Περιεχόμενα. Κεφάλαιο πρώτο )Τύπος Α. Ορισμός- Έννοια του τύπου Β. Ελευθερία του τύπου Συνταγματική κατοχύρωση 06

Transcript

1 Περιεχόμενα Εισαγωγή 03 Κεφάλαιο πρώτο )Τύπος Α. Ορισμός- Έννοια του τύπου.. 04 Β. Ελευθερία του τύπου Συνταγματική κατοχύρωση 06 Γ. Περιεχόμενο της ελευθερίας του τύπου Διακρίσεις 06 Δ. Φορείς του δικαιώματος 08 Ε. Περιορισμοί του δικαιώματος (γενικοί και ειδικοί). 09 ΣΤ. Ειδικές οριοθετήσεις του δικαιώματος. 11 Κεφάλαιο δεύτερο )Ιδιωτική Σφαίρα 13 Α. Ιδιωτική ζωή 13 α) Ορισμός Έννοια του δικαιώματος β) Περιεχόμενο του δικαιώματος Διακρίσεις 15 γ) Θεμελίωση (συνταγματική- διεθνής). 17 δ) Φορείς του δικαιώματος.. 18 ε) Περιορισμοί του δικαιώματος Β. Άσυλο Κατοικίας.. 18 Γ. Απόρρητο Επικοινωνίας.. 19 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 1

2 Κεφάλαιο τρίτο )Τύπος και Ιδιωτική Ζωή. 20 Α. Προσβολή της ιδιωτικής ζωής μέσα από δραστηριότητες του τύπου Β. Θεσμική εφαρμογή των δύο έννομων αγαθών. 21 Κεφάλαιο τέταρτο ) Νομολογία 22 ΥΠΟΘΕΣΗ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΩΡΑ» ΥΠΟΘΕΣΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΩΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΥΣΩΜΗΣ ΛΟΥΟΜΕΝΗΣ Κεφάλαιο πέμπτο ) Επίλογος- Συμπεράσματα.. 23 Κεφάλαιο έκτο. 23 6) Περίληψη (στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα).. 23 Κεφάλαιο έβδομο ) Παράρτημα 24 Α. Λήμματα.. 24 Β. Συντομογραφίες. 25 Κεφάλαιο όγδοο )Βιβλιογραφία.. 26 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 2

3 Εισαγωγή Ο Τύπος έχει χαρακτηρισθεί ως η «τέταρτη εξουσία» από την άποψη ενός συνταγματικού πλάσματος και ως η «πρώτη εξουσία» από την άποψη της αλήθειας. Αποτελεί με αυτόν τον τρόπο τον πυλώνα της δημοκρατίας αφού προάγει το λαό να σκέφτεται και να αποφασίζει για την πολιτική ζωή της χώρας του. Η δύναμη του τύπου είναι κυριολεκτικά απέραντη, καθώς επηρεάζει και καθοδηγεί σε μεγάλο βαθμό την κοινή γνώμη. Ωστόσο, εγκυμονεί και κινδύνους όπως άλλωστε συμβαίνει με όλα εκείνα που σχετίζονται με την ανθρώπινη δραστηριότητα. Ένας από τους τομείς που αποτελεί συχνά αντικείμενο προσβολών είναι η ιδιωτική ζωή, δικαίωμα φορέας του οποίου είναι κάθε πολίτης στο πλαίσιο μιας ευνομούμενης πολιτείας. Η ιδιωτική ζωή του ατόμου αποτελεί αναμφισβήτητα συστατικό μέρος της προσωπικότητας του. Γι αυτόν τον λόγο, τόσο η παραβίασή της από τους λοιπούς κοινωνούς όσο και η παντελής έλλειψη σεβασμού απέναντί της,αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για την ανάπτυξη της ψυχικής και πνευματικής υγείας του ανθρώπου. Η καταστατική αρχή του Συντάγματός μας στο άρθρο 2 εξαγγέλλει πως «ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν υποχρέωση της Πολιτείας» 1 συμπεριλαμβάνοντας με αυτόν τον τρόπο και την προστασία της ιδιωτικής ζωής του ατόμου. Σκοπός της συγκεκριμένης εργασίας πέρα από την εκτενή ανάπτυξη των δύο συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων, είναι και η περιγραφή του νομικού πλέγματος που δημιουργεί όλα τα απαραίτητα εχέγγυα για την προστασία της ιδιωτικής ζωής από τον τύπο. 1 Φ. Βεγλερής, Τα Δικαιώματα του ανθρώπου και οι περιορισμοί τους, ΤοΣ, 1981 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 3

4 Κεφάλαιο πρώτο: Τύπος Α. Ορισμός- Έννοια του τύπου Άμεσα συνυφασμένη με την επικοινωνία και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας είναι η ελευθερία της πληροφόρησης. Κινητήριος μοχλός αυτής της ελευθερίας είναι ο τύπος, ο οποίος με την ευρύτερη έννοια ισοδυναμεί με τα Μ.Μ.Ε. που κυριαρχούν στο δημόσιο χώρο και βοηθούν στον προσχηματισμό της λαϊκής θέλησης. 2 Στην ελευθερία του τύπου και την προστασία του αναφέρεται το άρθρο 14 του Συντάγματος. Στις δύο διατάξεις που περιλαμβάνει το παρόν άρθρο, θεμελιώνεται η διάκριση μεταξύ του ατομικού δικαιώματος του «εκφράζεσθε διά του τύπου» και της θεσμικής εγγυήσεως «της ελευθερίας του τύπου» ως συστατικό στοιχείο της δημοκρατίας μας. Το ατομικό δικαίωμα της ελευθερίας του τύπου υπόκειται στους περιορισμούς του Συντάγματος, ενώ η θεσμική εγγύηση του τύπου συνδέεται με καθήκοντα και κατευθύνεται προς ορισμένους σκοπούς 3. Μέσω της θεσμικής εγγυήσεως παρέχεται συνταγματική κατοχύρωση του τύπου. Ιστορικά, ελευθερία του τύπου σημαίνει κυρίως την ελευθερία του πολιτικού τύπου από τη λογοκρισία και την διοικητική άδεια 4. Τύπος με την ευρύτατη έννοια του όρου, είναι τεχνολογικό μέσο πληροφόρησης του κοινού είτε διά μαζικής αναπαραγωγής εντύπων είτε διά μετάδοσης πληροφοριών στο κοινό. Ο ορισμός αυτός περιλαμβάνει τον οντολογικό προσδιορισμό του τύπου (τεχνολογικό μέσο), το υλικό στοιχείο, δηλαδή το corpus( τεχνολογικός εξοπλισμός, έντυπα), το πνευματικό στοιχείο,δηλαδή το animus(πληροφορίες) και δύο εννοιολογικούς προσδιορισμούς με ιδιαίτερη λειτουργική φόρτιση(μέσο πληροφόρησης, πληροφόρηση του κοινού). 5 2 Α.Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ Π. Δαγτόγλου, Τύπος και Σύνταγμα, 1989, σελ.32 4 Κ. Γεωργακόπουλος, Επιτομή Συνταγματικού Δικαίου, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2001, σελ Α.Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ. 180 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 4

5 Τύπος υπό στενή- παραδοσιακή έννοια, είναι κάθε προϊόν μέσου μαζικής παραγωγής, στο οποίο απεικονίζεται κείμενο ή παράσταση 6. Με την στενή έννοια αυτού του όρου, τύπος αποκαλείται η τυπογραφία και η δημοσιογραφία στο σύνολό τους καθώς και το σύνολο των εκδιδομένων βιβλίων, εφημερίδων και κάθε φύσης περιοδικών. Με μια ακόμη στενότερη- υποκειμενική έννοια, ο όρος τύπος σημαίνει τον δημοσιογραφικό τύπο. Όπως όλα τα αγαθά, έτσι και ο τύπος είναι δισυπόστατο αγαθό και αποτελείται από corpus, animus και έναν εννοιολογικό προσδιορισμό.corpus του τύπου είναι ότι πρόκειται για τεχνολογικό μέσο. Η υλική υπόσταση του τύπου συνίσταται στο ότι αποτελεί τεχνολογικό μέσο, έχει δηλαδή υλική υπόσταση, αποτελεί υλικό αγαθό. Το animus του τύπου συνίσταται στην πληροφορία, που αποτελεί το περιεχόμενό του. Ο εννοιολογικός προσδιορισμός, η κυκλοφορίαδιάδοση αναφέρεται τόσο στο corpus όσο και στο animus. Ωστόσο ο ακριβής καθορισμός της έννοιας του τύπου είναι ζήτημα που εμφανίζει δυσχέρειες. Συνήθως οι ορισμοί του τύπου αναφέρονται κυρίως στην υλική του διάσταση. Ο τύπος γίνεται κατά κύριο λόγο αντιληπτός ως «έντυπο», ενώ φαίνεται να υποβαθμίζεται η πνευματική του διάσταση. Το animus του τύπου αναφέρεται στο περιεχόμενό του 7. Τύπος υπό ουσιαστική έννοια είναι ένα σύνολο πληροφοριών. Γι αυτό εξάλλου, ο τύπος είναι μέσο μαζικής επικοινωνίας. Επιπλέον, ο όρος τύπος γίνεται αντιληπτός με δύο έννοιες, την υποκειμενική και την αντικειμενική 8. Με τη υποκειμενική έννοια τύπος είναι οι φορείς, το υποκείμενο της παραγωγής εντύπων. Με αυτόν τον τρόπο, ο όρος τύπος προσανατολίζεται προς τους φορείς της ενεργητικής κυρίως αλλά και παθητικής ελευθερίας του αντίστοιχου δικαιώματος. Με την έννοια αυτή χρησιμοποιεί το Σύνταγμα τον όρο «τύπος» στο άρθρο 14 παρ.2 όταν ορίζει ότι ο τύπος είναι ελεύθερος. 6 Κατά τον Σγουρίτσα, Συνταγματικόν Δίκαιον, τεύχος Β,1966,σελ.73 «τύπος είναι κάθε προϊόν μηχανικού, χημικού ή ηλεκτρονικού μέσου ικανού για την παραγωγή μεγάλου αριθμού ομοίων κειμένων, εικόνων ή συμβόλων επί χάρτου ή άλλης ύλης». 7 Η λέξη «τύπος» σημαίνει τη πράξη, το αποτέλεσμα του ρήματος τύπτω, κτυπώ. Τύπος γενικότερα σημαίνει το αποτύπωμα, το ίχνος κάποιας εικόνας ή γράμματος ή παράστασης. 8 Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ.181 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 5

6 Με την αντικειμενική έννοια του όρου ο τύπος ταυτίζεται με το έντυπο. Το Σύνταγμα χρησιμοποιεί τον όρο τύπο με την αντικειμενική του έννοια στο άρθρο 14 παρ.1 όπου ο τύπος γίνεται αντιληπτός ως μέσο έκφρασης των στοχασμών. Β. Ελευθερία του τύπου- Συνταγματική κατοχύρωση Η ελευθερία του τύπου που προστατεύεται ρητώς από το άρθρο 14 του Συντάγματος, καταλαμβάνει όλα τα στάδια από την διαδικασία έκδοσης του εντύπου μέχρι την ανάγνωσή του από το κοινό. Ουσιαστικά, αποτυπώνεται το ατομικό δικαίωμα κάθε πολίτη να ενημερώνεται για τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις όσο και η ικανότητα που ο ίδιος διαθέτει να εκδίδει και να κυκλοφορεί διάφορα έντυπα. Στο γενικότερο αυτό πλαίσιο ελεύθερης διάδοσης των ιδεών, ο συντακτικός νομοθέτης στο άρθρο 14 παρ.2 εδ.α καθιερώνει αντικειμενική αρχή 9. Ταυτόχρονα όμως αναφέρεται και στο συνταγματικό δικαίωμα που απορρέει από την αντικειμενική αρχή. Γ. Περιεχόμενο της ελευθερίας του τύπου- Διακρίσεις Η ελευθερία του τύπου η οποία υπόκειται σε ορισμένους περιορισμούς περιλαμβάνει ειδικότερα: 10 α) την ελευθερία εκδόσεως, β) την ελευθερία συντάξεως, γ) την ελευθερία εκτυπώσεως, δ) την ελευθερία κυκλοφορίας και ε) την ελευθερία άσκησης επαγγελμάτων του τύπου. Τα γενικά συνταγματικά δικαιώματα, ασκούμενα στον χώρο του τύπου εμφανίζονται ως ιδιαίτερα δικαιώματα του τύπου 11. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν μεταξύ άλλων η ελευθερία ίδρυσης και λειτουργίας εφημερίδας, η ελευθερία του δημοσιογραφικού επαγγέλματος καθώς επίσης και η ελευθερία της δημοσιογραφικής έρευνας 12. Καταρχάς ελευθερία έκδοσης υπάρχει όταν κάθε άτομο μπορεί ελεύθερα να εκδίδει έντυπο, χωρίς να απαιτείται η συνδρομή ορισμένων προσόντων στο πρόσωπό του. Την ελευθερία αυτή κατοχυρώνει το ισχύον Σύνταγμα με το άρθρο 14 παρ.2 εδ.β που ορίζει 9 Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ Π. Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα, Αθήνα- Κομοτηνή, 2005, σελ Γ. Καράκωστας, Το δίκαιο των ΜΜΕ, Αθήνα, 1998, σελ Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ.187 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 6

7 ότι «η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται». Ελευθερία συντάξεως σημαίνει ελευθερία συγκέντρωσης της ύλης. Από τις διατάξεις των άρθρων 14 και 16Σ συνάγεται η υποχρέωση του κράτους να παρέχει στους πολίτες πληροφορίες για θέματα του δημοσίου βίου. Στην ελευθερία εκτυπώσεως συμπεριλαμβάνονται οι επιμέρους ελευθερίες: η ελευθερία επιλογής σχήματος, επιφάνειας, εκδόσεως καθώς και η ελευθερία επιλογής μεθόδου και προσωπικού εκτυπώσεως 13. Αντισυνταγματική πρέπει να θεωρηθεί η δημιουργία κλειστού επαγγέλματος τυπογράφων επειδή μπορεί να απολήξει, στην έμμεση παρεμπόδιση της έκδοσης εντύπων 14. Η ελευθερία κυκλοφορίας των εντύπων είναι απαραίτητη με τη σειρά της, ώστε να μπορούν να διαδοθούν οι γνώμες, οι ιδέες και οι στοχασμοί που εμπεριέχονται σε αυτά. Με άλλα λόγια, χωρίς την ελευθερία κυκλοφορίας η ελευθερία του τύπου στερείται πρακτικού περιεχομένου. Τέλος η ελευθερία του τύπου, περιλαμβάνει και την ελευθερία ασκήσεως επαγγελμάτων τύπου. Εδώ αντίκεινται διοικητικές άδειες για την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος καθώς επίσης και διατάξεις που εγκαθιδρύουν «κλειστό επάγγελμα». Την ελευθερία ασκήσεως του δημοσιογραφικού επαγγέλματος περιορίζει σημαντικά το ίδιο το Σύνταγμα στο άρθρο 14 παρ.6, διάταξη η οποία παραμένει ανεφάρμοστη. Η ελευθερία του τύπου διακρίνεται με τη σειρά της σε θετική και αρνητική 15. Πρόκειται ουσιαστικά, για ελευθερία δημοσίευσης και μη δημοσίευσης πληροφοριών. Αντίκειται στο Σύνταγμα οποιοσδήποτε εξαναγκασμός του ατόμου σε δημοσίευση πληροφοριών. Ταυτόχρονα η ελευθερία του τύπου διακρίνεται σε ενεργητική και παθητική. Είναι καταρχήν ενεργητική με την έννοια ότι παρέχει εξουσία έκφρασης με ένα συγκεκριμένο μέσο. Είναι η ελευθερία του γράφοντος να απευθυνθεί στο ευρύτερο κοινό. Είναι όμως η ελευθερία του τύπου και ελευθερία παθητική, δηλαδή εκτός από ελευθερία του «πομπού» και ελευθερία του «δέκτη». Προστατεύεται έτσι η δυνατότητα του αναγνώστη να αναγνώσει το έντυπο. Η παθητική ελευθερία του τύπου 13 Π. Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα, Αθήνα- Κομοτηνή, 2005, σελ Κ. Γεωργακόπουλος, Επιτομή Συνταγματικού Δικαίου, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2001, σελ Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ.186 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 7

8 βρίσκει τη νομική της θεμελίωση στην ελευθερία πληροφόρησης(άρθρο 5Α) και σε άλλες συνταγματικές διατάξεις 16. Δ. Φορείς του δικαιώματος Φορείς ή υποκείμενα της ελευθερίας του τύπου είναι μόνον ιδιώτες, είτε επιδιώκουν κέρδος είτε όχι 17. Αποκλείονται δηλαδή σε κάθε περίπτωση το κράτος και όλοι οι άλλοι φορείς δημόσιας εξουσίας, γιατί η ελευθερία του τύπου δεν είναι δικαίωμα του κράτους αλλά δικαίωμα έναντι του κράτους και των άλλων φορέων δημόσιας εξουσίας. Συνεπώς, φορέας μπορεί να είναι κάθε φυσικό πρόσωπο καθώς και οι αναγνώστες. Ακόμη, φορείς της ελευθερίας του τύπου είναι όλοι όσοι ασκούν κατ επάγγελμα ή παρεμπιπτόντως οποιαδήποτε δραστηριότητα του τύπου 18 (ιδιοκτήτες, εκδότες, διευθυντές, αρχισυντάκτες, τυπογράφοι, επαγγελματίες, εθελοντές, ερασιτέχνες) καθώς και οι αγοραστές και αναγνώστες των εντύπων. Επιπλέον, φορείς της ελευθερίας του τύπου είναι και οι ανήλικοι. Το ατομικό δικαίωμα τους προστατεύει μόνο έναντι κρατικών προσβολών και όχι έναντι του γονικού δικαιώματος μορφώσεως και εκπαιδεύσεως των παιδιών. Σε περίπτωση που οι δραστηριότητες του τύπου μπορούν να ασκηθούν και από νομικό πρόσωπο(ανώνυμη εταιρία, ιδιωτικό ίδρυμα)είναι και αυτό υποκείμενο της ελευθερίας του τύπου και μπορεί να την επικαλεστεί. Φορείς της ελευθερίας του τύπου δεν είναι μόνο τα νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου αλλά και τα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου. Η άσκηση της ελευθερίας του τύπου από τα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου δε μπορεί να έρχεται σε αντίθεση με την αρχή της πολιτικής ουδετερότητας της δημόσιας διοίκησης, επομένως υφίσταται την απαραίτητη θεσμική προσαρμογή Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ Π. Δαγτόγλου, Τύπος και Σύνταγμα, Π. Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα, Αθήνα- Κομοτηνή, 2005, σελ Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ.179 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 8

9 Ε. Περιορισμοί του δικαιώματος(γενικοί-ειδικοί) Γενικοί περιορισμοί Η ανάγκη προστασίας και άλλων έννομων αγαθών που επίσης διασφαλίζονται από το Σύνταγμα επιβάλλουν την οριοθέτηση των περιορισμών της ελευθερίας του τύπου. Οι περιορισμοί αυτοί ισχύουν μόνο για την παραγωγή και διάδοση όχι όμως και για την ανάγνωση του εντύπου, που είναι πάντοτε ελεύθερη. Σύμφωνα με το άρθρο 14 παρ.1σ η ελευθερία του τύπου υπάγεται στον γενικό περιορισμό της τηρήσεως των νόμων του κράτους. Οι νόμοι του κράτους αποτελούν το γενικό νομικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο αναπτύσσει τη δραστηριότητά του ο τύπος. Με άλλα λόγια ο τύπος δεν είναι legibus solutus, δηλαδή υπεράνω των νόμων 20. Οι γενικοί περιορισμοί που θέτουν οι νόμοι του κράτους ως όριο της ελευθεροτυπίας πρέπει να είναι αναγκαίοι και πρόσφοροι να μην θίγουν τον πυρήνα του ατομικού δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου. Το άρθρο 10 της Συμβάσεως της Ρώμης(ΕΣΔΑ), παρέχει το όριο το οποίο δεν επιτρέπεται να υπερβεί ο εσωτερικός νομοθέτης. Δηλαδή το άρθρο 10 της Σύμβασης μπορεί να διευρύνει αλλά όχι να συστείλει τη συνταγματική προστασία του τύπου 21. Ωστόσο, η νομολογία των οργάνων της Σύμβασης έχει θέσει τις βάσεις της ερμηνείας των διατάξεων του άρθρου, διευρύνοντας το πεδίο εφαρμογής του. Γενικοί περιορισμοί είναι εκείνοι στους οποίους υπάγεται κάθε έκφραση και διάδοση γνώμης ή πληροφορίας με οποιονδήποτε τρόπο 22. Η επιλογή του τύπου ως τρόπου έκφρασης δεν απαλλάσσει κάθε πολίτη από την υποχρέωση να υπακούσει στους γενικούς νόμους 23 της χώρας του. Οι γενικοί περιορισμοί που θέτουν οι «νόμοι του 20 Π. Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα, Αθήνα- Κομοτηνή, 2005, σελ Ε. Ρούκουνας, Διεθνής Προστασία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Αθήνα, 1995, σελ Π. Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα, Αθήνα- Κομοτηνή, 2005, σελ «Νόμοι του κράτους» κατά την έννοια του άρθρου 14Σ είναι μόνο οι τυπικοί νόμοι δηλαδή οι ψηφιζόμενοι κατά τη συνήθη νομοθετική διαδικασία. Στη χώρα μας όμως επικράτησε ότι οι νόμοι μπορεί να είναι και «ουσιαστικοί» δηλαδή κανονιστικές πράξεις της διοίκησης κατόπιν νομοθετικής εξουσιοδοτήσεως. Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 9

10 κράτους» πρέπει να εφαρμόζονται μόνο εφόσον και στο μέτρο που είναι αναγκαίοι και πρόσφοροι σε μια δημοκρατική κοινωνία, για την προστασία του συγκρουόμενου με την ελευθερία του τύπου έννομου αγαθού και μη δυσανάλογα επαχθείς με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα (αρχή της αναλογικότητας). Επίσης, δε πρέπει σε καμιά περίπτωση να προσβάλλουν τον απαραβίαστο πυρήνα της ελευθερίας του τύπου 24. Ειδικοί περιορισμοί Ειδικοί περιορισμοί του τύπου είναι εκείνοι που προχωρούν πέρα από τους περιορισμούς των γενικών νόμων και αφορούν ειδικά τον τύπο. Τέτοιοι περιορισμοί δε μπορούν να θεσπιστούν από τον κοινό νομοθέτη ούτε μπορούν να εφαρμοστούν από τον δικαστή παρά μόνο στο μέτρο που επιτρέπονται από το Σύνταγμα 25. Από τον συνδυασμό των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 14Σ συνεπάγεται ότι η ελευθερία του τύπου υπάγεται και αυτή στη ρήτρα της τήρησης των νόμων της παρ.1 του άρθρου 14. Η απουσία όμως επιφύλαξης νόμου στην παρ. 2 σημαίνει ότι δε μπορούν να επιβληθούν νομοθετικά ειδικοί περιορισμοί της ελευθερίας του τύπου, πέρα από όσους επιβάλλονται γενικά στην ελευθερία της έκφρασης με κάθε άλλο τρόπο. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι ειδικοί αυτοί περιορισμοί δεν ισχύουν για τα έντυπα που είναι που είναι συγχρόνως κατά κύριο λόγο έργα τέχνης ή επιστήμης γιατί η προστασία της τέχνης και της επιστήμης δεν υπόκειται σε ειδικούς περιορισμούς(άρθρο 16Σ). Η σπουδαιότερη ομάδα ειδικών περιορισμών της ελευθερίας του τύπου αναφέρεται στην «κατ εξαίρεση» επιτρεπόμενη κατάσχεση «με παραγγελία του εισαγγελέα, μετά την κυκλοφορία» σύμφωνα με το άρθρο 14 παρ. 3Σ. Ωστόσο, η «εξαίρεση» αυτή δεν ορίζει σε ποια έντυπα εφαρμόζεται. Η δυνατότητα της κατάσχεσης υπόκειται όμως σε χρονικούς, αντικειμενικούς και διαδικαστικούς όρους 26. Ο χρονικός όρος της κατ εξαίρεση κατασχέσεως είναι ότι αυτή επιτρέπεται μόνο μετά την κυκλοφορία. Ένα έντυπο θεωρείται ότι «κυκλοφόρησε» από τη στιγμή που έγινε δημόσιο, δηλαδή προσιτό στο κοινό(«δημοσίευση»). 24 Π. Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα, Αθήνα- Κομοτηνή, 2005, σελ Π. Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα, Αθήνα- Κομοτηνή, 2005, σελ Π. Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα, Αθήνα- Κομοτηνή, 2005, σελ Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 10

11 Αντικειμενικοί όροι είναι οι περιστάσεις υπό τις οποίες επιτρέπεται μετά την κυκλοφορία η κατάσχεση εντύπων και είναι οι ακόλουθοι: α) για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας β)για προσβολή του προσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας γ)για δημοσίευμα που αποκαλύπτει πληροφορίες για τη σύνθεση, τον εξοπλισμό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάμεων ή την οχύρωση της Χώρας ή που έχει σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του Κράτους δ) για άσεμνα δημοσιεύματα που προσβάλλουν ολοφάνερα τη δημόσια αιδώ, στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος. Οι διαδικαστικοί όροι υπό τους οποίους το Σύνταγμα επιτρέπει την κατάσχεση του εντύπου είναι αυστηροί και διασφαλίζουν ταχεία άρση της εκκρεμότητας. Ο εισαγγελέας οφείλει να υποβάλλει την υπόθεση της κατασχέσεως στο δικαστικό συμβούλιο εντός 24 ωρών, το οποίο εντός άλλων 24 ωρών αποφαίνεται για τη διατήρηση ή άρση της κατασχέσεως. Αλλιώς η κατάσχεση αίρεται αυτοδικαίως. Αξίζει να σημειωθεί πως μετά την αναθεώρηση του 2001, το Σύνταγμα δεν ορίζει πλέον τον αυτόφωρο χαρακτήρα ή μη των αδικημάτων αλλά επαφίεται στην κρίση του νομοθέτη. ΣΤ. Ειδικές οριοθετήσεις του δικαιώματος Η ελευθερία του τύπου όπως και κάθε άλλο συνταγματικώς κατοχυρωμένο δικαίωμα, υπόκειται σε συνταγματικές οριοθετήσεις. Ο τύπος δεν είναι ασφαλώς υπεράνω του Συντάγματος και των νόμων. Υπόκειται καταρχήν στη γενική αρχή της νομιμότητας κατά το άρθρο 5 παρ. 1Σ. Κατά την άσκηση της ελευθερίας του τύπου πρέπει να τηρείται το Σύνταγμα και οι σύμφωνοι προς αυτό νόμοι. Η άσκηση της ελευθερίας του τύπου δεν επιτρέπει προσβολή των δικαιωμάτων των άλλων 27. Ιδιαίτερη σημασία έχει ο σεβασμός της προσωπικότητας. Απαραίτητη είναι η τήρηση της γενικής ρήτρας των χρηστών ηθών κυρίως με την έννοια της τήρησης του καθήκοντος αληθείας ώστε να αποφεύγονται παραβιάσεις των δικαιωμάτων των άλλων. 27 Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ. 188 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 11

12 Το καθήκον αλήθειας αποτελεί εξειδικευμένη οριοθετική ρύθμιση. Χαρακτηριστικό γνώρισμα των οριοθετήσεων είναι η καθολικότητα. Οι οριοθετήσεις ως καθολικές ρυθμίσεις εφαρμόζονται σε όλα τα συνταγματικά δικαιώματα βάσει της γενικής συνταγματικής τους πρόβλεψης. Όπως προκύπτει από το άρθρο 14 παρ.5σ ο συντακτικός νομοθέτης καθιερώνει την αρχή της αλήθειας ως αντικειμενικό κανόνα δικαίου. Από εκεί άλλωστε προκύπτει το καθήκον αλήθειας του τύπου αλλά και η σχετική του ευθύνη, σε περίπτωση προσβολής των δικαιωμάτων των άλλων 28. Συνιστά επομένως, η αρχή της αλήθειας ειδική οριοθετική ρύθμιση που αφορά τον τύπο. Στη συνέχεια, ως δεύτερη οριοθετική ρύθμιση εμφανίζεται η επανόρθωση ανακριβειών που προβλέπεται στο άρθρο14 παρ.5 του Συντάγματος. Καθένας, ο οποίος θίγεται από ανακριβές δημοσίευμα έχει αυτομάτως το δικαίωμα απάντησης και αντίστοιχα το μέσο ενημέρωσης υποχρέωση άμεσης δημοσίευσης ή μετάδοσης της απάντησης. Νόμος ορίζει τον τρόπο με τον οποίο διασφαλίζεται η πλήρης και άμεση επανόρθωση. Κυρίαρχη οριοθετική ρύθμιση αποτελεί η απαγόρευση της λογοκρισίας. Το Σύνταγμα καθιερώνει την ελευθερία του τύπου και απαγορεύει τη λογοκρισία. Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται. Η συνταγματική αυτή επιταγή έχει απόλυτη ισχύ. Δεν είναι επομένως συνταγματική διάταξη νόμου, που απαγορεύει δημοσιεύματα συγκεκριμένου περιεχομένου ή την δημοσίευση προκηρύξεων που προέρχονται από συγκεκριμένες οργανώσεις ή άλλους φορείς 29. Με το ισχύον συνταγματικό καθεστώς δεν είναι δυνατή η επιβολή τέτοιων προληπτικών μέτρων 30. Επιπλέον, προβλέπονται ρητώς από το Σύνταγμα ως ειδικές οριοθετικές ρυθμίσεις, η παύση της έκδοσης εντύπου και η απαγόρευση άσκησης δημοσιογραφικού επαγγέλματος υπό τις προϋποθέσεις του άρθρου 14 παρ. 6Σ. Αξίζει να επισημανθεί, πως η οριστική ή προσωρινή παύση του εντύπου συνιστά απαγόρευση 28 Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ Βλ. πάντως Πλημ. Αθηνών 49426/1991,(δίκη των εκδοτών) ΝοΒ, 1992, σελ.337 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 12

13 in congreto άσκησης δικαιώματος ενώ η απαγόρευση άσκησης του δημοσιογραφικού επαγγέλματος συνιστά υποκειμενικό περιορισμό. Κεφάλαιο δεύτερο: Ιδιωτική Σφαίρα Α. Ιδιωτική Ζωή Ο ιδιωτικός βίος είναι μία από τις εκφάνσεις της προσωπικότητας που απολαμβάνουν ιδιαίτερης συνταγματικής προστασίας. Όπως γίνεται σήμερα δεκτό η ιδιωτική ζωή του ατόμου χαρακτηριζόμενη και ως «μητρικό δικαίωμα», 31 ανάγεται σε ιδιαίτερο συνταγματικό δικαίωμα 32,το οποίο καταλαμβάνει διάφορα συνδεόμενα με το πρόσωπο αγαθά( σφαίρα απορρήτου, σωματική και ψυχική ακεραιότητα, υγεία). Ταυτόχρονα στην προστασία της προσωπικότητας του ατόμου εντάσσονται οι αναγνωρισμένες από το Σύνταγμα ελευθερίες του ανθρώπου, όπως η πολιτική και θρησκευτική δραστηριότητα. Λόγω όμως της διαρκώς αυξανόμενης τεχνολογικής ανάπτυξης απειλείται σε μεγάλο βαθμό πλέον η ιδιωτική σφαίρα του ατόμου, με αποτέλεσμα να καταστρατηγείται η ανθρώπινη αξία του. α)ορισμός- Έννοια του δικαιώματος Η ιδιωτική ζωή εμφανίζει ιδιαίτερες δυσκολίες προσδιορισμού, ακριβώς λόγω της ιδιαίτερης συνταγματικής προστασίας της. 33 Η δυσκολία ακριβούς οριοθέτησης έγκειται στο γεγονός ότι πρόκειται για έννοια κινητή, αφού προσδιορίζεται με βάση τις συνθήκες και τα δεδομένα της κάθε περίπτωσης. Με τον όρο «ιδιωτική ζωή» νοείται μια «μερικότερη περιοχή» της ζωής του ανθρώπου. Η ζωή προστατεύεται κυρίως ως κοινωνικό αγαθό, ως το πεδίο δράσης του ανθρώπου. Με την τυπική έννοια ο όρος «ζωή» έχει κυρίως γεωγραφική διάσταση. Εδώ εντάσσεται η κοινωνική, πολιτική, οικονομική και οικογενειακή ζωή του ανθρώπου 34. Με βάση όμως τη λειτουργική έννοια η «ζωή» είναι σύνολο ανθρωπίνων ενεργειών. Η «ιδιωτική ζωή» λοιπόν, είναι το 31 Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ Κ. Μαυριάς, Το συνταγματικό δικαίωμα του ιδιωτικού βίου, Αθήνα, 1982, σελ Κ. Χρυσόγονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, Αθήνα, 2002, σελ Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ. 26 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 13

14 σύνολο των ενεργειών, που αναφέρονται στο άτομό του όπως επίσης και σε θέματα της δικής του επιλογής. Η ιδιωτική ζωή ως άυλο, συνταγματικώς προστατευόμενο αγαθό έχει υλική και πνευματική αναφορά, αποτελείται από corpus και animus. Ιδιωτική ζωή είναι εκείνη που ο άνθρωπος διάγει με στενό κύκλο προσώπων(corpus) και αφορά τα πρόσωπα αυτά(ιδιωτικές υποθέσεις, animus) 35. Η ιδιωτική ζωή είναι βιοτική περιοχή στην οποία εκδηλώνεται το σύνολο των μυστικών ή φανερών νομίμων ενεργειών του ανθρώπου, που αναφέρονται στο άτομό του όπως επίσης και σε πρόσωπα του στενού φιλικού περιβάλλοντος. Σε γενικές γραμμές ως ιδιωτικός βίος νοείται μια κατάσταση του ανθρώπου- υπό δυναμικό πρίσμα- η απομόνωση, η μοναχικότητά του. Πρόκειται για μια χωριστή περιοχή της ανθρώπινης ζωής, η οποία διαχωρίζεται από τη δημοσιότητα και την κοινωνικότητα. Η «ιδιωτική ζωή» αντιπαρατάσσεται στη «δημόσια ζωή», δηλαδή στη κοινωνική ή επαγγελματική ζωή στον βαθμό που συμπεριλαμβάνει τις σχέσεις του ατόμου με ανοιχτό κύκλο προσώπων ή αποσκοπεί να επηρεάσει τα «κοινά» ή «δημόσια πράγματα» 36. Ιδιωτική ζωή είναι αντιθέτως, εκείνη που περιορίζεται στο ίδιο το άτομο, την οικογένεια και το στενό κύκλο των φίλων και γνωστών του. «Ιδιωτική ζωή» σε σύγκριση με την «οικογενειακή ζωή» είναι η ατομική ζωή, η ζωή δηλαδή του ατόμου καθ εαυτό. Συχνά όμως η έννοια της ιδιωτικής ζωής συμπεριλαμβάνει και την οικογενειακή. Ο προσδιορισμός λοιπόν του ιδιωτικού βίου είναι αποτέλεσμα διττής διαδικασίας: του αυτοπροσδιορισμού από τον φορέα του δικαιώματος και ενός αντικειμενικού καθορισμού βάσει σταθερών κριτηρίων, όπως οι κρατούσες κοινωνικές αντιλήψεις. Ο χώρος στον οποίο συγκλίνουν ο αυτοπροσδιορισμός και ο αντικειμενικός καθορισμός του ιδιωτικού βίου, αποτελεί το αντικείμενο του δικαιώματος που εξετάζουμε. Από την αρχή του απαραβίαστου της ιδιωτικής ζωής απορρέουν δικαιώματα που έχουν αμυντική και προστατευτική διάσταση. Το κράτος 35 Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ Π. Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα, Αθήνα- Κομοτηνή, 2005, σελ Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 14

15 υποχρεούται όχι μόνο να μη παραβιάζει αλλά και να προστατεύει την ιδιωτική-οικογενειακή ζωή του ατόμου από τις απειλές άλλων. Η αμυντική ενέργεια του δικαιώματος στρέφεται κατά παντός (erga omnes). Η απόλυτη erga omnes ενέργεια της αρχής του απαραβίαστου της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής προκύπτει σαφώς από το άρθρο 25 παρ.1 εδ γ. Ο φορέας του δικαιώματος προστατεύεται έτσι, έναντι τόσο της κρατικής όσο και της ιδιωτικής εξουσίας 37. Η διακήρυξη του απαραβίαστου της ιδιωτικής ζωής σημαίνει ότι συγκροτείται ένας σκληρός πυρήνας δικαιώματος, όπου το κράτος δε μπορεί να διεισδύσει. Πρόκειται επομένως, για απαγόρευση της δημοσιοποίησης της ζωής του ανθρώπου με οποιοδήποτε μέσο. Ο ιδιωτικός βίος, η ελευθερία και η αξία του ανθρώπου τελούν σε τέτοια σχέση ώστε η διακινδύνευση ενός από τα τρία δικαιώματα, πλήττει σοβαρά και τα άλλα. β) Περιεχόμενο του δικαιώματος- Διακρίσεις Ως ιδιωτική ζωή κατά την έννοια του άρθρου 9 παρ. 1 του Συντάγματος θα μπορούσε να θεωρηθεί μια γενικά παραδεκτή σύμφωνα με τις κοινωνικές αντιλήψεις «σφαίρα απορρήτου» του ατόμου 38. Με την έννοια αυτή προστατεύεται η προσωπικότητα του ατόμου καθώς επίσης και η φυσική, πνευματική και κοινωνική του υπόσταση. Ωστόσο, η ιδιωτική ζωή αναφέρεται και στις σχέσεις του ατόμου με το οικογενειακό και φιλικό του περιβάλλον. Ως έννομο αγαθό η ιδιωτική ζωή προστατεύεται και με την τυπική και με την ουσιαστική της έννοια 39. Το corpus της ιδιωτικής ζωής αναφέρεται στα υποκείμενα. Ιδιωτική ζωή είναι εκείνη την οποία ο φορέας του δικαιώματος διάγει είτε μόνος του, είτε σε σχέση με τα πρόσωπα του οικογενειακού- φιλικού του περιβάλλοντος. Ωστόσο, για τον προσδιορισμό της ιδιωτικής ζωής δεν αρκεί μόνο το corpus. Απαραίτητο είναι και το animus, το οποίο αναφέρεται στο ουσιαστικό περιεχόμενο των υλικών πράξεων που συνιστούν την ιδιωτική ζωή. Η 37 Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ Κ. Χρυσόγονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, Αθήνα, 2002, σελ Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ.27 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 15

16 ιδιωτική ζωή, μυστική ή φανερή, σε ιδιωτικό ή δημόσιο χώρο, προσδιορίζεται από το ουσιαστικό περιεχόμενο των πράξεων 40. Ιδιωτική ζωή συνιστούν οι ενέργειες του ανθρώπου που αναφέρονται σε ιδιωτικές υποθέσεις. Η ιδιωτική υπόθεση έχει καταρχήν υποκειμενικό προσδιορισμό. Ιδιωτικές υποθέσεις είναι εκείνες που ενδιαφέρουν και αναφέρονται αποκλειστικά στον ίδιο τον φορέα του δικαιώματος, το συγγενικό και το φιλικό του περιβάλλον. Έτσι, η ιδιωτική ζωή συνδέεται αναπόσπαστα με την ανθρώπινη αξία. Η ιδιωτική ζωή διακρίνεται στις εξής περιπτώσεις: Πρώτον ακολουθείται η διάκριση της ιδιωτικής ζωής σε α) φανερή, β)μυστική και γ) απόρρητη 41. Φανερή είναι η ιδιωτική ζωή που δεν αποκρύπτεται από τους άλλους. Η φανερή ιδιωτική ζωή μπορεί να διεξάγεται δημόσια, δεν είναι όμως δημόσια ζωή. Αντίθετα, μυστική είναι η ιδιωτική ζωή που διεξάγεται σε χώρους και με τρόπους που επιδιώκουν την απόκρυψή της από τους άλλους. Απόρρητη είναι η προστατευόμενη μυστική ζωή. Η μυστική ζωή δε ταυτίζεται με την απόρρητη ζωή. Υπάρχει μυστική ζωή που δεν προστατεύεται. Με άλλα λόγια δεν προστατεύεται κάθε μυστική ζωή. Το Σύνταγμά μας προστατεύει όχι μόνο τη μυστική αλλά και τη φανερή ιδιωτική ζωή. Στη συνέχεια, η ιδιωτική ζωή διακρίνεται σε α) ατομική, β)οικογενειακή και γ)εν στενή εννοία κοινωνική ζωή 42. Η ατομική ζωή αναφέρεται αποκλειστικά και μόνο στο υποκείμενο του δικαιώματος. Η ιδιωτική ζωή περιλαμβάνει συνήθειες και ιδιαιτερότητες του ατόμου, γνωρίσματα του χαρακτήρα του, προτιμήσεις και επιθυμίες του. Η προστασία της ατομικής ζωής συνδέεται άμεσα με την προστασία της προσωπικότητας. Η οικογενειακή ζωή αναφέρεται στις σχέσεις του ατόμου με το οικογενειακό και το στενό συγγενικό του περιβάλλον. Η εν στενή εννοία κοινωνική ζωή αναφέρεται επίσης στις σχέσεις του ατόμου με το φιλικό και ευρύτερο συγγενικό του περιβάλλον. Τέλος, κυρίαρχη είναι η διάκριση της ζωής σε δημόσια και ιδιωτική 43. Στην ιδιωτική ζωή αντιπαρατίθεται η «δημόσια ζωή», η οποία στρέφεται προς το 40 Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ Α. Γ. Δημητρόπουλος,, Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011, σελ.32 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 16

17 ευρύτερο κοινό(το «δήμο») ή ευρύτερο κύκλο προσώπων. Δημόσια ζωή είναι λόγου χάρη η επαγγελματική ζωή ή η καλλιτεχνική δραστηριοποίηση. Αντίθετα προς τη δημόσια, η ιδιωτική ζωή αναφέρεται στο ίδιο το άτομο και σε ορισμένο-στενό κύκλο προσώπων. γ) Θεμελίωση (συνταγματική-διεθνής) Το συγκεκριμένο δικαίωμα θεμελιώνεται κυρίως στο άρθρο 2 παρ. 1 και 9 παρ. 1 του Συντάγματος που καθιερώνουν την προστασία της αξίας του ανθρώπου και το απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, στο άρθρο 19 του Συντάγματος με το οποίο προστατεύεται το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης και επικοινωνίας, καθώς και στο άρθρο 93 παρ. 2 του Συντάγματος που επιτρέπει εξαίρεση από την αρχή της δημοσιότητας των δικαστηρίων όταν συντρέχουν ειδικοί λόγοι για την προστασία του ιδιωτικού και οικογενειακού βίου των διαδίκων. Σε διεθνές επίπεδο, για την προστασία του ιδιωτικού βίου μεριμνά, η νομικά μη δεσμευτική Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Το άρθρο 12 ορίζει ότι: «κανείς δεν επιτρέπεται να υποστεί αυθαίρετες επεμβάσεις στην ιδιωτική του ζωή, την οικογένεια, την κατοικία ή την αλληλογραφία του. Καθένας έχει το δικαίωμα να τον προστατεύουν οι νόμοι από επεμβάσεις και προσβολές αυτού του είδους» 44. Το πρότυπο του άρθρου 12 ακολούθησε η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η οποία με βάση το άρθρο 28 παρ. 1 του Συντάγματος έχει υπερνομοθετική ισχύ. Το δικαίωμα της ιδιωτικής ζωής κατοχυρώνεται στο άρθρο 8 (ΕΣΔΑ) όπου προστατεύονται τόσο η ιδιωτική-οικογενειακή ζωή του ατόμου, όσο και η κατοικία και αλληλογραφία του. Επίσης, ο ιδιωτικός βίος κατοχυρώνεται και στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα ορίζοντας στο άρθρο 17 ότι: «κανείς δεν υπόκειται σε αυθαίρετες ή παράνομες παρενοχλήσεις της ιδιωτικής του ζωής, της οικογένειας, της κατοικίας ή της αλληλογραφίας του, ούτε σε παράνομες προσβολές της τιμής και της υπόληψής του. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα προστασίας από το νόμο έναντι τέτοιων παρενοχλήσεων 44 Κ Μαυριά Α. Παντελή, Συνταγματικά Κείμενα ελληνικά και ξένα, Αθήνα-Κομοτηνή,1990, σελ.840 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 17

18 ή προσβολών». Βέβαια, στα κείμενα των διεθνών αυτών συμβάσεων προστατεύονται πέρα από τον ιδιωτικό βίο, η ελευθερία εκφράσεως και η ελευθερία διακίνησης πληροφοριών. δ) Φορείς του δικαιώματος Φορείς του δικαιώματος της ιδιωτικής ζωής είναι μόνο φυσικά πρόσωπα, όπως προκύπτει και από τη διατύπωση της διατάξεως του Συντάγματος(«η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη»). Εξάλλου τα νομικά πρόσωπα δεν έχουν ιδιωτική ζωή και ασφαλώς ούτε και οικογενειακή. Το απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής δεν απολαμβάνουν μόνο οι Έλληνες πολίτες αλλά και οι αλλοδαποί. Φυσικά οποιαδήποτε σύμβαση με την οποία κάποιο πρόσωπο παραιτείται από το απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής προς όφελος άλλου προσώπου θα αντέβαινε στα χρηστά ήθη και θα ήταν άκυρη 45. ε) Περιορισμοί του δικαιώματος Το άρθρο 9 του Συντάγματος δεν προβλέπει κανένα περιορισμό του απαραβιάστου της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, παρά μόνο του ασύλου κατοικίας. Αντιθέτως, το άρθρο 19Σ που αναφέρεται στο απόρρητο της επικοινωνίας, προβλέπει περιορισμούς υπέρ της δικαστικής αρχής. Η ισχύς όμως και των δύο διατάξεων μπορούν να ανασταλούν εν όλω ή εν μέρει στο πλαίσιο του άρθρου 48 του Συντάγματος. Β. Άσυλο Κατοικίας Ο όρος «άσυλο της κατοικίας» σημαίνει την κατ αρχήν απαγόρευση της εισόδου ή παραμονής των οργάνων της δημόσιας εξουσίας στην κατοικία, χωρίς τη γνώση του κατόχου της. Στην έννοια της εισόδου υπάγεται κάθε «φυσική» επέμβαση στον ιδιωτικό χαρακτήρα της κατοικίας. Υπό την έννοια αυτή η μυστική εγκατάσταση μικροφώνων σε μια κατοικία παραβιάζει το άσυλο της 46.Η προστασία του ασύλου της 45 Π. Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα, Αθήνα- Κομοτηνή, 2005, σελ Π. Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα, Αθήνα- Κομοτηνή, 2005, σελ Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 18

19 κατοικίας αντιμετωπίζεται παραδοσιακά ως «συνέπεια ή συμπλήρωμα της προσωπικής ελευθερίας» 47. Η έννοια της κατοικίας στο άρθρο 9 παρ. 1 του Συντάγματος παραπέμπει στο πραγματικό γεγονός της ύπαρξης ενός περίκλειστου χώρου στον οποίο δεν είναι ελεύθερη η είσοδος στον καθένα, παρά μόνο με τη συναίνεση του διαμένοντος σε αυτόν. Υπό τις ίδιες γενικά προϋποθέσεις καλύπτονται από το άσυλο και οι επαγγελματικοί χώροι 48. Δεν αποτελούν «κατοικία» με την έννοια του άρθρου 9 παρ. 1Σ τα δημόσια μέρη, όπου είναι ελεύθερη η πρόσβαση για το κοινό. Η συγκατάθεση αίρει τον χαρακτήρα της παραβίασης μόνο αν είναι ad hoc και πλήρης, χορηγούμενη από τον κάτοχο της κατοικίας που έχει συνείδηση των πραττομένων. Γ. Απόρρητο Επικοινωνίας Το απόρρητο της επικοινωνίας, η οποία κατοχυρώνεται ρητώς στο Σύνταγμα ως ελεύθερη(άρθρο 19 παρ. 1) απαγορεύει σε κάθε τρίτο, τη πρόσβαση στο περιεχόμενο οποιωνδήποτε ιδιωτικών μηνυμάτων. Προστατεύονται έτσι η γραπτή, η τηλεφωνική, η ηλεκτρονική και η προφορική επικοινωνία στο μέτρο που ο χαρακτήρας της παραμένει ιδιωτικός. Το απόρρητο δύναται να αρθεί μόνον από δικαστικούς λειτουργούς για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για τη διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων (άρθρο 19 παρ.1 εδ β). Η χωρίς τους παραπάνω όρους πρόσβαση σε ιδιωτικό μήνυμα προσβάλλει το απόρρητο της επικοινωνίας. Εάν το μήνυμα αναφέρει στοιχεία της ιδιωτικής ζωής του ατόμου, προσβάλλεται όχι μόνο το απόρρητο της επικοινωνίας αλλά και το δικαίωμα στην πληροφοριακή ιδιωτικότητα του υποκειμένου των δεδομένων Ν.Ν. Σαρίπολος, Σύστημα του Συνταγματικού Δικαίου, 1923, σελ Κ. Χρυσόγονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, Αθήνα, 2002, σελ Ν. Αλιβιζάτος, Ιδιωτικότητα και δημοσιοποίηση, ΔιΜΜΕ, 2005, σελ. 14 και κυρίως σελ. 20 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 19

20 Κεφάλαιο τρίτο: Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Α. Προσβολή της ιδιωτικής ζωής μέσα από δραστηριότητες του τύπου Η ιδιωτική σφαίρα αποτελεί συστατικό μέρος της προσωπικότητας του ατόμου. Γι αυτόν τον λόγο όταν η σφαίρα αυτή δεν γίνεται σεβαστή, εμποδίζεται η ανάπτυξη της προσωπικότητας και κινδυνεύει η ψυχική και πνευματική υγεία του ανθρώπου. Χωρίς ιδιωτική σφαίρα το άτομο χάνει την ατομικότητά του και μετατρέπεται σε άβουλο και ανώνυμο ποσοστό του συνόλου. Ιδιαίτερα στη σύγχρονη κοινωνία, ο ιδιωτικός βίος εκτίθεται σε απειλές που αυξάνονται συνεχώς. Όλα αυτά έχουν αντίκτυπο στις σχέσεις ανάμεσα σε δύο συνταγματικά κατοχυρωμένες αξίες: την ελευθερία του τύπου και την αξία του ατόμου. Η σχέση μεταξύ ελευθερίας του τύπου και προσωπικότητας, γίνεται συνειδητή μόνο αν αντιληφθούμε το σύνολο των δραστηριοτήτων του τύπου 50. Είναι φανερό πως δεν υπάρχει εκδήλωση της ζωής του ανθρώπου που να μην έρχεται σε επαφή με τον τύπο: αθλητισμός, τέχνες, οικονομία, θρησκεία και πολιτική αποτελούν βασικούς τομείς για τους οποίους ο τύπος εκφέρει γνώμη και κρίσεις. Το έννομο αγαθό του απορρήτου του ιδιωτικού βίου προσβάλλεται κάθε φορά που στοιχεία της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής κοινοποιούνται χωρίς τη συναίνεση του θιγόμενου προσώπου. Από την άλλη πλευρά, το κοινό έχει αξίωση ενημερώσεως χωρίς την οποία δε μπορεί να ασκήσει εύκολα το δικαίωμα συμμετοχής του στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας. Στο πλαίσιο του δικαιώματος ενημερώσεως του κοινού, ο τύπος έχει δικαίωμα πληροφορήσεως του κοινού. Η νομολογία και η έννομη τάξη της Γερμανίας όπως και της Ελλάδας έχουν προβεί στη διάκριση των ατόμων και ανάλογα με την κατηγορία στην οποία εντάσσεται ο καθένας, καθορίζεται και ο βαθμός που πρέπει να ανέχονται την προσβολή του δικαιώματος αυτού. Έτσι προβλέπεται η εξής κατηγοριοποίηση : α) σε πρόσωπα απόλυτης δημοσιότητας, για τα οποία εκδηλώνεται έντονο ενδιαφέρον για 50 Ι. Καράκωστας, Προσωπικότητα και Τύπος, Αθήνα Κομοτηνή, 2000, σελ.22 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 20

21 πληροφόρηση του κοινού, τα οποία είναι υποχρεωμένα να ανέχονται τη δημοσιογραφική αποκάλυψη και τη σάτιρα, β) σε πολίτες που λόγω της ανωνυμίας τους, δεν είναι υποχρεωμένοι να ανέχονται τη δημοσιοποίηση πτυχών της προσωπικότητάς τους και γ) σε άτομα τα οποία λόγω των πράξεων τους έχουν θέσει τον εαυτό τους σε δημοσιότητα υπαίτια ή ανυπαίτια. Πρόκειται για πρόσωπα της σύγχρονης ιστορίας. Εδώ το ενδιαφέρον του κοινού είναι αναλογικό με την έκταση της δημόσιας προβολής τους και με το γεγονός που προκάλεσε τη δημοσιότητα 51. Βέβαια, τα δημόσια πρόσωπα τα οποία εκ της φύσεως του λειτουργήματος που ασκούν είναι περισσότερο εκτεθειμένα στη δημοσιότητα, έχουν δικαίωμα προστασίας της ιδιωτικής τους ζωής ώστε να διασφαλίζεται και σε αυτά μια σφαίρα ιδιωτικότητας. Β. Θεσμική εφαρμογή των δύο έννομων αγαθών Σύμφωνα με τον καθηγητή Α.Γ. Δημητρόπουλο, οι αντιθέσεις που εμφανίζονται και δημιουργούνται στο πεδίο της έντασης τύπου και προσωπικότητας δε μπορούν να βρουν τη λύση τους με τη γνωστή μέθοδο της στάθμισης συμφερόντων 52 και της αρχής της αναλογικότητας. Σε ενδιαφέρουσες λύσεις μπορεί να οδηγήσει μόνο η θεσμική εφαρμογή. Η σχέση δημοσιότητας, ως σχέση μεταξύ ενός προσώπου και κοινού αποτελεί έννομη σχέση που αναγνωρίζεται από το δίκαιο. Η εν λόγω δημοσιότητα μπορεί να είναι είτε θετική είτε αρνητική για τα εμπλεκόμενα πρόσωπα. Από τη στιγμή που το εκάστοτε δικαίωμα του προσώπου που βρίσκεται στη δημοσιότητα συνδέεται με δεσμό αιτιώδους συνάφειας προς την έννομη σχέση της δημοσιότητας, το ευρισκόμενο στη δημοσιότητα πρόσωπο περιορίζεται στην άσκηση των δικαιωμάτων του κατά το μέτρο που επιβάλλει ο βαθμός της αιτιώδους συνάφειας. Τέλος, όσον αφορά τα ζητήματα προσβολής της ιδιωτικής ζωής από τις δραστηριότητες του τύπου χαρακτηριστικό είναι το σημείο της 51 Ι. Καράκωστας, Όροι και προϋποθέσεις δημοσίευσης προσωπικών δεδομένων που αφορούν πρόσωπο της επικαιρότητας, ΔιΜΜΕ, 2005, σελ.27επ. 52 βλ. Π. Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα, Αθήνα- Κομοτηνή, 2005 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 21

22 απόφασης της Αρχής Προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα σε παλαιότερη υπόθεση: «Η αξίωση του κοινού για ενημέρωση δε φτάνει μέχρι του σημείου να απαιτεί να λαμβάνει αυτό γνώση ευαίσθητων δεδομένων, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την προσβολή της αξίας του ανθρώπου με εξευτελισμό ή διαπόμπευση, έστω και αν αυτά είχαν ή όχι σημασία για τη θεμελίωση του αξιόποινου χαρακτήρα συγκεκριμένων πράξεων». Κεφάλαιο τέταρτο: Νομολογία Αριθμ. 8908/1988 Εφ.Αθηνών: Υπόθεση δημοσιεύσεως φωτογραφίας εύσωμης λουόμενης 53. Στη συγκεκριμένη υπόθεση της εύσωμης λουόμενης συνταξιούχου λήφθηκε και δημοσιεύτηκε εν αγνοία της, φωτογραφία της στην παραλία. Τα σχόλια που τη συνόδευαν δεν ήταν καθόλου κολακευτικά. Όπως κρίθηκε από το δικαστήριο, η χωρίς τη συγκατάθεση ενός ατόμου παρουσίαση και διάδοση της φωτογραφίας του τόσο σε τρίτους όσο και στο ευρύ κοινό αποτελεί προσβολή της προσωπικότητας κατά τα άρθρα 57 και 58 του ΑΚ, χωρίς να είναι ανεξάρτητη από τη πρόθεση εξύβρισης αφού το εικονιζόμενο άτομο εμφανίζει μειονεξία(παχυσαρκία). Αριθμ. 1776/1999 ΑΠ(Τμ. Α ): Υπόθεση Παναγόπουλου κατά της εφημερίδας «Ελεύθερη Ώρα» 54. Ο συντάκτης της εφημερίδας «Ελεύθερη Ώρα» με την σε βάρος του αναιρεσιβλήτου τελεσθείσα αδικοπραξία της απλής δυσφήμησης(άρθρα 914,932 ΑΚ και 362 ΠΚ) προξένησε σ αυτόν ηθική βλάβη, αφού τον εμφάνισε στους τρίτους και το ευρύτερο κοινωνικό του περιβάλλον ως εγκληματική προσωπικότητα και μάλιστα ότι έχει τελέσει εγκλήματα με σοβαρή κοινωνική απαξία, ενώ αφενός μεν ορισμένες από τις πράξεις αυτές ουδέποτε του αποδόθηκαν, αφετέρου δε για τις υπόλοιπες αθωώθηκε από το δικαστήριο. 53 βλ. ΝοΒ, 1988,σελ βλ. Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών, 1999 Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 22

23 Κεφάλαιο πέμπτο: Επίλογος- Συμπεράσματα Η προστασία της προσωπικότητας του ανθρώπου, σημαντική πτυχή της οποίας αποτελεί ο ιδιωτικός βίος βρίσκεται στα θεμέλια του Συντάγματος. Με αυτόν τον τρόπο, επιδιώκεται η διαφύλαξη της ψυχικής και πνευματικής υπόστασης του ανθρώπου από ποικίλους κινδύνους της καθημερινότητας. Έναν τέτοιο κίνδυνο αποτελεί ο τύπος, ο οποίος κυριαρχεί σε κάθε τομέα ανάπτυξης και δραστηριότητας. Αξίζει να επισημανθεί όμως, πως ο τύπος συμβάλλει σημαντικά στη διατήρηση του δημοκρατικού πολιτεύματος και του κοινωνικού κράτους δικαίου αφού προωθεί γενικότερα την ελευθερία της έκφρασης. Μέσω του τύπου λοιπόν ο καθένας μας έχει το δικαίωμα της έκφρασης, σεβόμενος πάντα τόσο το δικαίωμα των υπολοίπων στην ενημέρωση όσο και την προσωπική-ιδιωτική τους ζωή. Διότι η ιδιωτική ζωή καθενός δε μπορεί να γίνεται αυθαίρετα αντικείμενο έρευνας από τον τύπο. Συμπερασματικά, αξίζει να αναφερθεί πως το Σύνταγμα οφείλει να προστατεύει επαρκώς τον απαραβίαστο πυρήνα της ιδιωτικής ζωής του ανθρώπου, καθώς χωρίς αυτή τη προστασία η αξιοπρέπεια του ανθρώπου γίνεται εύκολα έρμαιο στους κόλπους των Μ.Μ.Ε. Κεφάλαιο έκτο: Περίληψη Στην ελληνική γλώσσα Ιδιωτική ζωή καλείται μια «μερικότερη περιοχή» της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου που περιλαμβάνει το σύνολο των ενεργειών του, αναφερόμενων στο άτομο του και στα θέματα δικής του επιλογής. Τύπος καλείται κάθε έντυπο προϊόν μαζικής παραγωγής και κυκλοφορίας που παρέχει πληροφορίες. Πολλές φορές, τα δύο αυτά αγαθά έρχονται σε σύγκρουση. Η διαπλοκή τους αντιμετωπίζεται κατά μία άποψη, με τη στάθμιση των δύο έννομων αγαθών μέσω της εφαρμογής της αρχής της αναλογικότητας. Κατά άλλη άποψη, απαραίτητη κρίνεται η θεσμική εφαρμογή και η ύπαρξη ή όχι αιτιώδους συνάφειας μεταξύ τους. Σε κάθε περίπτωση Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 23

24 πάντως, η νομολογία και οι συνταγματικές διατάξεις εξασφαλίζουν τη συνύπαρξη και των δύο, καταλύοντας τις όποιες προσβολές και καθιερώνοντας την ελεύθερη ενάσκησή τους. Στην αγγλική γλώσσα Summary Private life is called a part of social human life which includes all of his actions, as regard to his existence and to subjects of his own choice. Press is called every printed product of mass production and distribution which gives information. Sometimes, these two goods come in conflict. On one hand, their dispute can be raised with the balance of these two lawful goods through the application of proportional principle. On the other hand, the application of institutions and the existence or not of casual connection between them is considered to be necessary. Wherever, jurisprudency and provisions of fundamental law manage to succeed the coexistence of these two, by overthrowing all the offenses and establishing their free adoption. Κεφάλαιο έβδομο: Παράρτημα Α. Λήμματα ΤΥΠΟΣ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ Μ.Μ.Ε. ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΡΟΣΒΟΛΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ PRESS PRIVATE LIFE MASS MEDIA RIGHTS OFFENSE APPLICATION JURISPRUDENCY Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 24

25 Β. Συντομογραφίες ΑΚ: Αστικός Κώδικας ΑΠ: Άρειος Πάγος ΠΚ: Ποινικός Κώδικας ΕΣΔΑ: Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Μ.Μ.Ε: Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης Πλημ: Πλημμελειοδικείο Εφ: Εφετείο Σ: Σύνταγμα ΝοΒ: Νομικό Βήμα(περιοδικό) ΔιΜΜΕ: Δίκαιο Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης ΤοΣ: το Σύνταγμα(περιοδικό) Βλ: βλέπε Παρ: παράγραφος Εδ: εδάφιο Σελ: σελίδα Πχ: παραδείγματος χάρη Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 25

26 Κεφάλαιο όγδοο: Βιβλιογραφία Αλιβιζάτος Ν. «Ιδιωτικότητα και δημοσιοποίηση», ΔιΜΜΕ, 2005 Βεγλερής Φ. «Τα Δικαιώματα του ανθρώπου και οι περιορισμοί τους», ΤοΣ, 1981 Γεωργακόπουλος Κ. «Επιτομή Συνταγματικού Δικαίου», Εκδόσεις Σάκκουλα, 2001 Δαγτόγλου Π. «Ατομικά Δικαιώματα», Αθήνα-Κομοτηνή, 2005 Δαγτόγλου Π. «Τύπος και Σύνταγμα», 1989 Δημητρόπουλος Α., Ειδικό Μέρος, Αθήνα, 2011 Καράκωστας Ι. «Όροι και προϋποθέσεις δημοσίευσης προσωπικών δεδομένων που αφορούν πρόσωπο της επικαιρότητας», ΔιΜΜΕ, 2005 Καράκωστας Ι. «Προσωπικότητα και Τύπος», Αθήνα- Κομοτηνή, 2000 Καράκωστας Ι. «Το δίκαιο των ΜΜΕ», Αθήνα, 1998 Μαυριά Κ.- Παντελή Α. «Συνταγματικά κείμενα ελληνικά και ξένα», Αθήνα- Κομοτηνή, 1990 Μαυριάς Κ. «Το συνταγματικό δικαίωμα του ιδιωτικού βίου», Αθήνα, 1982 Ρούκουνας Ε. «Διεθνής Προστασία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων», Αθήνα, 1995 Σαρίπολος Ν. «Σύστημα του Συνταγματικού Δικαίου», 1923 Σγουρίτσας Χ. «Συνταγματικόν Δίκαιον», τεύχος Β, 1966 Χρυσόγονος Κ. «Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα», Αθήνα, 2002 Ιστοσελίδες Τύπος και Ιδιωτική Ζωή Σελίδα 26