ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : <<ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ>>

Transcript

1 1 ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΤΑΞΗ Β ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : <<ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ>> ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ : ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΕ-10 ΓΡΑΔΟΥΛΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΠΕ 17-01

2 ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ: 1. 1 η ΟΜΑΔΑ: <<FIT GIRLS>> ΒΛΑΧΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΟΥΛΙΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΟΦΦΑ ΕΒΕΛΙΝΑ ΜΑΡΓΑΡΗ ΜΑΡΙΑ

3 2. 2 η ΟΜΑΔΑ:<< SLOW FOOD>> ΓΚΟΤΖΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΙΓΓΕΛΙΔΗ ΜΑΡΙΑ ΜΠΑΡΔΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΥΛΑΡΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΧΛΩΡΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ

4 3. 3 η ΟΜΑΔΑ: <<FIT-ΩΡΕΣ>> ΒΟΤΣΙΟΣ ΝΙΚΟΣ ΓΚΙΡΕΜΕΖΗΣ ΤΕΟ ΖΑΧΑΡΑΚΗΣ ΒΑΙΟΣ ΖΩΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΜΑΝΤΖΑΡΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ

5 4 η ΟΜΑΔΑ: <<FIT & SMILE>> ΚΡΟΥΠΗ ΒΙΒΗ ΝΑΚΑ ΑΡΕΤΗ KΟΥΤΛΗ ΦΑΝΗ ΤΣΙΑΓΚΟΥ ΝΙΚΗ

6 ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Α. ΣΚΟΠΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η ανάδειξη του ρόλου του κοινωνικού περιβάλλοντος στην καθιέρωση των διατροφικών συνηθειών των νέων. Να μάθουν οι μαθητές τον τρόπο σκέψης και την επιστημονική μέθοδο έρευνας καθημερινών προβλημάτων, όπως η σωστή διατροφή, και ταυτόχρονα η ανάδειξη της προσωπικής ευθύνης γύρω από τις ανθρώπινες επιλογές και πράξεις. Η σημασία της σωστής διατροφής για τη απόκτηση σωματικής και ψυχικής υγείας ως προϋπόθεση της ολοκλήρωσης του ατόμου και της ανάπτυξης μιας χώρας. Να εξετάσουμε αν οι συμμαθητές μας γνωρίζουν ποιες είναι οι σωστές διατροφικές συνήθειες. Να βλέπουμε με κριτική ματιά τις πληροφορίες που λαμβάνουμε και να μάθουμε να τις αξιοποιούμε σωστά ώστε να μπορέσουμε να διεξάγουμε τα συμπεράσματα που θα μας βοηθήσουν στην έρευνα.

7 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ 1. Στην καθιέρωση των διατροφικών συνηθειών των νέων η επίδραση πρωτογενών ή δευτερογενών φορέων κοινωνικοποίησης είναι σημαντικότερη; 2. Σχετίζεται η μόρφωση των γονέων με τις διατροφικές συνήθειες των νέων; 3. Σχετίζεται ο τόπος διαμονής με την διατροφή των παιδιών; 4. Τρώνε οι μαθητές φαγητό από το κυλικείο; 5. Συνδέεται το ετήσιο οικογενειακό εισόδημα με τη σωστή διατροφή των παιδιών; 6. Συνδέεται ο τόπος διαμονής με τη λήψη πρωινού;

8 Β. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ Κλείνουμε περίπου μια τριακονταετία εμπειρίας εισόδου των προϊόντων <<υγιεινής διατροφής>> στην ελληνική αγορά. Σήμερα μπορεί να γίνει η αποτίμηση αξιών, συμπεριφορών καθώς και των αλλαγών που προέκυψαν στην καθημερινότητα των καταναλωτών, σχεδόν όλου του πληθυσμού, αφού μέσα από το δημόσιο λόγο σύγχρονες διαιτητικές συμπεριφορές πέρασαν στο καταναλωτικό κοινό. Παράλληλα διεθνή πολιτιστικά κινήματα όπως το <<slow food>> συνέβαλαν στο να αναδειχθεί η κουζίνα και η γαστρονομική παράδοση σε τμήμα του πολιτισμού και βασικό μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων. Εντούτοις στην ελληνική πραγματικότητα έρευνες καταδεικνύουν τα μεγάλα ποσοστά παχυσαρκίας των νέων που φιγουράρουν στις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη. Με την παρούσα εργασία θα επιχειρηθεί να ερμηνευτεί αυτό το φαινόμενο συνδυαζόμενο με τις αλλαγές που έχει υποστεί η ελληνική οικογένεια σήμερα από παραγωγική μονάδα σε καταναλωτική μονάδα, ταυτόχρονα με τη μελέτη κοινωνικών παραμέτρων όπως π.χ. το μορφωτικό και το οικονομικό κεφάλαιο των γονέων.

9 Γ. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΘΟΔΟΥ. Η μέθοδος που θα ακολουθηθεί είναι η μέθοδος συλλογής δεδομένων με ερωτηματολόγιο εντός του σχολείου. Οι μαθητές θα ενημερωθούν για την κατασκευή του ερωτηματολογίου και θα αφορμηθούν για την κατασκευή του με ενδεικτική βιβλιογραφία. Θα γίνει χρήση υπολογιστή για τη σύνταξη του ερωτηματολογίου, επεξεργασία των δεδομένων και παρουσίαση. Δ. ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Ενεργοποίηση της σκέψης, της δημιουργικότητας και της πρωτοβουλίας των μαθητών μέσα από την άμεση και ενεργό εμπλοκή τους στην ερευνητική εργασία. Γνώση των κινήτρων της ανθρώπινης συμπεριφοράς και την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης γύρω από τις ανθρώπινες επιλογές και πράξεις Προαγωγή της συλλογικότητας και συνεργασίας, μέσα από την εργασία σε ομάδες Δημιουργία διαύλων επικοινωνίας του σχολείου με την τοπική κοινωνία. Προετοιμασία των μαθητών ώστε να σκέπτονται και να ενεργούν υπεύθυνα ως πολίτες και καταναλωτές της χώρας μας και του κόσμου. Ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας καθώς και της κοινωνιολογικής φαντασίας μέσα από τη διατύπωση υποθέσεων που ενδεχομένως να σχετίζονται με τις διατροφικές συνήθειες. Ευαισθητοποίηση των μαθητών σχετικά με τη σωστή διατροφή μέσα και από την επαφή με ειδικούς.

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ως κοινωνικό περιβάλλον του ατόμου ορίζουμε τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας του, το ύψος του εισοδήματός του, το μορφωτικό του επίπεδο και τις κοινότητες στις οποίες ανήκει. Όλοι αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την υγεία. Οι σημαντικές διαφορές που παρατηρούνται εντός της Ευρώπης όσον αφορά το κοινωνικό περιβάλλον συντελούν στις μεγάλες ανισότητες στον τομέα της υγείας. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές όσον αφορά το προσδόκιμο ζωής και τα ποσοστά ασθενειών μεταξύ πλουσίων και φτωχών, μεταξύ όσων διαθέτουν υψηλή μόρφωση και όσων δεν διαθέτουν, όπως και μεταξύ όσων ασκούν χειρωνακτική εργασία και των άλλων εργαζομένων. ΔΙΑΤΡΟΦΗ Ένα ισορροπημένο διαιτολόγιο και η τακτική σωματική άσκηση παίζουν σημαντικότατο ρόλο στη διατήρηση της καλής υγείας. Παρόλα αυτά, οι Ευρωπαίοι σήμερα καταναλώνουν πάρα πολλές θερμίδες και κινούνται ελάχιστα. Ολοένα περισσότερα παιδιά στην Ευρώπη είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Πολλοί σημαντικοί παράγοντες κινδύνου που ευθύνονται για πρόωρους θανάτους, όπως η αρτηριακή πίεση, η χοληστερόλη, ο δείκτης σωματικής μάζας και ο διαβήτης, συνδέονται με το πώς τρεφόμαστε και το

11 πόσο κινούμαστε. Για τους λόγους αυτούς, η διατροφή και η σωματική άσκηση αποτελούν βασικές προτεραιότητες των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη δημόσια υγεία. Για τους λόγους αυτούς, η Ένωση θεωρεί αναγκαία τη συνεργασία και τη συγκέντρωση πόρων με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων μερών, και ιδίως της βιομηχανίας τροφίμων και του κλάδου της διαφήμισης, της κοινωνίας των πολιτών και των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Βασικοί στόχοι είναι η μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση και η υιοθέτηση υγιεινότερων συνηθειών όσον αφορά τη διατροφή και τη σωματική άσκηση. Η Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα για τη Διατροφή και τη Σωματική Άσκηση σκοπό έχει να φέρει σε επαφή τους βασικούς σε επίπεδο ΕΕ εκπροσώπους των κλάδων των τροφίμων, της λιανικής πώλησης, της παρασκευής έτοιμων φαγητών και της διαφήμισης, των οργανώσεων καταναλωτών και των ΜΚΟ του τομέα της υγείας. Πρόκειται για ένα φόρουμ που απευθύνεται σε όλους όσους είναι σε θέση να αναλάβουν δράση στον συγκεκριμένο τομέα. Τον Μάιο του 2007 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε Λευκή Βίβλο για μια στρατηγική καταπολέμησης του υπερβολικού βάρους και της παχυσαρκίας μέσω μιας σειράς συνδυασμένων δράσεων σε τομείς: όπως η γεωργία, οι μεταφορές, ο αθλητισμός και η εκπαίδευση, η δημόσια υγεία και η διατροφή. Η στρατηγική αυτή δίνει νέα ώθηση στην παραπάνω πλατφόρμα, η οποία θα αποτελεί το μοντέλο για καλύτερες εταιρικές συμφωνίες σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, και παράλληλα προωθεί τη δημιουργία μιας νέας Ομάδας Υψηλού Επιπέδου που θα απαρτίζεται από εκπροσώπους των κυβερνήσεων των κρατών μελών.

12 Η ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΤΗΣ ΣΩΣΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Η επιστημονική έρευνα έχει αποδείξει ότι πολλά από τα σοβαρότερα νοσήματα στα οποία αποδίδεται το μεγαλύτερο νοσολογικό φορτίο, συνδέονται άμεσα με παράγοντες που σχετίζονται με τη σύγχρονη διατροφή. Η συσχέτιση αυτή έχει φέρει τη διατροφή και τις διατροφικές συνήθειες στο άμεσο ενδιαφέρον της Δημόσιας Υγείας και την έχει αναδείξει σε μια από τις πρώτες προτεραιότητες για την προστασία και προαγωγή της υγείας του πληθυσμού

13 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Πρωταρχικό ρόλο στην διαμόρφωση των συνηθειών αυτών παίζει, φυσικά, η οικογένεια. Οι γονείς αποτελούν τα σημαντικότερα πρότυπα μιας και είναι υπεύθυνοι για τις επιλογές των τροφίμων που μπαίνουν στο σπίτι και σε μεγαλύτερο βαθμό οι μητέρες, αφού είναι αυτές που προετοιμάζουν το φαγητό και μεριμνούν για την διατροφή του παιδιού. Οι γονείς είναι όμως υπεύθυνοι και για τις «ανθυγιεινές επιλογές», γεγονός που μπορεί να συμβάλει στην υιοθέτηση λανθασμένων συνηθειών, σημαντικών για την υγεία του παιδιού, στην ενήλικη ζωή του. Εκτός φυσικά από την οικογένεια, ένα παιδί μπορεί να επηρεαστεί και από όλους όσους το φροντίζουν και πλαισιώνουν το συγγενικό και μη περιβάλλον του. Η προτροπή για λανθασμένες και μη διατροφικές επιλογές από τους φίλους σύνηθες παράδειγμα. Η τηλεόραση και οι διαφημίσεις αποτελούν σημαντικό παράγοντα. Όσοι γευματίζουν παρακολουθώντας τηλεόραση, φαίνεται να είναι περισσότερο ευάλωτοι στα διαφημιστικά μηνύματα, γεγονός που τους επηρεάζει αρνητικά στις διατροφικές τους επιλογές. Τα προσφερόμενα από τα κυλικεία των σχολείων προϊόντα και οι δραστηριότητες των παιδιών είναι ιδιαίτερα σημαντικοί παράγοντες για την διαμόρφωση υγιεινών συμπεριφορών καθ όλη τη διάρκεια της ζωής των παιδιών. Η ύπαρξη υγιεινών επιλογών στα σχολικά κυλικεία, οι ποικίλες δραστηριότητες και η συμμετοχή σε αθλήματα θα επηρεάσουν θετικά τις διατροφικές επιλογές των παιδιών. Όταν ένα παιδί συμμετέχει σε αθλητικές δραστηριότητες από μικρή ηλικία, είναι πιο πιθανό να υιοθετήσει υγιεινές διατροφικές συνήθειες που θα το ακολουθούν και αργότερα ως ενήλικα. Ο οικονομικός παράγοντας είναι εξίσου σπουδαίος, ειδικά στην εποχή που διανύουμε. Είναι σύνηθες φαινόμενο τα περισσότερα ανθυγιεινά τρόφιμα να είναι σε πιο προσιτές τιμές, γεγονός που συντελεί σε λανθασμένη επιλογή ευκολότερα. Η παιδική παχυσαρκία έχει αυξηθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια: σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα, 1 στα 4 Ελληνόπουλα

14 είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Έτσι, ενώ παλαιότερα υπήρχε σοβαρό πρόβλημα υποθρεψίας και έλλειψης τροφής, σήμερα η μάστιγα της νέας γενιάς είναι το αυξημένο σωματικό βάρος. Συμπερασματικά, τόσο η ισορροπημένη διατροφή στο σχολείο, αλλά κυρίως στο σπίτι, όσο και η ενημέρωση των παιδιών, των γονέων και των εκπαιδευτικών, είναι αναγκαία. Η σωστή διατροφική επιμόρφωση όλων όσων βρίσκονται στο άμεσο αλλά και έμμεσο κοινωνικό περιβάλλον του παιδιού, είναι ο κύριος παράγοντας για τη διαμόρφωση ορθών και υγιεινών διατροφικών συνηθειών. Γιατί τα παιδιά παχαίνουν; Τα αίτια της παιδικής παχυσαρκίας είναι πολλαπλά. Αν και πολλοί πιστεύουν ότι η παχυσαρκία έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με τα γονίδια, στην πραγματικότητα η κληρονομικότητα της παχυσαρκίας έγκειται κυρίως στην κληρονόμηση του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος και των συμπεριφορών που τα συνοδεύουν, παρά του ίδιου του γενετικού υλικού. Φυσικά, αυτό δε σημαίνει ότι οι γενετικοί παράγοντες δεν παίζουν κανένα ρόλο, όμως η τόσο πρόσφατη και ραγδαία αύξηση της παχυσαρκίας δεν μπορεί να δικαιολογηθεί από αλλαγή στο γενετικό κώδικα. Σε ότι αφορά το περιβάλλον, οι παράμετροι που επηρεάζουν το σωματικό βάρος είναι οι διατροφικές συνήθειες και η φυσική δραστηριότητα. Θεωρητικά λοιπόν η λύση είναι απλή: δώστε στα παιδιά υγιεινό φαγητό και φροντίστε να κάνουν σωματική άσκηση. Είναι όμως τόσο εύκολο; Ο ρόλος των γονέων Οι γονείς παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της συνείδησης των παιδιών, αφού αποτελούν το πρώτο και σημαντικότερο πρότυπο προς μίμηση και είναι υπεύθυνοι για τη διαθεσιμότητα φαγητού εντός και εκτός σπιτιού.

15 Το πρόβλημα ξεκινά από την έλλειψη έγκυρης πληροφόρησης γύρω από την υγιεινή διατροφή. Εφόσον δεν υπάρχει ένας οργανωμένος φορέας πληροφόρησης, οι γονείς περιορίζονται σε αποσπασματικές ή ακόμα και παραπλανητικές πληροφορίες από έμμεσες πηγές όπως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι εταιρίες τροφίμων. Επίσης τα ίδια τα παιδιά δεν εκπαιδεύονται με κάποιο συστηματικό τρόπο (π.χ. στο σχολείο) σχετικά με τις αρχές της ισορροπημένης διατροφής, ώστε να διαμορφώσουν μια προσωπική διατροφική συνείδηση. Μια κοινωνική αλλαγή που φαίνεται να σχετίζεται με την αύξηση των ποσοστών παχυσαρκίας είναι ότι οι εργαζόμενοι γονείς λείπουν πολλές ώρες από το σπίτι. Αυτό έχει ως συνέπεια να δυσχεραίνεται ο οικογενειακός προγραμματισμός, γεγονός που έχει σημαντικές επιπτώσεις και στη διατροφή. Ορισμένα διατροφικά προβλήματα που δημιουργούνται εξαιτίας της έλλειψης χρόνου και δυσκολίας οικογενειακού προγραμματισμού είναι: Λόγω πίεσης χρόνου, τα παιδιά δεν τρώνε πρωινό και έχουν ακατάστατα γεύματα γενικότερα. Σερβίρουν μόνα τους το μεσημεριανό(επομένως δεν υπάρχει έλεγχος της ποσότητας) και η διαδικασία του γεύματος δεν γίνεται σε επίπεδο οικογένειας αλλά ατομικά. Καταναλώνεται συχνά φαγητό απέξω. Τα παιδιά διαθέτουν χρήματα για την αγορά τροφίμων από την καντίνα του σχολείου ή το ψιλικατζίδικο της γειτονιάς. Εκεί τα περισσότερα τρόφιμα είναι πλούσια σε λίπος, ζάχαρη και αλάτι, συστατικά που υποβαθμίζουν την ποιότητα, όμως τα κάνουν πιο δελεαστικά για τους μικρούς καταναλωτές. Οι γονείς λόγω της έλλειψης χρόνου υποκύπτουν συχνά στις απαιτήσεις του παιδιού ετοιμάζοντας εκ των προτέρων «ειδικό» φαγητό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να περιορίζεται σημαντικά η ποικιλία στη διατροφή.

16 Τα παιδιά μένουν πολλές ώρες μόνα στο σπίτι, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει έλεγχος της ποσότητας και του είδους τροφίμων που καταναλώνουν. Η χρήση τροφίμων και ποτών ως μέσα ανταμοιβής, επιβράβευσης ή τιμωρίας καλλιεργεί την ιδέα ότι το φαγητό έχει τη δύναμη να προκαλεί ευχάριστα ή δυσάρεστα συναισθήματα, να ανακουφίζει, ή να υποκαθιστά την ανθρώπινη παρουσία. Έτσι, τα παιδιά μαθαίνουν από μικρή ηλικία να χρησιμοποιούν το φαγητό για να καλύψουν άλλα συναισθήματα, όπως στεναχώρια, άγχος, βαρεμάρα. Ο ρόλος του παππού και της γιαγιάς Στην ελληνική κοινωνία πολλά παιδιά περνούν αρκετό χρόνο με τον παππού και τη γιαγιά, οι οποίοι άθελα τους, συχνά συνεισφέρουν στις κακές διατροφικές συνήθειες. Μαθημένοι από την εποχή τους, όπου το αυξημένο βάρος ήταν ένδειξη υγείας, ευζωίας και υψηλού κοινωνικοοικονομικού επιπέδου, διατηρούν ακόμα την νοοτροπία ότι ένα παχουλό παιδί «σφύζει από υγεία». Έτσι συχνά προσφέρουν γενναίες μερίδες φαγητού και τα κακομαθαίνουν με γλυκά και σοκολάτες. Ο ρόλος του σχολείου Δεδομένου ότι τα παιδιά περνάνε μεγάλο μέρος της ημέρας τους στο σχολείο, οι συνήθειες στο σχολικό περιβάλλον αποτελούν σημαντικό κομμάτι της καθημερινής τους διατροφής. Δυστυχώς, οι διαθέσιμες επιλογές από το κυλικείο είναι στην πλειοψηφία τους φτωχές, η προετοιμασία κολατσιού από το σπίτι προϋποθέτει προγραμματισμό, ενώ πολλά παιδιά ντρέπονται να πάρουν κάποιο υγιεινό σνακ, αφού οι συμμαθητές εύκολα θα σχολιάσουν δυσμενώς μια τέτοια επιλογή.

17 Ελεύθερος χρόνος Η διαχείριση του ελεύθερου χρόνου είναι ένα άλλο στοιχείο που σχετίζεται με την παιδική παχυσαρκία. Στην Ελλάδα, τα περισσότερα παιδιά μετά το σχολείο πηγαίνουν σε φροντιστήρια ή μελετούν για την επόμενη μέρα. Δεν είναι τυχαίο ότι, σύμφωνα με μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η χώρα μας είναι η πρώτη στον κόσμο στην εξωσχολική μελέτη: κατά μέσο όρο 57% των παιδιών μελετούν πάνω από 3 ώρες την ημέρα, όταν ο παγκόσμιος μέσος όρος είναι μόλις 19%. Επίσης μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου αφιερώνεται σε καθιστικές δραστηριότητες (τηλεόραση, υπολογιστής, βιντεοπαιχνίδια), αφού οι ευκαιρίες για άθληση και παιχνίδι στη γειτονιά είναι περιορισμένες λόγω μικρής διαθεσιμότητας χώρων, κόστους αλλά και για λόγους ασφαλείας. Ποια είναι τα πιο σημαντικά διατροφικά σημεία για τους εφήβους; Οι διατροφικές απαιτήσεις των νέων επηρεάζονται κυρίως από την «έξαρση» ανάπτυξης που συμβαίνει στην εφηβεία. Το ζενίθ της αύξησης παρουσιάζεται γενικά μεταξύ 11 και 15 ετών στα κορίτσια και 13 με 16 στα αγόρια. Οι ανάγκες για θρεπτικά συστατικά μεταξύ των εφήβων διαφέρουν έντονα και η πρόσληψη τροφής μπορεί να ποικίλλει εξαιρετικά μεταξύ των ημερών, τόσο που κάποιοι με ελλιπείς ή υπερβολικές προσλήψεις τη μια μέρα, μπορούν εύκολα να αντισταθμίσουν την επομένη. Σε αυτή την περίοδο της ζωής, υπάρχει κίνδυνος έλλειψης πολλών θρεπτικών συστατικών μεταξύ των οποίων ο σίδηρος και το ασβέστιο. Διατροφικές συνήθειες: γιατί τα τακτικά γεύματα και σνακ είναι σημαντικά, Οι διατροφικές συνήθειες, που επηρεάζουν τις προτιμήσεις τροφίμων, την κατανάλωση ενέργειας και την πρόσληψη θρεπτικών συστατικών, γενικά αναπτύσσονται νωρίς στην παιδική ηλικία και ειδικά στην εφηβεία. Το περιβάλλον του σπιτιού και του σχολείου παίζουν σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό της στάσης του παιδιού προς κάποια τρόφιμα καθώς και στην κατανάλωσή

18 τους. Οι έφηβοι, εκτός του ότι εκτίθενται σε περιοδικές διατροφικές μόδες και τάσεις αδυνατίσματος, τείνουν να προσπερνούν γεύματα και να αναπτύσσουν μη φυσιολογικές διατροφικές συνήθειες. Ένα από τα γεύματα που πιο συχνά προσπερνιούνται είναι το πρωινό. Έρευνες έχουν δείξει ότι το πρωινό παίζει σημαντικό ρόλο στο να παρέχει απαραίτητη ενέργεια και θρεπτικά συστατικά μετά τη βραδινή νηστεία και μπορεί να βοηθήσει τη συγκέντρωση και την απόδοση στο σχολείο. Τα σνακ γενικά αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι των γευματικών συνηθειών τόσο για τα παιδιά όσο και για τους εφήβους. Τα μικρότερα παιδιά δεν μπορούν να φάνε μεγάλες ποσότητες σε ένα γεύμα και συχνά πεινούν πολύ πριν το επόμενο τακτικό γεύμα τους. Κάποια σνακ μεταξύ πρωινού και μεσημεριανού και μεταξύ μεσημεριανού και βραδινού μπορούν να βοηθήσουν στη συμπλήρωση θερμίδων κατά τη διάρκεια της ημέρας. Γρήγορα αναπτυσσόμενοι και πολύ ενεργητικοί έφηβοι συχνά έχουν σημαντικές ενεργειακές και διατροφικές ανάγκες γι αυτό η διδασκαλία της διατροφής στο σχολικό πρόγραμμα θα βοηθήσει τα παιδιά να έχουν τη γνώση να κάνουν ενημερωμένες επιλογές σχετικά με τα τρόφιμα στα κυρίως γεύματα και τα σνακ τους. Ενεργειακές ανάγκες Φυσιολογικά, οι ενεργειακές ανάγκες των εφήβων τείνουν να είναι παράλληλες με το ρυθμό ανάπτυξής τους και τα διάφορα άτομα μπορούν να καλύψουν τις ενεργειακές ανάγκες τους μέσω του αισθήματος της όρεξης με επαρκή ακρίβεια. Ως αποτέλεσμα, η πλειοψηφία των εφήβων διατηρούν την ενεργειακή ισορροπία και μια ποικίλη πρόσληψη τροφίμων παρέχει επαρκή θρεπτικά συστατικά για τη βέλτιστη αύξηση και ανάπτυξη. Το άγχος και οι συναισθηματικές διαταραχές μπορούν ωστόσο να επηρεάσουν σημαντικά την ενεργειακή ισορροπία στους εφήβους, με αποτέλεσμα την κατανάλωση είτε πολύ μεγάλων είτε πολύ μικρών ποσοτήτων τροφής. Μέτριες ή σοβαρές μολύνσεις, νευρικότητα, έμμηνος ρύση, οδοντικά ή δερματικά προβλήματα (ακμή), μπορούν να αλλάξουν την όρεξη. Οι έφηβοι με ακραίες διατροφικές συνήθειες είναι οι πιο επιρρεπείς. Το συναισθηματικό στρες συχνά σχετίζεται με διατροφικές μόδες και

19 τάσεις αδυνατίσματος, καταστάσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε διατροφικές διαταραχές όπως η νευρογενής ανορεξία. Από την άλλη, η εξάπλωση του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας σε παιδιά και εφήβους είναι πλέον ένα μείζον διατροφικό πρόβλημα και η κατάσταση αυτή είναι πιθανό ότι θα παραμείνει και κατά την ενήλικη ζωή. Οι έφηβοι στην ανάπτυξη ανησυχούν ιδιαίτερα για την εικόνα του σώματός τους και το υπερβολικό βάρος μπορεί να έχει βαθιές συνέπειες στη συναισθηματική ευημερία τους καθώς και στη σωματική υγεία τους. Η αιτία της παχυσαρκίας είναι πολυπαραγοντική και επηρεάζεται έντονα από κοινωνικοοικονομικούς, βιοχημικούς, γενετικούς και ψυχολογικούς παράγοντες. Αιτιολογία Οι διατροφικές διαταραχές οφείλονται σε μια μίξη βιολογικών, κοινωνικών και ψυχολογικών παραγόντων. Στους βιολογικούς παράγοντες συγκαταλέγονται οι γενετικοί (γονίδια που ελέγχουν την πρόσληψη τροφής, αλλά και στοιχεία της προσωπικότητας), οι νευροβιολογικοί (αυξημένα επίπεδα σεροτονίνης σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου) και οι διατροφικοί (μειωμένη πρόσληψη ψευδαργύρου). Οι κοινωνικοί παράγοντες σχετίζονται με τα πρότυπα ομορφιάς στις δυτικές κοινωνίες, ειδικά αυτά που προωθούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Δεν είναι τυχαίο ότι ένα σημαντικό ποσοστό γυναικών που εργάζονται σε χώρους που η πίεση για ένα λεπτό σώμα είναι μεγάλη (πχ. μοντέλα, χορεύτριες) πάσχουν από νευρική ανορεξία. Οι ψυχογενείς παράγοντες των διατροφικών διαταραχών σχετίζονται με τις ραγδαίες αλλαγές στο σώμα, που συμβαίνουν κατά την εφηβεία, με την ανάδυση της σεξουαλικότητας και, κυρίως, με την ανάγκη του έφηβου να ξεχωρίσει από τους γονείς. Ο έλεγχος του βάρους του σώματος δημιουργεί την ψευδαίσθηση ενός γενικότερου ελέγχου πάνω στο σώμα, αλλά και στο περιβάλλον. Στις οικογένειες των εφήβων που πάσχουν από διατροφικές διαταραχές, υπάρχουν, συνήθως, στενές, αλλά πολύ αμφιθυμικές σχέσεις, που έχουν να κάνουν με ζητήματα εξουσίας και ελέγχου, αυτονομίας και ταυτότητας.

20 Η έλλειψη άσκησης παίζει ένα σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση, την ανάπτυξη και τη συντήρηση της παχυσαρκίας στην εφηβεία. Έρευνες σε νεαρούς ανθρώπους έχουν δείξει ότι η πλειοψηφία είναι σε μεγάλο βαθμό ανενεργοί και οι επιστήμονες της υγείας και οι κυβερνήσεις ενθαρρύνουν τώρα παιδιά και εφήβους να αυξήσουν κατά πολύ τα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας. Η καθιστική ζωή δεν έχει μόνο πρωταρχικό ρόλο στην ανάπτυξη του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας, αλλά και στην εμφάνιση χρόνιων ασθενειών, όπως η καρδιακή νόσος, κάποιοι καρκίνοι, ο διαβήτης, η υπέρταση, εντερικά προβλήματα και η οστεοπόρωση αργότερα στη ζωή. Επιπλέον, η σωματική δραστηριότητα σχετίζεται με βελτιωμένη ελαστικότητα, ισορροπία, ευελιξία και συντονισμό του σώματος και ενδυνάμωση των οστών. Οι συστάσεις για τα παιδιά προτείνουν σωματική δραστηριότητα για τουλάχιστον 60 λεπτά ημερησίως. Ενδεικτικά, μερικές σκέψεις που ταλαιπωρούν αυτούς τους εφήβους είναι οι ακόλουθες: 1. «Οι περισσότερες κοπέλες που βλέπω στην τηλεόραση και τα περιοδικά είναι πολύ αδύνατες. Θέλω να τους μοιάσω». 2. «Αν δε χάσω βάρος, δε θα είμαι ελκυστική/ος». 3. «Δεν είμαι αρκετά ικανή/ος ή σημαντική/ος, ώστε οι άλλοι να με αγαπούν». 4. «Έχω πολύ μεγάλη ανάγκη να νιώθω αποδεκτή/ος». 5. «Φοβάμαι ότι οι άλλοι θα με εγκαταλείψουν». 6. «Καμιά φορά, νιώθω τόσο θυμωμένη/ος που νομίζω ότι θα τρελαθώ». Οι δέκα σημαντικότερες συμβουλές για παιδιά και εφήβους 1. Απολαύστε το φαγητό σας Προσπαθήστε να τρώτε διαφορετικά τρόφιμα κάθε μέρα για ποικιλία και απόλαυση. Μοιραστείτε τρόφιμα με φίλους και οικογένεια. 2. Το πρωινό είναι πολύ σημαντικό Το σώμα σας χρειάζεται ενέργεια μετά από τον ύπνο, άρα το πρωινό είναι σημαντικό. Τρόφιμα πλούσια σε υδατάνθρακες, όπως

21 το ψωμί, τα δημητριακά και τα φρούτα, είναι καλές επιλογές. Το να παραλείπετε γεύματα, ειδικά το πρωινό, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ανεξέλεγκτη πείνα που συχνά οδηγεί σε υπερφαγία. Η παράλειψη του πρωινού μπορεί να έχει επίσης ως αποτέλεσμα μειωμένη συγκέντρωση στο σχολείο. 3. Τρώτε πολλά διαφορετικά τρόφιμα Η ποικιλία τροφίμων κάθε μέρα είναι η συνταγή για καλή υγεία. Χρειάζεστε 40 βιταμίνες και ανόργανα στοιχεία για καλή υγεία και κανένα μεμονωμένο τρόφιμο δε μπορεί να σας τα προσφέρει. Δεν υπάρχουν «καλά» και «κακά» τρόφιμα οπότε δεν χρειάζεται να αποφεύγεται τρόφιμα που σας ευχαριστούν. Απλά σιγουρευτείτε ότι διατηρείτε τη σωστή ισορροπία τρώγοντας μια ευρεία ποικιλία τροφίμων. Ισορροπήστε τις επιλογές σας σε βάθος χρόνου! 4. Βασίστε τη διατροφή σας στους υδατάνθρακες Αυτά τα τρόφιμα παρέχουν την απαραίτητη ενέργεια, βιταμίνες και ανόργανα στοιχεία. Τρόφιμα πλούσια σε υδατάνθρακες είναι τα ζυμαρικά, τα ψωμιά, τα δημητριακά, τα φρούτα και τα λαχανικά. Προσπαθήστε να περιλαμβάνετε αυτά τα τρόφιμα σε κάθε γεύμα καθώς οι μισές σας θερμίδες πρέπει να προέρχονται από αυτά. 5. Τρώτε φρούτα και λαχανικά σε κάθε γεύμα Μπορείτε να απολαύσετε φρούτα και λαχανικά τόσο ως γεύματα όσο και ως σνακ. Παρέχουν βιταμίνες, ανόργανα στοιχεία και ίνες. Στόχος σας πρέπει να είναι 5 μερίδες φρούτων και λαχανικών την ημέρα. 6 Αλήθειες για τα λίπη Όλοι χρειαζόμαστε κάποια ποσότητα λίπους για καλή υγεία, ωστόσο το υπερβολικό λίπος, ειδικά το κορεσμένο, μπορεί να είναι κακό για την υγεία μας. Το κορεσμένο λίπος βρίσκεται στα πλήρη γαλακτοκομικά προϊόντα, τις πίτες, τα γλυκά, τα λιπαρά κρέατα και τα λουκάνικα. Ισορροπήστε τις επιλογές τροφίμων που κάνετε αν φάτε ένα γεύμα πλούσιο σε λίπος για μεσημεριανό, προσπαθήστε να επιλέξετε τρόφιμα χαμηλά σε λιπαρά για το βραδινό. 7. Επιλογές σνακ Τα σνακ βοηθούν στην παροχή ενέργειας και θρεπτικών συστατικών. Επιλέξτε από μια ποικιλία σνακ, όπως φρούτα, γαλακτοκομικά, μπισκότα, κέικ, πατατάκια, φιστίκια και σοκολάτες.

22 Επιλέγετε ποικίλα τρόφιμα για να κρατήσετε την ισορροπία στη δίαιτά σας και προτιμήστε τα κανονικά γεύματα αντί των σνακ. 8. Ικανοποιήστε τη δίψα σας Πρέπει να πίνετε πολλά υγρά επειδή το μισό σας σώμα αποτελείται από νερό. Είναι απαραίτητα τουλάχιστον 6 ποτήρια υγρών την ημέρα, ακόμα περισσότερα αν κάνει πολλή ζέστη ή αθλείστε. Το γάλα και το νερό είναι οι καλύτερες επιλογές, αλλά η ποικιλία προσφέρει ευχαρίστηση. 9. Φροντίστε τα δόντια σας Φροντίστε τα δόντια σας βουρτσίζοντάς τα τουλάχιστον 2 φορές την ημέρα. Τρόφιμα πλούσια σε άμυλο ή σάκχαρα μπορούν να προκαλέσουν καταστροφή των δοντιών αν καταναλώνονται πολύ συχνά κατά τη διάρκεια της ημέρας οπότε, καλό θα ήταν να μην μασουλάτε ή πίνετε κάτι συνεχώς. 10. Κινηθείτε! Η διατήρηση της φυσικής κατάστασης είναι σημαντική για μια υγιή καρδιά και γερά οστά, οπότε γίνετε πιο δραστήριοι. Προσπαθήστε να κάνετε κάτι κάθε μέρα και αυτό να είναι κάτι που σας ευχαριστεί ώστε να θέλετε να το ξανακάνετε. Πολλές θερμίδες και λίγη δραστηριότητα μπορεί να προκαλέσουν αύξηση του βάρους. Η μέτρια σωματική δραστηριότητα βοηθά να κάψετε τις παραπανίσιες θερμίδες. Δεν χρειάζεται να είστε αθλητές για να είστε δραστήριοι!

23 Β ΜΕΡΟΣ ( ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ) ΕΠΙΛΟΓΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ: ΟΛΟΙ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ 1 ΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΔΙΑΝΟΜΗ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

24 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 1. Αγόρι Κορίτσι 2. Τάξη : Α Β Γ 3. Ύψος Βάρος 4. Τόπος διαμονής : Πόλη Χωριό 5. Αριθμός παιδιών στην οικογένεια : Ένα Δύο Τρία Τέσσερα Περισσότερα 6. Στο σπίτι μένεις με : Έναν από τους δύο γονείς Γονείς και παππούδες Και τους δύο γονείς Μόνο παππούδες 7. Πόσες μέρες την εβδομάδα καταναλώνετε σπιτικό φαγητό; κάθε μέρα καμία 8. Καταναλώνετε γρήγορο φαγητό (fast food) ; Ναι Όχι Αν ναι πόσες φορές την εβδομάδα; κάθε μέρα 10.Πρωινό τρώτε την εβδομάδα: Πάντα 1-3 φορές 4-6 φορές ποτέ Το σπιτικό πρωινό σας περιλαμβάνει: Γαλακτοκομικά Αλλαντικά Δημητριακά Συνδυασμό των παραπάνω άλλο Καταναλώνετε φαγητό από το κυλικείο; Ναι Όχι Αν ναι πόσο συχνά; Καθημερινά 1-2 φορές την εβδομάδα 3-4 φορές την εβδομάδα 14. Το μορφωτικό επίπεδο του πατέρα σου είναι : Απόφοιτος Δημοτικού Απόφοιτος Γυμνασίου Απόφοιτος ΤΕΙ Απόφοιτος ΑΕΙ Απόφοιτος Λυκείου

25 Κάτοχος διδακτορικού Κάτοχος μεταπτυχιακού 15. Το μορφωτικό επίπεδο της μητέρας σου είναι : Απόφοιτη Δημοτικού Απόφοιτη ΑΕΙ Απόφοιτη Λυκείου Απόφοιτη Γυμνασίου Απόφοιτη ΤΕΙ Κάτοχος μεταπτυχιακού Κάτοχος διδακτορικού 16. Το ετήσιο οικογενειακό εισόδημα είναι: Έως και άνω δεν γνωρίζω 17. Ημερησίως κατά μέσο όρο παρακολουθείς τηλεόραση: Καθόλου 1 ώρα 2-3 ώρες πάνω από 3 ώρες 18. Την εβδομάδα αθλείστε; Ναι Όχι Αν ναι πόσες φορές; Καθημερινά έως 3 φορές 4-6 φορές 20. Καταναλώνετε σε εβδομαδιαία βάση φρούτα: Καθημερινά 3 φορές 4-6 φορές ποτέ 21. Καταναλώνετε σε εβδομαδιαία βάση χόρτα-λαχανικά: Ποτέ Σπάνια Συχνά Πολύ συχνά 22.Υπάρχει στην οικογένειά σας πρόγραμμα (Menu) διατροφής συγκεκριμένο κάθε εβδομάδα; Ναι Όχι Ευχαριστούμε για τον χρόνο σας! Το ερωτηματολόγιο μοιράστηκε στις σχολικές τάξεις συνέχεια άρχισε η επεξεργασία. και στη

26 Αποτελέσματα.

27

28

29

30

31

32

33 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 4/10: Αρχικά, υποθέσαμε πως ο τόπος διαμονής σχετίζεται με τη λήψη πρωινού των παιδιών καθώς τα παιδιά που μένουν στο χωριό χάνουν χρόνο προκειμένου να προλάβουν τα μέσα μεταφοράς τους. Έτσι ο χρόνος για την κατανάλωση πρωινού δεν επαρκεί. Όμως, διαπιστώσαμε πως το 50% των μαθητών τρώνε πρωινό πάντα, ανεξαρτήτως από τον τόπο διαμονής τους (πόλη χωριό) και πως οι διατροφικές συνήθειες του χωριού δεν διαφοροποιούνται όσον αφορά τη λήψη πρωινού σε σχέση με την πόλη. 10/14-15: Η αρχική μας υπόθεση ήταν πως το μορφωτικό επίπεδο των γονέων επηρεάζει την κατανάλωση πρωινού γεύματος. Στο τέλος, ωστόσο, το συμπέρασμά μας ήταν το εξής: Η μόρφωση του πατέρα και της μητέρας δεν διαφοροποιείται όσον αφορά τη λήψη πρωινού, δηλαδή ανεξαρτήτως της μόρφωσης των γονέων υπάρχουν παιδιά που δεν λαμβάνουν καθόλου πρωινό. Για παράδειγμα, παιδιά που οι γονείς τους έχουνε υψηλό μορφωτικό επίπεδο, δεν καταναλώνουν πρωινό, ενώ, αντιθέτως παιδιά που οι γονείς τους είναι απόφοιτοι της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης

34 λαμβάνουν πρωινό σε ικανοποιητικό βαθμό. Γενικά η μόρφωση του πατέρα παίζει ρόλο στη λήψη πρωινού Εικόνα 1 Μόρφωση πατέρα και λήψη πρωινού 20/14-15: Αρχικά, υποθέσαμε ότι όσο χαμηλότερο είναι το μορφωτικό επίπεδο των γονέων τόσο λιγότερη είναι και η λήψη φρούτων από τα παιδιά. Παρόλα αυτά, διαπιστώσαμε ότι η μόρφωση των γονέων δεν επηρεάζει την κατανάλωση φρούτων από τα παιδιά, καθώς παιδιά των οποίων οι γονείς είναι υψηλά μορφωμένοι καταναλώνουν σπάνια φρούτα, σε αντίθεση με παιδιά που οι γονείς τους έχουν χαμηλή μόρφωση λαμβάνουν φρούτα σχεδόν σε καθημερινή βάση.

35 8/14-15: Θεωρήσαμε ότι η μόρφωση των γονέων έχει άμεσες επιπτώσεις όσον αφορά την κατανάλωση ή όχι γρήγορου φαγητού από τα παιδιά, καθώς το αυξημένο μορφωτικό επίπεδο των γονέων συνεπάγεται την υγιεινή διατροφή των παιδιών. Ωστόσο, στο τέλος καταλήξαμε ότι η μόρφωση του πατέρα και της μητέρας δεν επηρεάζουν τη λήψη αυτού του είδους φαγητού από τα παιδιά. Εικόνα 2 Κατανάλωση γρήγορου φαγητού και μόρφωση πατέρα Εικόνα 3 Κατανάλωση γρήγορου φαγητού και μόρφωση μητέρας

36 14/21: Στην αρχή, πιστεύαμε πως το μορφωτικό επίπεδο του πατέρα με την κατανάλωση λαχανικών σε εβδομαδιαία βάση από τα παιδιά ήταν αλληλένδετα, διότι είναι λογικό οι πατεράδες με υψηλή μόρφωση να γνωστοποιούν στα παιδιά τους τις σωστές διατροφικές συνήθειες. Ωστόσο, το συμπέρασμά μας ήταν πως η μόρφωση του πατέρα ασκεί μικρή επίδραση στη λήψη λαχανικών και χόρτων. Εικόνα 4 Μόρφωση πατέρα και κατανάλωση λαχανικών και χόρτων

37 Παιδιά δεν λαμβάνουν πρωινό αν και οι γονείς τους έχουν υψηλή μόρφωση Παιδιά δεν λαμβάνουν πρωινό αν και οι γονείς τους έχουν υψηλό εισόδημα. Η μόρφωση των γονέων δεν επηρεάζει τη λήψη γρήγορου φαγητού. Παιδιά μορφωμένων γονέων δεν καταναλώνουν ικανοποιητικές ποσότητες χόρτων, φρούτων και λαχανικών. Οι διατροφικές συνήθειες των μαθητών είναι ομογενοποιημένες

38 Βιβλιογραφικές αναφορές Calvo, E. B.; Galindo, A. C.; Aspres, N. B. (1992). Iron status in exclusively breast-fed infants. Pediatrics, 90(3): o Department of Health and Social Security (1988). Present