ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΣΤΗ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΣΟΥΛΙΟΥ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ, ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΣΤΗ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΣΟΥΛΙΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΙΩΑΝΝΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ,ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2015

2 1

3 Περιεχόμενα ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ...9 ΠΕΡΙΛΗΨΗ...10 ABSTRACT...11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΥΣΤΕΡΗ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Διοικητική και πληθυσμιακή διάρθρωση της Θεσπρωτίας Ιδιοκτησιακό και εμπράγματο δίκαιο έως το Μορφές γαιοκτησίας στη Θεσπρωτία ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ: ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ Απαλλοτριώσεις τσιφλικιών και Διανομές γης Διαχείριση Ανταλλαξίμων Μουσουλμανικών Κτημάτων Αναγνώριση εμπράγματων δικαιωμάτων της Οθωμανικής Νομοθεσίας Νομικό πλαίσιο των διανομών του Δήμου Σουλίου ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ, ΚΤΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΣΟΥΛΙΟΥ Γεωγραφική και κτηματική διάρθρωση του Δήμου Σουλίου Διοικητικές και πληθυσμιακές μεταβολές από το 1913 μέχρι σήμερα ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΣΟΥΛΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟ 1913 ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ Γλυκή Σκάνδαλο Ζερβοχώρι Καρβουνάρι Καριώτι Νεοχώρι Καλλιθέα Πέντε Εκκλησιές Ελαταριά Σαμονίδα ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ 10 ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΣΟΥΛΙΟΥ Σχεδιασμός και διεξαγωγή της έρευνας

4 5.2 Επεξεργασία δεδομένων Στατιστική ανάλυση ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙV ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

5 Πίνακας περιεχομένων εικόνων Εικόνα 1: Οι καζάδες Φιλιατών, Παραμυθιάς και Μαργαριτίου αρχές του 20ου αιώνα...17 Εικόνα 2:Χάρτης της περιοχής Παραμυθιάς και κατηγοριοποίηση των οικισμών με βάση το ιδιοκτησιακό καθεστώς τους όπως προκύπτει από τον πίνακα του Αραβαντινού (1856) Εικόνα 3: Θέση και γεωγραφική έκταση του Δήμου Σουλίου της Π.Ε. Θεσπρωτίας της Περιφέρειας Ηπείρου Εικόνα 4: Γεωγραφία του Δήμου Σουλίου...41 Εικόνα 5: Η υποδιοίκηση Παραμυθιάς το Εικόνα 6: Διάταξη των επιλεγμένων κοινοτήτων στο Δήμο Σουλίου Εικόνα 7: Όρια διανομών και αναδασμών στις 10 κοινότητες Εικόνα 8: Η πεδιάδα της Γλυκής, δίπλα στον ποταμό Αχέροντα Εικόνα 9: Θέση και γεωγραφική έκταση της Τ.Κ. Γλυκής Εικόνα 10: Όριο αγροκτήματος Γλυκής Εικόνα 11: Οι θέσεις των αναδασμών του αγροκτήματος Γλυκής με βάση τους χάρτες των αναδασμών Εικόνα 12: Τοπική Κοινότητα Σκανδάλου με τους οικισμούς Αγορά, Σκάνδαλο και Μανδρότοπο...56 Εικόνα 13: Όρια των αγροκτημάτων Σκανδάλου, Αγοράς και Μανδρότοπου με βάση τους τοπογραφικούς χάρτες των διανομών Εικόνα 14: Τα βουνά του Σκανδάλου πίσω από το Γαρδίκι Εικόνα 15: Όριο διανομής του αγροκτήματος Σκανδάλου...61 Εικόνα 16: Η πεδιάδα μπροστά στο Ζερβοχώρι και το Καμίνι Εικόνα 17: Θέση και γεωγραφική έκταση της Τ.Κ. Ζερβοχωρίου Εικόνα 18: Αγρόκτημα Ζερβοχωρίου Εικόνα 19: Καρβουνάρι Εικόνα 20: Θέση και γεωγραφική έκταση της Τ.Κ. Καρβουναρίου...69 Εικόνα 21: Αγρόκτημα Καρβουναρίου Εικόνα 22: Άποψη της πεδιάδας από το βουνό πάνω από Καρυώτι Εικόνα 23: Θέση και κτηματική περιφέρεια της Τ.Κ. Καριωτίου...76 Εικόνα 24: Όριο αγροκτήματος Καριωτίου Εικόνα 25: Άποψη του οικισμού Νεοχωρίου και της Εγνατίας οδού Εικόνα 26 Θέση και κτηματική περιφέρεια της Τ.Κ. Νεοχωρίου...81 Εικόνα 27:Όριο αγροκτήματος Νεοχωρίου Εικόνα 28: Πανοραμική άποψη του οικισμού Καλλιθέα...87 Εικόνα 29: Θέση και γεωγραφική έκταση της Τ.Κ. Καλλιθέας Σουλίου...87 Εικόνα 30: Όριο αγροκτήματος Καλλιθέας-Βρυσοπούλας Εικόνα 31: Πανοραμική άποψη του οικισμού Πέντε Εκκλησιές...93 Εικόνα 32: Θέση και γεωγραφική έκταση της Τ.Κ. Πέντε Εκκλησιών...94 Εικόνα 33: Όριο αγροκτήματος Πέντε Εκκλησιών Εικόνα 34: Άποψη της Ελαταριάς...99 Εικόνα 35: Γεωγραφική θέση και έκταση της Τ.Κ. Ελαταριάς Εικόνα 36 : Όριο αγροκτήματος Ελαταριάς Εικόνα 37: Οικισμός Σαμονίδας στα όρη Σουλίου

6 Εικόνα 38: Θέση και κτηματική περιφέρεια της Τ.Κ. Σαμονίδας Εικόνα 39: Περιγραφή αγροκτήματος Κακοσούλι

7 Πίνακας περιεχομένων διαγραμμάτων Διάγραμμα 1: Χρήσεις γης 1991 για το Δήμο Σουλίου...42 Διάγραμμα 2: Πραγματικός πληθυσμός του Δ. Σουλίου...46 Διάγραμμα 3:Χρήσεις γης 1991 για την κοινότητα Γλυκής...51 Διάγραμμα 4: Αριθμός κατοίκων της Γλυκής...51 Διάγραμμα 5:Χρήσεις γης 1991 για την Τ.Κ. Σκανδάλου...56 Διάγραμμα 6: Πληθυσμός του οικισμού Σκανδάλου...58 Διάγραμμα 7: Χρήσεις γης 1991 για την κοινότητα Ζερβοχωρίου...63 Διάγραμμα 8: Πληθυσμιακές μεταβολές στην κοινότητα Ζερβοχωρίου από το 1913 έως το Διάγραμμα 9:Χρήσεις γης 1991 για την Τ.Κ. Καρβουναρίου...70 Διάγραμμα 10: Πληθυσμός Καρβουναρίου από το 1913 έως σήμερα. Σημειώνεται και ο αριθμός των κατοίκων του συνοικισμού «Κυρά Παναγιά» Διάγραμμα 11: Χρήσεις γης 1991 στην κοινότητα Καριωτίου...76 Διάγραμμα 12: Πληθυσμός της κοινότητας Καριωτίου από το 1913 έως και το Διάγραμμα 13: Χρήσεις γης 1991 για την Τ.Κ. Νεοχωρίου...81 Διάγραμμα 14: Πληθυσμός Νεοχωρίου και Αγ. Γεωργίου από το 1913 έως το Διάγραμμα 15:Χρήσεις γης 1991 για την κοινότητα Καλλιθέας...88 Διάγραμμα 16: Πληθυσμός των οικισμών της Τ.Κ. Καλλιθέας από το 1913 έως σήμερα Διάγραμμα 17: Χρήσεις γης 1991 της κοινότητας Πέντε Εκκλησιές...95 Διάγραμμα 18: Πληθυσμός Πέντε Εκκλησιών από το 1913 έως σήμερα Διάγραμμα 19: Χρήσεις γης 1991 της κοινότητας Ελαταριάς Διάγραμμα 20: Πληθυσμός Ελαταριάς από το 1913 έως σήμερα Διάγραμμα 21: Χρήσεις γης στην Τ.Κ. Σαμονίδας Διάγραμμα 22:Πληθυσμός Σαμονίδας από το 1913 έως σήμερα Διάγραμμα 23: Κατανομή σχετικής συχνότητας της μεταβλητής συνολική έκταση των γεωτεμαχίων εντός διανομής Διάγραμμα 24: Κατανομή σχετικής συχνότητας της μεταβλητής συνολική έκταση των γεωτεμαχίων εντός αναδασμού Διάγραμμα 25: Κατανομή σχετικής συχνότητας της μεταβλητής συνολική έκταση των γεωτεμαχίων εκτός διανομής/αναδασμού

8 Πίνακας περιεχομένων πινάκων Πίνακας 1: Διοικητική διάρθρωση του Δ. Σουλίου ανά έτος απογραφής Πίνακας 2: Αριθμός κατοίκων ή σπιτιών του Ζερβοχωρίου στη διάρκεια του 19ου αιώνα. Διαχωρισμός με βάση το θρήσκευμα το 1856 και το Πίνακας 3: Διαχωρισμός των εκτάσεων του αγροκτήματος Ζερβοχωρίου Πίνακας 4: Διάθεση των εκτάσεων του αγροκτήματος Ζερβοχωρίου Πίνακας 5: Κάτοικοι στο Καρβουνάρι τον 19ο αιώνα Πίνακας 6: Διαχωρισμός εκτάσεων αγροκτήματος Καριωτίου...78 Πίνακας 7: Διαχωρισμός εκτάσεων του αγροκτήματος Νεοχωρίου...83 Πίνακας 8: Πληθυσμιακά στοιχεία Καλλιθέας στην ύστερη οθωμανική περίοδο Πίνακας 9: Καταγραφή των εκτάσεων του αγροκτήματος Τσουρίλλα-Βρυσοπούλα το Πίνακας 10: Ο πληθυσμός των Πέντε Εκκλησιών κατά τον 19ο αιώνα...95 Πίνακας 11: Κάτοικοι στη Λαμπανίτσα κατά τον 19ο αιώνα Πίνακας 12: Διανομές Λειβάδια Σουλίου Πίνακας 13: Αριθμός ερωτηματολογίων και πληθυσμός ανά αγρόκτημα Πίνακας 14: Μεταβλητές θεματικής ενότητας Α - Προσωπικά στοιχεία Πίνακας 15: Μεταβλητές θεματικής ενότητας Β.1. - Στοιχεία ακινήτων εντός διανομής Πίνακας 16: Μεταβλητές θεματικής ενότητας Β.2. - Στοιχεία ακινήτων εντός αναδασμού Πίνακας 17: Μεταβλητές θεματικής ενότητας Β.3.: Στοιχεία ακινήτων εκτός διανομήςαναδασμού Πίνακας 18: Μεταβλητές θεματικής κατηγορίας Β.4.: Στοιχεία απαλλοτρίωσης Πίνακας 19: Κατανομή συχνοτήτων των τριών τύπων ιδιοκτησίας Πίνακας 20: Κατανομή συχνοτήτων των μεταβλητών ιδιοκτησία εντός διανομής και ύπαρξη τίτλου ανά αγρόκτημα Πίνακας 21: Κατανομή συχνοτήτων των μεταβλητών ιδιοκτησία εκτός διανομής/αναδασμού και ύπαρξη τίτλου ανά αγρόκτημα Πίνακας 22: Κατανομή συχνότητας των αιτιών κτήσης σε δικαίωμα κυριότητας εντός διανομής Πίνακας 23: Κατανομή συχνότητας των αιτιών κτήσης σε δικαίωμα κυριότητας εντός αναδασμού Πίνακας 24:Κατανομή συχνότητας των αιτιών κτήσης σε δικαίωμα κυριότητας εκτός διανομής/αναδασμού Πίνακας 25: Κατανομή συχνότητας των αιτιών κτήσης σε δικαίωμα κυριότητας εντός διανομής ανά αγρόκτημα Πίνακας 26: Κατανομή συχνότητας των αιτιών κτήσης σε δικαίωμα κυριότητας εντός αναδασμού ανά αγρόκτημα Πίνακας 27: Κατανομή συχνότητας των αιτιών κτήσης σε δικαίωμα κυριότητας εκτός διανομής/αναδασμού ανά αγρόκτημα Πίνακας 28: Κατανομή συχνότητας της μεταβλητής μη ύπαρξη τίτλου Πίνακας 29: Κατανομή των συχνοτήτων των μεταβλητών που αντιστοιχούν στη πρόθεση των ερωτηθέντων σε περίπτωση μη ύπαρξης τίτλου σε ιδιοκτησία εντός διανομής Πίνακας 30: Κατανομή των συχνοτήτων των μεταβλητών που αντιστοιχούν στη πρόθεση των ερωτηθέντων σε περίπτωση μη ύπαρξης τίτλου σε ιδιοκτησία εντός αναδασμού

9 Πίνακας 31: Κατανομή των συχνοτήτων των μεταβλητών που αντιστοιχούν στη πρόθεση των ερωτηθέντων σε περίπτωση μη ύπαρξης τίτλου σε ιδιοκτησία εκτός διανομής/αναδασμού Πίνακας 32: Κατανομή απόλυτων συχνοτήτων της μεταβλητής συνολική έκταση των γεωτεμαχίων εντός διανομής ανά αγρόκτημα Πίνακας 33: Κατανομή απόλυτων συχνοτήτων της μεταβλητής συνολική έκταση των γεωτεμαχίων εντός αναδασμού ανά αγρόκτημα Πίνακας 34: Κατανομή απόλυτων συχνοτήτων της μεταβλητής συνολική έκταση των γεωτεμαχίων εκτός διανομής/αναδασμού ανά αγρόκτημα Πίνακας 35: Μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς της μεταβλητής συνολικός αριθμός γεωτεμαχίων Πίνακας 36: Μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς της μεταβλητής χρήση κατοικία εντός διανομής Πίνακας 37: Μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς της μεταβλητής χρήση καλλιέργεια εντός διανομής Πίνακας 38: Μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς της μεταβλητής χρήση βοσκότοπος εντός διανομής Πίνακας 39: Μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς της μεταβλητής χρήση ακάλυπτη έκταση εντός διανομής Πίνακας 40: Μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς της μεταβλητής χρήση καλλιέργεια εντός αναδασμού Πίνακας 41: Μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς της μεταβλητής χρήση κατοικία εκτός διανομής/αναδασμού Πίνακας 42: Μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς της μεταβλητής χρήση καλλιέργεια εκτός διανομής/αναδασμού Πίνακας 43: Μέση τιμή και απόλυτη συχνότητα της μεταβλητής χρήση βοσκότοπος εκτός διανομής/αναδασμού Πίνακας 44: Μέση τιμή και απόλυτη συχνότητα της μεταβλητής άλλη χρήση εκτός διανομής/αναδασμού Πίνακας 45: Κατάταξη με βάση την έκταση Πίνακας 46: Κατάταξη με βάση τον πληθυσμό Πίνακας 47: Κατάταξη με βάση το ποσοστό καλλιεργούμενων εκτάσεων επί της συνολικής έκτασης αγροκτήματος Πίνακας 48: Κατάταξη με βάση το ποσοστό μπασταινουχικών καλλιεργειών Πίνακας 49: Κατάταξη με βάση το ποσοστό αυτοκαλλιεργούμενων μικροϊδιοκτησιών Πίνακας 50: Κατάταξη με βάση την μέση έκταση του οικοπεδικού κλήρου Πίνακας 51: Κατάταξη με βάση τη μέση έκταση του γεωργικού κλήρου

10 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η εκπόνηση της παρούσας μεταπτυχιακής διατριβής απαιτούσε το συνδυασμό μελέτης τόσο της Οθωμανικής και Ελληνικής Νομοθεσίας όσο και μοναδικών αρχειακών πηγών, η μορφή και το περιεχόμενο των οποίων συνιστούσε ιδιαίτερα προσεχτική διαχείριση. Η οργάνωση και διεξαγωγή της συμπεριλαμβανόμενης στατιστικής έρευνας αποτέλεσε πραγματική πρόκληση. Εντούτοις συνολικά, χαρακτηρίζεται ως μία πολύτιμη εμπειρία. Θερμές ευχαριστίες στον επιβλέποντα Καθηγητή του Τμήματος Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών, κ. Απόστολο Αρβανίτη για την ευκαιρία ενασχόλησης μου με το πολύ σημαντικό ζήτημα της ιδιοκτησίας της γης καθώς και την πολύτιμη καθοδήγηση και κατανόηση καθ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της παρούσας μελέτης. Ιδιαίτερες ευχαριστίες στους Μιχάλη Πασιάκο, Αθηνά Ιωάννου, Ανδρέα Ρίζο, Όλγα Τάγκα και Ελένη Γκουλιούμη, που συνέβαλλαν στη συγκέντρωση στοιχείων και στην οργάνωση και διεξαγωγή της έρευνας. Ιδιαίτερες ευχαριστίες επίσης στους κατοίκους των δέκα μελετώμενων κοινοτήτων που συμμετείχαν καλοπροαίρετα στην στατιστική έρευνα και που χωρίς τη συμβολή τους δε θα ήταν δυνατή η ολοκλήρωση της μελέτης. Τέλος, θερμές ευχαριστίες στους αρμόδιους της Τοπογραφικής Υπηρεσίας της Π.Ε. Θεσπρωτίας για την άμεση και συνεχή χορήγηση των απαραίτητων στοιχείων και στη Δημαρχία Σουλίου, που στάθηκε αρωγός στην επιτυχή διεξαγωγή της στατιστικής έρευνας. 9

11 Εξετάζονται οι αλλαγές που επήλθαν στο ιδιοκτησιακό καθεστώς της περιοχής μελέτης από την προσάρτησή της στο Ελληνικό κράτος (1913) έως και σήμερα. Βασικά στοιχεία αναφοράς αποτελούν αρχικά οι κανόνες του εμπράγματου και εθιμοτυπικού δικαίου που ίσχυαν στην περιοχή τα τελευταία χρόνια πριν την προσάρτηση και κληρονομήθηκαν από την Οθωμανική κυριαρχία. Στην συνέχεια, ο τρόπος που διαχειρίστηκε το Ελληνικό κράτος την κληρονομηθείσα γη μέσα από τους νόμους και σύμφωνα με τις πολιτικές με τις οποίες αντιμετώπισε τα καίρια ζητήματα της διανομής της γης και την αποκατάσταση των Ελλήνων γεωργών και των προσφύγων, αλλά και την διαφύλαξη της δημόσιας γης. Η παρακολούθηση των αλλαγών στην ιδιοκτησία της γης στην πράξη, επιτυγχάνεται μέσα από τα στοιχεία που προκύπτουν από τους κτηματολογικούς πίνακες και τις αποφάσεις απαλλοτριώσεων που τηρούνται στα αρχεία της Τοπογραφικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Γεωργίας (σήμερα Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας) και καλύπτουν χρονολογικά την περίοδο μελέτης. Η αναλυτική μελέτη των στοιχείων αυτών αφορά σε δέκα κοινότητες του Δήμου Σουλίου και συγκεκριμένα τη Γλυκή, το Σκάνδαλο, το Ζερβοχώρι, το Καρβουνάρι, το Καριώτι, το Νεοχώρι, την Καλλιθέα, τις Πέντε Εκκλησιές, την Ελαταριά και τη Σαμονίδα. Επιπλέον δεδομένα για το ιδιοκτησιακό καθεστώς σήμερα συγκεντρώθηκαν μέσω διεξαγωγής στατιστικής έρευνας που περιλάμβανε τη συλλογή πρωτογενών στοιχείων μέσω δομημένου ερωτηματολογίου, που αφορούσε σε κτηματολογικά στοιχεία όπως η ύπαρξη ή μη τίτλου ιδιοκτησίας, οι αιτίες κτήσης των δικαιωμάτων κυριότητας, η πρόθεση του τρόπου τεκμηρίωσης δικαιώματος σε περίπτωση μη ύπαρξης τίτλου, η συνολική έκταση και χρήση της ιδιοκτησίας, κα.. Η μέθοδος δειγματοληψίας που επιλέχθηκε είναι η δειγματοληψία ευκολίας και συμπεριλαμβάνεται στις μεθόδους μη πιθανοτήτων, με τις οποίες δεν είναι δυνατή η γενίκευση των συμπερασμάτων στον πληθυσμό. Το δείγμα αντιστοιχεί περίπου στο 8% του συνολικού πληθυσμού των δέκα αγροκτημάτων και αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού, που κατοικεί και δραστηριοποιείται στα μελετώμενα αγροκτήματα. Η στατιστική επεξεργασία έγινε σε περιβάλλον SPSS ν. 21 ενώ για τη στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήθηκαν στατιστικοί δείκτες και μέτρα της περιγραφικής στατιστικής και συγκεκριμένα η κατανομή συχνότητας για τις ονομαστικές και τακτικές 10

12 μεταβλητές και τα μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς για τις αναλογικές μεταβλητές. Εκτός από τα στοιχεία που αφορούν την εξέλιξη του ιδιοκτησιακού καθεστώτος, παρατίθενται για το Δήμο Σουλίου αλλά και την εκάστοτε κοινότητα οι διοικητικές και πληθυσμιακές μεταβολές που έχουν επέλθει κατά τη διάρκεια της χρονικής περιόδου της μελέτης καθώς και οι χρήσεις γης του 1991, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. Τα συμπεράσματα της μελέτης αφορούν στον τρόπο διαμόρφωσης της ιδιοκτησίας σύμφωνα με την Ελληνική Νομοθεσία τόσο σε γενικό επίπεδο όσο και αναλυτικά για κάθε μελετώμενο αγρόκτημα. Επιπλέον, παρατίθενται συγκριτικά συμπεράσματα για το σύνολο των αγροκτημάτων αναφορικά με τα στοιχεία που προέκυψαν από τη μελέτη των κτηματολογικών στοιχείων των διανομών, αναδασμών και απαλλοτριώσεων σε σχέση με τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης. Η διαχρονική μελέτη συμβάλλει στην κατανόηση των προβλημάτων και του τρόπου επίλυσης τους, παρέχοντας την απαραίτητη εμπειρική γνώση, με στόχο την βέλτιστη επίλυση των ιδιοκτησιακών ζητημάτων στο μέλλον. ABSTRACT The paper examines the changes in land tenure that occurred after the annexation of Epirus to the Greek State in 1913 until today. This is accomplished through the review of the land law and common law in force during the last period of Ottoman domination combined with the relevant Greek law in the early years of independence. The management of the national land and the policy pursued by the Greek governments related to the acute problem of the distribution of the land to the peasants and refugees is being analyzed. A detailed observation of the changes in land ownership is carried out for ten communities of the Municipality of Souli, based on the archival records of the Surveying Division of Ministry of Agriculture (today is called Ministry of Reconstruction of Production, Environment and Energy), that cover the period of the study. The communities of the study are Glyki, Skandalo, Zervoxwri, Karvounari, Karioti, Neoxwri, Kallithea, Pente Ekklisies, Elataria and Samonida. A statistical research that included the collection of primary data through a structured questionnaire provided additional cadastral data for the ten 11

13 communities, such as the existence or not of the property title, the way of acquisition of the right, the future way of documentation in case of title absence, the total area of each real property, land use, etc.. The chosen sampling method is the convenience sampling that is classified as a nonprobability method, which means that the sample cannot represent the population. The sample size is 189 residents that correspond to the 8% of the total population of the communities. For the statistical analysis, the SPSS software n.21 was used. For the statistical analysis of data, descriptive statistics was used and specifically the frequency distribution and the measures of central tendency and spread, such as, means, modes and standard deviation, depending on the different type of variables (nominal, ordinal, scale). Apart from the data relating to changes in land tenure, the administrative and population changes that occurred both for Municipality of Souli and for each specific community are given. Besides, land use of 1991 according to the Hellenic Statistical Authority is cited. Conclusions refer to the formation of land tenure according to the Greek Legislation. Additional comparative results came from the data of the records of Surveying Division and the statistical analysis, for each community. The study contributes to the understanding of the specific problems and their settlement and provides the necessary knowledge and empirical data, in order to solve relative property issues more suitably in the future. 12

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η γη αποτελεί το βασικό φυσικό χώρο πάνω στον οποίο στηρίζονται οι περισσότεροι τομείς ανάπτυξης της ανθρώπινης κοινωνίας. Καθ όλη τη διάρκεια της ιστορίας, η διεκδίκηση της κυριότητας της πέρασε μέσα από πολεμικές συγκρούσεις και διενέξεις φυλών, χωρών, κοινωνικών ομάδων, ακόμα και μεμονωμένων προσώπων αλλά και αναρίθμητες νομοθετήσεις σχετικά με τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα που ασκούνται σε αυτήν, με σκοπό την κατοχύρωση, την αξιοποίηση και τη διαχείριση της σημαντικότερης πλουτοπαραγωγικής πηγής μιας κοινωνίας. Η διαχρονική παρακολούθηση των μεταβολών που επέρχονται στην έγγεια ιδιοκτησία είναι άμεσα συνυφασμένη με τις ιστορικές και πολιτικές εξελίξεις ενός τόπου. Στην Ελλάδα, τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν σε μεγάλο βαθμό στη μορφή του σημερινού ιδιοκτησιακού καθεστώτος ήταν η μακρόχρονη Οθωμανική κυριαρχία και οι πολεμικοί αγώνες που την ακολούθησαν σε συνδυασμό με τη διπλωματική ανάμειξη των Μεγάλων Δυνάμεων της Δυτικής Ευρώπης, που στην ουσία καθόρισε τα νέα σύνορα του Ελληνικού Κράτους και τη σύνθεση του πληθυσμού του. Ειδικότερα για τις Νέες Χώρες και κυρίως τη Μακεδονία και την Ήπειρο, η Μικρασιατική καταστροφή και η έλευση 1,5 εκατομμυρίου προσφύγων έκανε επιτακτική την ανάγκη εύρεσης γαιών για την άμεση εγκατάσταση τους σε Ελληνικό έδαφος. Η εδαφική ολοκλήρωση του Ελληνικού κράτους διήρκησε πάνω από έναν αιώνα ( ). Σταδιακά ενσωμάτωνε νέα εδάφη που τελούσαν υπό διαφορετικό ιδιοκτησιακό καθεστώς. Στη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο (1832) αντιμετώπισε το ζήτημα των «εθνικών γαιών», στα Ιόνια νησιά (1864) το φεουδαρχικό Βενετικό σύστημα, στη Θεσσαλία και την Άρτα (1881), τη Μακεδονία, την Ήπειρο (1913) και τη Θράκη (1920) αντιμετώπισε το σύστημα των τσιφλικιών. Στα Δωδεκάνησα (1947) ίσχυε το τοπικό δίκαιο («Κτηματολογικός Κανονισμός», Κυβερνητικό Διάταγμα 132/1929), ενώ οι δημόσιες γαίες περιήλθαν στο Ελληνικό Δημόσιο εκ διαδοχής από το Ιταλικό Δημόσιο 1. 1 Αντωνίου,

15 Παράλληλα, κυριαρχούσε το αγροτικό ζήτημα, το οποίο εκφραζόταν μέσα από κινήματα των ακτημόνων αγροτών που διεκδικούσαν την κυριότητα των εδαφών που απελευθερωνόταν, για την γεωργική και οικοπεδική τους αποκατάσταση. Ξεκίνησε μετά την ενσωμάτωση της Κέρκυρας και εντάθηκε μετά την προσάρτηση των εδαφών στα οποία επικρατούσαν τα τσιφλίκια 2. Η επίλυση των ζητημάτων αυτών απαιτούσε πολιτική βούληση προς την κατεύθυνση του κοινού δικαίου και σύγκρουση με τα ιδιωτικά συμφέροντα. Οι Ελληνικές κυβερνήσεις δεν κινούνταν πάντα προς αυτή τη κατεύθυνση με αποτέλεσμα την μακρόχρονη καθυστέρηση της αντιμετώπισης των καίριων αυτών ζητημάτων και τη θέσπιση πολυάριθμων νομοθετήσεων, σε μια προσπάθεια ισορρόπησης ανάμεσα στα συγκρουόμενα δικαιώματα. Τελικά, η διανομή των εθνικών γαιών και το αγροτικό ζήτημα της Κέρκυρας επιλύθηκαν με την 1 η Αγροτική Μεταρρύθμιση (1871), ενώ η αναγκαστική απαλλοτρίωση και η διανομή των γαιών που αποτελούσαν τσιφλίκια επιτεύχθηκαν με την 2 η Αγροτική Μεταρρύθμιση ( ). Στη παρούσα μελέτη αναλύεται διεξοδικά η μετάβαση από το Οθωμανικό στο σημερινό Ελληνικό ιδιοκτησιακό καθεστώς με βάση την οικεία νομοθεσία. Αντικείμενο μελέτης αποτελεί ο Δήμος Σουλίου της Π.Ε. Θεσπρωτίας της Περιφέρειας Ηπείρου. Συνεπώς η μελέτη αναφέρεται στην κείμενη με την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών νομοθεσία και στη διανομή της γης στη βάση της 2 ης Αγροτικής Μεταρρύθμισης. Η εφαρμογή στην πράξη των αντίστοιχων διατάξεων επιτυγχάνεται μέσω της αναλυτικής παρακολούθησης των μεταβολών που επήλθαν στην έγγεια ιδιοκτησία σε δέκα αγροκτήματα του Δήμου Σουλίου και συγκεκριμένα στη Γλυκή, στο Σκάνδαλο, στο Ζερβοχώρι, στο Καρβουνάρι, στο Καριώτι, Στο Νεοχώρι, στην Καλλιθέα, στις Πέντε Εκκλησιές, στην Ελαταριά και στη Σαμονίδα, στα οποία απαντώνται τόσο κοινά όσο και διαφορετικά χαρακτηριστικά. 2 Aroni-Tsichli, K 14

16 1 ΥΣΤΕΡΗ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των γαιών στην Θεσπρωτία, όπως και στην υπόλοιπη Ήπειρο, περικλείει νομικές έννοιες και εμπράγματα δικαιώματα που διαμορφώθηκαν κατά την οθωμανική κυριαρχία - ιδιαίτερα κατά την ύστερη περίοδο αυτής στην περιοχή - και αναγνωρίστηκαν από την Ελληνική νομοθεσία. Κρίνεται συνεπώς αναγκαία η παράθεση των βασικών κατηγοριών γης που συναντώνται στην Ήπειρο και ειδικότερα στη Θεσπρωτία, στα τέλη του 19 ου αιώνα αρχές του 20 ου αιώνα, πριν δηλαδή την προσάρτησή της στο Ελληνικό κράτος το 1913, καθώς και των σημαντικότερων εμπράγματων δικαιωμάτων που ασκούνται σε αυτές. Δεδομένου ότι τα στοιχεία αναφέρονται σε διαφορετικά από τα σημερινά διοικητικά όρια, παρουσιάζονται συνοπτικά οι διοικητικές ενότητες αλλά και η πληθυσμιακή διάταξη της περιοχής. 1.1 Διοικητική και πληθυσμιακή διάρθρωση της Θεσπρωτίας Το οθωμανικό διοικητικό σύστημα στα μέσα του 19 ου αιώνα περιλαμβάνει τις εξής βασικές διαιρέσεις: η πρώτη βαθμίδα που αντιστοιχούσε στη γενική διοίκηση ή περιφέρεια ονομαζόταν βιλαέτι 3. Το βιλαέτι διαιρούνταν σε σαντζάκια (νομαρχίες ή διοικήσεις) και τα σαντζάκια σε καζάδες (επαρχίες ή υποδιοικήσεις). Ο καζάς πολλές φορές περιλάμβανε και ναχιγιέδες, δηλαδή μικρότερες περιοχές. Η περιοχή της Θεσπρωτίας το 1827 αποτυπωνόταν σε πέντε (5) καζάδες : Φιλιατών, Παραμυθιάς, Μαργαριτίου, Φαναρίου (περιλάμβανε τα χωριά Γλυκή και Ποταμιά) που ανήκαν στο σαντζάκι του Δελβίνου, ενώ η εγκαταλελειμμένη περιοχή του Σουλίου ανήκε στον καζά Ιωαννίνων, που υπαγόταν στο σαντζάκι Ιωαννίνων 4. Σύμφωνα με τον 3 Από το 1864 και μετά. Πριν χρησιμοποιούταν ο όρος σαντζάκι και εγιαλέτι. 4 Χρήστου, 2011, σ

17 Αραβαντινό, 5 το 1856, οι καζάδες Ιωαννίνων, Παραμυθιάς, Μαργαριτίου και Φαναρίου ανήκαν στο σαντζάκι των Ιωαννίνων ενώ ο καζάς Φιλιατών στο σαντζάκι του Αργυροκάστρου. Με το νόμο περί Βιλαετίων (1864), οι καζάδες Ιωαννίνων, Παραμυθιάς, Φιλιατών περιλαμβάνονται στο σαντζάκι Ιωαννίνων, ενώ οι καζάδες Πάργης και Μαργαριτίου στο σαντζάκι της Πρέβεζας 6. Στο Σαλναμέ του , καταγράφεται η ενσωμάτωση στον καζά Μαργαριτίου του ναχιγιέ της Πάργας και του ναχιγιέ Φαναρίου. Το 1910 ιδρύθηκε το σαντζάκι που ονομάστηκε Ρεσαδιέ ή Ηγουμενίτσης και περιλάμβανε τους τρεις καζάδες Φιλιατών, Παραμυθιάς και Μαργαριτίου. Ήταν η πρώτη φορά, επί οθωμανικής κυριαρχίας, που συγκροτείτο κέντρο διοίκησης εντός των γεωγραφικών συνόρων της Θεσπρωτίας και δη με έδρα την Ηγουμενίτσα. Ως τότε η Ηγουμενίτσα αποτελούσε μόνο λιμάνι και το κέντρο της ονομαζόταν Γράβα. Αναλυτικότερα, τα γεωγραφικά όρια του καζά της Παραμυθιάς ( ή Αϊντονάτ 8 όπως αναφερόταν στις τουρκικές πηγές) δεν μεταβλήθηκαν κατά τη διάρκεια του 19 ου αιώνα (εικόνα 1α). Στον καζά περιλαμβανόταν και 23 οικισμοί που από το 1937, όταν και ιδρύθηκε ο νομός Θεσπρωτίας, ανήκουν στην Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων, ενώ η περιοχή του Σουλίου που υπαγόταν στην Υποδιοίκηση Ιωαννίνων, προσαρτήθηκε στην τότε Υποδιοίκηση Παραμυθιάς το Σύμφωνα με την τουρκική στατιστική του 1895, ο καζάς Παραμυθιάς αριθμούσε 62 χωριά και συνολικό πληθυσμό κατοίκους άρρενες και 6882 θήλεις 9. Από την τουρκική στατιστική αρρένων του , προκύπτει η καταμέτρηση του ανδρικού πληθυσμού με βάση το θρήσκευμα. Έτσι, στον καζά Αϊδονάτ καταγράφονται Μουσουλμάνοι και Χριστιανοί. Τα όρια του καζά των Φιλιατών επίσης παρέμειναν αναλλοίωτα κατά την ύστερη τουρκοκρατία (εικόνα 1γ). Στο Φιλιάτι ανήκαν εννέα χωριά που σήμερα βρίσκονται εντός των αλβανικών συνόρων. Το 1895 αριθμούσε 68 χωριά με συνολικό πληθυσμό Αραβαντινός, 1956, σ Χρήστου, 2011, σ Κοκολάκης, «Σαλναμές 1895: Τουρκική Στατιστική του Είναι η μόνη ως σήμερα δημοσιευμένη πηγή που απαριθμεί αναλυτικά το συνολικό πληθυσμό της Ηπείρου κατά πόλεις και χωριά πριν από την κατάλυση της οθωμανικής εξουσίας στον πρώτο βαλκανικό πόλεμο και αφορά ολόκληρη την περιφέρεια του τουρκικού βιλαετιού των Ιωαννίνων». 8 Από το φρούριο του Αγίου Δονάτου της πόλης της Παραμυθιάς. Κοκολάκης, 2003, σ Χρήστου, 2011 και Κοκολάκης, Κοκολάκης, 2003, σελ

18 κατοίκους, εκ των οποίων οι ήταν άρρενες και οι θήλεις. Όσον αφορά το θρήσκευμα, το 1908 απαριθμούνται Μουσουλμάνοι και Χριστιανοί. Στην εικόνα 1 απεικονίζονται οι τρεις καζάδες, Φιλιατών Μαργαριτίου και Παραμυθιάς, στις αρχές του 20 ου αιώνα. α) Καζάς Φιλιατών β) Καζάς Μαργαριτίου γ) Καζάς Παραμυθιάς Εικόνα 1: Οι καζάδες Φιλιατών, Παραμυθιάς και Μαργαριτίου αρχές του 20ου αιώνα (Χρήστου, 2011) 17

19 Ο καζάς Μαργαριτίου γνώρισε διοικητικές μεταβολές κατά την περίοδο αυτή, με σημαντικότερη αυτήν της ενσωμάτωσης των άλλοτε ανεξάρτητων καζάδων Πάργας και Φαναρίου (εικόνα 1β). Έτσι, ενώ το 1856 αριθμεί 41 χωριά, το 1895 ο αριθμός ανέρχεται σε 71 χωριά, συνολικού πληθυσμού κατοίκων ( άρρενες και θήλεις). Σχετικά με το θρήσκευμα, ο καζάς Μαργαριτίου παρουσιάζει το μεγαλύτερο αριθμό μουσουλμάνων. Το 1908 καταγράφονται άρρενες μουσουλμάνοι και άρρενες χριστιανοί, οι οποίοι κατοικούν κατεξοχήν στην περιοχή του Φαναρίου. Συνολικά στους τρεις καζάδες το 1895 καταγράφονται κάτοικοι, ενώ ο συνολικός αριθμός αρρένων το 1908 με βάση το θρήσκευμα ανέρχεται σε Μουσουλμάνους και Χριστιανούς. 1.2 Ιδιοκτησιακό και εμπράγματο δίκαιο έως το 1913 Οι παράγοντες που οδήγησαν στη σύνθεση του γαιοκτητικού χάρτη σχετίζονται κυρίως με τις ιδιαίτερες κοινωνικές, γεωμορφολογικές και πολιτικές συνθήκες της περιοχής καθ όλη τη διάρκεια της οθωμανικής κατάκτησης, την τριαντάχρονη εξουσία του Αλή πασά και την δήμευση της περιουσίας του μετά την πτώση του και λιγότερο στις πιο δυτικότροπες απόψεις για την έννοια της ιδιοκτησίας 11, οι οποίες εκφράστηκαν με την εισαγωγή των μεταρρυθμίσεων του Τανζιμάτ 12 (1839) και την έκδοση του οθωμανικού αγροτικού νόμου 13 (1858). Εντούτοις, οι βασικές κατηγοριοποιήσεις των γαιών παρουσιάζονται με βάση το οθωμανικό δίκαιο. 11 Κοκολάκης 2003, σ O όρος Τανζιμάτ περιγράφει μια σειρά από μεταρρυθμίσεις με στόχο την αναδιοργάνωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σε επίπεδο διοίκησης, οικονομίας και σχέσεων της με τους υπηκόους της. Τοποθετείται χρονικά στο διάστημα Η λέξη τανζιμάτ, στην οθωμανική διάλεκτο σημαίνει αναδιοργάνωση, ενώ για τους δυτικούς ερμηνεύτηκε ως εκσυγχρονισμός ( «Στην Ήπειρο, οι περισσότερες μεταρρυθμίσεις εφαρμόστηκαν αμέσως μετά τη σύσταση του εγιαλετιού των Ιωαννίνων το 1846.» Κοκολάκης 2003, σ. 64. Ο ίδιος επισημαίνει ότι : «τα απτά οφέλη της πολιτικής του Τανζιμάτ, όσο προχωρούσε ο 19ος αιώνας, άρχισαν να γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα ακόμα και στους ίδιους τους εμπνευστές του». Για την εφαρμογή του Τανζιμάτ στην Ήπειρο βλ. και σ Για τις δυσκολίες κατά την γενική εφαρμογή του βλ. και Στέλγιας Ν., 2006., «Η δύσκολη μετάβαση της αυτοκρατορίας από την παραδοσιακή εποχή στις μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ Συνολικά ο κώδικας του 1858 στο Δ. Α. Κουμουνδουράκης, Οθωμανικός κώδηξ (κανουνναμέ) περί γαιών ή αφθάρτων κτημάτων μεταφρασθείς εκ του τουρκικού, Αθήνα «Με την κωδικοποίηση του νόμου περί γαιών, στα 1858 δόθηκε η δυνατότητα σε όσους κατείχαν γη να την εκποιήσουν, να την υποθηκεύσουν και 18

20 Σύμφωνα με τον Ελευθεριάδη 14, τα κτήματα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία διαιρούνται και διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: στα ιδιόκτητα (μούλκια), στα οποία ο ιδιοκτήτης έχει την πλήρη κυριότητα, στα δημόσια (μιριγέ) στα οποία η κυριότητα ανήκει στην Πολιτεία και στα αφιερώματα (βακούφια), τα οποία είναι αφιερωμένα σε κοινωφελή ή εν γένει ιερό σκοπό, η κυριότητα των οποίων ανήκει θεωρητικά στον Θεό ενώ την επικαρπία απολαμβάνει το εκάστοτε κοινωφελές ή θρησκευτικό ίδρυμα. Βέβαια, όπως διευκρινίζεται και στον οθωμανικό νόμο, τα βακούφια προέρχονται είτε από ιδιοκτησία πλήρους κυριότητας που αφιερώθηκε και την οποία διέπουν οι νόμοι της πλήρους ιδιοκτησίας, είτε στην πλειοψηφία τους - από δημόσιες γαίες που αφιερώθηκαν από Αυτοκράτορες ή Σουλτάνους και τα οποία δεν είναι αφιερώματα κατά την κύρια σημασία της λέξεως, αλλά διέπονται από τους νόμους που ισχύουν για τις δημόσιες γαίες 15. Βάσει της οθωμανικής νομοθεσίας, οι πλήρεις ιδιοκτησίες (μούλκια) περιλαμβάνουν τα εντός χωρίων και κωμοπόλεων ευρισκόμενα γήπεδα και τους τόπους έκτασης μέχρι μισού στρέμματος που λογίζονται ως συμπλήρωμα των κατοικιών 16. Αυτές ήταν και οι μόνες που μπορούσαν να συμμετέχουν σε δικαιοπραξίες χωρίς περιορισμούς όπως αγοραπωλησίες, κληρονομιές, δωρεές ή αφιερώσεις, καθώς αποτελούσαν τη μοναδική περίπτωση όπου η ψιλή κυριότητα ανήκε σε ιδιώτη και όχι στο κράτος 17. Οι πλήρεις ιδιοκτησίες ή ιδιωτικές να την εκμεταλλευθούν. Με τον τρόπο αυτό αναγνωριζόταν η ατομική έγγεια ιδιοκτησία στο πλαίσιο της οθωμανικής αυτοκρατορίας.» Βακατσάς 2001, σ. 1. Εντούτοις στην Ήπειρο «με τον νόμο «περί γαιών» του 1858 δεν επήλθαν ουσιαστικές αλλαγές στο γαιοκτητικό σύστημα και δεν μεταβλήθηκαν οι εργασιακές σχέσεις στον αγροτικό χώρο» Βακατσάς 2001, σ Ελευθεριάδης 1903, σ Κουμουνδουράκης 1863, σ και Ελευθεριάδης 1903, σ. 41. «Βακούφια: κληροδοτήματα για τη συντήρηση θρησκευτικών και δημοσίων ιδρυμάτων. Τα μουσουλμανικά βακούφια της Ηπείρου δεν διέθεταν παρά ελάχιστη περιουσία -κυρίως το βακούφι του Φαΐκ πασά στην Άρτα, όπου ανήκαν τα χωριά Βίγλα και Μαρατιού/Πολύδροσο, και κάποια ιδρύματα της Πρέβεζας. Υπήρχαν γύρω στα 20 χριστιανικά χωριά «κληροπάροικα», υποκείμενα σε εκκλησίες και μοναστήρια, και βέβαια αρκετός αριθμός εκκλησιαστικών κτημάτων διασκορπισμένων σε διάφορα χωριά της Ηπείρου αυτά όμως δεν ήταν «πλήρη» βακούφια, και δεν διέφεραν από οποιοδήποτε άλλο ιδιόκτητο τσιφλίκι των δημοσίων γαιών στις νομικές τους υποχρεώσεις.» Κοκολάκης 2003, σ Κουμουνδουράκης 1863, σ Μπαμίχα 2008, σ «Γενικά οι γαίες πλήρους κυριότητας διαιρούνταν σε τρεις κύριες κατηγορίες: 1) Τις φορολογούμενες (χαρατσιέ) που ανήκαν σε μη Μουσουλμάνους που δεν πρόβαλαν αντίσταση κατά την κατάκτηση και κράτησαν τη γη τους υπό τον όρο να πληρώνουν τον κεφαλικό φόρο (χαράτσι) και διπλό έγγειο φόρο, το στρεμματικό και τη δεκάτη, 2) Τις δεκατιζόμενες (ουσριγιέ) οι οποίες παραχωρήθηκαν από τους Σουλτάνους σε διάφορους διοικητικούς και στρατιωτικούς αξιωματούχους, ευνοούμενους ή εξισλαμισθέντες και υποχρεώνονταν μόνο στην πληρωμή της δεκάτης και 3) Τις φυτείες και τις οικοδομές 19

21 γαίες που παραχωρούνταν από τον κατακτητή σε ιδιώτες ονομάζονταν και τσιφλίκια (ëiftlik), τα οποία, σε αντίθεση με τα τσιφλίκια που δημιουργήθηκαν ποικιλοτρόπως, ήταν νόμιμα. Ο αριθμός των μουλκίων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν ελάχιστος, με εξαίρεση ορισμένες περιοχές που συγκέντρωναν σημαντικό ποσοστό μουσουλμανικού πληθυσμού 18. Στην κατηγορία των δημοσίων γαιών (μιριγέ) και κυρίως στις διάφορες μορφές και υποκατηγορίες τους, ιδιαίτερα όπως αυτές εξελίχθηκαν στην παρακμάζουσα οθωμανική περίοδο, περιλαμβάνεται το μεγαλύτερο τμήμα των γαιών που καλύπτουν την Ήπειρο και κατά συνέπεια τη Θεσπρωτία. Στις δημόσιες γαίες, ο Ελευθεριάδης 19 κατατάσσει τόσο τις κοινόχρηστες (μετρουκέ), όσο και τις νεκρές γαίες (μεβάτ). Εντούτοις, στον Οθωμανικό κώδικα, αυτές αποτελούν τρεις ξεχωριστές κατηγορίες 20. Τις κοινόχρηστες γαίες αποτελούν οι δημόσιοι οδοί, πλατείες, αιγιαλοί και γενικότερα όλοι οι κοινόχρηστοι χώροι εντός χωρίων ή κωμοπόλεων που προορίζονται για δημόσια χρήση των κατοίκων (βοσκές, αλώνια, κλπ). Επί αυτών των γαιών δεν επιτρεπόταν ουδεμία δικαιοπραξία. Στις νεκρές γαίες περιλαμβάνονταν τα ορεινά και πετρώδη μέρη, οι λιμνάζοντες και βαλτώδεις περιοχές, οι απομακρυσμένες θαμνώδεις και δασώδεις εκτάσεις. Οι εκτάσεις δηλαδή, που δεν χρησίμευαν ούτε προς υλοτόμηση ούτε προς καλλιέργεια. Στις εκτάσεις αυτές όμως, το Οθωμανικό κράτος μπορούσε να παραχωρήσει την διηνεκή νομή (τεσσαρούφ), την προσωρινή μίσθωση και επικαρπία με την έκδοση εγγράφου (ταπί) 21. Οι δημόσιες γαίες περιλαμβάνουν τους αγρούς, τους λειμώνες, τα χειμαδιά και τα δάση (αυτοφυή ή μη), τις γαίες δηλαδή που μπορούσαν να αξιοποιηθούν. Η διαχείριση των γαιών αυτών υπήρξε πρωτεύον ζήτημα καθ όλη τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας καθώς αποτελούσαν κύρια πηγή εισοδημάτων του κράτους- και οι μεταβολές στο ιδιοκτησιακό καθεστώς αυτών δημιούργησαν τις περίπλοκες μορφές γαιών αλλά και δικαιωμάτων που κληρονόμησε αργότερα το Ελληνικό κράτος. οι οποίες, για όσο καιρό υπήρχαν, «μεταβίβαζαν» τον χαρακτήρα μουλκ και στις γαίες πάνω στις οποίες βρίσκονταν, ανεξάρτητα από το προηγούμενο καθεστώς αυτών.» 18 Γιαννόπουλος 1972, σ Ελευθεριάδης 1903, σ Κουμουνδουράκης 1863, σ Κουμουνδουράκης, 1863 και Ελευθεριάδης,

22 Από τον 14 ο ως και τον 16 ο αιώνα, κυριαρχούν τα τιμάρια και ζιαμέτια που χαρακτηρίζονται και υποδημόσιες γαίες 22. Αυτά αποτελούσαν εκτάσεις που παραχωρούνταν στην στρατιωτική και πολιτική αριστοκρατία, ως αντιμισθία των υπηρεσιών τους απέναντι στο οθωμανικό κράτος. Η ψιλή κυριότητα ανήκε φυσικά στο δημόσιο, οι ετήσιοι πρόσοδοι όμως εισπράττονταν από τους κατόχους τους 23. Από το τέλος του 16 ου αιώνα, το συνεχώς αυξανόμενο έλλειμα του κρατικού προϋπολογισμού 24 οδήγησε στη σταδιακή παρακμή του τιμαριωτικού συστήματος 25 και την εισαγωγή από το κράτος του συστήματος ιλτιζάμ. Το σύστημα αυτό επέτρεπε την ενοικίαση του δικαιώματος είσπραξης των ετήσιων προσόδων και εφαρμόστηκε κυρίως σε αλυκές, λιμάνια, τελωνεία και σουλτανικές γαίες (χάσια) 26. Η ετήσια εκμίσθωση της δεκάτης ονομάστηκε «μουκατάς 27». Αρχικά ο μουκατάς εκμισθωνόταν για τρία έτη, στο τέλος όμως του 17 ου αιώνα καθιερώθηκε το σύστημα των «μαλικιανέδων», ήτοι η ισόβια εκμίσθωση της δημόσιας γης σε ιδιώτες 28. Με τον τρόπο αυτό αυξήθηκαν τα έσοδα του κρατικού ταμείου, καθώς οι κάτοχοι των μουκατάδων και μαλικιανέδων όφειλαν να προκαταβάλλουν το ετήσιο μίσθωμα, με αποτέλεσμα τον πολλαπλασιασμό τους εις βάρος των τιμαριωτικών γαιών. Αυτό ήταν και η απαρχή του συστήματος των τσιφλικιών, που επικράτησε στην Ήπειρο τα χρόνια της ύστερης Οθωμανικής περιόδου. Αφενός ανέδειξε μια ισχυρή γαιοκτητική τάξη, με κληρονομικά δικαιώματα επάνω σε δημόσια γη, η οποία άλλαξε ριζικά τις σχέσεις μεταξύ κατόχων και καλλιεργητών της γης, υποβιβάζοντας τους τελευταίους σε δουλοπάροικους και αφετέρου οδήγησε τους τοπικούς αγάδες στον άμεσο σφετερισμό των γαιών των ραγιάδων, προκειμένου να εξασφαλίσουν την οικονομική τους θέση, η οποία απειλούνταν από την κατάρρευση του τιμαριωτισμού. Έτσι, η κρατική γη μετατράπηκε σε ιδιωτικά τσιφλίκια και οι καλλιεργητές σε κολλήγους. Και ενώ υπό το τιμαριωτικό καθεστώς οι παραγωγικές σχέσεις ρυθμιζόταν πλήρως από το κράτος, συνιστώντας 22 Ζιάγκος, 1974, σ Ψιμούλη, 1998, σ. 76 και Κοκολάκης, 2003, σ Γιαννόπουλος, 1972, σ Ο τιμαριωτισμός καταργήθηκε οριστικά το 1846, Κοκολάκης,2003, σ Ψιμούλη, 1995, σ Γιαννόπουλος, 1972, σ «κατ' άποκοπήν κατόπιν πλειστηριασμού εκμίσθωσιν της δεκάτης των προϊόντων των σουλτανικών γαιών. Ή τοιαύτη δι' εν έτος έκμίσθωσις ώνομάζετο μουκατάς (muqâta'a).» 28 Ψιμούλη, 1995, σ.72 και Γιαννόπουλος, 1972, σ

23 αμοιβαία δικαιώματα και υποχρεώσεις, παρέχοντας στον ραγιά το κληρονομικό δικαίωμα επικαρπίας της γης, με το καθεστώς των τσιφλικιών, είτε αφαιρούσαν από τον καλλιεργητή ραγιά το έγγραφο (ταπί) με το οποίο του είχε παραχωρηθεί η επικαρπία, με αποτέλεσμα την νόμιμη κατοχύρωση του τσιφλικιού και της κολληγικής σχέσης 29, είτε η σχέση αυτή συνεχιζόταν παράτυπα εξαιτίας της μειονεκτικής θέσης των ραγιάδων. Εξάλλου, ο σχηματισμός και η σύσταση των τσιφλικιών ποτέ δεν ρυθμίστηκαν νομικά, απλώς δημιουργήθηκαν κάτω από την ανοχή του επίσημου κράτους 30. Στην Ήπειρο εμφανίζονται από τα μέσα του 17 ου αιώνα, αυξάνονται στα τέλη του, ενώ το φαινόμενο γενικεύεται στα μέσα του επόμενου αιώνα 31. Πρωτεργάτης στη δημιουργία και απόκτηση τσιφλικιών ήταν ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων. Από το 1788 που ανέλαβε τη διοίκηση των Ιωαννίνων επιδόθηκε, προς εξασφάλιση και αύξηση της προσωπικής περιουσίας του, στην «τσιφλικοποίηση» μεγάλων εκτάσεων και ολόκληρων χωριών μέσα και έξω από τα όρια της Ηπείρου. Μετά την επικήρυξη του από την Πύλη το 1820 και τη δολοφονία του το 1822, η περιουσία του κατασχέθηκε από το κράτος 32. Τα άλλοτε ιδιόκτητα τσιφλίκια του πασά αποτέλεσαν τα νέα κρατικά τσιφλίκια ή «ιμλιάκια», τα οποία ονομάστηκαν και «εθνικά κτήματα 33». Τα ιμλιάκια καλλιεργούνταν από χριστιανούς αγρότες ή εκμισθώνονταν σε εύπορους μη μουσουλμάνους 34. Τα περισσότερα ιμλιάκια της Ηπείρου καταγράφονται στο Μπεράτι, στα Ιωάννινα, το Πωγώνι και την Άρτα 35. Κάποια εθνικά κτήματα, μετά από ψήφιση νόμου το 1845, παραχωρήθηκαν σε ιδιώτες, Οθωμανούς και Χριστιανούς, με το καθεστώς του «εμφυτευτικού φόρου», ένα ειδικό καθεστώς μεταξύ πώλησης και διηνεκούς μίσθωσης, με σκοπό την αύξηση των εσόδων της κυβέρνησης. Τα κτήματα αυτά ονομάστηκαν «μουατζέλ 36». Στην Ήπειρο, με το 29 «Εκτός από την παραδοσιακή δεκάτη, οι κολλήγοι ήταν υποχρεωμένοι να δίνουν στον κάτοχο του τσιφλικιού το ένα τρίτο ή πολλές φορές το ένα δεύτερο της παραγωγής», Uzun, Γιαννόπουλος, 1972, σ Χρήστου, 2011, σ Uzun, 2001, σ Κοκολάκης, 2003, σ Βακατσάς, 2001, σ Αραβαντινός, Αραβαντινός, 1856 και Κοκολάκης,

24 καθεστώς του «μουατζέλ» δημιουργήθηκε κυρίως ένα τμήμα της μοναστηριακής περιουσίας, ενώ ο μεγαλύτερος αριθμός τους εμφανίζεται στην Άρτα και τα Ιωάννινα Μορφές γαιοκτησίας στη Θεσπρωτία Οι μορφές γαιοκτησίας που συναντώνται στην περιοχή της Θεσπρωτίας είναι τα τσιφλίκια, τα μουατζέλ, τα μούλκια και τα βακούφια 38. Ήδη από το 18 ο αιώνα, η γη της Θεσπρωτίας είναι μοιρασμένη στα χέρια των μουσουλμάνων αγάδων της περιοχής, όπως αναφέρουν περιηγητές της εποχής 39. Η σταδιακά αυξανόμενη συγκέντρωση γης από τους τοπικούς άρχοντες, πιθανότατα οφείλεται στην αξιοποίηση τόσο των στρατιωτικώνδιοικητικών θέσεων που κατείχαν όσο και του συστήματος ενοικίασης των προσόδων (μαλικιανέ) και φυσικά στην ιδιοποίηση της γης με πρακτικές βίας. Έτσι, κυρίαρχος τύπος ιδιοκτησίας είναι το τσιφλίκι. Σε αντίθεση με τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας και της Άρτας, που αποτελούσαν εκτενείς ενιαίες εκτάσεις, τα τσιφλίκια της Θεσπρωτίας συνιστούσαν κυρίως χωριά και καλλιεργητικές μονάδες, που δεν ακολουθούσαν απαραίτητα μια γεωγραφική συνέχεια. Από τα μέσα του 19 ου αιώνα, ο βασικός διαχωρισμός των χωριών στη Θεσπρωτία, όπως και στην υπόλοιπη Ήπειρο, συνίστατο στο χαρακτηρισμό «τσιφλικοχώρια» ή «κεφαλοχώρια»/«ελευθεροχώρια» 40, φαινόμενο που διατηρήθηκε έως και την προσάρτηση της στο Ελληνικό κράτος το Αναλυτικά στοιχεία για την κατάταξη των Θεσπρωτικών οικισμών προκύπτουν από τον πίνακα του Αραβαντινού 41 αλλά και από το Σαλναμέ του Κοκολάκης, 2003, σ Στα όρια της σημερινής Θεσπρωτίας δεν καταγράφεται κανένα χωριό ως ιμλιάκιο. 39 Ψιμούλη, 1995, σ : «Όλη η γη της Παραμυθιάς ανήκει σε μουσουλμάνους», παρατηρεί ο Leake. «Όλη η πεδιάδα του Φαναρίου ανήκει στον Χασάν Αγά Τσάπαρη του Μαργαριτιού και στους δευτερεύοντες ιδιοκτήτες αγάδες της περιοχής, πληροφορούν ο Leake και ο P.J. Dupré,, προξενικός πράκτορας των Γάλλων στην Άρτα.» και Χρήστου, 2011, σ. 49 : «Στον φθίνοντα 18ο αιώνα τις Φιλιάταις διοικούσε ο Ζηγούρης, το Μαζαράκι ο Αλή, την Παραμυθιά το φεουδαλικό γένος Πρόνιου, το Μαργαρίτι οι Τσαπαραίοι, την Ηγουμενίτσα η οικογένεια Μελέκη, την Άρπισσα η οικογένεια Μούρτου, ενώ οι κάτοικοι του Σουλίου απολαμβάνουν πλήρη αυτονομία (Αρς,1994)». 40 Κοκολάκης, 2003, σ Αραβαντινός, 1856, σ

25 Το 1856, η περιοχή της Θεσπρωτίας, αντιστοιχεί κυρίως σε τρεις υποδιοικήσεις (καζάδες): Μαργαριτίου και Παραμυθίας, που υπάγονται στο τμήμα (σαντζάκι) Ιωαννίνων και Φιλιατών, που υπάγεται στο τμήμα του Αργυροκάστρου. Η Γλυκή και η Ποταμιά (σήμερα ανήκουν στο Δ. Σουλίου) περιλαμβανόταν στον καζά του Φαναρίου, ενώ η εγκαταλελειμμένη περιοχή του Σουλίου ανήκε στον καζά Ιωαννίνων 42. Στον καζά της Παραμυθιάς συναντάται το μεγαλύτερο ποσοστό ιδιόκτητης γης, που ανέρχεται σε 92,3%. Από τους 65 οικισμούς μόλις 5 χαρακτηρίζονται κεφαλοχώρια (Καμίνια, Δραγουμή, Καρδίκι, Καρβουνάρι, Νικολίτζι), 8 αποτελούν μουατζέλια (Γκρίκα, Χόϊκα, Βαθύλακκος, Τσεφλίκι, Τσουρίλλα, Κουκουλιοί, Γκλαβίτζα, Πράδαλη) ενώ τα υπόλοιπα 52 είναι ιδιόκτητα τσιφλίκια 43. Στον χάρτη που ακολουθεί αποτυπώνονται οι οικισμοί της περιοχής της Παραμυθιάς (1856), σύμφωνα με την ανωτέρω κατάταξη (εικόνα 2). Στον καζά των Φιλιατών το ποσοστό μειώνεται σε 58,2%, καθώς καταγράφονται 23 ελευθεροχώρια και 32 τσιφλίκια, ενώ στον καζά Μαργαριτίου φτάνει μόλις το 22.5 %, αφού από τα 40 χωριά, τα 30 είναι ελευθεροχώρια, τα 9 τσιφλίκια, ενώ το χωριό Σούλιαση (σήμερα Αγ. Βλάσιος) συγκαταλέγεται στα χωριά με μικτό καθεστώς ιδιοκτησίας που αργότερα, στο Σαλναμέ του 1895 αποτυπώνεται ως ελευθεροχώρι. Στον καζά του Φαναρίου, η γη είναι εξολοκλήρου ιδιόκτητη, καθώς καταγράφονται 20 τσιφλικοχώρια και 4 μουατζέλ (Γλυκή, Ποταμιά, Μουζακάτη, Κλεισσούρα). Συσχετίζοντας το ιδιοκτησιακό καθεστώς των οικισμών με τον καταγεγραμμένο πληθυσμό με βάση το θρήσκευμα, είναι βάσιμο το συμπέρασμα ότι τα χωριά με Χριστιανικό πληθυσμό αποτελούσαν κατά κανόνα τσιφλίκια, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως η Πέστιανη, το Μαυρούδι και το Καρτέρι στον καζά Μαργαριτίου, το Γιρομέρι, η Φανερωμένη, το Πλαίσιο, το Φοινίκι και η Σίδερη στον καζά Φιλιατών. Αντίθετα, τα χωριά με κατεξοχήν μουσουλμανικό πληθυσμό ήταν ελεύθερα. Π.χ. στον καζά της Παραμυθιάς, μουσουλμανικός πληθυσμός καταγράφεται μόνο στην Παραμυθιά (έδρα), στα πέντε ελευθεροχώρια και ένας μικρός αριθμός στα τσιφλικοχώρια Γκρίκα, Νεοχώρι, Μενίνα και Πετροβίτσα. Στα ελευθεροχώρια των Φιλιατών και Μαργαριτίου, το μουσουλμανικό στοιχείο υπερτερεί σε μεγάλο βαθμό. Στον καζά Φαναρίου, που περιλάμβανε την πεδιάδα 42 Χρήστου, 2011, σ Στον καζά περιλαμβάνονται 23 οικισμοί που σήμερα ανήκουν στην Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων. 24

26 με τις καλλιέργειες, δεν καταγράφεται κανένας μουσουλμάνος κάτοικος και το ποσοστό των τσιφλικιών αγγίζει το 100%. Εικόνα 2:Χάρτης της περιοχής Παραμυθιάς και κατηγοριοποίηση των οικισμών με βάση το ιδιοκτησιακό καθεστώς τους όπως προκύπτει από τον πίνακα του Αραβαντινού (1856). Υπόβαθρο: Αυστριακός χάρτης ( 25

27 Πλησιάζοντας στο τέλος του 19 ου αιώνα, το ποσοστό των τσιφλικιών στη Θεσπρωτία δεν παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις. Η μεγαλύτερη διαφοροποίηση εμφανίζεται στον καζά Μαργαριτίου, η οποία όμως οφείλεται στις διοικητικές αλλαγές που είχαν επέλθει. Ο καζάς Παραμυθιάς και ο καζάς Φιλιατών ανήκουν στο σαντζάκι των Ιωαννίνων, ενώ ο καζάς Μαργαριτίου, που πλέον περιλαμβάνει και τους ναχιγιέδες (περιοχές) Πάργας και Φαναρίου, ανήκει στο σαντζάκι της Πρέβεζας. Από τα στοιχεία που προκύπτουν από την Τουρκική Στατιστική του , ο καζάς Παραμυθιάς περιλαμβάνει 62 χωριά, από τα οποία τα 50 είναι τσιφλικοχώρια και τα 12 ελευθεροχώρια [Γαρδίκι, Δραγουμή (Ζερβοχώρι), Κάϊτσα, Καρβουνάρι, Λιογκάτι (Αγορά), Μενίνα (Νεράιδα), Νεοχώρι, Δοβλά, Δομολεσσά, Πετροβίτσα, Σκουπίτσα (Αγ. Γεώργιος)]. Το ποσοστό των τσιφλικιών ανέρχεται στο 80,6%, παρατηρείται δηλαδή μείωση σε σχέση με το 1856, όπου όπως προαναφέρθηκε το ποσοστό ήταν 92,3%. Σημειώνεται ότι στο Σαλναμέ δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ ιδιωτικών τσιφλικιών, μουατζελιών και ιμλιακίων, καθώς ουσιαστικά περιέχονται όλα στην κατηγορία των τσιφλικιών. Στον καζά των Φιλιατών, το ποσοστό των τσιφλικιών παραμένει ίδιο (58,2%) με 28 ελευθεροχώρια και 39 τσιφλίκια, ενώ στον καζά Μαργαριτίου ανεβαίνει στο 40,6%, γεγονός όμως που οφείλεται στη διοικητική ένταξη της πεδιάδας του Φαναρίου. Έτσι ο καζάς Μαργαριτίου περιλαμβάνει πια 41 ελευθεροχώρια και 28 τσιφλίκια. Κυρίαρχη μορφή ιδιοκτησίας στη Θεσπρωτία, όπως και στην υπόλοιπη Ήπειρο, αποτελούσε και η μπάσταινα. Ο όρος «Μπάσταινα» προέρχεται από τον σλάβικο όρο «baština», που σημαίνει : «τόση γη όση μπορεί να οργώσει ένα ζευγάρι βόδια μαζί με την καλύβα, τον στάβλο και τον αχυρώνα- και η κληρονομιά αυτής της γης» 45. Ως μπάσταινα λοιπόν, στην Ήπειρο 46, νοείται το εμπράγματο δικαίωμα που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας, το οποίο ενσωματώνει την έννοια της διηνεκούς νομής (τεσσαρούφ) με την κληρονομική νομή. Το δικαίωμα αυτό συνεπάγεται δικαιώματα κατοχής για τους καλλιεργητές. Τις περισσότερες φορές, οι μπασταινουχικές γαίες περιλαμβανόταν στα τσιφλίκια 47, τα οποία μπορεί να ήταν είτε ιδιωτικά, είτε ιμλιάκια 44 Κοκολάκης, Αρβανίτης, 2012, σ Το μπασταινουχικό δικαίωμα συναντάται επίσης στη Μακεδονία και τη Θεσσαλία. 47 Tsitselikis, 2012, σ

28 ή ακόμα και βακουφικά. Η ύπαρξη μπασταινουχικών γαιών «μαρτυρούσε» το προηγούμενο ιδιοκτησιακό καθεστώς των τσιφλικιών, καθώς αυτές αποτελούσαν πατρική κληρονομιά των μπασταινούχων, που οι πρόγονοί τους κατείχαν όταν αυτά ήταν ακόμα κεφαλοχώρια 48. Ο μπασταινούχος είχε το δικαίωμα ισόβιας καλλιέργειας και κάρπωσης του μπασταινουχικού τμήματος του τσιφλικιού, το οποίο μπορούσε να μεταβιβάζει ελεύθερα σε τρίτους. Αντίθετα, ο ιδιοκτήτης του τσιφλικιού δεν είχε το δικαίωμα αποβολής του από το τμήμα αυτό. Εντούτοις, ο μπασταινούχος όφειλε να αποδίδει στον γαιοκτήμονα τις προσόδους του κτήματος, δηλαδή το 1/3 της παραγωγής, όπως οι κοινοί κολλήγοι, ενώ παράλληλα οι φορολογικές υποχρεώσεις του προς το κράτος δεν διέφεραν από αυτές του ραγιά 49. Το μπασταινουχικό τμήμα είχε συγκεκριμένα όρια, μέσα στα οποία ο μπασταινούχος εξασφάλιζε μία έκταση για την οικία του. Σε όμορη με την οικία έκταση, συνήθως στο πίσω μέρος, τοποθετούσε τους στάβλους, τις αποθήκες και τα οικόσιτα ζώα. Επιπλέον καλλιεργούσε τα απαραίτητα κηπευτικά είδη. Ο χώρος αυτός ονομαζόταν «γιούρτι». Συνολικά η έκταση που ήταν στην αποκλειστική χρήση του μπασταινούχου κυμαίνονταν στα 2 με 3 στρέμματα. Συνοψίζοντας, η Θεσπρωτία λίγο πριν την προσάρτησή της στο Ελληνικό κράτος αποτελούταν κατά πλειοψηφία από ιδιωτική γη που ανήκε σε γαιοκτήμονες κατεξοχήν μουσουλμάνους. Στα ελευθεροχώρια επικρατούσαν τα μούλκια (μικροϊδιοκτησίες πλήρους ιδιοκτησίας), ενώ τα βακούφια, υποκείμενα σε μοναστήρια και εκκλησίες βρισκόταν διασκορπισμένα στα χωριά και στην γεωργική ύπαιθρο. Εκτός από την πλήρη ιδιοκτησία, σημαντικό ποσοστό κατείχε η διηνεκή νομή (τεσσαρούφ) και η μπάσταινα. Περνώντας από την Οθωμανική κυριαρχία στην Ελληνική διακυβέρνηση. εξετάζονται οι νόμοι και οι πολιτικές που ακολουθήθηκαν στην διαχείριση και αντιμετώπιση των μείζονων ιδιοκτησιακών ζητημάτων. 48 Μυλωνάς, 1922, σ Βακατσάς, 2001, σ

29 2 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ: ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ Το ελληνικό κράτος, από τα χρόνια της επανάστασης του 1821 μέχρι την τελική εδαφική ολοκλήρωσή του, ενσωμάτωνε σταδιακά 50 στην επικράτεια του νέα εδάφη τα οποία παρουσίαζαν διαφορές στο καθεστώς της έγγειας ιδιοκτησίας. Το 1832 έγινε κύριος μεγάλων εκτάσεων γης που ανήκαν στο Τουρκικό δημόσιο και σε Τούρκους γαιοκτήμονες, χωρίς αποζημίωση 51, σύμφωνα με το δίκαιο της κατάκτησης, που ονομάστηκαν «εθνικές γαίες» 52. Η διαχείριση των γαιών αυτών απασχόλησε έντονα τις κυβερνήσεις, καθώς το νεοσύστατο ελληνικό κράτος αφενός έπρεπε να διασφαλίσει την εθνική περιουσία, η οποία ήταν απαραίτητη ως εγγύηση για τα δάνεια της Ανεξαρτησίας και αφετέρου να αποκαταστήσει τον αγροτικό πληθυσμό, που στην πλειοψηφία τους ήταν ακτήμονες 53. Από το 1834 και μετά εκδόθηκε σειρά νομοθετημάτων για την διανομή εθνικών γαιών, το ζήτημα όμως αντιμετωπίστηκε ολοκληρωμένα με την 1 η αγροτική μεταρρύθμιση το 1871, με τους νόμους ΥΛΑ και ΥΠΣΤ και τις μεταγενέστερες τροποποιήσεις τους. Το 1881, με την προσάρτηση της Θεσσαλίας και της Άρτας, το ελληνικό κράτος έρχεται αντιμέτωπο με το καθεστώς των τσιφλικιών. Όταν το 1913 προσαρτήθηκαν και τα εδάφη της Ηπείρου και της Μακεδονίας, το ελληνικό κράτος κληρονόμησε και άλλες εκτάσεις που διέπονταν κατεξοχήν υπό το καθεστώς των τσιφλικιών, ενώ λίγο αργότερα, μετά την κύρωση της Συνθήκης της Λωζάννης με το από 23/25 Αυγούστου 1923 νομοθετικό διάταγμα, κλήθηκε να διαχειριστεί και τις γαίες που αποτελούσαν τα ονομαζόμενα Ανταλλάξιμα Μουσουλμανικά Κτήματα. Η νομοθεσία και η πολιτικές που χαράχτηκαν ως προς την αντιμετώπιση των νέων αυτών ζητημάτων παρουσιάζονται συνοπτικά στο παρόν κεφάλαιο. 50 Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησος: 1832, Ιόνια Νησιά: 1864, Θεσσαλία, Άρτα:1881, Μακεδονία, Ήπειρος, Κρήτη: 1913, Θράκη: 1920, Δωδεκάνησα: (Aroni-Tsichli, K. ) 51 Αρβανίτης, «Εξαιρέθηκαν ορισμένα κτήματα στην Αττική, Φθιώτιδα και Εύβοια, που εκποιήθηκαν από τους ιδιοκτήτες τους σε Έλληνες και ξένους». 52 Καρούζου, Αρβανίτης, 1981 και Καρούζου,

30 2.1 Απαλλοτριώσεις τσιφλικιών και Διανομές γης Όπως προαναφέρθηκε, το 1881 με την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας και της Άρτας, το Ελληνικό κράτος προσθέτει στο έδαφός του μεγάλες, ενιαίες εκτάσεις αγροτικής -και όχι μόνο- γης, η οποία ανήκει σε γαιοκτήμονες αποτελεί δηλαδή ιδιόκτητα τσιφλίκια. Μέχρι και το 1900, η πολιτική του κράτους τάσσεται υπέρ των γαιοκτημόνων, πολλοί από τους οποίους ήταν πλέον Έλληνες του εξωτερικού ή ακόμα και βουλευτές, που αγόραζαν τα τσιφλίκια για επενδυτικούς σκοπούς. Με την προσάρτηση της Ηπείρου και της Μακεδονίας το 1913 και συνεπώς την πρόσθεση νέων, πολυάριθμων τσιφλικιών, το πρόβλημα οξύνεται, καθώς οι ακτήμονες καλλιεργητές της γης αλλά και οι συμμετέχοντες στον Εθνικό αγώνα διεκδικούν την κυριότητα των γαιών, που ενώ στη πλειοψηφία τους ανήκουν σε μουσουλμάνους, βρίσκονται πλέον σε ελληνικό έδαφος. Έως και το 1917, η γη αυτών αγροκτημάτων μπορούσε να διατεθεί μόνο μετά από εκούσια πώληση του αγροκτήματος από τον ιδιοκτήτη προς το κράτος (Ν. 350/1914 και Ν. 351/1914) 54. Το πρώτο βήμα ώστε να αποφευχθεί το φαινόμενο της Θεσσαλίας είναι η απαγόρευση των δικαιοπραξιών στα κτήματα των Νέων Χωρών. Η απαγόρευση των δικαιοπραξιών εισήχθη αρχικά με το από Ν.Δ. και το Ν. ΔΡΛΔ/1913 και αφορούσε τις καταληφθείσες από τα ελληνικά στρατεύματα περιοχές. Έπειτα με το νόμο 262/1914 χαρακτηρίστηκαν ως εγκαταλελειμμένα και περιέρχονταν στη κυριότητα του Ελληνικού Δημοσίου ως αδέσποτα τα κείμενα στις Νέες Χώρες ακίνητα, τα οποία οι ιδιοκτήτες τους ή νόμιμοι διακάτοχοι τα εγκατέλειψαν και αναχώρησαν για το εξωτερικό 55. Για την απαγόρευση των δικαιοπραξιών στις Νέες Χώρες εκδόθηκαν και ο Ν. 341/1914 «Περί απαγορεύσεως δικαιοπραξιών επί ακινήτων εν ταις Ν. Χώραις», το από Ν.Δ. «Περί απαγορεύσεως δικαιοπραξιών επί αγροτικών ακινήτων εν ταις Ν. Χώραις» και ο Ν. 924/1917 «Περί απαγορεύσεως δικαιοπραξιών επί ακινήτων των Νέων Χωρών 56». Η επιτακτική όμως ανάγκη για μία ριζικά διαφορετική αντιμετώπιση του αγροτικού ζητήματος ικανοποιήθηκε αρχικά με τα υπ αριθ. 2466,2467,2468,2469,2470/ Αρβανίτης, ΦΕΚ 318/Α/1914 και ΦΕΚ 322/Α/ Ναστούλη, ΦΕΚ 316/ Α/1914, ΦΕΚ 334/ Α/1914 και ΦΕΚ 232/Α/1917 αντίστοιχα. 29

31 διατάγματα της Προσωρινής Κυβέρνησης Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη, με τα οποία το ελληνικό κράτος προχώρησε στην αναγκαστική απαλλοτρίωση των τσιφλικιών και την αποκατάσταση των ακτημόνων αγροτών με τη διανομή της γης. Η ισχύς των άνω διαταγμάτων επεκτάθηκε στην επικράτεια με τον Ν. 1072/ , που θεωρήθηκε ως η 2 η αγροτική μεταρρύθμιση 58. Με το νόμο αυτό γίνονται οι πρώτες σοβαρές μεταρρυθμιστικές προσπάθειες θεμελίωσης σε νέα βάση της αγροτικής πολιτικής. Τα σημαντικότερα σημεία του νόμου αυτού ήταν 59 : α) η αναγκαστική απαλλοτρίωση ιδιόκτητων τσιφλικιών άνω των 1000 στρ. προς αποκατάσταση ακτημόνων β) η αποκατάσταση ακτημόνων με παραχώρηση δημόσιων κτημάτων γ) το αδιανέμητο και αναπαλλοτρίωτο των μικρών ιδιοκτησιών, δ) η ίδρυση «Συνεταιρισμού εξαγοράς αγροκτήματος» από τους αποκαθιστάμενους ε) η αποζημίωση των ιδιοκτητών του κτήματος με την έκδοση κρατικών ομολογιών στ) η διασφάλιση των δικαιωμάτων του Δημοσίου με παρακράτηση της κυριότητας κατά το 1/5 στις τέως οθωμανικές δημόσιες γαίες, ενώ η αποκλειστική ευθύνη έγκρισης της εκάστοτε διανομής βάρυνε τον Υπουργό Γεωργίας 60. Ο συγκεντρωτικός χαρακτήρας της διαδικασίας της διανομής και η αντίδραση των θιγόμενων γαιοκτημόνων παρεμπόδισε την άμεση εφαρμογή του νόμου στην πράξη. Εκδίδεται έτσι ο Ν. 2052/1920, ο οποίος προβλέπει αποκεντρωμένη διαδικασία απαλλοτρίωσης από επιτροπές ανά Πρωτοδικείο. Όμως λόγω των πολιτικών εξελίξεων και την άνοδο του συντηρητικού κόμματος, η ισχύς του αναστέλλεται και αντικαθίσταται από τον συντηρητικότερο Ν. 2922/1922. Με το νόμο αυτό καταργούνται οι συνεταιρισμοί των καλλιεργητών 61 και ορίζονται συμφέρουσες προς τους ιδιοκτήτες αποζημιώσεις. Η κατάσταση αντιστρέφεται μόλις το 1922 λόγω των ιστορικών γεγονότων. Μετά την Μικρασιατική καταστροφή, όπου η χώρα δεχόταν περί το 1,5 εκατομμύριο πρόσφυγες, η επαναστατική Κυβέρνηση Γονατά εκδίδει το από νομοθετικό διάταγμα 62, το 57 ΦΕΚ 305/Α/ Aroni-Tsichli, K. «Η αγροτική μεταρρύθμιση του 1917 υπήρξε η σημαντικότερη σε βάθος και έκταση, σε σχέση με τις υπόλοιπες που συνέβαιναν στην Ευρώπη της εποχής». 59 Αρβανίτης, 1981 και Βαμιεδάκης, Το ίδιο έτος συστάθηκε το Υπουργείο Γεωργίας (Ν.Δ , ΦΕΚ 112/Α/1917 και Ν. 853/1917, ΦΕΚ 193/Α/1917) 61 Η κατάργηση αυτή δεν έγινε βάσει των διατάξεων του νόμου 602/1915 «περί συνεταιρισμών», αλλά με διορισμό εκκαθαριστή από το Γραφείο Εποικισμού (άρθ. 46 του Ν. 2922/1922) 62 ΦΕΚ 57/Α/

32 οποίο αποτελεί και την ουσιαστική εφαρμογή της αγροτικής μεταρρύθμισης, καθώς στη βάση αυτού αποκαταστάθηκαν οι περισσότεροι ακτήμονες, γηγενείς και πρόσφυγες. Στο άρθ. 8 του άνω Ν.Δ. προβλέπεται και πάλι συγκρότηση αγροτικών συνεταιρισμών. Κατά τα έτη εκδίδονται διατάγματα τροποποιήσεως της αγροτικής νομοθεσίας προς την κατεύθυνση της πλήρης διάσπασης της μεγάλης και μεσαίας ιδιοκτησίας, ενώ το Σύνταγμα του 1927 συμπεριέλαβε και τις σχετικές με τις απαλλοτριώσεις διατάξεις στο άρθρο 119. Παράλληλα, η απαλλοτρίωση των τσιφλικιών συνοδεύεται από την εδραίωση της αγροτικής ασφάλισης, τα αποξηραντικά/αρδευτικά έργα και την επέκταση της τραπεζικής πίστης. Η αναγκαστική ίδρυση των συνεταιρισμών που προέβλεπε ο αγροτικός νόμος εξυπηρετούσε τους αγρότες, οι οποίοι προσέβλεπαν στην εξασφάλιση πιστώσεων και απαραίτητων εφοδίων με χαμηλότερο κόστος, αλλά κυρίως το κράτος και το τραπεζικό σύστημα, αρχικά της ΕΤΕ και κατόπιν της ΑΤΕ, στη μεγαλύτερη εξασφάλιση των κεφαλαίων, στον έλεγχο του αγροτικού συνεταιριστικού κινήματος και της πιστοληπτικής ικανότητας των αγροτών 63. Λόγω του πλήθους των νόμων, των τροποποιήσεων και των διαταγμάτων που κάλυπταν την αγροτική νομοθεσία, η κωδικοποίησή της θεωρήθηκε αναγκαία. Οι σημαντικότεροι αγροτικοί κώδικες είναι: α) Του από διατάγματος (ΦΕΚ 247/Α/1924) β) Του από διατάγματος (ΦΕΚ 370/Α/1926) γ) Του νόμου 1085/1949 (ΦΕΚ 342/Α/1949) Η κωδικοποίηση του 1949 αποτέλεσε και τη βασική κωδικοποίηση που ίσχυε μέχρι και το Εντούτοις εκδόθηκαν επιπλέον νόμοι τροποποιήσεως ή συμπληρώσεως αυτού, με σημαντικότερους το νόμο 5496/1932, το νόμο 6448/1935 και μεταγενέστερα τον Α. Ν. 1832/1951, σε μια προσπάθεια ρύθμισης των ανώμαλων δικαιοπραξιών που αφορούσαν σε κατοχή κοινόχρηστων εκτάσεων. Το 1952 εκδίδεται ο υπ αριθ. 2185/1952 νόμος, σύμφωνα με τον οποίο ήταν δυνατή η απαλλοτρίωση των αυτοκαλλιεργούμενων κτημάτων άνω των 500 στρ. ανά ιδιοκτήτη και των κτημάτων άνω των 250 στρ. για αποκατάσταση 63 Βαμιεδάκης,

33 των ακτημόνων καλλιεργητών και κτηνοτρόφων με αποζημίωση του ιδιοκτήτη στο 1/3 της τρέχουσας αξίας του κτήματος, ενώ επιτράπηκε και η παραχώρηση προς αποκατάσταση ακτημόνων μέρους της μοναστηριακής περιουσίας 64. Στη συνέχεια εκδόθηκαν οι υπ αριθ. 3958/1959, 431/1968 και 666/1977 νόμοι για τις μεταβιβάσεις που δεν είχαν γίνει σύμφωνα με τις ισχύουσες νομοθετικές διατάξεις, ο Ν. 2258/1952 και τα Ν.Δ. 1189/1972 και 174/1974, για την επίσπευση των διανομών και της διαδικασίας παραχώρησης 65, ενώ με το νόμο 674/1977 και τη θεσμοθέτηση των αναδασμών γης, επιτεύχθηκε η δυνατότητα αναδιαμόρφωσης και βέλτιστης αξιοποίησης της γεωργικής γης. Το 2003 ψηφίστηκε ο υπ αριθ. 3147/2003 νόμος: «Ρύθμιση θεμάτων αγροτικής γης, επίλυση ζητημάτων αποκατασταθέντων και αποκαθισταμένων κτηνοτρόφων και άλλες διατάξεις», ο οποίος τροποποίησε τον αγροτικό κώδικα. Σχετικά με το νόμο αυτό, η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας έκρινε αντισυνταγματική τη διάταξη που προβλέπεται στο άρθρο 5 και σχετίζεται με την εξαγορά αυθαίρετα κατεχόμενης δημόσιας έκτασης 66. Το 2012 ψηφίστηκε ο Ν. 4061/2012 «Διαχείρισης και προστασίας ακινήτων Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Ρύθμιση εμπραγμάτων δικαιωμάτων και λοιπές διατάξεις» με τον οποίο τροποποιήθηκαν: ο Ν. 666/1977 «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως διατάξεων της εποικιστικής Νομοθεσίας και άλλων τινών διατάξεων» ο Ν. 674/1977 «Περί αναδασμού της γης και μεγεθύνσεως των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και άλλων τινών διατάξεων» ο Ν. 998/1979 «Περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της Χώρας.». 64 Αρβανίτης, Αρβανίτης, ΣτΕ Ολ. 32/2013. «Το άρθ. 5 του 3147/2004 προβλέπει ότι αυθαίρετοι κάτοχοι δημόσιας κοινόχρηστης εποικιστικής έκτασης, η οποία δεν έχει την μορφή δάσους ή δασικής έκτασης, ή δεν έχει κηρυχτεί αναδασωτέα, μπορούν να υποβάλλουν αίτηση για την εξαγορά της έκτασης, εφόσον την καλλιεργούν συστηματικά με αμπέλια, ελιές ή οπωροφόρα δένδρα, τα οποία πρέπει να έχουν ηλικία δέκα ετών, ή να έχουν οικοδομήσει κτίσματα τουλάχιστον μια δεκαετία νωρίτερα. Η εξαγορά γίνεται σύμφωνα με την αντικειμενική αξία της έκτασης, ή σύμφωνα με την αγοραία αξία της, ενώ αν ο «κάτοχος» της δημόσιας έκτασης έχει ανεγείρει και κτίσμα ή κατέχει την επίμαχη έκταση επί 25ετία, τότε το τίμημα της εξαγοράς μειώνεται κατά 20%.» Η Ολομέλεια του ΣτΕ έκρινε ότι η διάταξη είναι αντίθετη στις συνταγματικές αρχές του κράτους δικαίου και της ισότητας των πολιτών έναντι του νόμου. 32

34 ο Ν. 2882/2001 «Κώδικας Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων» ο Ν. 3399/2005 «Ρυθμίσεις θεμάτων αρμοδιότητας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων - προσαρμογή στη νέα Κ.Α.Π. 67 και άλλες διατάξεις» ενώ καταργούνται το άρθρο 5 του Ν.3147/2003 (καθώς και όλες οι μεταγενέστερες τροποποιήσεις και συμπληρώσεις του), ο αγροτικός κώδικας του 1949 και ο αναγκαστικός νόμος 431/1968. Ο Ν. 4061/2012 ρυθμίζει θέματα που αφορούν ακίνητα του ΥΠΑΑΤ, τροποποιεί το νομοθετικό πλαίσιο και τις διαδικασίες παραχώρησης αυτών και ενεργοποιεί εκ νέου τις διαδικασίες για επικύρωση ανώμαλων δικαιοπραξιών. Σχετικά με τις παραχωρήσεις ακινήτων, αυτές μπορεί να είναι είτε κατά χρήση είτε κατά κυριότητα και με τίμημα ή χωρίς, ανάλογα τις περιπτώσεις 68. Συνολικά το αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από τον συνεχή αγώνα του καλλιεργητή να εξασφαλίσει τη γη του, φαινόμενο που ερχόταν σε αντίθεση με τις κυβερνητικές πολιτικές και τα συμφέροντα των γαιοκτημόνων. Εντούτοις, κάτω από την κοινωνική πίεση που απέρρεε από τα ιστορικά γεγονότα και τις εξεγέρσεις, η αγροτική πολιτική, με μακρόχρονες καθυστερήσεις και αποσπασματικές προσπάθειες, δημιούργησε στην Ελλάδα την μικρή αγροτική ιδιοκτησία, ως κυρίαρχο τύπο ιδιοκτησίας, πάνω στην οποία γεννήθηκε και αναπτύχθηκε όλα τα μετέπειτα χρόνια ο στενός κρατικός παρεμβατισμός της αγροτικής οικονομίας 69. Η ελληνική νομοθεσία, αντί να δημιουργήσει σταθερά προγραμματισμένη, ολοκληρωμένη αγροτική πολιτική και διαχείριση γης, πολλές φορές έδειχνε να προσπαθεί να νομιμοποιήσει μια ήδη διαμορφωμένη κατάσταση κατοχής γης (π.χ. προτεραιότητα στους κατόχους, επικύρωση των δικαιοπραξιών) 70, ενώ παράλληλα επέτρεψε τον 67 «Η Κοινή Αγροτική Πολιτική αποτελεί την ενοποιημένη Αγροτική Πολιτική των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άρχισε να ισχύει το 1962, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ), προδρόμου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.). Σε όλη τη διάρκεια της πολύχρονης πορείας της, αποτέλεσε έναν από τους πιο σημαντικούς τομείς πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθορίζοντας το σύνολο των κανόνων και μηχανισμών, που ρυθμίζουν την παραγωγή, το εμπόριο και την επεξεργασία των γεωργικών προϊόντων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Γενικότερα, βασίστηκε πάνω στις αρχές της αρχής της ενότητας των γεωργικών προϊόντων, της κοινοτικής προτίμησης και της χρηματοδοτικής αλληλεγγύης.» Τζίκα, Καλαμάκης & Κατσάμπαλος, Σακελλαρόπουλος, Καρούζου,

35 κατακερματισμό του κλήρου. Σήμερα, από τον Αγροτικό Κώδικα, που διατηρούσε το πνεύμα της όσο το δυνατόν καλύτερης αποκατάστασης των ακτημόνων, την ενίσχυση της αγροτικής ιδιοκτησίας και την παραχώρηση τίτλων κυριότητας, η ελληνική νομοθεσία οδηγήθηκε στην κατάργηση της δυνατότητας απαλλοτριώσεων όλων σχεδόν των εκτάσεων του Δημοσίου υπέρ των ακτημόνων, ενώ δίνεται πλέον η δυνατότητα αξιοποιήσεως μόνο των γαιών που έχουν ήδη υπαχθεί στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, υποστηρίζοντας κυρίως την παραχώρηση κατά χρήση. 2.2 Διαχείριση Ανταλλαξίμων Μουσουλμανικών Κτημάτων Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμού μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας μετά τα γεγονότα του 1922 και την Μικρασιατική καταστροφή, που υπογράφηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης 71, συνεπαγόταν και την άμεση διαχείριση και αξιοποίηση της ακινήτου περιουσίας που ανήκε στους ανταλλάξιμους πληθυσμούς. Οι Έλληνες πρόσφυγες που ερχόταν στην Ελλάδα θα έπρεπε να αποκατασταθούν στα μουσουλμανικά κτήματα των ανταλλαγέντων Μουσουλμάνων ή με χρηματική αποζημίωση που θα προέκυπτε από την εκποίηση αυτών. Για την καταγραφή των κτημάτων και τη διαχείριση και διανομή αυτών ιδρύθηκε η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων 72 (Ε.Α.Π). Η Ελληνική κυβέρνηση, με βάση το από 15/ νομοθετικό διάταγμα, μεταβίβασε στην ΕΑΠ όλα τα εμπράγματα δικαιώματα που είχε αποκτήσει δυνάμει της από 30 Ιανουαρίου 1923 Συμβάσεως ανταλλαγής πληθυσμών και της 21ης Ιουνίου 1924 απόφασης της Μικτής Επιτροπής 73. Η εν λόγω μεταβίβαση αφορούσε μόνο τα κτήματα εκείνα στα οποία η ΕΑΠ είχε ήδη εγκαταστήσει ή θα εγκαθιστούσε πρόσφυγες. Τα λοιπά αγροτικά ακίνητα περιήλθαν στη διαχείριση της Εθνικής Τράπεζας με σύμβαση η οποία κυρώθηκε με το από της 5 ης Μαΐου 1925 νομοθετικό διάταγμα. Μετά και την από 10 Ιουνίου 1930 Σύμβαση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας «περί οριστικής εκκαθαρίσεως των ζητημάτων των προκυπτόντων εκ της εφαρμογής της Συνθήκης Λωζάνης και της Συμφωνίας των Αθηνών 71 Η Συνθήκη της Λωζάννης κυρώθηκε με το από Ν.Δ. 72 Ν.Δ , ΦΕΚ 289/Α/ Αρμόδια αρχή για την εκκαθάριση της αξίας κινητών και ακίνητων περιουσιών των ανταλλαγέντων πληθυσμών σύμφωνα με τη σύμβαση. Καταργήθηκε το

36 εν σχέσει προς την ανταλλαγήν των πληθυσμών», που κυρώθηκε με το ν. 4793/ , η εγκαταληφθείσα κινητή και ακίνητη περιουσία των ανταλλαξίμων Μουσουλμάνων περιήλθε κατά πλήρη κυριότητα στην Ελληνική Κυβέρνηση. Το ίδιο έτος σταμάτησε και η λειτουργία της ΕΑΠ και η διαχείριση όλων των μουσουλμανικών κτημάτων παραχωρήθηκε στην Εθνική Τράπεζα 75. Με τον αναγκαστικό νόμο 1909/1939, η διαχείριση των κτημάτων των ανταλλαγέντων Μουσουλμάνων περιήλθε στο Ελληνικό κράτος. Συστάθηκε για το σκοπό αυτό, από τη Γενική Διεύθυνση Δημοσίου Λογιστικού του Υπουργείου Οικονομικών, η Ειδική Υπηρεσία Ανταλλαξίμων Μουσουλμανικών Κτημάτων (ΥΔΑΜΚ), που συστάθηκε δυνάμει του από 19-9/ Β. Δ 76.. Στη συνέχεια, από το 1957 έως και το 1998, την περιουσία αυτή διαχειρίστηκε το Ταμείο Ανταλλαξίμου Περιουσίας Αστών Προσφύγων (Τ.Α.Π.Α.Π.) 77, κατόπιν η Κτηματική Εταιρεία Δημοσίου (ΚΕΔ) και σήμερα το Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ). 2.3 Αναγνώριση εμπράγματων δικαιωμάτων της Οθωμανικής Νομοθεσίας Σχετικά με τα εμπράγματα δικαιώματα των καλλιεργητών και μη που υφίσταντο κατά την ύστερη οθωμανική περίοδο, αυτά αναγνωρίστηκαν από την ελληνική νομοθεσία. Συγκεκριμένα, το δικαίωμα διηνεκούς εξουσίασης (τεσσαρούφ) είτε είχε παραχωρηθεί με αυτοκρατορικό έγγραφο (ταπί) είτε είχε αποκτηθεί μετά από δεκαετή καλλιέργεια χωρίς δικαστική αμφισβήτηση 78. Οι διατάξεις αυτές του Οθωμανικού Νόμου «Περί Γαιών» του 1856 διατηρήθηκαν σε ισχύ στις Νέες Χώρες με τον Νόμο 147/1914. Την κτήση αυτή, του δικαιώματος της διηνεκούς εξουσίασης κατά τους δύο άνω τρόπους, αναγνώρισε και το 74 ΦΕΚ 226/Α/ Οι διαδοχικές συμβάσεις και τροποποιήσεις αυτών μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και της Εθνικής Τράπεζας κωδικοποιήθηκαν με το Β.Δ. της 8-5/ (ΦΕΚ 278/Α/1939) 76 ΦΕΚ 423/Α/ Ν.Δ. 3713/1957, ΦΕΚ 116/Α/ Σε αυτή την περίπτωση δεν ήταν απαραίτητη η έκδοση ταπίου εφόσον επρόκειτο για καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Οι βοσκότοποι και τα δάση εξουσιάζονται μόνο με ταπί. 35

37 διάταγμα της προσωρινής κυβέρνησης Θεσσαλονίκης, που κυρώθηκε, όπως προαναφέρθηκε, με τους νόμους 1072/1917 και 2052/1920, εφόσον η δεκαετία της δεύτερης περίπτωσης είχε παρέλθει την Περαιτέρω, με το άρθρο 49 του 2052/1920 ορίστηκε ότι όποιος κατέχει δικαίωμα διηνεκούς εξουσίασης, αποκτά δικαίωμα πλήρους και αμετάκλητης κυριότητας κατά τα 4/5 εξ αδιαιρέτου του κτήματος και το Ελληνικό Δημόσιο δικαίωμα συγκυριότητας και συνδιακατοχής κατά το 1/5 εξ αδιαιρέτου. Σύμφωνα με τα άρθρα του Διατάγματος της 11/ , το δικαίωμα συγκυριότητας του Δημοσίου μετατράπηκε σε ολοκληρωτικό δικαίωμα αποκλειστικής κυριότητας του ιδιώτη, επί αντιτίμου. Ειδικότερα, για το μπασταινουχικό δικαίωμα, ο αγροτικός κώδικας του 1949 περιλάμβανε αρκετές αναφορές και ρυθμίσεις (άρθρα 68, 95, 200, ). 2.4 Νομικό πλαίσιο των διανομών του Δήμου Σουλίου Το νομικό πλαίσιο με βάση το οποίο συντελέστηκαν οι περισσότερες οριστικές διανομές στα δέκα μελετώμενα αγροκτήματα του Δήμου Σουλίου είναι ο Αγροτικός Νόμος του 1926, που περιλαμβάνεται στο από διάταγμα (ΦΕΚ 370/Α/1926) και συνιστούσε την κωδικοποίηση των μέχρι τότε σχετικών νόμων και διαταγμάτων. Η διαδικασία της απαλλοτριώσεως αρχικά προϋπέθετε την κήρυξη του εκάστοτε αγροκτήματος ως απαλλοτριωτέου σύμφωνα με απόφαση του Υπουργού Γεωργίας που δημοσιευόταν σε αντίστοιχο ΦΕΚ. Με την υπ αριθ / απόφαση του Υπουργού Γεωργίας που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 3/Β/ κηρύχθηκαν απαλλοτριωτέα τα 4 από τα 10 μελετώμενα αγροκτήματα, ήτοι το Ζερβοχώρι, το Νεοχώρι, η Καλλιθέα και οι Πέντε Εκκλησιές. Το αγρόκτημα Γλυκή κηρύχθηκε απαλλοτριωτέο δια της υπ αριθ /1923 απόφασης του Υπουργού Γεωργίας. Για το Σκάνδαλο, το Καριώτι και την Ελαταριά δεν προκύπτει από τα συλλεχθέντα έγγραφα η ακριβής ημερομηνία κήρυξης απαλλοτρίωσης, απαλλοτριώθηκαν όμως σύμφωνα με τον Α.Ν. του 1926, όπως προκύπτει από τις αντίστοιχες αποφάσεις απαλλοτριώσεων της Επιτροπής Απαλλοτριώσεων Παραμυθιάς. Αντίθετα, το Καρβουνάρι και η Σαμονίδα ουδέποτε 79 Όπως τροποποιήθηκε με τα άρθρα 14, 18, 19 του Α.Ν. 1540/ Δεν είναι διαθέσιμο ηλεκτρονικά. 36

38 υπήχθησαν στις διατάξεις του άνω νόμου, καθώς αφενός η διανομή στο αγρόκτημα Καρβουναρίου συντελέστηκε τα έτη αφετέρου στη Σαμονίδα δεν έχουν εφαρμοστεί διανομές, πλην ορισμένων διανομών λειβαδίων προς κτηνοτροφική αποκατάσταση, σύμφωνα με το κανονιστικό διάταγμα κωδικοποιήσεως του Για την απαλλοτρίωση των αγροκτημάτων ο νόμος προέβλεπε την καταμέτρηση του αγροκτήματος συμφώνως προς τα άρθρα 56 και 57. Εντούτοις με βάση το άρθρο 59 του Α.Ν. ήταν δυνατή η πρόοδος της απαλλοτρίωσης άνευ της προηγούμενης καταμέτρησης του, εφόσον εκδιδόταν σχετική απόφαση του Υπουργού Γεωργίας μετά της σύμφωνης γνώμης του Συμβουλίου Εποικισμού. Η υπ αριθ /1924 απόφαση του Συμβουλίου Εποικισμού και η υπ αριθ / απόφαση του Υπουργού Γεωργίας επέτρεψαν την πρόοδο της απαλλοτρίωσης σε όλα τα αγροκτήματα του Νομού Ιωαννίνων, στον οποίο υπαγόταν την εποχή εκείνη η περιοχή του σημερινού Δήμου Σουλίου, άνευ προηγούμενης καταμετρήσεως. Με την δημοσίευση της κήρυξη της απαλλοτρίωσης, το Δημόσιο αποκτούσε, σύμφωνα με το άρθρο 40, κατά πλήρη κυριότητα τα κτήματα εντός του αγροκτήματος που δεν υπόκειντο στις εξαιρέσεις της απαλλοτρίωσης. Εξαιρούνταν της απαλλοτρίωσης οι αυτοκαλλιεργούμενες μικροϊδιοκτησίες, οι κατοικίες, οι φυτείες, οι βοσκές και τα δάση, σύμφωνα με τα άρθρα 6,7,8 του Α.Ν.. Ταυτόχρονα, από την δημοσίευση της απαλλοτρίωσης, οι δικαιούμενοι εγκατάστασης στο εκάστοτε αγρόκτημα υποχρεούταν να συστήσουν αγροτικό συνεταιρισμό, στον οποίο το κράτος παραχωρούσε τη νομή του αγροκτήματος. Οι συνεταιρισμοί αυτοί ονομάστηκαν με διάταγμα Συνεταιρισμοί Αποκατάστασης Ακτημόνων Καλλιεργητών (Σ.Α.Α.Κ) και λάμβαναν συμπληρωματικά το όνομα του αγροκτήματος 81 (π.χ. Σ.Α.Α.Κ Γλυκής). Έπειτα η αρμόδια Επιτροπή Απαλλοτριώσεων είχε την ευθύνη της διεξαγωγής και ολοκλήρωσης της απαλλοτρίωσης. Αρχικά καθοριζόταν τα όρια του αγροκτήματος, είτε είχε προηγηθεί καταμέτρηση είτε όχι, κυρίως ως προς τα αμφισβητούμενα όρια με τα όμορα αγροκτήματα. Έπειτα, σε περιπτώσεις ανάλογων αιτήσεων, γινόταν επικύρωση ή μη δικαιοπραξιών μεταξύ Μουσουλμάνων ιδιοκτητών και Χριστιανών δικαιούμενων αποκατάστασης. Μετά και την καταγραφή των εκτάσεων ανά χρήση και εμβαδόν, 81 Καταργήθηκαν το 1986 (άρθρο 26 Ν. 1644/1986) 37

39 καθορίζονταν οι απαλλοτριωτέες εκτάσεις και οι εκτάσεις που εξαιρούνταν της απαλλοτρίωσης. Η Επιτροπή καθόριζε επίσης τους προβλεπόμενους από τα άρθρα 30 έως και 36 κλήρους (γεωργικός, συντηρήσεως, επαγγελματικός, συνεταιρικός, κλπ) και τους δικαιούχους αποκατάστασης, δηλαδή τους κληρούχους συμφώνως τα άρθρα 28 και 29 του Α.Ν. Τέλος καθόριζε το ποσό της αποζημίωσης προς τους ιδιοκτήτες του κτήματος (άρθρα 73 και 74). Η Επιτροπή συνέτασσε τη σχετική απόφαση (άρθρο 67), η οποία μεταγράφονταν στο οικείο υποθηκοφυλακείο (άρθρο 75). Κατόπιν διενεργούταν η κατ άρθρο 79 προσωρινή διανομή του κτήματος. Μετά την οριστικοποίηση της αποζημίωσης από το Πρωτοδικείο (άρθρο 82) και την κατάθεση αυτής, μεταβιβαζόταν το κτήμα στον συνεταιρισμό και κατόπιν συντελούταν η οριστική διανομή και μεταβιβάζονταν οι κλήροι στους δικαιούχους (άρθρα 90, 91). Με τον Αγροτικό Νόμο του 1926 συντελέστηκαν οι οριστικές διανομές των οχτώ προαναφερόμενων αγροκτημάτων μεταξύ των ετών 1934 και Από το 1951 έως και το 1984, εφαρμόστηκαν εκ νέου διανομές, αναδιανομές, διανομές συνοικισμών, συμπληρωματικές διανομές, αναθεωρήσεις και αναδασμοί, στη βάση πλέον του Αγροτικού Κώδικα του 1949 και των κάτωθι αναγραφόμενων νόμων: Δ. «περί τροποποιήσεως συμπληρώσεως και κωδικοποιήσεως των "περί διοικήσεως διαχειρίσεως και εκκαθαρίσεως των ανταλλαξίμων Μουσουλμανικών κτημάτων διατάξεων"» (ΦΕΚ 349/Α/1940) Κ.Δ. «περί κωδικοποιήσεως της Νομοθεσίας περί αποκαταστάσεως κτηνοτρόφων» (ΦΕΚ 368/Α/1941) Ν.Δ. 2185/1952 «Περί αναγκαστικής απαλλοτριώσεως κτημάτων προς αποκατάστασιν ακτημόνων καλλιεργητών και κτηνοτρόφων» (ΦΕΚ 217/Α/1952) Ν.Δ. 2536/1953 «Περί επανεποικισμού των παραμεθορίων περιοχών και ενισχύσεως του πληθυσμού αυτών» (ΦΕΚ 225/Α/1953) Ν. 3194/1955 «περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως της περί ταμείων εφέδρων πολεμιστών Κρήτης κείμενης νομοθεσίας και άλλων τινών διατάξεων της Εποικιστικής Νομοθεσίας» (ΦΕΚ 96/Α/1955) 38

40 Ν.Δ. 3621/1956 «Περί παρατάσεως του ενοικιοστασίου βοσκών, τροποποιήσεως της περί αυτού νομοθεσίας και της περί αποκαταστάσεως κτηνοτρόφων τοιαύτης και άλλων τινών διατάξεων» (ΦΕΚ 276/Α/1956) Ν.Δ. 1189/72 «Περί εκδόσεως οριστικών τίτλων κυριότητας των κατά τας διατάξεις της Αγροτικής Εποικιστικής Νομοθεσίας αποκατασταθέντων κληρούχων απάντων των αγροκτημάτων και Συνοικισμών» (ΦΕΚ 99/Α/1972) Ν. 674/1977 «Περί αναδασμού της γης και μεγεθύνσεως των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και άλλων τινών διατάξεων» (ΦΕΚ 242 /Α/1977) Η εφαρμογή στην πράξη των άνω αναφερόμενων νόμων περιγράφεται αναλυτικά για κάθε αγρόκτημα στο κεφάλαιο 4. 39

41 3 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ, ΚΤΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΣΟΥΛΙΟΥ Ο Δήμος Σουλίου ανήκει στην Περιφερειακή Ενότητα Θεσπρωτίας, της Περιφέρειας Ηπείρου. Έχει έδρα την πόλη της Παραμυθιάς και ιστορική έδρα τη Σαμονίδα. Συστάθηκε το 2011 με το Πρόγραμμα Καλλικράτης (Ν. 3852/2010) 82 με την συνένωση των Καποδιστριακών Δήμων Αχέροντα και Παραμυθιάς και της Κοινότητας Σουλίου. Περιλαμβάνει 3 Δημοτικές Ενότητες: τη Δημοτική Ενότητα Αχέροντα, τη Δημοτική Ενότητα Παραμυθιάς και τη Δημοτική Ενότητα Σουλίου. Η Δ.Ε. Αχέροντα περιλαμβάνει 4 Τοπικές Κοινότητες και 7 οικισμούς. Τη Δ.Ε. Παραμυθιάς αποτελούν 21 Τοπικές Κοινότητες με 35 οικισμούς και η Δημοτική Ενότητα Παραμυθιάς, με Δήμος Φιλιατών Δήμος Δήμος Σουλίου Ηγουμενίτσας Δήμος Ζίτσας ΠΕ Ιωαννίνων Δήμος Πάργας Δήμος Δωδώνης ΠΕ Ιωαννίνων Δήμος Πρεβέζης Εικόνα 3: Θέση και γεωγραφική έκταση του Δήμου Σουλίου της Π.Ε. Θεσπρωτίας της Περιφέρειας Ηπείρου. την πόλη της Παραμυθιάς και τους οικισμούς Άγιος Δονάτος και Άγιος Γεώργιος. Η Δ.Ε. Σουλίου αποτελείται από 5 Τ.Κ. και τους αντίστοιχους 5 οικισμούς. Συνολικά στον δήμο ανήκουν 1 Δ.Κ. (Παραμυθιά), 32 Τ.Κ. και 49 οικισμοί. Συνορεύει με τους Δήμους Ηγουμενίτσας και Φιλιατών της Π.Ε. Θεσπρωτίας, τους Δήμους Ζίτσας και Δωδώνης της Π.Ε. Ιωαννίνων και τους Δήμους Πάργας και Πρέβεζας της Π.Ε. Πρέβεζας (εικόνα 3). 82 ΦΕΚ 87/Α/

42 3.1 Γεωγραφική και κτηματική διάρθρωση του Δήμου Σουλίου Ο Δήμος Σουλίου αποτελεί την ενδοχώρα της Θεσπρωτικής γης, καθώς είναι ο μόνος από τους τρεις συνολικά δήμους της που δεν διαθέτει ακτογραμμή. Γεωγραφικά οριοθετείται ανατολικά από την κορυφογραμμή των Όρων Σουλίου, νότια από τον ποταμό Αχέροντα, δυτικά από την χαμηλότερη οροσειρά Πέσιμο που διαχωρίζει τον κάμπο του Μαργαριτίου από την πεδιάδα της Παραμυθιάς και βόρεια από τον ποταμό Καλαμά. Μεγάλη έκταση του δήμου καλύπτεται από τμήματα ορεινών, συμπαγών όγκων που ανήκουν στην δυτικότερη οροσειρά της Ηπείρου, που ξεκινάει από τα Ακροκεραύνια όρη και καταλήγει στα ηπιότερα υψώματα του Ζαλόγγου. Τα όρη της Παραμυθιάς με την κορυφή του Κορύλλα (1658μ.) και τα όρη Σουλίου με την κορυφή Βούτσι (1553 μ.), αποτελούν τις δύο κορυφογραμμές της οροσειράς, που μεταξύ τους σχηματίζονται μικρές, στενές κοιλάδες, ώσπου διακόπτονται από το απότομο και βαθύ φαράγγι που σχηματίζει ο ποταμός Αχέροντας 83. Στο βόρειο τμήμα του δήμου δεσπόζει το όρος Χιονίστρα (1644 μ.). Οι πεδινές εκτάσεις περικλείονται από τα όρη που βρίσκονται περιμετρικά των ορίων του δήμου. Η μεγάλη πεδιάδα της Παραμυθιάς διασχίζεται από τον ποταμό Κωκυτό. Στην γεωγραφική έκταση του δήμου αποτυπώνονται και τρεις λίμνες περιορισμένης έκτασης, η Χότκοβα στην Γκρίκα, η Προντάνη στην Αμπελιά και η Ζαϊτσα στο Καρβουνάρι. Στην εικόνα 4 απεικονίζονται τα βασικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά του δήμου 84. Όρος Χιονίστρα Εικόνα 4: Γεωγραφία του Δήμου Σουλίου 83 Ψιμούλη, Όρια δήμων και ρους ποταμών από Για τους ποταμούς: «Τα δεδομένα αυτά περιλαμβάνουν χαρτογραφημένες υδάτινες επιφάνειες ποταμών της Ελλάδας και δημιουργήθηκαν σύμφωνα με την κοινοτική οδηγία περί υδάτων (2000/60/EC)» 41

43 Πρόκειται για έναν κατεξοχήν ορεινό δήμο. Από τις 32 τοπικές κοινότητες που περιλαμβάνονται σήμερα στο Δήμο Σουλίου, οι 23 χαρακτηρίζονται ορεινές, οι 8 ημιορεινές και μόλις 1 πεδινή 85 (Τ.Κ. Ξηρολόφου), ενώ η Παραμυθιά χαρακτηρίζεται ημιορεινή. Το έντονο ανάγλυφο του εδάφους καλύπτεται σε ποσοστό 72% από βοσκότοπους, που αντιστοιχούν σε έκταση στρ.. Αντίθετα, οι δασώδης περιοχές αντιπροσωπεύουν μόλις το 9,3%, καταλαμβάνοντας έκταση εμβαδού στρ.. Από το σύνολο των στρεμμάτων της έκτασης του δήμου, οι καλλιεργούμενες εκτάσεις αποτελούν το 13,5% καλύπτοντας στρ., η πλειοψηφία των οποίων βρίσκεται στην πεδιάδα της Παραμυθιάς και στο τμήμα της πεδιάδας του Αχέροντα. Οι υψηλές παραγωγικά ζώνες προσδιορίζονται στους αναδασμούς Παραμυθιάς, Ξηρολόφου, Προδρομίου, Ζερβοχωρίου, Αγοράς Σκανδάλου, Γαρδικίου, Χόϊκας, Γλυκής και Ποταμιάς. Στο διάγραμμα 1 απεικονίζονται οι χρήσεις γης 1991, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ., με το αντίστοιχο ποσοστό κάλυψης που παρουσιάζουν στην περιφέρεια του δήμου. Διάγραμμα 1: Χρήσεις γης 1991 για το Δήμο Σουλίου Τα χαρακτηριστικά που ορίζουν την φυσιογνωμία του Δήμου είναι ο γεωργικός χαρακτήρας της πεδινής ζώνης του κάμπου της Παραμυθιάς και η έντονη κτηνοτροφική δραστηριότητα. Τα κυριότερα προϊόντα της περιοχής είναι οι ελιές και το λάδι, κτηνοτροφικά, τυροκομικά και μελισσοκομικά προϊόντα. Από το σύνολο του ενεργά 85 Στοιχεία ΕΛ.ΣΤΑΤ. Χρήσεις γης, Πηγή: 42

44 οικονομικού πληθυσμού ποσοστό 38,6% απασχολείται στον πρωτογενή τομέα, 20% στον δευτερογενή τομέα και 40,4% στον τριτογενή τομέα Διοικητικές και πληθυσμιακές μεταβολές από το 1913 μέχρι σήμερα Το 1913 με τον ΔΡΛΔ 87, που τέθηκε σε ισχύ την 6 η Οκτωβρίου 1913, στις Νέες Χώρες συστάθηκαν Γενικές Διοικήσεις (Γ.Δ.) και δεν εφαρμόστηκε το διοικητικό σύστημα που ίσχυε στην Παλαιά Ελλάδα. Η συγκρότηση της Γ.Δ. Ηπείρου δεν πρόσθεσε κάτι νέο στο διοικητικό χάρτη της περιοχής σε σχέση με την προηγούμενη Οθωμανική διοικητική διαίρεση. Αφενός περιλάμβανε τον εδαφικό χώρο του Βιλαετίου των Ιωαννίνων και αφετέρου κάθε Υποδιοίκηση ουσιαστικά κάλυπτε τον ίδιο γεωγραφικό χώρο που κάλυπτε κάθε Καζάς. Η Γ.Δ. Ηπείρου, μετά το πρωτόκολλο του Λονδίνου 88, περιλάμβανε 9 υποδιοικήσεις: Ιωαννίνων, Κονίτσης, Μετσόβου, Πρεβέζης, Λούρου, Φιλιατών, Ηγουμενίτσας, Μαργαριτίου και Παραμυθιάς. Οι Γ.Δ. της χώρας, αφού καταργήθηκαν τον Μάρτιο του 1915, θεσμοθετήθηκαν και πάλι το Η Γ.Δ. Ηπείρου περιλάμβανε τους νομούς Ιωαννίνων και Πρεβέζης. Η περιοχή της Θεσπρωτίας αποτελούνταν από την υποδιοίκηση Μαργαριτίου που υπαγόταν στο Ν. Πρεβέζης, και τις Εικόνα 5: Η υποδιοίκηση Παραμυθιάς το 1920 (Χρήστου, 2011) υποδιοικήσεις Φιλιατών και Παραμυθιάς που υπαγόταν στο Ν. Ιωαννίνων 90 (εικόνα 5). 86 Στοιχεία ΕΛ.ΣΤΑΤ Επεξεργασία: ομάδα μελέτης Επιχειρησιακού Σχεδίου Περιφέρειας Ηπείρου. 87 Ν. 4134/ ΦΕΚ 41/Α/ /17 Δεκέμβρη Οι υπόλοιπες περιοχές του Βιλαετίου προσαρτήθηκαν στο νεοσύστατο Αλβανικό κράτος. 89 Β.Δ , ΦΕΚ 50/Α/1915 και Ν. 1149/1918, ΦΕΚ 34/Α/ Χρήστου, 2011, σ

45 Η πρώτη αναγνώριση Κοινοτήτων στη Ήπειρο έγινε το , ενώ το 1927 ανασυστάθηκε η Επαρχία Παραμυθιάς 92. Το 1928 η γεωγραφική περιοχή της Θεσπρωτίας χωριζόταν σε τρείς Επαρχίες: την Επαρχία Θυάμιδος και Παραμυθιάς που ανήκαν στο Ν. Ιωαννίνων και την Επαρχία Μαργαριτίου που ανήκε στο Ν. Πρέβεζας. Στις 25 Νοεμβρίου 1936 με Αναγκαστικό Νόμο 93 συστάθηκε ο Νομός Θεσπρωτίας με έδρα την Ηγουμενίτσα. Το 1937 καθορίστηκαν οι διοικητικές υποδιαιρέσεις και οι Κοινότητες και ο Ν. Θεσπρωτίας χωρίστηκε σε τρεις Επαρχίες: Παραμυθιάς, Θυάμιδος και Μαργαριτίου. Το 1947 αναγνωρίσθηκε ο Δήμος Παραμυθιάς 94, ενώ το 1955 η Επαρχία Παραμυθιάς μετονομάστηκε σε Επαρχία Σουλίου 95. Το 1951 ο Ν. Θεσπρωτίας ήταν χωρισμένος σε τέσσερις Επαρχίες: Θυάμιδος, Μαργαριτίου, Παραμυθιάς και Φιλιατών. Το 1955 με το Ν. 3200/ (ΦΕΚ 97/Α/1955) καταργήθηκαν οι Γενικές Διοικήσεις με την οριστική θεσμοθέτηση και επικράτηση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης. Το 1997 σύμφωνα με το Πρόγραμμα «Καποδίστριας» 96 η γεωγραφική έκταση της Επαρχίας Σουλίου χωρίστηκε σε δύο δήμους και μία κοινότητα: το Δήμο Παραμυθιάς, το Δήμο Αχέροντα και την Κοινότητα Σουλίου. Το 2010 σύμφωνα με το Πρόγραμμα «Καλλικράτης» 97, στον Ν. Θεσπρωτίας συστήνονται τρεις Δήμοι: ο Δήμος Ηγουμενίτσας (έδρα η Ηγουμενίτσα), ο Δήμος Σουλίου (έδρα η Παραμυθιά και ιστορική έδρα η Σαμονίδα) και ο Δήμος Φιλιατών (έδρα Φιλιάτες). Με τον καλλικρατικό νόμο καταργήθηκαν οι 51 νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις της χώρας και οι νομοί αποτελούν πλέον περιφερειακές ενότητες των αιρετών Περιφερειών. Ο πληθυσμός του Δήμου Σουλίου από το 1913 μέχρι σήμερα παρουσιάζεται στο διάγραμμα 2. Το διάγραμμα απεικονίζει τις πληθυσμιακές μεταβολές και τον πραγματικό 91 Β.Δ , ΦΕΚ 184/Α/ Ν.3682/1928, ΦΕΚ 260/Α/ Α. Ν. 353/ , ΦΕΚ 525/Α/ Β.Δ , ΦΕΚ 31/Α/ Β.Δ , ΦΕΚ 54/Α/ Ν. 2539/ , ΦΕΚ 244/Α/ Ν. 3852/ , ΦΕΚ 87/Α/

46 πληθυσμό του δήμου σύμφωνα με τις επίσημες ελληνικές απογραφές. Πριν το διάγραμμα 2, παρατίθεται ο πίνακας 1 ο οποίος περιγράφει τη διοικητική διάρθρωση του δήμου που αντιστοιχεί σε κάθε έτος μεταβολής. Για το έτος 2001 και τους καποδιστριακούς δήμους, το διάγραμμα απεικονίζει το σύνολο του πληθυσμού των δύο δήμων, Παραμυθιάς και Αχέροντα και της κοινότητας Σουλίου. Έτος απογραφής Γενική Διοίκηση Ηπείρου Γενική Διοίκηση Ηπείρου Γενική Διοίκηση Ηπείρου Γενική Διοίκηση Ηπείρου Γενική Διοίκηση Ηπείρου Περιφέρεια Ηπείρου - Νομαρχίες Περιφέρεια Ηπείρου - Νομαρχίες Περιφέρεια Ηπείρου - Νομαρχίες Περιφέρεια Ηπείρου - Νομαρχίες Περιφέρεια Ηπείρου -Αιρετή Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση- Καποδιστριακοί δήμοι Διοικητική διάρθρωση του Δ. Σουλίου Διοίκηση Ιωαννίνων, Υποδιοίκηση Παραμυθιάς Νομός Ιωαννίνων, Υποδιοίκηση Παραμυθιάς Νομός Ιωαννίνων, Επαρχία Παραμυθιάς Νομός Θεσπρωτίας, Επαρχία Παραμυθιάς Νομός Θεσπρωτίας, Επαρχία Παραμυθιάς Νομός Θεσπρωτίας, Επαρχία Σουλίου Νομός Θεσπρωτίας, Επαρχία Σουλίου Νομός Θεσπρωτίας, Επαρχία Σουλίου Νομός Θεσπρωτίας, Επαρχία Σουλίου Νομός Θεσπρωτίας, Δήμος Παραμυθιάς Δήμος Αχέροντα Κοινότητα Σουλίου Περιλαμβάνει 63 συνοικισμούς, από τους οποίους οι 23 ανήκουν σήμερα στην ΠΕ Ιωαννίνων. Η περιοχή που καταλαμβάνει η ΤΚ Σαμονίδας υπαγόταν στην Υποδιοίκηση Ιωαννίνων Περιλαμβάνει 30 κοινότητες και 49 συνοικισμούς και επιπλέον 15 κοινότητες που σήμερα ανήκουν στην ΠΕ Ιωαννίνων. Η περιοχή που καταλαμβάνει η ΤΚ Σαμονίδας υπαγόταν στην Υποδιοίκηση Ιωαννίνων Περιλαμβάνει 31 κοινότητες και 48 συνοικισμούς και επιπλέον 16 κοινότητες που σήμερα ανήκουν στην ΠΕ Ιωαννίνων. Η περιοχή που καταλαμβάνει η ΤΚ Σαμονίδας υπάγεται πλέον στην Επαρχία Παραμυθιάς Περιλαμβάνει 32 κοινότητες και 47 συνοικισμούς Περιλαμβάνει 32 κοινότητες και 47 συνοικισμούς Περιλαμβάνει το Δήμο Παραμυθιάς, 30 κοινότητες και 49 συνοικισμούς Περιλαμβάνει το Δήμο Παραμυθιάς, 30 κοινότητες και 47 συνοικισμούς Περιλαμβάνει το Δήμο Παραμυθιάς, 30 κοινότητες και 50 οικισμούς Περιλαμβάνει το Δήμο Παραμυθιάς, 30 κοινότητες και 49 οικισμούς. Η επαρχία χωρίζεται σε 8 γεωγραφικές περιοχές. Δ. Παραμυθιάς: 23 Δημοτικά Διαμερίσματα, 38 οικισμοί Δ. Αχέροντα: 4 Δημοτικά Διαμερίσματα, 7 οικισμοί Κοινότητα Σουλίου: 5 Κοινοτικά Διαμερίσματα, 5 οικισμοί 45

47 2011 Περιφέρεια Ηπείρου- Αιρετή Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση Περιφερειακή Ενότητα Θεσπρωτίας Δήμος Σουλίου Πίνακας 1: Διοικητική διάρθρωση του Δ. Σουλίου ανά έτος απογραφής. Περιλαμβάνει 1 Δημοτική Ενότητα (Παραμυθιά) και 32 Τοπικές Κοινότητες με συνολικά 49 οικισμούς Διάγραμμα 2: Πραγματικός πληθυσμός του Δ. Σουλίου Σύμφωνα με τα προσωρινά αποτελέσματα της απογράφης που διενεργήθηκε το 2011, ο Δήμος Σουλίου έχει μόνιμο πληθυσμό κατοίκους. 46

48 4 ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΣΟΥΛΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟ 1913 ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ Για την παρακολούθηση των μεταβολών στην έγγεια ιδιοκτησία, επιλέχθηκαν αντιπροσωπευτικά δέκα οικισμοί του δήμου, που αποτελούν ανεξάρτητα αγροκτήματα και καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα διανομών, αναδιανομών, αναθεωρήσεων, αναδασμών και αποφάσεων απαλλοτρίωσης μεγάλων εκτάσεων. Οι οικισμοί αυτοί είναι: η Γλυκή, το Σκάνδαλο, το Ζερβοχώρι, το Καρβουνάρι, το Καρυώτι, το Νεοχώρι, η Καλλιθέα, οι Πέντε Εκκλησιές, η Ελαταριά και η Σαμονίδα (εικόνα 6). Εικόνα 6: Διάταξη των επιλεγμένων κοινοτήτων στο Δήμο Σουλίου. Οι αρχικές αποφάσεις απαλλοτριώσεων των αγροκτημάτων όσες εντοπίστηκαν - χρονολογούνται από το 1927 έως το Ο ισχύων Αγροτικός Νόμος κατά τα έτη αυτά ήταν ο Α.Ν. της Η απαγόρευση της εφαρμογής του Α.Ν. επί κτημάτων Ανταλλαξίμων Μουσουλμάνων που έγινε με την από συντακτική απόφαση, δεν μπορούσε να έχει εφαρμογή σε κτήματα που κηρύχθηκαν απαλλοτριωτέα πριν από την ημερομηνία δημοσίευσης της, όπως συνέβη με τα περισσότερα μελετώμενα αγροκτήματα που κηρύχθηκαν απαλλοτριωτέα το έτος Τα αγροκτήματα Γλυκής, Σκανδάλου, Ζερβοχωρίου και Καριωτίου επανεκδικάστηκαν το έτος 1936, μετά την ψήφιση του νόμου 4816/ «περί καθορισμού αποζημιώσεως απαλλοτριωθέντων κτημάτων Μαργαριτίου και Παραμυθιάς» και τις τροποποιήσεις αυτού (Ν. 5136/1931, Ν. 5378/1932, Ν. 5919/ ). Σε όλες τις αποφάσεις καθορίζονται λεπτομερώς τα ζητήματα που αναφέρονται στο άρθ. 74 του αγροτικού κώδικα του Από τις πρώτες οριστικές 98 ΦΕΚ 370/Α/1926, Δ ΦΕΚ 242/Α/ ΦΕΚ 217/Α/1931, ΦΕΚ 108/Α/1932 και ΦΕΚ 365/Α/1933 αντίστοιχα. 101 ΦΕΚ 342/Α/1949, Β.Δ , άρθ. 74: «Η Επιτροπή απαλλοτριώσεων κατατάσσει οριστικώς δι'αποφάσεώς της τους δικαιουμένους γεωργικής αποκαταστάσεως ή επαγγελματικού κλήρου, ορίζει την έκτασιν του γεωργικού και επαγγελματικού κλήρου ως και των συνεταιρικών τοιούτων, προσδιορίζει τας εις 47

49 διανομές του 1934 ως και τον πιο πρόσφατο αναδασμό του 2008, δίνονται στοιχεία εκτάσεων, αριθμού κληρούχων, καθώς και τα όρια των αγροκτημάτων, των διανομών και αναδασμών, όπως προκύπτουν από τους τοπογραφικούς χάρτες του τμήματος Τοπογραφίας, Εποικισμού και Αναδασμού εφαρμοσμένα σε υπόβαθρο Google Earth (εικόνα 7). Εκτός από τα στοιχεία που αφορούν την εξέλιξη του ιδιοκτησιακού καθεστώτος, παρατίθενται για την εκάστοτε κοινότητα οι διοικητικές μεταβολές, οι χρήσεις γης όπως καταγράφηκαν το 1991 από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. καθώς και τα πληθυσμιακά δεδομένα καθ όλη την εξεταζόμενη χρονική περίοδο, από τον 19 ο αιώνα έως και σήμερα (απογραφές κατά τα έτη 1913, 1920, 1928, 1940, 1951, 1961, 1971, 1981, 1991, 2001, 2011), στοχεύοντας στην ευρύτερη εικόνα της περιοχής μελέτης και τη δυνατότητα συσχέτισης των στοιχείων, καθώς η διαμόρφωση της ιδιοκτησίας, τουλάχιστον ως προς το μέγεθος, αποτελεί συνάρτηση του πληθυσμού και της διατιθέμενης γης. Αυτό φυσικά ισχύει στην περίπτωση των διανομών και αναδασμών, που ήταν η επικρατέστερη μορφή απόκτησης ιδιοκτησίας στον Δήμο Σουλίου. α) β) Εικόνα 7: Όρια διανομών και αναδασμών στις 10 κοινότητες. α) Με μπλε χρώμα αποτυπώνονται τα όρια των αγροκτημάτων των διανομών και β) με μαύρο χρώμα αποτυπώνονται οι θέσεις των αναδασμών. τον συνεταιρισμόν παραχωρητέας εκτάσεις και κτίρια οροθετούσα ταύτας, καταργεί υφισταμένας τυχόν σχέσεις επί των παραχωρουμένων ή απαλλοτριωτέων εκτάσεων δυναμένη εν ανάγκη και να ιδρύη τοιαύτας, γνωμοδοτεί περί της καταβλητέας εις τους ιδιοκτήτας αποζημιώσεως και αποφαίνεται εν γένει επί παντός ζητήματος σχετικού προς την απαλλοτρίωσιν του κτήματος». 48

50 4.1 Γλυκή Η Γλυκή είναι μία από τις εννέα ημιορεινές κοινότητες του Δήμου Σουλίου, χτισμένη σε υψόμετρο 80 μ. στους χαμηλούς πρόποδες των όρων της Παραμυθιάς. Αποτελεί το νότιο σύνορο του Δήμου με τον Δήμο Πάργας της Π.Ε. Πρέβεζας, τους οποίους διαχωρίζει ο ιστορικός ποταμός Αχέροντας (εικόνα 8). Τον 18 ο αιώνα η Γλυκή περιλαμβανόταν στα χωριά που «τελούσαν υπό την προστασία 102» των αγάδων του Μαργαριτίου, ενώ στα μέσα του αιώνα πέρασαν υπό την προστασία των Σουλιωτών, όταν και η δύναμη επιρροής των τελευταίων ήταν στο απόγειο 103. Η Γλυκή, μαζί με την Ποταμιά, στις αρχές του 19 ου αιώνα ανήκαν στον καζά του Φαναρίου. Στο τέλος του αιώνα προσαρτήθηκαν, μαζί με όλη Εικόνα 8: Η πεδιάδα της Γλυκής, δίπλα στον ποταμό Αχέροντα. την περιοχή (ναχιγιέ) Φαναρίου στον καζά Μαργαριτίου. Το 1913, η υποδιοίκηση Μαργαριτίου συμπεριλήφθηκε στη διοίκηση της Πρέβεζας. Το 1919 αναγνωρίστηκε η κοινότητα Ποταμιάς στην οποία προσαρτήθηκε και ο συνοικισμός Γλυκής 104. Το 1929 αναγνωρίστηκε ανεξάρτητη η κοινότητα Γλυκής 105, στην οποία το 1934 προσαρτήθηκε και ο συνοικισμός Ποταμιάς. Με τη σύσταση του Νομού Θεσπρωτίας το 1937, η επαρχία Μαργαριτίου αποσπάται από το Νομό Πρέβεζας. Έκτοτε η Γλυκή και η Ποταμιά ανήκαν στην επαρχία Μαργαριτίου του Νομού Θεσπρωτίας έως και το 1997 και τον «καποδιστριακό νόμο» 106 όταν και συστάθηκε ο Δήμος Αχέροντα, με έδρα τη Γλυκή. Σήμερα η Γλυκή και η Ποταμιά αποτελούν την Τοπική Ενότητα Γλυκής της Δ.Ε. Αχέροντα του Δήμου Σουλίου (εικόνα 9). 102 Έδιναν δηλαδή το «αγαλίκι», το 1/3 της προσόδου ως αντάλλαγμα για την προστασία των γαιών τους από τις φεουδαρχικές τακτικές των γαιοκτημόνων. Κοκολάκης, 2003, σ Ψιμούλη, Β.Δ , ΦΕΚ 181/Α/ Δ , ΦΕΚ 228/Α/ Ν. 2539/1997, ΦΕΚ 244/Α/

51 Ποταμιά Εικόνα 9: Θέση και γεωγραφική έκταση της Τ.Κ. Γλυκής. Γεωμορφολογικά, η Γλυκή περιλαμβάνει ημιορεινές εκτάσεις που καλύπτονται από βοσκοτόπους και βρίσκονται στο λοφώδες τμήμα πάνω από τον συνοικισμό και πεδινές εκτάσεις που αποτελούν τμήμα της ευρύτερης πεδιάδας του Αχέροντα. Αναλογικά τα ποσοστά κάλυψης των διαφόρων χρήσεων γης που συναντώνται στην γεωγραφική έκταση της κοινότητας, συνολικού εμβαδού στρ., αποτυπώνονται στο διάγραμμα που ακολουθεί. Τα δεδομένα προέρχονται από την Ελληνική Στατιστική Αρχή και αφορούν το έτος Το μεγαλύτερο τμήμα της κοινότητας καλύπτεται από κοινοτικούς βοσκότοπους σε ποσοστό 61% επί της συνολικής έκτασης, ενώ οι καλλιέργειες καλύπτουν το 29%. Καταγράφονται επίσης εκτάσεις ιδιωτικών βοσκοτόπων (4%). Οι εκτάσεις των συνοικισμών καταμετρήθηκαν σε 800 στρ., που επίσης αποτελούν το 4% της συνολικής έκτασης ενώ με ύδατα καλύπτονται περίπου 300 στρ. που αντιστοιχούν στο 2%. 107 Κατανομή της έκτασης της χώρας κατά γεωγραφικό διαμέρισμα, νομό, επαρχία, δήμους και κοινότητες στις βασικές κατηγορίες χρήσεως, με τη διάκριση πεδινών, ημιορεινών, και ορεινών δήμων/κοινοτήτων. Πηγή: 50

52 Διάγραμμα 3:Χρήσεις γης 1991 για την κοινότητα Γλυκής Σημειώνεται ότι τα στοιχεία που παρατίθενται περαιτέρω, πληθυσμιακά και ιδιοκτησιακά, αφορούν μόνο τον οικισμό και το αγρόκτημα της Γλυκής, καθώς η Ποταμιά αποτελεί ξεχωριστό αγρόκτημα διανομής, για το οποίο έχουν εκδοθεί άλλες αποφάσεις απαλλοτριώσεων και έχουν εφαρμοστεί διαφορετικές διανομές και αναδασμοί. Για την Γλυκή του 19 ου αιώνα πληθυσμιακά δεδομένα προκύπτουν από τον Αραβαντινό (1827 και 1856) και το Σαλναμέ του Σύμφωνα με τον Αραβαντινό, η Γλυκή κατοικείται μόνο από Χριστιανούς που ομιλούν κυρίως την Ελληνική γλώσσα. Ο αριθμός των σπιτιών της Γλυκής το 1827 ανέρχεται σε 10 σπίτια ενώ το 1856 σε 11 σπίτια χριστιανικά. Η τουρκική στατιστική του 1895 καταγράφει 41 σπίτια και συνολικά 151 κατοίκους. Από το 1913 έως και το 1971 ο πληθυσμός της Γλυκής παρουσίασε ιδιαίτερη αύξηση ενώ τις τελευταίες δεκαετίας παρουσιάζει μικρή μείωση με τάση σταθεροποίησης. Το διάγραμμα 4 απεικονίζει τη γραμμή μεταβολής του πληθυσμού με βάση τις επίσημες ελληνικές απογραφές της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής. Σήμερα η Γλυκή, Διάγραμμα 4: Αριθμός κατοίκων της Γλυκής σύμφωνα με την απογραφή του 2011, αριθμεί 438 κατοίκους. 51

53 Το ιδιοκτησιακό καθεστώς της Γλυκής κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας διαμορφώθηκε κάτω από τις ιστορικές και πολιτικές συνθήκες της περιοχής. Όπως προαναφέρθηκε, τον 18 ο αιώνα οι Χριστιανοί καλλιεργητές αναγκαζόταν να πληρώνουν το «αγαλίκι» αρχικά στους αγάδες του Μαργαριτίου και κατόπιν στους Σουλιώτες. Ο Αραβαντινός 108 το 1856, κατατάσσει το χωριό Γλυκή στην κατηγορία των «μουατζέλ». Ο χαρακτηρισμός αυτός οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η Γλυκή αποτέλεσε τσιφλίκι του Αλή Πασά, το οποίο πέρασε στην ιδιοκτησία του Δημοσίου μετά την κατάσχεση της περιουσίας του και κατόπιν παραχωρήθηκε με το καθεστώς του «εμφυτευτικού φόρου» 109. Ο Σαλναμές το 1895 περιλαμβάνει τη Γλυκή στα τσιφλίκια του καζά Μαργαριτίου, όμως στην τουρκική αυτή στατιστική δεν γίνεται διαχωρισμός των τσιφλικιών ανάλογα με το είδος τους, δηλαδή αν αποτελούν ιδιωτικά τσιφλίκια, μουατζέλ ή ιμλιάκια. Η απόφαση απαλλοτρίωσης του αγροκτήματος το 1927 ονοματίζει ως ιδιοκτήτες τον Σαφέτ Αλή Ντίνο, αγά από το Φιλιάτι και το Ελληνικό Δημόσιο, γεγονός που επιβεβαιώνει το χαρακτήρα του «μουατζέλ». Το αγρόκτημα Γλυκή κηρύχθηκε απαλλοτριωτέο το έτος 1923 με απόφαση του Υπουργού Γεωργίας, και το 1924 επιτράπηκε η πρόοδος της απαλλοτρίωσης, με τη σύμφωνη γνώμη του αρμοδίου Συμβουλίου Εποικισμού, χωρίς την προηγούμενη καταμέτρησή του. Η απαλλοτρίωση συντελέστηκε με την υπ αριθ. 8/ απόφαση της Επιτροπής Απαλλοτριώσεων Πρέβεζας, καθώς η κοινότητα διοικητικά ανήκε στην Διοίκηση Πρεβέζης. Η συνολική έκταση του αγροκτήματος υπολογίστηκε στα 9974 στρ., εκ των οποίων τα 2974 στρ. ήταν καλλιεργήσιμα. Διανεμήθηκαν 2835 στρ. σε 64 κληρούχους του ΣΑΑΚ 111 Γλυκής, 99 στρ. αποτέλεσαν συνεταιριστικό κλήρο δια οδούς, πλατείες, κλπ. και τα 40 στρ. εκκλησιαστικό κλήρο. Η έκταση του γεωργικού κλήρου ορίστηκε στα 45 στρ.. Στο αγρόκτημα καταμετρήθηκαν 1574 στρ. μπασταινουχικών καλλιεργειών, που αντιστοιχούσε στο 55% των καλλιεργειών. Από τα 7000 στρ. ανεπίδεκτα καλλιέργειας (χειμαδιά μετά δασών), τα 3500 στρ. αποτέλεσαν συνεταιρικό κλήρο κοινής βοσκής και ζευγαρολειβαδίου. Όμως, σύμφωνα με τους νόμους 5136/1931 και 5919/1933, η ως άνω 108 Αραβαντινός, 1856, σ Βλ. κεφ. 1.2, σ Αρχείο ΔΟΑΚ-Τμ. Τοπογραφίας Εποικισμού & Αναδασμού, φάκελος Συνεταιρισμός Αποκατάστασης Ακτημόνων Καλλιεργητών 52

54 απόφαση αναπέμφθηκε στην Επιτροπή Απαλλοτριώσεων Παραμυθιάς (αρμόδια από της για το εν λόγω αγρόκτημα) προς επανεκδίκαση. Έτσι, ο οριστικός διαχωρισμός των εκτάσεων και η οριστική διανομή συντελείται με την απόφαση 219/1936. Σημαντικές αλλαγές που επήλθαν με την απόφαση αυτή είναι: α) η παραχώρηση 2952 στρ. βοσκοτόπων στον ΣΑΑΚ Ποταμιάς, από τα συνολικά 6452 στρ. (7000 στρ. στην προηγούμενη απόφαση) και η σύσταση δουλείας οδού προς αυτά, προκειμένου να εξυπηρετούνται οι κτηνοτρόφοι κάτοικοι της Ποταμιάς β) αναγνωρίζονται και προστίθενται στο αγρόκτημα Γλυκή 335 στρ. που βρίσκονταν εντός Ποταμιάς και που κατέχονταν μπασταινουχικώς από κατοίκους της Γλυκής γ) απαλλοτριώνονται 69 στρ. υπέρ Συνοικισμού, όπου παραχωρείται 1 στρ. στον εκάστοτε κληρούχο ως οικοπεδικός κλήρος. Σε περίπτωση που κάποιος κατέχει μεγαλύτερη έκταση δύναται να τη διατηρήσει με ανάλογη μείωση στον γεωργικό κλήρο δ) μειώνεται η διανεμηθείσα έκταση σε 2612 στρ. ε)ο γεωργικός κλήρος καθορίζεται στα 40 στρ.. Οι κάτοχοι μπασταινουχικών γαιών διατηρούν έως και 50 στρ., ενώ καθορίζεται ο κλήρος συντηρήσεως στα 20 στρ. και ο επαγγελματικός στα 5 στρ. ε)εξαιρούνται της απαλλοτρίωσης οι εκκλησίες μετά των περιβόλων τους, οι αυτοκαλλιεργούμενες μικροϊδιοκτησίες και οι κατοικίες των ιδιοκτητών (κούλιες) στ) καθορίζει το ποσό της αποζημίωσης (1/5 πηγαίνει στο Δημόσιο και τα 4/5 στους ιδιοκτήτες) ζ) καθορίζει εκ νέου τους κληρούχους (64 συμπεριλαμβανομένου του Σχολικού κλήρου και του κλήρου του Εφημέριου). Το έτος 1951 συντελείται αναδιανομή στο αγρόκτημα, κατά την οποία η συνολική έκταση του αγροκτήματος αποτυπώνεται σε 9983 στρ. (εικόνα 10). Η διανεμηθείσα έκταση περιλαμβάνει φυτείες, αγρούς και οικόπεδα και ανέρχεται σε 2417 στρ. που παραχωρούνται σε 67 κληρούχους με άνισο κλήρο. Ο μέσος όρος έκτασης κληροτεμαχίου (αγρού ή φυτείας) είναι 7,6 στρ.. Ο μέσος όρος έκτασης κλήρου φυτείας είναι 5 στρ., αγρού 30.8 στρ. και οικοπέδου 4.8 στρ. Από το σύνολο της έκτασης παραχωρούνται τα 6987 στρ., δηλαδή ποσοστό 70%, που περιλαμβάνουν τις κοινόχρηστες εκτάσεις της κοινότητας, τους κλήρους και τις μικροϊδιοκτησίες. Τα υπόλοιπα 2984 στρ. απαλλοτριώθηκαν υπέρ του ΣΑΑΚ Ποταμιάς, ενώ καταγράφονται και 12 στρ. οδών που ανήκουν στο Ελληνικό Δημόσιο. 53

55 Εικόνα 10: Όριο αγροκτήματος Γλυκής. Με μπλε γραμμή αποτυπώνεται το όριο του αγροκτήματος Γλυκής ενώ με πορτοκαλί το όριο του αγροκτήματος Ποταμιάς, σύμφωνα με τους χάρτες των διανομών. Το 1973 πραγματοποιείται επέκταση του Συνοικισμού Γλυκής ενώ το έτος 1980, συντελείται αναθεώρηση του συνοικισμού και του αγροκτήματος με βάση το Ν.Δ. 1189/ Στο αγρόκτημα έχουν εφαρμοστεί τρεις αναδασμοί, ο πρώτος το έτος 1977, με διανεμηθείσα καλλιεργήσιμη έκταση 1102 στρ. σε 79 κληρούχους, ο δεύτερος το 1983 με διανεμηθείσα καλλιεργήσιμη έκταση 294 στρ. σε 31 κληρούχους και ο τρίτος το 1986 με διανεμηθείσα καλλιεργήσιμη έκταση 717 στρ. σε 111 κληρούχους (εικόνα 11). Το 1981 εφαρμόστηκε εκούσιος αναδασμός σε έκταση 302 στρ. που περιλαμβάνεται στο αγρόκτημα Βαθύλακος της κοινότητας Γλυκής. Η διανομή του αγροκτήματος είχε οριστικοποιηθεί Εικόνα 11: Οι θέσεις των αναδασμών του αγροκτήματος Γλυκής με βάση τους χάρτες των αναδασμών. 112 Ν.Δ. 1189/ : «περί εκδόσεως οριστικών τίτλων κυριότητας των κατά τας διατάξεις της Αγροτικής Εποικιστικής Νομοθεσίας αποκατασταθέντων κληρούχων απάντων των αγροκτημάτων και Συνοικισμών» 54

56 το 1959 και συμπληρωθεί το Στο αυτό το τμήμα του αναδασμού αποκαθίστανται 42 γεωργοί σε καλλιεργήσιμη έκταση 254 στρ.. Ο μέσος όρος της παραχωρηθείσας έκτασης στους αναδασμούς είναι αντίστοιχα 14 στρ. (1977), 9.5 στρ. (1983), 6.5 στρ. (1986) και 6 στρ. (1981). Συμπερασματικά για το αγρόκτημα Γλυκής προκύπτει ότι κατά την οθωμανική περίοδο αποτέλεσε τόπο κατοικίας Χριστιανών καλλιεργητών και μόνο, τη γη των οποίων σφετερίστηκαν οι τοπικοί αγάδες. Η ύπαρξη μεγάλου ποσοστού μπασταινουχικών καλλιεργειών αποδεικνύει την μακροχρόνια και άρρηκτη σχέση των ντόπιων καλλιεργητών με τη γη τους. Το αγρόκτημα απαλλοτριώθηκε στο σύνολο της έκτασής του και με την οριστική διανομή αποκαταστάθηκαν πλήρως οι δικαιούχοι με γεωργικό και οικοπεδικό κλήρο, αποκτώντας τίτλους κυριότητας για τις ιδιοκτησίες τους. Έκτοτε, έχουν σημειωθεί σημαντικές μεταβολές. Χρονολογικά: η αναδιανομή του 1951, η επέκταση του συνοικισμού το 1973, ο αναδασμός του 1977, η αναθεώρηση το 1980, ο αναδασμός στο τμήμα Βαθύλακος το 1981, οι δύο αναδασμοί του 1983 και του 1986, ενώ το 1987 καθορίστηκε και το όριο του οικισμού 113. Αναλυτικότερα συμπεράσματα σε σχέση με το μέγεθος του κλήρου σε σύγκριση με τα υπόλοιπα αγροκτήματα αλλά και το σημερινό ιδιοκτησιακό καθεστώς παρατίθενται στο κεφάλαιο Σκάνδαλο Το Σκάνδαλο είναι ορεινή κοινότητα του Δήμου Σουλίου, χτισμένη σε υψόμετρο 90 μ., στο νοτιοδυτικό τμήμα του δήμου, στα όρια με τον Δήμο Ηγουμενίτσας. Ο παλαιότερος οικισμός του Σκανδάλου βρισκόταν σε υψόμετρο 160 μ., αλλά το 1973 μεταφέρθηκε σε νέα θέση. Τα αρχαιολογικά ευρήματα χρονολογούν την ύπαρξη ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή από την Μέση και Νεότερη Παλαιολιθική περίοδο 114. Στην ύστερη οθωμανική περίοδο περιλαμβανόταν στον καζά της Παραμυθιάς. Μετά το 1913 υπαγόταν στην υποδιοίκηση Παραμυθιάς. Ως κοινότητα αναγνωρίστηκε το και συμπεριέλαβε τους συνοικισμούς Στάνοβο και Λιογκάτι. Το 1927 ο συνοικισμός 113 ΦΕΚ 993/Δ/ Χρήστου, 2011, σ. 24. Μέση Π.Π. (± π.χ.) και Νεότερη Π.Π. (± π.χ.). 115 Β.Δ , ΦΕΚ 184/Α/

57 Λιογκάτι μετονομάστηκε σε «Αγορά» και το Στάνοβο σε «Μανδρότοπος» 116. Από το 1928 ως το 1997 υπαγόταν στην επαρχία Παραμυθιάς (επαρχία Σουλίου από το 1955 και μετά), ενώ με τον καποδιστριακό νόμο αποτέλεσε Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Αχέροντα. Σήμερα ανήκει στην Τοπική Κοινότητα Σκανδάλου της Δημοτικής Ενότητας Αχέροντα του Δ. Σουλίου, μαζί με την Αγορά και τον Μανδρότοπο (εικόνα 12). Αγορά Σκάνδαλο Μανδρότοπος Εικόνα 12: Τοπική Κοινότητα Σκανδάλου με τους οικισμούς Αγορά, Σκάνδαλο και Μανδρότοπο Στην περιφέρεια της κοινότητας, έκτασης περίπου στρ., κυριαρχούν οι βοσκότοποι σε ποσοστό 78%. Οι καλλιέργειες αντιστοιχούν στο 15% της έκτασης, καλύπτοντας 4200 στρ., ενώ έχουν καταγραφεί και 100 στρ. που καλύπτονται από δάση, που αποτελούν ποσοστό μόλις 0.36% και δεν περιλαμβάνονται στο διάγραμμα 5. Διάγραμμα 5:Χρήσεις γης 1991 για την Τ.Κ. Σκανδάλου 116 Δ , ΦΕΚ 179/Α/

58 Το Σκάνδαλο, ο Μανδρότοπος και η Αγορά αποτελούν τρία αυτοτελή αγροκτήματα, από τα οποία στη συνέχεια μελετάται μόνο το αγρόκτημα Σκανδάλου. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το αγρόκτημα Μανδρότοπου έχει έκταση 2853 στρ., εκ των οποίων 1156 στρ. είναι καλλιεργήσιμα και τα υπόλοιπα 1439 στρ. αφορούν χερσολείβαδα, ενώ 238 στρ. αποτελούν το συνοικισμό. Τα στοιχεία αυτά προέρχονται από την οριστική διανομή του Το αγρόκτημα Αγοράς έχει έκταση 7654 στρ., από τα οποία 4900στρ. καλύπτονται από ορεινούς βοσκότοπους, 1644 στρ. από καλλιεργήσιμες εκτάσεις και 266 στρ. από το συνοικισμό. Το 1996 εφαρμόστηκε ο υποχρεωτικός αναδασμός Σκανδάλου Αγοράς σε έκταση 3429 στρ. (εικόνα 13). Στο αγρόκτημα Σκανδάλου περιλαμβάνεται μεγάλο τμήμα της χαμηλής οροσειράς (υψ. 750 μ.) που διαχωρίζει τον κάμπο του Μαργαριτίου από της Παραμυθιάς. Πάνω από στρ. ορεινών βοσκοτόπων και χερσολειβαδίων καλύπτουν το τμήμα αυτό (εικόνα 14). Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις περιορίζονται στην πεδινή έκταση του Σκανδάλου, την οποία διασχίζει ο ποταμός Κωκυτός. Ο συνοικισμός βρίσκεται πλέον στον χαμηλότερο λόφο πάνω από την πεδιάδα, τον οποίο οριοθετεί περιμετρικά ο ποταμός κατά τη κατάντη ροή του. Κατά το 19 ο αιώνα, το Σκάνδαλο αποτελούσε πολύ μικρό ορεινό οικισμό, σε υψηλότερη υψομετρικά θέση. Ο Αραβαντινός Αγρόκτημα Σκανδάλου Διανομή 1940 Αναδασμός Σκανδάλου- Αγοράς 1996 Αγρόκτημα Μανδρότοπου Διανομή 1930 Αγρόκτημα Αγοράς Διανομή 1930 Εικόνα 13: Όρια των αγροκτημάτων Σκανδάλου, Αγοράς και Μανδρότοπου με βάση τους τοπογραφικούς χάρτες των διανομών. απαριθμεί στο Σκάνδαλο 9 χριστιανικά Εικόνα 14: Τα βουνά του Σκανδάλου πίσω από το Γαρδίκι. 57

59 σπίτια, ενώ η στατιστική του 1895 καταγράφει 6 σπίτια και 38 κατοίκους. Από το 1913 και μετά, ο αριθμός των κατοίκων αυξήθηκε σταδιακά, ώστε σήμερα να αριθμεί 234 κατοίκους. Η μεγαλύτερη αύξηση σημειώθηκε μεταξύ των ετών 1940 και Από το 1961 και μετά παρουσιάζει συνεχείς αυξομειώσεις, όπως αυτές απεικονίζονται στο επόμενο διάγραμμα (διάγραμμα 6). Διάγραμμα 6: Πληθυσμός του οικισμού Σκανδάλου Ιδιοκτησιακά το Σκάνδαλο στην ύστερη οθωμανική περίοδο αποτελούσε αδιαμφισβήτητα ιδιόκτητο τσιφλίκι. Ο χαρακτηρισμός αυτός επιβεβαιώνεται τόσο στον πίνακα του Αραβαντινού όσο και στο Σαλναμέ του Το αγρόκτημα απαλλοτριώθηκε αρχικά με την υπ αριθ. 54/1929 απόφαση της Επιτροπής Απαλλοτριώσεων Παραμυθιάς και επανεκδικάστηκε με την υπ αριθ. 210/1936. Η αρχική απόφαση δεν βρέθηκε συνεπώς δεν είναι γνωστά τα στοιχεία εκτάσεων και οι αντίστοιχοι διαχωρισμοί του αγροκτήματος. Από την απόφαση της επανεκδίκασης προκύπτει ότι ιδιοκτήτες ήταν οκτώ μουσουλμάνοι 118, οι αιτήσεις των οποίων για εξαίρεση της απαλλοτρίωσης των ιδιοκτησιών τους ως αυτοκαλλιεργούμενες μικροϊδιοκτησίες απορρίφθηκαν καθώς ούτε μικρές ιδιοκτησίες ήταν ούτε και τις καλλιεργούσαν οι ίδιοι. Ο γεωργικός κλήρος καθορίστηκε στα 50 στρ. εκ των οποίων 1στρ. παραχωρούταν στον συνοικισμό ως οικόπεδο και τα υπόλοιπα ως αγροί. Εάν εντός του συνοικισμού κατέχονταν έκταση μεγαλύτερη του ενός στρέμματος και ο δικαιούχος επιθυμούσε να τη διατηρήσει, επερχόταν αντίστοιχη μείωση στο γεωργικό κλήρο. Οι κάτοχοι ελαιόδεντρων 117 Αραβαντινός, 1856 και Κοκολάκης, Αρχείο ΔΟΑΚ-Τμ. Τοπογραφίας Εποικισμού & Αναδασμού, φάκελος

60 (καταγράφηκαν 216 ελαιόδεντρα στο αγρόκτημα) μπορούσαν να διατηρήσουν την περιουσία τους, λαμβάνοντας μειωμένο κλήρο με αναλογία μείον ένα στρέμμα ανά έξι ελαιόδεντρα. Ο κλήρος συντηρήσεως ορίστηκε στα 20 στρ. και επιπλέον 1 στρ. ως οικόπεδο (άρθ. 32 του Α.Ν.), ο επαγγελματικός στα 5 στρ. συν 1 στρ. οικόπεδο (άρθ. 33 του Α.Ν.) ενώ ο Σχολικός κλήρος και ο κλήρος υπέρ του εκάστοτε Εφημέριου σε πλήρη γεωργικό με επιπλέον 1 στρ. στο συνοικισμό (άρθ. 34 και 31 αντίστοιχα του Α.Ν.). Λόγω της ανεπάρκειας καλλιεργήσιμης γης εντός του αγροκτήματος, οι κάτοικοι όμορων αγροκτημάτων που κατείχαν καλλιέργειες στο αγρόκτημα μπορούσαν να τις διατηρήσουν μόνο εφόσον δεν ήταν δυνατή η πλήρης αποκατάστασή τους στα αγροκτήματα στα οποία ανήκαν, ακόμα και αν οι καλλιεργούμενες αυτές εκτάσεις κατέχονταν μπασταινουχικώς (αρθ. 120 παρ. 4). Αντίστοιχα, οι κάτοικοι Σκανδάλου που διατηρούσαν καλλιέργειες στα όμορα αγροκτήματα Γαρδικίου και Μανδρότοπου, λάμβαναν μόνο συμπληρωματικό κλήρο και συνέχιζαν να διατηρούν τα «εξωχώραφα». Στο αγρόκτημα Σκανδάλου υπήρχαν ως επί το πλείστων αγροί που καλλιεργούνταν μπασταινουχικώς, ορισμένοι δε και επί μορτή. Όπως έχει προαναφερθεί, κατά την διανομή παραχωρούνταν ως κλήρος στους μπασταινούχους το τμήμα το οποίο κατείχαν. Εξαιτίας όμως της έντονης κατάτμησης των αγρών σε πολύ μικρά τμήματα, ορίστηκε η συγκέντρωση και η ένωση αυτών συμφώνως προς το άρθ. 121 παρ. 3 και η μετέπειτα διανομή τους κατά τις διατάξεις του άρθ. 90 του Α.Ν., δίνοντας προτεραιότητα στους μπασταινούχους να επιλέξουν έως και τρία τεμάχια εξ αυτών ως κλήρο (πλην του οικοπέδου). Ως αποκαθιστάμενοι καθορίστηκαν 31 κάτοικοι Σκανδάλου και 4 περίοικοι. Η οριστική διανομή του αποτυπώνει συνολική έκταση αγροκτήματος στρ. (εικόνα 15), καθώς από την αρχική έκταση στρ. αφαιρέθηκαν 4150 στρ. που προσαρτήθηκαν στα όμορα αγροκτήματα Ζερβοχωρίου και Καρβουναρίου κατά των καθορισμό των ορίων των αγροκτημάτων. Από το σύνολο της έκτασης μόλις τα 1246 στρ. αφορούν καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Αριθμούνται 22 κληρούχοι γεωργοί, οι οποίοι λαμβάνουν άνισο κλήρο, μέσου όρου περίπου 46 στρ.. Παραχωρήθηκαν συνολικά, μαζί με τις κοινόχρηστες εκτάσεις, 5500 στρ., ποσοστό δηλαδή μόλις 39%. Εξαιρέθηκαν της απαλλοτρίωσης περίπου 8500 στρ. χερσολειβαδίων. 59

61 Με την υπ αριθ. 11/1954 της Ε.Α.Θ. 119 αναγνωρίζονται και καταλαμβάνονται σύμφωνα με το άρθ. 7 παρ. 1 εδ.2 του Ν.Δ. 2536/ περίπου 8200 στρ. εγκαταλελειμμένης μουσουλμανικής περιουσίας, τα οποία αφορούν και όμορα αγροκτήματα (Γαρδικίου, Μανδρότοπου, Ζερβοχωρίου). Εντούτοις, τα 4767 στρ. ορεινής βοσκής αποτυπώνονται στη θέση Κόπρα (λιβάδι στο Σκάνδαλο). Με την συμπληρωματική διανομή του 1958 προστίθενται στο αγρόκτημα μόλις 27 στρέμματα εγκαταλελειμμένης Μουσουλμανικής περιουσίας, εκ των οποίων τα 12 στρ. διανέμονται σε δύο κληρούχους, ενώ τα υπόλοιπα διαχειρίζεται η Υ.Δ.Α.Μ.Κ Το 1962, με απόφαση της Ε.Α.Θ. (αρ.απ. 219/1962) παραχωρούνται 45 στρ. στη θέση «Άγιος Νικόλαος» του λειβαδίου Κόπρα Λίππα, προς ανέγερση συνοικισμού των αποκατασταθέντων κτηνοτρόφων. Το 1963 γίνεται συμπληρωματική διανομή, με τον διαχωρισμό των εκτάσεων του λειβαδίου «Λάκκα-Μπέη». Από τα 3046 στρ. της έκτασης τα 1450 στρ. περιέρχονται στο δημόσιο προς κτηνοτροφική αποκατάσταση 8 δικαιούχων, ενώ τα 1596 στρ. παραμένουν υπέρ ιδιοκτητών, εκ των οποίων 1354 στρ. ανήκουν στην οικογένεια Ρίγγα 122. Το 1973 γίνεται η διανομή του Συνοικισμού στη νέα θέση, με συνολική έκταση 164 στρ. και 85 δικαιούχους και επεκτείνεται το ίδιο έτος με συμπληρωματική διανομή Συνοικισμού κατά 54 στρ. με 30 δικαιούχους. Ο μέσος όρος έκτασης οικοπέδου ανέρχεται σε 1 στρ. Το 1978 γίνεται διανομή στη θέση Λειβάδι Κόπρα Λίππα (με βάση την απόφαση 11/1954) κατά την οποία γίνεται διαχωρισμός του Λειβαδίου όπου το Ελληνικό Δημόσιο λαμβάνει 3205 στρ. ενώ υπέρ ιδιοκτητών απομένουν 1562 στρ. (σύνολο 4767 στρ.). Το 1996 εφαρμόζεται υποχρεωτικός αναδασμός στο πεδινό τμήμα εμβαδού 3429 στρ., με συνολικά 2998 στρ. καλλιεργήσιμων εκτάσεων που διανεμήθηκαν σε 207 κληρούχους. Ο αναδασμός έγινε με άνισο κλήρο, όμως ο μέσος όρος έκτασης υπολογίζεται περίπου στα 14.5 στρ (εικόνα 15). 119 Επιτροπή Απαλλοτριώσεων Θεσπρωτίας 120 ΦΕΚ 225/Α/ Υπηρεσία Διαχειρίσεως Ανταλλαξίμων Μουσουλμανικών Κτημάτων (ΦΕΚ 423/Α/1939) 122 Βλέπε σελ

62 1996 Εικόνα 15: Όριο διανομής του αγροκτήματος Σκανδάλου (μπλε γραμμή) και θέση υποχρεωτικού αναδασμού του 1996 (μαύρη γραμμή). Με βάση τα παραπάνω, ο μικρός ορεινός χριστιανικός οικισμός του Σκανδάλου υπήρξε τσιφλίκι μουσουλμάνων ιδιοκτητών, για την απαλλοτρίωση του οποίου χρειάστηκαν αρκετά χρόνια καθώς το μεγαλύτερο τμήμα του δεν απαλλοτριώθηκε από τις αρχικές αποφάσεις απαλλοτριώσεων. Εκδόθηκαν στη συνέχεια αποφάσεις κατάληψης εγκαταλελειμμένης μουσουλμανικής περιουσίας, η μεγαλύτερη έκταση της οποίας αποδόθηκε στο Ελληνικό Δημόσιο. Το αγρόκτημα στερούταν αγροτικής καλλιεργήσιμης γης, εντούτοις το μέγεθος του κλήρου είναι μεγαλύτερο σε σχέση με άλλα ορεινά αγροκτήματα, καθώς ο αριθμός των δικαιούχων παρέμενε χαμηλός, ιδιαίτερα κατά την οριστική διανομή του Με τη μεταφορά του συνοικισμού στη νέα θέση το 1973 και τον αναδασμό στην πεδιάδα το 1996 διαμορφώθηκε το ιδιοκτησιακό καθεστώς που ισχύει έως και σήμερα. Η συσχέτιση των στοιχείων αυτών με τα σημερινά δεδομένα όπως προέκυψαν από την στατιστική έρευνα παρουσιάζονται στο κεφάλαιο 6. Επιπλέον, το 1997 καθορίστηκε το όριο του οικισμού Ζερβοχώρι Το Ζερβοχώρι, ημιορεινή κοινότητα του Δήμου Σουλίου χτισμένη σε υψόμετρο 200 μ. περίπου, εκτείνεται από τους πρόποδες των όρων της Παραμυθιάς έως και την οροσειρά Πέσιμο, καταλαμβάνοντας ενδιάμεσα σημαντικό τμήμα της πεδιάδας του Κωκυτού. 123 ΦΕΚ 422/Δ/

63 Ευρήματα ανθρώπινης παρουσίας στον κάμπο του Ζερβοχωρίου χρονολογούνται από την Ρωμαϊκή εποχή. Στην ύστερη Οθωμανική κυριαρχία περιλαμβάνεται στον καζά της Εικόνα 16: Η πεδιάδα μπροστά στο Ζερβοχώρι και το Καμίνι. Παραμυθιάς με το όνομα Δραγουμή. Ως κοινότητα Δραγουμής αναγνωρίζεται το , στην οποία προσαρτάται και ο συνοικισμός Καμίνι. Το 1929 μετονομάζεται σε κοινότητα Ζερβοχωρίου 125 ενώ με την απογραφή του 1940 προστίθεται σε αυτήν και ο συνοικισμός Ασφάκα. 126 Από το 1913 ως το 1927 ανήκει στην υποδιοίκηση της Παραμυθιάς, από το 1928 ως το 1955 στην επαρχία Παραμυθιάς και κατόπιν στην επαρχία Σουλίου, ενώ από το 1997 έως το 2011 αποτελούσε Δημοτικό Διαμέρισμα του Δ. Παραμυθιάς. Σήμερα ανήκει στην ομώνυμη Τοπική Κοινότητα της Δημοτικής Ενότητας Παραμυθιάς, όπου περιλαμβάνονται το Ζερβοχώρι, το Καμίνι και η Ασφάκα (εικόνα 17). Εικόνα 17: Θέση και γεωγραφική έκταση της Τ.Κ. Ζερβοχωρίου. 124 Β.Δ , ΦΕΚ 184/Α/ Δ , ΦΕΚ 431/Α/ ΦΕΚ /

64 Στο σύνολο της έκτασης της κοινότητας, εμβαδού στρ. κυριαρχούν οι βοσκότοποι με ποσοστό 57% (47% οι κοινοτικοί και 10% οι ιδιωτικοί) που καλύπτουν στρ. και οι καλλιέργειες με ποσοστό 29% που καλύπτουν 5700 στρ. (διάγραμμα 7). Οι οικισμοί καταλαμβάνουν έκταση 1300 στρ. και τα ύδατα 500 στρ.. Στην κοινότητα αποτυπώνονται και 100 στρ. δασικού χαρακτήρα, που αποτελούν μόλις το 0.5 % της συνολικής έκτασης. Διάγραμμα 7: Χρήσεις γης 1991 για την κοινότητα Ζερβοχωρίου Από τη γεωμορφολογία του εδάφους και τις χρήσεις γης συνεπάγεται ότι η κοινότητα Ζερβοχωρίου διαθέτει επαρκείς και αξιοποιήσιμες γεωργοκτηνοτροφικά εκτάσεις. Έτσι, η συγκέντρωση του πληθυσμού στην περιοχή είναι έντονη ήδη από τον 19 ο αιώνα. Σε αντίθεση με τους δύο προηγούμενους οικισμούς, τη Γλυκή και το Σκάνδαλο, στο Ζερβοχώρι οι χριστιανικές οικογένειες αποτελούν τη μειοψηφία, ενώ το μουσουλμανικό στοιχείο υπερτερεί. Τα πληθυσμιακά στοιχεία για τον οικισμό του Ζερβοχωρίου κατά την ύστερη οθωμανική περίοδο απεικονίζονται στον επόμενο πίνακα. Ο Αραβαντινός το 1856 αποτυπώνει και τον πληθυσμό του Καμινίου σε 30 μουσουλμανικά σπίτια. Δραγουμή Αραβαντινός σπίτια Αραβαντινός Μουσουλμανικά 30 Χριστιανικά σπίτια Κοκίδης Μουσουλμάνοι 250 Χριστιανοί Σαλναμέ σπίτια 635 κάτοικοι Πίνακας 2: Αριθμός κατοίκων ή σπιτιών του Ζερβοχωρίου στη διάρκεια του 19ου αιώνα. Διαχωρισμός με βάση το θρήσκευμα το 1856 και το

65 Το Ζερβοχώρι, το Καμίνι και η Ασφάκα αποτελούν ενιαίο αγρόκτημα διανομής και για το λόγο αυτό μελετώνται συνολικά. Πριν την ανάλυση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος που σχετίζεται και με τη σύνθεση του πληθυσμού, παρατίθεται το επόμενο διάγραμμα που απεικονίζει τον πληθυσμό των τριών οικισμών αλλά και το συνολικό πληθυσμό της κοινότητας από το 1913 έως σήμερα (διάγραμμα 8). Από το διάγραμμα προκύπτει αφενός η διατήρηση μεγάλου αριθμού κατοίκων στο σύνολο της κοινότητας καθ όλη τη διάρκεια και του 20 ου αιώνα και αφετέρου η σταδιακή μείωση του πληθυσμού που κατοικεί στο Ζερβοχώρι με ανάλογη αύξηση των κατοίκων του Καμινίου. Η Ασφάκα, που αναγνωρίστηκε ως οικισμός το 1940 με 39 κατοίκους, σήμερα αριθμεί μόλις 10 κατοίκους. Διάγραμμα 8: Πληθυσμιακές μεταβολές στην κοινότητα Ζερβοχωρίου από το 1913 έως το 2011 Σύμφωνα με τις πηγές του 19 ου αιώνα, το Ζερβοχώρι και το Καμίνι χαρακτηρίζονται ελευθεροχώρια 127. Ιδιοκτησιακά αυτό συνεπάγεται ότι οι κάτοικοι ήτανε κάτοχοι μουλκίων 128 αλλά και αγροτικών ιδιοκτησιών, που δεν είχαν την υποχρέωση καταβολής του γεώμορου σε άλλον γαιοκτήμονα και ότι πιθανότατα ορισμένοι διατηρούσαν τον τίτλο κυριότητας του τουρκικού κράτους (ταπί) και το δικαίωμα διηνεκούς εξουσίασης (τεσσαρούφ), ανάλογα με το είδος της γης που κατείχαν. Η υπεροχή του μουσουλμανικού 127 Αραβαντινός, 1856 και Κοκολάκης, Βλ. κεφ. 1, σ

66 στοιχείου στην περιοχή σχετίζεται άμεσα με το ελεύθερο ιδιοκτησιακό καθεστώς των οικισμών. Όπως όμως προκύπτει από την απόφαση απαλλοτρίωσης του αγροκτήματος, ο χαρακτήρας αυτός δεν ίσχυε σε μεγάλο βαθμό ή σταδιακά εξελίχθηκε σε χαρακτήρα τσιφλικιού καθώς το μουσουλμανικό στοιχείο επιβαλλόταν επάνω στο χριστιανικό μετατρέποντάς τους τελευταίους σε κολλήγους. Εντούτοις, ο μεγάλος αριθμός των ιδιοκτητών που αριθμούνται στην απόφαση οδηγεί στο συμπέρασμα ότι σίγουρα τα μεγέθη των τσιφλικιών εφόσον υφίσταντο ήταν πολύ περιορισμένης έκτασης. Αναλυτικότερα, η απαλλοτρίωση του αγροκτήματος κηρύσσεται με απόφαση του Υπουργού Γεωργίας το έτος Κατά την εκδίκαση της απαλλοτρίωσης του αγροκτήματος, η οποία συντελέστηκε με την υπ αριθ. 14/1928 απόφαση 129, εξετάζεται η μορφή του αγροκτήματος και αποφασίζεται η αντιμετώπιση του ως «τσιφλίκι» και η περαιτέρω απαλλοτρίωσή του κατά τις αντίστοιχες διατάξεις. Οι σημαντικότεροι λόγοι που οδήγησαν στην απόφαση αυτή ήταν ότι, από την εξέταση των προσκομιζόμενων στοιχείων και μαρτύρων προέκυπτε αφενός ότι σε αποσπάσματα του τουρκικού κτηματολογίου το Ζερβοχώρι καταγραφόταν ως τσιφλίκι και αφετέρου ότι στο αγρόκτημα υπήρχε πλήθος καλλιεργητών της κατηγορίας των μπασταινούχων και των κολλήγων. Ως ιδιοκτήτες εμφανίζονται περίπου 55 Μουσουλμάνοι και οι κληρονόμοι αυτών, καθώς και 4 Ιερά Τεμένη (Δραγουμής, Κοτσατίου, Καρβουναρίου, Ασφάκας) και 3 Εκκλησίες της περιοχής (Αγ. Δημήτριος, Αγ. Παρασκευή, Αγ. Νικόλαος). Κατόπιν αυτοψίας καθορίστηκαν τα αμφισβητούμενα όρια με το όμορο αγρόκτημα Βοϊνίκου (σήμερα Προδρόμι) και η συνολική έκταση του αγροκτήματος υπολογίστηκε σε στρ.. Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις με το σύστημα της μπασταίνης και επί μορτή 130 ανερχόταν σε 3242 καλλιεργούμενα στρέμματα και 196 καλλιεργήσιμα. Η απόφαση όμως δεν διαχωρίζει τις εκτάσεις που αντιστοιχούν στις δύο διαφορετικές σχέσεις. Ο πίνακας που ακολουθεί αποτυπώνει τον διαχωρισμό των εκτάσεων του αγροκτήματος σύμφωνα με την απόφαση απαλλοτρίωσης. 129 Αρχείο ΔΟΑΚ-Τμ. Τοπογραφίας Εποικισμού & Αναδασμού, φάκελος Κολληγική σχέση. 65

67 Είδος έκτασης Στρέμματα Καλλιεργούμενοι αγροί 7227 Καλλιεργήσιμοι χερσότοποι 1429 Καλλιεργήσιμες βοσκήσιμες εκτάσεις 2139 Βοσκήσιμες ορεινές εκτάσεις 8300 Συνοικισμοί 791 Καλλιεργούμενες εκτάσεις Εκκλησιών 69 Χέρσες εκτάσεις Εκκλησιών 100 Σύνολο: Πίνακας 3: Διαχωρισμός των εκτάσεων του αγροκτήματος Ζερβοχωρίου. Απαλλοτριώθηκαν συνολικά στρ., ποσοστό δηλαδή επί της συνολικής έκτασης του αγροκτήματος 68,9%. Το σημαντικό ποσοστό της έκτασης που δεν απαλλοτριώθηκε αφορά κυρίως ιδιοκτησίες και μάλιστα αυτοκαλλιεργούμενες μικροϊδιοκτησίες, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι κατά ένα μεγάλο μέρος το χωριό δεν αποτελούσε τσιφλίκι. Ο παρακάτω πίνακας αποτυπώνει τον τρόπο διάθεσης των εκτάσεων. Στρέμματα Κλήροι/ Ιδιοκτησίες Από Εξαιρούμενα απαλλοτρίωσης απαλλοτρίωση (ιδιοκτησίες) Υπέρ κληρούχων Συνεταιρικός κλήρος 8935 Υπέρ ιδιοκτητών 3183 Υπέρ μη αποκαθιστάμενων 1300 Υπέρ περιοίκων (Ξηρολόφου) 200 Σύνολο: Σύνολο: 6231 Σύνολο: Πίνακας 4: Διάθεση των εκτάσεων του αγροκτήματος Ζερβοχωρίου. Στο Συνεταιρικό κλήρο περιλαμβάνονται και 150 στρ. υπέρ Συνοικισμού Χριστιανών, 50 στρ. υπέρ Συνοικισμού Μουσουλμάνων και 25 στρ. υπέρ Συνοικισμού Προσφύγων. 66

68 Ο κλήρος καθορίζεται στα 60 στρ. και αποκαθίστανται 71 γεωργοί (61 κάτοικοι και 10 πρόσφυγες) με διανεμηθείσα έκταση 3594 στρ., ενώ αποκαθίστανται και 39 Μουσουλμάνοι καλλιεργητές με διανεμηθείσα έκταση 1035 στρ.. Συστήνεται δουλεία βοσκής επί έκτασης εμβαδού 300 στρ. υπέρ των κατοίκων Ξηρολόφου και λατομείου υπέρ κατοίκων Ξηρολόφου και Προδρομίου. Η απόφαση ορίζει τους κλήρους υπέρ ιδιοκτητών σε 420 στρ. (300 στρ. και επιπλέον δύο Γεωργικούς κλήρους) σύμφωνα με το άρθ. 3 εδ. γ του Α.Ν. και το άρθ. 119 εδ. ε του Συντάγματος 131 και καθορίζει το ποσό της αποζημίωσης. Κατά την επανεκδίκαση του αγροκτήματος (απόφαση 209/1936), ο κλήρος μειώνεται στα 50 στρ. και διανέμονται 2955 στρ. σε 70 κληρούχους. Τα επόμενα έτη εκδίδονται αποφάσεις αναγνώρισης και κατάληψης εγκαταλελειμμένης Μουσουλμανικής περιουσίας (4/1951, 36/1955, 5/1956, κα) με αποτέλεσμα την αναδιανομή του αγροκτήματος και Συνοικισμού το 1958, σε έκταση στρ.. Αποκαθίστανται 67 γεωργοί με κλήρο 50 στρ., ενώ ορίζονται 5 κλήροι συντηρήσεως των 20 στρ., Σχολικός κλήρος 88 στρ. και κλήρος Εφημέριου 48 στρ. Η διανεμηθείσα έκταση είναι 2826 στρ. και περιλαμβάνει οικόπεδα, αγρούς και ελαιώνες ενώ οι ιδιοκτησίες (μη διανεμηθείσες εκτάσεις) αποτελούν τα 3674 στρ. Ο μέσος όρος έκτασης οικοπεδικού κλήρου είναι 2.2 στρ. Ακολουθούν 3 συμπληρωματικές διανομές αγροκτήματος και Συνοικισμού το 1965, 1973 και 1974 και επιπλέον μία του Συνοικισμού το 2004 Καμίνι Εικόνα 18: Αγρόκτημα Ζερβοχωρίου. Με μπλε χρώμα απεικονίζεται η έκταση που περιλαμβάνει το αγρόκτημα σύμφωνα με τους χάρτες της διανομής, ενώ με μαύρο η έκταση στην οποία εφαρμόστηκε αναδασμός το Το 1980 γίνεται αναθεώρηση του αγροκτήματος σε τμήμα έκτασης 6272 στρ., που περιλαμβάνει 119 στρ. ελαιώνων 102 δικαιούχων με μέσο όρο έκτασης ελαιώνα 1,2 στρ.. Το 2004 εφαρμόζεται αναδασμός σε συνολική έκταση 7232 στρ. με 481 δικαιούχους 131 ΦΕΚ 107/Α/

69 (εικόνα 18). Ο μέσος όρος έκτασης που αναλογεί σε κάθε δικαιούχο ανέρχεται στα 12,4 στρ., ενώ του γεωτεμαχίου αναδασμού στα 8.8 στρ.. Συνοψίζοντας για το Ζερβοχώρι, προκύπτει ότι το ιδιοκτησιακό καθεστώς έφερε το χαρακτήρα του ελευθεροχωρίου, εντός του οποίου αναπτύχθηκαν και σχέσεις που επικρατούσαν σε τσιφλίκια (μπασταινουχικές και κολληγικές). Οι ιδιοκτησίες που εξαιρέθηκαν της απαλλοτρίωσης ανέρχονται σε ποσοστό 31,1 % και περιλάμβαναν μικροϊδιοκτησίες τόσο χριστιανών όσο και μουσουλμάνων. Το ποσοστό των καλλιεργούμενων και καλλιεργήσιμων εκτάσεων που καλλιεργούταν με το σύστημα της μπασταίνης ή επί μορτή άγγιζε το 39,7% επί των συνολικών καλλιεργούμενων εκτάσεων. Η αρχική απαλλοτρίωση του κτήματος έγινε σύμφωνα με τις διατάξεις απαλλοτρίωσης των τσιφλικιών. Σημαντικό τμήμα παρέμεινε αρχικά σε μουσουλμάνους ιδιοκτήτες και καταλήφθηκε μετέπειτα από το Ελληνικό δημόσιο, κατά τη δεκαετία , το οποίο και διανεμήθηκε στη συνέχεια με συμπληρωματικές διανομές. Τα όρια των τριών οικισμών καθορίστηκαν το έτος Ο αναδασμός του 2004 συνέβαλλε στη βέλτιστη αξιοποίηση της γεωργικής γης του αγροκτήματος, παρέχοντας ταυτόχρονα τίτλους κυριότητας στους νέους δικαιούχους. Πρόκειται για το μεγαλύτερο σε έκταση αναδασμό ανάμεσα στα εξεταζόμενα αγροκτήματα. 4.4 Καρβουνάρι Το Καρβουνάρι είναι ορεινή κοινότητα του Δήμου Σουλίου, η περιφέρεια της οποίας καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της χαμηλής οροσειράς Πέσιμο και μικρό τμήμα της πεδιάδας του Κωκυτού. Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 140 μ. περίπου, σε πεδινό τμήμα που σχηματίζεται ενδιάμεσα από τους όγκους της οροσειράς (εικόνα 19). Στη θέση αυτή χρονολογείται αξιόλογη παρουσία του προϊστορικού ανθρώπου από τη Μέση και Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδο 133. Κατά τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου αποτέλεσε χωριό του καζά της Παραμυθιάς, ήδη από τον 16 ο αιώνα. Το 1913 υπάγεται στην υποδιοίκηση 132 ΦΕΚ 796/Δ/ Χρήστου, 2011, σ

70 Παραμυθιάς και το 1919 αναγνωρίζεται η «κοινότης Καρβουνάρι» 134. Όμως το 1924, η κοινότητα Καρβουναρίου καταργείται και ο συνοικισμός Καρβουνάρι ενσωματώνεται Εικόνα 19: Καρβουνάρι. Στο βάθος διαφαίνεται η πόλη της Παραμυθιάς και η κορυφή του όρους Χιονίστρα. στην κοινότητα Δράγανης 135, ως και το 1928 και την ανασύσταση της επαρχίας Παραμυθιάς. 136 Το 1953 προσαρτήθηκε στην κοινότητα Καρβουναρίου ο συνοικισμός Κυρά Παναγιά 137, αφού αποσπάστηκε από την κοινότητα Ξηρολόφου, στην οποία περιλαμβανόταν από το Αργότερα, οι δύο οικισμοί αποτέλεσαν κοινότητα της επαρχίας Σουλίου ( ) και Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Παραμυθιάς ( ). Σήμερα οι οικισμοί Καρβουνάρι και Κυρά-Παναγιά αποτελούν την Τ. Κ. Καρβουναρίου της Δ.Ε. Παραμυθιάς, που βρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα του δήμου, όπου δυτικά συνορεύει με το Δήμο Ηγουμενίτσας (εικόνα 20). Εικόνα 20: Θέση και γεωγραφική έκταση της Τ.Κ. Καρβουναρίου 134 Β.Δ , ΦΕΚ 184/Α/ Β.Δ , ΦΕΚ 25/Α/ Ν. 3682, , ΦΕΚ 260/Α/ Β.Δ , ΦΕΚ 350/Α/

71 Το έδαφος της κοινότητας καλύπτεται βασικά από βοσκότοπους που αντιστοιχούν σε ποσοστό 88% επί της συνολικής της έκτασης και αποτυπώνονται σε στρ.. Οι καλλιέργειες που εντοπίζονται κυρίως στο πεδινό τμήμα καταλαμβάνουν έκταση εμβαδού 3200 στρ.. Στο διάγραμμα που ακολουθεί απεικονίζονται οι χρήσεις γης 1991 σύμφωνα με την ΕΛ.ΣΤΑΤ. με τα αντίστοιχα ποσοστά που εμφανίζουν επί της συνολικής έκτασης της κοινότητας που ανέρχεται σε στρ.. Η μορφολογία του εδάφους που παρουσιάζει η κοινότητα προσφέρεται κατεξοχήν για κτηνοτροφική δραστηριότητα, ενώ οι πεδινές εκτάσεις υποστηρίζουν και την ανάπτυξη γεωργικής καλλιέργειας. Διάγραμμα 9:Χρήσεις γης 1991 για την Τ.Κ. Καρβουναρίου Το Καρβουνάρι κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας υπήρξε καθαρά μουσουλμανικό χωριό και δη πολυπληθές. Οι πηγές της εποχής δεν καταγράφουν κανένα χριστιανό κάτοικο στο εν λόγω χωριό, ενώ εμφανίζει το μεγαλύτερο αριθμό κατοίκων σε σχέση με τα υπόλοιπα εξεταζόμενα χωριά, που το 1895 ξεπερνάει τους 1000 κατοίκους. Στον πίνακα 5 δίνονται τα πληθυσμιακά δεδομένα του χωριού όπως προκύπτουν από τις σύγχρονες με την εποχή πηγές. 70

72 Αραβαντινός Κοκίδης Καρβουνάρι 150 Μουσουλμανικά σπίτια 650 Μουσουλμάνοι Πίνακας 5: Κάτοικοι στο Καρβουνάρι τον 19ο αιώνα. Σαλναμέ σπίτια 1060 κάτοικοι Η άνοδος του πληθυσμού συνεχίστηκε ως και το Έκτοτε και μέχρι το 1928 ο πληθυσμός μειώθηκε κάτω από το μισό, φτάνοντας τους 548 κατοίκους. Στο διάστημα αυτό φαίνεται να αποχώρησαν οι περισσότεροι μουσουλμάνοι κάτοικοι. Το 1940, από τους 525 κατοίκους οι 297 είναι μουσουλμάνοι 138. Από τότε ο πληθυσμός του Καρβουναρίου δεν παρουσιάζει έντονες μεταβολές και μέχρι σήμερα διατηρεί σημαντικό αριθμό κατοίκων (διάγραμμα 10). Διάγραμμα 10: Πληθυσμός Καρβουναρίου από το 1913 έως σήμερα. Σημειώνεται και ο αριθμός των κατοίκων του συνοικισμού «Κυρά Παναγιά». Ιδιοκτησιακά το Καρβουνάρι υπήρξε ένα από τα πέντε ελευθεροχώρια του καζά Παραμυθιάς 139, γεγονός που σχετίζεται άμεσα με τον πληθυσμό του, δηλαδή με το ότι αποτελούσε καθαρά μουσουλμανικό χωριό. Αντίθετα από το Ζερβοχώρι και το Καμίνι, που ήταν επίσης ελευθεροχώρια, στο Καρβουνάρι δεν εφαρμόστηκαν οι διατάξεις περί Αραβαντινός 1856, σ. 351 και Κοκολάκης, 2003 σ

73 απαλλοτρίωσης. Εξάλλου, οι μουσουλμάνοι κάτοικοι αποχώρησαν σταδιακά από τον τόπο αυτόν, ενώ όπως προαναφέρθηκε, μέχρι και το 1940 υπήρχαν ακόμα αρκετοί κάτοικοι. Το παλαιότερο χρονολογικά έγγραφο που βρέθηκε είναι ο συνοδευτικός πίνακας της υπ αριθ. 34/ απόφασης, ο οποίος αριθμεί 29 αποκατασταθέντες κατοίκους Καρβουναρίου σε Ανταλλάξιμα Μουσουλμανικά κτήματα της κοινότητας, συνολικού εμβαδού 964 στρ.. Από την έκδοση του Ν.Δ. 2536/1953 και μετά εκδίδονται αποφάσεις της Ε.Α.Θ. σύμφωνα με τις οποίες καταλαμβάνονται εγκαταλελειμμένες μουσουλμανικές ιδιοκτησίες (άρθ. 7, παρ. 1, εδ. 2 του Ν.Δ. 2536/53) που ανήκαν κατά κυριότητα σε πρόσωπα μεταναστεύοντα λάθρα στο εξωτερικό (άρθ. 6 παρ. 1 του ιδίου Ν.Δ.). Με την υπ αριθ. 40/1955 απόφαση καταλαμβάνονται συνολικά 6200 στρ.. Η απόφαση περιλαμβάνει Πρωτόκολλο Παραδόσεως από την Οικονομική Εφορία Παραμυθιάς προς την Διεύθυνση Γεωργίας Ν. Θεσπρωτίας που αφορά τον πίνακα απαρίθμησης και περιγραφής των κτημάτων που καταλαμβάνονται. Με την υπ αριθ. 25/1956 απόφαση, η ΕΑΘ αποφαίνεται περί της οριστικής διαθέσεως των καταληφθεισών υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου κτημάτων που περιλαμβάνονται στην υπ αριθ. 40/1955 απόφαση. Στο διαχωρισμό των εκτάσεων προς διάθεση συμπεριλαμβάνονται 1742 στρ., εκ των οποίων 1372 στρ. αφορούν καλλιεργούμενες και καλλιεργήσιμες εκτάσεις, 296 στρ. αποτελούν ελαιώνες και 66 στρ. οικόπεδα και γιούρτια, ενώ 220 στρ. εντοπίζονται στο συνοικισμό «Κυρά Παναγιά». Καταγράφονται επίσης στρ. βοσκήσιμα, για τα οποία δεν προβαίνει σε οριστική διάθεση καθώς αφενός διεκδικούνται εξ αδιαιρέτου ποσοστά από τους Δημοσθένη και Θεμιστοκλή Ρίγγα 141 αφετέρου δεν έχει συσταθεί ακόμα ο ΣΑΑΚ Καρβουναρίου. Η απόφαση ορίζει τον γεωργικό κλήρο σε 33 στρ. ξερικών αγρών ή 30 στρ. αγρών και 10 ελαιόδεντρων. Ο επαγγελματικός κτηνοτροφικός κλήρος (άρθ. 30 παρ. 2,3 του Α.Κ.) ορίζεται σε 5 στρ. και 6 ελαιόδεντρα και ο κλήρος συντηρήσεως σε 3 στρ. και 3 ελαιόδεντρα. Ορίζονται 48 δικαιούχοι γεωργικού κλήρου, 40 δικαιούχοι επαγγελματικού κλήρου, Σχολικός κλήρος και κλήρος Εφημέριου καθώς και κλήρος υπέρ Γεωργοτεχνίτου (απόφοιτου Γεωργικής σχολής). Διανέμονται συνολικά 1245 στρ. και 750 ελαιόδεντρα. Δεν αποκαταστάθηκαν οι αιτούμενοι περίοικοι καθώς λόγω έλλειψης 140 Αρχείο ΔΟΑΚ-Τμ. Τοπογραφίας Εποικισμού & Αναδασμού, φάκελος Η οικ. Ρίγγα ήταν από τις σημαντικότερες οικογένειες της Παραμυθιάς. Βλ. Αρχοντικό Ρίγγα, Κληροδότημα Ρίγγα. 72

74 καλλιεργούμενων γαιών, δόθηκε προτεραιότητα στους διαμένοντες στον οικισμό (άρθ. 38 παρ. 1 του Ν. 3194/ ). Τέλος η επιτροπή καθορίζει το τίμημα των παραχωρούμενων εκτάσεων σύμφωνα με το άρθρο 45 παρ. 5 του ΝΔ 2185/ , στο 1/3 της τρέχουσας αξίας. Στην συνέχεια εκδίδεται η υπ αριθ. 31/1957 απόφαση, με την οποία επανεκδικάζεται το αγρόκτημα Καρβουναρίου σύμφωνα με το άρθ. 13 του Ν.Δ. 2185/1952. Επανακαθορίζονται οι κληρούχοι, 131 το σύνολο, στους οποίους διανέμονται 2040 στρ., 850 ελαιόδεντρα και 431 οπωροφόρα δέντρα. Διαθέτει υπέρ ΣΑΑΚ Καρβουναρίου βοσκήσιμη έκταση 5370 στρ. για κοινή βοσκή κατά το άρθ. 31, εδ. ε του Α.K. (Αγροτικού Κώδικα 1949) και του άρθ. 16 του Ν.Δ. 3621/ Επιπλέον καθορίζει ως κληρούχους οικοπεδικού κλήρου τους 29 δικαιούχους της 34/1952 απόφασης. Αυξάνει τον επαγγελματικό κλήρο σε 14 στρ. και 6 ελαιόδεντρα. Με τις αποφάσεις 16/1959 και 17/1959 επαναπροσδιορίζονται και πάλι οι κληρούχοι. Το ζήτημα του διαχωρισμού των λειβαδίων ιδιοκτησίας εν μέρει κληρονόμων Ρίγγα επιλύεται τελικά το 1961, με την υπ αριθ. 74 α /1961 απόφαση. Έτσι η οριστική διανομή του αγροκτήματος και συνοικισμού Καρβουναρίου (εικόνα 21) αποτυπώνει συνολική έκταση αγροκτήματος 33628στρ., από τα οποία 3760 στρ. εξαιρούνται της διανομής ως ιδιόκτητα. Τη μεγαλύτερη ιδιοκτησία κατέχουν οι κληρονόμοι Ρίγγα, το Δημοτικό Σχολείο Παραμυθιάς (από Κληροδότημα Ρίγγα) και η Υ.Δ.Α.Μ.Κ., ενώ 1105 στρ. αφορούν ιδιόκτητους αγρούς, ελαιώνες και οικόπεδα. Οι παραχωρηθείσες εκτάσεις συνολικού εμβαδού στρ. Εικόνα 21: Αγρόκτημα Καρβουναρίου. Με μπλε χρώμα απεικονίζεται η έκταση που περιλαμβάνει το αγρόκτημα σύμφωνα με τους χάρτες της διανομής, ενώ με μαύρο η έκταση στην οποία εφαρμόστηκε αναδασμός το ΦΕΚ 96/Α/ ΦΕΚ 217/Α/ ΦΕΚ 276/Α/

75 αντιστοιχούν στο 88,8% της έκτασης του αγροκτήματος. Διανέμονται 2723 στρ,. που περιλαμβάνουν οικόπεδα, αγρούς, αμπέλια, ελαιώνες, λιβάδια και χερσότοπους, σε 140 κληρούχους, ενώ παραμένουν 36 διαθέσιμα οικόπεδα. Ο μέσος όρος έκτασης αγροτεμαχίου είναι 15,8 στρ., ελαιώνα 2.3 στρ. και οικοπέδου είναι 1,5 στρ.. Ακολουθούν δύο συμπληρωματικές διανομές, μία αγροκτήματος και συνοικισμού το 1964 (προστίθενται 1990 στρ.) σε 41 κληρούχους οικοπεδικού κλήρου, με μέσο όρο έκτασης οικοπέδου 1 στρ και 5 κληρούχους γεωργικού με μέσο όρο έκτασης παραχωρούμενου λειβαδίου 32 στρ. και μία του συνοικισμού το 1973, σε 43 κληρούχους, όπου ο μέσος όρος έκτασης οικοπέδου είναι 0.5 στρ. Το όμορο αγρόκτημα Κυρά Παναγιά, αποτελούσε κατά την τουρκοκρατία ιδιόκτητο τσιφλίκι και απαλλοτριώθηκε κατά τις κείμενες διατάξεις. Η οριστική διανομή του συντελέστηκε το 1930, ενώ το 1952 έγινε αναδιανομή αγροκτήματος και διανομή συνοικισμού. Το 2008 εφαρμόστηκε ο ενιαίος υποχρεωτικός αναδασμός (Τμήμα) Καρβουναρίου- Κυρά Παναγιά, σε συνολική έκταση 1612 στρ. Αριθμεί 147 κληρούχους με μέση διανεμηθείσα έκταση 8 στρ., ενώ δύο κλήροι έκτασης 48 στρ. δίνονται στο Κληροδότημα Ρίγγα. Ο μέσος όρος έκτασης γεωτεμαχίου του αναδασμού είναι 7,3 στρ.. Συμπερασματικά, το Καρβουνάρι υπήρξε ένα από τα μόλις πέντε ελευθεροχώρια του καζά Παραμυθιάς, στο οποίο ουδέποτε αναπτύχθηκαν σχέσεις ή χαρακτηριστικά που συναντώνται στα τσιφλίκια, αλλά κυριαρχούσε η πλήρης ιδιοκτησία και αυτοκαλλιέργεια των γαιών. Είναι το μόνο από τα εξεταζόμενα χωριά, στα οποία συντελέστηκαν οριστικές διανομές, που δεν απαλλοτριώθηκε σύμφωνα με τις διατάξεις απαλλοτρίωσης των τσιφλικιών. Η έκταση του αγροκτήματος περιήλθε στην δικαιοδοσία του Ελληνικού δημοσίου τμηματικά, αρχικά μέσω των Ανταλλαξίμων Μουσουλμανικών Κτημάτων και μετέπειτα με αποφάσεις αναγνώρισης και κατάληψης εγκαταλελειμμένης μουσουλμανικής ιδιοκτησίας σύμφωνα με το Ν.Δ. 2536/1953. Επιπλέον, στο αγρόκτημα μεγάλη ιδιοκτησία (κυρίως χερσολειβαδική) κατείχε η ελληνική οικογένεια Ρίγγα από την Παραμυθιά, γεγονός που καθυστέρησε τον οριστικό διαχωρισμό των εκτάσεων και συνεπώς την οριστική διανομή του αγροκτήματος, που συντελέστηκε κατά τα έτη , αποτελώντας την πλέον πρόσφατη οριστική διανομή, μεταξύ πάντα των εξεταζόμενων αγροκτημάτων. Από τα στοιχεία της διανομής προκύπτει ότι επί του συνόλου των 74

76 καλλιεργούμενων και καλλιεργήσιμων γαιών, οι ιδιοκτησίες αποτελούσαν το 33,5%. Εντούτοις, το ποσοστό των παραχωρούμενων εκτάσεων, που ανέρχεται σε 88,8% στην αρχική διανομή, εκτιμάται ως υψηλό. Ο αναδασμός του 2008 συμπεριέλαβε πολύ μικρό τμήμα του αγροκτήματος Καρβουναρίου. Περαιτέρω συγκριτικά συμπεράσματα αναπτύσσονται στο κεφάλαιο Καριώτι Η Κοινότητα Καριωτίου βρίσκεται στο κέντρο του δήμου, νότια της Παραμυθιάς. Η κτηματική της περιφέρεια περιλαμβάνει μεγάλο τμήμα από τους πρόποδες των όρων της Παραμυθιάς, κάτω από την κορυφή Κορύλα (1658 μ.) και μικρό τμήμα της πεδιάδας (εικόνα 22). Το Καριώτι είναι χτισμένο σε υψόμετρο 200 μ. περίπου και χαρακτηρίζεται ορεινό. Αρχαιολογικά ευρήματα που εντοπίζονται στη θέση αυτή χρονολογούνται στη Ρωμαϊκή εποχή. Καθ όλη τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας περιλαμβάνεται στον καζά Παραμυθιάς ενώ μετέπειτα συμπεριλαμβάνεται στην Υποδιοίκηση Παραμυθιάς. Αναγνωρίζεται ως «κοινότης Καργιωτίου» το και διορθώνεται σε Εικόνα 22: Άποψη της πεδιάδας από το βουνό πάνω από Καρυώτι. «κοινότητα Καριωτίου» κατά την απογραφή του Ως κοινότητα υπάγεται στην επαρχία Παραμυθιάς (επαρχία Σουλίου από το 1955 και μετά), ενώ αποτέλεσε Δημοτικό Διαμέρισμα του «καποδιστριακού» Δήμου Παραμυθιάς. Σήμερα αποτελεί την Τοπική Κοινότητα Καριωτίου της Δημοτικής Ενότητας Παραμυθιάς (εικόνα 23). 145 Β.Δ , ΦΕΚ 184/Α/

77 Εικόνα 23: Θέση και κτηματική περιφέρεια της Τ.Κ. Καριωτίου Στη μορφολογία του εδάφους κυριαρχούν οι βοσκότοποι που καλύπτουν 5900 στρ. και αντιστοιχούν στο 68% της συνολικής έκτασης των 8600 στρ.. Οι καλλιέργειες, που αντιπροσωπεύουν το 26%, εντοπίζονται σε έκταση 2200 στρ., ενώ αστική δόμηση αποτυπώνεται σε 400 στρ. Το διάγραμμα 11 απεικονίζει τις χρήσεις γης 1991 για την κοινότητα με βάση τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. Διάγραμμα 11: Χρήσεις γης 1991 στην κοινότητα Καριωτίου Ο Αραβαντινός 146 απαριθμεί τον πληθυσμό του Καριωτίου σε 9 χριστιανικά σπίτια, ενώ ο Κοκίδης 147 (1880) σε 100 χριστιανούς. Η τουρκική στατιστική του 1895 αριθμεί Αραβαντινός,

78 σπίτια και 148 κατοίκους. Στη διάρκεια του 20 ου αιώνα ο πληθυσμός του σε γενικές γραμμές αυξήθηκε σημαντικά, ώστε στην τελευταία απογραφή να αριθμεί 318 κατοίκους. Διάγραμμα 12: Πληθυσμός της κοινότητας Καριωτίου από το 1913 έως και το Το Καριώτι στην ύστερη Τουρκοκρατία αποτελούσε τσιφλίκι, ιδιοκτησίας κυρίως Μουσουλμάνων αλλά και Εκκλησιών της περιοχής. Από τους Μουσουλμάνους σημαντική ιδιοκτησία κατείχε η οικογένεια Πρόνιου, που υπήρξε η ισχυρότερη οικογένεια αγάδων στην Παραμυθιά 148. Απαλλοτριώθηκε με την υπ αριθ. 53/1929 απόφαση Επιτροπής Απαλλοτριώσεων Παραμυθιάς 149. Το αγρόκτημα καταμετρήθηκε σύμφωνα με τα άρθ. 56,57 του Α.Ν. και η συνολική έκταση του αγροκτήματος ανερχόταν σε 8127 στρ., εκ των οποίων 2283 στρ. καλλιεργήσιμα, 4735 στρ. βοσκήσιμα ενώ ο Συνοικισμός κάλυπτε 120 στρ.. Εξαιρούνται της απαλλοτρίωσης 293 στρ. αυτοκαλλιεργούμενων μικροϊδιοκτησιών των αποκαθιστάμενων και 20 στρ. υπέρ ιδιοκτητών, που αντιστοιχούσαν στο 13,7% της συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης. Εξαιρούνται επίσης 120 στρ. υπέρ του Α. Πρόνιου, ενώ απορρίπτεται η αίτησή του για εξαίρεση του συνόλου της ορεινής βοσκής αφενός λόγω της διάθεσης της έκτασης προς κοινή βοσκή (άρθ. 7 του Α.Ν.), αφετέρου λόγω του 148 Βλ. Ψιμούλη, 1995, σ. 72. «οι Προνιάτες είχαν ξεκινήσει από τον 16ο αιώνα τη διαδικασία συγκέντρωσης εισοδημάτων, με τη μέθοδο των ληστρικών επιδρομών. Με βάση τις οικονομικές δυνατότητες που εξασφάλιζε η πρακτική αυτή, μπόρεσαν αργότερα να επενδύσουν στο σύστημα ενοικίασης των προσόδων και να αποκτήσουν τόσο πλούτο ώστε να είναι σε θέση, στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, να αγοράσουν τον μαλικιανέ της Παραμυθιάς. Να γίνουν δηλαδή οιονεί ιδιοκτήτες της περιοχής. Πάντως, ήδη από το 1772, εμφανίζονται ως οι ισχυρότεροι πρόκριτοι της Παραμυθιάς, ώστε τη συμμαχία τους να επιδιώκει με κάθε τρόπο ένας άλλος μεγάλος αγάς, από το γειτονικό Μαργαρίτι, ο Σουλεϊμάν Τσαπάρης». 149 Αρχείο ΔΟΑΚ-Τμ. Τοπογραφίας Εποικισμού & Αναδασμού, φάκελος 33 77

79 ότι το αιτούμενο για εξαίρεση λειβάδι δεν ήταν ανεξάρτητο αλλά παρεμβαλλόταν μεταξύ καλλιεργούμενων εκτάσεων. Ο γεωργικός κλήρος ορίζεται στα 55 στρ., ο κλήρος συντηρήσεως στα 16 στρ.. Λόγω όμως της ανεπάρκειας των γαιών διατίθεται μειωμένος και άνισος κλήρος, διατηρώντας οι αποκαθιστάμενοι τις οικίες και αγρούς που κατέχουν και λαμβάνοντας συμπληρωματικό κλήρο. Στον πίνακα 6 που ακολουθεί απεικονίζεται ο οριστικός διαχωρισμός των εκτάσεων του 1929 και το αντίστοιχο ποσοστό τους επί της συνολικής έκτασης του αγροκτήματος. Απ. 53/1929 % επί Έκταση Στρέμματα συνολικής έκτασης Εξαιρέσεις Αριθμός κληρούχων Κλήρος/Μ.Ο. παραχωρούμενης έκτασης Γεωργικός κλήρος /33.3 Κλήρος συντηρήσεως /4.3 Κληρονομικός 5 νομέας /5 Περίοικοι Κλήρος Εφημέριου Συνεταιρικός κλήρος Σύνολο Πίνακας 6: Διαχωρισμός εκτάσεων αγροκτήματος Καριωτίου Με την απόφαση επικυρώνεται και αριθμός συμβολαιογραφικών δικαιοπραξιών που αφορούσαν πωλητήρια αγρών μεταξύ Μουσουλμάνων και Χριστιανών και υπολογίζεται η αποζημίωση ιδιοκτητών και Ελληνικού κράτους παρά των αποκαθισταμένων σε 78

80 387107,10 δρχ., επί δε της βασικής τιμής των δρχ. η προσαύξηση του άρθ. 74 του Α.Ν. υπολογίζεται σε δρχ.. Το 1936, με την επανεκδίκαση της απαλλοτρίωσης (απόφαση 224/1936), ο γεωργικός κλήρος μειώνεται στα 50 στρ.. Τα 50 στρ. ορίζονται ως ανώτερο όριο και για τις μπασταινουχικώς κατεχόμενες εκτάσεις. Οι κάτοχοι ελαιόδεντρων διατηρούν αυτά ως έχουν με ανάλογη μείωση του κλήρου. Η αναλογία είναι 1 στρ. ανά 6 ελαιόδεντρα. Επαναπροσδιορίζονται οι κληρούχοι, καθώς σε περιπτώσεις που ο κληρούχος δεν καλλιεργούσε τακτικά τον κλήρο, μετά από υπόδειξη του Συνεταιρισμού, επερχόταν σε αυτόν μείωση ενώ σε περίπτωση εγκατάλειψης του αγροκτήματος ή αλλαγής επαγγέλματος περιοριζόταν στα 10 στρ., ακόμα και αν τον κατείχε μπασταινουχικώς. Το 1952 γίνεται αναδιανομή του αγροκτήματος και αποκαθίστανται εκ νέου 64 κληρούχοι με διανεμηθείσα έκταση 2018 στρ., με άνισο κλήρο. Ο μέσος όρος παραχωρηθείσας έκτασης είναι 31.5 στρ. και έκτασης κληροτεμαχίου 7,8 στρ.. Το ίδιο έτος γίνεται η διανομή του Συνοικισμού, όπου 43 κληρούχοι λαμβάνουν οικοπεδικό κλήρο, συνολικής έκτασης 76 στρ., με μέσο όρο έκτασης οικοπέδου 1.8 στρ.. Η συνολική έκταση του Συνοικισμού ανέρχεται στα 127 στρ. και του αγροκτήματος στα 8133 στρ. (εικόνα 24). Από την οριστική διανομή προκύπτει ότι το σύνολο της έκτασης του αγροκτήματος έχει παραχωρηθεί, με εξαίρεση 14 στρ. που αποτελούν δημόσια οδό. Ακολουθεί συμπληρωματική διανομή και επέκταση Συνοικισμού τα έτη 1972 και 1982 και συμπληρωματική διανομή αγροκτήματος το 1973, όπου διανέμονται επιπλέον 275 στρ. αγρών και φυτειών. Αγρούς λαμβάνουν 18 Εικόνα 24: Όριο αγροκτήματος Καριωτίου. Με μπλε γραμμή αποτυπώνεται το όριο του αγροκτήματος όπως προκύπτει από τους χάρτες των διανομών, ενώ με μαύρο η θέση του αναδασμού Παραμυθιάς-Καριωτίου. κληρούχοι με μέσο όρο παραχωρηθείσας έκτασης 12 στρ. και φυτείες 21 κληρούχοι με μέσο όρο έκτασης 3 στρ. Το 2013 κυρώθηκε ο αναδασμός Παραμυθιάς-Καρυωτίου, όμως επειδή υπόκειται σε μελέτη διόρθωσης τα επίσημα στοιχεία δεν είναι ακόμα διαθέσιμα. 79

81 Συνοψίζοντας, το Καριώτι υπήρξε ιδιόκτητο τσιφλίκι, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου ανήκε στην οικογένεια Πρόνιου της Παραμυθιάς. Απαλλοτριώθηκε κατά τις αντίστοιχες διατάξεις στο σύνολο της έκτασής του. Το αγρόκτημα χαρακτηρίζεται από ανεπάρκεια γαιών που οδήγησε στην παραχώρηση μειωμένου κλήρου. Στην ουσία οι δικαιούχοι διατήρησαν τις εκτάσεις που κατείχαν κατά βάση μπασταινουχικώς, οικίες, αγρούς και ελαιόδεντρα και έλαβαν συμπληρωματικό κλήρο. Η αρχική διανομή του 1936, η αναδιανομή αγροκτήματος και η διανομή συνοικισμού του 1952, καθώς και οι συμπληρωματικές κατά τα έτη 1972, 1973, 1982 διαμόρφωσαν το ιδιοκτησιακό καθεστώς παρέχοντας τίτλους ιδιοκτησίας και καθορίζοντας το μέγεθος της ιδιοκτησίας. Το 1988 ο οικισμός χαρακτηρίζεται ως οικισμός κάτω των 2000 κατοίκων και καθορίζεται το όριο του (ΦΕΚ 856/Δ/1988). Ο αναδασμός πρόκειται να αναδιαμορφώσει το πεδινό τμήμα του αγροκτήματος εξασφαλίζοντας νέους τίτλους ιδιοκτησίας στους σημερινούς ιδιοκτήτες. 4.6 Νεοχώρι Το Νεοχώρι βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του δήμου. Η κοινότητα συνορεύει βόρεια με το Δήμο Φιλιατών, τα όρια του οποίου ορίζει ο ποταμός Καλαμάς και δυτικά με το Δήμο Ηγουμενίτσας. Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 230 μ. σε πεδινή έκταση, από την οποία διέρχεται η Εγνατία οδός (εικόνα 25). Τα αρχαιολογικά ευρήματα χρονολογούν την ύπαρξη ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή από την Μέση και Νεότερη Παλαιολιθική περίοδο. Στην ύστερη οθωμανική περίοδο περιλαμβανόταν στον καζά της Παραμυθιάς. Μετά το 1913 Εικόνα 25: Άποψη του οικισμού Νεοχωρίου και της Εγνατίας οδού. υπαγόταν στην υποδιοίκηση Παραμυθιάς. Ως κοινότητα αναγνωρίστηκε το και συμπεριέλαβε τους συνοικισμούς Σκουπίτσα και Μενίνα, οι οποίοι το 1955 μετονομάστηκαν σε «Αγ. Γεώργιος» και «Νεράιδα» 151 αντίστοιχα. Από το 1928 ως το 150 Β.Δ , ΦΕΚ 184/Α/ Β.Δ , ΦΕΚ 287/Α/

82 1997 υπαγόταν στην επαρχία Παραμυθιάς (επαρχία Σουλίου από το 1955 και μετά), ενώ με τον καποδιστριακό νόμο αποτέλεσε Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Παραμυθιάς. Σήμερα ανήκει στην Τοπική Κοινότητα Νεοχωρίου της Δημοτικής Ενότητας Παραμυθιάς του Δ. Σουλίου, μαζί με την Νεράιδα και τον Αγ. Γεώργιο (εικόνα 26). Εικόνα 26 Θέση και κτηματική περιφέρεια της Τ.Κ. Νεοχωρίου Η κοινότητα χαρακτηρίζεται ημιορεινή. Το μεγαλύτερο μέρος της καλύπτεται από βοσκότοπους, που αντιστοιχούν σε ποσοστό 72% επί της συνολικής έκτασης των στρ., δηλαδή καταλαμβάνουν έκταση στρ. Οι καλλιέργειες αποτυπώνονται σε έκταση 3500 στρ. ενώ περιλαμβάνονται και 400 στρ. δασικού χαρακτήρα.το επόμενο διάγραμμα απεικονίζει τις χρήσεις γης με τα αντίστιχα ποσοστά που εμφανίζουν επί της συνολικής έκτασης, σύμφωνα με την ΕΛ.ΣΤΑΤ. Διάγραμμα 13: Χρήσεις γης 1991 για την Τ.Κ. Νεοχωρίου 81

83 Το 1856 ο Αραβαντινός αριθμεί 18 μουσουλμανικά και 10 χριστιανικά σπίτια στο Νεοχώρι, ενώ ο Κοκίδης το 1880 απαριθμεί 80 μουσουλμάνους και 70 Χριστιανούς. Πρόκειται δηλαδή για χωριό με μικτό πληθυσμό. Το 1895 ο Σαλναμές καταγράφει 30 σπίτια και 187 κατοίκους στο Νεοχώρι και 7 σπίτια με 45 κάτοικους στη Σκουπίτσα. Ο πληθυσμός των δύο οικισμών από το 1913 και μετά παρουσιάζεται στο διάγραμμα που ακολουθεί. Σημειώνεται εδώ ότι ο οικισμός Νεράιδα αποτελεί ανεξάρτητο αγρόκτημα διανομής και για αυτό δεν μελετάται περεταίρω. Παρατηρείται η συνεχής αύξηση του πληθυσμού Νεοχωρίου μέχρι και το έτος 1951, όπου ο αριθμός κατοίκων ανέρχεται σε 391, ενώ έκτοτε ο πληθυσμός μειώνεται σημαντικά, ώστε στην απογραφή του 2011 αριθμεί 157 κατοίκους. Ο οικισμός Αγ. Γεώργιος παρουσιάζει συνεχείς αυξομειώσεις, ενώ δεν περιλαμβάνεται καθόλου στις απογραφές του 1961 και Διάγραμμα 14: Πληθυσμός Νεοχωρίου και Αγ. Γεωργίου από το 1913 έως το Οι πηγές του 19 ου αιώνα χαρακτηρίζουν το Νεοχώρι ως τσιφλίκι. Αντίθετα, ο συνοικισμός Σκουπίτσα αναγράφεται στον Σαλναμέ του 1895 ως ελεύθερο χωριό. Το αγρόκτημα Νεοχωρίου κηρύχθηκε απαλλοτριωτέο το 1924, μετά από απόφαση του Υπουργού Γεωργίας και η απαλλοτρίωση συντελέστηκε με την απόφαση 51/1929 της Ε.Α.Θ 152. Ως ιδιοκτήτες αναφέρονται 53 Μουσουλμάνοι, το Ιερό Τέμενος Νεοχωρίου και οι Ιεροί Ναοί Νεοχωρίου. Ο γεωργικός κλήρος ορίστηκε στα 60 στρ. και ο συντηρήσεως στα 20 στρ., όμως λόγω ανεπάρκειας γαιών αποδόθηκε μειωμένος, άνισος κλήρος, 152 Αρχείο ΔΟΑΚ-Τμ. Τοπογραφίας Εποικισμού & Αναδασμού, φάκελος 66 82

84 συμπληρωματικός των ήδη κατεχόμενων εκτάσεων. Ο Σχολικός κλήρος και ο κλήρος του Εφημέριου καθορίστηκαν σε 16 στρ. έκαστος. Με βάση την απόφαση αυτή έγινε η οριστική διανομή Νεοχωρίου του Ο πίνακας που ακολουθεί απεικονίζει τον διαχωρισμό των εκτάσεων, τις παραχωρούμενες και μη εκτάσεις, καθώς και τα ποσοστά στα οποία αντιστοιχούν επί των συνολικών εκτάσεων, όπως προκύπτουν αρχικά από την απόφαση και έπειτα από τη διανομή, όπου παρατηρούνται μικρής κλίμακας μεταβολές. Απόφαση 51/1929 Ορ. Διανομή 1930 Έκταση Απαλλοτρίωση Εξαιρέσεις (στρέμματα) (στρέμματα) Διανομή Ιδιοκτησίες Μπάσταινες 1365 (62%) 1398 (63%) Ιδιοκτησίες Αγροί αποκαθιστάμενων 102 (4,6%) 65 (3%) Ιδιοκτησίες μουσουλμάνων 733 (33,4%) 747 (34%) ιδιοκτητών Σύνολο καλλιεργούμενων Ορεινή βοσκήσιμη Έκταση κοινή Υπέρ ΣΑΑΚ (Μεράς) 4,7 Νεοχωρίου (πλην Συνοικισμός 63,8 63,7 εξαίρεσης) Οδοί 41,3 41,3 Ρεύματα 13,9 13,9 Χέρσα 23,5 10 Σύνολο Λοιπές εκτάσεις Δάση 109,1 109,1 Νεκροταφείο 6.6 Σύνολο 6823,2 (81%) 1595,1 (19%) 6839 (81%) Σύνολο Πίνακας 7: Διαχωρισμός εκτάσεων του αγροκτήματος Νεοχωρίου 1579 (19%) 83

85 Αποκαταστάθηκαν 41 γεωργοί, με μέσο όρο έκτασης συμπληρωματικού κλήρου 30,3 στρ., 5 περίοικοι με 8,6 στρ., ενώ δόθηκε και ένας κλήρος συντηρήσεως έκτασης 7 στρ.. Η απόφαση διατηρεί τις υφιστάμενες οδικές και υδατικές δουλείες και ειδικά την δουλεία βοσκής υπέρ των κατοίκων Μενίνας, σε τμήμα του αγροκτήματος Νεοχωρίου, καθώς και τα δικαιώματα ξύλευσης και βοσκής των αποκαθισταμένων στη δασική έκταση που εξαιρέθηκε της απαλλοτρίωσης. Η αποζημίωση υπέρ ιδιοκτητών υπολογίζεται με προσαύξηση 35% σε ,30 δρχ. και η βασική τιμή, επί της οποίας προστίθεται η κατά άρθ. 74 Α.Ν. πρόσθετος προσαύξηση σε δρχ.. Η μεταγενέστερη υπ αριθ. 5/1954 απόφαση αφορά σε αναγνώριση και κατάληψη εγκαταλελειμμένων μουσουλμανικών ιδιοκτησιών (άρθ. 7 και 6 του 2536/1953), με την οποία καταλαμβάνονται περί τα 3532 στρ. στα αγροκτήματα Νεοχωρίου και Γαρδικίου, μεταξύ των οποίων και ο συνοικισμός Σκουπίτσα, ο οποίος αποτελούσε καθαρά μουσουλμανικό χωριό. Η οριστική διάθεση των εκτάσεων αυτών συντελείται με την 82/1954 απόφαση, χωρίς την προηγούμενη καταμέτρηση αυτών, καθόσον είχε εκδοθεί σχετική απόφαση από τον Υπουργό Γεωργίας (άρθ. 10 Ν.Δ. 2185/1952). Έτσι η εγκαταλελειμμένη μουσουλμανική περιουσία Νεοχωρίου και Σκουπίτσας υπολογίζεται σε: 733 στρ. αγρών (307 στρ. ποτιστικά και 426 στρ. ξερικά), 1030 στρ. βοσκοτόπων και 750 ελαιόδεντρα, χωρίς να υπολογίζονται οι εκτάσεις των οικιών μετά των περιβόλων τους. Η απόφαση καθορίζει την αξία των σχέσεων των εκτάσεων ως εξής: 1 στρ. ποτιστικό προς 2 ξερικά ή προς 6 ελαιόδεντρα ή προς 14 οπωροφόρα. Ο γεωργικός κλήρος ορίζεται μειωμένος στα 26 στρ. ξερικά ή 12 ποτιστικά και 14 ελαιόδεντρα. Ο κτηνοτροφικός κλήρος ορίζεται επίσης μειωμένος (βόσκηση 60 μικρών ζώων σε λιβάδι 1020 στρ.). Αποκαθίστανται 60 δικαιούχοι με 297 στρ. ποτιστικά, 434 στρ. ξερικά και 705 ελαιόδεντρα. Στον υπολογισμό του κλήρου συμπεριλαμβάνονταν και τα ελαιόδεντρα που υπήρχαν μέσα στα γιούρτια. Το 1956 επανεκδικάζεται το αγρόκτημα Νεοχωρίου, με την υπ αριθ. 8/1956 απόφαση. Επαναπροσδιορίζονται οι κληρούχοι και καθορίζονται ο γεωργικός κλήρος σε 14 στρ. ξερικά, 9 στρ. ποτιστικά και 5 ελαιόδεντρα και ο επαγγελματικός σε 6 στρ. ξερικά 2 στρ. ποτιστικά και 5 ελαιόδεντρα. Αποκαθίστανται 83 δικαιούχοι σε 519,5 στρ. ποτιστικά, 653 στρ. ξερικά και 820 ελαιόδεντρα. 84

86 Με βάση τις ως άνω αποφάσεις συντελείται η διανομή αγροκτήματος Νεοχωρίου Σκουπίτσας Η έκταση του αγροκτήματος ανέρχεται πλέον σε στρ.. Αποκαθίσταται 85 κληρούχοι με μέσο όρο έκτασης αγρού ποτιστικού 5,3 στρ., ξερικού 7,7 στρ. και ελαιώνα 1,6 στρ.. Από αυτούς, 37 κληρούχοι λαμβάνουν οικοπεδικό κλήρο με μέσο όρο έκτασης 0,7 στρ., ενώ δόθηκαν και 12 κτηνοτροφικοί κλήροι σε έκταση 1040 στρ. Με την διανομή συνοικισμού του 1964 και τη συμπληρωματική αυτής το 1967, επιπλέον 21 κληρούχοι έλαβαν οικοπεδικό κλήρο μέσου όρου έκτασης 0,7 στρ.. Το 1987 εφαρμόστηκε εκούσιος αναδασμός σε έκταση 969 στρ., με 142 δικαιούχους. Ο μέσος όρος έκτασης τεμαχίου αναδασμού είναι 5,2 στρ. και διανεμηθείσας έκτασης 5,7 στρ. Το ίδιο έτος καθορίστηκε και το όριο του οικισμού 153. Κατά τα έτη 1994, 1996 και 2000, απαλλοτριώθηκαν από το αγρόκτημα Νεοχωρίου συνολικά 350 στρ., λόγω διάνοιξης της Εγνατίας οδού (εικόνα 27). Με το αρχικό όριο του Εικόνα 27:Όριο αγροκτήματος Νεοχωρίου. Με μπλε γραμμή αποτυπώνεται το όριο του αγροκτήματος όπως προκύπτει από τους χάρτες των διανομών, με μαύρο η θέση του αναδασμού του 1987, ενώ με κόκκινο το όριο απαλλοτρίωσης της Εγνατίας οδού (ΦΕΚ 1037/Δ/1994 και ΦΕΚ 695/Δ/1994) απαλλοτριώθηκαν 126 στρ.. Το συμπληρωματικό όριο του 1996 απαλλοτρίωσε επιπλέον 154 στρ. (ΦΕΚ 1172/Δ/1996 και 990/Δ/1996), ενώ το 2000 απαλλοτριώθηκαν για την κατασκευή του ανισόπεδου κόμβου 70 στρ. 154 (ΦΕΚ 376/Δ/2000). Για το τμήμα της οδού που δεν οριοθετείται με κόκκινο χρώμα στην εικόνα και περιλαμβάνει και τη σήραγγα Νεοχωρίου (μονού κλάδου), δεν έχουν κηρυχθεί σχετικές απαλλοτριώσεις καθώς εμπίπτει σε δημόσια έκταση. Συμπερασματικά για το Νεοχώρι αναφέρεται ότι υπήρξε χωριό με μικτό πληθυσμό που έφερε το χαρακτήρα τσιφλικιού και απαλλοτριώθηκε αρχικά με τις αντίστοιχες διατάξεις. Το ποσοστό το μπασταινουχικών καλλιεργειών ανερχόταν σε ποσοστό 63% στο σύνολο 153 ΦΕΚ 1050/Δ/ Οι εκτάσεις υπολογίστηκαν γραφικά. 85

87 των καλλιεργούμενων εκτάσεων. Ταυτόχρονα παρουσίαζε υψηλό ποσοστό αυτοκαλλιεργούμενων μικροϊδιοκτησιών που ανήκαν σε μουσουλμάνους κατοίκους (34%). Με την αρχική διανομή του 1930 απαλλοτριώθηκε το μεγαλύτερο ποσοστό των εκτάσεων του αγροκτήματος, δηλαδή το 81% επί της τότε συνολικής έκτασης. Στη συνέχεια με αποφάσεις αναγνώρισης και κατάληψης εγκαταλελειμμένης μουσουλμανικής περιουσίας προστέθηκαν στο αγρόκτημα περίπου 1900 στρ., συμπεριλαμβανομένου του ως τότε μουσουλμανικού οικισμού Σκουπίτσα, γεγονός το οποίο οδήγησε στην εκ νέου διανομή αγροκτήματος Νεοχωρίου και Σκουπίτσας (Αγ. Γεώργιος) το έτος 1956 και τις διανομές συνοικισμού κατά τα έτη 1964 και Το αγρόκτημα στερούταν καλλιεργήσιμης γης και για το λόγω αυτό ο κλήρος δόθηκε μειωμένος, ως συμπληρωματικός στις ήδη είτε μπασταινουχικώς είτε ως μικροϊδιοκτησίες κατεχόμενες εκτάσεις και οικίες. Ο εκούσιος αναδασμός του 1987 σε περίπου 1000 στρ. στην πεδινή ποτιστική έκταση του αγροκτήματος συνέβαλλε στην βέλτιστη αξιοποίηση της γεωργικής γης και στην έκδοση νέων τίτλων κυριότητας. Το ίδιο έτος καθορίστηκε το όριο και οι όροι δόμησης των οικισμών, οι οποίοι κατηγοριοποιήθηκαν στους οικισμούς κάτω των 2000 κατοίκων. Με την διάνοιξη της Εγνατίας οδού απαλλοτριώθηκαν συνολικά περίπου 350 στρ., τμηματικά κατά τα έτη 1994, 1996 και Από τα ως άνω συνεπάγεται ότι πρόκειται για αγρόκτημα εντός του οποίου εντοπίζονται συνεχείς μεταβολές του ιδιοκτησιακού καθεστώτος καθ όλη τη διάρκεια της μελετώμενης περιόδου. Περεταίρω συγκριτικά μεγέθη σε σχέση με τα λοιπά αγροκτήματα αναλύονται στο κεφάλαιο Καλλιθέα Η Καλλιθέα βρίσκεται στα βορειοδυτικά όρια του Δήμου Σουλίου, πάνω από τον ποταμό Καλαμά και κοντά στους πρόποδες του όρους Χιονίστρα, σε υψόμετρο 390 μ. (εικόνα 28). Η κοινότητα χαρακτηρίζεται ορεινή. Στη θέση αυτή ευρήματα ανθρώπινης παρουσίας έχουν εντοπιστεί από την ύστερη κλασική και ελληνιστική εποχή ( π.χ.) 155. Στην ύστερη οθωμανική περίοδο περιλαμβάνεται στον καζά της Παραμυθιάς με το όνομα 155 Χρήστου, 2011, σ

88 Τσουρίλλα, το οποίο και διατήρησε ως το 1955, όταν και μετονομάστηκε σε Αμυγδαλέα 156. Δύο χρόνια αργότερα, το 1957, μετονομάστηκε σε Καλλιθέα 157. Ως κοινότητα είχε αναγνωριστεί από το , ως «κοινότης Τσουρίλας» στην οποία ενώθηκε ο γειτονικός συνοικισμός Βρυσοπούλα. Το 1961 αναγνωρίστηκε και ο οικισμός «Αβαρίτσα», που επίσης προσαρτήθηκε στην κοινότητα Καλλιθέας. Από το 1913 ως τo 1927 ανήκε στην υποδιοίκηση Παραμυθιάς, έπειτα και ως το 1955 στην επαρχία Παραμυθιάς, κατόπιν στην επαρχία Σουλίου ενώ από το 1997 έως και το 2011 αποτέλεσε Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Παραμυθιάς. Σήμερα, μαζί με την Αβαρίτσα και τη Βρυσοπούλα, αποτελεί την Τοπική Κοινότητα Καλλιθέας Σουλίου, που ανήκει στη Δημοτική Ενότητα Παραμυθιάς του Δήμου Σουλίου (εικόνα 29). Εικόνα 28: Πανοραμική άποψη του οικισμού Καλλιθέα Εικόνα 29: Θέση και γεωγραφική έκταση της Τ.Κ. Καλλιθέας Σουλίου 156 ΦΕΚ 287/Α/ ΦΕΚ 11/Α/ Β.Δ ΦΕΚ 184/Α/

89 Γεωμορφολογικά η κοινότητα περιλαμβάνει κυρίως ορεινούς βοσκότοπους και δάση. Από το συνολικό εμβαδό της έκτασής της που είναι περίπου στρ., οι βοσκότοποι καλύπτουν 9000 στρ., δηλαδή ποσοστό 78% και οι δασικές περιοχές 2000 στρ., που αντιστοιχούν σε ποσοστό 17%. Οι καλλιέργειες εκτείνονται στην περιορισμένη έκταση των 200 στρ., ενώ τα ύδατα μόλις στα 100 στρ. Από τη σύνθεση του εδάφους συμπεραίνεται ότι η κοινότητα στερείται καλλιεργήσιμης γης, ενώ μπορεί να ευνοείται η κτηνοτροφική δραστηριότητα. Στο διάγραμμα 15 απεικονίζονται συνολικά οι χρήσεις γης σύμφωνα με την ΕΛ.ΣΤΑΤ. Διάγραμμα 15:Χρήσεις γης 1991 για την κοινότητα Καλλιθέας Παρ όλο τον ορεινό χαρακτήρα του εδάφους, ο οικισμός Τσουρίλλα αριθμούσε υπολογίσιμο πληθυσμό καθ όλη τη διάρκεια του 19 ου αιώνα. Στον οικισμό καταγράφονται μόνο χριστιανοί κάτοικοι σύμφωνα με τον Αραβαντινό και τον Κοκίδη ο αριθμός των οποίων σημειώνεται χρονολογικά στον επόμενο πίνακα. Σημειώνεται ότι ο Σαλναμές του 1895 δεν διακρίνει το πληθυσμό με βάση το θρήσκευμα. Αραβαντινός 1827 Αραβαντινός 1856 Κοκίδης 1880 Τσουρίλλα 40 σπίτια 30 χριστιανικά σπίτια 336 Χριστιανοί Πίνακας 8: Πληθυσμιακά στοιχεία Καλλιθέας στην ύστερη οθωμανική περίοδο. Σαλναμέ σπίτια 370 κάτοικοι

90 Η Καλλιθέα, η Βρυσοπούλα και η Αβαρίτσα αποτελούν ενιαίο αγρόκτημα διανομής και για το λόγο αυτό στο παρακάτω διάγραμμα απεικονίζονται οι πληθυσμιακές μεταβολές και των τριών οικισμών. Εντούτοις ο οικισμός η Αβαρίτσα δεν περιλαμβάνεται στην οριστική διανομή του αγροκτήματος που έγινε το 1936 αφού ως οικισμός αναγνωρίστηκε μόλις το Αλλά και η διανομή του Συνοικισμού το 1978 αφορούσε μόνο τους άλλους δύο οικισμούς. Διάγραμμα 16: Πληθυσμός των οικισμών της Τ.Κ. Καλλιθέας από το 1913 έως σήμερα. Όσον αφορά το ιδιοκτησιακό καθεστώς, η Τσουρίλλα στον πίνακα του Αραβαντινού χαρακτηρίζεται «μουατζέλ», που σημαίνει ότι για κάποια χρονική στιγμή αποτέλεσε κρατικό τσιφλίκι. Στο Σαλναμέ του 1895, καταγράφεται ως τσιφλίκι, γεγονός που συνεπάγεται ότι παρέμεινε στην κατηγορία των τσιφλικιών. Η απαλλοτρίωση του αγροκτήματος συντελέστηκε με την υπ αριθ. 9/1928 απόφαση της Επιτροπής Απαλλοτριώσεων Παραμυθιάς 160 και περιλάμβανε και τον γειτονικό οικισμό Βρυσοπούλα, που επίσης αποτελούσε τσιφλίκι Μουσουλμάνων ιδιοκτητών. Ιδιοκτησίες στο αγρόκτημα «Τσουρίλλα-Βρυσοπούλα φαίνεται να κατείχαν 11 μουσουλμανικές οικογένειες και οι Εκκλησίες Τσουρίλλας και Αγ. Σοφία Βρυσοπούλας, το Οθωμανικό Τέμενος Μενίνας και η Ιερά Μονή Παγανιών. Η απαλλοτρίωση συντελέστηκε χωρίς την προηγούμενη καταμέτρηση του αγροκτήματος (άρθ. 59 του Α.Ν.), εντούτοις μετά τον καθορισμό των ορίων ως προς τα αμφισβητούμενα σύνορα με τα όμορα αγροκτήματα Μενίνας και Ιεράς 160 Αρχείο ΔΟΑΚ-Τμ. Τοπογραφίας Εποικισμού & Αναδασμού, φάκελος

91 Μονής Παγανίων, η έκταση του αγροκτήματος υπολογίστηκε στρ.. Στον πίνακα που ακολουθεί αποτυπώνονται οι εκτάσεις όπως καταγράφηκαν κατά την απαλλοτρίωση του αγροκτήματος. Είδος έκτασης Στρέμματα Καλλιεργούμενες μπασταινουχικές εκτάσεις 697 Μικροϊδιοκτησίες αυτοκαλλιεργούμενες 446 Μπάσταινες καλλιεργήσιμες 95 Λιβάδι Μεταξά καλλιεργήσιμο 72 Μουσάς (βοσκήσιμη κοινόχρηστη έκταση) 8000 Λιβάδι Μεταξά (τμήμα βοσκότοπου) 350 Συνοικισμός 350 Οδοί, χάνδακες, κλπ 200 Εξωκλήσια και εκκλησίες ως 3 στρ. 20 Σύνολο: Πίνακας 9: Καταγραφή των εκτάσεων του αγροκτήματος Τσουρίλλα-Βρυσοπούλα το Επιπλέον προσμετρήθηκαν στο αγρόκτημα 371 ελαιόδεντρα, εκ των οποίων 131 ιδιόκτητα και 240 μπασταινουχικώς εκμεταλλευόμενα και τρεις υδρόμυλοι. Απαλλοτριώθηκαν συνολικά 9764 στρ., ένας υδρόμυλος προς κοινή εξυπηρέτηση και 240 ελαιόδεντρα. Τα 8940 στρ. υπέρ του ΣΑΑΚ Τσουρίλας Βρυσοπούλας, που περιλάμβανε τα 8350 στρ. βοσκότοπου, τα 550 του συνοικισμού και οδών και επιπλέον 40 στρ. υπέρ του Σχολείου, ως σχολικός κλήρος. Εξαιρέθηκαν της απαλλοτρίωσης οι αυτοκαλλιεργούμενες μικροϊδιοκτησίες και τα ιδιόκτητα ελαιόδεντρα, οι δύο ιδιόκτητοι υδρόμυλοι και οι εκκλησίες με περίβολο ως 3 στρ.. Το αγρόκτημα αριθμούσε 85 κληρούχους και ο γεωργικός κλήρος καθορίστηκε στα 40 στρ. σύμφωνα με το άρθ. 30 του Αγροτικού Νόμου, για όσους κληρούχους κατείχαν ήδη καλλιεργούμενες ή καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Όσοι δεν κατείχαν, αποκαθίσταντο με γεωργοκτηνοτροφικό κλήρο, που αποτελούταν από 20 στρ. καλλιεργούμενων ή καλλιεργήσιμων γαιών και από 20 στρ. έως 40 στρ. βοσκήσιμη έκταση. 90

92 Οι κάτοχοι μπασταινουχικώς εκμεταλλευόμενων ελαιόδεντρων, διατήρησαν αυτά λαμβάνοντας μειωμένο γεωργικό κλήρο με αναλογία 5-7 ελαιόδεντρα για 1 στρέμμα. Οι μπασταινούχοι καλλιεργούμενων ή καλλιεργήσιμων γαιών επίσης διατήρησαν τις εκτάσεις αυτές με την προϋπόθεση ότι η συνολική έκταση δεν ξεπερνούσε (συνυπολογίζοντας τα ιδιόκτητα και τα εξωχώραφα) την έκταση του καθορισμένου γεωργικού κλήρου. Σε περίπτωση που η συνολική έκταση των γαιών ξεπερνούσε τα 40 στρ., αυτά παραχωρούνταν σε συγγενικά πρόσωπα (άρθ. 120 παρ. 1 και άρθ. 30 παρ. 4 του Α.Ν.). Η ευμενής αντιμετώπιση των μπασταινούχων οφείλεται στην βαθιά ριζωμένη αντίληψη που επικρατούσε στην Ήπειρο ότι η σχέση της κληρονομικής νομής - μπασταίνης αποτελούσε δικαίωμα εμπράγματης φύσεως. Εντούτοις, δεν αναγνωρίστηκαν μπασταινουχικά δικαιώματα εντός των ορίων της κοινόχρηστης βοσκήσιμης έκτασης του χωριού (Μουσάς), όπου όμως ο κάθε κληρούχος μπορούσε να βόσκει δωρεάν 25 μικρά και δύο αροτριώντα ζώα. Το ποσοστό μπασταινουχικών καλλιεργειών ανέρχεται σε ποσοστό 60,8% επί των συνολικών καλλιεργούμενων και καλλιεργήσιμων εκτάσεων, ενώ των αυτοκαλλιεργούμενων μικροϊδιοκτησιών 34,1%. Σύμφωνα με το άρθ. 85 του Α.Ν., διατηρήθηκαν οι υφιστάμενες δουλείες στο αγρόκτημα, καταργήθηκαν δε οι δουλείες βοσκής και ξύλευσης επί των παραχωρούμενων εκτάσεων που τυχόν ασκούταν ως τότε από τα όμορα αγροκτήματα. Τέλος, στην απόφαση υπολογίζεται η αποζημίωση των ιδιοκτητών των κτημάτων με βάση την ετήσια πρόσοδο των καλλιεργούμενων, καλλιεργήσιμων και βοσκήσιμων γαιών καθώς και των ελαιόδεντρων. Για τις καλλιεργούμενες γαίες, η αποζημίωση υπολογιζόταν στο 1/3 της καθαρής προσόδου, αφού πρώτα αφαιρούνταν η δεκάτη (12,5%) και η επιδεκάτη (ή σουφρούπ 7,5%), έπειτα η τιμή αυτή εικοσαπλασιαζόταν (άρθ. 73 εδ. 2 του Α.Ν.) και στο αποτέλεσμα προστίθετο η νόμιμος προσαύξηση 30% (άρθ. 73 εδ. 4 του Α.Ν.). Η συνολική αποζημίωση καλλιεργούμενων και βοσκήσιμων εκτάσεων υπολογίστηκε σε , 25 δρχ. Στη βασική τιμή έπρεπε να προστεθεί και η κατά το άρθ. 74 πρόσθετη προσαύξηση του Δημοσίου, ποσοστού 50%. Από τις υπολογιζόμενες απαιτούμενες καλλιεργήσιμες εκτάσεις που εκτιμήθηκαν σε 3332 στρ. ήταν διαθέσιμα μόνο 1779 στρ.. Προέκυπτε έτσι έλλειμα 1553 στρ. που έπρεπε να καλυφθεί από τα όμορα αγροκτήματα. 91

93 Η οριστική διανομή του αγροκτήματος Τσουρίλλα - Βρυσοπούλα έγινε έξι χρόνια αργότερα, το 1934, η οποία καταλαμβάνει το σύνολο της έκτασης της κοινότητας. Το αγρόκτημα καταμετρήθηκε σε 10226,5 στρ.. Η καλλιεργούμενη έκταση αποτυπώνεται στα 2008 στρ. εκ των οποίων τα 1289 στρ. αποτελούν την διανεμηθείσα έκταση και τα υπόλοιπα 719 στρ. αποτελούν ιδιοκτησίες. Από τα 1289 στρ., τα 126 στρ. βρίσκονται στα όμορα αγροκτήματα Σέλιανης (Κρυσταλλοπηγή), Σκουπίτσας (Αγ. Γεώργιος), Μενίνας (Νεράιδα) και Πετροβίτσας (εικόνα 30). Εικόνα 30: Όριο αγροκτήματος Καλλιθέας-Βρυσοπούλας. Με μπλε χρώμα απεικονίζεται η έκταση που περιλαμβάνει το αγρόκτημα σύμφωνα με τους χάρτες της διανομής, συμπεριλαμβανομένου των εξωχωράφων. Υπολογίζοντας την έκταση που απαλλοτριώθηκε σε σχέση με την συνολική έκταση του αγροκτήματος, προκύπτει ότι τα άλλοτε τσιφλίκια Τσουρίλλα και Βρυσοπούλα απαλλοτριώθηκαν σε ποσοστό 95,4%. Εξαιρέθηκαν επτά τεμάχια συνολικού εμβαδού 206 στρ. που καταγράφηκαν ως ιδιόκτητα δάση. Η διανομή του Συνοικισμού έγινε το έτος 1978 και περιλάμβανε τους συνοικισμούς Τσουρίλλα και Βρυσοπούλα. Ο συνοικισμός Τσουρίλλα είχε συνολική έκταση 65 στρ. εκ των οποίων οικόπεδα αποτελούσαν τα 43 στρ. και ο συνοικισμός Βρυσοπούλα 37 στρ. εκ των οποίων 25 ήταν οικόπεδα. Τα υπόλοιπα αφορούσαν κοινόχρηστες εκτάσεις. Στο από 7/8/1978 Πρακτικό της Επιτροπής Οριστικών Διανομών αναφέρεται ρητά ότι λόγω της ήδη διαμορφωθείσας κατάστασης στο Συνοικισμό και της μακρόχρονης κατοχής εκτάσεων και βελτιώσεων αυτών εξαιτίας του ιδιαίτερα επικλινούς εδάφους της περιοχής, η διανομή δεν έγινε μετά κληρώσεως αλλά μετά παραχωρήσεως στον κληρούχο τη 92

94 κατεχόμενης έκτασης ως και 2,5 στρ.. Δόθηκαν 38 οικόπεδα σε 32 δικαιούχους ενώ άλλα 37 χαρακτηρίστηκαν διαθέσιμα κατεχόμενα, από τα οποία τα δέκα παραχωρήθηκαν το Ο μέσος όρος έκτασης οικοπέδου είναι 1,8 στρ. και τεμαχίου αγροτικού κλήρου 7,5 στρ.. Στα εξωχώραφα μειώνεται σε 5.5 στρ.. Έκτοτε δεν έχει συντελεστεί καμία μεγάλης έκτασης μεταβολή. Συνεπώς, ο ορεινός χριστιανικός οικισμός της Καλλιθέας έφερε ιδιοκτησιακά το χαρακτήρα τσιφλικιού, το οποίο απαλλοτριώθηκε σχεδόν στο σύνολό του. Το πολύ υψηλό ποσοστό μπασταινουχικών καλλιεργειών και ελαιόδεντρων και το επίσης σημαντικό ποσοστό αυτοκαλλιεργούμενων μικροϊδιοκτησιών αποδεικνύει το άλλοτε ελεύθερο καθεστώς του χωριού. Η οριστική διανομή συντελέστηκε το 1936 χωρίς επανεκδίκαση της απαλλοτρίωσης του αγροκτήματος. Το ορεινό έδαφος του αγροκτήματος στερούταν καλλιεργήσιμης γης, γεγονός το οποίο σε συνδυασμό με τον αναλογικά μεγάλο αριθμό δικαιούχων οδήγησε αφενός σε αποκατάσταση των τελευταίων και σε όμορα αγροκτήματα και αφετέρου στον περιορισμό της έκτασης του κλήρου. Η διανομή του συνοικισμού απέδωσε την ήδη κατεχόμενη έκταση εντός αυτού χωρίς στην ουσία να αποκαταστήσει με οικοπεδικό κλήρο τυχόν άλλους δικαιούχους, πλην των μεταβολών του Το πώς έχει διαμορφωθεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς στον οικισμό σήμερα, προκύπτει από την στατιστική έρευνα που παρουσιάζεται στο κεφάλαιο Πέντε Εκκλησιές Η κοινότητα Πέντε Εκκλησιές βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του Δήμου Σουλίου, χτισμένη σε υψόμετρο 350 μ. στα δυτικά του όρους Μίχλα (εικόνα 31). Το δυτικό όριο της γεωγραφικής της έκτασης είναι ο ποταμός Καλαμάς, που στο σημείο αυτό αποτελεί και το όριο με το Δήμο Φιλιατών. Δυτικά του σημερινού χωριού και σε απόσταση 1500 μ. στην αριστερή όχθη του Καλαμά σώζονται τα ερείπια Εικόνα 31: Πανοραμική άποψη του οικισμού Πέντε Εκκλησιές οικισμού, γνωστού από τους 93

95 αρχαίους ελληνιστικούς χρόνους με το όνομα Οσδίνα, ο οποίος γνώρισε μεγάλη ακμή κατά τη διάρκεια των υστεροβυζαντινών (13ος-14ος) και πρώτων μεταβυζαντινών (15ος -17ος) αιώνων 161. Το σημερινό χωριό άρχιζε να χτίζεται το 1733, όταν και εγκαταλείφθηκε ο παλιός οικισμός. Καθ όλη τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου περιλαμβάνεται στον καζά της Παραμυθιάς και έπειτα στην υποδιοίκηση Παραμυθιάς. Ως κοινότητα αναγνωρίστηκε το ως κοινότης Οσδίνας, ενώ το 1927 μετονομάστηκε σε Πέντε Εκκλησιές 163. Από το 1928 έως το 1997 υπαγόταν στην επαρχία Παραμυθιάς - που μετονομάστηκε σε επαρχία Σουλίου το 1955, ενώ ως καποδιστριακό Δημοτικό Διαμέρισμα ανήκε στο Δήμο Παραμυθιάς. Σήμερα αποτελεί την ομώνυμη Τοπική Κοινότητα της Δημοτικής Ενότητας Παραμυθιάς (εικόνα 32) Εικόνα 32: Θέση και γεωγραφική έκταση της Τ.Κ. Πέντε Εκκλησιών Πρόκειται για ορεινή κοινότητα του Δήμου Σουλίου. Στη σύνθεση του εδάφους της κυριαρχούν τα δάση που καλύπτουν 3600 στρ. και οι βοσκότοποι, οι οποίοι καταλαμβάνουν έκταση 3500 στρ. Οι καλλιέργειες ανέρχονται σε 1200 στρ., που στην πλειοψηφία τους αποτελούν ελαιώνες. Η συνολική έκταση της περιφέρειας της κοινότητας είναι 8700 στρ.. Το διάγραμμα που ακολουθεί αποτυπώνει τις χρήσεις γης με το ποσοστό κάλυψης που εμφανίζουν, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ Β.Δ , ΦΕΚ 184/Α/ Δ , ΦΕΚ 76/Α/

96 Διάγραμμα 17: Χρήσεις γης 1991 της κοινότητας Πέντε Εκκλησιές Η γεωμορφολογία του εδάφους δεν ευνοεί την ανάπτυξη γεωργικής καλλιέργειας, παρά μόνο την καλλιέργεια της ελιάς. Οι ορεινοί βοσκότοποι και τα θαμνόφυτα δάση προσφέρονται μόνο για την κτηνοτροφία μικρών ζώων. Στη διάρκεια της τουρκοκρατίας, ο ορεινός οικισμός της Οσδίνας κατοικούταν αποκλειστικά από χριστιανικές οικογένειες. Στον πίνακα 10 που ακολουθεί παρατίθεται ο αριθμός των σπιτιών ή κατοίκων σε τέσσερις χρονικές στιγμές του 19 ου αιώνα. Αραβαντινός 1827 Αραβαντινός 1856 Κοκίδης 1880 Οσδίνα 20 σπίτια 20 σπίτια Χριστιανικά 156 Χριστιανοί Πίνακας 10: Ο πληθυσμός των Πέντε Εκκλησιών κατά τον 19ο αιώνα Σαλναμέ σπίτια 158 κάτοικοι Ο πληθυσμός της Οσδίνας παρουσίασε ιδιαίτερη αύξηση έως και το 1951, όταν και έφτασε τον αριθμό των 353 κατοίκων. Έκτοτε, ο αριθμός των κατοίκων μειώθηκε σημαντικά. Η απογραφή του 2011 καταγράφει μόλις 82 κατοίκους, που αποτελεί το μικρότερο αριθμό κατοίκων που έχει καταγραφεί από το

97 Διάγραμμα 18: Πληθυσμός Πέντε Εκκλησιών από το 1913 έως σήμερα. Ιδιοκτησιακά, η Οσδίνα ανήκε κατά τη διάρκεια της ύστερης οθωμανικής κυριαρχίας στην κατηγορία των τσιφλικιών. Τόσο στον πίνακα του Αραβαντινού όσο και στο Σαλναμέ του 1895 χαρακτηρίζεται ως ιδιόκτητο τσιφλίκι. Απαλλοτριώθηκε το 1928 με την υπ αριθ. 15/1928 απόφαση της Επιτροπής Απαλλοτριώσεων Παραμυθιάς 164. Ιδιοκτήτες κατά το έτος εκείνο αναφέρονται 19 Μουσουλμάνοι ιδιώτες, ενώ σημαντική ιδιοκτησία κατείχαν και το Ιερό Τέμενος Πετροβίτσας, το Ιερό Τέμενος Κουρτεσίου, εφτά Ιερές Μονές και εφτά Ιεροί Ναοί της περιοχής, γεγονός που συνεπάγεται την ύπαρξη αρκετών βακούφικων κτημάτων στο αγρόκτημα. Από τη συνολική έκταση των στρ., τα στρ. αποτελούσαν ορεινές βοσκήσιμες εκτάσεις (Μουσάς χωριού), ενώ αποτυπώνεται και Δασική περιοχή με το όνομα Ποτιστικό, εμβαδού 1200 στρ.. Οι καλλιεργούμενες και καλλιεργήσιμες εκτάσεις υπολογίστηκαν σε 1559 στρ. και τα ελαιόδεντρα σε Οι αγροί που καλλιεργούνταν με το κληρονομικό σύστημα της μπασταίνης καταλάμβαναν έκταση 973 στρ., που αντιστοιχεί σε ποσοστό 62,4% επί των συνολικών καλλιεργούμενων και καλλιεργήσιμων εκτάσεων, ενώ μπασταινουχικώς εκμεταλλευόμενα καταμετρούνται 1800 ελαιόδεντρα, ποσοστό δηλαδή 75% επί του συνολικού αριθμού ελαιόδεντρων και 43 καστανεόδεντρα. Απαλλοτριώθηκαν στρ., ποσοστό δηλαδή 88,6% επί της συνολικής έκτασης του αγροκτήματος. Εξαιρέθηκαν της απαλλοτρίωσης οι αυτοκαλλιεργούμενες μικροϊδιοκτησίες, που αποτελούσαν μόλις το 4% των καλλιεργούμενων και καλλιεργήσιμων εκτάσεων (64,5 164 Αρχείο ΔΟΑΚ-Τμ. Τοπογραφίας Εποικισμού & Αναδασμού, φάκελος 79 96

98 στρ.). Όσον αφορά τις ιδιοκτησίες της Ιεράς Μονής Μίχλας, εξαιρέθηκαν της απαλλοτρίωσης : οι μικροϊδιοκτησίες έκτασης 20 στρ., ο χώρος που καταλάμβανε η Μονή έκτασης 25 στρ., καθώς και η δασική έκταση εμβαδού 1200 στρ.. Επί της δασικής έκτασης διατηρήθηκαν οι δουλείες βοσκής και ξύλευσης υπέρ του ΣΑΑΚ Οσδίνας. Εξαιρέθηκαν επίσης οι Εκκλησίες, τα εξωκλήσια και ο χώρος της αρχαίας Οσδίνας, συνολικής έκτασης περίπου 250 στρ., 210 ελαιόδεντρα μικροϊδιοκτητών και 200 ελαιόδεντρα στη θέση «Νησιά», που ανήκαν στους καλλιεργητές του όμορου αγροκτήματος Πλακωτής. Ο κλήρος ορίστηκε στα 25 στρ. καλλιεργούμενα ή καλλιεργήσιμα και 40 ελαιόδεντρα. Σε περίπτωση που κάποιος κατείχε μεγαλύτερη έκταση ή περισσότερα ελαιόδεντρα με το σύστημα της μπασταίνης, αυτά δινόταν κατά προτίμηση σε συγγενικά του πρόσωπα. Η αναλογία ήταν 4 ελαιόδεντρα για 1 στρ.. Η απόφαση συστήνει δουλεία ποτισμού υπέρ του ΣΑΑΚ Οσδίνας, σε ρέμα που βρίσκεται εντός των ορίων του αγροκτήματος Πλακωτής, δουλεία βοσκής υπέρ του ΣΑΑΚ Βλαχωρίου (σήμερα Πολύδροσο) σε βοσκήσιμη έκταση εντός του αγροκτήματος Οσδίνας και δουλεία βοσκής υπέρ του ΣΑΑΚ Πλακωτής σε βοσκήσιμη έκταση του αγροκτήματος Οσδίνας (θέση Νησιά ), απαγορεύοντας στη θέση αυτή πάσα καλλιέργεια πλην της ελιάς. Η απόφαση ορίζει το ποσό της αποζημίωσης σε ,2 δρχ., ενώ δεν εξαιρέθηκαν υπέρ των ιδιοκτητών 300 στρ. αφενός λόγω του ότι οι καλλιέργειες κατέχονταν μπασταινουχικώς (εδ. ε του άρθ. 119 του συντάγματος) αφετέρου δε λόγω της ανεπάρκειας των γαιών. Η οριστική διανομή του 1934 συντελέστηκε σε έκταση 9184 στρ. (εικόνα 33), εκ των οποίων 86 στρ. αποτελούσαν εξωχώραφα. Με την διανομή, 87 κληρούχοι λαμβάνουν 1185 στρ., 2214 ελαιόδενδρα και 36 καστανεόδενδρα. Ο μέσος όρος έκτασης του κληροτεμαχίου είναι 10 στρ. Το 1982 γίνεται οριστική διανομή του Συνοικισμού εκτάσεως 108 στρ., με 52 δικαιούχους και μέσο όρο έκτασης οικοπέδου 1 στρ. Οικοπεδικό κλήρο έλαβαν όσοι βρέθηκαν να κατέχουν ήδη έκταση εντός του συνοικισμού, ενώ παρέμειναν διαθέσιμα περίπου 28 στρ.. Τα οικόπεδα καταλαμβάνουν έκταση 81 στρ. ενώ οι κοινόχρηστες εκτάσεις αντιστοιχούν σε έκταση 27 στρ. Τα έτη γίνεται αναθεώρηση και αναδιαμόρφωση του αγροκτήματος σε τμήμα έκτασης 3326 στρ., εκ των οποίων τα 2279 στρ. αποτελούσαν κοινοτικά χερσολείβαδα και τα 396 στρ. αποτελούσαν αγρούς και ελαιώνες 77 κληρούχων. 97

99 Συνοψίζοντας, ο οικισμός Πέντε Εκκλησιές αποτέλεσε ακόμα έναν ορεινό χριστιανικό πυρήνα της περιοχής της Παραμυθιάς, που ανήκε στην κατηγορία των τσιφλικιών. Σημαντική ιδιοκτησία στο αγρόκτημα κατείχαν και οι εκκλησίες της περιοχής, με κυριότερη τη δασική έκταση εμβαδού 1200 στρ. της Ιεράς Μονής Μίχλας, η οποία και εξαιρέθηκε της απαλλοτρίωσης. Η ανεπάρκεια καλλιεργήσιμων γαιών σε συνδυασμό με τον υπολογίσιμο για την εποχή πληθυσμό οδήγησε στον περιορισμένης έκτασης κλήρο, ο Εικόνα 33: Όριο αγροκτήματος Πέντε Εκκλησιών. Η μπλε γραμμή περικλείει το αγρόκτημα Πέντε Εκκλησιές, σύμφωνα με τους τοπογραφικούς χάρτες των διανομών. οποίος δεν ήταν δυνατό να συμπληρωθεί σε μεγάλο βαθμό από τα όμορα αγροκτήματα, καθώς και αυτά ήταν ορεινά. Εντούτοις, η πλήρης αξιοποίηση των ελαιόδεντρων συνέβαλλε στη βέλτιστη δυνατή αποκατάσταση των κληρούχων. Το μεγαλύτερο ποσοστό των καλλιεργειών αποτελούσαν οι μπάσταινες. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του αγροκτήματος είναι η μπασταινουχική εκμετάλλευση καστανεόδεντρων, τα οποία συμπλήρωναν κατά περίπτωση τον γεωργικό κλήρο και το ιδιόμορφο ιδιοκτησιακό καθεστώς που διαμορφώθηκε στη θέση «Νησιά», όπου η έκταση απαλλοτριώθηκε υπέρ του ΣΑΑΚ Οσδίνας, ενώ τα ελαιόδεντρα παρέμειναν στην ιδιοκτησία των κατοίκων της Πλακωτής που τα κατείχαν. Με τη διανομή αγροκτήματος του 1934, την διανομή συνοικισμού του 1982, καθώς και την αναθεώρηση σε τμήμα του αγροκτήματος το 1984, αποδόθηκαν οριστικοί τίτλοι κυριότητας στους κατοίκους της κοινότητας. Το 1988 καθορίστηκε και το όριο του οικισμού, που κατηγοριοποιήθηκε στους οικισμούς κάτω των 2000 κατοίκων 165. Το πώς έχει διαμορφωθεί σήμερα το ιδιοκτησιακό καθεστώς στον οικισμό παρουσιάζεται στο κεφάλαιο ΦΕΚ 186/Δ/

100 4.9 Ελαταριά Η Ελαταριά βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα του Δήμου Σουλίου, όπου ανατολικά συνορεύει με το Δήμο Ζίτσας της Π.Ε. Ιωαννίνων. Η κοινότητα χαρακτηρίζεται ορεινή. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 811 μ., στο όρος Χιονίστρα, πολύ κοντά στην κορυφή του που φτάνει τα 1644 μ.. Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας περιλαμβάνεται στον καζά Παραμυθιάς με το όνομα Λαμπανίτσα. Αναγνωρίστηκε ως κοινότητα της Υποδιοίκησης Παραμυθιάς το 1919, με το όνομα κοινότητα Λαμπανίτσης 166 και μετονομάστηκε σε κοινότητα Ελαταριάς το Εικόνα 34: Άποψη της Ελαταριάς Από τότε και μέχρι το 1997 υπαγόταν στην επαρχία Παραμυθιάς (επαρχία Σουλίου από το 1955 και μετά), ενώ με τον καποδιστριακό νόμο αποτέλεσε δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Παραμυθιάς. Σήμερα αποτελεί την Τοπική Κοινότητα Ελαταριάς της Δημοτικής Ενότητας Παραμυθιάς (εικόνα 35). Εικόνα 35: Γεωγραφική θέση και έκταση της Τ.Κ. Ελαταριάς. 166 Β.Δ , ΦΕΚ 184/Α/ Δ , ΦΕΚ 81/Α/

101 Γεωμορφολογικά η κοινότητα αποτελείται κατεξοχήν από βοσκότοπους και δάση. Οι βοσκότοποι καλύπτουν έκταση 9700 στρ. και τα δάση 5600στρ.. Τη χαρακτηριστική δασώδης βλάστηση, όπως «μαρτυράει» και το όνομά της, αποτελούν τα έλατα. Η συνολική έκταση ανέρχεται σε στρ. Το διάγραμμα που ακολουθεί απεικονίζει τις χρήσεις γης με το αντίστοιχο ποσοστό κάλυψης που παρουσιάζουν στην περιφέρεια της κοινότητας. Διάγραμμα 19: Χρήσεις γης 1991 της κοινότητας Ελαταριάς Η Λαμπανίτσα στην διάρκεια του 19 ου αιώνα αριθμούσε σημαντικό αριθμό κατοίκων, οι οποίοι ήταν Χριστιανοί και μιλούσαν την Ελληνική γλώσσα. Ο πληθυσμός της αυξάνεται ιδιαίτερα προς το τέλος του αιώνα. Ο αριθμός των σπιτιών και κατοίκων της κατά τα έτη 1827, 1856, 1880 και 1895 παρουσιάζεται στον πίνακα που ακολουθεί. Αραβαντινός 1827 Αραβαντινός 1856 Λαμπανίτσα 13 σπίτια 17 Χριστιανικά σπίτια Πίνακας 11: Κάτοικοι στη Λαμπανίτσα κατά τον 19ο αιώνα. Κοκίδης Χριστιανοί Σαλναμέ σπίτια 296 κάτοικοι Στις αρχές του 20 ου αιώνα ο πληθυσμός της Ελαταριάς παρουσίασε μεγάλη αύξηση, γεγονός που αντιστρέφεται ολοκληρωτικά από τα μέσα του αιώνα και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Αιτία η μετοίκηση των κατοίκων της Λαμπανίτσας στον Παραπόταμο του Δήμου Ηγουμενίτσας από το 1944 και μετά, όπου τους παραχωρήθηκαν νέοι κλήροι από 100

102 το Ελληνικό κράτος, όταν αποχώρησαν από εκεί οι ως τότε μουσουλμάνοι κάτοικοι του χωριού. Το διάγραμμα που ακολουθεί παρουσιάζει τις πληθυσμιακές μεταβολές από το 1913 έως το 2011 σύμφωνα με τις Ελληνικές απογραφές. Διάγραμμα 20: Πληθυσμός Ελαταριάς από το 1913 έως σήμερα. Η Ελαταριά, στον πίνακα του Αραβαντινού και στο Σαλναμέ του 1895 χαρακτηρίζεται ως τσιφλίκι. Για το εν λόγω αγρόκτημα δεν βρέθηκε η απόφαση απαλλοτρίωσης. Σύμφωνα με τον Βακατσά 168, στην Λαμπανίτσα ιδιοκτήτες ήταν οι μουσουλμάνοι Φουάτ Πρόνιο, της ισχυρής οικογενείας αγάδων της Παραμυθιάς και Τελιάτ εφέντης, οι οποίοι όμως εγκατέλειψαν την περιουσία τους. Το ελληνικό δημόσιο κατέλαβε τα κτήματά τους και στην συνέχεια τα νοίκιασε, το 1916, στον Σπυρ. Αθ. Σαλούκα από την Παραμυθιά. Το 1918 διεκδικούσαν στην Λαμπανίτσα ιδιοκτησία ο Αγάκος Γιασίν Πρόνιο και ο Αζέμ Φερήτ Πρόνιο, από την Παραμυθιά. Οι κάτοικοι του χωριού καλλιεργούσαν τις εκτάσεις με το σύστημα του γεώμορου 169, το οποίο αρνούνταν πολλές φορές να αποδώσουν, καθώς, ιδιαίτερα από το 1913 και μετά, θεωρούσαν τη γη ιδιοκτησία τους. Η οριστική διανομή του 1940 αποτυπώνει την έκταση του αγροκτήματος σε στρ. (εικόνα 36). Από το σύνολο των στρεμμάτων, παραχωρήθηκαν τα 8984 στρ., ποσοστό δηλαδή 54,6%. Από την απαλλοτρίωση εξαιρέθηκε δασική έκταση συνολικού εμβαδού 5929 στρ. που ανήκε στους ιδιοκτήτες του κτήματος. Επιπλέον εξαιρέθηκαν έκταση 1442 στρ. πεδινής βοσκής (χερσολίβαδο) και 68 στρ. αυτοκαλλιεργούμενων ιδιοκτησιών. Στα 168 Βακατσάς, Γεώμορο: το 1/3 ή 1/2 της παραγωγής που αποδίδονταν στον ιδιοκτήτη του τσιφλικιού 101

103 παραχωρηθέντα περιλαμβάνεται έκταση 7170 στρ. που αποτελούσαν ορεινή βοσκή. Η διανεμηθείσα έκταση αποτυπώνεται στα 1605 στρ. που περιλαμβάνουν μπασταινουχικές γαίες (γιούρτια, αγρούς και αμπέλια) συνολικής έκτασης 1140 στρ.. Ο μέσος όρος έκτασης του τεμαχίου διανομής είναι 1,7 στρ. Το σύνολο των καλλιεργούμενων εκτάσεων είναι 1673 στρ.. Με την διανομή αποκαθίστανται 129 κληρούχοι (113 γεωργοί, 15 κλήροι συντηρήσεως και Σχολικός κλήρος), με άνισο κλήρο 170. Ο μέσος όρος του κλήρου υπολογίζεται περίπου στα 12,5 στρ. Ως συνοικισμός χαρακτηρίζονται μόλις δύο τεμάχια συνολικού εμβαδού 3,33 στρ.. Η Ελαταριά αποτέλεσε τσιφλίκι κυρίως των ισχυρών αγάδων της Παραμυθιάς, για το οποίο δεν βρέθηκαν τα στοιχεία της απαλλοτρίωσης. Σύμφωνα όμως με τα στοιχεία της οριστικής διανομής του 1940 προκύπτει ότι ένα πολύ μεγάλο μέρος της έκτασης του αγροκτήματος εξαιρέθηκε της παραχώρησης και παρέμεινε ιδιόκτητο. Το ποσοστό αυτό ανερχόταν σε 45,4% της συνολικής έκτασης και αφορούσε κυρίως δασικές εκτάσεις και χερσολείβαδα. Οι μπασταινουχικές καλλιέργειες αντιπροσώπευαν το 69,3% ενώ οι αυτοκαλλιεργούμενες ιδιοκτησίες μόλις το 3% των συνολικών καλλιεργούμενων εκτάσεων. Με την οριστική διανομή αποκαταστάθηκαν και έλαβαν τίτλους ιδιοκτησίας 128 κάτοικοι, όμως το μέγεθος του κλήρου ήταν πολύ περιορισμένης έκτασης. Έκτοτε δεν έχει συντελεστεί καμία μεγάλης κλίμακας μεταβολή, καθώς στην ουσία το χωριό εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους, λόγω της μετοίκισης και αποκατάστασής τους στον Παραπόταμο του Δ. Ηγουμενίτσας. Εντούτοις, οι περισσότεροι διατηρούν το δικαίωμα κυριότητας και στο αγρόκτημα Ελαταριάς. Στο κεφάλαιο 6 δίνονται τα σχετικά δεδομένα που προέκυψαν από την επιτόπια έρευνα. Εικόνα 36 : Όριο αγροκτήματος Ελαταριάς. Η μπλε γραμμή αποτυπώνει τα όρια του αγροκτήματος Ελαταριάς, όπως αυτό προκύπτει από τους τοπογραφικούς χάρτες των διανομών. 170 Στην Ήπειρο ο κλήρος δύναται να είναι άνισος (άρθ. 121 του Αγροτικού Νόμου) 102

104 4.10 Σαμονίδα Η Σαμονίδα ή Σαμονίβα αποτελεί σήμερα το μόνο κατοικημένο χωριό του ιστορικού «τετραχωρίου» στο Σούλι, το οποίο αποτελούσαν τα χωριά Αβαρίκος, Κιάφα, Σούλι και Σαμονίβα. Ανάμεσα στην ράχη του Δράκου και τις κορυφές Βούτσι (1553 μ. και Μούργκα (1201 μ.) σχηματίζεται ένα πολύ στενό οροπέδιο, όπου συναντώνται οι δύο από τους τέσσερις οικισμούς της περιοχής Σουλίου: το Σούλι (600 μ.) και η Σαμονίβα (460μ.) (εικόνα 37). Σύμφωνα με τον Χ. Περαιβό, ο οικισμός ιδρύθηκε Εικόνα 37: Οικισμός Σαμονίδας στα όρη Σουλίου στα μέσα του 16 ου αιώνα, ενώ υπάρχει και η άποψη ότι οι πρώτοι κάτοικοι κατέφθασαν στη θέση αυτή στα τέλη του 14 ου αιώνα 171. Στα μέσα του 17 ου αιώνα, η δύναμη των Σουλιωτών αυξήθηκε τόσο ώστε κατάφεραν να ελέγχουν μία μεγάλη περιοχή γύρω από το τετραχώρι, που περιλάμβανε περί τα 65 χωριά, τα οποία ως τότε ανήκαν στους αγάδες του Μαργαριτίου, της Παραμυθιάς και των Ιωαννίνων. Με την άνοδο του Αλή Πασά, οι συνεχόμενες συγκρούσεις οδήγησαν στην αποχώρηση των Σουλιωτών από το τετραχώρι τον Δεκέμβριο του 1803, μετά από συνθηκολόγηση με τον Αλή πασά. Η οριστική αποχώρηση τους χρονολογείται τον Αύγουστο του 1822, μετά από τη σύντομη επανεγκατάστασή τους λόγω συμμετοχής στους πολεμικούς αγώνες της εποχής ( ) 172. Ο οικισμός κατοικήθηκε και πάλι μετά το Η περιοχή του Σουλίου υπήχθη στον καζά των Ιωαννίνων, ενώ από το 1913 αποτελεί συνοικισμό της Υποδιοίκησης Ιωαννίνων. Με την αναγνώριση των κοινοτήτων το 1919 ενσωματώθηκε στην κοινότητα Παλαιοχώρι Βότσαρη, ενώ το 1924 ενώθηκε στην κοινότητα Γλαβίτσης (Αυλότοπου) της Υποδιοίκησης Παραμυθιάς 174. Ως κοινότητα της επαρχίας Παραμυθιάς 171 Χρήστου, 2011 και Ψιμούλη Ψιμούλη, Χρήστου, 2011 και Ψιμούλη «..Τα βοσκοτόπια της περιοχής δόθηκαν σε κτηνοτρόφους από το Πόποβο. Ανθρώπινη παρουσία, η οικογένεια Νάστου Τόκα, έκανε την παρουσία της στο Σούλι μετά το » 174 ΦΕΚ 74/Α/

105 αναγνωρίστηκε το Με τον καποδιστριακό νόμο αποτέλεσε έδρα της Κοινότητας Σουλίου, που περιλάμβανε τους οικισμούς Αυλότοπος, Κουκουλιοί, Τσαγγάρι, Σαμονίδα και Φροσύνη. Σήμερα αποτελεί την Τ.Κ. Σαμονίδας της Δ.Ε. Σουλίου (εικόνα 38). Βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τμήμα του δήμου, όπου συνορεύει ανατολικά με τον Δ. Δωδώνης και νότια με το Δ. Πρέβεζας. Σαμονίδα Εικόνα 38: Θέση και κτηματική περιφέρεια της Τ.Κ. Σαμονίδας Τα όρη Σουλίου καλύπτονται κυρίως από βοσκότοπους, που στην εν λόγω κοινότητα εκτείνονται σε στρ. από το σύνολο των στρ.. Επισημαίνεται το υψηλό ποσοστό βοσκότοπων που ανήκουν στην κατηγορία των ιδιωτικών ή άλλων, δηλαδή δεν αποτελούν κοινοτικούς βοσκότοπους, το οποίο ανέρχεται σε 86%. Αντίθετα ως κοινοτικοί χαρακτηρίζονται μόλις το 8%, ενώ στη γεωγραφική έκταση της κοινότητας δεν καταγράφονται εκτάσεις με δασικό χαρακτήρα (διάγραμμα 21). Οι οικισμοί του τετραχωρίου δεν περιλαμβάνονται ούτε στον πίνακα του Αραβαντινού, ούτε στο Σαλναμέ του Πληθυσμιακά δεδομένα Διάγραμμα 21: Χρήσεις γης στην Τ.Κ. Σαμονίδας 175 ΦΕΚ 222/Α/

106 για τη Σαμονίδα, που αποτελεί και το μόνο κατοικημένο χωριό, προκύπτουν από τις απογραφές του 1913 και μετά, οι οποίες απεικονίζονται στο διάγραμμα 22. Χαρακτηριστικές είναι οι έντονες μεταπτώσεις στον αριθμό των κατοίκων, με τη μέγιστη τιμή να εμφανίζεται το 1951, όπου αριθμεί 160 κατοίκους και την ελάχιστη το 2011, όπου αριθμεί μόλις 35 κατοίκους. Διάγραμμα 22:Πληθυσμός Σαμονίδας από το 1913 έως σήμερα. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς του τετραχωρίου στο τέλος του 19 ου αιώνα προκύπτει από Οθωμανικό κατάστιχο του 1896, επίσημα μεταφρασμένο στα Ιωάννινα το Η περιγραφή του κατάστιχου περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ. Το κατάστιχο αποτελείται από 22 φύλλα, αποσπάσματα εκ του Αυτοκρατορικού Κτηματολογίου, τα οποία αριθμούν συνολικά 26 ακίνητα και ένα φύλλο με συνοδευτικό κείμενο. Στο συνοδευτικό κείμενο περιγράφονται λεπτομερώς τα όρια του «χωρίου Κακοσούλι», ονομασία που επέδιδαν οι Τούρκοι στο Σούλι. Οι βασικές θέσεις που οριοθετούν το αγρόκτημα είναι (όπως αναγράφονται στο κείμενο) : το όριο με το τσιφλίκι Σεριζιανά, ο βοσκότοπος Μούρκα μεταξύ των τσιφλικιών Παλαιοχώρι και Αλεποχώρι, το όριο με το δήμο του Ρωμανού, οι βοσκότοποι Λιανό, Γκούρα και Καστανιά, τα σύνορα με το αγρόκτημα Λιβίκιστας (Ζωτικό), ο βοσκότοπος Βριτζάχα, βοσκότοπος Καμουριά- Βαρπάκ (Κουλούρια Βαρμπάτη) όριο του τσιφλικιού Γλαβίτσα (Αυλότοπος), όρια των αγροκτημάτων Γαρδικίου και Παραμυθιάς, όριο του αγροκτήματος Γλυκής και χαράδρα Κελί (Γκέλι), ρέμα του Ντάλα και σημείο συνάντησης των δύο ποταμών, όριο του Τσικουράτι (Τσεκούρι) και όριο του τσιφλικιού Αγορένα (Τρίκαστρο) (εικόνα 39). 105

107 Εικόνα 39: Περιγραφή αγροκτήματος Κακοσούλι. Με κόκκινο χρώμα απεικονίζονται τα διοικητικά όρια των κοινοτήτων, με πράσινο τα όρια των διανομών των Λειβαδίων Σουλίου, ενώ με μπλε χρώμα αποτυπώνεται ο ποταμός Αχέροντας και το ρέμα Ντάλα. Τα περιγραφόμενα όρια ταυτίζονται σε πολλά σημεία με τα σημερινά όρια της Τ.Κ. Σαμονίδας, εμφανίζονται όμως διευρυμένα ως προς τα όρια με τον Αυλότοπο και το Τσαγγάριο και πιθανότατα με το Σιστρούνι. Περιλαμβάνουν δηλαδή και τις θέσεις στις οποίες έχουν εφαρμοστεί διανομές λειβαδικών εκτάσεων, που αποτυπώνονται στην εικόνα 39 με πράσινο χρώμα. Το συμπέρασμα αυτό επιβεβαιώνεται και από τις θέσεις των ακινήτων που αναφέρονται στα αποσπάσματα. Οι θέσεις αυτές είναι: Σαμονίβα, Συκιά, Μπενούκα, Αβαρίκος, Καντούρια-Βερπάτι, Λακκιά-Βερ, Παπαζαφύρη, Πογονέσα, Καλαμπούρα, Μούρκα, Λάκκος, Γούρα (ποταμός), Καστανιά, Λειβάδι. Οι ονομασίες δεν είναι απόλυτα σωστές και πιθανότατα προκύπτουν από την ακριβή μετάφραση του κατάστιχου. Όσον αφορά την έκταση του χωρίου Κακοσούλι, αυτή υπολογίζεται σε παλαιά στρέμματα. 176 Αναλυτικότερα, περιλαμβάνονται 8 θερινοί βοσκότοποι, συνολικής 176 Το παλαιό Πελοποννησιακό στρέμμα ή παλαιό τουρκικό στρέμμα =1.270m 2 (Φ.Ε.Κ. 56/1863 ). Η επίσημη κατάργηση όλων των παλαιών μέτρων και σταθμών έγινε στις 31 Μαρτίου του 1959 (ΦΕΚ 131/Α/1959). 106

108 έκτασης π.στρ. (αποσπάσματα φ. 6-8 και 10-14, τίτλοι 15-22) και 9 χειμερινοί βοσκότοποι (αποσπάσματα φ. 1-4 και 1-5, τίτλοι 1-4 και 10-14) συνολικής έκτασης π. στρ.. Επιπλέον περιλαμβάνονται 3 αγροί (αποσπάσματα φ , τίτλοι 27-29) έκτασης 51 π.στρ., 4 οικίες (φ. 15, τίτλοι 23-26), 1 αλώνι έκτασης (φ. 18, τ. 30) και 1 λειμώνας εκτάσεως 5 π. στρ. (φ. 19, τ.31). Ειδικότερα, στη θέση Σαμονίβα αντιστοιχούν (βάση τίτλου) τα υπ αριθ , 27-29, 30, 31 και 1 (χειμερινός βοσκότοπος 4050 π. στρ.). Αθροίζοντας τις επιμέρους εκτάσεις προκύπτει σύνολο π. στρ.. Υπολείπεται της αναγραφόμενης ολικής έκτασης λόγω του ότι η συλλογή είναι ελλιπής (βλ. Παράρτημα ΙΙΙ). Σε κάθε περίπτωση, η υπολογιζόμενη έκταση υπερβαίνει κατά πολύ τη σημερινή έκταση της κοινότητας και των λειβαδίων Σουλίου, ιδίως αν λάβουμε υπόψη την αντιστοιχία τουρκικού και ελληνικού στρέμματος, γεγονός που οδηγεί στην αμφισβήτηση είτε των περιγραφόμενων ορίων του αγροκτήματος, είτε της καταγεγραμμένης στα αποσπάσματα επιμέρους έκτασης. Ιδιοκτησιακά, το αγρόκτημα χαρακτηρίζεται ρητά «τσιφλίκι Κακοσούλι», ενώ τα ακίνητα που περιγράφονται συμπεριλαμβάνονται στην κατηγορία «τελείας κυριότητας» (εμλιάκ χουμαγιουνέ). Άλλωστε στο συνοδευτικό κείμενο αναφέρεται ότι λόγος έκδοσης του τίτλου είναι ότι το αγρόκτημα είναι κτήμα των Σουλτάνων, χωρίς όμως να επεκτείνεται περεταίρω. Για το Σούλι και τη Σαμονίδα δεν βρέθηκε φάκελος αποφάσεων απαλλοτριώσεων. Στην εικόνα 39 φαίνονται οι διανομές που έχουν εφαρμοστεί στην περιοχή, όπου σημειώνονται με πράσινο χρώμα ή με το όνομα του λειβαδίου. Είναι φανερό ότι στο μεγαλύτερο τμήμα της κοινότητας και ειδικότερα στις θέσεις των οικισμών δεν έχουν εφαρμοστεί διανομές, γεγονός που συνεπάγεται ότι δεν έχουν εκδοθεί τίτλοι ιδιοκτησίας από το Ελληνικό κράτος. Σχετικά με τις διανομές των λειβαδίων, τα στοιχεία περιλαμβάνονται στον πίνακα

109 Αποκαθιστάμενοι Υπέρ ΣΑΑΚ Α. Σούρος και 1 αγρός μετά οικίας υπέρ δικαιούχου Υπέρ ΣΑΑΚ Κ. Σούρος Υπέρ Ελληνικού Δημοσίου 4 άνισοι γεωρ/φικοί κλήροι (66 στρ.- μ.ο στρ.) 13 δικαιούχοι κτηνοτροφικής αποκατάστασης 4 δικαιούχοι κτηνοτροφικής αποκατάστασης 4 δικαιούχοι κτηνοτροφικής αποκατάστασης 9 κτηνοτροφικοί κλήροι (μ. ο. 186 στρ.) και 236 Όνομα Λειβαδίου Έτος Διανομής Έκταση (στρ.) Διαχωρισμός εκτάσεων 21 τεμάχια Άνω Σούρος (Χερσολείβαδα, δάση, ρεύματα, αγροί) 14 τεμάχια Κάτω Σούρος (Χερσολείβαδα, δάση, ρεύματα, αγροί) 14 τεμάχια Γκούρα (Χερσολείβαδα, δάση, ρεύματα, αγροί) 31 τεμάχια Καστανιά (Χερσολείβαδα, δρόμοι, ρεύματα, αγροί) 11 τεμάχια Κουλούρια- (Χερσολείβαδα, Βαρμπάτη δρόμοι, ρεύματα, αγροί) Λιανό χερσολείβαδο 7 τεμάχια Μαμάκος (Χερσολείβαδα, γεννολείβαδο, δρόμοι, ρεύματα) 50 τεμάχια Μαμάκος (Χερσολείβαδα, γεννολείβαδο, δρόμοι, ρεύματα) Σχόλια Άρθ. 24 παρ.3 του Κ.Δ Άρθ. 24 παρ.3 του Κ.Δ Παρεχωρήθη κατόπιν της υπ αριθ. 1/40 απόφασης Δ/σις Γεωργίας Τα υπόλοιπα κοινά Κοινά και εξ αδιαιρέτου επί της όλης έκτασης πλην 1 οικία 5 στρ. Κοινό και εξ αδιαιρέτου Κοινά και εξ αδιαιρέτου πλην μία οικία 2,75 στρ. Κατάργηση της διανομής

110 στρ. Ελληνικό Δημόσιο Παπαζαφείρη τεμάχια (Χερσολείβαδα, γεννολείβαδο, δρόμοι, ρεύματα) 7 δικαιούχοι κτηνοτροφικής αποκατάστασης Κοινά και εξ αδιαιρέτου Συκιά Τσαγγαράκη τεμάχια (Χερσολείβαδο, γεννολείβαδο, δρόμος, ρεύμα) 7 δικαιούχοι κτηνοτροφικής αποκατάστασης Κοινά και εξ αδιαιρέτου Ζαβρούχον τεμάχια (Χερσολείβαδα, γεννολείβαδο, δάσος, ρεύμα) 2 δικαιούχοι κτηνοτροφικής αποκατάστασης Κοινά και εξ αδιαιρέτου Πίνακας 12: Διανομές Λειβάδια Σουλίου Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του πίνακα πρόκειται κυρίως για κτηνοτροφικές αποκαταστάσεις, όπου παραχωρείται το δικαίωμα νομής. Οι κλήροι είναι ελάχιστοι και σε κάθε περίπτωση δεν καλύπτουν τον μελετώμενο οικισμό. Τα αποτελέσματα της επιτόπιας έρευνας, που πραγματοποιήθηκε ώστε να διαπιστωθεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς του οικισμού σήμερα, παρουσιάζονται στο κεφάλαιο

111 5 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ 10 ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΣΟΥΛΙΟΥ Από τη μελέτη των στοιχείων που αναλύθηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο προέκυψαν στοιχεία σχετικά με την εξέλιξη του ιδιοκτησιακού καθεστώτος, όπως διαμορφώθηκε βάσει της Ελληνικής Νομοθεσίας περί διανομών και αναδασμών. Επιπλέον, από τη μελέτη των κτηματολογικών πινάκων της Τοπογραφικής Υπηρεσίας ήταν δυνατή η επεξεργασία στοιχείων που σχετίζονται με το πλήθος των αποκαθιστάμενων κληρούχων και με τα μεγέθη των ιδιοκτησιών, όπως η έκταση των κλήρων ή η μέση τιμή της έκτασης των κληροτεμαχίων, αναλυτικά για κάθε αγρόκτημα. Με το πέρασμα των ετών, τα παραπάνω δεδομένα μεταβάλλονται σύμφωνα με το ισχύον εμπράγματο δίκαιο. Η καταγραφή όλων των εμπράγματων δικαιωμάτων, του πλήθους των δικαιούχων και των μεγεθών των ιδιοκτησιών στο σύνολο της έκτασης σήμερα, είναι δυνατή μόνο μέσω του Εθνικού Κτηματολογίου. Κρίθηκε όμως σκόπιμη η διενέργεια μίας επιτόπιας στατιστικής έρευνας, με συλλογή πρωτογενών στοιχείων σε δείγμα του πληθυσμού των αγροκτημάτων, με στόχο την απόκτηση μιας πρώτης εικόνας των μεταβολών που έχουν επέλθει στο ιδιοκτησιακό καθεστώς. 5.1 Σχεδιασμός και διεξαγωγή της έρευνας Στόχος της έρευνας ήταν η απόκτηση κτηματολογικών δεδομένων στα δέκα μελετώμενα αγροκτήματα, όπως η ύπαρξη ή μη τίτλου ιδιοκτησίας, η αιτία κτήσης του δικαιώματος κυριότητας, καθώς και στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των γεωτεμαχίων από τα οποία αποτελείται η συνολική ιδιοκτησία ενός δικαιούχου, την έκταση και τη χρήση τους. Η απόκτηση της πληροφορίας αυτής επιτεύχθηκε μέσω της συμπλήρωσης ενός δομημένου, ανώνυμου ερωτηματολογίου από ικανοποιητικό, για το σκοπό της έρευνας, μέγεθος δείγματος σε κάθε αγρόκτημα. Το ερωτηματολόγιο περιλάμβανε 5 θεματικές ενότητες, με ερωτήσεις κλειστού και ανοιχτού τύπου: Α. Προσωπικά στοιχεία Β. Στοιχεία ακινήτων 110

112 Β. 1 Κτηματολογικά στοιχεία ακινήτων εντός Διανομής Β. 2.Κτηματολογικά στοιχεία ακινήτων εντός Αναδασμού Β. 3. Κτηματολογικά στοιχεία ακινήτων εκτός Διανομής/Αναδασμού Β. 4. Στοιχεία Απαλλοτρίωσης (Το πλήρες σώμα του ερωτηματολογίου περιλαμβάνεται στο παράρτημα ΙV) Καθοριστικό στάδιο κατά τον σχεδιασμό της έρευνας αποτελεί η επιλογή της μεθόδου δειγματοληψίας. Διακρίνονται δύο είδη δειγματοληψίας, η δειγματοληψία με πιθανότητα και η δειγματοληψία χωρίς πιθανότητα. Η δειγματοληψία με πιθανότητα γίνεται σύμφωνα με τους νόμους των πιθανοτήτων, είναι ελεγχόμενη ως προς τις παραμέτρους της και δίνει τη δυνατότητα να γενικευτούν να συμπεράσματα που εξάγονται από ένα δείγμα, για αυτό και δίνει επιπλέον τη δυνατότητα υπολογισμού του σφάλματος γενίκευσης της εκτίμησης 177. Στη μέθοδο αυτή εντάσσονται η απλή τυχαία δειγματοληψία, η συστηματική δειγματοληψία και η στρωματοποιημένη δειγματοληψία. Απαραίτητη για την εφαρμογή των μεθόδων αυτών είναι η ύπαρξη δειγματολογικού πλαισίου, δηλαδή ενός καταλόγου που περιλαμβάνει το σύνολο του πληθυσμού, με βάση τον οποίο επιλέγεται το τυχαίο δείγμα. Στην απλή τυχαία δειγματοληψία το κάθε μέλος του πληθυσμού έχει την ίδια πιθανότητα να επιλεγεί για το σχηματισμό του δείγματος με κάθε άλλο δείγμα του πληθυσμού. Επιλέγεται τυχαία αριθμός μελών που ισούται με το επιθυμητό μέγεθος του δείγματος. Στη συστηματική δειγματοληψία το τυχαίο δείγμα επιλέγεται με συγκεκριμένο βήμα επιλογής, που υπολογίζεται με τον τύπο Ν/n, δηλαδή τη διαίρεση του πληθυσμού με το μέγεθος του δείγματος. Στη στρωματοποιημένη δειγματοληψία ο πληθυσμός χωρίζεται σε στρώματα ομοιογενών ομάδων ως προς κάποια χαρακτηριστικά και στη συνέχεια επιλέγονται επιμέρους δείγματα με απλή τυχαία δειγματοληψία από κάθε στρώμα 178. Η δειγματοληψία χωρίς πιθανότητα πραγματοποιείται σε περιπτώσεις που δεν είναι εφικτή η δειγματοληψία με πιθανότητα. Τα αποτελέσματα μιας έρευνας που έχει γίνει με δειγματοληψία χωρίς πιθανότητα δεν είναι γενικεύσιμα αλλά αφορούν αποκλειστικά τη συγκεκριμένη μελέτη στο συγκεκριμένο δείγμα. Επιπλέον δεν είναι δυνατό να υπολογιστούν τα σφάλματα εκτίμησης. Στις μεθόδους μη πιθανοτήτων συγκαταλέγονται 177 Ζαφειρόπουλος, Στο ίδιο 111

113 η δειγματοληψία ευκολίας, η σκόπιμη δειγματοληψία, η δειγματοληψία ποσοστώσεων και η δειγματοληψία της χιονοστιβάδας. Κατά τη δειγματοληψία ευκολίας το δείγμα επιλέγεται από ένα τμήμα του πληθυσμού, στο οποίο υπάρχει εύκολη πρόσβαση. Δηλαδή, επιλέγονται μόνο εκείνες οι μονάδες του πληθυσμού που είναι ευκολότερο να ληφθούν. Είναι φανερό ότι ένα τέτοιο δείγμα δεν μπορεί να είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού από τον οποίο προέρχεται. 179 Στη σκόπιμη δειγματοληψία όπου ο ερευνητής χρησιμοποιεί χαρακτηριστικές περιπτώσεις του πληθυσμού που θέλει να μελετήσει 180. Η μέθοδος της δειγματοληψίας ποσόστωσης είναι το αντίστοιχο της στρωματοποιημένης δειγματοληψίας των μεθόδων των πιθανοτήτων. Ομοίως, αρχικά καθορίζονται τα στρώματα και οι αναλογίες με τις οποίες αντιπροσωπεύονται στον πληθυσμό. Στη συνέχεια χρησιμοποιείται δειγματοληψία ευκολίας ή απόφασής για να επιλεχθεί ο απαιτούμενος αριθμός ατόμων από κάθε στρώμα. Η δειγματοληψία χιονοστιβάδας είναι ειδική μέθοδος μη πιθανοτήτων που χρησιμοποιείται όταν το επιθυμητό χαρακτηριστικό είναι πολύ σπάνιο. Η δειγματοληψία της χιονοστιβάδας εξαρτάται από παραπομπές αρχικών συμμετεχόντων για να βρεθούν πρόσθετοι συμμετέχοντες 181. Λόγω της ανάγκης διεξαγωγής της έρευνας με το ελάχιστο κόστος και σε περιορισμένο χρόνο, ακολουθήθηκε μέθοδος μη πιθανοτήτων και συγκεκριμένα η δειγματοληψία ευκολίας, με προσωπικές συνεντεύξεις (face to face interview) σε κεντρικά σημεία. Αυτό σημαίνει ότι το δείγμα δεν μπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτικό και τα αποτελέσματα δεν μπορούν να γενικευθούν στο σύνολο του πληθυσμού, καθώς το δείγμα δε μπορεί να χαρακτηρισθεί τυχαίο. Εντούτοις, δεν ήταν δυνατή η επιλογή άλλης μεθόδου για την εν λόγω έρευνα καθώς, εκτός του χρόνου και του κόστους, δεν υπάρχει δειγματοληπτικό πλαίσιο που να περιλαμβάνει το σύνολο του πληθυσμού που έχει ιδιοκτησία ή σκοπεύει να διεκδικήσει ή κατέχει ακίνητα ασκώντας πράξεις νομής σε μία πολύ συγκεκριμένη περιοχή, όπως είναι το εκάστοτε αγρόκτημα. Σε μια προσπάθεια αντιστάθμισης των αρνητικών αυτών παραγόντων, συγκεντρώθηκε μεγάλο δείγμα του πληθυσμού και συγκεκριμένα 189 άτομα, που αντιστοιχούν στο 7,7% του συνολικού πληθυσμού των δέκα αγροκτημάτων και στο 9,7% των δέκα βασικών οικισμών, σύμφωνα με την τελευταία 179 Ζαφειρόπουλος, Ιωαννίδη-Καπόλου 181 Κασίμης-Νέλλας 112

114 απογραφή του Αναλυτικά σε κάθε αγρόκτημα συγκεντρώθηκε αριθμός ερωτηματολογίων, ανάλογα με τον πληθυσμό, όπως φαίνεται στον πίνακα (το * αντιστοιχεί στο σύνολο του πληθυσμού του αγροκτήματος). Αγρόκτημα Αριθμός ερωτηματολογίων Πληθυσμός Γλυκή Σκάνδαλο Ζερβοχώρι (499*) Καρβουνάρι Καριώτι Νεοχώρι (200*) Καλλιθέα 9 74 (172*) Πέντε Εκκλησιές 8 82 Ελαταριά 6 21 Σαμονίδα 6 35 Σύνολο (2428*) Πίνακας 13: Αριθμός ερωτηματολογίων και πληθυσμός ανά αγρόκτημα 5.2 Επεξεργασία δεδομένων Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων που συλλέχθηκαν με τα ερωτηματολόγια έγινε σε περιβάλλον SPSS v. 21. Αρχικά κωδικοποιήθηκαν οι μεταβλητές που αντιστοιχούν στις ερωτήσεις ή -σε περιπτώσεις πολλαπλών απαντήσεων- στις απαντήσεις και καθορίστηκαν οι τιμές που μπορεί να πάρει κάθε μεταβλητή ανάλογα με τον τύπο κλίμακας μέτρησής της, δηλαδή ανάλογα με το αν ανήκει στην ονομαστική κλίμακα, την τακτική ή την αναλογική 182. Στη συνέχεια έγινε η αποδελτίωση των ερωτηματολογίων, καταχωρώντας κωδικοποιημένα τα δεδομένα που αντιστοιχούν στις απαντήσεις των ερωτηθέντων. Δημιουργήθηκαν συνολικά 74 μεταβλητές, η κωδικοποίηση και ο τύπος των οποίων απεικονίζονται στους παρακάτω πίνακες. Σημειώνεται ότι οι μεταβλητές των θεματικών 182 Λαφαζάνη 113

115 ενοτήτων Β.1. έως και Β.3. επαναλαμβάνονται με τη διαφοροποίηση του χαρακτηρισμού ιδιοκτησία εντός διανομής- εντός αναδασμού - εκτός διανομής/αναδασμού, όπου στην τελευταία περιλαμβάνονται τρεις επιπλέον μεταβλητές σχετικά με την ικανότητα υπόδειξης της ιδιοκτησίας σε ορθοφωτοχάρτη και την ύπαρξη ή όχι τοπογραφικού διαγράμματος, ενώ δεν περιλαμβάνονται οι δύο μεταβλητές που αντιστοιχούν σε στοιχεία ακινήτων όμορων αγροκτημάτων. Η θεματική ενότητα Β.4.: Στοιχεία απαλλοτρίωσης, αφορά μόνο στο αγρόκτημα Νεοχωρίου. Μεταβλητή (Variable) Περιγραφή μεταβλητής Τύπος μεταβλητής Id_questionaire Α/Α ερωτηματολογίου Scale Αριθμός Id_person Α/Α ερωτηθέντος Scale Αριθμός Id_village Id_resident Id_resident_desc Μελετώμενο αγρόκτημα Τόπος Διαμονής ερωτηθέντος Περιγραφή τόπου διανομής Nominal Nominal Nominal Τιμές μεταβλητής Πίνακας επιλογών (1) Γλυκή, (2) Σκάνδαλο (3) Ζερβοχώρι, (4) Καρβουνάρι (5) Καρυώτι, (6) Νεοχώρι (7) Καλλιθέα, (8) Πέντε Εκκλησίες, (9) Ελαταριά (10) Σαμονίδα Πίνακας επιλογών (1) Γλυκή, (2) Σκάνδαλο (3) Ζερβοχώρι, (4) Καρβουνάρι (5) Καρυώτι, (6) Νεοχώρι (7) Καλλιθέα, (8) Πέντε Εκκλησίες, (9) Ελαταριά (10) Σαμονίδα (11) Άλλη Κείμενο Gender Φύλο Nominal Πίνακας επιλογών (1) Άνδρας, (2) Γυναίκα Age Ηλικία Ordinal Πίνακας επιλογών (1) 0-25, (2) (3) 45-65, (4) >65 Education Μορφωτικό Επίπεδο Ordinal Πίνακας επιλογών (1) Μεταπτυχιακό/Διδακτορικό (2) Ανώτατη μόρφωση (ΑΕΙ/ΤΕΙ) (3) Ανώτερη μόρφωση (ΙΕΚ κλπ) (4) Απόφοιτος λυκείου (5) Απόφοιτος γυμνασίου (6) Απόφοιτος δημοτικού (7) Καμία εκπαίδευση Income Ετήσιο εισόδημα Ordinal (1) , (2) (3) , (4) >40000 Πίνακας 14: Μεταβλητές θεματικής ενότητας Α - Προσωπικά στοιχεία 114

116 Μεταβλητή (variable) Property_dianomis Title_dianomlis_yes Paraxoritirio_dianomis Περιγραφή μεταβλητής Αν ο ερωτώμενος έχει ιδιοκτησία εντός διανομής Αν έχει τίτλο για την ιδιοκτησία αυτή Αν η αιτία κτήσης είναι Παραχωρητήριο Τύπος μεταβλητής Nominal Nominal Nominal Polisi_dianomis Αν η αιτία κτήσης είναι Πώληση Nominal klironimia_dianomis Goniki_paroxi_dianomis xrisiktisia_dianomis Title_dianomis_no Prothesi_dianomis_symvoleo Prothesi_dianomis_xrisiktisia Αν η αιτία κτήσης είναι Κληρονομιά Αν η αιτία κτήσης είναι Γονική παροχή/ Δωρεά εν ζωή Αν η αιτία κτήσης είναι Χρησικτησία Αν ο ερωτώμενος δεν έχει δημιουργήσει τίτλο για την ιδιοκτησία αυτή Αν προτίθεται να συντάξει συμβολαιογραφική πράξη Αν προτίθεται να επικαλεστεί χρησικτησία Nominal Nominal Nominal Nominal Nominal Nominal Prothesi_noanswer_dianomis Αν δεν γνωρίζει/δεν απάντησε Nominal Ektasi_dianomis Ar_temaxion_dianomis Katoikia_dianomis Kaliergia_dianomis Συνολική έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) του συνόλου των γεωτεμαχίων εντός διανομής Συνολικός αριθμός γεωτεμαχίων από τα οποία αποτελείται η ιδιοκτησία Έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) που αντιστοιχεί σε χρήση κατοικία Έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) που αντιστοιχεί σε χρήση καλλιέργειες Ordinal Scale Scale Scale Τιμές μεταβλητής Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no (99) noanswer Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) 0-10, (2) (3) 20-40, (4) >40 (99) noanswer Αριθμός Αριθμός Αριθμός 115

117 Voskotopos_dianomis Έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) που αντιστοιχεί σε χρήση Scale Αριθμός βοσκότοπος Akalypti_dianomis Έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) που αντιστοιχεί σε χρήση ακάλυπτη έκταση Scale Αριθμός Other_dianomis Έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) που αντιστοιχεί σε άλλη χρήση Scale Αριθμός Other_dianomis_desc Περιγραφή της άλλης χρήσης Nominal κείμενο Alli_dianomi Αν ο ερωτώμενος έχει ιδιοκτησία σε διανομή όμορου αγροκτήματος Nominal Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no (99) noanswer Alli_dianomi_desc Όνομα όμορου αγροκτήματος Nominal κείμενο Πίνακας 15: Μεταβλητές θεματικής ενότητας Β.1. - Στοιχεία ακινήτων εντός διανομής Μεταβλητή (variable) Property_anadasmos Περιγραφή μεταβλητής Αν ο ερωτώμενος έχει ιδιοκτησία εντός αναδασμού Τύπος μεταβλητής Nominal Title_ anadasmos _yes Αν έχει τίτλο για την ιδιοκτησία αυτή Nominal Paraxoritirio_ anadasmos Αν η αιτία κτήσης είναι Παραχωρητήριο Nominal Polisi_ anadasmos Αν η αιτία κτήσης είναι Πώληση Nominal klironimia_ anadasmos Αν η αιτία κτήσης είναι Κληρονομιά Nominal Goniki_paroxi_ anadasmos Αν η αιτία κτήσης είναι Γονική παροχή/ Δωρεά εν ζωή Nominal xrisiktisia_ anadasmos Αν η αιτία κτήσης είναι Χρησικτησία Nominal Title_ anadasmos _no Prothesi_ anadasmos _symvoleo Prothesi_ anadasmos _xrisiktisia Αν ο ερωτώμενος δεν έχει δημιουργήσει τίτλο για την ιδιοκτησία αυτή Αν προτίθεται να συντάξει συμβολαιογραφική πράξη Αν προτίθεται να επικαλεστεί χρησικτησία Nominal Nominal Nominal Τιμές μεταβλητής Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no (99) noanswer Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no 116

118 Prothesi_noanswer_ anadasmos Ektasi_ anadasmos Ar_temaxion_ anadasmos Αν δεν γνωρίζει/δεν απάντησε Συνολική έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) του συνόλου των γεωτεμαχίων εντός αναδασμού Συνολικός αριθμός γεωτεμαχίων από τα οποία αποτελείται η ιδιοκτησία Nominal Ordinal Scale Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) 0-10, (2) (3) 20-40, (4) >40 (99) noanswer Αριθμός Katoikia_ anadasmos Έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) που αντιστοιχεί σε χρήση κατοικία Scale Αριθμός Kaliergia_ anadasmos Έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) που αντιστοιχεί σε χρήση καλλιέργειες Scale Αριθμός Voskotopos_ anadasmos Έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) που αντιστοιχεί σε χρήση βοσκότοπος Scale Αριθμός Akalypti_ anadasmos Έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) που αντιστοιχεί σε χρήση ακάλυπτη έκταση Scale Αριθμός Other_ anadasmos Έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) που αντιστοιχεί σε άλλη χρήση Scale Αριθμός Other_ anadasmos _desc Περιγραφή της άλλης χρήσης Nominal Κείμενο Allos_ anadasmos Αν ο ερωτώμενος έχει ιδιοκτησία σε αναδασμό όμορου αγροκτήματος Nominal Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no (99) noanswer Allos_ anadasmos _desc Όνομα όμορου αγροκτήματος Nominal Κείμενο Πίνακας 16: Μεταβλητές θεματικής ενότητας Β.2. - Στοιχεία ακινήτων εντός αναδασμού Μεταβλητή (variable) Property_idioktisia Title_ idioktisia _yes Περιγραφή μεταβλητής Αν ο ερωτώμενος έχει ιδιοκτησία εκτός διανομής-αναδασμού Αν έχει τίτλο για την ιδιοκτησία αυτή Τύπος μεταβλητής Nominal Nominal Polisi_ idioktisia Αν η αιτία κτήσης είναι Πώληση Nominal klironimia_ idioktisia Goniki_paroxi_ idioktisia xrisiktisia_ idioktisia Αν η αιτία κτήσης είναι Κληρονομιά Αν η αιτία κτήσης είναι Γονική παροχή/ Δωρεά εν ζωή Αν η αιτία κτήσης είναι Χρησικτησία Nominal Nominal Nominal Τιμές μεταβλητής Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no (99) noanswer Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών 117

119 Title_ idioktisia _no Prothesi_ idioktisia _symvoleo Prothesi_ idioktisia _xrisiktisia Prothesi_noanswer_ idioktisia Ektasi_ idioktisia Ar_temaxion_ idioktisia Katoikia_ idioktisia Kaliergia_ idioktisia Voskotopos_ idioktisia Akalypti_ idioktisia Other_ idioktisia Αν ο ερωτώμενος δεν έχει δημιουργήσει τίτλο για την ιδιοκτησία αυτή Αν προτίθεται να συντάξει συμβολαιογραφική πράξη Αν προτίθεται να επικαλεστεί χρησικτησία Αν δεν γνωρίζει/δεν απάντησε Συνολική έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) του συνόλου των γεωτεμαχίων εκτός διανομήςαναδασμού Συνολικός αριθμός γεωτεμαχίων από τα οποία αποτελείται η ιδιοκτησία Έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) που αντιστοιχεί σε χρήση κατοικία Έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) που αντιστοιχεί σε χρήση καλλιέργειες Έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) που αντιστοιχεί σε χρήση βοσκότοπος Έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) που αντιστοιχεί σε χρήση ακάλυπτη έκταση Έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) που αντιστοιχεί σε άλλη χρήση Nominal Nominal Nominal Nominal Ordinal Scale Scale Scale Scale Scale Scale (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no Πίνακας επιλογών (1) 0-10 (2) (3) (4) >40 (99) noanswer Αριθμός Αριθμός Αριθμός Αριθμός Αριθμός Αριθμός Other_ idioktisia _desc Περιγραφή της άλλης χρήσης Nominal Κείμενο Αν ο ερωτώμενος έχει την Πίνακας Orthofoto ικανότητα να υποδείξει τα όρια Nominal επιλογών της ιδιοκτησίας του στον (1) yes - (2) no ορθοφωτοχάρτη της ΕΚΧΑ ΑΕ (99) noanswer Πίνακας Εάν έχει συνταχθεί τοπογραφικό Topografiko Nominal επιλογών διάγραμμα για την ιδιοκτησία (1) yes - (2) no (99) noanswer Πίνακας Εάν το υπάρχον τοπογραφικό Syntetagmenes Nominal επιλογών είναι εξαρτημένο (1) yes - (2) no (99) noanswer Πίνακας 17: Μεταβλητές θεματικής ενότητας Β. 3.: Στοιχεία ακινήτων εκτός διανομής-αναδασμού 118

120 Μεταβλητή (variable) Apalotiosi_egnatia Ektasi_apalotriosis Περιγραφή μεταβλητής Εάν έχει απαλλοτριωθεί ιδιοκτησία του ερωτώμενου ή τμήμα αυτής από την Εγνατία οδό Συνολική έκταση (εμβαδόν σε στρέμματα) που απαλλοτριώθηκε Τύπος μεταβλητής Nominal Scale Πίνακας 18: Μεταβλητές θεματικής κατηγορίας Β.4.: Στοιχεία απαλλοτρίωσης Τιμές μεταβλητής Πίνακας επιλογών (1) yes - (2) no (99) noanswer Αριθμός 5.3 Στατιστική ανάλυση Για την στατιστική ανάλυση των κτηματολογικών στοιχείων που συγκεντρώθηκαν με τα ερωτηματολόγια χρησιμοποιήθηκαν στατιστικοί δείκτες και μέτρα της περιγραφικής στατιστικής και συγκεκριμένα η κατανομή συχνότητας για τις ονομαστικές και τακτικές μεταβλητές και τα μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς για τις αναλογικές μεταβλητές (μέση τιμή, επικρατούσα τιμή, διάμεσος, τυπική απόκλιση) 183. Πριν την παράθεση των στατιστικών δεικτών και μέτρων των κτηματολογικών δεδομένων, δίνονται οι σχετικές συχνότητες των μεταβλητών που αφορούν στα προσωπικά στοιχεία των συμμετεχόντων, με στόχο την παρουσίαση και κατανόηση της σύνθεσης του δείγματος. Στο σύνολο του δείγματος το ποσοστό των ανδρών ανέρχεται σε 76,2% και των γυναικών σε 23,8%, συμμετείχαν δηλαδή 144 άνδρες και 45 γυναίκες. Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων εντάσσεται στο εύρος ηλικίας ετών με ποσοστό 46%, ενώ υψηλό είναι και το ποσοστό των συμμετεχόντων ηλικίας άνω των 65 ετών, που ανέρχεται σε 37,6%. Σχετικά με το μορφωτικό επίπεδο, το 43,9% του δείγματος είναι απόφοιτοι δημοτικού, το 25,9% απόφοιτοι λυκείου και το 17,5% απόφοιτοι γυμνασίου, ενώ στις λοιπές κατηγορίες αντιστοιχεί συνολικά το 12,7%. Η συντριπτική πλειοψηφία του 183 Λαφαζάνη 119

121 δείγματος, που αγγίζει το 50%, εμφανίζει ετήσιο εισόδημα ευρώ. Ετήσιο εισόδημα έως ευρώ εμφανίζει το 38% του δείγματος και από ευρώ το 12%. Επιπλέον, από το σύνολο του δείγματος, το 79,4% κατοικεί στα αγροκτήματα στα οποία έχει ιδιοκτησία. Στον παρακάτω πίνακα απεικονίζονται οι απόλυτες και οι σχετικές συχνότητες των μεταβλητών: ιδιοκτησία εντός διανομής, ιδιοκτησία εντός αναδασμού και ιδιοκτησία εκτός διανομής/αναδασμού. Παρατηρείται ότι η πλειοψηφία του δείγματος έχει απαντήσει θετικά στο ερώτημα έχετε ιδιοκτησία εντός διανομής; και συγκεκριμένα καταλαμβάνει το 60,4% των απαντήσεων. Στην τέταρτη στήλη εμφανίζονται οι σχετικές συχνότητες των θετικών απαντήσεων επί του συνόλου των συμμετεχόντων, που σημαίνει π.χ. ότι στο σύνολο του δείγματος ιδιοκτησία εντός διανομής έχει το 87,8% των ερωτηθέντων. Αντίστοιχα, ιδιοκτησία εντός αναδασμού έχει το 44,4% των ερωτηθέντων, ενώ ιδιοκτησία εκτός διανομής/αναδασμού έχει το 13,2%. Λόγω του ότι οι ερωτώμενοι μπορούσαν να απαντήσουν θετικά σε παραπάνω από μία ερωτήσεις, καθώς κάποιος μπορεί να έχει ιδιοκτησία εντός διανομής και εντός αναδασμού, ή εντός αναδασμού και εκτός διανομής/αναδασμού ή ακόμα να απαντήσει θετικά και στις τρεις ερωτήσεις, το άθροισμα των σχετικών συχνοτήτων της τέταρτης στήλης είναι πάνω από 100% και συγκεκριμένα 145,5%, που σημαίνει ότι κατά μέσο όρο το κάθε άτομο πρόσφερε 1,46 θετικές απαντήσεις. Τύπος ιδιοκτησίας Απόλυτη συχνότητα Απαντήσεις Σχετική συχνότητα Σχετική συχνότητα επί του συνόλου του δείγματος Ιδιοκτησία εντός διανομής ,4% 87,8% Ιδιοκτησία εντός αναδασμού 84 30,5% 44,4% Ιδιοκτησία εκτός διανομής/αναδασμού 25 9,1% 13,2% Σύνολο ,0% 145,5% Πίνακας 19: Κατανομή συχνοτήτων των τριών τύπων ιδιοκτησίας Αφού προέκυψαν οι απόλυτες και οι σχετικές συχνότητες των τύπων των ιδιοκτησιών που απαντώνται στο δείγμα, χρησιμοποιώντας τη δυνατότητα ανάλυσης πολλαπλών 120

122 απαντήσεων, υπολογίστηκαν οι συχνότητες που αντιστοιχούν σε θετικές απαντήσεις στην ερώτηση έχετε τίτλο για την ιδιοκτησία;, διαχωρίζοντας αυτή τη φορά τις θετικές απαντήσεις που αντιστοιχούν σε κάθε αγρόκτημα. Εδώ δημιουργήθηκαν διαφορετικοί πίνακες ανάλογα με τον τύπο της ιδιοκτησίας. Έτσι ο πίνακας 20 που ακολουθεί δείχνει στην ουσία πόσοι από τους ερωτηθέντες που απάντησαν θετικά στην ερώτηση έχετε ιδιοκτησία εντός διανομής;, απάντησαν επίσης θετικά στην ερώτηση έχετε τίτλο για την ιδιοκτησία; Αγρόκτημα Γλυκή Σκάνδαλο Ζερβοχώρι Καρβουνάρι Καριώτι Νεοχώρι Καλλιθέα Συχνότητες Ιδιοκτησία εντός διανομής με τίτλο Ιδιοκτησία εντός Ύπαρξη Σύνολα διανομής τίτλου Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα επί του συνόλου του αγροκτήματος 100,0% 69,4% Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων 21,7% 17,6% Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα επί του συνόλου του αγροκτήματος 100,0% 100,0% Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων 7,8% 9,2% Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα επί του συνόλου του αγροκτήματος 100,0% 76,9% Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων 7,8% 7,0% Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα επί του συνόλου του αγροκτήματος 100,0% 100,0% Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων 19,9% 23,2% Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα επί του συνόλου του αγροκτήματος 100,0% 100,0% Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων 18,1% 21,1% Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα επί του συνόλου του αγροκτήματος 100,0% 100,0% Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων 10,8% 12,7% Απόλυτη συχνότητα

123 Πέντε Εκκλησιές Ελαταριά Σχετική συχνότητα επί του συνόλου του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα επί του συνόλου του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα επί του συνόλου του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων 100,0% 77,8% 5,4% 4,9% ,0% 62,5% 4,8% 3,5% ,0% 16,7% 3,6% 0,7% Σύνολο Πίνακας 20: Κατανομή συχνοτήτων των μεταβλητών ιδιοκτησία εντός διανομής και ύπαρξη τίτλου ανά αγρόκτημα Από τους 166 ερωτηθέντες που έχουν ιδιοκτησία εντός διανομής, το 85,5% έχει τίτλο για την ιδιοκτησία αυτή, καθώς καταγράφηκαν 142 θετικές απαντήσεις. Εδώ δίνεται η δυνατότητα παρατήρησης της κατανομής της συχνότητας του προηγούμενου πίνακα, δηλαδή των θετικών απαντήσεων στη μεταβλητή ιδιοκτησία εντός διανομής, ανά αγρόκτημα. Επιπλέον, δίνεται η σχετική συχνότητα της μεταβλητής ύπαρξη τίτλου τόσο στο σύνολο του εκάστοτε αγροκτήματος όσο και στο σύνολο των αγροκτημάτων που συμμετέχουν στον πίνακα. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αγροκτήματα Σκάνδαλο, Καρβουνάρι, Καριώτι και Νεοχώρι όπου το ποσοστό της ύπαρξης τίτλου αγγίζει το 100%, που πρακτικά σημαίνει ότι όσοι έχουν ιδιοκτησία εντός διανομής στα αγροκτήματα αυτά, έχουν και αντίστοιχο τίτλο. Το μικρότερο ποσοστό ύπαρξης τίτλου εμφανίζεται στο αγρόκτημα Ελαταριά, καθώς μόλις 1 στους 6 ερωτηθέντες που έχουν ιδιοκτησία εντός της διανομής έχει τίτλο για την ιδιοκτησία αυτή. Παρατηρείται ότι η Σαμονίδα δεν περιλαμβάνεται καθόλου στον πίνακα καθώς εντός των ορίων του αγροκτήματος δεν έχουν εφαρμοστεί διανομές, συνεπώς δεν έχει δοθεί καμία θετική απάντηση στην αντίστοιχη ερώτηση. Η προηγούμενη στατιστική ανάλυση επαναλήφθηκε για την περίπτωση της ιδιοκτησίας εντός αναδασμού. Από τα 84 άτομα που απάντησαν θετικά στην ερώτηση έχετε ιδιοκτησία εντός αναδασμού;, τα 82 απάντησαν επίσης θετικά στην ερώτηση έχετε τίτλο για την ιδιοκτησία;. Ουσιαστικά το 97,6% των ατόμων που έχουν ιδιοκτησία σε αναδασμό έχουν ταυτόχρονα και τίτλο για το δικαίωμα αυτό. Λόγω του ότι τα 2 άτομα που απάντησαν αρνητικά στην ερώτηση συναντώνται στο αγρόκτημα Γλυκή, δεν παρατίθεται 122

124 αντίστοιχος πίνακας, απλά αναφέρεται ότι στη Γλυκή από το σύνολο των ατόμων που έχουν ιδιοκτησία σε αναδασμό, τίτλο έχει το 92,6%, ενώ στα υπόλοιπα αγροκτήματα που έχουν εφαρμοστεί αναδασμοί, ήτοι στο Σκάνδαλο, Ζερβοχώρι, Καρβουνάρι, Νεοχώρι το ποσοστό ανέρχεται στο 100%. Στο αγρόκτημα Καριωτίου, παρόλο που τα επίσημα στοιχεία του αναδασμού δεν είναι ακόμη διαθέσιμα, 7 άτομα από το σύνολο των 32 ερωτηθέντων απάντησαν θετικά και στις δύο ερωτήσεις ιδιοκτησία εντός αναδασμού και τίτλος για την ιδιοκτησία. Στην ερώτηση έχετε ιδιοκτησία εκτός διανομής/αναδασμού; απάντησαν θετικά 25 άτομα από το σύνολο των 189 ερωτηθέντων (πίνακας 21), δηλαδή ποσοστό επί του συνόλου του δείγματος 13,2% έχει ιδιοκτησία που δεν εμπίπτει σε διανομή ή αναδασμό. Από αυτούς, το 76% απάντησε θετικά στην ερώτηση έχετε τίτλο για την ιδιοκτησία;. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται αναλυτικά οι συχνότητες των δύο αυτών μεταβλητών. Σημειώνεται ότι στα αγροκτήματα Γλυκής και Ελαταριάς δεν απάντησε κανένας θετικά στην άνω ερώτηση, δηλαδή δεν έχει καταγραφεί καμία ιδιοκτησία εκτός διανομής/αναδασμού στα αγροκτήματα αυτά και για αυτό δεν περιλαμβάνονται στον πίνακα. Αγρόκτημα Σκάνδαλο Ζερβοχώρι Καρβουνάρι Καριώτι Απόλυτη συχνότητα Συχνότητες Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Ιδιοκτησία εκτός διανομής/αναδασμού με τίτλο Ιδιοκτησία εκτός Ύπαρξη Σύνολο διανομής/αναδασμού τίτλου ,0% 66,7% 12,0% 10,5% ,0% 50,0% 8,0% 5,3% ,0% 100,0% 8,0% 10,5%

125 Νεοχώρι Καλλιθέα Πέντε Εκκλησιές Σαμονίδα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων 100,0% 100,0% 12,0% 15,8% ,0% 75,0% 16,0% 15,8% ,0% 100,0% 8,0% 10,5% ,0% 100,0% 12,0% 15,8% ,0% 50,0% 24,0% 15,8% Σύνολο Πίνακας 21: Κατανομή συχνοτήτων των μεταβλητών ιδιοκτησία εκτός διανομής/αναδασμού και ύπαρξη τίτλου ανά αγρόκτημα Αφού εξήχθη το ποσοστό των ατόμων που έχουν τίτλο ιδιοκτησίας, επόμενο βήμα ήταν η κατανομή των συχνοτήτων των διαφορετικών αιτιών κτήσης που τεκμηριώνουν το δικαίωμα κυριότητας των ερωτηθέντων. Ο πίνακας 22 περιλαμβάνει τις διαφορετικές αιτίες κτήσης όπως καταγράφηκαν στην θεματική ενότητα των ιδιοκτησιών εντός διανομής ανά μελετώμενο αγρόκτημα. Συνολικά, οι σχετικές συχνότητες των αιτιών κτήσης δίνονται στον επόμενο πίνακα με φθίνουσα σειρά. Αιτίες κτήσης (διανομή) Απόλυτη συχνότητα Απαντήσεις Σχετική συχνότητα Σχετική συχνότητα επί των 142 ατόμων Κληρονομιά 72 41,1% 50,7% Γονική παροχή/δωρεά εν ζωή 48 27,4% 33,8% Πώληση 34 19,4% 23,9% Παραχωρητήριο 12 6,9% 8,5% 124

126 Χρησικτησία 9 5,1% 6,3% Σύνολο ,0% 123,2% Πίνακας 22: Κατανομή συχνότητας των αιτιών κτήσης σε δικαίωμα κυριότητας εντός διανομής Η κληρονομική διαδοχή αποτελεί την αιτία κτήσης με τη μεγαλύτερη συχνότητα, με ποσοστό 41,1% μεταξύ των θετικών απαντήσεων, ενώ ακολουθεί η γονική παροχή με 27,4% και η πώληση με 19,4%. Το ποσοστό των ατόμων που δήλωσαν ως αιτία κτήσης το παραχωρητήριο είναι ιδιαίτερα χαμηλό και πιθανότατα οφείλεται στην παλαιότητα των διανομών. Σημειώνεται ότι οι 8 στους 12 είναι πάνω από 65 ετών. Η χρησικτησία ως αιτία κτήσης δικαιώματος εμφανίζει τη μικρότερη συχνότητα. Το άθροισμα της τέταρτης στήλης του πίνακα σημαίνει ότι κατά μέσο όρο το κάθε άτομο πρόσφερε 1,2 θετικές απαντήσεις, δηλαδή επέλεξε πάνω από μία διαφορετικές αιτίες κτήσης για το δικαίωμα κυριότητας του. Αντίθετα, η αιτία κτήσης με τη μεγαλύτερη συχνότητα σε αναδασμό είναι το παραχωρητήριο, με ποσοστό 41,1% επί των θετικών απαντήσεων, εκ του οποίου το 56,8% αντιστοιχεί σε άτομα εύρους ηλικίας ετών, το 29,7% σε άτομα άνω των 65 ετών και το 13,5% σε άτομα εύρους ηλικίας ετών. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν εφαρμοστεί νέοι αναδασμοί κατά τα τελευταία έτη, όπως το 1996, το 2004, το 2008 κλπ. Ακολουθεί η πώληση με 25,6%. Οι υπόλοιπες σχετικές συχνότητες φαίνονται στον πίνακα 23 με φθίνουσα σειρά. Επισημαίνεται ότι η χρησικτησία ως αιτία κτήσης σε αναδασμό περιορίζεται σε μόνο μία θετική απάντηση. Αιτίες κτήσης (αναδασμός) Απόλυτη συχνότητα Απαντήσεις Σχετική συχνότητα Σχετική συχνότητα επί των 82 ατόμων Παραχωρητήριο 37 41,1% 45,1% Πώληση 23 25,6% 28% Κληρονομιά 17 18,9% 20,7% Γονική παροχή/δωρεά εν ζωή 12 13,3% 14,6% Χρησικτησία 1 1,1% 1,2% Σύνολο ,0% 109,8% Πίνακας 23: Κατανομή συχνότητας των αιτιών κτήσης σε δικαίωμα κυριότητας εντός αναδασμού 125

127 Σχετικά με τις ιδιοκτησίες που δεν εμπίπτουν σε διανομή ή αναδασμό, οι συχνότητες των αιτιών κτήσης παρουσιάζονται στον πίνακα 24. Η κληρονομιά εμφανίζει τη μεγαλύτερη συχνότητα καθώς αντιστοιχεί σε αυτή το 57,9% των θετικών απαντήσεων. Το άθροισμα της τέταρτης στήλης οφείλεται στο ότι ένα άτομο έδωσε δύο θετικές απαντήσεις ως προς την αιτία κτήσης της ιδιοκτησίας και συγκεκριμένα την αιτία πώληση και την αιτία γονική παροχή. Αιτίες κτήσης (ιδιοκτησίες) Απόλυτη συχνότητα Απαντήσεις Σχετική συχνότητα Σχετική συχνότητα επί των 19 ατόμων Κληρονομιά 11 55% 57,9% Πώληση 4 20% 21,1% Γονική παροχή/δωρεά εν ζωή 3 15% 15,8% Χρησικτησία 2 10% 10,5% Σύνολο ,0% 105,3% Πίνακας 24:Κατανομή συχνότητας των αιτιών κτήσης σε δικαίωμα κυριότητας εκτός διανομής/αναδασμού Οι πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζουν τις συχνότητες των παραπάνω μεταβλητών αναλυτικά για κάθε μελετώμενο αγρόκτημα. Επισημαίνεται ότι οι συχνότητες που περιλαμβάνονται στις γραμμές σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων αντιστοιχούν στο σύνολο των αγροκτημάτων που συμμετέχουν στον πίνακα και όχι απαραίτητα στο σύνολο των δέκα αγροκτημάτων. 126

128 Αγρόκτημα Γλυκή Σκάνδαλο Ζερβοχώρι Καρβουνάρι Καριώτι Νεοχώρι Καλλιθέα Συχνότητες Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Αιτία κτήσης διανομής Γονική παροχή/ Σύνολο Παραχωρητήριο Πώληση Κληρονομιά Χρησικτησία Δωρεά εν ζωή ,0% 12,0% 32,0% 44,0% 16,0% 8,3% 8,8% 11,1% 22,9% 44,4% ,8% 7,7% 69,2% 0,0% 0,0% 33,3% 2,9% 12,5% 0,0% 0,0% ,0% 10,0% 30,0% 60,0% 10,0% 0,0% 2,9% 4,2% 12,5% 11,1% ,1% 42,4% 51,5% 33,3% 6,1% 25,0% 41,2% 23,6% 22,9% 22,2% ,0% 26,7% 40,0% 50,0% 0,0% 25,0% 23,5% 16,7% 31,3% 0,0% ,0% 22,2% 88,9% 11,1% 0,0% 0,0% 11,8% 22,2% 4,2% 0,0% ,3% 42,9% 42,9% 14,3% 28,6%

129 Πέντε Εκκλησιές Ελαταριά Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων 8,3% 8,8% 4,2% 2,1% 22,2% ,0% 0,0% 60,0% 40,0% 0,0% 0,0% 0,0% 4,2% 4,2% 0,0% ,0% 0,0% 100,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 1,4% 0,0% 0,0% Σύνολο Πίνακας 25: Κατανομή συχνότητας των αιτιών κτήσης σε δικαίωμα κυριότητας εντός διανομής ανά αγρόκτημα 128

130 Αγρόκτημα Συχνότητες Αιτία κτήσης αναδασμού Παραχωρητήριο Πώληση Κληρονομιά Γονική παροχή/ Δωρεά εν ζωή Χρησικτησία Total Γλυκή Σκάνδαλο Ζερβοχώρι Καρβουνάρι Καριώτι Νεοχώρι Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων ,0% 48,0% 20,0% 32,0% 4,0% 10,8% 52,2% 29,4% 66,7% 100,0% ,0% 15,0% 25,0% 5,0% 0,0% 32,4% 13,0% 29,4% 8,3% 0,0% ,3% 7,7% 0,0% 7,7% 0,0% 32,4% 4,3% 0,0% 8,3% 0,0% ,0% 0,0% 0,0% 20,0% 0,0% 10,8% 0,0% 0,0% 8,3% 0,0% ,3% 57,1% 28,6% 0,0% 0,0% 2,7% 17,4% 11,8% 0,0% 0,0% ,3% 25,0% 41,7% 8,3% 0,0% 10,8% 13,0% 29,4% 8,3% 0,0% Σύνολο Πίνακας 26: Κατανομή συχνότητας των αιτιών κτήσης σε δικαίωμα κυριότητας εντός αναδασμού ανά αγρόκτημα 129

131 Αγρόκτημα Σκάνδαλο Ζερβοχώρι Καρβουνάρι Καριώτι Νεοχώρι Καλλιθέα Πέντε Εκκλησιές Συχνότητες Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Αιτία κτήσης ιδιοκτησίας Γονική παροχή/ Σύνολο Πώληση Κληρονομιά Χρησικτησία Δωρεά εν ζωή ,0% 100,0% 0,0% 0,0% 0,0% 18,2% 0,0% 0,0% ,0% 0,0% 0,0% 0,0% 25,0% 0,0% 0,0% 0,0% ,0% 0,0% 50,0% 50,0% 25,0% 0,0% 33,3% 50,0% ,0% 100,0% 0,0% 0,0% 0,0% 27,3% 0,0% 0,0% ,0% 100,0% 0,0% 0,0% 0,0% 27,3% 0,0% 0,0% ,0% 50,0% 0,0% 50,0% 0,0% 9,1% 0,0% 50,0% ,7% 33,3% 0,0% 0,0% 130

132 Σαμονίδα Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων Απόλυτη συχνότητα Σχετική συχνότητα στο σύνολο του αγροκτήματος Σχετική συχνότητα επί όλων των αγροκτημάτων 50,0% 9,1% 0,0% 0,0% ,0% 33,3% 66,7% 0,0% 0,0% 9,1% 66,7% 0,0% Σύνολο Πίνακας 27: Κατανομή συχνότητας των αιτιών κτήσης σε δικαίωμα κυριότητας εκτός διανομής/αναδασμού ανά αγρόκτημα 131

133 Εκτός από τις συχνότητες των μεταβλητών που αντιστοιχούν στις αιτίες κτήσης κυριότητας των ατόμων του δείγματος που έχουν τίτλο ιδιοκτησίας, ενδιαφέρον παρουσιάζει και η πρόθεση αυτών που δεν έχουν ακόμα τίτλο ιδιοκτησίας. Η πρόθεση αυτή αντιστοιχεί στις μεταβλητές αν ο ερωτώμενος προτίθεται να συντάξει συμβολαιογραφική πράξη, προτίθεται να επικαλεστεί χρησικτησία ή αν δεν γνωρίζει/δεν απάντησε. Η θετική απάντηση στις μεταβλητές αυτές προϋποθέτει την θετική απάντηση στη μεταβλητή δεν έχει δημιουργήσει τίτλο για την ιδιοκτησία αυτή. Οι συνολικές συχνότητες για την μεταβλητή αυτή για τους τρεις διαφορετικούς τύπους ιδιοκτησίας φαίνονται στον πίνακα 28. Συνολικά δόθηκαν 35 θετικές απαντήσεις, ενώ το κάθε άτομο πρόσφερε κατά μέσο όρο 1,1 θετικές απαντήσεις. Επισημαίνεται ότι και εδώ η θετική απάντηση στη μη ύπαρξη τίτλου δεν αποκλείει τη θετική απάντηση στην ύπαρξη τίτλου που αναλύθηκε παραπάνω, καθώς το άτομο μπορεί να έχει π.χ. ιδιοκτησία εντός διανομής χωρίς τίτλο και ιδιοκτησία εντός αναδασμού με τίτλο. Μη ύπαρξη τίτλου Συχνότητα Απαντήσεις Σχετική συχνότητα Σχετική συχνότητα επί του συνόλου του δείγματος Εντός διανομής 25 71,4% 78,1% Εντός αναδασμού 2 5,7% 6,3% Εκτός διανομής/αναδασμού 8 22,9% 25% Σύνολο ,0% 109,4% Πίνακας 28: Κατανομή συχνότητας της μεταβλητής μη ύπαρξη τίτλου Στους πίνακες που ακολουθούν δίνονται οι συχνότητες των μεταβλητών που αντιστοιχούν στην πρόθεση των ερωτηθέντων σε περίπτωση μη ύπαρξης τίτλου. Πρόθεση (εντός διανομής) Προτίθεται να συντάξει συμβολαιογραφική πράξη Προτίθεται να επικαλεστεί χρησικτησία Απαντήσεις Σχετική συχνότητα επί Συχνότητα Σχετική συχνότητα του συνόλου του δείγματος 4 16,0% 16,0% 15 60,0% 60,0%

134 Δεν γνωρίζει/δεν απάντησε 6 24,0% 24,0% Σύνολο ,0% 100,0% Πίνακας 29: Κατανομή των συχνοτήτων των μεταβλητών που αντιστοιχούν στη πρόθεση των ερωτηθέντων σε περίπτωση μη ύπαρξης τίτλου σε ιδιοκτησία εντός διανομής Πρόθεση (εντός αναδασμού) Προτίθεται να επικαλεστεί χρησικτησία Συχνότητα Απαντήσεις Σχετική συχνότητα Σχετική συχνότητα επί του συνόλου του δείγματος 1 50,0% 50,0% Δεν γνωρίζει/δεν απάντησε 1 50,0% 50,0% Σύνολο 2 100,0% 100,0% Πίνακας 30: Κατανομή των συχνοτήτων των μεταβλητών που αντιστοιχούν στη πρόθεση των ερωτηθέντων σε περίπτωση μη ύπαρξης τίτλου σε ιδιοκτησία εντός αναδασμού Πρόθεση (ιδιοκτησίες) Προτίθεται να επικαλεστεί χρησικτησία Συχνότητα Απαντήσεις Σχετική συχνότητα Σχετική συχνότητα επί του συνόλου του δείγματος 6 75,0% 75,0% Δεν γνωρίζει/δεν απάντησε 2 25,0% 25,0% Σύνολο 8 100,0% 100,0% Πίνακας 31: Κατανομή των συχνοτήτων των μεταβλητών που αντιστοιχούν στη πρόθεση των ερωτηθέντων σε περίπτωση μη ύπαρξης τίτλου σε ιδιοκτησία εκτός διανομής/αναδασμού Συνολικά συμπεραίνεται ότι από το σύνολο των 35 ατόμων που δεν έχουν τίτλο για την ιδιοκτησία τους ή τμήμα αυτής, το 62,9% προτίθεται επικαλεστεί χρησικτησία, το 11,4% προτίθεται να συντάξει συμβολαιογραφική πράξη ενώ το 25,7% δεν γνωρίζει τον τρόπο με τον οποίο θα τεκμηριώσει το δικαίωμα κυριότητας του. Όσον αφορά την ικανότητα υπόδειξης σε ορθοφωτοχάρτη των ορίων της ιδιοκτησίας που βρίσκεται εκτός διανομής/αναδασμού, από το σύνολο των 25 ατόμων απάντησε θετικά το 60% των ερωτηθέντων, αρνητικά το 16% ενώ το 24% δεν γνωρίζει αν μπορεί να υποδείξει με αυτόν τον τρόπο τα όρια της ιδιοκτησίας του. Επιπλέον, από το ίδιο σύνολο ατόμων, το 28% απάντησε θετικά στην ερώτηση έχει συνταχθεί τοπογραφικό διάγραμμα;, εκ του 133

135 οποίου το 42,85% αφορά σε εξαρτημένα τοπογραφικά, το 14,3% σε μη εξαρτημένα τοπογραφικά, ενώ επίσης το 42,85% δεν γνωρίζει αν το τοπογραφικό που έχει είναι εξαρτημένο ή όχι. Συνδυάζοντας τις δύο μεταβλητές ικανότητα υπόδειξης σε ορθοφωτοχάρτη και έχει συνταχθεί τοπογραφικό διάγραμμα προκύπτει ότι το 23,5% δεν μπορεί να υποδείξει την ιδιοκτησία του ούτε έχει τοπογραφικό διάγραμμα για αυτήν. Επίσης, το 17,6% που δε γνωρίζει αν μπορεί να υποδείξει τα όρια της ιδιοκτησίας του, δεν έχει τοπογραφικό για την ιδιοκτησία αυτή. Για την εκτίμηση του μεγέθους της ιδιοκτησίας που συναντάται στα μελετώμενα αγροκτήματα, οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να επιλέξουν στη μεταβλητή συνολική έκταση ιδιοκτησίας το αντίστοιχο εύρος σε στρέμματα εντός του οποίου εμπίπτει το άθροισμα των εμβαδών των γεωτεμαχίων ιδιοκτησίας τους. Η συντριπτική πλειοψηφία του δείγματος επέλεξε το εύρος 0-10 στρέμματα και στους τρεις τύπους ιδιοκτησίας. Τα διαγράμματα που ακολουθούν αποτυπώνουν τις σχετικές συχνότητες της αντίστοιχης μεταβλητής σε διανομή, αναδασμό και ιδιοκτησία εκτός διανομής/αναδασμού. Παρατηρείται ότι το εύρος στρέμματα εμφανίζει την μεγαλύτερη συχνότητα σε ιδιοκτησίες εντός διανομής και εντός αναδασμού, ενώ το εύρος στρ. και >40 στρ. εμφανίζουν τη μεγαλύτερη συχνότητα σε ιδιοκτησίες εντός αναδασμού. Διάγραμμα 23: Κατανομή σχετικής συχνότητας της μεταβλητής συνολική έκταση των γεωτεμαχίων εντός διανομής 134

136 Διάγραμμα 24: Κατανομή σχετικής συχνότητας της μεταβλητής συνολική έκταση των γεωτεμαχίων εντός αναδασμού Διάγραμμα 25: Κατανομή σχετικής συχνότητας της μεταβλητής συνολική έκταση των γεωτεμαχίων εκτός διανομής/αναδασμού Για τις μικρές διαφοροποιήσεις στην έκταση που εμφανίζονται στα μελετώμενα αγροκτήματα δημιουργήθηκαν οι παρακάτω πίνακες, που περιλαμβάνουν μόνο τις απόλυτες συχνότητες της μεταβλητής που εξετάζεται. Στα περισσότερα και μεγαλύτερα πληθυσμιακά αγροκτήματα, τις μεγαλύτερες συχνότητες εντός διανομής παρουσιάζει το εύρος συνολικής έκτασης 0-10 στρ.. Αντίθετα, στα αγροκτήματα Καλλιθέα, Πέντε Εκκλησιές και Ελαταριά, μεγαλύτερη συχνότητα εμφανίζει το εύρος συνολικής έκτασης στρ., λόγω όμως του μικρού αριθμού του δείγματος, καθώς πρόκειται για αγροκτήματα με περιορισμένο πληθυσμό, δεν επηρεάζεται η συνολική εικόνα. 135

137 Αγρόκτημα Απόλυτες συχνότητες της τακτικής κλίμακας σε στρέμματα που αντιστοιχεί στη συνολική έκταση ιδιοκτησίας εντός διανομής >40 Σύνολο Γλυκή Σκάνδαλο Ζερβοχώρι Καρβουνάρι Καριώτι Νεοχώρι Καλλιθέα Πέντε εκκλησιές Ελαταριά Σύνολο Πίνακας 32: Κατανομή απόλυτων συχνοτήτων της μεταβλητής συνολική έκταση των γεωτεμαχίων εντός διανομής ανά αγρόκτημα Η ίδια εικόνα παρουσιάζεται και στα έξι αγροκτήματα στα οποία έχουν εφαρμοστεί αναδασμοί. Τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφανίζει το εύρος 0-10 στρ., με εξαίρεση το αγρόκτημα Γλυκής, όπου τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφανίζει το εύρος στρ. και το αγρόκτημα Σκανδάλου, όπου τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφανίζει το εύρος στρ.. Αγρόκτημα Απόλυτες συχνότητες της τακτικής κλίμακας σε στρέμματα που αντιστοιχεί στη συνολική έκταση ιδιοκτησίας εντός αναδασμού >40 Σύνολο Γλυκή Σκάνδαλο Ζερβοχώρι Καρβουνάρι Καριώτι Νεοχώρι Σύνολο Πίνακας 33: Κατανομή απόλυτων συχνοτήτων της μεταβλητής συνολική έκταση των γεωτεμαχίων εντός αναδασμού ανά αγρόκτημα 136

138 Για τη συνολική έκταση ιδιοκτησίας που δεν βρίσκεται εντός διανομής ή αναδασμού, οι αντίστοιχες συχνότητες παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Αξίζει να επισημανθεί ότι στην κοινότητα Σαμονίδας, τα στοιχεία της οποίας εμφανίζονται μόνο στις μεταβλητές που αφορούν ιδιοκτησία εκτός διανομής/αναδασμού, δεν έχει καταγραφεί καμία απάντηση σε άλλο εύρος πλην του 0-10 στρ.. Αγρόκτημα Απόλυτες συχνότητες της τακτικής κλίμακας σε στρέμματα που αντιστοιχεί στη συνολική έκταση ιδιοκτησίας εκτός διανομής/αναδασμού >40 Σύνολο Σκάνδαλο Ζερβοχώρι Καρβουνάρι Καριώτι Νεοχώρι Καλλιθέα Πέντε εκκλησιές Σαμονίδα Σύνολο Πίνακας 34: Κατανομή απόλυτων συχνοτήτων της μεταβλητής συνολική έκταση των γεωτεμαχίων εκτός διανομής/αναδασμού ανά αγρόκτημα Για την στατιστική ανάλυση των αριθμητικών μεταβλητών χρησιμοποιήθηκαν, όπως προαναφέρθηκε, μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς. Όσον αφορά τον συνολικό αριθμό γεωτεμαχίων από τα οποία αποτελείται η ιδιοκτησία στους τρεις διαφορετικούς τύπους ιδιοκτησίας, υπολογίστηκε η μέση τιμή, η διάμεσος, η επικρατούσα τιμή και η τυπική απόκλιση, ενώ καταγράφεται επίσης η ελάχιστη και η μέγιστη τιμή που έλαβε η αντίστοιχη μεταβλητή. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στον πίνακα 35. Παρατηρείται ότι ο μεγαλύτερος αριθμός γεωτεμαχίων βρίσκεται σε ιδιοκτησίες εντός διανομής. Η επικρατούσα τιμή είναι ίδια και στους τρεις τύπους και αντιστοιχεί σε 1 γεωτεμάχιο. 137

139 Μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς Αριθμός γεωτεμαχίων εντός διανομής Αριθμός γεωτεμαχίων εντός αναδασμού Αριθμός γεωτεμαχίων ιδιοκτησίας Μέση τιμή 2,1 2,0 1,6 Διάμεσος 2,0 2,0 1,0 Επικρατούσα τιμή 1,0 1,0 1,0 Τυπική απόκλιση 1,9 1,4 0,96 Ελάχιστη τιμή 1,0 1,0 1,00 Μέγιστη τιμή 15,0 8,0 5,00 Πίνακας 35: Μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς της μεταβλητής συνολικός αριθμός γεωτεμαχίων Σχετικά με τις συχνότητες που εμφανίζουν οι διάφορες τιμές της μεταβλητής αριθμός γεωτεμαχίων αναφέρεται ότι ποσοστό 48,8% του δείγματος έχει συνολικά 1 γεωτεμάχιο εντός διανομής, ενώ από 1 έως και 3 γεωτεμάχια έχει το 89,2% (αθροιστική συχνότητα). Στον αναδασμό τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 47,6% και 88,1%, ενώ η εικόνα διαφοροποιείται στις ιδιοκτησίες όπου τα ποσοστά είναι 60% (1 γεωτεμάχιο) και 96% (1 έως και 3 γεωτεμάχια). Αναλύοντας τη συχνότητα της μεταβλητής ανά μελετώμενο αγρόκτημα, τα αγροκτήματα που παρουσιάζουν διαφοροποίηση από τον κανόνα του ενός γεωτεμαχίου σε ιδιοκτησίες εντός διανομής είναι το Καρβουνάρι, όπου τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφανίζει ο αριθμός των δύο γεωτεμαχίων, το Καριώτι όπου ο αριθμός των δύο γεωτεμαχίων εμφανίζει την ίδια συχνότητα με τον αριθμό του ενός γεωτεμαχίου και η Ελαταριά, όπου η συχνότητα του ενός ή δύο γεωτεμαχίων είναι μηδέν, ενώ τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφανίζει ο αριθμός των τεσσάρων γεωτεμαχίων. Στον αναδασμό, διαφοροποίηση παρουσιάζει το Σκάνδαλο (μεγαλύτερη συχνότητα τα 2 και 3 γεωτεμάχια) και το Ζερβοχώρι (ίδια συχνότητα τα 1 και 2 γεωτεμάχια). Περαιτέρω αριθμητικά δεδομένα προέρχονται από τις μεταβλητές που αντιστοιχούν στις διαφορετικές χρήσεις των γεωτεμαχίων, καθώς οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να συμπληρώσουν την έκταση σε στρέμματα που αντιστοιχεί σε κάθε χρήση γεωτεμαχίου. Αρχικά προκύπτει ότι το 63% των ερωτηθέντων έχει ιδιοκτησία εντός διανομής με κύρια χρήση κατοικία, το 45,5% έχει ιδιοκτησία εντός διανομής με κύρια χρήση καλλιέργεια, το 6,3% έχει ιδιοκτησία εντός διανομής με κύρια χρήση βοσκότοπος και το 12,2% έχει ιδιοκτησία εντός διανομής με κύρια χρήση ακάλυπτη έκταση. Στους 138

140 πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζονται η μέση τιμή, η απόλυτη συχνότητα, η τυπική απόκλιση και η διάμεσος των εκτάσεων που καταλαμβάνουν οι αντίστοιχες χρήσεις ανά αγρόκτημα. Αγρόκτημα Χρήση κατοικία (εντός διανομής) Μέση τιμή Απόλυτη συχνότητα Τυπική απόκλιση Διάμεσος Γλυκή 1, ,46 1,00 Σκάνδαλο 1, ,13 1,00 Ζερβοχώρι 2,20 9 1,92 1,20 Καρβουνάρι 0, ,39 0,90 Καριώτι 5, ,26 3,80 Νεοχώρι 2,30 9 2,47 1,00 Καλλιθέα 0,75 4 0,33 0,85 Πέντε Εκκλησιές 0,80 4 0,82 0,50 Ελαταριά 2,85 6 3,71 1,00 Σύνολο 2, ,35 1,00 Πίνακας 36: Μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς της μεταβλητής χρήση κατοικία εντός διανομής Παρατηρείται ότι η μεγαλύτερη μέση τιμή έκτασης γεωτεμαχίων που αντιστοιχούν σε κύρια χρήση κατοικία εντοπίζεται στο αγρόκτημα Καριωτίου και είναι 5,9 στρ., ενώ η μικρότερη στο αγρόκτημα Καλλιθέα, όπου είναι 0,75 στρ.. Στο σύνολο των αγροκτημάτων, η επικρατούσα τιμή έκτασης για γεωτεμάχιο με κύρια χρήση την κατοικία είναι 1 στρ.. Αγρόκτημα Χρήση καλλιέργεια (εντός διανομής) Απόλυτη Τυπική Μέση τιμή συχνότητα απόκλιση Διάμεσος Γλυκή Σκάνδαλο Ζερβοχώρι Καρβουνάρι 6,06 8 4,48 4,50 8,42 6 7,66 6,00 11, ,65 4,00 13, ,71 14,00 139

141 Καριώτι Νεοχώρι Καλλιθέα Πέντε Εκκλησιές Ελαταριά 12, ,69 8,00 9, ,06 5,20 12,50 8 6,55 15,00 8,88 8 5,23 10,00 1, ,00 Σύνολο 10, ,56 8,00 Πίνακας 37: Μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς της μεταβλητής χρήση καλλιέργεια εντός διανομής Η μεγαλύτερη μέση τιμή έκτασης των γεωτεμαχίων που αντιστοιχούν σε χρήση καλλιέργεια εμφανίζεται στο αγρόκτημα Καρβουναρίου και είναι 13,6 στρ. ενώ η μικρότερη εμφανίζεται στο αγρόκτημα Ελαταριάς, που στην ουσία αποτυπώνεται μόλις μία ιδιοκτησία με χρήση καλλιέργεια, εμβαδού 1 στρ.. Στο σύνολο των αγροκτημάτων, η επικρατούσα τιμή έκτασης για γεωτεμάχιο με κύρια χρήση την καλλιέργεια είναι 4 στρ.. Αγρόκτημα Χρήση βοσκότοπος (εντός διανομής) Απόλυτη Τυπική Μέση τιμή συχνότητα απόκλιση Διάμεσος Ζερβοχώρι Καρβουνάρι Καριώτι Πέντε Εκκλησιές Ελαταριά 6, ,00 46, ,24 15,69 2, ,00 11,00 2 5,66 11,00 12,25 4 9,43 12,50 Σύνολο 22, ,41 12,00 Πίνακας 38: Μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς της μεταβλητής χρήση βοσκότοπος εντός διανομής Η χρήση βοσκότοπος εμφανίζεται σε 5 από τα 9 αγροκτήματα που έχουν εφαρμοστεί διανομές και τη μεγαλύτερη μέση τιμή έκτασης εμφανίζει και πάλι το αγρόκτημα Καρβουναρίου με 46,9 στρ.. Η μικρότερη εμφανίζεται στο Καριώτι, όπου αντιστοιχεί μόλις ένα γεωτεμάχιο με χρήση βοσκότοπος, εμβαδού 2 στρ.. Στο σύνολο των 140

142 αγροκτημάτων, η επικρατούσα τιμή έκτασης για γεωτεμάχιο με κύρια χρήση βοσκότοπος είναι 16 στρ.. Χρήση ακάλυπτη έκταση (εντός διανομής) Απόλυτη Τυπική Αγρόκτημα Μέση τιμή συχνότητα απόκλιση Διάμεσος Γλυκή 3, ,00 Καρβουνάρι 2, ,66 1,24 Καριώτι 5,50 2 6,36 5,50 Καλλιθέα 2, ,00 Ελαταριά 14,50 2 6,36 14,50 Σύνολο 4, ,48 2,00 Πίνακας 39: Μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς της μεταβλητής χρήση ακάλυπτη έκταση εντός διανομής Εδώ τη μεγαλύτερη μέση τιμή έκτασης γεωτεμαχίων με χρήση ακάλυπτη έκταση παρουσιάζει το αγρόκτημα Ελαταριά, με εμβαδόν 14,5 στρ. και τη μικρότερη το αγρόκτημα Καλλιθέα με εμβαδό 2 στρ.. Στο σύνολο των αγροκτημάτων, η επικρατούσα τιμή έκτασης για γεωτεμάχιο με κύρια χρήση ακάλυπτη έκταση είναι 4,3 στρ.. Από τις χρήσεις που απαντώνται σε αναδασμό, τη μεγαλύτερη με διαφορά συχνότητα εμφανίζει η χρήση καλλιέργεια. Συνολικά, το 43,9% του δείγματος έχει ιδιοκτησία σε αναδασμό με κύρια χρήση καλλιέργεια. Η επικρατούσα τιμή έκτασης για γεωτεμάχιο με κύρια χρήση καλλιέργεια σε αναδασμό είναι 5 στρ.. Η μεγαλύτερη μέση τιμή έκτασης των γεωτεμαχίων με χρήση καλλιέργεια εντοπίζεται στο Σκάνδαλο, όπου είναι 25 στρ., ενώ η μικρότερη στο Καρβουνάρι, όπου είναι περίπου 3,2 στρ.. Χρήση καλλιέργεια (εντός αναδασμού) Απόλυτη Τυπική Αγρόκτημα Μέση τιμή συχνότητα απόκλιση Διάμεσος Γλυκή Σκάνδαλο Ζερβοχώρι 21, ,03 15,00 25, ,082 23,00 17, ,95 8,50 141

143 Καρβουνάρι Καριώτι Νεοχώρι 3,16 5 1,28 3,40 6,00 6 2,00 6,00 5, ,56 5,50 Σύνολο 17, ,31 10,50 Πίνακας 40: Μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς της μεταβλητής χρήση καλλιέργεια εντός αναδασμού Εκτός από την καλλιέργεια, σε αναδασμό καταγράφηκαν ένα γεωτεμάχιο με χρήση βοσκότοπος εμβαδού 4 στρ. στο Καριώτι και ένα γεωτεμάχιο με χρήση φωτοβολταϊκό πάρκο εμβαδού επίσης 4 στρ. στο Ζερβοχώρι. Στις ιδιοκτησίες εκτός διανομής/αναδασμού η επικρατούσα τιμή έκτασης για γεωτεμάχιο με κύρια χρήση κατοικία είναι 2 στρ., ενώ με χρήση καλλιέργεια 15 στρ. Από το σύνολο του δείγματος, το 3,7% έχει ιδιοκτησία εκτός διανομής/αναδασμού με κύρια χρήση κατοικία και το 8,5% με κύρια χρήση καλλιέργεια. Στους πίνακες που ακολουθούν δίνονται αναλυτικά τα στατιστικά μέτρα για τις διάφορες χρήσεις σε ιδιοκτησίες εκτός διανομής/αναδασμού. Χρήση κατοικία (ιδιοκτησία) Αγρόκτημα Μέση τιμή Απόλυτη συχνότητα Τυπική απόκλιση Διάμεσος Σκάνδαλο Ζερβοχώρι 2, ,00 2, ,00 Σαμονίδα 1,60 5 0,42 1,50 Σύνολο 1,71 7 0,39 2,00 Πίνακας 41: Μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς της μεταβλητής χρήση κατοικία εκτός διανομής/αναδασμού 142

144 Χρήση καλλιέργεια (ιδιοκτησία) Αγρόκτημα Μέση τιμή Απόλυτη συχνότητα Τυπική απόκλιση Διάμεσος Σκάνδαλο Ζερβοχώρι Καρβουνάρι Καριώτι Νεοχώρι Καλλιθέα Πέντε Εκκλησιές 12,5 2 3,53 12,50 3,50 2 2,12 3,50 15, ,00 9,67 3 5,68 8,00 11, ,22 6,00 15, ,00 7,00 3 1,00 7,00 Σαμονίδα 6, ,50 Σύνολο 9, ,42 7,50 Πίνακας 42: Μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς της μεταβλητής χρήση καλλιέργεια εκτός διανομής/αναδασμού Λόγω του περιορισμένου αριθμού θετικών απαντήσεων στο ερώτημα έχετε ιδιοκτησία εκτός διανομής/αναδασμού, τα μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς δίνονται μόνο για τις χρήσεις κατοικία και καλλιέργεια. Η μεγαλύτερη μέση τιμή έκτασης των γεωτεμαχίων με χρήση καλλιέργεια εντοπίζεται στο Καρβουνάρι και στην Καλλιθέα, όπου είναι 15 στρ., ενώ η μικρότερη στο Ζερβοχώρι, όπου είναι 3,5 στρ.. Οι λοιπές χρήσεις που καταγράφηκαν φαίνονται στους επόμενους δύο πίνακες. Χρήση βοσκότοπος (ιδιοκτησία) Απόλυτη Αγρόκτημα Μέση τιμή συχνότητα Σκάνδαλο Νεοχώρι 110,00 1 8,00 1 Σαμονίδα 3,50 2 Σύνολο 31,25 4 Πίνακας 43: Μέση τιμή και απόλυτη συχνότητα της μεταβλητής χρήση βοσκότοπος εκτός διανομής/αναδασμού 143

145 Άλλη χρήση (ιδιοκτησία) Απόλυτη Αγρόκτημα Μέση τιμή συχνότητα Χρήση Καρβουνάρι Καλλιθέα 5,00 1 Κτηνοτροφία 30,00 1 Δάσος Σύνολο 17,50 2 Πίνακας 44: Μέση τιμή και απόλυτη συχνότητα της μεταβλητής άλλη χρήση εκτός διανομής/αναδασμού Σχετικά με τη θεματική ενότητα Β.4. Στοιχεία απαλλοτρίωσης που αφορά στο αγρόκτημα Νεοχωρίου, καθώς είναι το μόνο από τα μελετώμενα αγροκτήματα που τμήμα του απαλλοτριώθηκε για την διάνοιξη της Εγνατίας οδού, αναφέρεται ότι το 38,9% των ερωτηθέντων απάντησε θετικά στην ερώτηση έχει απαλλοτριωθεί η ιδιοκτησία σας ή τμήμα αυτής από την Εγνατία οδό; και η μέση τιμή της έκτασης της απαλλοτρίωσης είναι 3,4 στρ.. Η στατιστική ανάλυση που παρουσιάστηκε στο παρόν κεφάλαιο αφορά σε συχνότητες των ονομαστικών και τακτικών μεταβλητών και σε συχνότητες και μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς των αριθμητικών μεταβλητών. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν αντιπροσωπεύουν το δείγμα και δε μπορούν να γενικευθούν για το σύνολο του πληθυσμού. Το γεγονός αυτό προκύπτει και από τη σύνθεση του δείγματος, που περιλαμβάνει κατά βάση άρρενες ηλικίας άνω των 45 ετών, οι οποίοι κατοικούν στα εν λόγω αγροκτήματα και δραστηριοποιούνται στην περιοχή στην οποία έχουν ιδιοκτησιακά δικαιώματα. Εντούτοις, λαμβάνοντας υπόψη ότι τα δικαιώματα κυριότητας στα μελετώμενα αγροκτήματα αποκτήθηκαν αρχικά με παραχώρηση τίτλων ιδιοκτησίας από το Ελληνικό Δημόσιο από την απαλλοτρίωση και κατόπιν τη διανομή της γης, κυρίως στη βάση των αγροτικών κωδίκων του 1926 και 1949, σύμφωνα με τους οποίους κλήρο είχαν δικαίωμα να λάβουν κατά σειρά προτεραιότητας οι καλλιεργητές κάτοικοι των αγροκτημάτων και δη οι έγγαμοι άρρενες καλλιεργητές, οι χήρες καλλιεργητών με ανήλικα τέκνα, τα τέκνα των καλλιεργητών οι οποίοι δεν ήταν πλέον σε θέση να αξιοποιήσουν τον γεωργικό κλήρο και οι άγαμοι άρρενες καλλιεργητές, σε συνδυασμό με τις διατάξεις περί περιορισμού της μεταβίβασης εν ζωή του κλήρου οι οποίες βέβαια δεν τηρήθηκαν στο ακέραιο, 144

146 συμπεραίνεται ότι η πλειοψηφία των δικαιούχων στα αγροκτήματα μπορεί να καταταχθεί σε μεγάλο βαθμό στη σύνθεση του ληφθέντος δείγματος. Επιπλέον, κατά τη διεξαγωγή της επιτόπιας έρευνας διαπιστώθηκε εμπειρικά ότι η πλειοψηφία των γυναικών και γενικότερα των ατόμων νεότερης ηλικίας που τους ζητήθηκε να συμμετέχουν στην έρευνα δεν ανταποκρίθηκε καθώς δήλωσε ότι δεν έχει ιδιοκτησιακά δικαιώματα. Συνεπώς, στα συγκριτικά αποτελέσματα και συμπεράσματα για το σύνολο των αγροκτημάτων της μελέτης γίνεται αναφορά και σε επιλεγμένες μεταβλητές της στατιστικής έρευνας, κυρίως σε αριθμητικές μεταβλητές. 145

147 6 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Μεταξύ των αγροκτημάτων εντοπίζονται ομοιότητες και διαφορές, με βάση τις οποίες είναι δυνατή η μεταξύ τους σύγκριση. Για την εξαγωγή συγκριτικών συμπερασμάτων δημιουργήθηκαν πίνακες κατάταξης των αγροκτημάτων ανάλογα με το μέγεθος με βάση το οποίο συγκρίνονται κάθε φορά. Οι πίνακες που ακολουθούν περιλαμβάνουν την διαφορετική διάταξη των αγροκτημάτων, σε φθίνουσα σειρά, που εμφανίζουν σε σχέση με την έκταση, τον πληθυσμό, το ποσοστό των καλλιεργούμενων εκτάσεων, το ποσοστό των μπασταινουχικών και αυτοκαλλιεργούμενων ιδιοκτησιών που εμφάνιζαν κατά τις αρχικές διανομές ή απαλλοτριώσεις και το μέγεθος του οικοπεδικού και γεωργικού κλήρου. Α/Α Αγρόκτημα Έκταση 1 Καρβουνάρι στρ. 2 Σαμονίδα στρ. 3 Ζερβοχώρι στρ. 4 Ελαταριά στρ. 5 Σκάνδαλο στρ. 6 Πέντε Εκκλησιές στρ. 7 Νεοχώρι στρ. 8 Καλλιθέα στρ. 9 Γλυκή 9983 στρ. 10 Καριώτι 8133 στρ. Πίνακας 45: Κατάταξη με βάση την έκταση Α/Α Αγρόκτημα Πληθυσμός 1 Ζερβοχώρι 151* (499) 2 Γλυκή Καρβουνάρι Καριώτι Σκάνδαλο Νεοχώρι 157* (200) 7 Καλλιθέα 74* (172) 8 Πέντε Εκκλησιές 82 9 Σαμονίδα Ελαταριά 21 Πίνακας 46: Κατάταξη με βάση τον πληθυσμό 146

148 Α/Α Αγρόκτημα Καλλιεργήσιμη έκταση% 1 Ζερβοχώρι 41,9 2 Καριώτι 30,8 3 Νεοχώρι 28% 4 Γλυκή 24,7 5 Καλλιθέα 19,6 6 Πέντε Εκκλησιές 12,9 7 Καρβουνάρι 12,2 8 Ελαταριά 10,2 9 Σκάνδαλο 8,6 Πίνακας 47: Κατάταξη με βάση το ποσοστό καλλιεργούμενων εκτάσεων επί της συνολικής έκτασης αγροκτήματος Α/Α Αγρόκτημα Μπασταινουχικ ές καλλιέργειες % 1 Ελαταριά 69,3 2 Νεοχώρι 63 3 Πέντε Εκκλησιές 62,4 4 Καλλιθέα 60,8 5 Γλυκή 55 6 Σκάνδαλο 41,7 7 Ζερβοχώρι 39,7 8 Καριώτι? 9 Καρβουνάρι - Πίνακας 48: Κατάταξη με βάση το ποσοστό μπασταινουχικών καλλιεργειών Α/Α Αγρόκτημα Αυτοκαλλιεργούμε νες ιδιοκτησίες% 1 Ζερβοχώρι 55 2 Νεοχώρι 37 3 Καλλιθέα 34,1 4 Καρβουνάρι 33,4 5 Καριώτι 13,7 6 Σκάνδαλο 9,5 7 Πέντε Εκκλησιές 4 8 Ελαταριά 3 9 Γλυκή 2 Πίνακας 49: Κατάταξη με βάση το ποσοστό αυτοκαλλιεργούμενων μικροϊδιοκτησιών 147

149 Α/Α Αγρόκτημα Μ.Ο. κλήρων διανομής (στρ.) 1 Γλυκή Οικόπεδο Ζερβοχώρι Οικόπεδο Καριώτι Οικόπεδο Καλλιθέα Οικόπεδο Καρβουνάρι Οικόπεδο Σκάνδαλο Οικόπεδο 1 7 Πέντε Εκκλησιές Οικόπεδο 1 8 Νεοχώρι Οικόπεδο Ελαταριά Αγρός 12.5 Πίνακας 50: Κατάταξη με βάση την μέση έκταση του οικοπεδικού κλήρου Α/Α Αγρόκτημα Μ.Ο. κλήρων διανομής (στρ.) 1 Σκάνδαλο Αγρός 46 στρ 2 Ζερβοχώρι Αγρός 41 3 Καρβουνάρι Αγρός 33 στρ. 4 Καριώτι Αγρός 31.5 (1952) Αγρός 12 (1973) 5 Γλυκή Αγρός Αγρός 30.3 Νεοχώρι Αγρός ποτιστικός 5.3 Αγρός ξερικός Καλλιθέα Αγρός Πέντε Εκκλησιές Αγρός Ελαταριά Αγρός 12.5 Πίνακας 51: Κατάταξη με βάση τη μέση έκταση του γεωργικού κλήρου Στη συνέχεια παρατίθενται τα συμπεράσματα με βάση τις άνω συγκρίσεις, σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης για κάθε αγρόκτημα. Επιπλέον, στο παράρτημα Ι παρουσιάζονται οι συγκεντρωτικοί πίνακες που συντάχθηκαν για το σύνολο των αγροκτημάτων και περιλαμβάνουν τις μεταβολές που έχουν επέλθει χρονικά, αλλά και τα στοιχεία που προήλθαν από τις μεταβολές αυτές, με βάση το αντίστοιχο νομοθετικό πλαίσιο. 148

150 Η Γλυκή αποτελεί το δεύτερο σε πληθυσμό αγρόκτημα κατέχοντας όμως την ένατη θέση στη κατάταξη με βάση την έκταση των μελετώμενων αγροκτημάτων. Δηλαδή ενώ είναι από τα μικρότερα σε έκταση αγροκτήματα, παρουσιάζει το δεύτερο μεγαλύτερο πληθυσμό. Το προηγούμενο καθεστώς του τσιφλικιού κατατάσσει τη Γλυκή στην πέμπτη κατά φθίνουσα σειρά με βάση το ποσοστό μπασταινουχικών ιδιοκτησιών, που ανερχόταν στο 55% επί των καλλιεργούμενων εκτάσεων και τελευταία στη σειρά κατάταξης με βάση το ποσοστό των αυτοκαλλιεργούμενων ιδιοκτησιών, που ήταν μόλις 2%. Το 1951 που έγινε η αναδιανομή, το αγρόκτημα αριθμούσε 340 κατοίκους, όμως ως δικαιούχοι κλήρου καθορίστηκαν 67 άτομα. Το ποσοστό της καλλιεργήσιμης έκτασης αντιστοιχούσε στο 24,7% της συνολικής έκτασης του αγροκτήματος. Με βάση το ποσοστό αυτό κατατάσσεται στην τέταρτη κατά φθίνουσα σειρά θέση. Η μέση τιμή παραχωρηθείσας έκτασης κληροτεμαχίων αγρών ήταν 30.8 στρ., και κατατάσσεται ως η πέμπτη μεγαλύτερη μεταξύ των αγροκτημάτων. Η μέση τιμή οικοπεδικού κλήρου ανερχόταν σε 4,8 στρ., παρόλο που είχε καθοριστεί σε 1 στρ., καθώς οι περισσότεροι κατείχαν ήδη οικοπεδική έκταση μπασταινουχικώς και βρίσκεται στην πρώτη σειρά της αντίστοιχης κατάταξης. Συνεπώς, σε σύγκριση με τα υπόλοιπα αγροκτήματα η Γλυκή, παρόλη τη μικρή έκταση και τον μεγάλο πληθυσμό, διαθέτει σημαντικές και αξιοποιήσιμες γεωργικά εκτάσεις. Συνεπώς το μέγεθος του κλήρου είναι υπολογίσιμο και βρίσκεται πάνω από τη μέση τιμή, που για το σύνολο των εννιά αγροκτημάτων είναι 24,9 στρ.. Η μέση τιμή της παραχωρηθείσας έκτασης στους αναδασμούς είναι 9 στρ. και βρίσκεται πολύ κοντά στη μέση τιμή της αντίστοιχης έκτασης στο σύνολο των αναδασμών, που είναι 9,6 στρ.. Σχετικά με τα στοιχεία που προέκυψαν από την στατιστική ανάλυση αναφέρεται ότι η μέση τιμή της έκτασης καλλιέργειας στη διανομή είναι 6 στρ. και της έκτασης με χρήση κατοικία 1,7 στρ., μεγέθη που διαφέρουν κατά πολύ από τις αρχικές παραχωρηθείσες εκτάσεις. Το γεγονός οφείλεται πιθανότατα πάντα ως προς το δείγμα- στις διαδοχές λόγω γονικής παροχής και κληρονομιάς που αποτελούν το 72% των αιτιών κτήσης των δικαιωμάτων κυριότητας εντός διανομής. Αντίθετα, η μέση τιμή έκτασης ιδιοκτησίας εντός αναδασμού είναι 21,8 στρ., που είναι πολύ μεγαλύτερη της έκτασης των 9 στρ. που είχε δοθεί κατά την εφαρμογή των αναδασμών. Σε ένα βαθμό αυτό μπορεί να οφείλεται στη μεγάλη συχνότητα που εμφανίζει η αιτία κτήσης πώληση που αποτελεί το 48% των αιτιών κτήσης κυριότητας σε αναδασμό στο αγρόκτημα, στο συγκεκριμένο δείγμα. 149

151 Το Σκάνδαλο, που επίσης αποτελούσε τσιφλίκι, παρουσίαζε από τα μικρότερα ποσοστά μπασταινουχικών καλλιεργειών μεταξύ των αγροκτημάτων, που εντούτοις ανερχόταν σε 41,7% επί των καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Το ποσοστό των αυτοκαλλιεργούμενων ιδιοκτησιών ήταν 9,5% και εντοπίζεται στην πέμπτη σειρά της αντίστοιχης κατάταξης. Σχετικά με την έκταση και τον πληθυσμό, το αγρόκτημα βρίσκεται στην πέμπτη κατά φθίνουσα σειρά στους αντίστοιχους πίνακες. Το έτος 1940 που έγινε η οριστική διανομή, το Σκάνδαλο αριθμούσε 136 κατοίκους, ενώ ως κληρούχοι καθορίστηκαν 22 γεωργοί. Έτσι, ενώ εμφάνιζε το μικρότερο ποσοστό καλλιεργήσιμων εκτάσεων σε σχέση με τα υπόλοιπα αγροκτήματα και συγκεκριμένα μόλις 8,6%, είχε το μεγαλύτερο σε έκταση γεωργικό κλήρο, που ανερχόταν σε 46 στρ.. Η μέση τιμή οικοπεδικής έκτασης ήταν 1 στρ. και βρίσκεται μαζί με τις Πέντε Εκκλησιές στην πέμπτη θέση της αντίστοιχης κατάταξης. Συνεπώς, το αγρόκτημα Σκανδάλου, παρόλο που εκτείνεται σε μεγάλη σχετικά έκταση, έχει πολύ περιορισμένες αξιοποιήσιμες γεωργικά εκτάσεις. Λόγω όμως του μικρού αριθμού αποκατασταθέντων εμφάνιζε το μεγαλύτερο σε έκταση γεωργικό κλήρο σε σχέση με τα υπόλοιπα αγροκτήματα, τόσο στη διανομή όσο και στον αναδασμό. Από την στατιστική ανάλυση προέκυψε μέση τιμή οικοπεδικής έκτασης 1,6 στρ., όμως η επικρατούσα τιμή την οποία εμφανίζουν τα 7 από τα 9 γεωτεμάχια με χρήση κατοικία είναι 1 στρ.. Η μέση τιμή έκτασης ιδιοκτησίας με χρήση καλλιέργεια εντός διανομής είναι 8,4 στρ. και εντός αναδασμού 25 στρ.. Οι τιμές αυτές διαφέρουν κατά πολύ από τα στοιχεία που έχουν προκύψει από τους κτηματολογικούς πίνακες. Η αιτία κτήσης με τη μεγαλύτερη συχνότητα στις ιδιοκτησίες εντός διανομής είναι η κληρονομιά με ποσοστό 69,2%. Η μεγάλη διαφορά στην μέση τιμή έκτασης του αναδασμού οφείλεται στη μη τυχαιότητα του δείγματος, καθώς η επικρατούσα αιτία κτήσης στον αναδασμό είναι το παραχωρητήριο με ποσοστό 60%. Το παραχωρητήριο εμφανίζει μεγάλη συχνότητα και στη διανομή (30,8%) που αντιστοιχεί κυρίως στη διανομή του συνοικισμού του έτους Το Ζερβοχώρι παρουσίαζε το μικρότερο ποσοστό μπασταινουχικών καλλιεργειών (39,7%) και το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοκαλλιεργούμενων ιδιοκτησιών (55%), καθώς ήταν ελευθεροχώρι, παρόλο που απαλλοτριώθηκε σύμφωνα με τις διατάξεις περί απαλλοτρίωσης τσιφλικιών. Αποτελεί το τρίτο κατά σειρά έκτασης αγρόκτημα και το πρώτο κατά σειρά πληθυσμού. Το 1958 που έγινε η αναδιανομή, αριθμούσε περίπου 420 κατοίκους και ως κληρούχοι καθορίστηκαν 72 άτομα. Το Ζερβοχώρι κατέχει την πρώτη 150

152 θέση σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις που ανέρχονταν σε ποσοστό 41,9% επί της συνολικής έκτασης. Ο γεωργικός κλήρος καθορίστηκε στα 50 στρ., με μέση διανεμηθείσα έκταση τα 41 στρ. και έτσι κατατάσσεται στη δεύτερη κατά σειρά θέση του σχετικού πίνακα, μετά το Σκάνδαλο. Η μέση τιμή έκτασης οικοπεδικού κλήρου ήταν 2,2 στρ., που επίσης αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη στην αντίστοιχη σειρά κατάταξης. Πρόκειται λοιπόν για ένα από τα μεγαλύτερα σε έκταση αγροκτήματα στο οποίο εντοπίζεται ο μεγαλύτερος πληθυσμός αλλά και η μεγαλύτερη καλλιεργήσιμη έκταση και για αυτό παρουσιάζει τη δεύτερη μεγαλύτερη μέση τιμή έκτασης τόσο σε γεωργικό όσο και σε οικοπεδικό κλήρο. Επιπλέον εμφανίζει και τη δεύτερη μεγαλύτερη μέση τιμή έκτασης σε αναδασμό, που είναι 12,4 στρ.. Από τη στατιστική ανάλυση προέκυψε μέση τιμή έκτασης με χρήση κατοικία στη διανομή 2,2 στρ. που ταυτίζεται με αυτήν που υπολογίστηκε από τους κτηματολογικούς πίνακες. Η μέση τιμή έκτασης με χρήση καλλιέργεια στη διανομή ήταν 11,6 στρ. και η αντίστοιχη στον αναδασμό 17,8 στρ.. Στη διανομή οι επικρατούσες αιτίες κτήσης είναι η γονική παροχή (60%) και η κληρονομιά (30%), ενώ στον πρόσφατο αναδασμό του 2004 η σχετική συχνότητα του παραχωρητηρίου είναι 92,3%. Στο Καρβουνάρι, που ήταν επίσης ελευθεροχώρι δεν υπήρχαν μπασταινουχικές καλλιέργειες καθώς ήταν καθαρά μουσουλμανικό χωριό. Οι αυτοκαλλιεργούμενες ιδιοκτησίες, όπως προκύπτουν από τα στοιχεία της διανομής ανέρχονταν σε ποσοστό 33,4%. Αποτελεί το πρώτο σε έκταση αγρόκτημα και το τρίτο σε πληθυσμό. Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις αντιστοιχούν σε ποσοστό 12,2%, γεγονός που το κατατάσσει στην έβδομη θέση σε σχέση με τα υπόλοιπα αγροκτήματα. Με τη διανομή του αποκαθίστανται 140 δικαιούχοι με μέση διανεμηθείσα έκταση ξερικού αγρού 33 στρ. και μέση τιμή οικοπεδικού κλήρου 1,5 στρ.. Βρίσκεται στην τρίτη κατά σειρά θέση όσον αφορά την έκταση του γεωργικού κλήρου και στην τέταρτη όσον αφορά την οικοπεδική έκταση. Εφόσον, όπως προαναφέρθηκε αποτελεί το μεγαλύτερο σε έκταση αγρόκτημα, το χαμηλό ποσοστό των καλλιεργήσιμων εκτάσεων επί της συνολικής έκτασης είναι σχετικό, δηλαδή σε απόλυτα νούμερα το Καρβουνάρι αριθμούσε 4092 στρ. καλλιεργήσιμα και για αυτό η μέση τιμή παραχωρηθείσας έκτασης βρίσκεται στις ψηλότερες θέσεις του αντίστοιχου πίνακα κατάταξης. Από την έρευνα προέκυψε μέση τιμή έκτασης οικοπέδου 0,9 στρ., καλλιέργειας σε διανομή 13,6 στρ., βοσκότοπος σε διανομή 46,9 στρ. και καλλιέργεια σε αναδασμό 3,2 στρ.. Οι αιτίες κτήσης με τη μεγαλύτερη συχνότητα στη 151

153 διανομή είναι η κληρονομιά (51,5%), η πώληση (42,4%) και η γονική παροχή (33,3%). Εδώ παρατηρείται ότι κατά μέσο όρο το κάθε άτομο πρόσφερε 1,4 θετικές απαντήσεις ως προς την αιτία κτήσης του δικαιώματος κυριότητας. Η αιτία κτήσης στον πρόσφατο αναδασμό του 2008 είναι κατά ποσοστό 80% το παραχωρητήριο, ενώ η διαφορά στη μέση τιμή οφείλεται στο ότι στο δείγμα συμμετείχαν μόνο κάτοικοι Καρβουναρίου, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα του αναδασμού βρίσκεται στο όμορο αγρόκτημα Κυρά Παναγιά. Το Καριώτι αποτελούσε τσιφλίκι, όμως από τις αποφάσεις απαλλοτρίωσης δεν προέκυψε το ποσοστό των μπασταινούχων. Όσον αφορά το ποσοστό αυτοκαλλιεργούμενων ιδιοκτησιών, αυτό ήταν 13,7% και βρίσκεται στην πέμπτη κατά φθίνουσα σειρά θέση του αντίστοιχου πίνακα. Είναι το μικρότερο σε έκταση αγρόκτημα ενώ βάσει του πληθυσμού βρίσκεται στην τέταρτη θέση του αντίστοιχου πίνακα. Παρουσιάζει όμως μεγάλη έκταση καλλιεργούμενων εκτάσεων, ήτοι ποσοστό 30,8% επί της συνολικής του έκτασης και βρίσκεται στη δεύτερη θέση μετά το Ζερβοχώρι. Η μέση τιμή του γεωργικού κλήρου ήταν 31.5 στρ. με τη διανομή του 1952 και 12 στρ. με τη συμπληρωματική διανομή του Η μέση τιμή έκτασης οικοπεδικού κλήρου ήταν 1,8 στρ. και εντοπίζεται στη τρίτη θέση της αντίστοιχης κατάταξης. Έτσι, ενώ αποτελεί το μικρότερο σε έκταση αγρόκτημα με σημαντικό πληθυσμό, δεν υστερεί κατά πολύ στα μεγέθη των κλήρων καθώς υπήρχε μεγάλο ποσοστό καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Από τη στατιστική ανάλυση προέκυψε για το Καριώτι μέση τιμή έκτασης με κύρια χρήση κατοικία 5,9 στρ. και μέση τιμή έκτασης με χρήση καλλιέργεια 12,9 στρ.. Η μεγάλη έκταση που προκύπτει για την κατοικία οφείλεται στο ότι αρκετοί συμμετέχοντες δήλωσαν ότι σε ένα τεμάχιο διανομής διατηρούν ταυτόχρονα καλλιέργειες, ακάλυπτες εκτάσεις και κατοικία. Το εκάστοτε τεμάχιο καταχωρήθηκε με κύρια χρήση την κατοικία. Οι αιτίες χρήσης με τη μεγαλύτερη συχνότητα είναι η γονική παροχή (50%), η κληρονομιά (40%) και η πώληση (26,7%). Στον επικείμενο αναδασμό προέκυψε μέση τιμή έκτασης 6 στρ. και επικρατούσα αιτία κτήσης η πώληση με 57,1%, καθώς δεν έχουν ακόμα εκδοθεί παραχωρητήρια. Το Νεοχώρι παρουσίαζε το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό μπασταινουχικών καλλιεργειών που ανερχόταν σε 63%, αλλά και το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό αυτοκαλλιεργούμενων ιδιοκτησιών (37%), που οφείλεται στο μικτό πληθυσμό του χωριού κατά την ύστερη τουρκοκρατία. Σε σχέση με την έκταση καταλαμβάνει την έβδομη θέση 152

154 και σε σχέση με τον πληθυσμό την έκτη. Με την πρώτη διανομή του 1930, αποκαταστάθηκαν 47 δικαιούχοι από το σύνολο των 210 κατοίκων. Ο μέσος όρος έκτασης γεωργικού κλήρου ήταν 30,3 στρ. και το ποσοστό καλλιεργήσιμων εκτάσεων ήταν 26%. Καταλαμβάνει την έκτη θέση στον πίνακα που αφορά στο μέγεθος του γεωργικού κλήρου και την τρίτη στον πίνακα που αφορά στο ποσοστό καλλιεργούμενων εκτάσεων. Στη διανομή του 1956, ο γεωργικός κλήρος ήταν 7,7 στρ. ξερικά ή 5,3 στρ. ποτιστικά και μέση τιμή έκτασης οικοπεδικού κλήρου 0,7 στρ, η οποία είναι και η μικρότερη που έχει καταγραφεί. Στον αναδασμό η μέση τιμή έκτασης ήταν 5,7 στρ. Από τη στατιστική ανάλυση προέκυψε μέση τιμή έκτασης με κύρια χρήση κατοικία 2,3 στρ., καθώς και εδώ συμβαίνει να συνυπάρχουν οι χρήσεις κατοικία και καλλιέργεια σε ένα τεμάχιο διανομής. Η μέση τιμή έκτασης καλλιέργειας σε διανομή είναι 9,2 στρ. και στον αναδασμό 5,5στρ.. Η αιτία κτήσης με τη μεγαλύτερη συχνότητα είναι η κληρονομιά τόσο στη διανομή (88,9%) όσο και στον αναδασμό (41,7%). Στον αναδασμό σημαντικό ποσοστό εμφανίζει και το παραχωρητήριο (33%). Η Καλλιθέα, σε σχέση με τις μπασταινουχικές καλλιέργειες, διατηρεί την τέταρτη θέση στον αντίστοιχο πίνακα κατάταξης με ποσοστό 60,8%, ενώ σε σχέση με τις αυτοκαλλιεργούμενες ιδιοκτησίες την τρίτη με ποσοστό 34,1%. Αποτελεί το όγδοο κατά σειρά έκτασης αγρόκτημα και το έβδομο κατά σειρά πληθυσμού. Το ποσοστό των καλλιεργούμενων εκτάσεων ανερχόταν στο 19,6% (πέμπτη θέση στον σχετικό πίνακα κατάταξης). Με τη διανομή του 1934 αποκαθίστανται 85 κληρούχοι με μέσο όρο γεωργικού κλήρου 15,2 στρ. (έβδομη θέση στον σχετικό πίνακα κατάταξης), ενώ το 1978 με τη διανομή συνοικισμού ο μέσος όρος οικοπεδικής έκτασης ήταν 1,8 στρ. (τρίτη θέση στον αντίστοιχο πίνακα κατάταξης). Πρόκειται για ορεινό αγρόκτημα μικρής έκτασης και υπολογίσιμου πληθυσμού, το οποίο χαρακτηριζόταν από έλλειψη διαθέσιμης καλλιεργούμενης γης. Συνεπώς η έκταση γεωργικού κλήρου ήταν ιδιαίτερα μικρή. Από την στατιστική ανάλυση προέκυψε μέση τιμή έκτασης με χρήση κατοικία 0,75 στρ. και μέση τιμή έκτασης με χρήση καλλιέργεια 12,5 στρ.. Οι αιτίες κτήσης πώληση και κληρονομιά εμφανίζουν την ίδια συχνότητα που ανέρχεται σε ποσοστό 42,9%, ενώ σημαντικό ποσοστό εμφανίζει και η χρησικτησία (28,6%). Οι Πέντε Εκκλησιές παρουσίαζαν μεγάλο ποσοστό μπασταινουχικών καλλιεργειώνκυρίως ελαιόδεντρων- που έφτανε το 62,5% επί των συνολικών καλλιεργούμενων 153

155 εκτάσεων (τρίτη θέση στην αντίστοιχη κατάταξη), ενώ το ποσοστό των αυτοκαλλιεργούμενων ιδιοκτησιών ήταν από τα μικρότερα και έφτανε μόλις το 4%. Καταλαμβάνει την έκτη σε φθίνουσα σειρά θέση με βάση την έκταση και την όγδοη με βάση τον πληθυσμό. Οι περιορισμένες καλλιεργήσιμες εκτάσεις ανερχόταν σε ποσοστό 12,9%, γεγονός που την κατατάσσει στην έκτη θέση του αντίστοιχου πίνακα. Με τη διανομή του 1934 αποκαθίστανται 87 κληρούχοι με μέσο όρο γεωργικού κλήρου 13,6 στρ., ενώ στη διανομή συνοικισμού το 1982, η μέση τιμή οικοπεδικής έκτασης ήταν 1 στρ.. Πρόκειται επίσης για μικρό ορεινό αγρόκτημα με υπολογίσιμο πληθυσμό, όπως η Καλλιθέα, όπου όμως δεν ήταν δυνατή η συμπλήρωση κλήρου από όμορα αγροκτήματα καθώς και αυτά ήταν ορεινά. Συνεπώς το μέγεθος του κλήρου, γεωργικού και οικοπεδικού, ήταν ιδιαίτερα περιορισμένο. Τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης εμφανίζουν μέση τιμή έκτασης με χρήση κατοικία 0,8 στρ., μέση τιμή έκτασης με χρήση καλλιέργεια 8,9 στρ. και μέση τιμή έκτασης με χρήση βοσκότοπος 11 στρ.. Οι αιτίες κτήσης που καταγράφηκαν είναι η κληρονομιά με ποσοστό 60% και η γονική παροχή με ποσοστό 40%. Οι Πέντε εκκλησιές αποτελούν το αγρόκτημα με τη μεγαλύτερη συχνότητα ιδιοκτησίας εκτός διανομής (πλην της Σαμονίδας όπου δεν έχει εφαρμοστεί διανομή), που ανέρχεται σε ποσοστό 37,5%. Η Ελαταριά είχε το υψηλότερο ποσοστό μπασταινουχικών καλλιεργειών που ανερχόταν σε 69,3% και εντοπίζεται στην πρώτη θέση της αντίστοιχης κατάταξης. Αντίθετα, είχε από τα μικρότερα ποσοστά αυτοκαλλιεργούμενων ιδιοκτησιών που ανερχόταν μόλις στο 3%. Αποτελεί το τέταρτο κατά σειρά έκτασης αγρόκτημα που όμως εμφανίζει το μικρότερο πληθυσμό από όλα. Αυτό οφείλεται, όπως έχει προαναφερθεί στη μετοίκηση των κατοίκων στον Παραπόταμο του Δ. Ηγουμενίτσας. Βρίσκεται επίσης στην προτελευταία θέση της κατάταξης που έγινε με βάση το ποσοστό καλλιεργούμενης έκτασης, το οποίο αντιστοιχούσε σε ποσοστό 10,2% της συνολικής έκτασης του αγροκτήματος. Η οριστική διανομή έγινε το 1940, όταν η Ελαταριά εμφάνισε το μεγαλύτερο αριθμό κατοίκων, που τότε καταγράφηκε σε 595 άτομα. Σήμερα αριθμεί μόλις 21 κατοίκους. Αποκαταστάθηκαν 129 κληρούχοι με άνισο κλήρο. Η μέση τιμή παραχωρηθείσας έκτασης ήταν 12,5 στρ.. Από το δείγμα που συμμετείχε στην έρευνα προέκυψε μέση τιμή έκτασης με χρήση κατοικία 2,9 στρ., μέση τιμή έκτασης με χρήση βοσκότοπος 12,3 στρ. και μέση τιμή έκτασης με χρήση ακάλυπτη έκταση 14,5 στρ.. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι 154

156 το 83,3% του δείγματος δεν έχει τίτλο για την ιδιοκτησία του, ενώ το 60% από αυτούς προτίθεται να επικαλεστεί χρησικτησία, εάν χρειαστεί να τεκμηριώσει το δικαίωμα κυριότητας του. Η Σαμονίδα είναι η μόνη κοινότητα μεταξύ των εξεταζόμενων αγροκτημάτων, όπου δεν έχουν εφαρμοστεί διανομές, πλην ορισμένων κτηνοτροφικών αποκαταστάσεων με παραχώρηση νομής σε βοσκότοπους που ανήκουν στο Ελληνικό Δημόσιο. Ο πληθυσμός της παρουσιάζει συνεχείς αυξομειώσεις, ενώ στη τελευταία απογραφή αριθμούσε μόλις 35 κατοίκους. Σε έκταση η κοινότητα καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση μεταξύ των αγροκτημάτων, όμως οι ιδιοκτησίες των κατοίκων περιορίζονται σε πολύ μικρές εκτάσεις εντός του οικοδομημένου οικισμού. Από την στατιστική ανάλυση προέκυψε μέση τιμή έκτασης με χρήση κατοικία 1,6 στρ., μέση τιμή έκτασης με χρήση καλλιέργεια 6,5 στρ. και μέση τιμή έκτασης με χρήση βοσκότοπος 3,5 στρ.. Σχετικά με την ύπαρξη ή μη τίτλων ιδιοκτησίας, το 50% του δείγματος έχει συντάξει συμβολαιογραφική πράξη, ενώ το υπόλοιπο 50% όχι. Ως αιτίες κτήσης καταγράφονται η δωρεά εν ζωή και η κληρονομιά. Σχετικά με την πρόθεση, σε περίπτωση ανάγκης τεκμηρίωσης των δικαιωμάτων κυριότητας, το 33,3% απάντησε ότι προτίθεται να επικαλεστεί χρησικτησία ενώ το 66,7% δε γνωρίζει ακόμα με ποιον τρόπο θα επιλέξει να τεκμηριώσει το δικαίωμά του. Επιπλέον, το 50% του δείγματος που δεν έχει τίτλο, δεν γνωρίζει ή δεν μπορεί να υποδείξει τα όρια της ιδιοκτησίας του σε ορθοφωτοχάρτη και δεν έχει συντάξει τοπογραφικό διάγραμμα για την ιδιοκτησία αυτή. Συμπερασματικά, το ιδιοκτησιακό καθεστώς της γης στην Ήπειρο διαμορφώθηκε με βάση τις ιστορικές και πολιτικές εξελίξεις της περιοχής. Βασικά ιδιοκτησιακά δικαιώματα που είχαν κατοχυρωθεί από τους καλλιεργητές της είτε με την Οθωμανική νομοθεσία είτε με τους κανόνες του εθιμοτυπικού δικαίου, διατηρήθηκαν και αναγνωρίστηκαν από τους νόμους του Ελληνικού κράτους. Αυτό αποδεικνύει ότι η σχέση καλλιεργητή και γης είναι διαρκής και ισχυρή 184. Η κληρονομική νομή αποτέλεσε την δυνατότερη και πλέον αδιαφιλονίκητη σχέση με τη γη. Εντούτοις, χρειάστηκαν πολλά χρόνια και αγώνες και πάντα κάτω από την πίεση των ιστορικών γεγονότων, μέχρι οι Ελληνικές κυβερνήσεις να ξεπεράσουν τους δεσμούς με τα συμφέροντα των γαιοκτημόνων, αλλά και των ιδίων, και 184 Καρούζου,

157 να διανείμουν την αγροτική γη, αποκαθιστώντας τους ακτήμονες και τους νομείς και διασφαλίζοντας την κυριότητα τους με τίτλους ιδιοκτησίας. Ωστόσο έτσι σχηματίστηκε η μικρή αγροτική ιδιοκτησία, ως ο βασικός τύπος ιδιοκτησίας στον οποίο στηρίχτηκε η αγροτική πολιτική και οικονομία της Ελλάδας. Σε έναν ορεινό δήμο, όπως είναι ο Δήμος Σουλίου, η μικρή αγροτική ιδιοκτησία οφείλεται και στην έλλειψη καλλιεργούμενης γης. Στα αγροκτήματα που περιλαμβάνουν εκτάσεις στην πεδιάδα το ποσοστό καλλιεργούμενης γης είναι συγκριτικά πολύ μεγαλύτερο από των αγροκτημάτων που καταλαμβάνουν μόνο ορεινές εκτάσεις. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η ελληνική νομοθεσία δεν ήταν πάντα απόλυτα σαφής και απαγορευτική ως προς τον τεμαχισμό του κλήρου, ο περαιτέρω κατακερματισμός του (πχ λόγω κληρονομιάς) είναι μια πραγματικότητα, που επέφερε επιπλέον σμίκρυνση της αγροτικής ιδιοκτησίας. Οι αναδασμοί που έχουν εφαρμοστεί σε όλη σχεδόν την έκταση της πεδιάδας, συνέβαλλαν στην καλύτερη διαμόρφωση και συγκέντρωση της γης και κατά συνέπεια στην βέλτιστη αξιοποίηση της. Όμως και εκεί, όπως προκύπτει από τα εξεταζόμενα αγροκτήματα, η μέση διανεμηθείσα έκταση είναι περιορισμένη. Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι μεταξύ των αγροκτημάτων δημιουργήθηκαν αμφίδρομες σχέσεις, όπως συστάσεις δουλειών βοσκής, διόδου ή ποτισμού, διατήρηση «εξωχωράφων» ή και αποκατάσταση δικαιούχων σε όμορα αγροκτήματα λόγω έλλειψης καλλιεργούμενης γης. Από το δείγμα του πληθυσμού που συμμετείχε στη στατιστική έρευνα προέκυψε ότι το 5,3% έχει αποκατασταθεί και σε διανομή όμορου αγροκτήματος, ενώ το 5,8% έχει ιδιοκτησία και σε αναδασμούς όμορων αγροκτημάτων. Από το μικρό δείγμα των κοινοτήτων που περιλαμβάνει η παρούσα μελέτη, αναδεικνύεται και ένα άλλο σημαντικό ζήτημα. Σε περιοχές όπου δεν έχουν εφαρμοστεί διανομές ή αναδασμοί, δεν είναι δυνατή η παρακολούθηση της εξέλιξης του ιδιοκτησιακού καθεστώτος με βάση τις υπάρχουσες αρχειακές πηγές. Επιπλέον, δεν εξασφαλίζονται στο ακέραιο τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα που ασκούν οι κάτοικοι των περιοχών αυτών, είτε έχουν συντάξει συμβολαιογραφικές πράξεις είτε όχι, καθώς μπορούν να δημιουργηθούν βάσιμες αμφισβητήσεις είτε μεταξύ τους είτε σε σχέση με το Ελληνικό Δημόσιο. Με την επιτόπια έρευνα στις περιοχές αυτές διαπιστώθηκε σε μεγάλο ποσοστό η έλλειψη τίτλων και η ανησυχία των δικαιούχων σχετικά με την τεκμηρίωση των δικαιωμάτων τους και την επίλυση των ιδιοκτησιακών ζητημάτων. 156

158 Ακόμα όμως και για τις περιοχές που έχουν εφαρμοστεί διανομές γης, η συγκέντρωση και αξιολόγηση των στοιχείων επιβαρύνει τον εκάστοτε μελετητή, καθώς δεν υπάρχει μία αξιόπιστη και ολοκληρωμένη βάση δεδομένων. Αυτό οφείλεται κατεξοχήν στην έλλειψη κτηματολογίου στην χώρα μας. Η γενικότερη εικόνα που παρουσιάζουν τα αγροκτήματα του Δήμου Σουλίου αντανακλά τα αποτελέσματα που επέφερε η ελληνική αγροτική νομοθεσία. Οι μαζικές απαλλοτριώσεις των τσιφλικιών της 2 ης αγροτικής μεταρρύθμισης του 1917, επέτρεψαν σε πολύ μεγάλο βαθμό την διανομή της αγροτικής γης και την αποκατάσταση των ακτημόνων καλλιεργητών. Οι εξαιρέσεις τους επέτρεψαν τη διατήρηση σημαντικού ποσοστού ιδιόκτητης γης. Η εφαρμογή των διανομών και αναδασμών του Υπουργείου Γεωργίας και η έκδοση τίτλων κυριότητας κατοχύρωσε την κυριότητα τόσο των αγροτικών όσο και των οικοπεδικών κλήρων. Η εφαρμογή νέων σχεδίων (αναδιανομών, αναθεωρήσεων και αναδασμών) δείχνει την πολιτική διάθεση αλλά και την ανάγκη για την βελτίωση και την επωφελέστερη αξιοποίηση της γεωργικής γης. Εντούτοις, οι περισσότερες ορεινές περιοχές δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερη εξέλιξη, από την άποψη της εφαρμογής νέων σχεδίων. Από την επιτόπια έρευνα και τη στατιστική ανάλυση των στοιχείων προέκυψαν οι μεταβολές που έχουν επέλθει στο ιδιοκτησιακό καθεστώς σήμερα. Λόγω του ότι το δείγμα δεν ήταν τυχαίο δεν είναι δυνατή η γενίκευση των συμπερασμάτων στο σύνολο του πληθυσμού. Εντούτοις πρόκειται για μεγάλο δείγμα που αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού, που κατοικεί και δραστηριοποιείται στα μελετώμενα αγροκτήματα. Τα αποτελέσματα που αξίζει να σημειωθούν στο σημείο αυτό είναι η περαιτέρω μείωση της έκτασης του κλήρου, που προέρχεται από τη μεγάλη συχνότητα μεταβιβάσεων λόγω κληρονομιάς και γονικής παροχής και ταυτόχρονα τον περιορισμένο αριθμό παραχωρητηρίων σε ισχύ, λόγω της παλαιότητας των διανομών. Αντίθετα, στους πιο πρόσφατους αναδασμούς, το παραχωρητήριο αποτελεί την επικρατέστερη αιτία κτήσης δικαιώματος. Η μη ύπαρξη τίτλων δεν παρουσιάζει μεγάλη συχνότητα στο δείγμα και ειδικότερα στους αναδασμούς είναι σχεδόν μηδαμινή. Η πρόθεση σε περίπτωση ανάγκης τεκμηρίωσης δικαιώματος κυριότητας στο μέλλον είναι κατά πλειοψηφία η κατοχύρωση με τα προσόντα της χρησικτησίας. 157

159 Σχετικά με περαιτέρω διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα πιο ορεινά αγροκτήματα και στα αγροκτήματα που περιλαμβάνουν εκτάσεις στην πεδιάδα της Παραμυθιάς, πλην του μεγέθους του κλήρου, είναι η μεγαλύτερη αναλογικά συχνότητα της ύπαρξης ιδιοκτησίας εκτός διανομής/αναδασμού. Συνολικά συμπεραίνεται ότι τα ιδιοκτησιακά ζητήματα σε περιοχές που έχουν εφαρμοστεί διανομές έχουν λυθεί σε μεγάλο βαθμό. Εντούτοις, αναδεικνύονται ζητήματα που χρήζουν επίλυσης ακόμα και σήμερα, κυρίως σε προσωπικό επίπεδο (πχ έλλειψη τίτλων), ενώ στη Σαμονίδα, όπως και στα υπόλοιπα χωριά του Σουλίου, δηλαδή στο Τσαγγάρι, στους Κουκουλιούς, στη Φροσύνη και στον Αυλότοπο, όπου δεν έχουν εφαρμοστεί διανομές, απαιτείται συλλογική επίλυση των ιδιοκτησιακών ζητημάτων. Η ολοκλήρωση του Εθνικού Κτηματολογίου στην περιοχή μπορεί να συμβάλλει με το βέλτιστο τρόπο στην κατεύθυνση αυτή. 158

160 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

161 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι Αγρόκτημα Γλυκή (μουατζέλ) Σκάνδαλο (τσιφλίκι) Ζερβοχώρι (ελευθεροχώ ρι) Καρβουνάρι (ελευθεροχώ ρι) Καριώτι (τσιφλίκι) Νεοχώρι (τσιφλίκι) Σκουπίτσα (ελεύθερο) Καλλιθέα (μουατζέλ) Πέντε Εκκλησιές (τσιφλίκι) Κήρυξη/Απαλλοτρίωση/ Επανεκδίκαση Διανομή/ Αναδιανομή Συμπληρωματική Αναθεώρηση Αναδασμός 1924/1927/ / ?/1929/ (Συν.) 1977,1981, 1983,1986 Οριοθέτηση οικισμού ,1963,1973, /1928/ / ,1973,1974, Ποσοστό παραχωρούμενης έκτασης 99,9% (70% Γλυκή και 29,9% Ποταμιά) 39% (διανομή 1940) 77,6% (μετά το διαχωρισμό λειβαδίων) 68,9% (1951) 75,6% (1958) - / - / , ,8% (1964)?/1929/1936 -/ ,1973, ,8% 1924/1929/- 1936, 1956, % (1930) 1924/1928/- 1934, ,4% 1924/ , ,6% Νομικό πλαίσιο Αγροτικός 1926 Ν. 4816/1930 Α.Κ Ν.Δ. 1189/1972 Ν. 674/1977 Αγροτικός 1926 Ν. 4816/1930 Α.Κ Ν.Δ. 2536/1953 ΥΔΑΜΚ Κ.Δ ΝΔ 3621/1956 Ν. 674/1977 Αγροτικός 1926 Ν. 4816/1930 Α.Κ Ν.Δ. 2536/1953 Ν.Δ. 1189/1972 Ν. 674/1977 Ανταλλάξιμα Α.Κ Ν.Δ. 2536/1953 Ν. 3194/1955 ΝΔ 2185/1952 ΝΔ 3621/1956 Αγροτικός 1926 Ν. 4816/1930 Α.Κ Ν. 674/1977 Αγροτικός 1926 Ν.Δ. 2536/1953 ΝΔ 2074/1920 ΝΔ 2185/1952 ΝΔ 3621/1956 Αγροτικός 1926 Α.Κ Αγροτικός 1926 Α.Κ Ν.Δ. 1189/

162 Ελαταριά (τσιφλίκι) Σαμονίδα (τσιφλίκι)? ,6% Αγροτικός ,1953, Κ.Δ Συγκεντρωτικός πίνακας μεταβολών και νομοθετικού πλαισίου ανά αγρόκτημα. Το ερωτηματικό αντιστοιχεί σε έλλειψη στοιχείων ενώ η παύλα σε απουσία αντίστοιχων στοιχείων 161

163 Αγρόκτημα Γλυκή Σκάνδαλο Ζερβοχώρι Καρβουνάρι Καριώτι Νεοχώρι Καλλιθέα Πέντε Εκκλησιές Καταμέτρηση κτήματος/ έκταση Όχι (9983 στρ.) Ναι (14074 στρ.) Όχι (20055 στρ.) Ναι (33628 στρ.) Ναι (8133 στρ.) Ναι (8418 στρ.) Όχι (Σύνολο στρ.) Όχι (10230 στρ.) Όχι (13686 στρ.) Καθορισμός κλήρων (αποφάσεις απ/σεων) (στρ.) Γεωργικός 40 (Οικόπεδο 1) Μπάσταινες έως 50 Συντηρήσεως 20 Επαγγελματικός 5 Γεωργικός 50 Συντηρήσεως 20+1 οικ. Επαγγελματικός 5+1 οικ. Οικόπεδο 1 Γεωργικός 50 Μπάσταινες έως 50 Συντηρήσεως 20 Οικόπεδο 1 Γεωργικός :33 στρ. ξερικών αγρών ή 30 στρ. αγρών + 10 ελαιόδεντρα Επαγγελματικός: 14 στρ. + 6 ελαιόδεντρα Συντηρήσεως: 3 στρ. + 3 ελαιόδεντρα. Γεωργικός 50 Μπάσταινες έως 50 Συντηρήσεως 20+1 οικ. Επαγγελματικός 5+1 οικ. Οικόπεδο 1 Γεωργικός Συντηρήσεως Γεωργικός: 14 στρ. ξερικά, 9 στρ. ποτιστικά, 5 ελαιόδεντρα Επαγγελματικός: 6 στρ. ξερικά, 2 στρ. ποτιστικά, 5 ελαιόδεντρα Γεωργικός 40 Γεωργοκτηνοτροφικός: 20 στρ. και από 20 στρ. έως 40 στρ. βοσκήσιμη έκταση. Γεωργικός 25 στρ. και 40 ελαιόδεντρα Συντηρήσεως άνισος Αναλογία στρ/δέντρων Μπάσταινες / αυτ/μενες (%) - 55% / 2% 1 στρ.=6 ελαιόδεντρα 1 στρ.=4 ελαιόδεντρα 1 στρ. ξερικό=3 ελαιόδεντρα=7 οπωροφόρα 1 στρ.=6 ελαιόδεντρα 41.7% / 9.5% 39,7% / 55% - / 25,8% συν ΥΔΑΜΚ 7,6%?/13,7% Μ.Ο. κλήρων διανομής (στρ.) Αγρός 30.8 Οικόπεδο 4.8 Φυτεία 5 Αγρός 46 στρ Οικόπεδο 1 Κτηνοτροφικός 166 Ελιές 2.4 (14 δέντρα) Αγρός 41 Οικόπεδο 2.2 Ελαιών 1.2 Αγρός 33 στρ. Οικόπεδο 1.5 και 0.5 Ελαιώνας 2.3 στρ. Αγρός 31.5 (1952) Οικόπεδο 1.8 Αγρός 12 (1973) Φυτεία 3-63% / 37% Αγρός στρ. ποτιστικό = 2 ξερικά = 6 ελαιόδεντρα = 14 οπωροφόρα 1 στρ.=5-7 ελαιόδεντρα 1 στρ.=4 ελαιόδεντρα - 60,8% / 34,1% 62,4% / 4% Αγρός ποτιστικός 5.3 Αγρός ξερικός 7.7 Οικόπεδο 0.7 Ελαιώνας 1.6 Αγρός 15.2 Οικόπεδο 1.8 Αγρός 13.6 Οικόπεδο 1 Μ.Ο. τεμαχίων αναδασμού (στρ.) 14 (1977) 6 (1981) 9.5 (1983) 6.5 (1986) 14.5 (1996) 12.4 (2004) 8 (2008)? (2013) 5.7 (1987) - - Αποζημίωση ιδιοκτητών Αποζημίωση βάσει άρθ. 73 και 74 του Α.Ν. του 1926 (35419,92 δρχ.) Βασική τιμή 29516,60 δρχ.? /Των οικοπέδων βάσει ΝΔ 2185/ δρχ./στρ. Διαχωρισμός κλήρων υπέρ ιδιοκτήτου άρθ. 3 Α.Ν και άρθ. 119 Συντάγματος Αποζημίωση βάσει ΝΔ 2185/1952 (άρθ. 45 παρ. 5) στο 1/3 της τρέχουσας τιμής Διαχωρισμός κλήρων υπέρ ιδιοκτήτου άρθ. 3 Α.Ν και άρθ. 119 Συντάγματος - Αποζημίωση βάσει άρθ. 73 και 74 του Α.Ν. του ,10 δρχ., Βασική τιμή δρχ. Αποζημίωση βάσει άρθ. 73 και 74 του Α.Ν. του ,30 δρχ. Βασική τιμή δρχ. Αποζημίωση βάσει ΝΔ 2185/1952 (άρθ. 45 παρ. 5) στο 1/3 της τρέχουσας τιμής Αποζημίωση βάσει άρθ. 73 και 74 του Α.Ν. του , 25 δρχ. Αποζημίωση βάσει άρθ. 73 και 74 του Α.Ν. του ,2 δρχ. Ελαταριά στρ. άνισος - 69,3% / 3% Αγρός Συγκεντρωτικός πίνακας με βάση τα μεγέθη που προκύπτουν από τις αποφάσεις απαλλοτριώσεων και τους κτηματολογικούς πίνακες των διανομών 162

164 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ ΦΕΚ ΦΕΚ 41/Α/1913 ΦΕΚ 25/Α/1914 ΦΕΚ 130/Α/1914 ΦΕΚ 316 /Α/1914 ΦΕΚ 318/Α/1914 ΦΕΚ 322/Α/1914 ΦΕΚ 334/Α/1914 ΦΕΚ 33/Α/1915 ΦΕΚ 50/Α/1915 ΦΕΚ 112/Α/1917 ΦΕΚ 193/Α/1917 ΦΕΚ 232/Α/1917 ΦΕΚ 305/Α/1917 ΦΕΚ 34/Α/1918 ΦΕΚ 184/Α/1919 ΦΕΚ 49/Α/1920 ΦΕΚ 129/Α/1922 ΦΕΚ 57/Α/1923 ΦΕΚ 238/Α/1923 ΦΕΚ 289/Α/1923 ΦΕΚ 25/Α/1924 ΦΕΚ 74/Α/1924 ΦΕΚ 112/Α/1925 ΦΕΚ 370/Α/1926 ΦΕΚ 76/Α/1927 ΦΕΚ 107/Α/1927 ΦΕΚ 179/Α/1927 Ν. ΔΡΛΔ «Περί διοικήσεως των στρατιωτικώς κατεχόμενων χωρών» Ν. 147 «περί της εν ταις προσαρτωμέναις χώραις εφαρμοστέας νομοθεσίας και της δικαστικής αυτών οργανώσεως» Ν. 262 «περί συμπληρώσεως του νόμου 147 της 5 Ιανουάριου 1914 περί της εν ταις προσαρτωμέναις χώραις εφαρμοστέας νομοθεσίας και της δικαστικής αυτών οργανώσεως» Ν. 341 «Περί απαγορεύσεως δικαιοπραξιών επί ακινήτων εν ταις Ν. Χώραις» Ν. 350 «Περί εγκαταστάσεως των εποίκων ομογενών εν Μακεδονία και αλλαχού» Ν. 351 «Περί του τρόπου της αγοράς χωρίων ή τμημάτων αυτών υπό εποίκων ομογενών προς ιδίαν γεωργικήν αποκατάστασιν» Ν.Δ. «Περί απαγορεύσεως δικαιοπραξιών επί αγροτικών ακινήτων εν ταις Ν. Χώραις» Ν. 602 «περί συνεταιρισμών» Β.Δ. «Περί ενάρξεως της ισχύος των διατάξεων του περί διοικητικής διαιρέσεως και διοικήσεως των νέων χωρών νόμου..» Ν.Δ. «Περί συστάσεως Υπουργείου "Γεωργίας και Δημοσίων Κτημάτων" Ν. 853 «Περί οργανισμού Υπουργείου Γεωργίας» Ν. 924 «Περί απαγορεύσεως δικαιοπραξιών επί ακινήτων των Νέων Χωρών» Ν «Περί επεκτάσεως καθ άπαν το Κράτος των υπ αριθ. 2466,2467,2468,2469,2470 διαταγμάτων της Προσωρινής Κυβερνήσεως περί του αγροτικού ζητήματος» Ν «Περί Γενικών Διοικήσεων εν ταις Νέαις Χώραις» Β.Δ. «Περί συστάσεως δήμων και κοινοτήτων εν τω νομώ Ιωαννίνων» Ν «Αγροτικός Νόμος» Ν «περί αγροτικού νόμου» Αριθ. πρ «περί καταλήψεως ακινήτων προς γεωργικήν αποκατάστασιν ακτημόνων καλλιεργητών κλπ. και της προ καταβολής αποζημιώσεως» Ν.Δ. «Περί αποκαταστάσεως ακτημόνων καλλιεργητών» Ν.Δ. «Περί κυρώσεως της εν Λωζάνη συνομολογηθείσης Συνθήκης περί Ειρήνης» Ν.Δ. «Περί κυρώσεως του εν Γενεύη υπογραφέντος Β.Δ. «Περί τροποποιήσεως του από 7 Αυγούστου 1919 Β. διατάγματος «περί συστάσεως δήμων και κοινοτήτων εν τω νομώ Ιωαννίνων» (Αναδημοσίευσις) Δ. «Περί ενώσεως εις την κοινότητας Γκλαβίστης του συνοικισμού Σούλι- Σαμωνίδας» Ν.Δ. «Περί κυρώσεως της μεταξύ Δημοσίου και Εθνικής Τραπέζης Συμβάσεως περί διαχειρίσεως των εν Δ. «Αγροτικός Νόμος» Δ. «Περί μετονομασίας κοινοτήτων νομών Πρεβέζης, κλπ» «Σύνταγμα της Ελληνικής Δημοκρατίας» Δ. «Περί μετονομασίας κοινοτήτων και συνοικισμών»

165 ΦΕΚ 81/Α/1928 Δ. «Περί μετονομασίας κοινοτήτων και συνοικισμών» ΦΕΚ 260/Α/1928 Ν.3682 «Περί ανασυστάσεως της επαρχίας Παραμυθιάς» ΦΕΚ 228/Α/1929 Δ. «Περί αναγνωρίσεως κοινοτήτων Γλυκής και Άνω Δεσποτικού» ΦΕΚ 399/Α/1929 Π.Δ. «Περί Διοικήσεως Δημοσίων Κτημάτων» ΦΕΚ 431/Α/1929 Δ.«Περί μετονομασίας κοινοτήτων» Ν «Περί κυρώσεως της μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας συμφωνίας περί ΦΕΚ 226/Α/1930 τρόπου εφαρμογής της εν Λωζάννη υπογραφείσης Συμβάσεως περί ανταλλαγής Ελληνοτουρκικών πληθυσμών και της υπ' αριθ. 9 Δηλώσεως» ΦΕΚ 242/Α/1930 Ν «περί καθορισμού αποζημιώσεως απαλλοτριωθέντων κτημάτων Μαργαριτίου και Παραμυθιάς» Ν «Περί μεταβιβάσεως εις το Ελληνικόν δημόσιον της κινητής και ΦΕΚ 396/Α/1930 ακινήτου περιουσίας της Ε. Α. Προσφύγων και συστάσεως υποθήκης υπέρ της Διεθνούς Οικονομικής Επιτροπής» Ν «περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως των διατάξεων του νόμου ΦΕΚ 217/Α/ "περί καθορισμού αποζημιώσεως απαλλοτριωθέντων κτημάτων Μαργαριτίου και Παραμυθιάς"» Ν «Περί κυρώσεως της κωδικοποιήσεως εις ενιαίον κείμενον και ΦΕΚ 281/Α/1931 τροποποιήσεως των μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος Συμβάσεων περί διαχειρίσεως των εν Ελλάδι κτημάτων των ανταλλαγέντων Μουσουλμάνων» Ν «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως των διατάξεων των νόμων ΦΕΚ 108/Α/ και 5136 «περί κτημάτων απαλλοτριωθέντων εν ταις περιφερείαις Μαργαριτίου και Παραμυθιάς» ΦΕΚ 173/Α/1932 Ν «περί τροποποιήσεως διατάξεων τινών του αγροτικού νόμου και προσθήκης νέων τοιούτων» ΦΕΚ 222/Α/1932 Δ. «Περί αναγνωρίσεως κοινοτήτων εν τω Νομώ Ιωαννίνων» (αναδημοσίευσης) Ν «περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως των διατάξεων των νόμων ΦΕΚ 365/Α/ , 5196 και 5378 "περί κτημάτων απαλλοτριωθέντων εν ταις περιφερείαις Μαργαριτίου και Παραμυθιάς "» ΦΕΚ 10/Α/1935 Ν «περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως των αγροτικών νόμων και κωδικοποιήσεως των νόμων 5496 και 5875» ΦΕΚ 525/Α/1936 Α. Ν. 353 «Περί συστάσεως Νομού Θεσπρωτίας εν Ηπείρω» ΦΕΚ 488/Α/1938 Α.Ν «περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως της περί διοικήσεως των Δημοσίων κτημάτων νομοθεσίας» Δ. «Περί κωδικοποιήσεως εις ενιαίον κείμενον και τροποποιήσεως των ΦΕΚ 278/Α/1939 μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος Συμβάσεων περί διαχειρίσεως των εν Ελλάδι κτημάτων των ανταλλαγέντων Μουσουλμάνων» ΦΕΚ 335/Α/1939 Α.Ν «Περί αναλήψεως υπό του Κράτους της διαχειρίσεως των εν Ελλάδι κτημάτων των ανταλλαγέντων μουσουλμάνων» ΦΕΚ 423/Α/1939 Β.Δ. «Περί οργανώσεως της Υπηρεσίας Διαχειρίσεως Ανταλλάξιμων Μουσουλμανικών Κτημάτων» ΦΕΚ / Απογραφή 1940 Δ. «περί τροποποιήσεως συμπληρώσεως και κωδικοποιήσεως των "περί ΦΕΚ 349/Α/1940 διοικήσεως διαχειρίσεως και εκκαθαρίσεως των ανταλλαξίμων Μουσουλμανικών κτημάτων διατάξεων"» ΦΕΚ 368/Α/1941 Κ.Δ. «περί κωδικοποιήσεως της Νομοθεσίας περί αποκαταστάσεως κτηνοτρόφων» ΦΕΚ 31/Α/1947 Δ. «Περί αναγνωρίσεως Δήμων εν τω νομώ Θεσπρωτίας» ΦΕΚ 342/Α/1949 Β.Δ. «Περί κωδικοποιήσεως των Αγροτικών Νόμων» 164

166 ΦΕΚ 153/Α/1951 ΦΕΚ 217/Α/1952 ΦΕΚ 285/Α/1952 ΦΕΚ 225/Α/1953 ΦΕΚ 54/Α/1955 ΦΕΚ 96/Α/1955 ΦΕΚ 287/Α/1955 ΦΕΚ 97/Α/1955 ΦΕΚ 276/Α/1956 ΦΕΚ 11/Α/1957 ΦΕΚ 116/Α/1957 ΦΕΚ 133/Α/1959 ΦΕΚ 115/Α/1968 ΦΕΚ 99/Α/1972 ΦΕΚ 345/Α/1974 ΦΕΚ 234 /Α/1977 ΦΕΚ 242 /Α/1977 ΦΕΚ 289/Α/1979 ΦΕΚ 993/Δ/1987 ΦΕΚ 1050/Δ/1987 ΦΕΚ 856/Δ/1988 Α.Ν «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως της Αγροτικής Νομοθεσίας» Ν. Δ «Περί αναγκαστικής απαλλοτριώσεως κτημάτων προς αποκατάστασιν ακτημόνων καλλιεργητών και κτηνοτρόφων» Ν «περί επισπεύσεως της οριστικής διανομής των εποικισθεισών υπό της τέως Ε. Α. Π. περιοχών και διαλύσεως ιδιόρρυθμων τινών εμπράγματων σχέσεων και άλλων τινών διατάξεων» Ν.Δ «Περί επανεποικισμού των παραμεθόριων περιοχών και ενισχύσεως του πληθυσμού αυτών» Δ. «Περί αναγνωρίσεως συνοικισμών, κοινοτήτων κλπ» Ν «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως της "περί Ταμείων Εφέδρων Πολεμιστών Κρήτης κείμενης Νομοθεσίας και άλλων τινών διατάξεων της Εποικιστικής Νομοθεσίας"» Δ. «Περί μετονομασίας συνοικισμών, κοινοτήτων κλπ» Ν «Περί διοικητικής αποκεντρώσεως» Ν.Δ «περί παρατάσεως του ενοικιοστασίου βοσκών, τροποποιήσεως της περί αυτού νομοθεσίας και της περί αποκαταστάσεως κτηνοτρόφων τοιαύτης και άλλων τινών διατάξεων» Δ. «Περί μετονομασίας συνοικισμών, κοινοτήτων κλπ» Ν.Δ «περί μέτρων αφορόντων εις την επιτάχυνσιν της ρευστοποιήσεως της ανταλλαξίμου περιουσίας και την ολοκλήρωσιν της αποκαταστάσεως των προσφύγων» Ν.Δ «περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως των περί οριστικών παραχωρητήριων των κλήρων διατάξεων της Εποικιστικής Νομοθεσίας, κυρώσεως πράξεων τινών του Υπουργικού Συμβουλίου και άλλων τινών διατάξεων» Α.Ν. 431 «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως της εν γένει εποικιστικής Νομοθεσίας και άλλων τινών διατάξεων» Ν.Δ «περί εκδόσεως οριστικών τίτλων κυριότητας των κατά τας διατάξεις της Αγροτικής Εποικιστικής Νομοθεσίας αποκατασταθέντων κληρούχων απάντων των αγροκτημάτων και Συνοικισμών» Ν.Δ. 174 «περί αντικαταστάσεως διατάξεων τινών και συμπληρώσεως του Ν.Δ. 1189/1972 "περί εκδόσεως οριστικών τίτλων κυριότητος των κατά τας διατάξεις της Αγροτικής Εποικιστικής Νομοθεσίας αποκατασθέντων κληρούχων κλπ.» Ν. 666 «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως διατάξεων της εποικιστικής Νομοθεσίας και άλλων τινών διατάξεων» Ν. 674 «Περί αναδασμού της γης και μεγεθύνσεως των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και άλλων τινών διατάξεων» Ν. 998 «Περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της Χώρας» Απόφ. Νομ. 3015/ «Καθορισμός ορίων, όρων και περιορισμών δόμησης στον οικισμό Κοινότητας Γλυκής του Ν. Θεσπρωτίας» Απόφ. Νομ. 3225/ «Καθορισμός ορίων όρων και περιορισμών δόμησης στον οικισμό Νεοχωρίου Κοινότητας Νεοχωρίου Ν. Θεσπρωτίας» Απόφ. Νομ. 2882/ «Κατηγοριοποίηση και καθορισμός ορίων, όρων και περιορισμών δόμησης στον οικισμό Καριώτι Κοιν. Καριωτίου Ν. Θεσπρωτίας» 165

167 ΦΕΚ 186/Δ/1989 ΦΕΚ 695/Δ/1994 ΦΕΚ 1037/Δ/1994 ΦΕΚ 796/Δ/1996 ΦΕΚ 990/Δ/1996 ΦΕΚ 1172/Δ/1996 ΦΕΚ 244/Α/1997 ΦΕΚ 422/Δ/1997 ΦΕΚ 376/Δ/2000 ΦΕΚ 17/Α/2001 ΦΕΚ 135/Α/2003 ΦΕΚ 255/Α/2005 ΦΕΚ 87/Α/2010 ΦΕΚ Α 66/Α/2012. Απόφ. Νομ. 465/ «Κατηγοριοποίηση και καθορισμός ορίων και όρων και περιορισμών δόμησης του οικισμού Πέντε Εκκλησιές της Κοινότητας Πέντε Εκκλησιών Ν. Θεσπρωτίας» ΚΥΑ /4725/0010/ «Αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων για την διάνοιξη της Εγνατίας οδού από Ηγουμενίτσας-Ιωαννίνων τμήμα Ηγουμενίτσα Βροσίνα, υπότμημα Κρυσταλοπηγή έως Ψηλοράχη ( χ.θ χ.θ )» ΚΥΑ /6636/0010/ «Αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων για την διάνοιξη της Εγνατίας οδού από Ηγουμενίτσας-Ιωαννίνων Τμήμα Ηγουμενίτσα Βροσίνα, από κόμβο Λαδοχωρίου έως Κρυσταλοπηγή (χ.θ χ.θ )» Απόφ. Νομ. 3150/1142 «Καθορισμός ορίων, όρων και περιορισμών δόμησης των οικισμών Ζερβοχωρίου Ασφάκας Καμινίου της Κοινότητας Ζερβοχωρίου Ν. Θεσπρωτίας» ΚΥΑ /6037/0010/ «Αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων για την παραλαβή προς εφαρμογή τμήματος Κρυσταλοπηγή - Ψηλοράχη της Εγνατίας οδού, στο νομό Θεσπρωτίας» ΚΥΑ /7017/0010/ «Αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων για την διάνοιξη της Εγνατίας οδού από Μακρυχώρα έως Κρυσταλλοπηγή (χ.θ χ.θ ) και ΚΥΑ /7016/0010/ «Αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων για την κατασκευή τμήματος της Εγνατίας οδού από Μακρυχώρα έως Κρυσταλλοπηγή (χ.θ χ.θ )» Ν «Συγκρότηση της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης» Απόφ. Νομ «Κατηγοριοποίηση και καθορισμός ορίων, όρων και περιορισμών δόμησης των οικισμών Σκάνδαλου και Αγοράς Κοινότητας Σκανδάλου Ν. Θεσπρωτίας» ΚΥΑ /4593/0010/ «Αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων για την κατασκευή της Εγνατίας οδού, Ανισόπεδος κόμβος Νεοχωρίου, χ.θ ,45 χ.θ ,54 στο νομό Θεσπρωτίας» Ν «Κώδικας Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων» Ν «Ρύθμιση θεμάτων αγροτικής γης, επίλυση ζητημάτων αποκατασταθέντων και αποκαθισταμένων κτηνοτρόφων και άλλες διατάξεις». Ν «Ρυθμίσεις θεμάτων αρμοδιότητας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων - προσαρμογή στη νέα Κ.Α.Π. και άλλες διατάξεις» Ν «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Πρόγραμμα Καλλικράτης» Ν.4061/2012, «Διαχείρισης και προστασίας ακινήτων Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Ρύθμιση εμπραγμάτων δικαιωμάτων και λοιπές διατάξεις» 166

168 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΥ ΚΑΤΑΣΤΙΧΟΥ Το κατάστιχο το οποίο αγοράστηκε από δημοπρασία του ελληνικού οίκου δημοπρασιών "Frattis Auctions" αποτελείται από 22 λυτά φύλλα 185 0,32εκ. Χ 23,5 εκ. με διαφορετική αρίθμηση 186 και ένα συνοδευτικό περιγραφικό 187. Τα φύλλα είναι εκτυπωμένα από την μια πλευρά (recto) και συμπληρώνεται με μελάνι το μεταφραστικό γραφείο, ο αύξων αριθμός, η διοίκηση, ο Δήμος, το είδος του κτήματος, η κατηγορία ιδιοκτησίας, σε ποιο βιβλίο καταχωρήθηκε, η υποδιοίκηση, το χωριό και η θέση. Επίσης συμπληρώνονται με λεπτομέρειες 188 τα σύνορα του τεμαχίου και η έκτασή του σε "παλαιά στρέμματα" 189. Το κατάστιχο προέρχεται από το μεταφραστικό γραφείο του Πρωτοδικείου των Ιωαννίνων και περιέχει τις μεταφράσεις των οθωμανικών τίτλων ιδιοκτησίας ("τελείας κυριότητος- Εμλιάκ Χουμαγιουνέ" ) του σουλτάνου στην περιοχή του Σουλίου ("Κακοσούλι" στο κατάστιχο, όπως ακριβώς το ανέφεραν συνήθως οι Τούρκοι). " Το περιεχόμενον του Καταστίχου τούτου, του αγροκτήματος "Κακοσούλι" ανήκοντος εις τους Σουλτάνους, ολικής εκτάσεως στρεμμάτων παλαιών και 3 πήχεων παλαιών, βεβαιούται ως αντίγραφον επικυρωμένον. Τη 30η Νοεμβρίου 1309 (=1893)). Το φύλλο της περιγραφής του καταστίχου, ξεκινάει με λεπτομερή αναφορά των ορίων του "Κακοσουλίου" (στην πραγματικότητα πρόκειται για τα όρια του τετραχωρίου -Σούλι, Κιάφα, Αβαρίκο, Σαμονίβα- ) ξεκινώντας από την κορυφή του όρους "Πορείτσα" και καταλήγοντας πάλι σ' αυτήν. Αναφέρει πλήθος από τοπωνύμια (μερικές φορές λανθασμένα 190, πράγμα που αποδεικνύει ότι οι μεταφραστές δεν έκαναν επιτόπια έρευνα αλλά στηρίχτηκαν αποκλειστικά στο οθωμανικό χειρόγραφο, το οποίο δεν έδινε απόλυτα τα ονόματα). Την επιμέλεια της μετάφρασης είχε ο Μ. Λογοθέτης και έγινε στις 23 Απρίλη του 1927 στα Ιωάννινα. Στην εισαγωγή αναφέρεται ότι " ο λόγος εκδόσεως τίτλου είναι ότι το αγρόκτημα τούτον είναι κτήμα των Σουλτάνων " χωρίς να δίνεται άλλη εξήγηση για την χρησιμότητα του μεταφραστικού έργου. Στα επιμέρους σουλτανικά μονογράμματα που ακολουθούν ο λόγος εκδόσεως τίτλου στο εκτυπωμένο έντυπο δεν έχει συμπληρωθεί. 185 Στο κατάστιχο αναφέρεται ότι " ακριβές αντίγραφον, αποτελούμενον εξ είκοσι επτά σελίδων, εκ του τουρκικού κτηματολογίου" άρα 5 σελίδες του καταστίχου δεν περιλαμβάνονται στην παρούσα συλλογή. 186 Από το 1-4 και από 1-8 (λείπει το 9) και (λείπουν οι τελευταίες 4 σελίδες). 187 Το συνοδευτικό περιγραφικό δεν έχει εκτύπωση και είναι το μόνο το οποίο έχει πυκνή γραφή και στις δυο πλευρές (recto-verso). 188 Σε αρκετά σημεία με τον ίδιο γραφικό χαρακτήρα, έχουν γίνει συμπληρώσεις και διορθώσεις στο αρχικό κείμενο. 189 Σύμφωνα με το Φ.Ε.Κ. 56/1863 το παλαιό Πελοποννησιακό στρέμμα ή παλαιό τουρκικό στρέμμα =1.270 m 2. Η επίσημη κατάργηση όλων των παλαιών μέτρων και σταθμών έγινε στις 31 Μαρτίου του 1959 (ΦΕΚ 131Α/1959). 190 π.χ. τον Μύλον "Νταλλά". Πρόκειται για τον περίφημο μύλο του Ντάλα και το Ντάλα ρέμα. Στην αναφορά του χωριού Σιστρούνι γράφει "Σισερούνι" κλπ. Ο μεταφραστής φαίνεται να μη γνωρίζει καλά την οροθετική ορολογία: Π.χ. χρησιμοποιεί αρκετές φορές τη λέξη "ακτή" για την όχθη του ποταμού. Προσπαθεί να ελληνοποιήσει τα τοπωνύμια: π.χ. "Φλαμβουρο" ενώ αμέσως πιο κάτω γράφει "Σιμοφλάμπουρο", "Αλογομανδρί" κ.λ.π. (σ.7).

169 Σελίδα 2 η του συνοδευτικού φύλλου του κατάστιχου 168

170 Απόσπασμα εκ του Τουρκικού Κτηματολογίου 169