ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤA ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Δ' ΕΞΑΜΗΝΟ

Transcript

1 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Νομικής ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤA ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Δ' ΕΞΑΜΗΝΟ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ Διδάσκοντες : Ανδρέας Γ. Δημητρόπουλος Συντάκτρια Εργασίας : Αντωνιάδου Αίθρα- Βαλεντίνα

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή..4 Τύπος 4 Ορισμός 4 Συνταγματική Οριοθέτηση...5 Περιεχόμενο Διάταξης.6 Λειτουργίες Τύπου... 7 Πληροφόρηση 7 Άσκηση κοινωνικού έργου 8 Έλεγχος της κρατικής εξουσίας 8 Ελευθερίες Τύπου 8 Ειδικότερες Ελευθερίες Τύπου 9 Ελευθερία Έκδοσης...9 Ελευθερία Σύνταξης..9 Ελευθερία Εκτύπωσης.10 Ελευθερία Κυκλοφορίας.10 Ελευθερία Άσκησης σχετικού επαγγέλματος.10 Περιορισμοί Ελευθεριών 11 Προσωπικότητα..12 Ορισμός..12 Συνταγματική Οριοθέτηση.14 Περιεχόμενο Διατάξεων.14 Τύπος και Προσωπικότητα, η μεταξύ τους αντιπαράθεση 17 Παράνομος χαρακτήρας της προσβολής της προσωπικότητας.18 Στοιχεία της Προσωπικότητας ως αντικείμενα προσβολής...19 Προσβολή της τιμής.19 Προσβολή ιδιωτικού βίου 20 Προσβολή επί της ιδίας εικόνας..21 Άρση παρανόμου 22 Προστασία της προσωπικότητας 23 2

3 Επίλογος.24 Βασικά Συμπεράσματα..25 Περίληψη 26 Summary 26 Νομολογία..27 Βιβλιογραφία.29 3

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ζώντας σε μια κοινωνία που συνεχώς μεταβάλλεται, λόγω των κοινωνικών ανακατατάξεων και των τεχνολογικών επιτευγμάτων, κάθε άνθρωπος εκτίθεται ατομικά σε μια σειρά κινδύνων. Στις απαρχές της νεώτερης συνταγματικής ιστορίας, ο τύπος αποτελούσε το κατεξοχήν μέσο προστασίας του ανθρώπου 1. Σήμερα, όμως, έρχεται πολύ συχνά σε αντιπαράθεση με τη συνταγματικά κατοχυρωμένη ανθρώπινη αξία και τις αντίστοιχες ελευθερίες, οι οποίες επιδιώκουν τη δική τους θέση στο σύγχρονο status quo. Στόχος, λοιπόν, της παρούσας εργασίας είναι να προσεγγίσει τη σύγκρουση δυο θεωρητικά θεσμοθετημένων αγαθών, του τύπου και της προσωπικότητας. Η χάραξη μιας γραμμής ισορροπίας 2 ανάμεσα τους, καθοδηγούμενη από το αντικειμενικό νόημα των διατάξεων του ελληνικού Συντάγματος, αποτελεί το κύριο μέλημα μας. Γνωρίζοντας τη δυσκολία του εγχειρήματος, θα προσδιορίσουμε πρώτα το φυσικό και νομικό περιεχόμενο των δύο εννοιών και στη συνέχεια θα αναλύσουμε τα αίτια της μεταξύ τους σύγκρουσης καθώς και τη διαδικασία άρσης αυτής. 1. Ορισμός ΤΥΠΟΣ Ετυμολογικά, η λέξη τύπος προέρχεται από το ρήμα «τύπτω», «κτυπώ» και σημαίνει το αποτέλεσμα, το αποτύπωμα που έχει κάποιο «κτύπημα» και κατ επέκταση κάποια εικόνα ή κάποιο γεγονός. Η έννοια του τύπου, όπως χρησιμοποιείται στο Σύνταγμα, περιλαμβάνει πέρα του εντύπου και τον ηλεκτρονικό (τηλεόραση, ραδιόφωνο, διαδίκτυο 3 ). 1 Ι. Καρακώστας, Προσωπικότητα και Τύπο: νομική θεώρηση ενός δεοντολογικού ζητήματος, σελ. 21, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή Θ. Κονταξής, Τα ΜΜΕ και η προσβολή της προσωπικότητας, σελ.3, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα Ν 2328/1995 αρ.4 παρ 10, Ν 1178/1981 4

5 Κατά το άρθρο 1 του νόμου 1092/1938 «περί τύπου», «Τύπος και έντυπον, επί των οποίων εφαρμόζονται αι διατάξεις του νόμου τούτου, είναι παν ό,τι εκ τυπογραφίας ή οιουδήποτε άλλου μηχανικού ή χημικού μέσου παράγεται εις όμοια αντίτυπα και χρησιμεύει εις πολλαπλασιασμόν ή διάδοσιν χειρογράφων, εικόνων, παραστάσεων, μετά ή άνευ σημειώσεων, ή μουσικών έργων, μετά κειμένου ή επεξηγήσεων, ή φωνογραφικών πλακών». Συνεπώς, θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τα στοιχεία που συνθέτουν την ευρεία έννοια του τύπου στα εξής : Το υλικό αντικείμενο μπορεί να προέρχεται από κάθε είδους ύλη, δηλαδή, μπορεί να είναι χάρτινο, μεταλλικό, ξύλινο κλπ. Πρέπει να προέρχεται από μέσα μαζικής παραγωγής, ώστε να είναι δυνατή η παραγωγή μεγάλου αριθμού όμοιων (αν όχι και ίδιων) αντιτύπων. Το προϊόν να έχει κάποιο μήνυμα, όπως ορίζει το άρθρο 14 παρ.1 του Συντάγματος, να διαδίδει, δηλαδή, ιδέες και στοχασμούς. Η στενή έννοια, από την άλλη, έχει πολύ περιορισμένο περιεχόμενο, καθώς αφορά μόνο τα προϊόντα της τυπογραφίας, τα κυριότερα εκ των οποίων είναι τα βιβλία, οι εφημερίδες και τα περιοδικά. Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε τη διττή υλικοπνευματική υπόσταση του τύπου και της ιδέας που εμπεριέχει 4. Ως ύλη (corpus) θεωρείται η αντανάκλαση της ιδέας στον εξωτερικό κόσμο, δηλαδή, το προϊόν το οποίο παράγει μαζικά, ενώ ως πνεύμα (animus) το μήνυμα της ιδέας αυτής. 2. Συνταγματική Οριοθέτηση Κατά παράδοση, τα ελληνικά Συντάγματα προστατεύουν την ελευθερία έκφρασης και διάδοσης ιδεών μέσω του τύπου και κατ επέκταση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Με βάση την κλασική θεωρία, το σημαντικό αυτό δικαίωμα ανήκει στην κατηγορία των ατομικών δικαιωμάτων, δηλαδή, σε μια συγκεκριμένη κατηγορία 4 Α. Δημητρόπουλος, Συνταγματικά Δικαιώματα, σελ 536, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη

6 συνταγματικών δικαιωμάτων, που εξασφαλίζει στους πολίτες μια σφαίρα ελευθερίας 5. Το άρθρο 14 του ισχύοντος Συντάγματος προβλέπει ότι «1.Καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του τηρώντας τους νόμους του Κράτους, 2. Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται». Μ αυτό τον τρόπο, κατοχυρώνονται το δικαίωμα και η υποχρέωση για ενημέρωση και πληροφόρηση καθώς και η ελευθεροτυπία, η οποία άλλωστε προβλέπεται και από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ, άρθρα 9 και 10) καθώς και από το Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ( άρθρα ΙΙ 70-71) Περιεχόμενο διάταξης Η διάταξη του άρθρου 14 παρ.1 του Συντάγματος έχει δισυπόστατο χαρακτήρα, δηλαδή αντικειμενική και υποκειμενική μορφή. Αυτό σημαίνει ότι κατοχυρώνει αφενός την αρχή της ελευθερίας των ιδεών (αντικειμενική μορφή) και αφετέρου την ελευθερία γνώμης (υποκειμενική μορφή). Η παρούσα διάκριση επηρεάζει ολόκληρο το δικαιοπολιτικό σύστημα και καταλήγει σε τρείς μερικότερες ελευθερίες : Την ελευθερία παραγωγής ιδεών, η οποία συνίσταται στην ανεπηρέαστη διαμόρφωση σκέψης και στοχασμών Την ελευθερία πίστης, δηλαδή, την ελευθερία συνείδησης και τέλος Την ελευθερία έκφρασης (δικαίωμα του εκφράζεσθαι- άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) 7, που περιλαμβάνει αφενός την ελευθερία γνώμης και αφετέρου λήψης και μετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών, ανεξάρτητων από δημόσιες επεμβάσεις και εθνικά σύνορα 8. 5 Α. Δημητρόπουλος, Συνταγματικά Δικαιώματα, σελ 126, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη Θ. Κονταξής, Τα ΜΜΕ και η προσβολή της προσωπικότητας σελ.6, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα Ν.Κ. Αλιβιζάτος Κράτος και ραδιοτηλεόραση, υποσ 80, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή Π.Δ. Δαγτόγλου, Ραδιοτηλεόραση και Σύνταγμα, σελ 47 Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή

7 4. Λειτουργίες Τύπου Πληροφόρηση Χάρις στη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, η οποία επέτρεψε την άμεση επικοινωνία σε παγκόσμιο επίπεδο, οι ειδήσεις μεταδίδονται με ταχύτατους ρυθμούς σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι νέες μορφές επικοινωνίας, ο μεγάλος όγκος πληροφοριών και η ανάγκη για ενημέρωση, πολιτική και πολιτιστική αναβάθμιση των πολιτών οδήγησε στη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος της πληροφόρησης. Υπό το πρίσμα αυτών των γεγονότων, το άρθρο 5 Α του Συντάγματος, όπως διαμορφώθηκε μετά την αναθεώρηση του 2001, εξασφάλισε όχι μόνο το δικαίωμα στην πληροφόρηση αλλά και το δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας, όπως έχει, άλλωστε, χαρακτηριστεί η εποχή μας. Προβλέποντας, μάλιστα, τον κίνδυνο για άλλα συνταγματικά δικαιώματα και για τα συμφέροντα του κοινωνικού συνόλου, το εν λόγω άρθρο καθόρησε και τα όρια των παραπάνω δικαιωμάτων, θέτοντας αναγκαίους περιορισμούς. Τα προαναφερθέντα ρυθμίζονται, πάντως, και από άλλα διεθνή νομοθετικά κείμενα, όπως η Διακήρυξη της Φιλαδέλφειας του 1944, ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών, η «Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου» του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών του 1948, η «Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου» της Ρώμης του 1950, το άρθρο 29 στην «Παγκόσμια Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου», που ψηφίσθηκε τον Δεκέμβριο του 1948 από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών. Συνεπώς, μια από τις κυριότερες λειτουργίες του τύπου αν όχι και η κυριότερη- είναι η διαρκής ενημέρωση και παρακολούθηση των γεγονότων. Αντίστροφα, ένα από τα σημαντικότερα δικαιώματα του ανθρώπου είναι να ενημερώνεται 9. Όπως αναφέρει και ο Κώδικας Επαγγελματικής Ηθικής και Κοινωνικής Ευθύνης των δημοσιογράφωνμελών της Ε.Σ.Η.Ε.Α. στο άρθρο 1 «Το δικαίωμα του ανθρώπου και του πολίτη να πληροφορεί και να πληροφορείται ελεύθερα είναι αναφαίρετο. Η πληροφόρηση είναι κοινωνικό αγαθό και όχι εμπόρευμα ή μέσο προπαγάνδας». 9 Χ. Βρεττού, Το δικαιολογημένο συμφέρον του κοινού για πληροφόρηση. [χ.ο]

8 Άσκηση κοινωνικού έργου Η αξία του τύπου σε μια δημοκρατική κοινωνία, όπου επιτρέπεται ο ελεύθερος ανταγωνισμός των ιδεών, είναι πολύπλευρη. Ένας τύπος απαλλαγμένος από κάθε δημόσια εξουσία επιτελεί μια ιδιαίτερα σημαντική κοινωνική αποστολή, συνοψίζοντας κριτικά όλες τις ιδέες, απόψεις, πεποιθήσεις και απαιτήσεις των πολιτών. Με άλλα λόγια, ο τύπος αναδεικνύει τα κοινωνικά προβλήματα και μεσολαβεί για την πιθανή επίλυση τους. Έλεγχος της κρατικής εξουσίας Παράλληλα με τις παραπάνω λειτουργίες, ο τύπος αποτελεί το μόνιμο συνδετικό και ελεγκτικό όργανο μεταξύ του λαού και των εκλεγμένων αντιπροσώπων. Ασκεί κριτική στα πολιτικά πρόσωπα και τις πολιτικές που αυτά πρεσβεύουν, με στόχο τη διάδοση ιδεών που διαμορφώνονται στο πολιτικό παρασκήνιο και την επικράτηση αυτών που θα οδηγήσουν στην κοινωνική πρόοδο και ανάπτυξη. 5. Ελευθερίες τύπου Το ισχύον Σύνταγμα ορίζει στο άρθρο 14 παρ.2, 3 τα εξής: «2.Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται. 3. Η κατάσχεση εφημερίδων και άλλων εντύπων, είτε πριν από την κυκλοφορία είτε ύστερα από αυτή, απαγορεύεται. Kατ' εξαίρεση επιτρέπεται η κατάσχεση, με παραγγελία του εισαγγελέα, μετά την κυκλοφορία: α) για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας, β) για προσβολή του προσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας, γ) για δημοσίευμα που αποκαλύπτει πληροφορίες για τη σύνθεση, τον εξοπλισμό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάμεων ή την οχύρωση της Xώρας ή που έχει σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του Kράτους, δ) για άσεμνα δημοσιεύματα που προσβάλλουν ολοφάνερα τη δημόσια αιδώ, στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος.» Όπως προαναφέρθηκε, η συνταγματική προστασία των ιδεών, ή διαφορετικά η ελευθερία των ιδεών, αναλύεται σε τρείς επιμέρους ελευθερίες : στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και έκφρασης. Οι 8

9 τελευταίες αποτελούν ένα αδιαίρετο σύνολο, με αποτελέσματα η αναφορά σε οποιαδήποτε από αυτές να ισοδυναμεί με αναφορά και στις υπόλοιπες. Οι βασικές αρχές των ελευθεριών αυτών έγκεινται στην αδέσμευτη έκφραση σκέψεων, στη κριτική ικανότητα, στην ακώλυτη μετάδοση πληροφοριών, ειδήσεων και ιδεών, καθώς και στον διάλογο, που αποτελεί ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά του δημοκρατικού πολιτεύματος. Αξίζει, τέλος, να αναφέρουμε την ελευθερία του πληροφορείσθαι. Η ελευθερία του τύπου συνεπάγεται την ελευθερία του ατόμου να επιλέξει το μέσον από το οποίο θα ενημερωθεί, για παράδειγμα την εφημερίδα που θα διαβάσει. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), στην απόφαση του για τους Sunday Times το 1976, υπογράμμισε τη σημασία του τύπου, 10 χαρακτηρίζοντας, μάλιστα, ως δικαίωμα του κοινού το να δέχεται πληροφορίες από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης Ειδικότερες Ελευθερίες Τύπου Ελευθερία Έκδοσης Η ελευθερία έκδοσης συνίσταται στην δυνατότητα κάθε ατόμου μεμονωμένα αλλά και ομαδικά να εκδώσει κάποιο έντυπο. Για παράδειγμα, η έκδοση μιας εφημερίδας ή ενός περιοδικού μπορεί να γίνει από οποιονδήποτε, ανεξάρτητα από τα προσόντα που αυτός διαθέτει ή τα προσωπικά ή πολιτιστικά του χαρακτηριστικά. Αυτό επιβεβαιώνεται τόσο από το ισχύον Σύνταγμα (άρθρο 14 παρ.1) όσο και από το Σύνταγμα του 1952 στο άρθρο 14 παρ.5 «Η έκδοσις εφημερίδων επιτρέπεται μόνο εις πολίτας Έλληνες μη εστερημένους των πολιτικών αυτών δικαιωμάτων» Ελευθερία Σύνταξης Η ελευθερία σύνταξης αφορά την συγκέντρωση του υλικού το οποίο θα παρουσιαστεί μέσω του εντύπου. Από τη συγκεκριμένη ελευθερία προκύπτουν άλλες μερικότερες ελευθερίες, όπως η ελευθερία χρησιμοποίησης κάθε είδους νομικού μέσου ή εγκατάστασης για την 10 Συλλογή αποφάσεων σειρά Α αρ 30 σελ 40 επ. 11 Μ. Χριστοπούλου, Η ελληνική νομολογία στις προσβολές δια του τύπου, υπό την κρίση ου ΕΔΔΑ, Αθήνα : [χ.ό.]

10 μετάδοση των πληροφοριών, η ελευθερία χρησιμοποίησης αλλοδαπού ή ημεδαπού πρακτορείου καθώς η ελευθερία προμήθειας, εγκατάστασης και λειτουργίας των απαραίτητων εξοπλισμών. Από τη συγκεκριμένη πρακτική, κατοχυρώνεται έσω και έμμεσα η δημοσιογραφική έρευνα. Ελευθερία Εκτύπωσης Η ελευθερία εκτύπωσης αφορά την δομή και τη μορφή του εντύπου. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρεται στην ελεύθερη επιλογή σχήματος, επιφάνειας έκδοσης και τον αριθμό των αντιτύπων. Οποιαδήποτε επέμβαση στον τρόπο εκτύπωσης απαγορεύεται, ενώ κάθε σχετικός περιορισμός θεωρείται αντισυνταγματικός. Ελευθερία Κυκλοφορίας Επακόλουθο της εκτύπωσης είναι η αποστολή, η διανομή και η κυκλοφορία του αντιτύπου 12. Η αποστολή μπορεί να πραγματωθεί με οποιονδήποτε τρόπο, για παράδειγμα μέσω πρακτορείου ή ταχυδρομικώς. Η εν λόγω ελευθερία δίνει το δικαίωμα επιλογής των πωλητών και των μεθόδων πώλησης καθώς και του τρόπου διάδοσης και διαφήμισης του εντύπου. Ελευθερία Άσκησης σχετικού επαγγέλματος Η ελευθερία άσκησης επαγγελμάτων που σχετίζονται με τον τύπο σημαίνει ότι αυτού του είδους τα επαγγέλματα όχι μόνο είναι ανεξάρτητα και ανεπηρέαστα από κάθε κρατική αρχή, αλλά και ότι η άσκηση τους δεν απαιτεί άδειες ή σχετικά έγγραφα. Πρόκειται, δηλαδή, για «ανοιχτά» επαγγέλματα που ο καθένας μπορεί να ασκήσει. Σύμφωνα με το άρθρο 14 παρ. 8 του Συντάγματος «Νόμος ορίζει τις προϋποθέσεις και τα προσόντα για την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος.» Η παρούσα διάταξη δεν έχει στόχο να θέσει περιορισμούς, αλλά με βάση τα κριτήρια αυτά να προστατεύσει (επαγγελματικά, ασφαλιστικά και μισθολογικά) τους δημοσιογράφους. 12 Α. Δημητρόπουλος, Συνταγματικά Δικαιώματα, σελ Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη

11 7. Περιορισμοί Ελευθεριών Το Σύνταγμα, όπως ήδη είχε ορίσει από το άρθρο 5 Α, μπορεί να επιβάλλει περιορισμούς στο δικαίωμα της πληροφόρησης «μόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέμησης του εγκλήματος ή προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων». Έτσι, με βάση την παραπάνω λογική, είναι δυνατή η επέμβαση του κράτους είτε προληπτικά, δηλαδή πριν την άσκησης του δικαιώματος, είτε κατασταλτικά, δηλαδή μετά την άσκηση αυτού. 13 Κατ επέκταση, με βάση το άρθρο 14 παρ.3 η κατάσχεση εφημερίδων και άλλων εντύπων, είτε πριν από την κυκλοφορία είτε μετά από αυτή, απαγορεύεται. 14 Kατ' εξαίρεση επιτρέπεται, με παραγγελία του εισαγγελέα, μετά την κυκλοφορία: α) Για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας. Αξίζει να σημειώσουμε, ότι τα παλαιότερα συντάγματα επέτρεπαν κατάσχεση μόνο για την χριστιανική θρησκεία ενώ σε όλες τις άλλες περιπτώσεις (οι μη γνωστές θρησκείες δεν χρήζουν προστασίας, άρθρο 13Σ.)εφαρμοζόταν το άρθρο 199 ΠΚ. β) Για προσβολή του προσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας, με απώτερο σκοπό τη διαφύλαξη της τιμής του ανώτατου άρχοντα του κράτους και πρεσβευτή του δημοκρατικού πολιτεύματος. γ) Για δημοσίευμα που αποκαλύπτει πληροφορίες για τη σύνθεση, τον εξοπλισμό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάμεων ή την οχύρωση της Xώρας. Γενικότερα, για κάθε απόρρητο έγγραφο που η δημοσίευση του έχει σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του Kράτους, δ) Για άσεμνα δημοσιεύματα που προσβάλλουν ολοφάνερα τη δημόσια αιδώ. Στη συγκεκριμένη κατηγορία δεν ανήκουν τα έργα τέχνης (Άρθρο 16 παρ.1 Σ.) Είναι φανερό, λοιπόν, ότι Σύνταγμα στρέφεται υπέρ του καταστατικού περιορισμού, με κυριότερο μέτρο την κατάσχεση. Επιπροσθέτως, η παράγραφος 6 του ίδιου άρθρου θέτει ορισμένους περιορισμούς σχετικά με την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, οι οποίοι όμως δεν έχουν εφαρμοσθεί μέχρι στιγμής. Πιο 13 Α. Δημητρόπουλος, Συνταγματικά Δικαιώματα, σελ , Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη Μον. Πρ. Πειρ. 314/1985, Μον. Πρωτ. Πειρ. 6361/1989, Μον. Πρωτ. Αθ. 345/1979, Μον. Πρ. Αθ. 8062/1986, ΑΠ 13/1999 (πηγή Ισοκράτης) 11

12 συγκεκριμένα, κατοχυρώνει δύο ακόμα κατασταλτικά μέτρα τη παύση έκδοσης του εντύπου και την απαγόρευση άσκησης του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. «Το δικαστήριο, ύστερα από τρεις τουλάχιστον καταδίκες μέσα σε μία πενταετία για διάπραξη των εγκλημάτων που προβλέπονται στην παράγραφο 3, διατάσσει την οριστική ή προσωρινή παύση της έκδοσης του εντύπου και, σε βαριές περιπτώσεις, την απαγόρευση της άσκησης του δημοσιογραφικού επαγγέλματος από το πρόσωπο που καταδικάστηκε, όπως νόμος ορίζει H παύση ή η απαγόρευση αρχίζουν αφότου η καταδικαστική απόφαση γίνει αμετάκλητη.». Τέλος, η παράγραφος 7 του άρθρου 14 ορίζει την αστική και ποινική ευθύνη του τύπου και γενικότερα των μέσων ενημέρωσης, οριοθετώντας μ αυτόν τον τρόπο τη δραστηριότητα τους. Η αστική ευθύνη προκύπτει από τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα, άρθρα 57 επ. και άρθρα 914 επ. ενώ η ποινική ευθύνη στοιχειοθετείται από τον Ποινικό Κώδικα. 1. Ορισμός ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ Η προσωπικότητα είναι μία έννοια πολυδιάστατη. Ετυμολογικά προέρχεται από το ρήμα ὁράω- ὁρῶ, ενώ αν προσπαθούσαμε να ορίσουμε την έννοια, θα καταλήγαμε στο ότι προσωπικότητα είναι το σύνολο των ιδιαίτερων ψυχικών και πνευματικών χαρακτηριστικών και των τρόπων συμπεριφοράς ενός ατόμου. Όπως γίνεται δεκτό από τα περισσότερα ευρωπαϊκά δίκαια, η προσωπικότητα συνδέεται άμεσα και με άλλα αγαθά του ανθρώπου : την τιμή, την ιδιωτική ζωή, τη σφαίρα του απορρήτου, τη σωματική και ψυχική υγεία καθώς και με τα στοιχεία εξατομίκευσης του κάθε ατόμου (πχ. όνομα, εικόνα) 15. Με βάση τη γερμανική διδασκαλία, το δικαίωμα της προσωπικότητας αποτελεί ένα 15 Ε.Σαατζίδου Παντελιάδου, Νέοι κανόνες δικαίου στο πλαίσιο της νέας οικονομίας, σελ 67-68, Γιαχούλης, Θεσσαλονίκη

13 «δικαίωμα πλαίσιο» 16, το οποίο εξειδικεύεται από τα επιμέρους έννομα αγαθά του, ενώ σύμφωνα με την κρατούσα άποψη έχει και απόλυτο χαρακτήρα. Αυτό σημαίνει, ότι ο κάθε τρίτος πρέπει να το σέβεται αλλά και αντίστροφα ότι το δικαίωμα αυτό μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο προσβολής από τον καθένα. Συνοψίζοντας, στο δικαίωμα της προσωπικότητας περιλαμβάνονται, λοιπόν, όλες οι εκφάνσεις που συνθέτουν την ανθρώπινη αξία (προσωπική ελευθερία), οι οποίες αποτελούν όχι μόνο αναπόσπαστα στοιχεία της ανθρώπινης ιδιότητας αλλά και καθοριστικούς συντελεστές της ατομικότητας του προσώπου (στατική πλευρά) Συνταγματική Οριοθέτηση Το άρθρο 2 παρ. 1 του ισχύοντος Συντάγματος ανάγει σε πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας το σεβασμό και την προστασία του ανθρώπου. Παράλληλα, με αυτή την διάταξη, που αποτελεί στην ουσία τη βάση της κοινωνικής συμβίωσης, η αντίστοιχη προστασία θεμελιώνεται και από τα άρθρα 5 παρ1 και 9 παρ2. Ωστόσο, αργότερα λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας κατέστη επιτακτική η κατοχύρωση νέων δικαιωμάτων στα άρθρα 5 Α και 9 Α. Περαιτέρω, τα άρθρα 19 και 25 παρέχουν πρόσθετες εγγυήσεις με σκοπό την ασφάλεια δικαίου, ενώ τέλος η γενική διάταξη του άρθρου 101 Α ρυθμίζει αποτελεσματικά τη συγκρότηση και λειτουργία των ανεξάρτητων αρχών. 3. Περιεχόμενο Διατάξεων Άρθρο 2 παρ.1 του Συντάγματος Με βάση αυτή τη γενική συνταγματική διάταξη, η αξία του ανθρώπου καθίσταται κατευθυντήριο κριτήριο τόσο για την έννοια της προσωπικότητας όσο και για ολόκληρο το δικαϊκό σύστημα. Ο σεβασμός της ανθρώπινης αξίας απαιτεί να μην υποβιβάζεται ο άνθρωπος σε μέσο εκμετάλλευσης ή σε πληροφοριακό αντικείμενο, συνδυάζοντας έτσι την ελευθερία και την ισότητα, δυο έννοιες που προϋποθέτουν η μια την 16 Ι. Καρακώστας, Προσωπικότητα και Τύπος: νομική θεώρηση ενός δεοντολογικού ζητήματος, σελ 51-52, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή Α. Δημητρόπουλος, Συνταγματικά Δικαιώματα, σελ , Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη

14 άλλη 18. Υπό το πρίσμα αυτού του άρθρου, ο άνθρωπος καθίσταται υποκείμενο του δικαίου και προστατεύεται τόσο απέναντι στην κρατική εξουσία όσο και απέναντι στους ιδιώτες, που προσβάλλουν την αξία και την αξιοπρέπειά του (τριτενέργεια ατομικών δικαιωμάτων) 19 Άρθρο 5 παρ.1 του Συντάγματος Η γενική διάταξη του άρθρου 5 κατοχυρώνει την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας (αποθετικό δικαίωμα) και την δυνατότητα του κάθε ατόμου να συμμετάσχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή (δημόσιο βίο) της χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη ( ενεργητικό δικαίωμα). Το συγκεκριμένο άρθρο, ωστόσο, εφαρμόζεται μόνο στις περιπτώσεις όπου δεν υπάρχουν ειδικότερες διατάξεις, προστατεύοντας στοιχεία της προσωπικότητας, τα οποία δεν είναι συνταγματικά 20 κατοχυρωμένα. 21 Επιπλέον, σε συνδυασμό με το άρθρο 2παρ.1, θεμελιώνει το δικαίωμα της πληροφοριακής αυτοδιάθεσης, δηλαδή, την εξουσία του ατόμου να αποφασίζει το ίδιο για την αποκάλυψη, διάθεση και χρησιμοποίηση των προσωπικών στοιχείων του, το οποίο θωρακίζει τον ιδιωτικό βίο. Άρθρο 5 παρ 2 του Συντάγματος «Όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Εξαιρέσεις επιτρέπονται στις περιπτώσεις που προβλέπει το διεθνές δίκαιο. Απαγορεύεται η έκδοση αλλοδαπού που διώκεται για τη δράση του υπέρ της ελευθερίας.» Το συγκεκριμένο άρθρο αναφέρεται στη δυναμική πλευρά της προσωπικότητας, δηλαδή στην ελεύθερη δράση ενός ατόμου στα πλαίσια του κοινωνικού χώρου και κατ επέκταση του ιδιωτικού βίου. 18 Σ. Αντωνίου, Προστασία της Προσωπικότητας και ΜΜΕ(Οριοθέτηση Δημοσιότητας-ιδιωτικότητας) Αθήνα : [χ.ό.] Ε.Σαατζίδου Παντελιάδου, Νέοι κανόνες δικαίου στο πλαίσιο της νέας οικονομίας, σελ 43-44, Γιαχούλης, Θεσσαλονίκη Α. Δημητρόπουλος, Συνταγματικά Δικαιώματα, σελ , Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη Ι. Καρακώστας, Προσωπικότητα και Τύπος: νομική θεώρηση ενός δεοντολογικού ζητήματος σελ23, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή

15 Άρθρο 5 Α του Συντάγματος Όπως έχει ήδη αναλυθεί το συγκεκριμένο άρθρο κατοχυρώνει το γενικό δικαίωμα πληροφόρησης και συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας, το οποίο είναι άμεσα συνδεδεμένο με το δικαίωμα της γνώμης καθώς και με τις ελευθερίες του πληροφορείν και πληροφορείσθαι. Τα παραπάνω δικαιώματα ανάγουν την πληροφορία όχι μόνο σε προϋπόθεση ελεύθερης έκφρασης αλλά και σε αντικείμενο οικονομικής και πολιτισμικής αξίας 22. Έτσι, σήμερα, οι πληροφορίες αποτελούν τον κύριο παράγοντα λήψης αποφάσεων σε όλους σχεδόν τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ωστόσο, όλα τα παραπάνω δημιουργούν νέους κινδύνους για την προσωπικότητα, οι οποίοι αντιμετωπίζονται με νέες διατάξεις του Συντάγματος. Άρθρα 9, 9 Α και 93παρ2 του Συντάγματος Τα εν λόγω άρθρα κατοχυρώνουν : Την προστασία των προσωπικών δεδομένων(αρ.9 Σ «Καθένας έχει δικαίωμα προστασίας από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση, ιδίως με ηλεκτρονικά μέσα, των προσωπικών του δεδομένων, όπως νόμος ορίζει. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων διασφαλίζεται από ανεξάρτητη αρχή, που συγκροτείται και λειτουργεί, όπως νόμος ορίζει.»), Την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου (αρ. 9 «Η κατοικία του καθενός είναι άσυλο. Η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη. Καμία έρευνα δεν γίνεται σε κατοικία, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος και πάντοτε με την παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας.» και 93 παρ 2 «Οι συνεδριάσεις κάθε δικαστηρίου είναι δημόσιες, εκτός αν το δικαστήριο κρίνει με απόφασή του ότι η δημοσιότητα πρόκειται να είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής των διαδίκων) Το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής 23 και η απαγόρευση δημοσιοποίησης αντίστοιχων πληροφοριών είναι αμυντικά-αποθετικά δικαιώματα του κάθε ανθρώπου (υπόθεση Μ. Λουκά και Α. Σιδερίδη υπ αριθμόν 28/241/5.9.95).Ο καθένας μπορεί να αναπτύξει ελεύθερη δράση 22 Ε.Σαατζίδου Παντελιάδου, Νέοι κανόνες δικαίου στο πλαίσιο της νέας οικονομίας, σελ 47-48, Γιαχούλης, Θεσσαλονίκη Α. Δημητρόπουλος, Συνταγματικά Δικαιώματα, σελ 555, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη

16 προστατευόμενος από το δικαίωμα του ιδιωτικού βίου, που αποτελεί εκδήλωση της προσωπικότητας. Από την άλλη πλευρά, με τη διάταξη του άρθρου 9 Α, ο ιδιωτικός βίος αντιμετωπίζεται σαν κοινωνική ιδιότητα και σαν συστατικό στοιχείο για την άσκηση των κοινωνικών δικαιωμάτων, αντιμετωπίζοντας του κινδύνους που προκαλεί η εξέλιξη της τεχνολογίας. Για την εξασφάλιση όλων των παραπάνω, συγκροτείται μια ανεξάρτητη αρχή με βάση το άρθρο 101 Α του Συντάγματος 24. Άρθρα 7, 19,21,22,24,25 Ο καθορισμός του περιεχομένου της προσωπικότητας μέσω περιοριστικής απαρίθμησης των αγαθών που εμπεριέχει είναι πρακτικά αδύνατος. Αυτό οφείλεται στο ότι αντικείμενα προστασίας μπορεί να είναι εκφάνσεις της προσωπικότητας της οποίες διαθέτει ο άνθρωπος είτε εκ γενετής (πχ. όνομα, τιμή, ελευθερία κινήσεων), είτε τις αποκτά κατά τη διάρκεια της ζωής του (πχ. πεποιθήσεις) 25. Το Σύνταγμα, ωστόσο, πέρα από τις γενικές διατάξεις για την προστασία της προσωπικότητας, διαθέτει και ορισμένες πιο ειδικές 26. Το άρθρο 7 του Συντάγματος κατοχυρώνει τη σωματική και ψυχική ακεραιότητα καθώς απαγορεύει και τιμωρεί τα βασανιστήρια, κάθε είδους κάκωση ή σωματική βλάβη καθώς και κάθε άσκηση ψυχολογικής βίας ή άλλη προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Οφείλουμε, ωστόσο, σε κάθε περίπτωση να εξετάσουμε αν υπάρχει συναίνεση του θύματος ή αν υπάρχει κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια. Τα άρθρα 19,21 και 22 αφορούν το απόρρητο, την ιδιωτική ζωή και την επαγγελματική ανέλιξη και απασχόληση (πχ υπόθεση Ηλιόπουλος υπ αριθμόν 15/225/9.5.95). Με άλλα λόγια, σχετίζονται με πληροφορίες και γεγονότα τα οποία οι άνθρωποι προσπαθούν να διατηρήσουν κρυφά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι προσωπικές επιστολές 27 (αρ.19), οι οικογενειακές φωτογραφίες και στιγμές, οι πληροφορίες σχετικά με την οικογενειακή κατάσταση ενός ανθρώπου ή με τα μέλη της οικογένειας (αρ.21 σε συνδυασμό με το άρθρο 9) καθώς και τα επαγγελματικά έγγραφα ή μυστικά (αρ. 22). Το τελευταίο άρθρο, επικεντρώνεται, ωστόσο, στην προστασία των εργαζομένων σε 24 Ε.Σαατζίδου Παντελιάδου, Νέοι κανόνες δικαίου στο πλαίσιο της νέας οικονομίας, σελ 49-63, Γιαχούλης, Θεσσαλονίκη Α. Ραζή, Δικαίωμα στην προσωπικότητα και Μέσα Μαζικής ενημέρωσης,, Αθήνα : [χ.ό.] Ε.Σαατζίδου Παντελιάδου, Νέοι κανόνες δικαίου στο πλαίσιο της νέας οικονομίας, σελ 48-60, Γιαχούλης, Θεσσαλονίκη Ν 2774/1999 (ΦΕΚ Α 287/ ) 16

17 περίπτωση αδικιών όπως τη στέρηση προαγωγής ή τη μη ανάθεση εργασίας με βάση τα προσόντα τους. Το άρθρο 24 προστατεύει το περιβάλλον και τα κοινόχρηστα πράγματα με απώτερο σκοπό τη δημιουργία ενός υγιούς περιβάλλοντος για την ανάπτυξη της προσωπικότητας του κάθε ανθρώπου. Τέλος, το άρθρο 25 επιβεβαιώνει την υποχρέωση του Κράτους και της Πολιτείας να προστατεύουν τα θεμελιώδη και απαράγραπτα δικαιώματα των ανθρώπων. Σε περίπτωση προσβολής αυτών, εφαρμόζεται το άρθρο 57 ΑΚ «Όποιος προσβάλλεται παράνομα στην προσωπικότητά του έχει δικαίωμα να απαιτήσει να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον. Αν η προσβολή αναφέρεται στην προσωπικότητα προσώπου που έχει πεθάνει, το δικαίωμα αυτό έχουν ο σύζυγος, οι κατιόντες, οι ανιόντες, οι αδελφοί και οι κληρονόμοι του από διαθήκη. Αξίωση αποζημίωσης σύμφωνα με τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες δεν αποκλείεται». ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ Η ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ Τόσο ο Τύπος όσο και η Προσωπικότητα είναι δυο συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα, τα οποία λόγω της ραγδαίας τεχνολογικής εξέλιξης και της ανάγκης για πληροφόρηση, έρχονται συχνά αντιμέτωπα 28. Σήμερα, δεν υπάρχει πεδίο της ανθρώπινης δραστηριότητας που να μην σχετίζεται με τον τύπο, ο οποίος ωστόσο δεν περιορίζεται στην απλή παράθεση ειδήσεων και γεγονότων, όπως θα έπρεπε 29. Αντιθέτως, παρουσιάζει σχολιασμένα -ορισμένες φορές με καυστικό τρόπογεγονότα, ανθρώπινες συμπεριφορές και δράσεις, με αποτέλεσμα να καθίσταται δύσκολο να διακρίνει κανείς την αλήθεια. Αποτέλεσμα όλων αυτών, είναι η σύγκρουση του δικαιώματος του πληροφορειν και του πληροφοείσθαι μέσω του τύπου (αρ. 14 Σ) με το δικαίωμα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας (αρ 5 Σ) και του σεβασμού της ανθρώπινης αξίας (αρ. 2παρ1 Σ). 28 Κ.Μ. Μπουτουνάς, Οριοθέτηση της προσωπικότητας στην αντιπαράθεση της με τα ΜΜΕ, σελ 91, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα Κ. Γεωργούσης, ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ & Μ.Μ.Ε. (Σύγκρουση ή Συνύπαρξη;) Αθήνα : [x.o]

18 1. Παράνομος χαρακτήρας της προσβολής της προσωπικότητας Η προσβολή συνίσταται στη πράξη ενός προσώπου που θίγει ένα ή περισσότερα αγαθά ή εκδηλώσεις της προσωπικότητας ενός άλλου προσώπου. Απαραίτητη προϋπόθεση για την προστασία της προσωπικότητας είναι ο παράνομος χαρακτήρας της προσβολής 30. Για την άσκηση της αξιώσεως αποζημιώσεως και ικανοποιήσεως της ηθικής βλάβης, καθώς και για την άρση της προσβολής την παράλειψη της στο μέλλον, είναι αναγκαίος αυτός ο παράνομος χαρακτήρας 31 (εξαίρεση αποτελεί η άσκηση του δικαιώματος απάντησης). Παρά τα ρευστά όρια της προσωπικότητας συνεπάγεται από την ελληνική έννομη τάξη και νομολογία ότι 32 : κάθε επέμβαση στην προσωπικότητα είναι κατ αρχήν παράνομη, λόγω του απολύτου χαρακτήρα του δικαιώματος της προσωπικότητας και κατ εξαίρεση της ανωτέρω αρχής, μια επέμβαση στην προσωπικότητα είναι νόμιμη εάν ο δράστης μπορεί να επικαλεστεί έναν από τους παρακάτω δικαιολογητικούς λόγους: συναίνεση του θύματος 33 προέχον ιδιωτικό ή δημόσιο συμφέρον και νόμο που να επιτρέπει τη συγκεκριμένη πρακτική Κατ επέκταση, είναι δυνατή η δημόσια χρήση ευαίσθητων δεδομένων, κατόπιν άδειας της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων όταν συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις (άρθρο 7παρ2 ζ Ν 2472/1997) 34 : α) να είναι η δημοσιοποίηση απολύτων αναγκαία για την εξασφάλιση του δικαιώματος της πληροφόρησης 30 Ε.Σαατζίδου Παντελιάδου, Νέοι κανόνες δικαίου στο πλαίσιο της νέας οικονομίας, σελ 70-71, Γιαχούλης, Θεσσαλονίκη Σ. Αντωνίου, Προστασία της Προσωπικότητας και ΜΜΕ(Οριοθέτηση Δημοσιότητας-ιδιωτικότητας) Αθήνα : [χ.ό.] Ι. Καρακώστας, Προσωπικότητα και Τύπος: νομική θεώρηση ενός δεοντολογικού ζητήματος, σελ 66-68), Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή Δ.Φωτάκης Η συναίνεση για χρήση στοιχείων της προσωπικότητας από τα ΜΜΕ, [χ.ο.] Κ.Μ Μπουτουνάς, Οριοθέτηση της προσωπικότητας στην αντιπαράθεση της με τα ΜΜΕ, σελ 95-98, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα

19 β) να πρόκειται για δημόσια πρόσωπα που συνδέονται με την άσκηση δημόσιας εξουσία ή τη διαχείριση συμφερόντων γ) η δημοσιοποίηση να εξυπηρετεί την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος δ) η δημοσιοποίηση να μην παραβιάζει με κανένα τρόπο τη ιδιωτική και οικογενειακή ζωή 2. Στοιχεία της προσωπικότητας ως αντικείμενα προσβολής Όπως είναι κατανοητό, δεν είναι δυνατόν όλα τα επιμέρους έννομα αγαθά της προσωπικότητας να αποτελούν αντικείμενα προσβολής από τον τύπο. Τα, κατά κανόνα, πληττόμενα αγαθά είναι η τιμή, η ιδιωτική ζωή, η εικόνα 35, ο γραπτός και προφορικός λόγος και η σφαίρα του απορρήτου 36. Προσβολή της τιμής Η τιμή μπορεί να διαχωριστεί σε εσωτερική, η οποία είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την ανθρώπινη αξία και σε εξωτερική, η οποία συνίσταται στην αναγνώριση της κοινωνικής καταξίωσης, στη φήμη. Ανεξάρτητα από την προστασία με βάση τα άρθρα 361 επ. του Ποινικού Κώδικα, η τιμή προστατεύεται αυτοτελώς και από τις διατάξεις για την προστασία της προσωπικότητας 37. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι, στις περισσότερες περιπτώσεις σύγκρουσης της αξίωσης σεβασμού της τιμής με την ελευθερία του τύπου, προσβαλλόμενο αγαθό είναι η εξωτερική τιμή. Προκειμένου να κριθεί αν μια δραστηριότητα του τύπου συνιστά προσβολή της τιμής έχουν καθιερωθεί ορισμένα κριτήρια αξιολόγησης που αφορούν 38 : το είδος και το περιεχόμενο της προσβολής, αν δηλαδή αληθεύουν οι ισχυρισμοί του συντάκτη ή αν εκφράζει την άποψη του την ποιοτική επίδραση αυτής, δηλαδή την έκταση και τις επιδράσεις του δημοσιεύματος 35 Σ.Παπαϊωάννου, Προληπτική προστασία της προσωπικότητας, έναντι προσβολών εκ μέρους των ΜΜΕ, Αθήνα : [χ.ό.] Ν. 2472/ Σ. Αντωνίου, Προστασία της Προσωπικότητας και ΜΜΕ(Οριοθέτηση Δημοσιότητας-ιδιωτικότητας) Αθήνα : [χ.ό.] Ι. Καρακώστας, Προσωπικότητα και Τύπος: νομική θεώρηση ενός δεοντολογικού ζητήματος, σελ 71, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή

20 την ποσοτική επίδραση της, δηλαδή πόσων ανθρώπων και ποιών η τιμή εθίγη το μέσον με το οποίο πραγματοποιήθηκε, αν πρόκειται για περιοδικό, εφημερίδα, ενημερωτικό φυλλάδιο την αφορμή που οδήγησε στην προσβολή (πολιτικές πεποιθήσεις, προσωπικές σχέσεις κ.ο.κ.) τα κίνητρα αυτής Συνεπώς, με βάση τα παραπάνω κριτήρια, προσβολή της τιμής επιφέρουν τα δημοσιεύματα που περιλαμβάνουν μειωτικές κρίσεις ή αναφορές σε πραγματικά περιστατικά που αφορούν την προσωπική, επαγγελματική ή κοινωνική ζωή ενός ατόμου. Η διάκριση μεταξύ πραγματικών προσβλητικών ισχυρισμών και εκφράσεων γνώμης είναι υψίστης σημασίας. Ωστόσο, η αξιολογική κρίση αποτελεί έκφραση προσβολής όταν τα πραγματικά περιστατικά στα οποία αναφέρεται δεν την καλύπτουν ή όταν η κριτική περιλαμβάνει προσωπική επίθεση, η οποία αποσκοπεί στην προσωπική υποτίμηση. Τα παραπάνω έχουν, άλλωστε, επιβεβαιωθεί και από την απόφαση Konstanze,που εκδόθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας το 1951, η οποία έθεσε την αρχή ότι η κριτική πρέπει να είναι αντικειμενική, περιορισμένη στον επιδιωκόμενο σκοπό της, δηλαδή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμη ως προς ένα συγκεκριμένο θέμα. Ωστόσο, με βάση την απόφαση 392/1990 του Αρείου Πάγου, η οξεία κριτική, που εκφράζεται από τον τίτλο ενός δημοσιεύματος, δεν κρίνεται αυτοτελώς, αλλά σε συνάρτηση με το περιεχόμενο του όλου δημοσιεύματος. Προσβολή ιδιωτικού βίου Σε αντίθεση με τη τιμή, ο ιδιωτικός βίος ανήκει σε εκείνη την κατηγορία των αγαθών της προσωπικότητας που προσβάλλονται τόσο κατά τη δημοσιογραφική έρευνα όσο και κατά τα δημοσίευση 39. Σύμφωνα με τον πιο ελαστικό ορισμό, ιδιωτικός βίος είναι ο χώρος που αυτοπροσδιορίζεται κάθε άτομο, προκειμένου να ασκήσει εντός αυτού προσωπικές και οικογενειακές δραστηριότητες απερίσπαστος από κάθε πιθανή ενόχληση. Το δικαίωμα αυτό προστατεύεται τόσο από το ελληνικό Σύνταγμα (άρθρα 2 παρ 1,9 παρ 1,19,93 παρ 2) όσο και από την Οικουμενική 39 Υποθέσεις Παπαθεμελή υπ αρθιμόν10/218/ και Ηλιόπουλος 11/219/

21 Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (άρθρο 12) και αργότερα την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου 40 (άρθρο 8 «1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής, της κατοικίας του και της αλληλογραφίας του. 2.Κατά την ενάσκηση αυτού του δικαιώματος δεν επιτρέπεται παρέμβαση δημόσιας αρχής, παρά μόνον εφόσον είναι σύμφωνη με το νόμο και είναι αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία για λόγους εθνικής ασφάλειας, δημόσιας ασφάλειας ή οικονομικής ευημερίας της χώρας, για την αποτροπή των εκτροπών ή του εγκλήματος, για την προστασία της υγείας ή των ηθών, ή για την προστασία των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων.») Επιπλέον, ο ιδιωτικός βίος κατοχυρώνεται και από το άρθρο 17 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα που υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη την (από την Ελλάδα κυρώθηκε με το ν. 2462/1997) «1. Κανείς δεν υπόκειται σε αυθαίρετες ή παράνομες παρενοχλήσεις της ιδιωτικής του ζωής, της οικογένειας, της κατοικίας ή της αλληλογραφίας του, ούτε σε παράνομες προσβολές της τιμής και της υπόληψής του. 2. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα προστασίας από το νόμο έναντι τέτοιων παρενοχλήσεων ή προσβολών». Προσβολή επί της ιδίας εικόνας Όπως έχει γίνει δεκτό και από τη νομολογία, απαγορεύεται η φωτογράφηση προσώπου και η έκθεση της φωτογραφίας σε κοινή θέα, χωρίς τη συναίνεση του, εκτός αν πρόκειται για πρόσωπο της επικαιρότητας. Το προστασία της εικόνας, η οποία θεμελιώνεται από το άρθρο 57 του Αστικού Κώδικα, μπορεί να ασκηθεί είτε στο στάδιο της λήψεως της, είτε κατά τη διάδοση της χωρίς τη συναίνεση του δικαιούχου 41. Όπως προκύπτει και από τη νομολογία, προσβολή της προσωπικότητας υπάρχει όταν το φωτογραφιζόμενο άτομο στην επίμαχη φωτογραφία 42 εμφανίζει κάποια σωματική μειονεξία, για παράδειγμα αναπηρία, δυσμορφία απεικονίζεται ημίγυμνο ή γυμνό 40 Π.Ε. Τζούμας, Η δημοσιογραφική έρευνα και τα όριά της, ιδίως υπό το πρίσμα της Νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Αθήνα : [χ.ό.] Α Π Ο Φ Α Σ Η ΑΡ. 39/ Ι. Καρακώστας, Προσωπικότητα και Τύπος: νομική θεώρηση ενός δεοντολογικού ζητήματος, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή 2000 σελ 82 21

22 η φωτογραφία του συνοδεύεται από κείμενο στο οποίο ο συντάκτης τονίζει όλα τα παραπάνω και όταν δημοσιεύεται φωτογραφία γυναίκας κατά τη διάρκεια νοσηλείας ύστερα από τροχαίο ατύχημα 3. Άρση Παρανόμου Υπάρχουν περιστατικά τα οποία,σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, επιτρέπουν σε ένα υποκείμενο να επέμβει στην προσωπικότητα ενός άλλου. Αυτή η επέμβαση είναι νόμιμη μόνο όταν αποτελεί πρόσφορο μέσο για την διατήρηση ενός άλλου έννομου αγαθού, ίσης αξίας. Οι δικαιολογητικοί λόγοι άρσης του παρανόμου μπορούν να διακριθούν σε απόλυτους και σχετικούς. Απόλυτοι, είναι εκείνοι οι λόγοι που επιτρέπουν στον δράστη να ενεργήσει, όπως ενήργησε, χωρίς να απαιτείται προηγούμενη στάθμιση των συγκρουόμενων αγαθών 43. Από την άλλη πλευρά, σχετικοί είναι οι λόγοι που χρειάζονται στάθμιση 44 (πχ. φωτογράφηση ατόμου που δεν ανήκει στην κατηγορία των προσώπων της επικαιρότητας). Σύμφωνα, άλλωστε, με την διάταξη του ΠΔ 77/2003 «κατά την εφαρμογή των κανόνων του Κώδικα ισχύει η απορρέουσα από το Σύνταγμα αρχή της στάθμισης κατά περίπτωση του τυχόν διακυβευομένου δημοσίου συμφέροντος». Οι λόγοι άρσης του παράνομου χαρακτήρα μπορούν, επίσης, να διακριθούν σε άλλες τρείς κατηγορίες 45 : Α) σε αυτούς που θεμελιώνονται από κάποια ειδική διάταξη του νόμου ( πχ. άρθρα 282, 985, 1518 ΑΚ). Β) σε αυτούς που θεμελιώνονται από τη συναίνεση του θύματος 46 και Γ) σε αυτούς που θεμελιώνονται από την ανάγκη προστασίας δικαιολογημένου συμφέροντος (πχ. άρθρο 367 ΠΚ) Κατ επέκταση, η άρση της σύγκρουσης 47 συνδέεται με την εξέταση συγκεκριμένων στοιχείων όπως 48 : 43 ΠΔ 77/ Ε.Σαατζίδου Παντελιάδου, Νέοι κανόνες δικαίου στο πλαίσιο της νέας οικονομίας, σελ 71-72, Γιαχούλης, Θεσσαλονίκη Ι. Καρακώστας, Προσωπικότητα και Τύπος: νομική θεώρηση ενός δεοντολογικού ζητήματος, σελ 85-91, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή Σ. Αντωνίου, Προστασία της Προσωπικότητας και ΜΜΕ(Οριοθέτηση Δημοσιότητας-ιδιωτικότητας) Αθήνα : [χ.ό.] Α. Γέροντα, «Το δικαίωμα», σελ

23 Η πηγή της προσβολής πχ. πολιτικό κείμενο, δημοσιογραφική ενημέρωση Το προσβαλλόμενο πρόσωπο 49 Ο ειδικότερος τρόπος προσβολής πχ. κριτική, αξιολόγηση, ψευδής ισχυρισμός Η εφαρμογή των αρχών της Θεωρίας του Πλαισίου Αρχών Προστασία της Προσωπικότητας Με βάση το άρθρο 57 του ΑΚ, το πρόσωπο του οποίου η προσωπικότητα προσβάλλεται έχει το δικαίωμα να απαιτήσει την άρση της προσβολής καθώς και να αξιώσει να μην επαναληφθεί αυτή στο μέλλον 51. Με αυτόν τον τρόπο, επιδιώκεται η επαναφορά στην κατάσταση που υπήρχε πριν και η πρόληψη κάθε πιθανής μελλοντικής προσβολής. 52 Επιπλέον, το προσβαλλόμενο πρόσωπο έχει δικαίωμα να ζητήσει αποζημίωση 53, εφόσον πρόκειται για παράνομη και υπαίτια προσβολή της προσωπικότητας, η οποία επιφέρει και περιουσιακή ζημία (άρθρο 914 επ. ΑΚ). Έτσι, στην περίπτωση της δημοσίευσης μιας φωτογραφίας για διαφημιστικούς λόγους, χωρίς της συναίνεση του φωτογραφιζόμενου προσώπου, αποζημίωση θα συνιστούσε το ποσό της πληρωμής που θα λάμβανε το πρόσωπο αν είχε συναινέσει 54. Εάν η προσβολή της προσωπικότητας δεν προκαλέσει περιουσιακή ζημία, αλλά διαταράξει τα σωματικά, ψυχικά, πνευματικά, και κοινωνικά αγαθά του προσώπου, δηλαδή την ατομικότητα του, τότε μπορεί να ζητήσει αποζημίωση για ικανοποίηση ηθικής βλάβης (άρθρο 59 ΑΚ.) 55 Ως μη περιουσιακά αγαθά νοούνται η ζωή, η σωματική, πνευματική και ψυχική ακεραιότητα, η υγεία, η τιμή και η ελευθερία. Με την αποζημίωση θα επέλθει κατά κάποιο τρόπο, ένα είδος ανακούφισης του προσβληθέντος 48 Α. Φωτιάδου, «Η προστασία», σελ Τ. Ζολώτα, «Ελευθερία», σελ Θ. Κονταξής, Τα ΜΜΕ και η προσβολή της προσωκότητας, σελ 16, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα Εφ. Αθ. 1747/1988, ΑΠ 1283/1987, Εφ. Αθ. 5224/1991, Πολ. Πρ. Ρόδ. 506/2000, Εφ. Αθ. 765/2001, Μον. Πρ. Χαλκ. 145/2003, Εφ. Αθ. 806/2006, ΑΠ 14/ Μον. Πρ. Θεσ. 5679/1996, Εφ. Αθ. 9189/2001, Εφ. Αθ. 7630/2001, Πολ. Πρ. Αθ. 2364/2002, ΑΠ 961/2003, Εφ. Πατρ. 23/2005, Εφ. Λαρ. 639/ Α.Κ. Παπαχρίστου, Η προστασία της προσωπικότητας και το άρθρο 299 ΑΚ, σελ 43, : [χ.ό.] Ε.Σαατζίδου Παντελιάδου, Νέοι κανόνες δικαίου στο πλαίσιο της νέας οικονομίας, σελ ΑΠ 389/2004, Γιαχούλης, Θεσσαλονίκη

24 από τη λύπη και τον ψυχικό πόνο που αισθάνεται, λόγω της προσβολής της προσωπικότητας του 56. Εκτός από το άρθρο 59 ΑΚ, υπάρχουν και άλλα άρθρα του Αστικού Κώδικα (αρ.932, 1453), τα οποία αναγνωρίζουν την αποκατάσταση των προσβολών με τη παροχή ενός οικονομικού ποσού 57. Ωστόσο, όλες οι παραπάνω διατάξεις έρχονται σε αντίθεση με το άρθρο 299 ΑΚ. «Για μη περιουσιακή ζημία οφείλεται χρηματική αποζημίωση στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος». Πολλοί υπήρξαν οι νομικοί, οι οποίοι τάχθηκαν υπέρ της μίας ή της άλλης θέσης. Ορθότερη, πάντως, θεωρείται η άποψη που αποδέχεται την αποκαταστατική φύση της χρηματικής ικανοποίησης 58. Η τελευταία δεν αποβλέπει, βέβαια, στην κυριολεκτική αποκατάσταση (πράγμα αδύνατο), αλλά στη αποκατάσταση της ψυχικής ηρεμίας του θύματος. 59 Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε ότι υπάρχουν και άλλοι τρόποι προστασίας της προσωπικότητας όπως η άσκηση αναγνωριστικής αγωγής (άρθρο 70 ΚΠολΔ) και η λήψη ασφαλιστικών μέτρων (άρθρα 682,731,732 ΚΠολΔ). ΕΠΙΛΟΓΟΣ Επιχειρώντας, μια σύντομη παράθεση και ανάλυση των εξεταζόμενων ελευθεριών, είναι φανερό πως η έννοια της προσωπικότητας και ταυτόχρονα η προσβολή της σχετίζονται όχι μόνο με την ανθρώπινη αξία, αλλά και με την ίδια την κοινωνική λειτουργία. Αναλυτικότερα, το δικαίωμα του πληροφορείν επιτρέπει στον καθένα να ερευνά και να δημοσιεύει πληροφορίες σχετικές με την έννομη τάξη ή τον δημόσιο βίο. Από την άλλη πλευρά, το δικαίωμα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, επιτάσσει το σεβασμό και την προστασία των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής του κάθε ανθρώπου. Σε περίπτωση προσβολής, η θεωρία της στάθμισης 56 Ι. Καρακώστας, Προσωπικότητα και Τύπος: νομική θεώρηση ενός δεοντολογικού ζητήματος, σελ 259, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή Α.Λιβανίου, Αποκατάσταση μη περιουσιακής ζημίας για προσβολές της προσωπικότητας από τον τύπο και τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, Αθήνα [x.o] Α.Κ. Παπαχρίστου, Η προστασία της προσωπικότητας και το άρθρο 299 ΑΚ, σελ 44-57, : [χ.ό.] Τρ. Εφ. Κακ/των 4054/1992, Εφ. Θεσ. 2147/2001, Μον. Πρωτ. Χαλκ. 145/2003, ΑΠ 1252/2003, ΑΠ 1897/2006, Εφ. Θεσ. 2/2006, ΑΠ 918/

25 συμφερόντων 60 καλείται να διαγνώσει το παράνομο της επέμβασης και να επιλύσει το πρόβλημα. ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο καθένας έχει δικαίωμα στην πληροφόρηση Ο τύπος είναι ελεύθερος, εφόσον δεν προσβάλει 1. Γνωστή θρησκεία 2. Τον ΠτΔ 3. Την ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ (πχ ιδιωτικό βίο, προσωπικά δεδομένα, τιμή, εικόνα) Και 4. εφόσον δεν αποκαλύπτει πληροφορίες για τις στρατιωτικές δυνάμεις και την εδαφική ακεραιότητα. Σε περίπτωση σύγκρουσης τύπου-προσωπικότητας, εφαρμόζεται η θεωρία στάθμισης των συγκρουόμενων αγαθών Η άρση της σύγκρουσης συνεπάγεται προστασία της προσωπικότητας και σε ορισμένες περιπτώσεις και χρηματική αποζημίωση 60 Θ. Κονταξής, Τα ΜΜΕ και η προσβολή της προσωκότητας, σελ , Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα

26 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το Σύνταγμα κατοχυρώνει τόσο το δικαίωμα της ελευθεροτυπίας όσο και το δικαίωμα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Οι έννοιες αυτές, οι οποίες προστατεύονται παράλληλα, συχνά μπορεί να έρθουν σε αντιπαράθεση στο πλαίσιο των κοινωνικών και επαγγελματικών δραστηριοτήτων. Ωστόσο, η συνταγματική κατοχύρωση τους, σε συνδυασμό με την θεωρία στάθμισης των συμφερόντων, αποσκοπούν στην εξάλειψη κάθε είδους προσβολής της προσωπικότητας μέσω του τύπου και στην επαναφορά της προϋφιστάμενης κατάστασης. Υπό το παραπάνω πλαίσιο, επιδιώκεται η αρμονική συνύπαρξη των δύο ελευθεριών, σεβόμενη τα όρια και τις ιδιαιτερότητες της κάθε μιας. SUMMARY The Constitution not even assures the liberty of the press, but also the right of free development of personality. These significations, which are protected in a parallel manner, may often come into conflict in social and professional activities. However, their constitutional recognition, is designed to eliminate any kind of infringement of personality through the press and to restore the pre-existing condition. According the above concept, the harmonious coexistence of these two freedoms is pursued, respecting their limits and characteristics 26

27 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 1. Νόμος 1092/1938 «περί τύπου» 2. Ν 2328/ Ν 1178/ Υπόθεση Sunday Times (1976), ΕΔΔΑ 5. Μον. Πρ. Πειρ. 314/ Μον. Πρωτ. Πειρ. 6361/ Μον. Πρωτ. Αθ. 345/ Μον. Πρ. Αθ. 8062/ ΑΠ 13/ Υπόθεση Μ. Λουκά και Α. Σιδερίδη, υπ αριθμ. 28/241/ Ν. 2472/1997 (ΦΕΚ Α 50/ ) 12. Υπόθεση Konstanze,Ανώτατο Δικαστήριο της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας (1951) 13. ΑΠ 392/ Υπόθεση Παπαθεμελή, υπ αριθμ. 10/218/ Υπόθεση Ηλιόπουλος, υπ αριθμ. 11/219/ Υπόθεση Ηλιόπουλος, υπ αριθμ. 15/225/ Ν 2774/1999 (ΦΕΚ Α 287/ ) 18. Υπόθεση Ηλιόπουλος, υπ αριθμ. 23/239/ Ν 2472/ ΑΡ. 39/ Υπόθεση Εθνάρχη Μακαρίου, υπ αριθμ. 27/242/ Υπόθεση Χ. Ιωάννη, υπ αριθμ. 78/323/ Υποθέσεις Κορκολή και Ασλάνη, υπ αριθμ. 111/81/ Υπόθεση Κατσαϊτη, υπ αριθμ. 114/92/ Υπόθεση Μαζωνάκη/Κόκοτα, υπ αριθμ. 119/91/ Υπόθεση Άρη Σπηλιωτόπουλου, υπ αριθμ. 126/98/ Υπόθεση Ιππικού Ομίλου, ΑΠ 669/ Υπόθεση Σαρτζετάκη, ΑΠ 458/ Υπόθεση Μητσοτάκη, ΑΠ 610/ Υπόθεση Εύσωμης Λουόμενης Συνταξιούχου, ΑΠ 8908/1988 Στην συγκεκριμένη περίπτωση, δημοσιεύτηκε μια φωτογραφία μιας εύσωμης γυναίκας, η οποία βρισκόταν στην παραλία, χωρίς προηγουμένως να έχει συναινέσει. Τα σχόλια που τη συνόδευαν 27

28 δεν ήταν κολακευτικά. (προσβολή προσωπικότητας με βάση τα άρθρα 57 και 58 + εξύβριση) 31. Υπόθεση Εφημερίδας Ξάνθης, ΑΠ 1129/ Υπόθεση Δημοσίευμα με τίτλο «Μελωδίες από άλλες εποχές», Πολ. Πρωτ. Πειραιά 22338/1996 Κατά την απόφαση αυτή απορρίφτηκε το αίτημα του αιτούντος να απαγορευτεί η κυκλοφορία του περιοδικού, λόγω ανακριβών ειδήσεων και κατ επέκταση προσβολής της προσωπικότητας. 33. Υπόθεση Λεξικό Μπαμπινιώτης για το λήμμα «Πόντος», Μον. Πρωτ. Θεσσαλονίκης 24742/ ν. 2462/ ΠΔ 77/ Μον. Πρ. Θεσ. 5679/ Εφ. Αθ. 9189/ Εφ. Αθ. 7630/ Πολ. Πρ. Αθ. 2364/ ΑΠ 961/ Εφ. Πατρ. 23/ Εφ. Λαρ. 639/ Εφ. Αθ. 1747/ ΑΠ 1283/ Εφ. Αθ. 5224/ Πολ. Πρ. Ρόδ. 506/ Εφ. Αθ. 765/ Μον. Πρ. Χαλκ. 145/ Εφ. Αθ. 806/ ΑΠ 14/ ΑΠ 389/ ΠΔ 77/ Τρ. Εφ. Κακ/των 4054/ Εφ. Θεσ. 2147/ Μον. Πρωτ. Χαλκ. 145/ ΑΠ 1252/ ΑΠ 1897/ Εφ. Θεσ. 2/ ΑΠ 918/

29 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Αλιβιζάτος Ν.Κ., Κράτος και ραδιοτηλεόραση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή Αντωνίου Σ., Προστασία της Προσωπικότητας και ΜΜΕ(Οριοθέτηση Δημοσιότητας-ιδιωτικότητας), Αθήνα : [χ.ό.] Βρεττού Χ., Το δικαιολογημένο συμφέρον του κοινού για πληροφόρηση, Αθήνα : [χ.ο] Γαζετάς Κ., Προσβολή προσωπικότητας από ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές : διοικητική και δικαστική προστασία, Νομικό Βιβλιοπωλείο Ι. Μ. Αλεξόπουλος, Αθήνα Γεωργούσης Κ., ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ & Μ.Μ.Ε. (Σύγκρουση ή Συνύπαρξη;), Αθήνα : [x.o] Δαγτόγλου Π.Δ., Ραδιοτηλεόραση και Σύνταγμα, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή Δημητρόπουλος Α., Συνταγματικά Δικαιώματα, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη Καρακώστας Ι., Προσωπικότητα και Τύπο: νομική θεώρηση ενός δεοντολογικού ζητήματος, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή Κονταξής Θ., Τα ΜΜΕ και η προσβολή της προσωπικότητας, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα Κρίπτας Γ., Η Ελευθερία του τύπου έναντι του δικαιώματος επί του ιδιωτικού βίου, Πάντειος Ανωτάτη Σχολή Πολιτικών Επιστημών, Αθήνα Λιβανίου Α., Αποκατάσταση μη περιουσιακής ζημίας για προσβολές της προσωπικότητας από τον τύπο και τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, Αθήνα : [x.o] Μαυριάς Κ., Το συνταγματικό δικαίωμα του ιδιωτικού βίου, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Μπουτουνάς Κ.Μ., Οριοθέτηση της προσωπικότητας στην αντιπαράθεση της με τα ΜΜΕ, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα Παπαϊωάννου Σ., Προληπτική προστασία της προσωπικότητας, έναντι προσβολών εκ μέρους των ΜΜΕ, Αθήνα : [χ.ό.]

30 15. Παπαχρίστου Α.Κ., Η προστασία της προσωπικότητας και το άρθρο 299 ΑΚ, : [χ.ό.] Ραζή Α., Δικαίωμα στην προσωπικότητα και Μέσα Μαζικής ενημέρωσης, Αθήνα : [χ.ό.] Σαατζίδου Παντελιάδου Ε., Νέοι κανόνες δικαίου στο πλαίσιο της νέας οικονομίας, Γιαχούλης, Θεσσαλονίκη Σπυριδάκης Μ. Ι., Ατομικά και ανθρώπινα δικαιώματα, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Συλλογή αποφάσεων σειρά Α αρ 30 σελ 40 επ. 20. Τζούμας Π.Ε., Η δημοσιογραφική έρευνα και τα όριά της, ιδίως υπό το πρίσμα της Νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Αθήνα : [χ.ό.] Φωτάκης Δ., Η συναίνεση για χρήση στοιχείων της προσωπικότητας από τα ΜΜΕ, Αθήνα : [χ.ο.] Χριστοπούλου Μ., Η ελληνική νομολογία στις προσβολές δια του τύπου, υπό την κρίση ου ΕΔΔΑ, Αθήνα : [χ.ό.] Χρυσόγονος Κ., Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα