γυάται η Συνθήκη (Σκέψη 103). Προς αιτιολόγηση του συμπεράσματος αυτού το ΔΕΚ επικαλείται, όπως ακριβώς και στην υπόθεση Viking, και τους κ ο ι ν ω νικούς σ κ ο πο ύ ς της κοινότητας: «Οι σκοποί της κοινότητας δεν είναι μόνον οικονομικοί αλλά και κοινωνικοί... Επομένως τα δικαιώματα που απορρέουν από τις διατάξεις της Συνθήκης... πρέπει να σταθμίζονται με τους σκοπούς που επιδιώκει η κοινωνική πολιτική...» (Σκέψεις 104,105). Κατά την τελική αξιολόγηση της υπό κρίση συλλογικής δράσεως το ΔΕΚ εκκινεί από την αντίληψη ότι: από τη μία πλευρά η κοινοτική Οδηγία 96/71 επιβάλλει στις αλλοδαπές επιχειρήσεις να χορηγούν στους αποσπασμένους εργαζομένους ένα πυρήνα επιτακτικών κανόνων ελάχιστης προστασίας εντός του κράτους υποδοχής και από την άλλη πλευρά το κοινοτικό δίκαιο δεν α παγορεύει στα κράτη μέλη υποδοχής να επιβάλλουν στις επιχειρήσεις που αποσπούν εργαζομένους την τήρηση των κανόνων που αφορούν τους κατω- τάτους μισθούς. Ωστόσο στη συγκεκριμένη περίπτωση -έκρινε τελικώς το ΔΕΚ- η επίμαχη συλλογική δράση δεν δικαιολογείται από επιτακτικό σκοπό γενικού συμφέροντος, γιατί με τη δράση αυτή επιδιώκεται να επιβληθεί στην αλλοδαπή επιχείρηση μία διαπραγμάτευση αποδοχών η οποία εντάσσεται σε ένα εθνικό σύστημα ρυθμίσεων που χαρακτηρίζεται από έλλειψη διατάξεων, με αποτέλεσμα να είναι αδύνατο ή υπερβολικά δυσχερές να προσδιορισθούν για μία επιχείρηση οι οφειλές της αναφορικώς με τους κατωτάτους μισθούς. Δηλ. το ΔΕΚ έκρινε τελικώς ότι δεν συντρέχει επιτακτικός λόγος γενικού συμφέροντος λόγω των ιδιαιτεροτήτων του σουηδικού συστήματος συλλογικών εργασιακών σχέσεων. VI. Αξιολόγηση των αποφάσεων του Δ.Ε.Κ, επί των υποθέσεων Viking και Laval - Η εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας Οι αποφάσεις του Δ.Ε.Κ, επί των υποθέσεων Viking και Laval είναι ιδιαίτερα σημαντικές, γιατί επιχειρούν, για πρώτη κατ' ουσίαν φορά, να προσδιορίσουν τα όρια του δικαιώματος απεργίας σε συσχέτιση με τα όρια των θεμελιωδών οικονομικών ελευθεριών: της ελευθερίας εγκαταστάσεως και της ελευθερίας παροχής υπηρεσιών, όταν τα δικαιώματα αυτά συγκρούονται μεταξύ τους, όταν δηλαδή με την άσκηση του δικαιώματος απεργίας επιβάλλονται περιορισμοί στην ελευθερία εγκαταστάσεως ή στην ελευθερία παροχής υπηρεσιών. Οι παραπάνω αποφάσεις του Δ.Ε.Κ, έχουν ήδη σχολιασθεί ευρύτατα και έχουν υποστεί εν πολλοίς και αρνητική κριτική, με την αιτιολογία ότι το Δ.Ε.Κ.

21 Το δικαίωμα της απεργίας ως θεμελιώδες κοινοτικό δικαίωμα 55 κατά τη συσχέτιση του δικαιώματος απεργίας με την ελευθερία εγκαταστάσεως και την ελευθερία παροχής υπηρεσιών δίδει το προβάδισμα στις δυο τελευταίες οικονομικές ελευθερίες15. Επειδή δηλαδή, κατά την άποψη αυτή, η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν τουλάχιστον στην αφετηρία της μία οικονομική κοινότητα, στην οποία προείχαν οι οικονομικοί σκοποί, για το λόγο αυτό οι οικονομικές ελευθερίες έχουν, κατά την αντίληψη του Δ.Ε.Κ., προβάδισμα έναντι των συνδικαλιστικών ελευθεριών. Κατά τη γνώμη μας, από τις αποφάσεις του Δ.Ε.Κ, επί των υποθέσεων Viking και Laval δεν προκύπτει μια τέτοια αντίληψη ή τάση. Κατά πρώτο λόγο το Δ.Ε.Κ, και στις δύο παραπάνω αποφάσεις αν αγνωρίζει και δ ια κ η ρύσσει ότι το δικ αίω μα α περγ ία ς είναι θ ε μ ε λ ιώ δ ε ς και α π ο τελεί α ν α π ό σ π α σ το τ μ ή μ α των γενικών αρχών του κ ο ι ν ο τ ι κού δικαίου. Μάλιστα το Δ.Ε.Κ, μνημονεύει και επικαλείται και τις πηγές από τις οποίες προκύπτει η προστασία του δικαιώματος απεργίας: τον Ευρωπαϊκό Κο ινωνικ ό Χάρτη, τη Δ ιεθνή Σ ύ μ β α σ η Εργασίας 87/1948, τον Κοινοτικ ό Χ ά ρ τη των Θ ε μ ελ ιω δ ώ ν Κοινωνικώ ν Δ ικαιω μ ά τω ν των ε ρ γ α ζο μ έ νω ν (που μνημονεύεται από το άρθρ ήδη άρθρ. 151-της Συνθήκης) και το Χ ά ρ τη των Θ ε μ ε λιω δ ώ ν Δ ι κ αιω μά των της Ευρωπαϊκ ής Ένωσης. Κατά δεύτερο λόγο το Δ.Ε.Κ, στις δύο παραπάνω αποφάσεις δέχεται ορθά ότι η άσκηση του δικαιώματος απεργίας εντάσσεται μέσα στο πεδίο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που δημιουργεί και το κοινοτικό δίκαιο, δηλαδή και των υποχρεώσεων που προκύπτουν από την κατοχύρωση της ελευθερίας εγκαταστάσεως και της ελευθερίας παροχής υπηρεσιών. Πράγματι το γεγονός ότι σύμφωνα με το άρθρ της Συνθήκης (ήδη άρθρ ) η ρύθμιση του δικαιώματος απεργίας και ανταπεργίας εξαιρείται από την αρμοδιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ανήκει στην αποκλειστική ρυθμιστική εξουσία κάθε κράτους μέλους, δεν σημαίνει ότι η άσκηση του δικαιώματος απεργίας μπορεί να αγνοεί τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από το κοινοτικό δίκαιο, ειδικότερα τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από τις θεμελιώδεις 15. Βλ. Ν. Αλιπράντη/Γ. Κατρούγκαλου, Το Δ.Ε.Κ, ως απορρυθμιστής του Εργατικού Δικαίου. Με αφορμή τις αποφάσεις Viking και Laval, ΕφημΔΔ 5/2008, σ. 674 επ.( Αρ. Καζάκο, Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, 2009, σ. 35 επ., I. Σκανδάλη, Οι επιπτώσεις των αποφάσεων του ΔΕΚ Viking και Laval στις οικονομικές ελευθερίες και στα συλλογικά εργατικά δικαιώματα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ΔΕΝ 2009, σ επ., 1110 επ.

22 56 Γεώργιος Λεβέντης οικονομικές ελευθερίες που κατοχυρώνονται στη Συνθήκη. Ορθή είναι επίσης η Σκέψη του Δ.Ε.Κ, ότι τα δικαιώματα ή οι ελευθερίες που εγγυάται η Συνθήκη είναι δυνατόν να απειλούνται και να παραβιάζονται όχι μόνο από το κράτος αλλά και από τρίτους, όπως ομάδες ή ενώσεις. Τέλος, ορθή είναι και η άλλη Σκέψη του Δ.Ε.Κ, ότι οι ΣΣΕ δεν μπορούν να εξαιρεθούν από το πεδίο εφαρμογής της ελευθερίας εγκαταστάσεως και της ελευθερίας παροχής υπηρεσιών, όπως έχουν εξαιρεθεί με την απόφαση Albany από την εφαρμογή των κανόνων περί ανταγωνισμού (άρθρ ήδη άρθρ της Συνθήκης). Διότι οι ΣΣΕ από τη φύση τους περιορίζουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό μεταξύ των εργαζομένων, προκειμένου ακριβώς να εκπληρώσουν την προστατευτική λειτουργία τους16. Αντιθέτως μία περαιτέρω εξαίρεση του εργατικού αγώνα από το πεδίο εφαρμογής της ελευθερίας εγκαταστάσεως και παροχής υπηρεσιών δεν δικαιολογείται από τη φύση του δικαιώματος απεργίας17. Προκειμένου λοιπόν να προσδιορισθούν τα όρια του δικαιώματος απεργίας πρέπει η άσκηση του δικαιώματος αυτού να τοποθετηθεί μέσα στο γενικό πλαίσιο της έννομης τάξεως, δηλαδή μέσα στο πεδίο και των υποχρεώσεων που προκύπτουν από τις θεμελιώδεις ελευθερίες και δικαιώματα που κατοχυρώνει το κοινοτικό δίκαιο. Το Δ.Ε.Κ, χρησιμοποιεί τελικώς την αρχή της α ν α λ ο γ ικ ό τη τα ς για να διαπιστώσει τη δυνατότητα επιβολής περιορισμού στην ελευθερία εγκαταστάσεως και παροχής υπηρεσιών και για να καθορίσει τα όρια του δικαιώματος απεργίας. Δέχεται δηλαδή ότι με την ά σκηση του δικαιώματος απεργίας είναι δ υ ν α τό ν να ε π ιβ λ η θ ε ί ένας π ε ρ ιο ρ ισ μ ό ς σ την ε λ ε υ θ ε ρ ία ε γ κ α τ α σ τάσεω ς ή σ την ε λ ε υ θερ ία π α ρ ο χ ή ς υπηρεσιών, ε φ ό σ ο ν όμως με την ά σ κ η σ η του δ ικ α ιώ μ α τ ο ς α π ερ γ ία ς και με το ν ε π ιβ α λ λ ό μ ε ν ο π ε ρ ι ο ρ ισ μ ό επ ιδ ιώ κ ε τα ι αφ ενός ένας θ ε μ ιτό ς σκοπός, ο ο π ο ί ος δ ικ α ιο λ ο γ ε ίτα ι από ε π ιτα κ τικούς λ ό γ ο υ ς γ ε νικ ο ύ σ υ μ φ έ ρ ο ν τ ο ς και εφ ό σ ο ν αφ ετέρου ο ε π ιβ α λ λ ό μ ε ν ο ς π ε ρ ι ο ρ ισ μ ό ς είναι π ρ ό σ φ ο ρ ο ς (δηλαδ ή κα τά λληλος) να ε π ιτ ύ 16. Για τον λόγο αυτό άλλωστε οι νομοθεσίες των κρατών μελών εξαιρούν ρητώς ή σιωπηρώς τις ΣΣΕ από την εφαρμογή των κανόνων περί ανταγωνισμού, βλ. π.χ. άρθρ. 1 του γερμανικού GWB. 17. Πρβλ. CI. Schubert, Europäische Grundfreiheiten und nationales Arbeitskampfrecht in Konflikt, RdA 2008, a. 292.

23 Το δικαίωμα της απεργίας ως θεμελιώδες κοινοτικό δικαίωμα 57 χει τον ε π ιδ ιω κ ό μ ε ν ο σ κ ο π ό και δεν υ π ε ρ β α ίν ε ι το α ν α γκαίο μέτρο. Όσον αφορά την υπόθεση Viking το Δ.Ε.Κ, έκρινε ότι η προστασία των θέσεων εργασίας και των όρων εργασίας, όταν αυτοί διακυβεύονται ή απειλούνται σοβαρά, αποτελεί πράγματι θεμιτό συμφέρον το οποίο δικαιολογείται από επιτακτικούς λόγους γενικού συμφέροντος. Αντιθέτως, η πολιτική κατά των σημαιών ευκαιρίας (που ακολουθούσε η Ομοσπονδία ITF) καθ' εαυτή, αν δεν συναρτάται με σοβαρή διακινδύνευση ή απειλή των θέσεων και των όρων εργασίας, δεν αποτελεί θεμιτό συμφέρον, ικανό να δικαιολογήσει τον περιορισμό της ελευθερίας εγκαταστάσεως. Όσον αφορά την υπόθεση Laval το Δ.Ε.Κ, έκρινε ότι πέρα ν από την ε φ α ρ μ ο γ ή των ε π ιτακτικ ώ ν κ α νόνω ν ε λ ά χιστη ς π ρ ο σ τ α σ ί ας (που επιβάλλει η Οδηγία 96/71) δ υ σ χερώ ς μ π ο ρ ε ί να ε π ιβ λ η θ ε ί π ε ρ ιο ρ ισ μ ό ς σ την ε λ ε υ θ ε ρ ία π α ρ ο χ ή ς υπηρεσιών. Δηλαδή δυσχερώς μπορεί να διατυπωθεί ένας θεμιτός σκοπός, υπαγορευόμενος από επιτακτικούς λόγους, ο οποίος να δικαιολογεί την επιβολή περιορισμών στην ελευθερία παροχής υπηρεσιών. Ωστόσο το Δ.Ε.Κ, παραδέχεται ότι το κοινοτικό δίκαιο δεν απαγορεύει στα κράτη μέλη υποδοχής να επιβάλλουν στις επιχειρήσεις που αποσπούν εργαζομένους την εφαρμογή των κανόνων (π.χ. των ΣΣΕ) που ρυθμίζουν τους κατώτατους μισθούς. Στο σημείο αυτό το Δ.Ε.Κ, δεν απάντησε με σαφήνεια στο ερώτημα αν είναι επιτρεπτή μία απεργία στη χώρα υποδοχής, η οποία έχει ως σκοπό να υποχρεώσει αλλοδαπές επιχειρήσεις να εφαρμόζουν στους αποσπασμένους εργαζομένους τους τις ΣΣΕ που ισχύουν για τους εργαζομένους της χώρας υποδοχής. Μία τέτοια απεργία είναι κατ' αρχήν νόμιμη, εφ' όσον ο επιβαλλόμενος στην ελευθερία παροχής υπηρεσιών περιορισμός δεν υπερβαίνει το αναγκαίο μέτρο. Τελικώς το Δ.Ε.Κ, στην υπόθεση Laval έκρινε ότι δεν συνέτρεχε θεμιτός σκοπός γενικού συμφέροντος λόγω των ιδιαιτεροτήτων του σουηδικού συστήματος ΣΣΕ. Αξιοσημείωτες είναι, τέλος, οι σκέψεις του Δ.Ε.Κ, ότι εναπόκειται στο εθνικό δικαστήριο, το οποίο εκτιμά τα πραγματικά περιστατικά κάθε συγκεκριμένης περιπτώσεως, να κρίνει αν και σε ποιο βαθμό η συγκεκριμένη α περγία τηρεί τις επιταγές της αρχής της αναλογικότητας, δηλαδή επιδιώκει ένα γενικού συμφέροντος θεμιτό σκοπό και δεν υπερβαίνει το αναγκαίο μέτρο. Πράγματι στα θέματα αυτά το Δ.Ε.Κ, μόνο ενδεικτικές σκέψεις μπορεί να διατυπώνει και η τελική κρίση ανήκει στα εθνικά δικαστήρια.