«Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΥΒΡΙΣΗ ΔΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ»

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ Βασιλική Χελιδώνη ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Α.Μ.: Σχολή ΝΟΠΕ, Τμήμα Νομικής ΜΑΘΗΜΑ: «Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα» ΕΡΓΑΣΙΑ: «Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΥΒΡΙΣΗ ΔΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ» ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΑΝΔΡΕΑΣ Γ. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΗΝΑ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Β. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Ελευθερία του Τύπου - έννοια του τύπου - το δικαίωμα της ελευθερίας του τύπου - Οριοθετήσεις 2. Εγκλήματα κατά της τιμής - Εξύβριση - Οι λόγοι άρσης του αδίκου του άρθρου 367 ΠΚ - Τύπος και ιδιωτικός βίος 3. Αστική Ευθύνη 4. Συμπεράσματα 5. Νομολογία - ενδεικτική νομολογία 6. Βιβλιογραφία 2

3 Η Ελευθερία του τύπου αποτελούσε ανέκαθεν αλλά και ιδίως στις μέρες μας που κλυδωνίζεται κάθε δημοκρατικό στοιχείο, τη λυδία λίθο, τη βάση και το στήριγμα της δημοκρατικής λειτουργίας του πολιτεύματος. Χωρίς κατατόπιση επί της τρέχουσας κατάστασης δεν θα ήταν δυνατό για τον πολίτη να κρίνει και να αποφασίζει για τη δημόσια ζωή. Ωστόσο, η άσκηση αυτού του δικαιώματος πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή καθώς, η τέταρτη εξουσία όπως την αποκαλούμε μπορεί να εξέλθει των επιτρεπόμενων ορίων και να αποτελέσει μέσο χειραγώγησης του λαού, να διεισδύσει στην ιδιωτική μας ζωή κατά τρόπο ανεπίτρεπτο (περιύβριση) και εν τέλει να προσβάλει το πανανθρώπινο δικαίωμα της προσωπικότητας. 3

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το θέμα που θα μας απασχολήσει στην παρούσα εργασία είναι η ελευθερία του τύπου και η περιύβριση δια του τύπου. Προηγείται αρχικά ανάλυση της έννοιας του τύπου και της συνταγματικής κατοχύρωσης του τύπου με παράλληλη αναφορά σε νόμους και διεθνή κείμενα. Θα ακολουθήσει ο συσχετισμός του δικαιώματος αυτού με το δικαίωμα της προσωπικότητας συμπεριλαμβανομένων και των γενικών και ειδικών οριοθετήσεων του δικαιώματος. Έπεται αναφορά στην ελευθερία της δημοσιογραφικής έρευνας και του καθήκοντος αληθείας. Τέλος, θα δούμε σε ποιες περιπτώσεις ο τύπος ασκεί δυσμενή κριτική και σε ποιες περιπτώσεις μπορεί η κριτική αυτή να συνιστά εξύβριση οπότε η δράση των δημοσιογράφων και γενικότερα των ΜΜΕ θα πρέπει να θεωρηθεί ποινικά κολάσιμη. 4

5 ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Στο άρθρο 1 του νόμου 1092/38 ορίζεται ότι στην έννοια του τύπου εμπίπτει «παν ό,τι εκ τυπογραφίας ή οιοδήποτε άλλου μηχανικού ή χημικού μέσου παράγεται εις όμοια αντίτυπα και χρησιμεύει εις πολλαπλασιασμό ή διάδοση χειρογράφων, εικόνων, παραστάσεων μετά ή άνευ σημειώσεων ή μουσικών έργων μετά κειμένου ή επεξηγήσεως ή φωνογραφικών πλακών». Ο τύπος έχει διττή σημασία, μία υποκειμενική και μία αντικειμενική. Με την υποκειμενική έννοια ως τύπος ορίζεται το υποκείμενο, η μονάδα παραγωγής δηλαδή των εντύπων το οποίο υποκείμενο προστατεύεται από την διάταξη του άρθρου 14Σ. Από την αντικειμενική σκοπιά ο τύπος νοείται το ίδιο το έντυπο, δηλαδή το αποτέλεσμα, το παράγωγο της μονάδας αυτής. Ο τύπος είναι ένα υλικό προϊόν της ανθρώπινης διανόησης, παράγεται από μέσα μαζικής παραγωγής και περιέχει ένα μήνυμα του οποίου επιδιώκεται η διάδοση. Υπάρχουν επιμέρους είδη τύπου: Εφημερίδες και Περιοδικά: είναι τα έντυπα εκείνα τα οποία εκδίδονται καθημερινά ή τουλάχιστον μία φορά το μήνα τα οποία περιέχουν ειδήσεις πολιτικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος και θέματα της επικαιρότητας. Ο νόμος δεν θέτει ιδιαίτερες προϋποθέσεις για την έκδοσή τους. Είναι δυνατό να έχουν και ηλεκτρονική μορφή. Οι λειτουργίες του τύπου: η πληροφόρηση: η πληροφόρηση είναι η συγκέντρωση πληροφοριών σε διεθνή κλίμακα που περιέχει ειδησεογραφία και σχόλια. Η κριτική και η διαπαιδαγώγηση αποτελούν σοβαρότατη αποστολή του τύπου καθώς συντελούν στην πνευματική ανατροφοδότηση του ανθρώπινου 5

6 πνεύματος. Η Ψυχαγωγία τέλος δεν είναι δυνατό να αποκλειστεί ως μία εκ των λειτουργιών του τύπου η ποία περιλαμβάνει θέματα περί τα σπορ, την κοσμική κίνηση και τα κοινωνικά επεισόδια. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ «Ο τύπος» είναι ελεύθερος. Η επιγραμματική διατύπωση του άρθρου 14 2 αποτελεί αφενός κατευθυντήρια γραμμή και αφετέρου άμεσο και ισχύον erga omnes δίκαιο. Το περιεχόμενο της διάταξης αυτής προέρχεται από τη γαλλική επανάσταση και είχε προβλεφθεί στα επαναστατικά κείμενα. Το σύνταγμα αναγνωρίζει στον τύπο ιδιαίτερη θέση και περιβάλλει αυτόν με ενισχυμένες εγγυήσεις περιορίζοντας τη δυνατότητα επέμβασης του κράτους σε στενότατα όρια αυστηρώς καθοριζόμενα από αυτό καλύπτοντας τόσο τον τύπο ως λειτουργία όσο και τα εις τον τύπο εργαζόμενα πρόσωπα. Το άρθρο 15Σ ορίζει ακόμα ότι «οι προστατευτικές για τον τύπο διατάξεις δεν εφαρμόζονται στον κινηματογράφο, τη φωνογραφία, τη ραδιοφωνία, την τηλεόραση και κάθε άλλο παρεμφερές μέσο μετάδοσης λόγου ή παράστασης. Η συνταγματική κατοχύρωση της ελευθερίας του τύπου συνδυάζεται με το δικαίωμα της πληροφόρησης μέσω του τύπου, που πηγάζει από το άρθρο 5 1 Σ για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και με το άρθρο 5 Α Σ που καθιερώνει το δικαίωμα στην πληροφόρηση. Και τα δύο πηγάζουν από το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ. 6

7 Το περιεχόμενο της ελευθερίας του τύπου Α. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΚΔΟΣΕΩΣ Κάθε άτομο ή ομάδα ατόμων μπορεί να εκδίδει οποτεδήποτε εφημερίδα ή περιοδικό ή οποιοδήποτε άλλο έντυπο χωρίς να υπάγεται σε καθεστώς αδείας ή εγγυοδοσίας καθώς και να συστήνει και να διευθύνει μία επιχείρηση τύπου τηρώντας τους κανόνες του ανταγωνισμού. Β. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ Ελευθερία πρόσβασης στις πηγές χωρίς ελευθερία δημοσίευσης δεν νοείται. Το κράτος οφείλει να παράσχει στους πολίτες πληροφορίες για κάθε θέμα εφόσον αυτό δεν εξαιρείται από το νόμο. Γ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΥΝΤΑΞΕΩΣ Η Ελευθερία συντάξεως περιλαμβάνει το δικαίωμα συγκεντρώσεως και επεξεργασίας της υπό δημοσίευσης ύλης. Ωστόσο το δικαίωμα αυτό περιστέλλεται από την προστασία των προσωπικών δεδομένων στα οποία δεν επιτρέπεται να έχουν πρόσβαση τα ΜΜΕ. Δ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ Οι εκδότες είναι ελεύθεροι να επιλέγουν το σχήμα της εφημερίδος καθώς και τον αριθμό των εντύπων που επιθυμούν να εκδώσουν. Η κυκλοφορία των εντύπων είναι ελεύθερη να γίνεται με οποιονδήποτε τρόπο και σε οποιονδήποτε τόπο ( Ν. 2329/1953 και Ν.Δ. 53/1974). Τέλος, στο άρθρο 14 8 αναφέρεται ότι «Νόμος ορίζει τις προϋποθέσεις και τα προσόντα για την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος». 7

8 Α) Υλική Ελευθεροτυπία Υλική ελευθεροτυπία (materielle Pressefreiheit) είναι η δυνατότητα ελεύθερης επιρροής και επίδρασης υπό την μορφή έκφρασης γνώμης και ειδησεογραφίας. Β) Τυπική ειδησεογραφία Η τυπική ειδησεογραφία συνίσταται στη δημιουργία ενός ευρέος καθεστώτος προστασίας του τύπου στο σύνολό του. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ Το Σύνταγμα ορίζοντας στο άρθρο 14 ότι ο τύπος είναι ελεύθερος δεν εννοεί μία ελευθερία χωρίς ορισμένες οριοθετήσεις. Η ελευθεροτυπία δεν είναι απεριόριστα ελεύθερη. Τηρουμένης της αρχής της αναλογίας, της απαγόρευσης της ελευθεροτυπίας και του μέτρου το Σύνταγμα θεσπίζει γενικές και ειδικές οριοθετήσεις του δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου που προβλέπονται στο Σύνταγμα ή με παραπομπή του στο νόμο. ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ Οι γενικές ρήτρες της νομιμότητας, της χρηστότητας και της κοινωνικότητας ισχύουν και για την ελευθερία του τύπου. Το άρθρο 5 1 αναφέρει ότι «Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη». Το άρθρο 25 1 καθιερώνει τη αρχή της αναλογικότητας ενώ το η παραγραφος 3 του ίδιου άρθρου απαγορεύει τη καταχρηστική άσκηση δικαιώματος. Η τήρηση των νόμων προβλέπεται επίσης και στο άρθρο 14 1 που λέει ότι καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει τους στοχασμούς του «τηρώντας τους νόμους του κράτους». 8

9 Στην 5 του ίδιου άρθρου προκύπτει το καθήκον αληθείας του τύπου. Η αλήθεια αποτελεί το θεμελιώδες δικαίωμα του τύπου. Επιβάλλει τον πριν από τη δημοσίευση έλεγχο της αλήθειας των πληροφοριών και των ειδήσεων. Οι δημοσιογράφοι πρέπει να είναι ειλικρινείς και φιλαλήθεις και να επιδιώκουν σύμφωνα με τους κανόνες τις καλής πίστης την ακρίβεια των πληροφοριών τους. Το καθήκον αληθείας θεμελιώνεται στο αρθρ.2 1, στο 25 3Σ, στο άρθρο 920, 914, 919, 57 και 59 ΑΚ. Ο συντακτικός Νομοθέτης προέβλεψε στην ίδια παράγραφο την επανόρθωση ανακριβών δημοσιευμάτων. «Καθένας ο οποίος θίγεται από ανακριβές δημοσίευμα ή εκπομπή έχει δικαίωμα απάντησης, το δε μέσο ενημέρωσης έχει αντιστοίχως υποχρέωση πλήρους και άμεσης επανόρθωσης. Καθένας ο οποίος θίγεται από υβριστικό ή δυσφημιστικό δημοσίευμα ή εκπομπή έχει δικαίωμα απάντησης το δε μέσο ενημέρωσης έχει υποχρέωση άμεσης δημοσίευσης ή μετάδοσης της απάντησης. Νόμος ορίζει τον τρόπο με τον οποίο ασκείται το δικαίωμα απάντησης και διασφαλίζεται η πλήρης και άμεση επανόρθωση ή η δημοσίευση και μετάδοση της απάντησης». Το φυσικό ή το νομικό πρόσωπο το οποίο θίχτηκε έχει δικαίωμα να απαντήσει στο μέσο ενημέρωσης το οποίο πιστεύει ότι τον προσέβαλε. Η επανόρθωση είναι δικαίωμα των δημοσίων υπαλλήλων ή της δημόσιας υπηρεσίας να απαιτήσουν δημοσίευση του κειμένου της επανόρθωσης στην εφημερίδα ή στο περιοδικό στο οποίο ανεγράφησαν οι ανακρίβειες για την υπηρεσία με στόχο την αποκατάσταση της κοινωνικής αξίας του ατόμου. Τέλος, στο άρθρο 14 2 Σ απαγορεύονται η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο όπως για παράδειγμα η επιβολή φορολογικών επιβαρύνσεων. 9

10 ΕΙΔΙΚΕΣ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ Το Σύνταγμα στο άρθρο 14 παρ.3 προβλέπει ορισμένες ειδικές οριοθετήσεις. Σύμφωνα με αυτό: Δεν επιτρέπεται η κατάσχεση εφημερίδων και άλλων εντύπων πριν ή μετά την κυκλοφορία τους, κατ εξαίρεση όμως επιτρέπεται η κατάσχεση εντύπων, με παραγγελία του εισαγγελέα, μετά την θέση τους σε κυκλοφορία στις εξής περιπτώσεις: Α) για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης θρησκείας Β) για προσβολή του προσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας Γ) για δημοσίευμα που αποκαλύπτει πληροφορίες για τη σύνθεση, τον εξοπλισμό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάμεων ή την οχύρωση της χώρας ή που έχει σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος ή στρέφεται κατά της εδαφική ακεραιότητας του κράτους. Δ) για άσεμνα δημοσιεύματα που προσβάλλουν ολοφάνερα τη δημόσια αιδώ, στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος. Κατάσχεση είναι η δικαστική πράξη με την οποία αφαιρείται το δικαίωμα διαθέσεως περιουσιακών στοιχείων. Προσβολή είναι η κάθε είδους προσβολή και όχι μόνο η εξύβριση. Η ύπαρξη νομοθετικής πρόβλεψης και η προσβολή της δημόσιας αιδούς από το άσεμνο δημοσίευμα είναι οι δύο προϋποθέσεις για να επιτραπεί η κατάσχεση. Ο εισαγγελέας μέσα σε εικοσιτέσσερις ώρες από την κατάσχεση οφείλει να υποβάλλει την υπόθεση στο δικαστικό συμβούλιο(14 4) και το δικαστήριο θα διατάξει την προσωρινή ή την οριστική παύση της έκδοσης του εντύπου. ΠΕΡΙΥΒΡΙΣΗ ΔΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Επιλήψιμο δημοσίευμα αναφερόμενο στον ιδιωτικό βίο είναι δυνατόν να συνιστά εξύβριση, απλή ή συκοφαντική δυσφήμηση ή προσβολή της τιμής του τεθνεώτος. 10

11 Οι ποινικές διατάξεις προστατεύουν την τιμή και η προστασία αυτή είναι προστασία του ονόματος και της εκτίμησης η οποία εδράζεται στην ηθική αξία του προσώπου. Έτσι, το επιλήψιμο δημοσίευμα είναι δυνατόν να προσβάλει: α) την εσωτερική τιμή ως αξία την οποία έχει το πρόσωπο εκ του ότι ανταποκρίνεται στις ηθικές νομικές ή κοινωνικές απαιτήσεις του περιβάλλοντος στο οποίο ζει. β) την εξωτερική τιμή ως εκτίμηση την οποία δικαιούται να απολαμβάνει το πρόσωπο με τους συνανθρώπους του ως μέλος της κοινωνίας και τούτο είτε υπό τη μορφή της προσβολής της υπόληψης η οποία θεμελιώνεται στην κοινωνική αξία του ανθρώπου είτε υπό την μορφή της αμφισβήτησης της κοινωνικής αξίας την οποία έχει το πρόσωπο δυνάμει των ιδιοτήτων του και των ικανοτήτων του προς εκτέλεση ορισμένων κοινωνικών έργων. Η δημοσίευση αυτού του επιλήψιμου δημοσιεύματος συνιστά κολάσιμη πράξη. Τα πάντα βεβαίως θα κριθούν σύμφωνα με τις διατάξεις 361,363 και 365 ΠΚ. Ο κατά τον ΠΚ κολασμός των εγκλημάτων κατά της τιμής θέτει απλές δεσμεύσεις που είναι απόλυτα αναγκαίες προκειμένου να διαφυλάσσεται η άσκηση των δικαιωμάτων των άλλων και η ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους. Σύμφωνα με το άρθρο 361 ΠΚ «όποιος εκτός από τις περιπτώσεις της δυσφήμησης προσβάλλει την τιμή του άλλου με λόγο ή με έργο ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή με χρηματική ποινή». Στην παρ 2 λέει το άρθρο 14 ότι ο τύπος είναι ελεύθερος, στη συνέχεια όμως επισημαίνει ότι η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται. Η ελευθερία του τύπου δεν αποτελεί αυτοσκοπό και ως εκ τούτου δεν πρέπει να συνεπάγεται χωρίς άλλο τη θυσία άλλων έννομων αγαθών. Το άρθρο 10 της διεθνούς σύμβασης της Ρώμης καθιερώνει και αυτό την ελευθερία της γνώμης και της μετάδοσης των πληροφοριών, όμως με την παρ. 2 προβλέπει δυνατότητα περιορισμού της ελευθερίας του 11

12 τύπου. Η τιμή και η υπόληψη του ανθρώπου η οποία αντικατοπτρίζεται στην τιμή και την αξία που αποδίδεται σ αυτόν από τους συνανθρώπους του αποτελούν εκφάνσεις του δικαιώματος της προσωπικότητας. Τα άρθρα 57-59, 914, 919, 920 και 932 ΑΚ καθιερώνουν αντικειμενική ευθύνη του εκδότη του εντύπου και αξίωση αποζημίωσης για τη ζημία και την ηθική βλάβη στο πρόσωπο που θίχτηκε από το περιεχόμενο του εντύπου. Προσβολή της τιμής επιφέρουν κατά κανόνα δημοσιεύματα ή ανακοινώσεις που περιλαμβάνουν μειωτικές κρίσεις ή αναφέρονται σε πραγματικά περιστατικά γύρω από την προσωπική, επαγγελματική ή κοινωνική ζωή των ατόμων. Η ΕΚ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 367 ΠΚ ΠΡΟΣΘΕΤΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ Το άρθρο 367 ΠΚ αποτελεί μία πρόσθετη προστασία της ελευθερίας κίνησης του τύπου διότι Α ) Θεσπίζει την άρση του άδικου χαρακτήρα της πράξεως για δυσμενείς κρίσεις αναγόμενες σε επιστημονικές, καλλιτεχνικές και επαγγελματικές εργασίες. Β ) Αποκλείει τον άδικο χαρακτήρα της πράξης όταν πρόκειται περί εκδηλώσεων από δικαιολογημένο ενδιαφέρον. Εάν δεν υπήρχε η διάταξη του άρθρου 367ΠΚ θα ήταν δυνατή μία παρερμηνεία ή μία τόσο ευρέα ερμηνεία της φράσης του άρθρου 14Σ «επιλήψιμο δημοσίευμα αναφερόμενο στον ιδιωτικό βίο» ώστε θα ανέκυπτε σοβαρό πρόβλημα περιορισμών της ελευθεροτυπίας και απεριόριστη εφαρμογή των άρθρων 361, 362, 369 ΠΚ. Ο δικαιολογητικός λόγος των παραπάνω διατάξεων είναι η διαφύλαξη του υπερέχοντος συμφέροντος. Η έννοια του δικαιολογημένου ενδιαφέροντος: Η κρίση περί του αν σε μία συγκεκριμένη περίπτωση δικαιολογείται πράγματι η προσβολή των έννομων αγαθών ενός 12

13 προσώπου χάριν άλλων ατομικών ή γενικών συμφερόντων προϋποθέτει είτε μία στάθμιση ποιοτικής και ποσοτικής φύσης είτε μία γενικώς θεμελιωμένη κάλυψη του γενικού συμφέροντος σχετικά με προσβολές τις προσωπικότητας που προέρχονται από τον τύπο. Η έννοια των δυσμενών κρίσεων: Από την πλευρά του κρίνοντος τύπου υπάρχει η υποχρέωση τήρησης της αρχής της αναλογικότητας. Οι δυσμενείς κρίσεις της προσωπικότητας δηλαδή πρέπει να είναι ανάλογες προς τον επιδιωκόμενο σκοπό ο οποίος κρίνεται στην συγκεκριμένη περίπτωση. Κριτήριο επί αυτού αποτελεί ο τρόπος και το είδος της γενόμενης προσβολής. Το γεγονός ότι πίσω από το δημοσίευμα μπορεί να κρύβονται η πρόθεση πρόκλησης εντυπώσεων ή εμπορικά κίνητρα τέρψης του κοινού δεν επηρεάζει την υφή του δημοσιεύματος. Αποφασιστικά εν προκειμένω είναι τα κριτήρια του γενικότερου συμφέροντος και η τήρηση της αρχής της αναλογικότητας. ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ Αντίθετα προς την τιμή, ο ιδιωτικός βίος είναι ένα από τα αγαθά της προσωπικότητας που προσβάλλονται τόσο κατά το στάδιο της δημοσιογραφικής έρευνας όσο και κατά τη δημοσίευση της ανακοίνωσης. Χαρακτηριστικό επίσης του δικαιώματος είναι ότι ενώ πηγάζει από το δικαίωμα πλαίσιο της προσωπικότητας περιλαμβάνει και αυτό μία σειρά από επιμέρους έννομα αγαθά τα οποία τείνουν ή έχουν αναχθεί σε αυτοτελή δικαιώματα όπως το δικαίωμα της ανωνυμίας ή της εξωτερικής εικόνας ζωής. Ως προσβολές του ιδιωτικού βίου θεωρούνται επεμβάσεις με τις οποίες παραβιάζονται τα όρια του ιδιωτικού βίου, όπως η συστηματική παρακολούθηση η υποκλοπή ιδιωτικών συζητήσεων μέσω τεχνικών εγκαταστάσεων, η μυστική φωτογράφιση σε ιδιωτικούς χώρους, η αποκάλυψη πτυχών της ιδιωτικής ζωής από τα μέσα μαζικής 13

14 ενημέρωσης. Σφαίρα του ιδιωτικού βίου είναι ο χώρος που αυτοπροσδιορίζει κάθε άτομο προκειμένου να ασκεί μέσα σε αυτόν τις προσωπικές και οικογενειακές δραστηριότητες απερίσπαστος από παρεμβάσεις και παρενοχλήσεις τρίτων. Με τον ιδιωτικό βίο συνδέονται και τα προσωπικά δεδομένα του 9Α Σ. Η θεμελίωση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων στο απαραβίαστο της οικογενειακής και ιδιωτικής ζωής προϋποθέτει τη διασταλτική ερμηνεία των διατάξεων του 9παρ.1 εδ. Β Σ.Τόσο το άσυλο της κατοικίας όσο και το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής νοούνται κατ αρχήν ως απαγορεύσεις της corpore «επίθεσης» στον ιδιωτικό χώρο του ατόμου. ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Το Σύνταγμα ορίζει στο άρθρο 14 7 ότι νόμος ορίζει τα σχετικά με την αστική και ποινική ευθύνη του τύπου και των άλλων μέσων ενημέρωσης και με την ταχεία εκδίκαση των σχετικών υποθέσεων. Όσον αφορά την ποινική ευθύνη αναφερθήκαμε προηγουμένως. Η αστική ευθύνη περιλαμβάνει τα εξής: Α) Η οιονεί αρνητική αξίωση παραλείψεως Το άρθρο 57ΑΚ ορίζει ότι αυτός του οποίου η προσωπικότητα προσβλήθηκε παράνομα δικαιούται να αξιώσει την παράλειψη αυτής στο μέλλον ανεξαρτήτως αν συντρέχουν οι όροι της αδικοπραξίας. Αγαθά που προσβάλλονται μπορεί να είναι όσον αφορά τον τύπο είναι η τιμή, το όνομα στις συναλλαγές, η πίστη και τα ατομικά και επαγγελματικά απόρρητα. Πρέπει βέβαια να υπάρχει δυνατότητα επανάληψης της προσβολής στο μέλλον. Β) Η οιονεί αρνητική αξίωση άρσης και επανόρθωσης Το άρθρο 57 ΑΚ αναγνωρίζει παράλληλα αξίωση άρσης της προσβολής και επανόρθωσης η οποία για τον τύπο 14

15 είναι δυνατή υπό την μορφή της ανασκευής του δημοσιεύματος στην ίδια εφημερίδα ή υπό τη μορφή της δωρεάν δημοσίευσης επανόρθωσης. Γ) Αποζημίωση για την θετική και αποθετική ζημία Σύμφωνα με το άρθρο 914ΑΚ αυτός που ζημίωσε άλλον παράνομα και υπαίτια έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει. Η υποχρέωση αποζημίωσης είναι άμεση και αυτοτελής. Περιλαμβάνει δε όχι μόνο την παρούσα αλλά και την μέλλουσα θετική και αποθετική ζημία, παραδείγματος χάριν τη μείωση της πελατείας ή την πτώση της χρηματιστηριακής αξίας των μετοχών. Δ) Αποζημίωση για τη ηθική βλάβη Σύμφωνα με το άρθρο 932ΑΚ σε περίπτωση υπαίτιας και παράνομης ζημίας το δικαστήριο μπορεί να επιδικάσει εύλογη χρηματική αποζημίωση λόγω ηθικής βλάβης όπως στην περίπτωση της προσβολής της τιμής. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ελευθερία του τύπου είναι ο βασικός λίθος του Δημοκρατικού πολιτεύματος. Αποτελεί μέσο προόδου της κοινωνίας καθώς η αμφισβήτηση και η ανταλλαγή απόψεων μας οδηγούν στην ανεύρεση ορθών λύσεων αλλά παράλληλα και μέσο άσκησης γόνιμης κριτικής κατά της πολιτική εξουσίας. Ωστόσο, η ελευθερία αυτή δεν πρέπει να είναι απεριόριστη γιατί οδηγεί σε αυθαιρεσίες. Οριοθετείται από τις γενικές ρήτρες της νομιμότητας, της χρηστότητας και της 15

16 κοινωνικότητας ώστε να μην φθάνει στο σημείο της περιύβρισης δια του τύπου και της προσβολής της προσωπικότητας και της ιδιωτικής ζωής. ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ Α.Π. 854/2002, Α Πολιτικό τμήμα [ Υπόθεση Πρύτανη ] ΣτΕ 4129,4130/1980 ΕφΑθ 3129/1988 ΕφΑθ 9270/1991 ΕφΑθ 6277/1999 ΑΠ 1407/88 ΠολΠρΑθ 709/99 ΕφΑθ 1112/99 Υπόθεση Fressoz and Roire κατά Γαλλίας, Καταδίκη για παράνομη δημοσίευση σε σατυρικό εβδομαδιαίο έντυπο λεπτομερειών για το μισθό του προέδρου της Peugeut ΑΠ 1147/1998 Τμ Α Διακοπών ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ανδρέας Γ. Δημητρόπουλος, Συνταγματικά Δικαιώματα ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Φίλιας, Το συνταγματικό δικαίωμα της ελευθεροτυπίας Γ. Η. Κρίππα, Η ελευθερία του τύπου έναντι του δικαιώματος επί του ιδιωτικού βίου Κ.Καρακώστας, Το δίκαιο των ΜΜΕ Ν.Κ. Ανδρουλάκη, Αυθεντία και Περιύβριση Α.Σωτηρόπουλος, Η συνταγματική προστασία των προσωπικών δεδομένων 16

17 Κολύρης Φ., Η Συνταγματική προστασία της ελευθερίας της έκφρασης και η τοποθέτηση της περιύβρισης και της δυσφήμησης της δημόσιας αρχής Χρυσόγονος Κ., Ελευθερία έκφρασης και τύπου ΝΟΜΙΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ : ΔιΜΕΕ 3/2005 ΧρΙΔ