ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Α' ΕΠΙΠΕΔΟΥ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Α' ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΤΟΜΕΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ,ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ:ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα:Το αδίκημα της παιδικής πορνογραφίας στο διαδίκτυο Subject:The crime of internet child pornography Εισηγητής:Δαλιάνης Σπυρίδων (Α.Ε.Μ:500401) Επιβλέπων καθηγητής:ιγγλεζάκης Ιωάννης Μαθήματα Β Έτους 1.Δίκαιο της Πληροφορικής:Ιγγλεζάκης Ιωάννης 2.Εκκλησιαστικό Δίκαιο:Κυριαζόπουλος Κυριάκος 3.Κοινωνιολογία του Δικαίου:Ιντζεσίλογλου Νικόλαος/ Τσαούση Ασπασία ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΜΑΡΤΙΟΣ

2 2

3 Εισαγωγή Η παιδική πορνογραφία συνιστά μία από τις σοβαρότερες μορφές εγκληματικότητας της σημερινής εποχής, η οποία έχει προσλάβει ανησυχητικές διαστάσεις και συνεχίζει να εξαπλώνεται με ταχείς ρυθμούς. Η παρούσα διπλωματική εργασία επικεντρώνεται σε μία ειδικότερη και πιο διαδεδομένη σήμερα έκφανση του φαινομένου, σε αυτήν δηλαδή που τελείται με τη χρήση του διαδικτύου. Η ραγδαία ανάπτυξη και διάδοση του διαδικτύου, καθώς και η συνεχής εξέλιξη της επιστήμης της πληροφορίας παρέχει στους παραγωγούς και διακινητές του συγκεκριμένου πορνογραφικού υλικού όλο και περισσότερες δυνατότητες να προωθήσουν το προϊόν τους. Η παιδική πορνογραφία στο διαδίκτυο συνιστά συνάμα μία εξαιρετικά επικερδή επιχείρηση, καθώς η πρόσβαση στα εν λόγω δεδομένα απαιτεί την καταβολή διόλου ευκαταφρόνητων χρηματικών ποσών από τους χρήστες και στην οποία εμπλέκονται ισχυρά οικονομικά και οργανωμένα κυκλώματα (τα οποία αρκετές φορές δραστηριοποιούνται και σε παγκόσμιο επίπεδο). Επομένως, αποτελεί αδήριτη ανάγκη, η έννομη προστασία της ιδιωτικότητας και της αξιοπρέπειας των ανηλίκων, οι οποίοι συνιστούν και την πλέον ευάλωτη κατηγορία των χρηστών του διαδικτύου. Το πρώτο μέρος της εργασίας αφιερώνεται στην ανάλυση του φαινομένου της παιδικής πορνογραφίας στο διαδίκτυο. Στο δεύτερο μέρος επιχειρείται μία παρουσίαση του διεθνούς και ενωσιακού νομικού πλαισίου για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Το τρίτο μέρος αναλώνεται στην παράθεση της ελληνικής σχετικής νομοθεσίας, δίνοντας ιδιαίτερη έμφανση στην παρουσίαση και ερμηνεία της αξιόποινης συμπεριφοράς του άρθρου 348Α του Ποινικού μας Κώδικα, (όπως έχει διαμορφωθεί μετά τις αλλεπάλληλες νομοθετικές μεταβολές που επέφεραν οι Ν.3064/2002, Ν.3625/2007, Ν.3727/2008, Ν.4267/2014 και Ν.4411/2016), προβαίνοντας και σε μία κριτική προσέγγισή του. Στο τέταρτο και τελευταίο μέρος παρουσιάζονται προτάσεις για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του φαινομένου και τα τελικά συμπεράσματα που συγκλίνουν στο ότι η αναγκαία 3

4 προστασία των ανηλίκων και ο ποινικός κολασμός της παιδικής πορνογραφίας στο διαδίκτυο δεν θα πρέπει να φτάνουν σε τέτοιο σημείο υπερβολής, ώστε να διαταράσσεται ο φιλελεύθερος χαρακτήρας που διαχρονικά επιβάλλεται να διαπνέει το Ποινικό μας Δίκαιο. 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή...3 ΜΕΡΟΣ Α ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 1.Η παιδική πορνογραφία Η επίδραση του διαδικτύου Το προφίλ του δράστη Το ανήλικο θύμα...19 ΜΕΡΟΣ Β ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΕΝΩΣΙΑΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 1.Οι εργασίες του Ο.Η.Ε Η σύμβαση του Ο.Η.Ε για τα δικαιώματα του παιδιού

6 1.2. Το Προαιρετικό Πρωτόκολλο της Σύμβασης Το Συμβούλιο της Ευρώπης Η Σύμβαση της Βουδαπέστης (23/11/2001)-ETS Η Σύμβαση του LANZAROTE (25/10/2007)-ETS Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής 'Ενωσης Η Απόφαση 2000/375/ΔΕΥ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Η Απόφαση-Πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ του Συμβουλίου Η Οδηγία 2011/93 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου...28 ΜΕΡΟΣ Γ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ 1.Το άρθρο 348Α Π.Κ Η νομοτυπική μορφή του άρθρου 348Α Π.Κ Ιστορική εξέλιξη Το έννομο αγαθό Η αντικειμενική υπόσταση του άρθρου 348Α Π.Κ Τρόποι τέλεσης Το ζήτημα της κατοχής και της πρόσβασης Τέχνη και πορνογραφία Η εικονική παιδική πορνογραφία Η υποκειμενική υπόσταση Ποινικές κυρώσεις

7 1.6. Διακεκριμένες μορφές τέλεσης Ζητήματα συρροής 'Αλλοι σχετικοί νόμοι με την παιδική πορνογραφία Τα άρθρα 29, 30 Ν.5060/ Το άρθρο 348Β ΠΚ Το άρθρο 13 ΠΚ Το άρθρο 67 ΠΚ Το άρθρο 113 παρ.6 ΠΚ Το άρθρο 18 Ν.4267/ ΜΕΡΟΣ Δ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ 1.Σε πραγματικό επίπεδο Σε νομοθετικό επίπεδο...68 Επίλογος/Συμπεράσματα...71 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

8 8

9 ΜΕΡΟΣ Α ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 1.Η παιδική πορνογραφία Στο πρόσθετο πρωτόκολλο της Σύμβασης του Ο.Η.Ε για τα δικαιώματα του παιδιού της 25ης Μαΐου του 2000 σχετικά με την πώληση παιδιών, την παιδική πορνεία και την πορνογραφία ανηλίκων, ως παιδική πορνογραφία ορίζεται: "η οιαδήποτε αναπαράσταση, με οποιοδήποτε μέσον, παιδιού εμπλεκομένου σε πραγματικές ή εικονικές γενετήσιες δραστηριότητες ή κάθε απεικόνιση των γενετήσιων οργάνων παιδιού για πρωτευόντως σεξουαλικούς σκοπούς" 1. Το έγκλημα στην ελληνική έννομη τάξη τυποποιείται στο άρθρο 348Α 3 του ελληνικού Ποινικού Κώδικα για την αντιμετώπιση της παιδικής πορνογραφίας που τελείται μέσω διαδικτύου, σύμφωνα με το οποίο: "Υλικό παιδικής πορνογραφίας συνιστά η αναπαράσταση ή η πραγματική ή εικονική αποτύπωση, σε ηλεκτρονικό ή άλλο υλικό φορέα, των γεννητικών οργάνων ή του σώματος εν γένει του ανηλίκου 2, κατά τρόπο που προδήλως προκαλεί γενετήσια διέγερση, καθώς και της πραγματικής ή εικονικής ασελγούς πράξης που διενεργείται από ή με ανήλικο". Επομένως διαπιστώνουμε μία ταύτιση των δύο ορισμών. Πριν από τη δεκαετία του 1960 το φαινόμενο της πορνογραφίας των ανηλίκων δεν είχε απασχολήσει σχεδόν καθόλου τη νομική επιστήμη. Από το 1960 και μετά άρχισε η εμφάνιση σχετικού περιεχομένου σε περιοδικά και σε ταινίες, στις οποίες όμως αρχικά πρωταγωνιστούσαν ενήλικες, οι οποίοι μιμούνταν ανηλίκους. Τη δεκαετία όμως του 1970 άρχισε να λαμβάνει χώρα η παραγωγή πορνογραφικού 1 Βλ.Δ.Κιούπη-Αιμ.Ιωαννίδου(ΙΜΔΑ),Η παιδική πορνογραφία στο διαδίκτυο,2007,σελ.1. 2 Όπου ανήλικος, σύμφωνα με τη νομοτυπική μορφή του άρθρ.121 παρ.1 Π.Κ, νοείται πρόσωπο νεότερο των 18 ετών. 9

10 υλικού με συμμετοχή των ίδιων των ανηλίκων. Ακολούθησε ραγδαία αύξηση τέτοιων κρουσμάτων, γεγονός το οποίο οδήγησε αρκετές χώρες στην ποινικοποίηση παρόμοιων δραστηριοτήτων. Ιδιαίτερα στις Η.Π.Α, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, αναγνωρίστηκαν περίπου ανήλικοι κάτω των 16 ετών, οι οποίοι συμμετείχαν σε πορνογραφικό υλικό. Αλλά και στην Ευρώπη, το ίδιο χρονικό διάστημα έκαναν την εμφάνισή τους ταινίες με ανάλογο περιεχόμενο, αλλά και περιοδικά όπως τα "Lolita", "Children Love", "Lolly pop" κ.α 3. Η αφετηρία, όμως, της προσπάθειας πραγματικής αντιμετώπισης του προβλήματος εντοπίζεται στις Η.Π.Α, περίπου στα μέσα της επόμενης δεκαετίας 4. Το 1984 η εφημερίδα Washington Time αναφέρει ενδεικτικά πως οι Υπηρεσίες Τελωνείων των Ηνωμένων Πολιτειών, προέβησαν σε κατάσχεση κατά το τρέχον έτος ήδη εντύπων παιδικής πορνογραφίας, πριν αυτά να φτάσουν σε ισάριθμους παραλήπτες. Ειδικότερα, το εν λόγω υλικό διακρίνεται σε σκληρό (hardcore), στο οποίο ο ανήλικος συμμετέχει σε πραγματικές, προσποιητές ή εικονικές σεξουαλικές δραστηριότητες ή απεικονίζονται κατά τρόπο χυδαίο μέρη του σώματός του και σε πιο ελαφράς μορφής (softcore) το οποίο περιλαμβάνει ερωτικής φύσεως εικόνες του ανηλίκου, γυμνού ή όχι. Παρά όμως τα μέτρα που κατά καιρούς έχουν ληφθεί, το φαινόμενο της παιδικής πορνογραφίας σήμερα έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις και τα κρούσματα αυξάνονται με γεωμετρική προόδο σε παγκόσμια κλίμακα. Καθοριστικό ρόλο για την προδήλως αρνητική αυτή εξέλιξη έχει διαδραματίσει και η αξιοθαύμαστη τεχνολογική προόδος των τελευταίων ετών, με την εξέλιξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών, καθώς και των υπολοίπων πληροφοριακών συστημάτων (π.χ smartphones, tablets). Iδιαίτερα, η ανάπτυξη και η διάδοση των υπηρεσιών του διαδικτύου προσέφερε στους δράστες του προρρηθέντος εγκλήματος νέους τρόπους τέλεσης και μία νέα, επικερδή και ελεύθερη παγκόσμια αγορά για τα ειδεχθή προϊόντα τους. 3 Βλ.Δ.Κιούπη-Αιμ.Ιωαννίδου(ΙΜΔΑ),Η παιδική πορνογραφία στο διαδίκτυο,2007,σελ.5. 4 Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ

11 2.Η επίδραση του διαδικτύου Το διαδίκτυο (internet) είναι ένα παγκόσμιο σύστημα διασυνδεδεμένων δικτύων υπολογιστών, οι οποίοι χρησιμοποιούν μία ορισμένη ομάδα πρωτοκόλλων, την "TCP/IP" και εξυπηρετεί καθημερινά εκατομμύρια χρήστες σε παγκόσμια κλίμακα, μεταφέροντας έναν τεράστιο όγκο δεδομένων (data) 5. Σήμερα, η διάδοση του διαδικτύου σε υπερεθνικό επίπεδο, αλλά και στη χώρα μας σημειώνει αλματώδη εξέλιξη. Σε αυτό συνέβαλαν ιδιαίτερα η ανάπτυξη της επιστήμης της πληροφορικής, η συνεχής αναβάθμιση του παραγόμενου υλικού (hardware) και λογισμικού (software) καθώς και η επίτευξη όλο και μεγαλύτερων ταχυτήτων μεταφοράς δεδομένων. Η σύνδεση στο διαδίκτυο που μέχρι πριν μερικά χρόνια θεωρούνταν πολυτέλεια και είχε μεγάλο χρηματικό κόστος, σήμερα έχει αναχθεί πλέον σε ένα απαραίτητο στοιχείο της καθημερινότητας του πολίτη και επιτυγχάνεται όχι μόνον με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή αλλά και με πλήθος άλλων έξυπνων συσκευών, όπως τα κινητά τηλέφωνα τελευταίας γενιάς (smart phones). Ενδεικτική είναι η έρευνα της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ), σύμφωνα με την οποία το 2015 περίπου 7 στους 10 Έλληνες είχαν πρόσβαση στο internet. Γράφημα της ΕΛΣΤΑΤ στο οποίο παρουσιάζεται από το 2002 έως και το 2015 το ποσοστό του πληθυσμού (αφορά ηλικίες ετών) της χώρας που έκανε χρήση H/Y, όσο και αυτό που έκανε 5 Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ

12 χρήση του διαδικτύου 6 Η σπουδαιότητα της διάδοσης των πληροφοριών μέσω του διαδικτύου, το οποίο έκανε την εμφάνισή του τη δεκαετία του 1990, καταφαίνεται και από το άρθρο 5Α παρ.2 του ισχύοντος Συντάγματος, στο οποίο κατοχυρώνεται το ειδικότερο δικαίωμα συμμετοχής στην κοινωνία της πληροφορίας, δίνοντας ουσιαστικά έμφαση στην ηλεκτρονική διακίνηση των πληροφοριών. Το κείμενο του άρθρου 5Α παρ.2 έχει ως εξής: "Καθένας έχει δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους...". Το γεγονός πως ο συντακτικός νομοθέτης έκρινε σκόπιμη την προσθήκη ενός τέτοιου άρθρου ήδη από την αναθεώρηση του 2001, καταδεικνύει την ιδιάζουσα επίδραση που έχει πλέον ο κυβερνοχώρος στην καθημερινή ζωή του πολίτη. Ειδικότερα η παρ.2 του άρθρου 5Α του Συντ. εισάγει ένα δικαίωμα συμμετοχής στις λειτουργίες του διαδικτύου,με περιεχόμενο όχι αποκλειστικά αρνητικό, αλλά και θετικό συνάμα 7. Το κράτος, κατά συνέπεια, έχει την υποχρέωση, όχι μόνον να ανέχεται, αλλά και να διευκολύνει την πρόσβαση των πολιτών στις ηλεκτρονικά διακινούμενες πληροφορίες, καθώς και την ανταλλαγή και διάδοσή τους, υιοθετώντας μέτρα προς αυτήν την κατεύθυνση, όπως η ουσιαστική εισαγωγή της Πληροφορικής στο εκπαιδευτικό σύστημα, η αποφυγή υπερβολικής κοστολόγησης των υπηρεσιών πρόσβασης από ιδιωτικές εταιρίες και η δημιουργία κόμβων παροχής δωρεάν υπηρεσιών internet. Το διαδίκτυο, όμως, πέρα από την τεράστια ώθηση που έδωσε στους τομείς της επικοινωνίας, της γνώσης και της πληροφορίας, συνέβαλε και στη διόγκωση του φαινομένου της πορνογραφίας των ανηλίκων. Χαρακτηριστικό είναι πως ο ημερήσιος δείκτης επισκεψιμότητας ορισμένων ιστοσελίδων τέτοιου περιεχομένου παγκοσμίως, φτάνει τις , ενώ τα κέρδη από την εγκληματική αυτή δραστηριότητα υπολογίζεται ότι κυμαίνονται από μέχρι έως και 1 δισεκατομμύριο δολάρια Η.Π.Α τον χρόνο 8. Στη χώρα μας, οι ιστοσελίδες αυτές Βλ.Κ.Χρυσόγονου,Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα,2006,σελ Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ

13 παρουσιάζουν κατά την τελευταία δεκαετία αλματώδη αύξηση με ρυθμό περίπου 150% ανά έτος. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των υπολογιστών και του διαδικτύου που οδήγησαν σε μία τέτοια εξέλιξη είναι τα ακολούθως αναφερόμενα: Η ανωνυμία, μυστικότητα και ιδιωτικότητα, καθώς ο χρήστης δύναται εύκολα να αποκρύψει την πραγματική του ταυτότητα σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Η ασφάλεια αυτή που προσφέρεται στους δράστες καθιστά πολύ δύσκολο έργο τον εντοπισμό τους από τις διωκτικές αρχές, καθώς δεν μπορεί μέχρι σήμερα να ελεγχθεί πλήρως η διακίνηση δεδομένων μέσω του παγκοσμίου ιστού (world wide web) 9. Παλαιότερα, το μεγαλύτερο μέρος του παρανόμου πορνογραφικού υλικού διακινούνταν μέσω σχετικών ιστοσελίδων στις οποίες η πρόσβαση απαιτούσε πληρωμή ορισμένου χρηματικού ποσού με χρήση πιστωτικής κάρτας, απόδειξη της ηλικίας του ενδιαφερομένου και πραγματοποιούνταν με τη χρήση κωδικών και κρυπτογραφημένων κλειδιών. Σήμερα, οι παιδόφιλοι προκειμένου να αποφύγουν τον κίνδυνο έκθεσής τους έχουν καταφύγει σε νέους μεθόδους ανταλλαγής του υλικού τους, δημιουργώντας δίκτυα σε διεθνή κλίμακα π.χ., μέσα από υπηρεσίες ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Επίσης, αναζητούν εναλλακτικούς μεθόδους πληρωμής όπως το ΒitCoin 10, οι οποίοι θα διασφαλίζουν την ανωνυμία τους σε μεγαλύτερο βαθμό. Ακόμα, έχει εντοπιστεί και η χρήση P2P δικτύων (peer-to-peer networks), τόσο δημοσίων (Gnutella, edonkey, emule) όσο και ιδιωτικών. Διακίνηση υλικού παιδικής πορνογραφίας παρατηρείται, επίσης, μέσα σε κλειστές ομάδες που δημιουργούνται στα πλαίσια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, με τη χρήση ψεύτικων προφίλ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το IRC (Internet Relay Chat) το οποίο, παρότι αναμενόταν να έχει πλέον αντικατασταθεί από πιο σύγχρονα παρόμοια προγράμματα, εξακολουθεί να παραμένει υψηλά στις προτιμήσεις των παιδόφιλων. Τα τελευταία χρόνια, η ανάγκη για ακόμα μεγαλύτερη ασφάλεια και πρόσβαση σε νέο υλικό οδήγησε τους δράστες στην αξιοποίηση νέων, "κρυμμένων", υπηρεσιών όπως το δίκτυο Tor, το Freenet και το σκοτεινό διαδίκτυο (darkweb). To Τοr 9 Βλ.Δ.Κιούπη-Αιμ.Ιωαννίδου(ΙΜΔΑ),Η παιδική πορνογραφία στο διαδίκτυο,2007,σελ Βλ.European Cybercrime Centre-Europol,Commercial Sexual Exploitation of Children Online,2013,p

14 συγκεκριμένα αποτέλει το εργαλείο του λεγόμενου έμπειρου παιδόφιλου, καθώς μέσω του δικτύου από εικονικά τούνελ που παρέχει, είναι ειδικά σχεδιασμένο ώστε να αποκρύπτει την πραγματική ταυτότητα του χρήστη. Τέλος, η διασφάλιση της ανωνυμίας μέσω του διαδικτύου μειώνει τις όποιες τυχόν αναστολές θα μπορούσε να έχει ο δράστης, καθώς μπορεί να εκδηλώσει τη διαστροφή του χωρίς να είναι αναγκασμένος να έρθει σε προσωπική επαφή με τον προμηθευτή του υλικού του ή να αποκαλύψει προσωπικά του δεδομένα. Καθοριστικό, επίσης, είναι το γεγονός, ότι ο κυβερνοχώρος επιτρέπει την ταχεία πρόσβαση σε μεγάλο όγκο δεδομένων πορνογραφικού υλικού (αρχεία πολυμέσων συνήθως που περιλαμβάνουν εικόνες, βίντεο και ήχους) από οποιοδήποτε γεωγραφικό πλάτος και μήκος και με σχετικά χαμηλό χρηματικό κόστος 11. Οι περισσότερες ιστοσελίδες με περιεχόμενο παιδικής πορνογραφίας έχουν εντοπιστεί στις Η.Π.Α, στη Ρωσική Ομοσπονδία και στο Καζακστάν. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ιστοσελίδες αυτές παρέχουν πρόσβαση μέσω links (συνδέσμων) και σε άλλες σελίδες (sites) παρόμοιου περιεχομένου. Επίσης, η πρόσβαση στο διαδίκτυο απαιτεί πλέον την καταβολή ενός σχετικά χαμηλού χρηματικού αντιτίμου και αποτελεί, έτσι, ένα ιδιαίτερα οικονομικό τρόπο για την απόκτηση παρόμοιου υλικού και τον εντοπισμό κατάλληλων παιδοφιλικών στεκιών ενώ στο παρελθόν απαιτούνταν πολυέξοδες μετακινήσεις. Ακόμα, εξαιτίας της ραγδαίας τεχνολογικής εξέλιξης, είναι πλέον εφικτή η θέαση σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων σε πραγματικό χρόνο (on-line), διαμέσου ζωντανής ροής (live streaming). Οι κάμερες σήμερα παρέχουν τη δυνατότητα στους δράστες να παρακολουθούν ζωντανά (π.χ., μέσω Skype) τη σεξουαλική κακοποίηση ενός παιδιού από έναν ενήλικο ή τη σεξουαλική συνεύρεση δύο ανηλίκων. Ενδεικτική είναι η περίπτωση ενός παιδόφιλου, υπηκόου χώρας-μέλους της Ε.Ε, (ο οποίος έκανε χρήση τέτοιων υπηρεσιών καταβάλλοντας το ποσό των 30 δολαρίων Η.Π.Α προκειμένου να παρακολουθήσει ζωντανά για 30 λεπτά την κακοποίηση ανηλίκων κοριτσιών σε χώρα της Νοτιοανατολικής Ασίας 12 ). Επίσης, το διαδίκτυο δημιουργεί τις ιδανικές συνθήκες για την εμφάνιση on-line κοινοτήτων μεταξύ των παιδοφίλων. Κατά αυτόν τον τρόπο, οι δράστες έχουν την 11 Βλ.Δ.Κιούπη-Αιμ.Ιωαννίδου(ΙΜΔΑ),Η παιδική πορνογραφία στο διαδίκτυο,2007,σελ Βλ.European Cybercrime Centre-Europol,Commercial Sexual Exploitation of Children Online,2013,p.8. 14

15 αίσθηση ότι είναι μέλη μιας εικονικής κοινότητας, βρίσκουν ένα πρόσφορο περιβάλλον έκφρασης και ανταλλαγής των ειδεχθών ερωτικών φαντασιώσεών τους και αναπτύσουν ένα δίκτυο αλληλοϋποστήριξης και αλληλοκάλυψης 13. Μέσα στους κόλπους αυτής της κοινότητας ο παιδόφιλος νομιμοποιεί την παράνομη δραστηριότητά του, επανακοινωνικοποιείται, βρίσκοντας άτομα με τα οποία μοιράζεται "κοινά ενδιαφέροντα" και αυξάνει την αυτοπεποίθησή του. Ένας ακόμη παράγοντας που συμβάλλει καθοριστικά στην αύξηση των κρουσμάτων, είναι η συνεχής και αλματώδης τεχνολογική εξέλιξη. Αναμφίβολα, η τεράστια και διηνεκής ανάπτυξη που γνωρίζει η επιστήμη της Πληροφορικής οδηγεί στην εμφάνιση νέων τρόπων τέλεσης του αδικήματος της παιδικής πορνογραφίας, καθιστά δυσχερέστερη τη σύλληψη των δραστών και δημιουργεί προβλήματα στον νομοθέτη και στον δικαστή αναφορικά με το πεδίο εφαρμογής των σχετικών νομικών διατάξεων. Συγκεκριμένα έχουν κάνει την εμφάνισή τους κατηγορίες εικονικού πορνογραφικού υλικού που παρουσιάζουν εικονικούς ανηλίκους ως πρωταγωνιστές, όπως: 1) κινούμενα σχέδια (anime, manga), 2) ρεαλιστικές εικόνες ή βίντεο ανηλίκων που όμως έχουν υποστεί έντονη επεξεργασία με ειδικά προγράμματα, όπως το Photoshop, το Premiere, 3) εικόνες/βίντεο ανηλίκων που έχουν κατασκευαστεί εξ υπαρχής ψηφιακά με τη χρήση της τρισδιάστατης (3-d animation) τεχνολογίας, χωρίς τη χρησιμοποίηση ενός φυσικού προσώπου και 4) πραγματικές αποτυπώσεις ενός υπαρκτού ενηλίκου, ο οποίος όμως εμφανίζεται και συμπεριφέρεται ως ανήλικος για τις ανάγκες της συγκεκριμένης παραγωγής (ψευδοανήλικος) 14. Η ποινικοποίηση ή μη του προρρηθέντος εικονικού πορνογραφικού υλικού αποτελεί εύλογα ένα προβληματικό νομικό ζήτημα, το οποίο όμως θα αναλυθεί εκτενώς στο Γ' μέρος της παρούσας εργασίας. Τέλος, η αύξηση των ταχυτήτων σύνδεσης στο διαδίκτυο, το πλήθος νέων έξυπνων συσκευών (smartphones, tablets, smart tv's) που δύνανται να συνδεθούν σε αυτό, καθώς και η δημιουργία νέων εξωτερικών μέσων αποθήκευσης δεδομένων (usb sticks, εξωτερικοί σκληροί δίσκοι, φορητές κάρτες μνήμης sd cards/mini sd cards) προσφέρουν στους δράστες ένα μεγάλο φάσμα επιλογών για να επεκτείνουν με ασφαλέστερο τρόπο την εγκληματική τους δραστηριότητα. 13 Βλ.Δ.Κιούπη-Αιμ.Ιωαννίδου(ΙΜΔΑ),Η παιδική πορνογραφία στο διαδίκτυο,2007,σελ Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ

16 Ενδεικτικό για τις διαστάσεις που έχει λάβει το φαινόμενο της παιδικής πορνογραφίας στο διαδίκτυο και στη χώρα μας αποτελεί το γράφημα της Safeline (Ελληνικής ανοικτής γραμμής για το παράνομο περιεχόμενο στο internet) που ακολουθεί. Γράφημα της Safeline που παρουσιάζει τα ποσοστά των καταγγελιών που δέχθηκε σε σχέση με ηλεκτρονικά εγκλήματα το έτος Παρατηρούμε πως η παιδική πορνογραφία καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση με ποσοστό 20% 15 3.Το προφίλ του δράστη Σε γενικές γραμμές, δεν υφίσταται ένα ομοιογενές προφίλ που να σκιαγραφεί επακριβώς το προφίλ του δράστη του εγκλήματος της παιδικής πορνογραφίας στο διαδίκτυο. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, όπως: α) οι δράστες είναι ως επί το πλείστον άνδρες ηλικίας 25 έως 50 ετών, β) έχουν κάποιου είδους επαγγελματική απασχόληση, γ) ο δείκτης ευφυΐας τους κυμαίνεται πάνω από το μέσο επίπεδο, δ) συνήθως εργάζονται σε επαγγελματικούς χώρους που έχουν

17 ελάχιστη κοινωνική αλληλεπίδραση, ε) έχουν ένα σχετικό επίπεδο γνώσεων Πληροφορικής 16, στ) αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην ενσυναίσθηση, δηλαδή δεν μπορούν εύκολα να "νιώσουν" τον πόνο του άλλου και ζ) πολλοί εξ αυτών υπήρξαν οι ίδιοι κάποια στιγμή στο παρελθόν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης. Στο σημείο αυτό,είναι σκόπιμο να διευκρινιστεί πως οι χρήστες της παιδικής πορνογραφίας στο διαδίκτυο δεν είναι απαραίτητο να αναμειγνύονται και σε φυσική/πραγματική σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων και πως δεν παρουσιάζουν όλοι σεξουαλικές διαταραχές, όπως η παιδοφιλία 17. Χρησιμοποιώντας ως κριτήριο τον βαθμό προσωπικής επαφής που επιδιώκουν οι δράστες με τα παιδιά, μπορούν να διακριθούν στις εξής εννέα κατηγορίες 18 : Πρώτος τύπος δράστη:είναι αυτός ο οποίος σερφάροντας στο διαδίκτυο, συναντά τυχαία υλικό παιδικής πορνογραφίας και αποφασίζει να το αποθηκεύσει, χωρίς να δικτυώνεται με άλλους χρήστες και χωρίς να ασχολείται με στρατηγικές ασφαλείας, προκειμένου να αποφύγει τη σύλληψή του. Πάντως, είναι εξαιρετικά απίθανο ένας μέσος χρήστης στις μέρες μας να έρθει σε τυχαία επαφή με τέτοιο υλικό. Δεύτερος τύπος δράστη: αναφέρεται στον χρήστη ο οποίος έχοντας σεξουαλικές φαντασιώσεις με ανηλίκους συλλέγει ανάλογο υλικό για προσωπική του χρήση και μόνο, χωρίς να έχει καμία πρόθεση να το μοιραστεί με άλλους. Ο χρήστης αυτός έχει ως στόχο τη διέγερση της φαντασίας του και τη σεξουαλική του ικανοποίηση μέσω του αυνανισμού. Τρίτος τύπος δράστη: πρόκειται για τον λεγόμενο "αλιευτή" (trawler) που αναζητά πορνογραφικό υλικό,χρησιμοποιώντας και άλλους χρήστες του διαδικτύου με παρόμοια ενδιαφέροντα. Τέταρτος τύπος δράστη: είναι ο καλούμενος "μη ασφαλής συλλέκτης" ο οποίος αγοράζει, συλλέγει και ανταλλάσσει παλιότερο υλικό, χαμηλής ποιότητας, το οποίο μπορεί να βρεθεί σχετικά εύκολα στο διαδίκτυο, με αποτέλεσμα να μην παίρνει και 16 Βλ.Taylor & Francis Group,Cyber Criminology:Exploring internet crimes and criminal behavior,2011,p Στο διαγνωστικό εγχειρίδιο DSM-IV, η παιδοφιλία αναφέρεται ως σεξουαλική διαταραχή με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: α) για χρονική περίοδο 6 μηνών, επαναλαμβανόμενες, έντονες σεξουαλικές φαντασιώσεις που αφορούν τη σεξουαλική δραστηριότητα με παιδιά ηλικίας 13 ετών ή νεότερα,β) οι συμπεριφορές αυτές να προκαλούν κλινικά ουσιώδη ενόχληση ή έκπτωση των κοινωνικών ή άλλων σημαντικών τομέων της λειτουργικότητας του ατόμου και γ) ο παιδόφιλος να είναι το λιγότερο 16 ετών και τουλάχιστον 5 χρόνια μεγαλύτερος από τα παιδιά του α) κριτηρίου. 18 Βλ.Δ.Κιούπη-Αιμ.Ιωαννίδου(ΙΜΔΑ),Η παιδική πορνογραφία στο διαδίκτυο,2007,σελ

18 αυξημένα προσωπικά μέτρα ασφαλείας. Πέμπτος τύπος δράστη: είναι ο λεγόμενος "ασφαλής χρήστης", ο οποίος σε αντίθεση με την προηγούμενη κατηγορία λαμβάνει όλες τις δυνατές προφυλάξεις, χρησιμοποιώντας πάντα αυστηρές δικλείδες ασφαλείας 19. Τέτοιοι χρήστες δικτυώνονται με άλλους σε πολύ υψηλό επίπεδο και αποκτούν πρόσβαση σε νέο, σπάνιο, υψηλής ποιότητας και ανάλυσης (high definition) πορνογραφικό υλικό. Έκτος τύπος δράστη: είναι ο επονομαζόμενος "συλλέκτης". Γι' αυτόν η συγκέντρωση υλικού έχει αναχθεί σε αυτοσκοπό και αναλώνεται στη συγκέντρωση σπανίων φωτογραφιών ή βίντεο προκειμένου να εμπλουτίσει τη συλλογή του, χωρίς αυτό να συνδέεται απαραίτητα και με σεξουαλική διέγερση ή ικανοποίησή του. Εδώ παρατηρείται πως το υλικό της παιδικής πορνογραφίας έχει αναχθεί για τους δράστες σε τρόπαιο και σε αντικείμενο σπάνιας συλλεκτικής αξίας. Έβδομος τύπος δράστη: πρόκειται για τον χρήστη εκείνο που ξεκινά μία αρχικά αθώα διαδικτυακή επικοινωνία με τον ανήλικο, έχοντας ως στόχο να αναπτύξει αργότερα πραγματικές ή διαδικτυακές σεξουαλικές σχέσεις μαζί του (groomer). H προσέλκυση των παιδιών από τους παιδόφιλους παλιότερα γινόταν έξω από σχολεία ή άλλα κεντρικά σημεία με την προσφορά χρημάτων, γλυκών ή δώρων. Σήμερα, γίνεται λόγος για "ψηφιακές καραμέλες", καθώς οι δράστες πλησιάζουν τους ανηλίκους σε δωμάτια ανοιχτής επικοινωνίας (chat rooms) και σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το facebook. Στις περισσότερες περιπτώσεις παρουσιάζονται ως συνομήλικοί τους, δημιουργώντας ψεύτικα προφίλ και αφού έχουν κερδίσει την εμπιστοσύνη τους, προβαίνουν σε συζητήσεις σεξουαλικής φύσεως μαζί τους ή στέλνουν σχετικό υλικό, προσπαθώντας με αυτόν τον τρόπο να τους αποδεσμεύσουν από τις αναστολές τους και να τους πείσουν να προχωρήσουν σε μία διαδικτυακή ή πραγματική σεξουαλική συνεύρεση μαζί τους. Όγδοος τύπος δράστη: είναι εκείνος ο οποίος συγκεντρώνει και διανέμει το πορνογραφικό υλίκο πρωτίστως για να αποκομίσει χρηματικό όφελος ενώ ο ίδιος μπορεί να έχει σεξουαλικό ενδιαφέρον για τα παιδιά, αλλά μπορεί και όχι. 'Ενατος τύπος δράστη: εδώ συγκαταλέγονται όσοι εμπλέκονται φυσικά/ενεργά στη σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών και στη συνέχεια διοχετεύουν τις ειδεχθείς 19 Βλ.Δ.Κιούπη-Αιμ.Ιωαννίδου(ΙΜΔΑ),Η παιδική πορνογραφία στο διαδίκτυο,2007,σελ

19 δραστηριότητές τους στο διαδίκτυο. Τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούν οι δράστες προκειμένου να νομιμοποιήσουν την εγκληματική τους δραστηριότητα του τύπου "η παιδική πορνογραφία σε κάποιες χώρες έχει νόμιμο χαρακτήρα", "εγώ είμαι ένας απλός συλλέκτης δεδομένων", "τα παιδιά στην ουσία το απολαμβάνουν" κ.α. 4.Το ανήλικο θύμα Ως ανηλικότητα δύναται να οριστεί το χρονικό διάστημα της αδιατάρακτης βιολογικής, πνευματικής, συναισθηματικής και σεξουαλικής ανάπτυξης του παιδιού μέχρι και την ολοκλήρωσή του 20. Αυτή η χρονική φάση ανάπτυξης του ανθρώπου, χρήζει ιδιαίτερης κοινωνικής και νομικής προστασίας, καθώς ο ανήλικος είναι ένα πλάσμα εξ ορισμού αδύναμο και δεν έχει ακόμα διαμορφώσει έγκυρη βούληση. Στην ελληνική έννομη τάξη, κατά το άρθρο 121 παρ.1 Π.Κ ως ανήλικος λογίζεται το πρόσωπο εκείνο που δεν έχει συμπληρώσει τα 18 έτη της ηλικίας του. Τα θύματα της πορνογραφίας ανηλίκων είναι παιδιά όλων των ηλικιών, ακόμα και βρέφη και σύμφωνα με διεθνείς έρευνες τα ανήλικα κορίτσια στοχοποιούνται σχεδόν σε διπλάσιο βαθμό από τα αγόρια. Προέρχονται, ιδίως, από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, της Νοτιοανατολικής Ασίας και της Αφρικής όπου το βιοτικό επίπεδο είναι ιδιαίτερα χαμηλό. Τα παιδιά αυτά αποτέλουν μέλη οικογενειών που ως επί το πλείστον ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας και εξαναγκάζονται να συμμετέχουν σε πορνογραφικές παραγωγές αρκετές φορές και κατόπιν συναίνεσης των ίδιων των οικογενειών τους 21. Τα ανήλικα θύματα, όμως, δεν προέρχονται μόνον από υπανάπτυκτες χώρες, αλλά και από χώρες του λεγόμενου αναπτυγμένου κόσμου. Εδώ "εύκολη λεία" για τους παραγωγούς πορνογραφικού υλικού αποτελούν παιδιά άστεγα, θύματα οικογενειακής βίας ή παιδιά που έχουν ελάχιστη έως και μηδενική επικοινωνία με τους γονείς τους. Καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει και η απούσια επίβλεψης της δραστηριότητας των ανηλίκων στο διαδίκτυο (που τους καθιστά ευάλωτους σε 20 Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ Βλ.Δ.Κιούπη-Αιμ.Ιωαννίδου(ΙΜΔΑ),Η παιδική πορνογραφία στο διαδίκτυο,2007,σελ

20 φαινόμενα τύπου grooming) από τους γονείς είτε επειδή αδιαφορούν είτε διότι δεν έχουν τις απαιτούμενες γνώσεις. Οι συνέπειες αυτής της σεξουαλικής εκμετάλλευσης που υφίστανται τα παιδιά, κρίνονται σοβαρότατες και μπορούν να εντοπιστούν τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο. Σε σωματικό επίπεδο, συχνές είναι οι περιπτώσεις κακοποιήσεων ανηλίκων που συμμετέχουν σε παραγωγές σαδομαζοχιστικού περιεχομένου, τα περιστατικά δημιουργίας κακώσεων στην περιοχή των γεννητικών οργάνων καθώς και μετάδοσης σεξουαλικών νοσημάτων. Σε ψυχολογικό επίπεδο, η συμμετοχή ενός παιδιού σε πορνογραφικές παραγωγές οδηγεί στη δημιουργία ψυχικών τραυμάτων και διαταράσσει σε μεγάλο βαθμό τη μελλοντική σεξουαλική του ανάπτυξη. Ορισμένα από τα συμπτώματα που παρουσιάζουν τα θύματα είναι: άγχος, φοβίες, αυτοκτονικές τάσεις, κατάθλιψη, αυτοκαταστροφική συμπεριφορά κ.α. Παιδιά τα οποία έχουν υποστεί τέτοιας έκτασης συναισθηματική βλάβη είναι πολύ πιθανό κάποια στιγμή στο μέλλον να μεταπηδήσουν στον ρόλο του θύτη. Επίσης, το υλικό αυτό μέσω της αέναης και ανέλεγκτης κυκλοφορίας του στο διαδίκτυο οδηγεί σε μία διαρκή ταπείνωση της προσωπικότητας του θύματος. Τα ανωτέρω αναφερθέντα παραπέμπουν σε ακραίες εγκληματικές συμπεριφορές που κανένα κράτος δικαίου δεν είναι σε θέση να ανεχτεί και έρχονται σε ευθεία αντίθεση με τις διατάξεις των άρθρων 2 παρ.1 και άρθρ.21 παρ.1 και 3 του ισχύοντος ελληνικού Συντάγματος, με τις οποίες κατοχυρώνεται ο σεβασμός της αξίας του ανθρώπου και η προστασία της παιδικής ηλικίας Άρθρ.2 Συντάγματος: "1. Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας". Άρθρ.21 Συντάγματος: "1. Η οικογένεια, ως θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους, καθώς και ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπό την προστασία του Κράτους. 3. Το Κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων". 20

21 ΜΕΡΟΣ Β ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΕΝΩΣΙΑΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 1.Οι εργασίες του Ο.Η.Ε Με βάση τα χαρακτηριστικά του εγκλήματος της παιδικής πορνογραφίας στο διαδίκτυο που αναφέρθηκαν ανωτέρω, έγινε σαφές πως το φαινόμενο δεν ήταν εφικτό να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά από τα επιμέρους κράτη και πως ήταν επιβεβλημένη η δημιουργία ενός ευρύτερου πλαισίου καταπολέμησής του πέρα από τα εθνικά σύνορα. Σε επίπεδο Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, δύο υπήρξαν τα σημαντικά νομοθετικά κείμενα, τα οποία κινήθηκαν προς αυτήν την κατεύθυνση: η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του παιδιού και το Προαιρετικό Πρωτόκολλο της ανωτέρω Σύμβασης για την εμπορία παιδιών, την παιδική πορνεία και την παιδική πορνογραφία Η σύμβαση του Ο.Η.Ε για τα δικαιώματα του παιδιού Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού (Convention on the Rights of the Child) συνιστά το πρώτο διεθνές κείμενο για την αποτελεσματική προστασία των ανηλίκων από τη σεξουαλική εκμετάλλευση. Υιοθετήθηκε ομόφωνα από τη Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε την 20η Νοεμβρίου του 1989 και έχει κυρωθεί έως σήμερα από 192 χώρες. Στη χώρα μας τέθηκε σε ισχύ 23 Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ

22 στις 10/6/1993 με τον Ν.2101/1992. Κράτη τα οποία δεν είχαν ποινικοποιήσει έως τότε την παιδική πορνογραφία, καλούνταν πλέον να νομοθετήσουν προς αυτή την κατεύθυνση 24. Ακόμα, η προρρηθείσα σύμβαση κατοχύρωνε σε υψηλό επίπεδο τα ατομικά, οικονομικά, μορφωτικά, πολιτιστικά δικαιώματα των παιδιών και έδινε νομοθετικές κατευθύνσεις, τις οποίες υποχρεούνταν να εφαρμόσουν τα κράτη μέλη που την είχαν κυρώσει. Τα άρθρα 1 και 34 της Σύμβασης έχουν περιεχόμενο σχετικό με το φαινόμενο της πορνογραφίας ανηλίκων. Ειδικότερα, το άρθρο 1 περιέχει τον ορισμό της έννοιας του παιδιού, ορίζοντας ως ανήλικο κάθε πρόσωπο ηλικίας μικρότερης των 18 ετών εκτός αν η ενηλικίωση, κατά την ισχύουσα για το παιδί εθνική νομοθεσία του συμβαλλομένου κράτους 25, επέρχεται νωρίτερα. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών τοποθετεί το ανώτατο όριο ηλικίας των ανηλίκων στα δεκαοχτώ έτη ώστε να επιτευχθεί κατά αυτόν τον τρόπο, η όσο το δυνατόν πληρέστερη έννομη προστασία τους. Στο άρθρο 34 συναντάμε και την πρώτη άμεση αναφορά σε διεθνές επίπεδο για το ζήτημα της παιδικής πορνογραφίας (προτού καν να λάβει χώρα η ραγδαία εξάπλωση του προβλήματος μέσω των νέων τεχνολογιών και του διαδικτύου). Στο εδάφιο γ του ανωτέρω άρθρου συγκεκριμένα, ορίζεται πως τα συμβαλλόμενα κράτη οφείλουν να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα προκειμένου να εμποδίζουν την εκμετάλλευση των ανηλίκων για την παραγωγή θεαμάτων ή υλικού με πορνογραφικό περιεχόμενο Το Προαιρετικό Πρωτόκολλο της Σύμβασης Το πρόσθετο Προαιρετικό Πρωτόκολλο της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού σχετικά με την εμπορία παιδιών, την παιδική πορνεία και την παιδική πορνογραφία υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε με το ψήφισμα 54/263 της 25ης Μαΐου του 2000 και έδινε ιδιαίτερο βάρος στα συμπεράσματα του Διεθνούς Συνεδρίου για την καταπολέμηση της πορνογραφίας των ανηλίκων στο διαδίκτυο, που πραγματοποιήθηκε στη Βιέννη το Όλα τα κράτη τα οποία 24 Βλ.Y.Akdeniz,Internet Child Pornography and the Law,2008,p Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ

23 υπέγραψαν, επικύρωσαν ή προσχώρησαν στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού κλήθηκαν να υπογράψουν, να κυρώσουν ή να προσχωρήσουν στο προαιρετικό αυτό πρωτόκολλο 26. Η Ελλάδα το υιοθέτησε με τον Ν.3625/2007. Στο άρθρο 3, ειδικότερα, περιγράφονται οκτώ διαφορετικοί τρόποι τέλεσης του εγκλήματος της παιδικής πορνογραφίας, συμπεριλαμβανομένης της κατοχής και γίνεται αναφορά για τιμώρηση της απόπειρας και της συμμετοχής στους προρρηθέντες τρόπους τέλεσης. Επίσης, στο άρθρο 2 περίπτωση γ του πρόσθετου πρωτοκόλλου εντοπίζεται για πρώτη φορά ένας ορισμός του ειδεχθούς φαινομένου (τον οποίο έχουμε ήδη παραθέσει) που νομικά κινείται προς την ορθή κατεύθυνση. Τέλος, προβλέπονται δυνατότητες στα άρθρ.3 και 7 λήψης μέτρων κατάσχεσης, δήμευσης και απόδοσης ευθυνών σε νομικά πρόσωπα, όπως π.χ οι πάροχοι υπηρεσιών διαδικτύου (internet service providers), τα οποία αποδεδειγμένα εμπλέκονται σε παιδοπορνογραφικές δραστηριότητες Το Συμβούλιο της Ευρώπης Το Συμβούλιο της Ευρώπης ήταν ο πρώτος διεθνής οργανισμός, ο οποίος ιδρύθηκε στην Ευρώπη μετά το τέλος του Β παγκοσμίου πολέμου και έχει ως αποστολή του την ενδυνάμωση των δημοκρατικών θεσμών, την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την ισχυροποίηση της έννοιας του "κράτους δικαίου" ανάμεσα στα κράτη της γηραιάς ηπείρου. Το Συμβούλιο συνεργάζεται στενά για την επίτευξη των στόχων του και με άλλους ευρωπαϊκούς οργανισμούς, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη 28. Τα δύο σημαντικότερα νοθετήματα του ανωτέρω διεθνούς οργανισμού για την αντιμετώπιση της σεξουαλικής εκμετάλλευσης των παιδιών είναι η Σύμβαση της Βουδαπέστης του 2001 (ETS 185) και η Σύμβαση του LANZAROTE του 2007 (ETS 201). 26 Βλ.Y.Akdeniz,Internet Child Pornography and the Law,2008,p Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ Βλ.Y.Akdeniz,ό.π.,σελ

24 2.1. Η Σύμβαση της Βουδαπέστης (23/11/2001)-ETS 185 Η Σύμβαση της Βουδαπέστης-πιο γνωστή ως "Σύμβαση για το Έγκλημα στον Κυβερνοχώρο"-υπογράφηκε στις 23/11/2001 και έχει ως στόχο την εναρμόνιση των εθνικών νομοθεσιών των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης σχετικά με τα αδικήματα που τελούνται στον κυβερνοχώρο 29. Επίσης, περιέχει διατάξεις δικονομικού ποινικού δικαίου, απαραίτητες για τη δίωξη των ανωτέρω εγκλημάτων και θέτει τα θεμέλια για μία αποτελεσματική διεθνή συνεργασία, η οποία είναι αναγκαία για την πάταξη της νέας αυτής διακρατικής παραβατικότητας. Η Σύμβαση για το κυβερνοέγκλημα κυρώθηκε πρόσφατα στην Ελλάδα με τον Ν.4411/2016. Το άρθρο 9 της προρρηθείσας σύμβασης αναφέρεται ειδικά στο αδίκημα της παιδικής πορνογραφίας και διατηρεί το όριο της ανηλικότητας στα 18 έτη με την προσθήκη όμως εξαίρεσης, για τις περιπτώσεις όπου κράτη μέλη έχουν ήδη υιοθετήσει ως όριο τα 16 έτη (όχι όμως χαμηλότερο). Ακόμα, προβλέπει δυνατότητες εξαίρεσης από το αξιόποινο για περιπτώσεις εικονικής παιδικής πορνογραφίας και ομαδοποιεί τους διάφορους τρόπους τέλεσης του αδικήματος 30, αποδίδοντας διαφορετική απαξία σε αυτούς, ανάλογα με τη βαρύτητα που έχουν (π.χ μικρότερη απαξία έχει η προμήθεια και η κατοχή παιδοπορνογραφικού υλικού σε σχέση με την παραγωγή του και μεγαλύτερη η περίπτωση της πραγματικής πορνογραφίας ανηλίκων έναντι της εικονικής). Τα εγκλήματα που περιγράφονται στο άρθρο 9 τιμωρούνται μόνο όταν τελούνται με δόλο κι όχι με αμέλεια 31 και υπάρχουν ειδικές προβλέψεις σε άλλα άρθρα της Σύμβασης που αφορούν την ευθύνη των νομικών προσώπων (άρθρ.12), ζητήματα δικαιοδοσίας (άρθρ.22), δικονομικά θέματα (άρθρ.19), τη διεθνή συνεργασία (άρθρ.23) και την έκδοση (άρθρ.24). Η Σύμβαση για το κυβερνοέγκλημα της Βουδαπέστης του 2001, αναλύει το έγκλημα της παιδικής πορνογραφίας στο διαδίκτυο με τον πληρέστερο μέχρι τότε τρόπο και αναγνωρίζει σε πολλά σημεία την ευχέρεια των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης νομοθέτησης εξαιρέσεων από το αξιόποινο. 29 Βλ.Ι.Ιγγλεζάκη,Δίκαιο της Πληροφορικής,2008,σελ Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ Βλ.Y.Akdeniz,Internet Child Pornography and the Law,2008,p

25 2.2. Η Σύμβαση του LANZAROTE (25/10/2007)-ETS 201 Ιδιαίτερα σημαντική για την προσπάθεια αντιμετώπισης του νοσηρού φαινομένου της πορνογραφίας των ανηλίκων που τελείται μέσω διαδικτύου είναι και η Σύμβαση για την προστασία των παιδιών κατά της γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης (ETS 201), η οποία άνοιξε για υπογραφή στο Lanzarote της Ισπανίας στις 25 Οκτωβρίου του 2007 και κυρώθηκε από την Ελλάδα με τον Ν.3727/ Η Σύμβαση του Lanzarote προβλέπει στο άρθρ.20 παρ.3 τη δυνατότητα νομοθέτησης εξαιρέσεων από την ποινικοποίηση για περιπτώσεις που χρησιμοποιούνται προσομοιωμένες παραστάσεις ή ρεαλιστικές εικόνες ενός μη υπαρκτού παιδιού. Ακόμα, οι διαφορετικοί τρόποι τέλεσης του αδικήματος και εδώ παρουσιάζονται με ομαδοποιημένο τρόπο και για πρώτη φορά ποινικοποιείται στο άρθρ.20 παρ.4 η εν γνώσει απόκτηση πρόσβασης σε παιδοπορνογραφικό υλικό μέσω του διαδικτύου. Τέλος, προβλέπονται διακεκριμένες μορφές τέλεσης του εγκλήματος στο άρθρο 28, παρουσιάζονται οι υποπεριπτώσεις θεμελίωσης δικαιοδοσίας των κρατών μελών για την άσκηση δίωξης στο άρθρ.25 και τίθεται σε ισχύ η διάταξη περί αναστολής της παραγραφής του αδικήματος στο άρθρ.33. Το κύριο θετικό γνώρισμα της προρρηθείσας Σύμβασης είναι η προσπάθεια να εξισορροπήσει με επιτυχία από τη μία πλευρά την ανάγκη για ποινικό κολασμό του φαινομένου και από την άλλη την ανάγκη για προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών των ευρωπαίων πολιτών. 3.Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής 'Ενωσης Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως ένας υπερεθνικός οργανισμός με δική του νομική προσωπικότητα (μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας του 2009) και με χαρακτηριστικά ομοσπονδιακού κράτους, έχει τη δυνατότητα να υποχρεώνει πολύ πιο αποτελεσματικά μέσω των δεσμευτικών νομικών εργαλείων που διαθέτει (κανονισμοί, οδηγίες), τα 27 κράτη μέλη της για τη λήψη μέτρων προς την κατεύθυνση που υποδεικνύει. Σε σχέση με το αδίκημα της παιδικής πορνογραφίας, 32 Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ

26 η αρμοδιότητα της Ένωσης για παρεμβάσεις στο εσωτερικό ποινικό δίκαιο των κρατών μελών της εντοπίζεται ιδίως στο άρθρο 83 παρ.1 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) 33, το οποίο ορίζει ότι: " 1. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, αποφασίζοντας σύμφωνα με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία μέσω οδηγιών, μπορούν να θεσπίζουν ελάχιστους κανόνες για τον ορισμό των ποινικών αδικημάτων και των κυρώσεων στους τομείς της ιδιαιτέρως σοβαρής εγκληματικότητας με διασυνοριακή διάσταση, η οποία απορρέει ιδίως από τη φύση ή τις επιπτώσεις των αδικημάτων αυτών ή λόγω ειδικής ανάγκης να καταπολεμούνται σε κοινή βάση. Οι εν λόγω τομείς εγκληματικότητας είναι οι εξής: τρομοκρατία, εμπορία ανθρώπων και γενετήσια εκμετάλλευση γυναικών και παιδιών, παράνομη εμπορία ναρκωτικών, παράνομη εμπορία όπλων, ξέπλυμα χρήματος, διαφθορά, παραχάραξη μέσων πληρωμής, εγκληματικότητα στον χώρο της πληροφορικής και οργανωμένο έγκλημα. Ανάλογα με την εξέλιξη της εγκληματικότητας, το Συμβούλιο μπορεί να εκδίδει αποφάσεις που προσδιορίζουν και άλλους τομείς εγκληματικότητας, οι οποίοι πληρούν τα κριτήρια της παρούσας παραγράφου. Αποφασίζει ομόφωνα μετά από την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου". Τα τρία κυριότερα νομοθετικά κείμενα της Ε.Ε για την πάταξη της πορνογραφίας των ανηλίκων που θα εξεταστούν στα πλαίσια της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι: α) η απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 29ης Μαΐου του 2000 για την καταπολέμηση της παιδικής πορνογραφίας στο ΙΝΤΕΡΝΕΤ (2000/375/ΔΕΥ), β) η Απόφαση- Πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ του Συμβουλίου της ΕΕ και γ) η Οδηγία 2011/93 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών και της παιδικής πορνογραφίας και την αντικατάσταση της Απόφασης-Πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ του Συμβουλίου. 33 Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ

27 3.1. Η Απόφαση 2000/375/ΔΕΥ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 29ης Μαΐου του 2000 για την καταπολέμηση της παιδικής πορνογραφίας στο ΙΝΤΕΡΝΕΤ (2000/375/ΔΕΥ) καλεί τα κράτη μέλη της Ε.Ε να εντατικοποιήσουν τα μέτρα πρόληψης και καταστολής του φαινομένου. Ειδικότερα, τα κράτη μέλη προτρέπονται να λάβουν τα προσήκοντα μέτρα ώστε: α) να ενθαρρύνουν τους χρήστες του ίντερνετ να ενημερώνουν τις αρμόδιες αρχές για παράνομο παιδοπορνογραφικό υλικό που εντοπίζουν να διακινείται στο διαδίκτυο, β) να εξασφαλίσουν πως το έγκλημα διερευνάται και κολάζεται σε ικανοποιητικό επίπεδο (ιδρύοντας ειδικευμένες μονάδες στα πλαίσια των διωκτικών τους αρχών) και γ) να επιτύχουν την άμεση και αποτελεσματική αντίδραση των νέων αυτών μονάδων, όταν λαμβάνουν σχετικές πληροφορίες. Επίσης στο άρθρο 2, προωθείται η συνεργασία των αστυνομικών υπηρεσιών των κρατών μελών της Ε.Ε για την πάταξη της παιδικής πορνογραφίας με τη χρήση ήδη υπαρκτών διακρατικών διαύλων επικοινωνίας, όπως η Europol και η Interpol 34. Τέλος, η απόφαση υπογραμμίζει στο άρθρο 5 την ανάγκη συνεργασίας με την παγκόσμια βιομηχανία του διαδικτύου με σκοπό την παραγωγή φίλτρων και άλλων παρόμοιων μέσων για την παρεμπόδιση της διάδοσης του ειδεχθούς υλικού και με τους παρόχους των διαδικτυακών υπηρεσιών στο άρθρο 3, ώστε να αναπτύξουν αυστηρά προγράμματα ελέγχου του περιεχομένου τους 35. Διατυπώθηκε βέβαια και η άποψη πως μία τέτοια εξέλιξη θα μετέτρεπε τους διαδικτυακούς παρόχους σε ένα είδος ιδιωτικής αστυνομίας, πράγμα ανεπίτρεπτο σε μία δημοκρατικά δομημένη κοινωνία και θα έθιγε σε σοβαρό βαθμό την ιδιωτικότητα της επικοινωνίας ανάμεσα στους χρήστες του ίντερνετ Η Απόφαση-Πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ του Συμβουλίου Η απόφαση-πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ του Συμβουλίου της Ε.Ε της 22ας Δεκεμβρίου του 2003 για την καταπολέμηση της σεξουαλικής εκμετάλλευσης των παιδιών και της παιδικής πορνογραφίας υπήρξε ένα δεσμευτικού χαρακτήρα κείμενο, το οποίο ενισχύει την κοινή προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς την κατεύθυνση 34 Βλ.Y.Akdeniz,Internet Child Pornography and the Law,2008,p Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ

28 αυτή και συμπληρώνει τα κενά στην ισχύουσα νομοθεσία των κρατών μελών 36. Η ανωτέρω απόφαση-πλαίσιο, υιοθετεί σε μεγάλο βαθμό τα συμπεράσματα της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για το Έγκλημα στον Κυβερνοχώρο και της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Ειδικότερα, παρατηρείται πως ο ορισμός της πορνογραφίας των ανηλίκων στο άρθρο 1 β περιέχει επιπλέον όλες τις μορφές της εικονικής αποτύπωσης του φαινομένου (για τις οποίες θα γίνει εκτενής αναφορά στο Γ Μέρος αυτής της διπλωματικής εργασίας), ότι στο άρθρο 3 παραθέτονται ομαδοποιημένοι λεπτομερώς οι τρόποι τέλεσης του αδικήματος με την πρόβλεψη δυνατοτήτας των κρατών μελών για θέσπιση εξαιρέσεων από το αξιόποινο και ελαφρυντικών περιπτώσεων και πως στο άρθρο 5 παρ.2 γ απαριθμούνται οι επιβαρυντικές περιστάσεις 37. Ακόμα, το άρθρο 8 της προρρηθείσας απόφασης αναφέρεται στην ευθύνη των νομικών προσώπων και το άρθρο 5 παρ.1 θέτει ένα πλαίσιο εντός του οποίου θα πρέπει να κινηθούν οι στερητικές της ελευθερίας ποινές που θα επιβάλλονται στους δράστες από τα κράτη μέλη Η Οδηγία 2011/93 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου Η Οδηγία 2011/93 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, σχετικά με την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών και της παιδικής πορνογραφίας και την αντικατάσταση της Απόφασης-Πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ του Συμβουλίου δημοσιεύτηκε στις 13/12/2011 και είναι αναμφισβήτητα ευρύτερη και πληρέστερη από όλα τα προρρηθέντα νομοθετήματα. Ειδικότερα, η Οδηγία προβλέπεται από το Ενωσιακό Δίκαιο στο άρθρο 288 της ΣΛΕΕ. Απευθύνεται αρχικά μόνον στα κράτη μέλη και όχι στα φυσικά ή νομικά πρόσωπα και η κανονιστική της πληρότητα υπολείπεται εκείνης του Κανονισμού. Τα κράτη μέλη οφείλουν να τη μεταφέρουν στο εσωτερικό τους δίκαιο επιλέγοντας όμως τα ίδια τον τύπο και τα μέσα. Επομένως, το δεσμευτικό μέρος της οδηγίας 36 Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ Βλ.Β.Πολυζωΐδου,ό.π.,σελ

29 είναι μόνον το επιδιωκόμενο από το κείμενό της τελικό αποτέλεσμα και όχι ο τρόπος με τον οποίο αυτός θα επιτευχθεί 38. Οι κυριότερες τομές που επιφέρει η Οδηγία 2011/93/ΕΕ και αφορούν την παιδική πορνογραφία είναι οι ακόλουθες: Αρχικά, προσθέτει δίπλα στον ορισμό της ανηλικότητας στο άρθρο 2 (το οποίο αναφέρει ως παιδί κάθε πρόσωπο νεότερο των 18 ετών), τον ορισμό της ηλικίας της σεξουαλικής συναίνεσης ως την ηλικία κάτω από την οποία απαγορεύεται να εμπλέκεται κάποιος σε ερωτικές δραστηριότητες με ανήλικο, σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο των κρατών μελών. Επίσης, προβλέπει σαφείς δυνατότητες εξαίρεσης από την ποινικοποίηση ορισμένων κατηγοριών εικονικής πορνογραφίας, όπως όταν υπαρκτοί ενήλικοι πρωταγωνιστούν σε πορνογραφικές παραγωγές παριστάνοντας τους ανηλίκους (ψευδοανήλικοι) και για την περίπτωση ρεαλιστικών εικόνων ανηλίκων από την αρχή ψηφιακά κατασκευασμένων μέσω κατάλληλου λογισμικού και χωρίς τη συμμετοχή πραγματικού ανηλίκου. Ακόμα, αποκλείονται κατηγορηματικά από το αξιόποινο στο άρθρο 2 εδ.γ οι μη ρεαλιστικές πορνογραφικές απεικονίσεις παιδιών (π.χ καρτούν). Εν συνεχεία, οριοθετεί στο άρθρο 5 τους τρόπους τέλεσης του αδικήματος με κριτήριο τη βαρύτητα και τη συνάφειά τους, προβλέποντας για τον καθένα και ένα minimum του ανωτάτου ορίου της στερητικής της ελευθερίας ποινής που πρέπει να απειλείται. Η Οδηγία 2011/93 στο άρθρο 10 πλαισιώνει τις ήδη υπάρχουσες ποινικές κυρώσεις για το έγκλημα με μέτρα ανάλογης φύσης, όπως η απαγόρευση άσκησης συγκεκριμένης επαγγελματικής δραστηριότητας και η δήμευση. Εμπλουτίζονται στο άρθρ.9 οι επιβαρυντικές περιστάσεις του αδικήματος, με την προσθήκη των ακόλουθων περιπτώσεων τέλεσης: α) σε βάρος παιδιού ιδιαίτερα ευάλωτης κατάστασης, κυρίως λόγω διανοητικής/σωματικής αναπηρίας ή ανικανότητας, β) από μέλος της οικογένειας του θύματος ή διαμένοντος με το θύμα ή από πρόσωπο, το οποίο καταχράστηκε την αναγνωρισμένη θέση εμπιστοσύνης ή την εξουσία του, σε σχέση με τον ανήλικο και γ) από περισσότερα πρόσωπα τα οποία έδρασαν από 38 Βλ.Ε.Σαχπεκίδου,Ευρωπαϊκό Δίκαιο,2013,σελ

30 κοινού 39. Επιπρόσθετα, στο άρθρ.15 παρ.2 ορίζεται πως συνιστά αδήριτη ανάγκη να διασφαλίζεται από τα κράτη μέλη της Ε.Ε η δυνατότητα δίωξης των δραστών για ικανό χρονικό διάστημα και μετά την ενηλικίωση του θύματος και στα άρθρ.18 επόμενα προβλέπεται η λήψη μέτρων για την προστασία και υποστήριξη των ανηλίκων θυμάτων, όπως είναι: η παροχή δωρεάν νομικής υποστήριξης στα παιδιά που δεν έχουν την απαραίτητη οικονομική άνεση μέσω προγραμμάτων νομικής βοήθειας, η προστασία της ιδιωτικότητάς τους με τη δυνατότητα να μετέχουν εξ αποστάσεως (και όχι δια ζώσης στο ακροατήριο) σε δικονομικές πράξεις και η δημιουργία προγραμμάτων πρόληψης. Επίσης, το άρθρο 25 επιβάλλει την κατάργηση των ιστοσελίδων με παιδοπορνογραφικό περιεχόμενο και εάν κάτι τέτοιο δεν είναι τεχνικά εφικτό, τη φραγή της πρόσβασης σε αυτές, ενώ στο άρθρ.6 ποινικοποιείται η μέσω πληροφοριακών συστημάτων άγρα ανηλίκων για σεξουαλικούς σκοπούς (grooming). Τέλος, η οδηγία 2011/93/ΕΕ οριοθετεί το έγκλημα της εν γνώσει απόκτησης πρόσβασης σε υλικό παιδικής πορνογραφίας. Για την τέλεση του αδικήματος αυτού απαιτείται πλήρης γνώση του δράστη (η οποία αποδεικνύεται από την επαναλαμβανόμενη είσοδό του σε παράνομη ιστοσελίδα ή από την καταβολή σχετικού χρηματικού αντιτίμου σε ιστότοπο με ανάλογο περιεχόμενο), ώστε να μην τιμωρούνται άτομα που μπορεί να έρθουν σε τυχαία επαφή με παρόμοιο υλικό στο διαδίκτυο. 39 Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ.74 επ. 30

31 ΜΕΡΟΣ Γ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ 1.Το άρθρο 348Α Π.Κ Με τον νόμο 3064/2002 ο Έλληνας νομοθέτης, σε εκτέλεση των υποχρεώσεών του σε διεθνές και ενωσιακό επίπεδο, εισήγαγε το άρθρο 348Α στον Ποινικό μας Κώδικα και συγκεκριμένα στο δέκατο ένατο κεφάλαιο που αφορά τα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και τα εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής Η νομοτυπική μορφή του άρθρου 348Α Π.Κ Το κείμενο του άρθρου 348Α Π.Κ για την πάταξη της παιδικής πορνογραφίας μετά τις αλλεπάλληλες νομοθετικές μεταβολές που επέφεραν οι Ν.3625/2007, Ν.3727/2008, Ν.4267/2014 και Ν.4411/2016, έχει σήμερα ως εξής: "1. Όποιος με πρόθεση παράγει, διανέμει, δημοσιεύει, επιδεικνύει, εισάγει στην Επικράτεια ή εξάγει από αυτήν, μεταφέρει, προσφέρει, πωλεί ή με άλλον τρόπο διαθέτει, αγοράζει, προμηθεύεται, αποκτά ή κατέχει υλικό παιδικής πορνογραφίας ή διαδίδει ή μεταδίδει πληροφορίες σχετικά με την τέλεση των παραπάνω πράξεων, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους και χρηματική ποινή δέκα χιλιάδων έως εκατό χιλιάδων ευρώ. 2. Όποιος με πρόθεση παράγει, προσφέρει, πωλεί ή με οποιονδήποτε τρόπο διαθέτει, διανέμει, διαβιβάζει, αγοράζει, προμηθεύεται ή κατέχει υλικό παιδικής 31

32 πορνογραφίας ή διαδίδει πληροφορίες σχετικά με την τέλεση των παραπάνω πράξεων, μέσω πληροφοριακών συστημάτων, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο (2) ετών και χρηματική ποινή πενήντα χιλιάδων έως τριακοσίων χιλιάδων ευρώ. 3. Υλικό παιδικής πορνογραφίας, κατά την έννοια των προηγούμενων παραγράφων, συνιστά η αναπαράσταση ή η πραγματική ή εικονική αποτύπωση, σε ηλεκτρονικό ή άλλο υλικό φορέα, των γεννητικών οργάνων ή του σώματος εν γένει του ανηλίκου, κατά τρόπο που προδήλως προκαλεί γενετήσια διέγερση, καθώς και της πραγματικής ή εικονικής ασελγούς πράξη που διενεργείται από ή με ανήλικο. 4. Οι πράξεις των παραγράφων 1 και 2 τιμωρούνται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών και χρηματική ποινή εκατό χιλιάδων έως πεντακοσίων χιλιάδων ευρώ: α. αν τελέσθηκαν κατ' επάγγελμα ή κατά συνήθεια β. αν η παραγωγή του υλικού της παιδικής πορνογραφίας συνδέεται με την εκμετάλλευση της ανάγκης, της ψυχικής ή της διανοητικής ασθένειας ή της σωματικής δυσλειτουργίας, λόγω οργανικής νόσου ανηλίκου ή με την άσκηση ή άπειλη χρήσης βίας ανηλίκου ή με τη χρησιμοποίηση ανηλίκου που δεν έχει συμπληρώσει το δέκατο πέμπτο έτος ή αν η παραγωγή του υλικού της παιδικής πορνογραφίας εξέθεσε τη ζωή του ανηλίκου σε σοβαρό κίνδυνο και γ. αν δράστης της παραγωγής του υλικού παιδικής πορνογραφίας είναι ένα από τα αναφερόμενα στις περιπτώσεις α έως και στ της παρ.2 του άρθρου 342 πρόσωπα. Αν η πράξη των περιπτώσεων β ή γ είχε ως αποτέλεσμα τη βαριά σωματική βλάβη του παθόντος, επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών και χρηματική ποινή τριακοσίων χιλιάδων έως πεντακοσίων χιλιάδων ευρώ, αν δε αυτή είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο, επιβάλλεται ισόβια κάθειρξη. 5. Όποιος εν γνώσει αποκτά πρόσβαση σε υλικό παιδικής πορνογραφίας μέσω πληροφοριακών συστημάτων, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός (1) έτους " Ιστορική εξέλιξη Πριν την εισαγωγή του άρθρου 348Α στον Ποινικό μας Κώδικα η αντιμέτωπιση της παιδικής πορνογραφίας λάμβανε χώρα με τη χρήση των άρθρων 29 και 30 του Ν.5060/1931 "περί ασέμνων δημοσιευμάτων" που διατηρήθηκε σε ισχύ με την 32

33 παρ.1 του άρθρου μόνου του Ν.2234/1994 (ΦΕΚ Α 162). Κατά το άρθρο 29 του Ν.5060/1931, θεωρείται παράνομη η απόκτηση, κατοχή, μεταφορά και εισαγωγή ή εξαγωγή από τη χώρα πορνογραφικού υλικού με σκοπό την εμπορία, τη διανομή ή τη δημόσια έκθεσή του και οι πράξεις αυτές τιμωρούνται με φυλάκιση από ένα μήνα έως πέντε έτη και χρηματική ποινή 40. Επίσης, προβλέπεται η δήμευση και καταστροφή όλων των αντικειμένων που έχουν χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή του προρρηθέντος υλικού. Το άρθρο 30 αναφέρει πως άσεμνα θεωρούνται τα έντυπα και οι εικόνες, όταν προσβάλλουν κατά το κοινό αίσθημα, την αιδώ. Το φαινόμενο, ωστόσο, της διάδοσης πορνογραφικού υλικού με πρωταγωνιστές ανηλίκους μέσω του διαδικτύου, με το πέρασμα των ετών παρουσίασε αλματώδη εξέλιξη και οδήγησε στην ανάγκη ειδικότερης νομοθετικής ρύθμισης, την οποία κάλυψε η εισαγωγή του άρθρου 348Α στον Ποινικό Κώδικα, με το άρθρο 6 του Ν.3064/2002. Ο εν λόγω νόμος ήταν το αποτέλεσμα συμμόρφωσης του Έλληνα νομοθέτη σε σειρά διεθνών συμβάσεων που είχε υπογράψει η χώρα (Σύμβαση του Ο.Η.Ε για τα δικαιώματα του παιδιού, Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για το έγκλημα στον κυβερνοχώρο), καθώς και στις επιταγές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ελλάδα μάλιστα επέλεξε την αυτολεξεί σχεδόν υιοθέτηση στο άρθρο 348Α, της πρότασης απόφασης-πλαισίου του Συμβουλίου της Ε.Ε COM2000/ Το εν λόγω άρθρο στην αρχική του μορφή,είχε ως εξής: "1. Όποιος από κερδοσκοπία παρασκευάζει, κατέχει, προμηθεύεται, αγοράζει, μεταφέρει, διακινεί, διαθέτει, πωλεί ή θέτει με οποιονδήποτε τρόπο σε κυκλοφορία πορνογραφικό υλικό τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους και χρηματική ποινή δέκα χιλιάδων έως εκατό χιλιάδων ευρώ. 2. Πορνογραφικό υλικό κατά την έννοια της προηγούμενης παραγράφου συνιστά κάθε περιγραφή ή πραγματική ή εικονική αποτύπωση, σε οποιονδήποτε υλικό φορέα, του σώματος ανηλίκου που αποσκοπεί στη γενετήσια διέγερση, καθώς και η καταγραφή ή αποτύπωση, σε οποιονδήποτε υλικό φορέα, πραγματικής, προσποιητής ή εικονικής ασελγούς πράξης που ενεργείται για τον ίδιο σκοπό από ή με ανήλικο. 40 Βλ.Ι.Ιγγλεζάκη,Δίκαιο της Πληροφορικής,2008,σελ Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ

34 3. Αν κάποια από τις πράξεις της πρώτης παραγράφου αφορά πορνογραφικό υλικό που συνδέεται με την εκμετάλλευση της ανάγκης, της πνευματικής αδυναμίας, της κουφότητας ή της απειρίας ανηλίκου ή με την άσκηση σωματικής βίας κατ' αυτού, επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι δέκα ετών και χρηματική ποινή πενήντα χιλιάδων έως εκατό χιλιάδων ευρώ και αν η πράξη είχε ως αποτέλεσμα τη βαριά σωματική βλάβη του παθόντος, επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών και χρηματική ποινή εκατό χιλιάδων έως πεντακοσίων χιλιάδων ευρώ". Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στο νόμο του 2002 δεν υπήρχε ο περιορισμός της οπτικής απεικόνισης αναφορικά με το πορνογραφικό υλικό και, κατά συνέπεια, δεν αποκλείονταν από την έννοια της πορνογραφίας ανηλίκων, ακόμα και οι λεκτικές περιγραφές των συγκεκριμένων πράξεων, καθώς και ότι η φράση "που αποσκοπεί στη γενετήσια διέγερση" διακατέχεται από μία σχετική αοριστία. Όμως, αυτό που προκάλεσε τον μεγαλύτερο προβληματισμό ήταν η άστοχη επιλογή του νομοθέτη να συνδέσει την πλήρωση της αντικειμενικής υπόστασης του άρθρου 348Α με την απαραίτητη συνδρομή ενός υποκειμενικού στοιχείου του αδίκου, δηλαδή της κερδοσκοπίας 42. Ένα έγκλημα τελείται από κερδοσκοπία, κατά την θεωρία και την κρατούσα νομολογία (ΑΠ 942/2005, ΑΠ 1320/1988, ΑΠ 950/1984), όταν ο δράστης επιδιώκει προσπορισμό αθέμιτου περιουσιακού οφέλους (ασχέτως αν τελικά απεκόμισε η όχι το περιουσιακό όφελος στο οποίο απέβλεπε), ακόμα και όταν αυτό συμβαίνει περιστασιακά. Η περιουσιακή ωφέλεια που επιδιώκεται, δεν είναι απαραίτητο να είναι αποκλειστικά χρηματικής φύσεως, αρκεί να μπορεί να αποτιμηθεί σε χρήμα. Επομένως, στις περιπτώσεις εκείνες στις οποίες δεν υπήρχε το υποκειμενικό στοιχείο της κερδοσκοπίας, το αδίκημα κατά το άρθρο 348Α Π.Κ παρέμεινε ατιμώρητο και ο ποινικός κολασμός του δράστη μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσα από την εφαρμογή του παλαιότερου και παρωχημένου πλέον Ν.5060/1931. Στην ουσία το άρθρ.348α στην αρχική μορφή του επέτρεπε ελεύθερα την αφιλοκερδή διακίνηση πορνογραφικού υλικού ανηλίκων μέσω του διαδικτύου και τη χρήση του για προσωπική ικανοποίηση. Εξάλλου, ο δράστης μπορούσε σχετικά εύκολα να 42 Βλ.Δ.Κιούπη-Αιμ.Ιωαννίδου(ΙΜΔΑ),Η παιδική πορνογραφία στο διαδίκτυο,2007,σελ

35 διαγράψει από τον υπολογιστή του όλα τα σχετικά αποδεικτικά στοιχεία που θεμελίωναν την επιδίωξη κέρδους. Η κατάσταση αυτή έδωσε επιπλέον ένα νομικό έρεισμα στους παιδόφιλους, οι οποίοι ισχυρίζονταν πως μπορεί μία συλλογή τέτοιου είδους, να αντιβαίνει στις κρατούσες ηθικές και κοινωνικές αντιλήψεις, δεν έρχεται όμως σε ευθεία αντίθεση με την γραμματική ερμηνεία του νόμου. Ήταν πλέον επιβεβλημένη μία νομοθετική πρωτοβουλία για την τροποποίηση του επίμαχου άρθρου. Τα προρρηθέντα προβλήματα αντιμετωπίστηκαν με τις τροποποιήσεις που επέφεραν οι Ν.3625/2007 και Ν.3727/2008 (ο οποίος μετέφερε στην ελληνική έννομη τάξη τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των παιδιών κατά της γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης/ets 201).Οι κυριότερες αλλαγές που επέφεραν στο άρθρο 348Α Π.Κ τα δύο αυτά νομοθετήματα είναι οι εξής: Α) Στη βασική μορφή του εγκλήματος της παρ.1 προστέθηκαν νέοι τρόποι τέλεσης, με αποτέλεσμα σήμερα να υφίστανται 16 διαφορετικοί και ισότιμοι τρόποι τέλεσης του αδικήματος της παιδικής πορνογραφίας 43. Β) Στη νεοεισαχθείσα παρ.2 προβλέφθηκε μία νέα διακεκριμένη μορφή του εγκλήματος για την περίπτωση που αυτό τελείται "δια συστήματος ηλεκτρονικού υπολογιστή ή με τη χρήση διαδικτύου". Γ) Αντικαταστάθηκε η αόριστη φράση "που αποσκοπεί στη γενετήσια διέγερση", από την ορθότερη και σαφέστερη "κατά τρόπο που προδήλως προκαλεί γενετήσια διέγερση". Δ) Εμπλουτίστηκαν οι διακεκριμένες μορφές του εγκλήματος,όπως είναι π.χ η πρόκληση θανατηφόρου αποτελέσματος από αμέλεια για την οποία προβλέφθηκε η ποινή της ισόβιας κάθειρξης. Ε) Με το άρθρο 3 παρ.11 και 12 του Ν.3727/2008 επαναδιατυπώθηκε η περίπτωση α της νέας παρ.4,με την αντικατάσταση της λέξης "και" από την ορθότερη "ή", ώστε πλέον να είναι σαφές πως η συνδρομή των δύο αυτών επιβαρυντικών περιστάσεων (κατ' επάγγελμα ή κατά συνήθεια) είναι διαζευκτική και όχι σωρευτική Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ Βλ.Α.Χαραλαμπάκη,Ποινικός Κώδικας:ερμηνεία κατ' άρθρο,2014,σελ

36 ΣΤ) Η σημαντικότερη όμως τροποποίηση που επέφεραν οι παραπάνω νόμοι είναι η απαλοιφή του υποκειμενικού όρου "από κερδοσκοπία" (με τον Ν.3625/2007) και η αντικατάστασή του με τη φράση "με πρόθεση". Κατά αυτόν τον τρόπο, έγινε εφικτή η τιμώρηση του δράστη σε κάθε περίπτωση που η άδικη πράξη του πληρεί με δόλο την αντικειμενική υπόσταση του συγκεκριμένου εγκλήματος, χωρίς να είναι πλέον απαραίτητη η ταυτόχρονη επιδίωξη περιουσιακού οφέλους. Το 2014 με τον νόμο 4267 άλλαξε εκ νέου η μορφή του άρθρ.348α και ο Έλληνας νομοθέτης προσπάθησε έτσι να εναρμονίσει την ελληνική νομοθεσία με την οδηγία 2011/93/ΕΕ. Οι σημαντικότερες αλλαγές που έλαβαν χώρα ήταν: I. Στην παρ.2 αντικαταστάθηκε ο όρος "δια συστήματος ηλεκτρονικού υπολογιστή ή με τη χρήση διαδικτύου" με τη φράση "μέσω της τεχνολογίας των πληροφοριών και επικοινωνιών". Αυτό έγινε, κατά την Αιτιολογική Έκθεση του νόμου, ώστε να εξασφαλιστεί η υπαγωγή περισσότερων μέσων τέλεσης στη νομοτυπική μορφή του εγκλήματος και να μπορέσει να καλυφθεί με αυτόν τον τρόπο η συνεχής εξέλιξη της τεχνολογίας, η οποία παρέχει διαρκώς νέους τρόπους τέλεσης 45. II. Στην παρ.3 η φράση "των γεννητικών οργάνων ή του σώματος εν γένει του ανηλίκου" αντικατέστησε ως ειδικότερη και σύμφωνη με τις επιταγές της οδηγίας της Ε.Ε τη φράση "του σώματος ή μέρος του σώματος ανηλίκου" 46. III. Προστέθηκαν νέες διακεκριμένες μορφές τέλεσης του αδικήματος στην παρ.4 και επαναπροσδιορίστηκαν(αυξήθηκαν)οι προβλεπόμενες χρηματικές ποινές. IV. Επίσης, προστέθηκε μία νέα παράγραφος στο άρθρο 348Α με αριθμό 5, της οποίας το περιεχόμενο είχε ως εξής: "'Οποιος εν γνώσει αποκτά πρόσβαση σε υλικό παιδικής πορνογραφίας μέσω της τεχνολογίας των πληροφοριών και επικοινωνιών, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους". Τέλος, με τον Ν.4411/2016 για τη μεταφορά στο ελληνικό δίκαιο της οδηγίας 2013/40/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, επήλθε μία τελευταία μεταβολή στο επίμαχο άρθρο με την αντικατάσταση στις παρ.2 και 5 του όρου "μέσω της τεχνολογίας των πληροφοριών και επικοινωνιών" με τον όρο "μέσω πληροφοριακών συστημάτων". Η αλλαγή αυτή έλαβε χώρα, σύμφωνα με την 45 Βλ.Ε.Συμεωνίδου-Καστανίδου,Εγκλήματα κατά προσωπικών αγαθών,2014,σελ Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ

37 Αιτιολογική Έκθεση του προρρηθέντος νομοθετήματος, ώστε να αποφευχθεί η ορολογική ανομοιογένεια στις διάφορες διατάξεις του Ποινικού μας Κώδικα, καθώς στο άρθρο 13 Π.Κ προστέθηκε νέα περίπτωση η) σχετικά με τον ορισμό του πληροφοριακού συστήματος Το έννομο αγαθό Στο έγκλημα της παιδικής πορνογραφίας παρατηρείται μία συνθετότητα των προσβαλλόμενων εννόμων αγαθών, καθώς διαπιστώνεται πως τρία είναι τα έννομα αγαθά που πλήττονται (η ανηλικότητα, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα προσωπικά δεδομένα) 48. Οι ανωτέρω προσβολές δύναται να συντρέχουν και σωρευτικά. Αλλά και σε σχέση με τον φορέα του εννόμου αγαθού, υπάρχουν διαφοροποιήσεις καθώς ανάλογα με την περίσταση άλλες φορές είναι ο αποτυπώμενος ανήλικος, άλλοτε τα παιδιά που θα δουν ως θεατές το πορνογραφικό υλικό και κάποιες φορές και οι δύο μαζί. Όσον αφορά την ανηλικότητα, αυτή αφορά πρόσωπα ανεξαρτήτως φύλου (αγόρια και κορίτσια) που δεν έχουν συμπληρώσει τα 18 τους έτη και όπως έχει ήδη αναφερθεί στο Α μέρος της παρούσας διπλωματικής εργασίας, ορίζεται ως η διαδικασία της αδιατάρακτης ερωτικής, βιολογικής, ψυχολογικής και συναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού μέχρι και την ολοκλήρωσή του. Η παιδική πορνογραφία, όταν προσβάλει την ανηλικότητα του θύματος, συνιστά στην πραγματικότητα ένα έγκλημα διακινδύνευσης, καθώς τα αποτελέσματα της προσβολής αυτής αρκετές φορές δεν είναι άμεσα διαπιστώσιμα και άλλες τελικά δεν επέρχονται καθόλου. Επίσης, η παραγωγή και διακίνηση μέσω του διαδικτύου του ειδεχθούς αυτού υλικού πλήττει βάναυσα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια των ανηλίκων, καθώς αντιμετωπίζονται ως σκεύη ηδονής, προκειμένου να ικανοποιήσουν τις γενετήσιες επιθυμίες των δραστών. Τέλος, στο έγκλημα του άρθρου 348Α Π.Κ εντοπίζεται και προσβολή των προσωπικών δεδομένων των θυμάτων. Σύμφωνα με το άρθρο 2 περίπτωση α Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ

38 εδάφιο β του Ν.2472/1997 ως δεδομένο προσωπικού χαρακτήρα χαρακτηρίζεται κάθε πληροφορία που αναφέρεται σε υπαρκτό φυσικό πρόσωπο, του οποίου η ταυτότητα είναι γνωστή και δύναται να εξακριβωθεί. Στην σφαίρα των λεγόμενων "ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων" (που απαιτούν ιδιαίτερη νομική προστασία) συγκαταλέγονται και όσα αφορούν την ερωτική δραστηριότητα, καθώς σχετίζονται άμεσα με τον απόρρητο χαρακτήρα της ιδιωτικής ζωής 49 (Άρ.2 περ. β Ν.2472/1997). Κατά συνέπεια, κάθε φορά που ένα πρόσωπο μαγνητοσκοπείται ή φωτογραφίζεται χωρίς τη σαφή συναίνεσή του, κατά τη διάρκεια τέλεσης πράξεων σεξουαλικής φύσεως, προσβάλλεται το αναφαίρετο δικαίωμά του στην ιδιωτικότητα. Στην περίπτωση βέβαια που υφίσταται συγκατάθεση του προσώπου για παραγωγή και ακόμα και διακίνηση του προρρηθέντος υλικού, δεν υφίσταται κανένα νομικό κώλυμα,με την απαραίτητη προϋπόθεση ότι πρόκειται για ενήλικο. Προβληματισμός έχει προκύψει, ωστόσο, για την αντιμετώπιση της περίπτωσης παραγωγής πορνογραφικού υλικού με τη συμμετοχή ανηλίκου ηλικίας ετών, ο οποίος έδωσε για την πράξη αυτή την έγκυρη συναίνεσή του, ενώ το εν λόγω υλικό πρόκειται να χρησιμοποιηθεί μόνον από τον ίδιο ή τον άλλον συμμετέχοντα και δεν υπάρχει ορατός κίνδυνος διάδοσής του 50. Έχει υποστηριχθεί η άποψη (και από την οδηγία 2011/93/ΕΕ) πως κάτι τέτοιο δύναται να είναι επιτρεπτό, καθώς ο ίδιος ο νόμος αναγνωρίζει στον ανήλικο άνω των 15 ετών, δικαίωμα πλήρους σεξουαλικής αυτοδιάθεσης (άρθρ.339 παρ.1 Π.Κ) και πως η πιθανότητα μιας μεταγενέστερης βλάβης της ιδιωτικότητας του προσώπου αυτού θα πρέπει να δικαιολογηθεί, εξαιτίας του γεγονότος πως έχει το δικαίωμα να διαχειρίζεται το συγκεριμένο έννομο αγαθό του κατά το δοκούν. Πιο ορθή όμως παρουσιάζεται η θέση πως ναι μεν ο νομοθέτης αναγνωρίζει το δικαίωμα σεξουαλικής αυτοδιάθεσης σε άτομα άνω των 15 ετών, αλλά μόνο για τον σκοπό τέλεσης ασελγών πράξεων και όχι για την αποτύπωσή τους 51 γιατί δεν έχουν σχηματίσει ακόμα πλήρη βούληση (άρθρ.127 Α.Κ) και συναίσθηση των συνεπειών όλων των πράξεών τους. Η συμπεριφορά αυτή συνιστά μία ριψοκίνδυνη δράση που μπορεί να οδηγήσει σε διαιώνιση της προσβολής και να λάβει ανεξέλεγκτες 49 Βλ.Ι.Ιγγλεζάκη,Ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα,2003,σελ Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ Βλ.Ε.Συμεωνίδου-Καστανίδου,Εγκλήματα κατά προσωπικών αγαθών,2014,σελ

39 διαστάσεις, τις οποίες δεν έχει την ωριμότητα να αντιληφθεί σε όλη τους την έκταση ένα παιδί 15 ετών 52. Επομένως, ασφαλέστερο θα ήταν στην περίπτωση αυτή να μείνουμε στην γραμματική ερμηνεία του άρθρου 348Α Π.Κ που απαγορεύει αποτύπωση ανηλίκου κάτω των 18 ετών σε πορνογραφικό υλικό, καθώς με αυτόν τον τρόπο αναμφίβολα θίγεται η ιδιωτικότητά του και τίθενται σε κίνδυνο ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα του. Ίσως η συνδρομή των προρρηθέντων προϋποθέσεων για άτομα ετών να χρήζει επιεικέστερης αντιμετώπισης από τον νομοθέτη, με την προσθήκη στο άρθρο μίας σχετικής ελαφρυντικής περίπτωσης, όχι όμως να φτάνει στο σημείο της αποποινικοποίησης της συγκεκριμένης πράξης Η αντικειμενική υπόσταση του άρθρου 348Α Π.Κ Απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη του εγκλήματος της παιδικής πορνογραφίας είναι το πρόσωπο που συμμετέχει να είναι ανήλικο ή και ενήλικο το οποίο όμως να μοιάζει ή να συμπεριφέρεται ως παιδί (πρόκειται για την προβληματική περίπτωση του καλούμενου "ψευδοανηλίκου" που θα εξεταστεί παρακάτω αναλυτικά). Στο περιεχόμενο όμως του άρθρου 348Α Π.Κ δεν εντοπίζεται καμία αναφορά σε σαφές ηλικιακό όριο και έτσι προκρίθηκε ιστορικοβουλητικά η λύση της προσφυγής στο άρθρ.121 παρ.1 Π.Κ, το οποίο ορίζει ως ανήλικο κάθε πρόσωπο που δεν έχει συμπληρώσει τα 18 του έτη. Το όριο αυτό ταυτίζεται με το άρθρ.1 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού 53 και χαρακτηρίζεται επαρκές για την αποτελεσματική προστασία των παιδιών, παρά τις αντίθετες απόψεις που έχουν διατυπωθεί (βλ.ανωτέρω) και προτείνουν τη μείωσή του υπό προϋποθέσεις. Aκόμα, οι όροι (στην παράγραφο 3) "αναπαράσταση" και "αποτύπωση" για τον προσδιορισμό του πορνογραφικού υλικού δεν κρίνονται ιδιαίτερα ακριβείς και θα ήταν σκόπιμο να αντικατασταθούν με τον σαφέστερο όρο "απεικόνιση". Πάντως, σε κάθε περίπτωση είναι πληρέστεροι από την έννοια "της περιγραφής", η οποία προϋπήρχε στη νομοτυπική μορφή του άρθρου (απαλείφθηκε με τον Ν.3625/2007) 52 Πρβλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ.238 και σελ Βλ.Β.Πολυζωΐδου,ό.π.,σελ

40 και οδηγούσε σε υπερβολική διεύρυνση του αξιοποίνου, καθώς θεωρούνταν υλικό παιδικής πορνογραφίας, ακόμα και λεκτικές περιγραφές, όπως π.χ η ανάγνωση ερωτικών ιστοριών. Σε σχέση με το αντικείμενο της αναπαράστασης ή αποτύπωσης που κατά την παρ.3 είναι τα γεννητικά όργανα ή το σώμα εν γένει του ανηλίκου, παρατηρείται πως η πράξη για να είναι άδικη θα πρέπει να έχει γίνει με τρόπο, ώστε "να προκαλεί προδήλως γενετήσια διέγερση" 54. Με τον όρο αυτό ο νομοθέτης καταφεύγει σε αντικειμενικά δεδομένα για τον προσδιορισμό του πορνογραφικού υλικού, καθώς τέτοιο θεωρείται μόνον όταν προορίζεται από την αρχή προκαλέσει τη γενετήσια διέγερση των θεατών και το επιτυγχάνει. Κατά συνέπεια, άλλες αποτυπώσεις, όπως π.χ ένα γυμνό παιδί στην παραλία, το βίντεο από μία βάφτιση ή φωτογραφίες από μία μαθητική παρέλαση παιδιών δημοτικού, δεν συνιστούν υλικό παιδικής πορνογραφίας, ακόμα και αν έχουν προκαλέσει τη γενετήσια διέγερση ορισμένων ατόμων. Ο Ποινικός Κώδικας δεν περιέχει έναν σαφή ορισμό για το περιεχόμενο της ασελγούς πράξης της παρ.3 και η προσπάθεια για μία οριοθέτηση από τη νομολογία οδήγησε στην έκδοση αρκετών αντιφατικών αποφάσεων, όπου η ίδια άδικη πράξη χαρακτηρίζεται κάθε φορά διαφορετικά π.χ θωπείες εκ μέρους ανηλίκου στα γεννητικά όργανα του δράστη, άλλοτε θεωρήθηκαν εκ μέρους του δικαστηρίου ασελγής πράξη και άλλοτε ασελγής χειρονομία. Πάντως, στις περισσότερες περιπτώσεις, στην έννοια των ασελγών πράξεων του άρθρου 348Α εμπίπτουν, ιδίως, η συνουσία που κατά την κρατούσα νομολογία είναι η συνένωση των γεννητικών οργάνων ανδρός και γυναικός χωρίς να απαιτείται εκπσερμάτωση και χωρίς να αρκεί η απλή επαφή των γεννητικών οργάνων μεταξύ τους (ΑΠ 2691/2008, ΑΠ 1680/2008, ΑΠ 937/2007, ΑΠ 57/2007) 55 και οι πράξεις που συνιστούν υποκατάστατά της. Αναφορικά με το μέσο αναπαράστασης/αποτύπωσης του πορνογραφικού υλικού, αυτό στην παρ.3 ορίζεται ως ηλεκτρονικός ή άλλος υλικός φορέας. Εδώ συγκαταλέγονται φωτογραφίες εκτυπωμένες σε χαρτί, κινηματογραφικό φιλμ, ένα dvd, ένα cd-rom, ένας εσωτερικός/εξωτερικός σκληρός δίσκος αποθήκευσης 54 Βλ.Ε.Συμεωνίδου-Καστανίδου,Εγκλήματα κατά προσωπικών αγαθών,2014,σελ Βλ.Ε.Συμεωνίδου-Καστανίδου,ό.π.,σελ να

41 ηλεκτρονικού υπολογιστή, ένα στικάκι Usb, τα s, οι χώροι αποθήκευσης δεδομένων σε tablets/smartphones, μία φορητή κάρτα μνήμης sd card/mini sd card, o αποθηκευτικός χώρος στο διαδίκτυο (dropbox) κ.α 56. Τέλος, το έγκλημα της παιδικής πορνογραφίας είναι δεκτικό απόπειρας και κάθε μορφή συμμετοχής σε αυτό δύναται να υπάρξει, εκτός βέβαια από την περίπτωση που τελείται με πραγματικούς ανηλίκους, οι οποίοι δεν νοείται να τιμωρηθούν ως συμμέτοχοι. Δράστης μπορεί να είναι και ανήλικος που θα τιμωρηθεί με βάση τις ειδικές διατάξεις του Ποινικού Κώδικα για τους ανηλίκους (άρθρ.121 Π.Κ επόμενα) Τρόποι τέλεσης Το αδίκημα του άρθρου 348Α Π.Κ είναι ένα υπαλλακτικώς μικτό έγκλημα, καθώς τυποποιούνται πλείονες τρόποι τέλεσής του που δύνανται να εναλλαχθούν στο ίδιο πορνογραφικό υλικό 57. Παρατηρείται πως η ανάγκη προστασίας μία ευπαθούς ομάδας, όπως αυτής των παιδιών, οδήγησε τον Έλληνα νομοθέτη σε μία εξαντλητική τυποποίηση, καθώς στη βασική μορφή του εγκλήματος της παρ.1 εντοπίζονται δέκα έξι (16) τρόποι τέλεσης και άλλοι δέκα (10) στη διακεκριμένη μορφή της ψηφιακής παιδικής πορνογραφίας της παρ Κατ' αποτέλεσμα, απουσιάζει οποιαδήποτε είδους ομαδοποίηση, οι επιμέρους οριζόμενες συμπεριφορές πολλές φορές αλληλεπικαλύπτονται και έχουν όμοια ποινική αντιμετώπιση πράξεις που σαφώς έχουν διαφορετική απαξία, όπως είναι π.χ η παραγωγή πορνογραφικού υλικού και η απλή κατοχή του για προσωπική χρήση. Ενδεικτικά ως τρόποι τέλεσης αναφέρονται: α) η παραγωγή τέτοιου υλικού ως αυθεντική δημιουργία ή μετά από ειδική επεξεργασία (μεσω μοντάζ ή προγραμμάτων όπως το Photoshop), β) η διανομή του σε διάφορους παραλήπτες, γ) η δημοσίευση/γνωστοποίησή του σε αόριστο αριθμό προσώπων, δ) η επίδειξη του πορνογραφικού υλικού σε συγκεκριμένο άτομο, ε) η εισαγωγή ή εξαγωγή του από την ελληνική επικράτεια με οποιονδήποτε τρόπο, στ) η μεταφορά του από έναν τόπο σε άλλον, ζ) η προσφορά του χωρίς αντάλλαγμα, η) η αγορά και η πώλησή του κατά την έννοια του άρθρου 513 του Αστικού Κώδικα (μεταβίβαση της 56 Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ Βλ.Ε.Συμεωνίδου-Καστανίδου,Εγκλήματα κατά προσωπικών αγαθών,2014,σελ Βλ.Β.Πολυζωΐδου,ό.π.,σελ

42 κυριότητας με την παράδοση του πράγματος στον αγοραστή και καταβολή του συμφωνημένου τιμήματος), θ) η προμήθεια του υλικού από κάποιον άλλον με ενοικίαση, δωρεά, ι) η απόκτησή του ακόμα και με παράνομο τρόπο π.χ κλοπή, κ) η διάδοση και η μετάδοση πληροφοριών σχετικά με την τέλεση των παραπάνω πράξεων κ.α. Τέλος, ιδιαίτερα προβληματική έχει κριθεί η τέλεση του αδικήματος μέσω της κατοχής υλικού παιδικής πορνογραφίας και της απόκτησης πρόσβασης σε αυτό Το ζήτημα της κατοχής και της πρόσβασης Η κρατούσα νομολογία έχει προσδιορίσει την κατοχή ως φυσική εξουσίαση επί πράγματος κατά τρόπο που να είναι δυνατή κάθε στιγμή η διαπίστωση της ύπαρξής του και η διάθεσή του κατά τη βoύληση του φερόμενου ως κατόχου του 59. Επομένως, δεν αρκεί η φυσική εξουσίαση πάνω σε ένα πράγμα, αλλά απαιτείται να υπάρχει και η θέληση εξουσίασης σε αυτό το αντικείμενο, δηλαδή η συνδρομή δύο στοιχείων:α) ενός υλικού (corpus) και β) ενός βουλητικού (animus). Σε σχέση με την παιδική πορνογραφία ως κατοχή πρέπει να οριστεί η πραγματική φυσική εξουσίαση κάποιου προσώπου επί πορνογραφικού υλικού η οποία είναι διαρκής και επιτρέπει έτσι τη διάθεσή του σε οποιαδήποτε στιγμή, σύμφωνα με τη βούλησή του. Κατά τα προρρηθέντα, δεν δύναται να θεωρηθεί ποινικά κάτοχος τέτοιου υλικού ο νέος π.χ μισθωτής ενός διαμερίσματος, ο οποίος βρίσκει έναν εξωτερικό σκληρό δίσκο του προηγούμενου ενοικιαστή που περιέχει βίντεο παιδικής πορνογραφίας ή ο κάτοχος ενός ερμαρίου γυμναστηρίου, στο οποίο ένας τρίτος τοποθέτησε ένα στικάκι Usb με παρόμοιο υλικό προκειμένου να τον ενοχοποιήσει. Στις δύο αυτές περιπτώσεις, λείπει το στοιχείο του animus, της θέλησης δηλαδή πραγματικής εξουσίασης πάνω στο πράγμα και αίρεται έτσι το αρχικό άδικο της πράξης. Ως προς τα όρια τώρα της κατοχής του δράστη πάνω στο πράγμα έχουν οριστεί τρείς λεγόμενες "σφαίρες κατοχής": I. στην πρώτη σφαίρα εντοπίζουμε περιπτώσεις στις οποίες ο δράστης εξουσιάζει άμεσα το αντικείμενο, π.χ μία φορητή κάρτα μνήμης που την κουβαλάει επάνω του. 59 Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ

43 II. στη δεύτερη σφαίρα κατοχής ανήκουν περιπτώσεις που το παράνομο πράγμα δεν το έχει μεν επάνω του, αλλά βρίσκεται σε χώρους άμεσα εξουσιαζόμενους από αυτόν, π.χ στο σπίτι του ή στο αυτοκίνητό του και III. στην τρίτη σφαίρα αναφερόμαστε, όταν το πράγμα μεταφέρεται για λογαριασμό του από άλλον ή έχει παραδοθεί σε τρίτο πρόσωπο για επεξεργασία ή για φύλαξη. Αναμφισβήτητα, η κατοχή υλικού παιδικής πορνογραφίας, έστω και για προσωπική χρήση μόνο και χωρίς πρόθεση διάδοσής του, συνιστά μία συμπεριφορά ποινικά κολάσιμη, καθώς θίγονται τα έννομα αγαθά της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της ιδιωτικότητας των εικονιζόμενων ανηλίκων. Όμως, η απλή αυτή κατοχή, σαφώς δεν προκαλεί την ίδια βλάβη στον ανήλικο όπως π.χ η παραγωγή του πορνογραφικού υλικού και κατά συνέπεια μην έχοντας την ίδια απαξία, χρήζει και διαφορετικής ποινικής αντιμετώπισης από τον έλληνα νομοθέτη. Δυσχερέστερη, όμως, είναι η προσπάθεια καθορισμού της έννοιας της κατοχής του παράνομου υλικού σε ψηφιακή μορφή, όπως αυτή αναφέρεται στην παρ.2 του άρθρου 348Α. Αρχικά, παρατηρείται πως δεν είναι απαραίτητο σε αυτή την περίπτωση να υφίσταται σύνδεση της κατοχής πορνογραφικών δεδομένων με την αναγκαστική κατοχή των υλικών φορέων εγγραφής και σταθερής τους αποθήκευσης 60. Έτσι, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως δράστης ο ιδιοκτήτης μίας εταιρίας πληροφορικής, εφόσον αγνοεί την ύπαρξη υλικού πορνογραφίας ανηλίκων στον σκληρό δίσκο ενός υπολογιστή της εταιρίας του (λείπει εδώ το animus), σε αντίθεση με τον υπάλληλό του που έχει αποθηκεύσει το εν λόγω υλικό και είναι ο πραγματικός κάτοχός του. Ιδιαίτερα προβληματική κρίνεται η περίπτωση αποθήκευσης δεδομένων, όχι σε σταθερό μέσο αποθήκευσης, αλλά στην προσωρινή μνήμη του υπολογιστή (ram, cache memory 61 ) ή στα προσωρινά αρχεία του διαδικτύου (temporary files). Ύστερα από κάθε επίσκεψη σε μία ιστοσελίδα, τα περισσότερα προγράμματα πλοήγησης (Chrome, Explorer, Opera) αποθηκεύουν αυτόματα ένα ηλεκτρονικό "ίχνος" της ιστοσελίδας αυτής στην μνήμη του υπολογιστή, ώστε να επιτυγχάνεται η μετέπειτα 60 Βλ.Α.Χαραλαμπάκη,Ποινικός Κώδικας:ερμηνεία κατ' άρθρο,2014,σελ Βλ.Π.Πολίτη,Υπερκείμενα Υπερμέσα και Πολυμέσα,1996,σελ.88, όπου ως μνήμη cache (κρυφή μνήμη) ορίζεται μία ειδική διάταξη μνήμης που επιτρέπει στο υπολογιστικό σύστημα να αυξάνει την αποδοτικότητά του, επιταχύνοντας τις διαδικασίες ανταλλαγής δεδομένων με την ΚΜΕ (CPU). 43

44 γρηγορότερη πρόσβαση σε αυτήν. Ο χρήστης μπορεί να διαγράψει αυτό το ιστορικό περιήγησης ή να επιλέξει να μη λαμβάνει καθόλου χώρα. Όμως, σε καμία περίπτωση αυτά τα ηλεκτρονικά ίχνη δεν συνιστούν κατοχή υλικού παιδικής πορνογραφίας, αφού για να έχει πρόσβαση στο υλικό ο χρήστης θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να επισκεφθεί ξανά τη συγκεκριμένη ιστοσελίδα. Κατοχή υφίσταται μόνον, όταν τα δεδομένα αποθηκεύονται οριστικά στον σκληρό δίσκο του υπολογιστή ή σε άλλον φορέα αποθήκευσης μέσω λήψης (download) και ο χρήστης έχει άμεση πρόσβαση σε αυτά 62. Επομένως, η επίτευξη πρόσβασης σε παράνομο πορνογραφικό υλικό μέσω του διαδικτύου δεν συνιστά και κατοχή του, χωρίς ωστόσο να είναι και ποινικά αδιάφορη η πράξη. Η πρόσβαση σε τέτοιο περιεχόμενο μέσω πληροφοριακών συστημάτων και η κατά συνήθεια παρακολούθησή του, αντιμετωπίστηκαν από τον Έλληνα νομοθέτη με τον Ν.4267/2014, ο οποίος πρόσθεσε στο άρθρο 348Α Π.Κ μία νέα παράγραφο (με τον αριθμό 5). Το περιεχόμενο της νέας αυτής παραγράφου έχει σήμερα ως εξής: "Όποιος εν γνώσει αποκτά πρόσβαση σε υλικό παιδικής πορνογραφίας μέσω πληροφοριακών συστημάτων, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός (1) έτους." Για την τέλεση του συγκεκριμένου αδικήματος απαιτείται άμεσος δόλος α ή β βαθμού και όχι ενδεχόμενος. Η επιλογή εδώ του νομοθέτη κρίνεται σωστή, διότι με τη χρήση της φράσης "εν γνώσει", απαιτείται πλήρης γνώση εκ μέρους του δράστηχρήστη ότι αποκτά πρόσβαση με την πράξη του σε απαγορευμένο περιεχόμενο. Επομένως, μία απλώς τυχαία θέαση ανάλογου υλικού στο διαδίκτυο, δεν τιμωρείται από τον νόμο (βέβαια σήμερα είναι σχεδόν απίθανο ένας μέσος χρήστης να έρθει σε τυχαία επαφή με περιεχόμενο παιδικής πορνογραφίας στον κυβερνοχώρο). Αυτό που κολάζεται ποινικά στην παρ.5, είναι η κατά συνήθεια θέαση του υλικού, η οποία αποδεικνύεται σε κάποιες περιπτώσεις από τα "ηλεκτρονικά ίχνη" που αναφέρθηκαν παραπάνω και η απόκτηση σταθερής πρόσβασης σε αυτό μέσω π.χ της καταβολής ενός χρηματικού αντιτίμου σε μία σχετική ιστοσελίδα. Ίσως, θα ήταν σκόπιμος ο εμπλουτισμός της παρ.5 από τον νομοθέτη με αναλυτικότερη περιγραφή των μέσων τέλεσης. 62 Βλ.Ε.Συμεωνίδου-Καστανίδου,Εγκλήματα κατά προσωπικών αγαθών,2014,σελ

45 Τέχνη και πορνογραφία Η διάκριση της πορνογραφίας από ένα έργο τέχνης, σε αρκετές περιπτώσεις είναι μία εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση. Επίσης, ο χαρακτηρισμός ενός δημιουργήματος ως πορνογραφικού ή μη διαφέρει από πολιτισμό σε πολιτισμό και από εποχή σε εποχή. Στην Ελλάδα σήμερα, η πώληση και κατοχή υλικού με παρόμοιο περιεχόμενο είναι νόμιμη μόνον για ενηλίκους και με την απαραίτητη προϋπόθεση ότι δεν πρωταγωνιστούν ανήλικοι. 'Ετσι συναντάμε πορνογραφικά έντυπα, dvd, περιοδικά, ειδικούς κινηματογράφους, πλήθος ιστοσελίδων στο διαδίκτυο κ.α. Νόμιμη επίσης είναι η παραγωγή και εκτύπωση πορνογραφικού υλικού ενηλίκων και υφίστανται και σχετικές εταιρείες 63. Η ελευθερία της τέχνης κατοχυρώνεται στο άρθρο 16 παράγραφος 1 του ισχύοντος Συντάγματος. Το ερώτημα όμως που εύλογα προκύπτει είναι το αν αυτή η ελευθερία μπορεί να λειτουργήσει ως λόγος άρσης του αδίκου (κατά το άρθρο 20 Π.Κ) για μία παιδοπορνογραφική παραγωγή, υπό το πρίσμα ότι και αυτή είναι ένα είδος καλλιτεχνικής έκφρασης. Παλαιότερα, η Γερμανική επιστήμη και νομολογία ακολουθούσε τη "θεωρία της αποκλειστικότητας" (Exlusivitatstheorie), κατά την οποία τέχνη και πορνογραφία είναι εντελώς αλληλοαποκλειόμενες έννοιες 64. Οι τρέχουσες όμως αντιλήψεις περί αισθητικής ανοχής καθιστούν μη παραδεκτό πλέον έναν τέτοιο κλειστό ορισμό του έργου τέχνης (όπως έκρινε και το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο για τη διάταξη του άρθρου 5 παρ.3 του Θεμελιώδη Νόμου της Βόννης 65 ). Κατά συνέπεια, ένα ανθρώπινο δημιούργημα δύναται να είναι έργο τέχνης και να χαρακτηρίζεται συνάμα ως παιδοπορνογραφικό υλικό με την έννοια του άρθρου 348Α Π.Κ. Στην περίπτωση αυτή φαίνεται πως υπάρχει σύγκρουση συνταγματικών διατάξεων, από τη μία πλευρά του άρθρου 16 για την ελευθερία της τέχνης και από την άλλη του άρθρου 21 για την προστασία της παιδικής ηλικίας σε συνδυασμό με το άρθρ.9 παρ.1, εδάφιο β για την προστασία του ιδιωτικού βίου 66. Δεδομένου ότι ο ίδιος ο συντακτικός νομοθέτης δεν προέβη σε κάποια ιεράρχηση των Βλ.Μ.Μαργαρίτη,Ποινικός Κώδικας:Ερμηνεία-Εφαρμογή,2014,σελ Βλ.Κ.Χρυσόγονου,Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα,2006,σελ Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ

46 συνταγματικών δικαιωμάτων, το προρρηθέν πρόβλημα θα λυθεί από τον δικαστή in concreto, σταθμίζοντας ποιο δικαίωμα θα υπερισχύσει με βάση την αρχή της αναλογικότητας. Έτσι, θα πρέπει να εκτιμηθεί κάθε φορά, αν το υπό κρίση δημιούργημα αποτελεί στην πραγματικότητα έργο τέχνης με βάση συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (π.χ πρόκληση καλλιτεχνικής συγκίνησης, απήχηση στο κοινό, αξιολόγηση από τους κριτικούς τέχνης) και το κατά πόσο τα επίμαχα σημεία του, όπου εντοπίζεται το παιδοπορνογραφικό υλικό είναι απαραίτητα για την επίτευξη του επιδιωκόμενου καλλιτεχνικού αποτελέσματος, χωρίς να θέτουν ταυτόχρονα σε περιττό κίνδυνο τα δικαιώματα των ανηλίκων 67. Ενδεικτικό είναι το άρθρο 30 του Ν.5060/1931 περί ασέμνων δημοσιευμάτων: " άσεμνα κατά τις περιπτώσεις του προηγούμενου άρθρου θεωρούνται τα χειρόγραφα, έντυπα, εικόνες και λοιπά αντικείμενα, όταν, σύμφωνα με το κοινό αίσθημα, προσβάλλουν την αιδώ. Δεν θεωρούνται άσεμνα τα έργα τέχνης ή επιστήμης και ιδίως αυτά που ανήκουν στην πολιτιστική δημιουργία της ανθρωπότητας ή που συμβάλλουν στην προώθηση της ανθρώπινης γνώσης, εκτός από την περίπτωση όπου προσφέρονται προς πώληση, πωλούνται ή παρέχονται ειδικά, σε πρόσωπα ηλικίας κάτω των 18 ετών και για σκοπούς άλλους, εκτός από τη σπουδή. Για το χαρακτηρισμό έργου ως ανήκοντος στις παραπάνω εξαιρέσεις ο εισαγγελέας μπορεί να προκαλέσει συμβουλευτική γνωμοδότηση πενταμελούς επιτροπής, την οποία διορίζει ο ίδιος από παιδαγωγούς, καθηγητές της Ανωτάτης Σχολής των Καλών Τεχνών και μέλη συλλόγων για την προστασία της παιδικής ηλικίας ή όπου δεν υπάρχουν τέτοια πρόσωπα, τριμελούς επιτροπής από παιδαγωγούς και λόγιους". Στο τελευταίο εδάφιο, παρατηρείται ότι ο εισαγγελέας για τον χαρακτηρισμό ενός έργου ως πορνογραφικού ή μη δύναται να ζητήσει γνωμοδότηση και από καθηγητές της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών. Αυτός ο δικαστικός έλεγχος όμως δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να αναφέρεται στον έλεγχο του επιπέδου ενός δημιουργήματος ως έργο υψηλής ή χαμηλής τέχνης 68 και να βασίζεται σε υποκειμενικές κρίσεις. Κατά τα ανωτέρω, δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως παράνομες παιδοπορνογραφικές παραγωγές π.χ η "Λολίτα" του Ναμπόκοφ και το "A Serbian Film". Ειδικά για την ταινία "Α Serbian Film" είχαν προκληθεί αντιδράσεις σχετικά με 67 Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ Βλ.Μ.Μαργαρίτη,Ποινικός Κώδικας:Ερμηνεία-Εφαρμογή,2014,σελ

47 αρκετές αποκρουστικές και σοκαριστικές σκηνές που περιέχει, όμως και σε αυτήν την περίπτωση είναι σαφές ότι υπερισχύει το στοιχείο του καλλιτεχνικού (έστω και ακραίου) δημιουργήματος και ορθώς τελικά προβλήθηκε στην Ελλάδα το 2010, στα πλάισια του 16ου Διεθνούς Φεστιβάλ της Αθήνας "Νύχτες Πρεμιέρας". Στην αντίθετη όμως περίπτωση, όπου κατισχύουν σε ένα έργο στοιχεία πορνογραφίας ανηλίκων, το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα της ελευθερίας της καλλιτεχνικής έκφρασης δε δύναται να λειτουργήσει ως λόγος άρσης του αρχικού αδίκου και θα επέλθουν οι ποινικές συνέπειες του άρθρου 348Α Π.Κ. H ελευθερία της τέχνης, κατά συνέπεια, δεν είναι απεριόριστη και υπάρχουν απαγορεύσεις για δημιουργήματα με παιδοπορνογραφικό περιεχόμενο, καθώς και για έργα τα οποία προσβάλλουν τη Χριστιανική ή άλλη γνωστή θρησκεία (άρθρ.14 παρ.3 περίπτωση α Συντ.) και παραβιάζουν προδήλως τα χρηστά ήθη (άρθρ.5 παρ.1 Συντ.). Η κρίση, βέβαια, σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να γίνεται από τον δικαστή, υπό το πρίσμα της αρχής της αναλογικότητας (άρθρ.25 Συντ.) Η εικονική παιδική πορνογραφία Το στοιχείο που με μία πρώτη ανάγνωση του άρθρου 348Α προκαλεί τη μεγαλύτερη εντύπωση και εγείρει πλήθος ερωτημάτων, είναι αναμφισβήτητα εκείνο της έννοιας της εικονικότητας της παραγράφου 3. Η γραμματική ερμηνεία της παρ.3 έφερε στο προσκήνιο έντονα ζητήματα αντισυνταγματικότητας και θα ήταν σκόπιμο ο νομοθέτης να προβεί σε αλλαγές με γνώμονα την τελολογική ερμηνεία της οδηγίας 2011/93, η οποία είναι η πιο αυθεντική μέθοδος νομικής ερμηνείας, καθώς εκλάμβάνει τον νόμο έως ένα κείμενο που τίθεται σε εφαρμογή για την καλύτερη επίτευξη ενός συγκεκριμένου σκοπού 69 (στην παρούσα περίπτωση την προστασία της ανηλικότητας εντός των πλαισίων του Συντάγματος). Το άρθρο 348Α Π.Κ επιλέγει την ποινικοποίηση κάθε είδους αποτύπωσης μη πραγματικού υλικού παιδικής πορνογραφίας. Ιδιαίτερα σημαντική στην προσπάθεια ανάλυσης του φαινομένου είναι η συμβολή του παρακάτω πίνακα: 69 Βλ.Ν.Ιντζεσίλογλου,Κοινωνιολογία του Δικαίου,2012,σελ

48 Είδος Εικονικού Πορνογραφικού Υλικού 1 Μη ρεαλιστικές εικόνες (π.χ καρτούν) 2 Ρεαλιστικές εικόνες ανηλίκων από τις οποίες προκύπτει η εικόνα ενός πραγματικού ανηλίκου κατά το άρθρ.348α ΠΚ Ποινικοποίηση Ευρωπαϊκή Ένωση (Οδηγία 2011/93) Πρόταση ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ σε καμία περίπτωση ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 3 Ρεαλιστικές εικόνες ανηλίκων που προκύπτουν από εικόνες ενηλίκων ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ με εξαίρεση (π.χ μόνον αν τελικά απεικονίζονται ρεαλιστικοί ανήλικοι νεότεροι των 14 ετών) 4 Ρεαλιστικές εικόνες ανηλίκων από την αρχή ψηφιακά κατασκευασμένες ΝΑΙ Δυνατότητα Εξαίρεσης ΝΑΙ με εξαίρεση (π.χ μόνον αν τελικά απεικονίζονται ρεαλιστικοί ανήλικοι νεότεροι των 14 ετών) 5 Ψευδοανήλικοι (ενήλικοι που δίνουν την εντύπωση ανηλίκου) ΝΑΙ Δυνατότητα Εξαίρεσης ΟΧΙ σε καμία περίπτωση Πίνακας στον οποίο το υλικό της εικονικής παιδικής πορνογραφίας κατατάσσεται σε 5 κατηγορίες. Για κάθε επιμέρους κατηγορία παρουσιάζεται η ποινικοποίησή της ή μη κατά το άρθρ.348α Π.Κ, η κατεύθυνση της οδηγίας 2011/93 και τέλος μία πρόταση 70 Αρχικά, παρατηρείται πως μία τόσο απόλυτη απαγόρευση όσο αυτή του άρθρ.348α έρχεται σε αντίθεση με τις κατευθύνσεις της οδηγίας 2011/93/ΕΕ για 70 Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ

49 περιορισμό του αξιοποίνου σε περιπτώσεις εικονικών αποτυπώσεων και φαντάζει ιδιαίτερα αυστηρή, τη στιγμή ιδίως που επιτρέπεται στα πλαίσια της ελευθερίας της καλλιτεχνικής έκφρασης, όπως είδαμε και παραπάνω, η εικονική προσβολή εννόμων αγαθών υπέρτερων της ανηλικότητας, όπως π.χ της ανθρώπινης ζωής. Έτσι, κυκλοφορούν ελεύθερα (μόνον για ενηλίκους βέβαια) κινηματογραφικές ταινίες με ακραίο περιεχόμενο (δολοφονίες, βασανιστήρια) και video games ανάλογης θεματολογίας. Σε σχέση με το εικονικό πορνογραφικό υλικό της παρ.3 (στο οποίο δεν θίγεται πραγματικός ανήλικος), μπορούν να διακριθούν με τη βοήθεια της οδηγίας 2011/93/ΕΕ οι εξής 5 κατηγορίες: Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι μη ρεαλιστικές εικόνες ανηλίκων, π.χ, κινούμενα σχέδια που παρουσιάζουν φανταστικά παιδιά ως πρωταγωνιστές (amime, manga, hentai) 71. H πρόταση της οδηγίας της Ε.Ε είναι αυτή η περίπτωση να παραμένει εκτός αξιοποίνου, παρά ταύτα ο έλληνας νομοθέτης θεώρησε σκόπιμο να την ποινικοποιήσει. Το γεγονός αυτό έρχεται σε αντίθεση με την κρατούσα άποψη, ότι το αξιόποινο της εικονικής παιδικής πορνογραφίας εξαρτάται άμεσα από τον ρεαλισμό-αληθοφάνεια της αποτύπωσης. Η επιλογή αυτή του νομοθέτη στο άρθρ.348α οδηγεί μοιραία στην αντισυνταγματική τιμώρηση του ελεύθερου φρονήματος. Κατά το άρθρο 7 παρ.1 του Συντάγματος, απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβολή ποινικού κολασμού είναι η ύπαρξη αξιόποινης πράξης ως αυτοκυβερνούμενης μυϊκής ενέργειας, η οποία επιφέρει στον εξωτερικό κόσμο κάποια μεταβολή με κοινωνικό νόημα, πλήττει δηλαδή ένα έννομο αγαθό 72. Στην παρούσα περίπτωση, κανένα έννομο αγαθό δεν θίγεται και το άρθρο 348Α Π.Κ δεν θα εφαρμοστεί από τα δικαστήρια ως αντισυνταγματικό, σύμφωνα με τον ορισμό του άρθρ.93 παρ.4 Συντ. Ο παραμερισμός του θα πρέπει να οδηγήσει και στην μετέπειτα αθώωση του κατηγορουμένου 73. Στη δεύτερη κατηγορία εντοπίζεται το καλούμενο "morphing". Πρόκειται για ρεαλιστικές εικόνες φανταστικών ανηλίκων, οι οποίες δημιουργούνται είτε με 71 Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ Βλ.Κ.Χρυσόγονου,Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα,2006,σελ Βλ.Κ.Χρυσόγονου,Συνταγματικό Δίκαιο,2003,σελ

50 σύνθεση διαφόρων φωτογραφιών πραγματικών ανηλίκων είτε με αλλοίωση τουλάχιστον μίας εικόνας πραγματικού ανηλίκου. Η παραγωγή τέτοιων φωτογραφιών ή βίντεο γίνεται με τη χρήση εφαρμογών επεξεργασίας πολυμέσων όπως το photoshop, το photopaint, το adobe premier κ.α. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση ψηφιακής αντικατάστασης σε βίντεο, στο οποίο ενήλικος επιχειρεί σεξουαλικές πράξεις 74, του προσώπου του με το πρόσωπο ενός πραγματικού ανηλίκου. Εδώ, η προσβολή εννόμων αγαθών είναι αναμφισβήτητη, καθώς το αποτέλεσμα που προκύπτει είναι αρκετά ρεαλιστικό και έτσι ορθώς προβλέπεται ο ποινικός κολασμός της πράξης στο άρθρ.348α και στις κατευθύνσεις που δίνει η οδηγία 2011/93/ΕΕ. Η τρίτη και τέταρτη κατηγορία εικονικού πορνογραφικού υλικού είναι αυτές στις οποίες εντοπίζονται και τα περισσότερα ερμηνευτικά προβλήματα. Πρόκειται για τις περιπτώσεις που έχουμε ρεαλιστικές εικόνες ανηλίκων, οι οποίες προκύπτουν μετά από επεξεργασία φωτογραφιών ενηλίκων, μέσω της τεχνικής του morphing και αληθοφανείς εικόνες ανηλίκων από την αρχή ψηφιακά κατασκευασμένες, χωρίς την χρησιμοποίηση κάποιου φυσικού προσώπου. Και για τις δύο περιπτώσεις έχει υποστηριχθεί, ότι το έννομο αγαθό που θίγεται είναι η ανηλικότητα των παιδιών, τα οποία μπορεί να παρακολουθήσουν το υλικό αυτό αργότερα μέσω του διαδικτύου και να διαταραχθεί κατά αυτό τον τρόπο η υγιής ανάπτυξη της σεξουαλικής ζωής τους. Όμως το επιχείρημα αυτό δεν ευσταθεί ιδιαίτερα, αν αναλογιστούμε πως οι παραγωγές αυτές είναι ακατάλληλες για ανηλίκους και πως με την ίδια λογική θα έπρεπε να απαγορευτούν και οι πορνογραφικές παραγωγές ενηλίκων. Εξάλλου, σήμερα υπάρχουν τρόποι να αποφευχθεί ως ένα βαθμό, η πρόσβαση παιδιών σε ακατάλληλο περιεχόμενο στο internet, με τη χρήση από τους γονείς συστημάτων και προγραμμάτων περιορισμού πρόσβασης (web filters). Στις περιπτώσεις αυτές, υφίσταται δυσκολία εντοπισμού μιας πραγματικής προσβολής εννόμων αγαθών, καθώς δε θίγεται υπαρκτός ανήλικος και ίσως θα πρέπει, κατά μία άποψη, να εξεταστεί η αποποινικοποίησή τους. Μία τέτοια κίνηση όμως θα άνοιγε τον δρόμο σε ρεαλιστικές παραγωγές που απεικονίζουν βιασμούς 74 Βλ.Β.Πολυζωΐδου,Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων,2016,σελ

51 βρεφών ή σεξουαλικές συνευρέσεις με παιδιά 5 ετών. Αξίζει σε αυτό το σημείο να τονιστεί πως πλέον η τεχνολογία στο τομέα της ψηφιακής απεικόνισης έχει κάνει τρομερές προόδους και μπορεί να αποδώσει αποτυπώσεις άκρως αληθοφανείς. Στιγμιότυπο (screenshot) από το πρόγραμμα animation 3-d Studio Max, στο οποίο δημιουργείται από την αρχή ένα ψηφιακά κατασκευασμένο πρόσωπο. Η ρεαλιστικότητα του δημιουργήματος είναι εμφανής. Μία τέτοια παραγωγή σαφώς θα προσβάλει τα έννομα αγαθά της δημόσιας τάξης και της ψυχικής υγείας των ενηλίκων θεατών. Ως προς τη δημόσια τάξη έχει διατυπωθεί η άποψη, ότι η θέαση παρόμοιων δημιουργημάτων μπορεί να δημιουργήσει ανάλογες ειδεχθείς επιθυμίες στους ενήλικους που θα τα παρακολουθήσουν, εφόσον υφίσταται και μία σχετική προδιάθεση 75. Πάντως, σε κάθε περίπτωση, μία τέτοια εξέλιξη θα υποβαθμίσει σταδιακά την απαξία που έχει η τέλεση σεξουαλικών πράξεων με παιδιά και θα την αναγάγει σε μία απλή σεξουαλική διαστροφή, όπως η κτηνοβασία και ο σαδομαζοχισμός (κάτι μεν ακραίο αλλά όχι και απόλυτα απαγορευμένο). Αναφορικά με την ψυχική υγεία των ενηλίκων θεατών, είναι σαφές πως μία ψηφιακή παιδοπορνογραφική παραγωγή διάρκειας δύο ωρών που απεικονίζει ρεαλιστικούς βιασμούς βρεφών ή νηπίων με κάθε 75 Βλ.Ε.Συμεωνίδου-Καστανίδου,Εγκλήματα κατά προσωπικών αγαθών,2014,σελ