ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αλληλεπίδραση Ανθρώπου-Χώρου ως Διαδικασία Αγωγής Σχολικός Χώρος και Συμπεριφορά... 10

Transcript

1

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ.8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΈΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Αλληλεπίδραση Ανθρώπου-Χώρου ως Διαδικασία Αγωγής Σχολικός Χώρος και Συμπεριφορά Οι Ψυχο-κοινωνικές Ποιότητες του Σχολικού Χώρου Οι «Διαστάσεις» των Σχολικών Αυλών Χώρος Αγωγής και Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Η Αυλή του Σχολείου και η Παιδαγωγική της Διάσταση Εργαλείο-Πλαίσιο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Εφαρμογή της Π.Ε. στην Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΑΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Από τον Οικισμό στην Πόλη Κοινωνικοοικονομικά Χαρακτηριστικά Πόλεων Το Αστικό Πράσινο: Ρόλος-Επιδράσεις-Προοπτικές Περιαστικό και Αστικό Φυσικό Περιβάλλον Επίδραση στο Μικροκλίμα και στον Οργανισμό Διεθνείς και Ελληνικές Προδιαγραφές Δίκτυα Πρασίνου-Greenways ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ Σύνθεση-Διάταξη Σχεδιασμός Προαύλιου Χώρου-Σχολική Αυλή Επιλογή Ειδών Βλάστησης και Σημασία για τους Προαύλιους Χώρους Υλικά Επίστρωσης Παραδείγματα Αναπλάσεων Εκπαιδευτικών Συγκροτημάτων Πανεπιστήμιο Berkeley (Καλιφόρνια)

3 Πρόταση Ανάπλασης Γ. Λυκείου Ελευθερούπολης (Καβάλα) Το 46 ο Λύκειο Αθηνών ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΟ Ανάλυση Υφιστάμενης Κατάστασης Χώρου Υποδοχέα: Ν. Σερρών Φυσικο-γεωγραφικά και Μορφολογικά Χαρακτηριστικά Χρήσεις Γης Στοιχεία Κλιματολογίας-Κλιματολογίας Το Σχολικό Συγκρότημα Αποτελέσματα Έρευνας με Ερωτηματολόγια Γενικά: Το Ερωτηματολόγιο ως Ερευνητικό Εργαλείο Δείγμα και Ερωτηματολόγιο της Έρευνας Αποτελέσματα Μαθητών Αποτελέσματα Καθηγητών Συμπεράσματα Έρευνας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ ΑΥΛΗΣ «Μετάφραση» Προτιμήσεων Μαθητών-Καθηγητών Μικροκλιματικές Συνθήκες Παρεμβάσεις Κατασκευαστικές-Σχεδιαστικές Λεπτομέρειες ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: Μαθήματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στη Σχολική Αυλή Πίνακας 2: Τυπολογία Κεντρικών και Συναφών Λειτουργιών Πόλης Πίνακας 3: Χαρακτηριστικά Αστικού Μικροκλίματος Συναρτήσει του Πρασίνου Πίνακας 4:Μέσες Διαφορές Κλιματικών Παραμέτρων Αστικών και Αγροτικών Περιοχών.. 33 Πίνακας 5: Θερμοκρασία Δέρματος και Σφυγμός Συναρτήσει Πρασίνου Πίνακας 6: Επιθυμητές Επιφάνειες Ελεύθερων Χώρων/Κάτοικο Πίνακας 7: Πολεοδομικά Πρότυπα Εκπαίδευσης Πίνακας 8: Φυτά Επιλεγόμενα για το Άρωμά τους Πίνακας 9: Φυτά Επιλεγόμενα για το Χρώμα του Φυλλώματος Πίνακας 10: Φυτά Επιλεγόμενα για το Χρώμα των Άνθεων Πίνακας 11: Φυτά Κατάλληλα για Σκιά Πίνακας 12: Φυτά Ανθεκτικά σε Απουσία Νερού Πίνακας 13: Φυτά Ανθεκτικά στην Ατμοσφαιρική Ρύπανση Πίνακας 14: Τοξικά Φυτά Πίνακας 15: Μέσες Μηνιαίες και Μέσες Ετήσιες Τιμές Υετού των Βροχομετρικών Σταθμών του Ν. Σερρών ( ) Πίνακας 16: Μέσες Εποχικές Τιμές Υετού για τους Βροχομετρικούς Σταθμούς του Νομού Σερρών ( )

5 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήμα 1: Φυλετική Κατανομή Δείγματος Μαθητών Σχήμα 2: Απόψεις Σχετικά με την Υποστήριξη ή Μη του Αρχιτέκτονα Τοπίου Κατά το Σχεδιασμό του Χώρου Σχήμα 3: Δηλώσεις Αναφορικά με τον Περιβάλλοντα Χώρο Σχήμα 4: Διδασκαλία Μαθήματος σε Εξωτερικό Χώρο Κατόπιν Επεμβάσεων Σχήμα 5: Εβδομαδιαίες Ώρες Διδασκαλίας Υποτιθέμενου Μαθήματος σε Εξωτερικό Χώρο 82 Σχήμα 6: Ενδιαφέρον Αναφορικά με την Κατάσταση του Περιβάλλοντα Χώρου Κίνησης Εν Ώρα Διαλλείματος Σχήμα 7: Προτίμηση Αναφορικά με Διαμόρφωση του Σχολείου σε Επίπεδα Σχήμα 8: Σχηματισμοί Φυτών και Κατασκευών Σχήμα 9: Προτιμήσεις Αναφορικά με τις Επεμβάσεις στην Περίφραξη της Αυλής Σχήμα 10: Μέγεθος Φυτοφράχτη Σχήμα 11: Προτιμήσεις Σχετικά με τη Διαμόρφωση της Αυλής Σχήμα 12: Προτιμήσεις Σχετικά με την Προσδοκώμενη Εποχικότητα του Περιβάλλοντος Χώρου Σχήμα 13: Προτιμήσεις Χρωμάτων Φυτών Σχήμα 14: Προτίμηση Πλευράς Ελεύθερου Ορίζοντα Σχήμα 15: Προτάσεις Βελτίωσης Σχήμα 16: Φυλετική Κατανομή Δείγματος Καθηγητών Σχήμα 17: Απόψεις Σχετικά με την Υποστήριξη ή Μη του Αρχιτέκτονα Τοπίου Κατά το Σχεδιασμό του Χώρου (Καθηγητές) Σχήμα 18: Δηλώσεις Αναφορικά με τον Περιβάλλοντα Χώρο (Καθηγητές) Σχήμα 19: Διδασκαλία Μαθήματος σε Εξωτερικό Χώρο Κατόπιν Επεμβάσεων (Καθηγητές) Σχήμα 20: Εβδομαδιαίες Ώρες Διδασκαλίας Υποτιθέμενου Μαθήματος σε Εξωτερικό Χώρο (Καθηγητές) Σχήμα 21: Ενδιαφέρον Αναφορικά με την Κατάσταση του Περιβάλλοντα Χώρου Κίνησης Εν Ώρα Διαλλείματος (Καθηγητές) Σχήμα 22: Προτίμηση Αναφορικά με Διαμόρφωση του Σχολείου σε Επίπεδα (Καθηγητές)

6 Σχήμα 23: Σχηματισμοί Φυτών και Κατασκευών (Καθηγητές) Σχήμα 24: Προτιμήσεις Αναφορικά με τις Επεμβάσεις στην Περίφραξη της Αυλής (Καθηγητές) Σχήμα 25: Μέγεθος Φυτοφράχτη (Καθηγητές) Σχήμα 26: Προτιμήσεις Σχετικά με τη Διαμόρφωση της Αυλής (Καθηγητές) Σχήμα 27: Προτιμήσεις Σχετικά με την Προσδοκώμενη Εποχικότητα του Περιβάλλοντος Χώρου (Καθηγητές) Σχήμα 28: Προτιμήσεις Χρωμάτων Φυτών (Καθηγητές) Σχήμα 29: Προτίμηση Πλευράς Ελεύθερου Ορίζοντα (Καθηγητές) Σχήμα 30: Προτάσεις Βελτίωσης (Καθηγητές) Σχήμα 31: Συνθήκες Θερμοκρασίας Αέρα Περιοχής Μελέτης Σχήμα 32: Συνθήκες Υγρασίας Περιοχής Μελέτης Σχήμα 33: Συνθήκες Βροχόπτωσης Περιοχής Μελέτης Σχήμα 34: Συνθήκες Έντασης Ανέμου Περιοχής Μελέτης

7 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1: Το Περιαστικό Δάσος της Θεσσαλονίκης (Σειχ-Σου) Εικόνα 2: Χάρτης Δημόσιων Χώρων Πρασίνου στο Στρασβούργο Εικόνα 3: Άποψη Πάρκου Αναψυχής στην Κύπρο Εικόνα 4: Μητροπολιτικό Πάρκο Γουδί-Ιλισός-Σχέδιο Γενικής Διάταξης Εικόνα 5: Great Rivers Greenway (GRG) Project Εικόνα 6: Διάταξη Χώρων Κανονική και Πειθαρχημένη (αριστερά) και πιο Χαλαρή Ομαδικού-Συνεργατικού Χαρακτήρα (δεξιά) Εικόνα 7: Αυτόνομοι Χώροι με Εσωτερική και Εξωτερική Πρόσβαση Εικόνα 8: Προσανατολισμός Κτιρίων προς τους Ελεύθερους Χώρους Εικόνα 9: Διαμόρφωση Εξωτερικών Χώρων Εικόνα 10: Αμφιθέατρο Προσανατολισμένο στην Οροφή του Κτιρίου με Τεχνητό Ανάχωμα Εικόνα 11: Χρήση Φυλλοβόλου Δέντρου Εικόνα 12: Προσανατολισμός Κατοικίας και Τοποθέτηση Φυλλοβόλων και Αειθαλών Δέντρων Εικόνα 13: Βιοκλιματική Λειτουργία των Φυλλοβόλων Δέντρων Εικόνα 14: Προαύλιος Χώρος Πανεπιστημιούπολης Berkeley Εικόνα 15: Όψεις Σχολικού Συγκροτήματος Γ. Λυκείου Ελευθερούπολης Εικόνα 16: Σχεδιαστικές Προτάσεις Ανάπλασης Γενικού Λυκείου Εικόνα 17: Σχεδιαστική Πρόταση Ανάπλασης Προαύλιο Χώρου Γ. Λυκείου Ελευθερούπολης Εικόνα 18: Άποψη του 46 ου Λυκείου Αθηνών Εικόνα 19: Η Αυλή του Σχολείου από Ψηλά Εικόνα 20: Λαχανόκηπος Εικόνα 21: Το Ανθισμένο Προαύλιο Εικόνα 22: Υφιστάμενο Παρτέρι Εικόνα 23: Δορυφορικός Χάρτης Ευρύτερης Περιοχής Ν. Σερρών Εικόνα 24: Χρήσεις Γης Ν. Σερρών Εικόνα 25: Βροχομετρικός Χάρτης Ελλάδας

8 Εικόνα 26: Δορυφορική Εικόνα Τοποθεσίας Αριστοτέλειου Εκπαιδευτηρίου Εικόνα 27: Δορυφορική Εικόνα Έκτασης Αριστοτελείου Εκπαιδευτηρίου Εικόνα 28: Αεροφωτογραφία Αριστοτελείου Εκπαιδευτηρίου Εικόνα 29: Υφιστάμενη Κατάσταση Περιβάλλοντος Χώρου Εκπαιδευτηρίου Εικόνα 30: Αριστερά: Αμυγδαλιά, Δεξιά: Ακακία Κωνσταντινουπόλεως Εικόνα 31: Αριστερά: Θάμνος Αγγελική, Δεξιά: Πυξάρι Εικόνα 32: Αριστερά: Πεύκο Νάνος, Δεξιά: Καλλωπιστική Ελιά Εικόνα 33: Αριστερά: Μαργαρίτες Erigeron, Δεξιά: Γραβιλέα Εικόνα 34: Αριστερά: Λεβάντες, Δεξιά: Δενδρολίβανο Εικόνα 35: Αριστερά: Magnolia, Δεξιά: Λεμονοκυπάρρισο Εικόνα 36: Αριστερά: Γιασεμί, Δεξιά: Αγιόκλημα Εικόνα 37: Χαρουπιά Εικόνα 38: Σχέδιο Κατασκευαστικής Λεπτομέρειας Δαπέδου από Χαλίκι 3 Α (Τομή Διαδρόμου) Εικόνα 39: Σχέδιο Διαστάσεων Ξύλινων Καθισμάτων: Σκίτσο (πάνω)-κάτοψη και Τομή (Κάτω) Εικόνα 40: Σχέδιο Κατασκευαστικών Λεπτομερειών Κάδου Απορριμμάτων Εικόνα 41: Σχέδιο Γενικής Οργάνωσης

9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στα πλαίσια του εκπαιδευτικού προγράμματος του ανώτατου τεχνολογικού εκπαιδευτικού ιδρύματος Καβάλας και της σχολής Τεχνολογίας Γεωπονίας Δράμας του Τμήματος Αρχιτεκτονικής Τοπίου απαιτείται για την ολοκλήρωση των σπουδών του κάθε σπουδαστή η σύνταξη πτυχιακής εργασίας έτσι ώστε να ολοκληρώσει με επιτυχία τις σπουδές του και να λάβει το πτυχίο του. Έτσι στα πλαίσια του παραπάνω προγράμματος μας δόθηκε η εργασία με θέμα «Ανάπλαση Αυλαίων Σχολικών Συγκροτημάτων. Μελέτη Περίπτωσης: Αριστοτέλειο Εκπαιδευτήριο Σερρών». Στο χρονικό διάστημα της ερευνητικής μας εργασίας καλούμαστε να μελετήσουμε το χώρο του σχολείου, να συγκεντρώσουμε τα φυσικά βιοτικά και ανθρωπογενή στοιχεία, να τα επεξεργαστούμε και να αναλύσουμε τις ανάγκες του χώρου αλλά και τις ανάγκες των χρηστών. Με αποτέλεσμα να συνθέσουμε τη τελική μας πρόταση για την διαμόρφωση του χώρου. Μέσα από την εργασία αυτή γίνετε κατανοητή η αρχική μορφή του χώρου διαπιστώνονται οι ανάγκες του και δίνονται οι λύσεις για το σχεδιασμό του. Για την άριστη επίτευξη της εργασίας συνέβαλαν και τα παρακάτω πρόσωπα τα οποία θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά για την πολύτιμη βοήθεια τους. Τον επιβλέπων καθηγητή κ. Νικόλαο Σπιτάλα. Την καθηγήτρια κα. Ελπινίκη Κωνσταντινίδου, για τις συμβουλές σύνταξης της πτυχιακής. Επίσης θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε και τον Διευθυντή του Εκπαιδευτικού Ιδρύματος κ. Κεφαλά Δημήτριο, για τις πληροφορίες που μας παρείχε σχετικά με την υφιστάμενη κατάσταση του χώρου. Τέλος θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους γονείς μας που μας διασφάλισαν τις σπουδές μας στην Αρχιτεκτονική Τοπίου, αυτό τον καιρό και την αγάπη τους. Δράμα την κατανόηση που μας έδειξαν όλο Βλαχοπούλου Παγώνα Γαζέτα Σοφία 9

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΈΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ 1.1 Αλληλεπίδραση Ανθρώπου-Χώρου ως Διαδικασία Αγωγής Η έρευνα στην περιοχή των επιστημών του ανθρώπου εμβάνθυνε στις διάφορες πλευρές της ενότητας που υπάρχει ανάμεσα στο κοινωνικό και το υλικό περιβάλλον της καθημερινής ζωής. Ιδιαίτερα, ψυχοκοινωνικές διαδικασίες όπως η επικοινωνία, η δημιουργία διαπροσωπικών και ευρύτερων κοινωνικών σχέσεων, η διαμόρφωση στάσεων και, γενικότερα, η διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς αναπτύσσονται σε μια βάση υλικού χώρου. Στο πλαίσιο της ενότητας κοινωνικού και υλικού περιβάλλοντος, δυο κατηγορίες παραγόντων αποκτούν ιδιαίτερη σημασία (Γερμανός κ.α., 2000): τα πράγματα (υλικά στοιχεία δημιουργημένα από τον άνθρωπο ή τη φύση), όπως τα αντικείμενα, οι κατασκευές, οι εσωτερικοί χώροι, οι υπαίθριες διαμορφώσεις, τα οικοδομικά τετράγωνα, οι γειτονιές, οι ενότητες βλάστησης κ.α. οι συμπεριφορές, που συνοδεύονται με διαδικασίες επικοινωνίας και ουσιαστικά, δημιουργούν τις κοινωνικές σχέσεις τόσο τις διαπροσωπικές όσο και τις ευρύτερες σε επίπεδο ομάδων. Τα υλικά στοιχεία έχουν μια σύνθετη ποιότητα που δεν είναι δυνατόν να περιγραφεί απλά και μόνο με βάση τα γεωμετρικά τους χαρακτηριστικά. Αυτή η ποιότητα του υλικού χώρου αποτέλεσε αντικείμενο σημαντικού αριθμού μελετών, κυρίως ψυχολογικών, ψυχοκοινωνικών και εθνολογικών. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε σε ορισμένες έννοιες γύρω από τις οποίες διαμορφώνονται οι σχέσεις επικοινωνίας στον υλικό χώρο (Γερμανός κ.α., 2000). Το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον επιδρά στο υποκείμενο κυρίως μέσα από τρία (3) πεδία που βρίσκονται σε διαρκή σχέση αλληλεπίδρασης: τα χαρακτηριστικά του χώρου, τα κυρίαρχα σχήματα επικοινωνίας και τον τρόπο ζωής. Τα χαρακτηριστικά του χώρου εκφράζονται μέσα από τα ακόλουθα στοιχεία: τη διαρρύθμισή του, 10

11 την αισθητική του (τη σχέση που έχει η μορφολογία και η διαρρύθμισή του με την έννοια του ωραίου που κυριαρχεί σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο), τον προβλεπόμενο (συνιστώμενο) τρόπο λειτουργίας του. Ο συνδυασμός των δεδομένων που εκφράζουν αυτές τις τρείς κατηγορίες είναι διαφορετικός για κάθε είδος χώρου και παράγει ερεθίσματα χώρου που απευθύνονται στο υποκείμενο. Απέναντι στα μηνύματα του περιβάλλοντος το υποκείμενο αντιδρά με τρόπο που χρωματίζεται και από τα δικά του προσωπικά χαρακτηριστικά Σχολικός Χώρος και Συμπεριφορά Το σχολικό πλαίσιο συμβαίνει να είναι ένα από τα πλαίσια εκείνα στα οποία οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν περάσει ένα μεγάλο μέρος της ζωής τους. Ο Gump (1978) μάλιστα υπολόγισε ότι ο μέσος άνθρωπος, ξεκινώντας από την προσχολική εκπαίδευση έως το τέλος της μέσης εκπαίδευσής του, πρέπει να έχει περάσει περίπου 1400 ώρες στο σχολείο. Ορισμένα άτομα που συνεχίζουν τις σπουδές τους έχουν ακόμη μεγαλύτερη εμπειρία από το σχολικό πλαίσιο. Ήταν λοιπόν αναμενόμενο το ενδιαφέρον που έδειξαν οι ερευνητές όσον αφορά τις συνέπειες του σχεδίου των χώρων όπου επιτελείται η μάθηση. Είναι εμφανές, επίσης, το πόσο σημαντικό είναι τα περιβάλλοντα μάθησης να είναι ευχάριστα και λειτουργικά, αλλά και να διευκολύνουν τη μάθηση (Γερμανός κ.α., 2000). 1.2 Οι Ψυχο-κοινωνικές Ποιότητες του Σχολικού Χώρου Το σχολείο μαζί με την κατοικία αποτελούν κυρίαρχα υλικά και κοινωνικά πλαίσια των διαδικασιών ανάπτυξης και αγωγής του παιδιού. Το πρώτο, κατέχοντας ιδιαίτερα σημαντική θέση στο χωρο-χρονικό σύστημα δράσης των νεαρών ατόμων, δεν το συναντάμε σε όλες τις περιόδους της ιστορίας του πολιτισμού μας. Το σχολείο ως περιβάλλον «υποχρεωτικών εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων», ως δημόσιο κτίριο αναγνωρίσιμο στον αστικό ιστό, δημιουργήθηκε τον 19 ο αιώνα. Σύμβολο της εξουσίας του νεοσύστατου κράτους, πολλαπλασιάζεται από τότε σε ανθρώπινο δυναμικό και χώρους, προκειμένου να ανταποκριθεί στις συνεχώς διογκούμενες ανάγκες της βιομηχανικής και σήμερα, της ηλεκτρονικής περιόδου ανάπτυξης των κοινωνιών. Το παιδί καλείται να εκπαιδευτεί μέσα σε έναν «ειδικό» χώρο, συνήθως αποκομμένο από το περιβάλλον του. Χώρος εσωστρεφής, με κυρίαρχο δομικό στοιχείο την τάξη, 11

12 ταξινομεί και ιεραρχεί τον πληθυσμό του σύμφωνα με τις αξίες και τα μοντέλα συμπεριφοράς του εκάστοτε κοινωνικού σχηματισμού. Παρ όλες τις μεταλλάξεις του στις διαφορετικές ιστορικές περιόδους, είτε ως «ανοιχτός» χώρος οργανωμένος για ομάδες διαφοροποιημένες σε αριθμός ατόμων ανάλογα με τα ενδιαφέροντά και τις προτιμήσεις τους, είτε ως χώρος-τμήμα ενός πολυδύναμου συγκροτήματος ή ακόμη, ως τόπος εφαρμογής μορφολογικών και συμβολικών αναζητήσεων, το σχολικό περιβάλλον διατηρεί τον «κλειστό» χαρακτήρα του και την ιδιότητα του «ειδικού για την εκπαίδευση του παιδιού» χώρου (Τσουκαλά, 2006). Οι εξελίξεις στην παιδαγωγική θεωρία και πρακτική ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα, η επιστημονικοποίηση της αρχιτεκτονικής τη δεκαετία του 1960, οι κοινωνικές αναζητήσεις των αρχιτεκτόνων της περιόδου και οι σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις, δεν ανέτρεψαν την αρχική λογική συγκρότησης του σχολικού χώρου. Τόπος συνάντησης του παιδιού με τη γνώση. Σε συνθήκες δασκαλοκεντρικής ή παιδοκεντρικής εκπαίδευσης, με «ανοιχτή» ή «κλειστή» οργάνωση της κάτοψης, με άνετο και φιλικό περιβάλλον ή αντίθετα, με ουδέτερο ή και αποτρεπτικό χαρακτήρα, ο σχολικός χώρος αποσπά το παιδί από το υπόλοιπο περιβάλλον σε καθημερινή βάση για δραστηριότητες με μεγάλη χρονική διάρκεια (Τσουκαλά, 2006). 1.3 Οι «Διαστάσεις» των Σχολικών Αυλών Χώρος Αγωγής και Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Η σημερινή πραγματικότητα των ελληνικών πόλεων χαρακτηρίζεται από την έλλειψη υπαίθριων χώρων, στους οποίους να μπορούν να αξιοποιήσουν τα παιδιά για να καλύψουν τις ανάγκες τους και από τον περιορισμό της επαφής τους με το Φυσικό περιβάλλον. Τα περισσότερα παιδιά, καθώς ζουν σε αστικές περιοχές, έχουν περιορισμένες δυνατότητες να ερευνήσουν τα Φυσικά περιβάλλοντα. Οι σχολικές αυλές, επομένως, με την κατάλληλη διαμόρφωσή τους δίνουν μια ιδανική ευκαιρία για αποκατάσταση αυτής της επαφής, κάτι που έχει θετικές επιδράσεις στην γενικότερη τους ανάπτυξη. Δίνουν την δυνατότητα για μια επανασύνδεση του σχολείου με τη φύση και μπορούν να μετατραπούν σε ένα άριστο χώρο μάθησης. Ένα σχολείο μάλιστα για να χαρακτηρίζεται «Οικολογικό» οφείλει να φέρει τη φύση στην αυλή του. 12

13 Η κατάσταση του Φυσικού περιβάλλοντος είναι κάτι που ανησυχεί τα παιδιά, όμως, συχνά αισθάνονται ότι δεν έχουν τη δύναμη να αλλάξουν τα πράγματα. Η συμμετοχή τους σε πρόγραμμα διαμόρφωσης της σχολικής αυλής, τα βοηθά να αποκτήσουν εκείνες τις γνώσεις, δεξιότητες και συμπεριφορές που απαιτούνται για την επίλυση περιβαλλοντικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει σήμερα ο κόσμος. (Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, 2005). Οι υπαίθριοι σχολικοί χώροι είναι πολύτιµοι πόροι και ιδανικά επενεργούν θετικά στη συνείδηση, στα συναισθήµατα και στην καθηµερινότητα των µαθητών. Το µέγεθός τους, το σχέδιο, τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα που περιέχουν, και πώς αυτά χρησιµοποιούνται και γίνονται αντιληπτά από το προσωπικό και τους µαθητές ενός σχολείου, παίζουν σηµαντικό ρόλο στη ζωή και την εργασία του σχολείου και στην ποιότητα της εκπαίδευσης που παρέχεται στο µαθητή (Robbie Nicol, et al, 2007). Το σχολείο ως χώρος καθηµερινής παρουσίας του παιδιού είναι τόπος αγωγής που εκφράζει την κυρίαρχη άποψη της πολιτείας για το δοµηµένο περιβάλλον που αρµόζει στην εκπαίδευση των νέων αλλά και το ήθος του σχολείου απέναντι στο περιβάλλον και την οικολογία. Οι µαθητές λαµβάνουν υποσυνείδητα µηνύµατα και ερεθίσµατα από το σχολικό τους περιβάλλον και η επίδραση των χαρακτηριστικών αυτών είναι καθοριστική στην αντίληψη που αποκτά το παιδί για την ταυτότητα του χώρου, η οποία µε τη σειρά της συµβάλλει στη διαµόρφωση της προσωπικής του ταυτότητας και του πρίσµατος µέσα από το οποίο αργότερα θα κρίνει, θα δηµιουργεί, και θα χειρίζεται το περιβάλλον, δοµηµένο και φυσικό. (Robbie Nicol, et al, 2007). Μελέτες σε κατοίκους αστικών περιοχών (Kaplan and Kaplan, 1989) έχουν δείξει ότι άτοµα που έχουν πρόσβαση σε φυσικό περιβάλλον µέσω του αστικού πρασίνου έχουν άµεσες θετικές συνέπειες στην ψυχική και σωµατική τους υγείαλιγότερα ποσοστά άγχους, µεγαλύτερη ικανοποίηση από την δουλειά και το σπίτι. Αν και οι µελέτες έχουν γίνει σε ενήλικες είναι ασφαλές να θεωρήσουµε ότι αντίστοιχες µελέτες σε παιδιά θα έφερναν συγκρίσιµα αποτελέσµατα (Ravkin, 1997). Παράλληλα, σύµφωνα µε την «υπόθεση βιοφιλίας» που διατύπωσε ο Kellert (1993) «ο άνθρωπος χρειάζεται την επαφή µε το φυσικό περιβάλλον µε τον ίδιο τρόπο που η επαφή µε άλλους ανθρώπους είναι απαραίτητη για την ανάπτυξή του». Βασισμένες στις παραπάνω θεωρίες οι σύγχρονες παιδαγωγικές 13

14 µέθοδοι αναγνωρίζουν το ρόλο του περιβάλλοντος στην αγωγή και το θεωρούν ως ένα από τους παράγοντες της παιδαγωγικής διαδικασίας και εργαλείο στα χέρια του παιδαγωγού. Η ενεργητική αλληλεπίδραση του παιδιού µε το περιβάλλον της φύσης στο σχολικό χώρο µπορεί να ενισχυθεί, να υποκινήσει και να στηρίξει διάφορες µορφές παιχνιδιού και τύπους συμπεριφοράς πάνω στα οποία η εκπαίδευση προγραµµατίζει το έργο της µε στόχο τη συνολική ανάπτυξη του παιδιού (Wagner, 2000). Με τον τρόπο αυτό τα παιδιά µαθαίνουν µέσα από το παιχνίδι, συµµετέχουν στη διαδικασία περιβαλλοντικής τους ευαισθητοποίησης µε φαντασία, αυτενέργεια, συνεργατικότητα και πρωτίστως χωρίς να εξαναγκάζονται µε επίπονες µαθησιακές διαδικασίες (Κουσούρης & Παπαδογιαννάκη, 2005). Η σχολική αυλή ως χώρος αγωγής και περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης µπορεί να αποτελέσει δυναµικό περιβάλλον για: Κοινωνική ανάπτυξη (το παιδί κοινωνικοποιείται µέσα από την διεξαγωγή οµαδικών δραστηριοτήτων (Αθανασοπούλου, 2005)). Αισθητική αγωγή (συµµετέχει στη δηµιουργία και την αξιοποίηση ενός καλαίσθητου περιβάλλοντος στο οποίο ζει (Learning Outside the Classroom.Manifesto.2006) Δηµιουργία δηµοκρατικών παιδαγωγικών σχέσεων (δηµοκρατική συµµετοχή όλων των µελών της εκπαιδευτικής κοινότητας στη λήψη αποφάσεων για την ανάπτυξη του σχολείου, (Ταµουτσέλη,2006)) Καλλιέργεια αγάπης για τη φύση (τα παιδιά συµµετέχουν ενεργά στη δηµιουργία του κήπου αύλειου χώρου (Ακύλας, Λιαράκου, 1999)). Ανάπτυξη περιβαλλοντικού ήθους (οι αρχές της περιβαλλοντικής ευαισθησίας πρέπει να είναι βαθιά ριζωµένες από την νεαρή ηλικία (Moore, 1993)) Ανάπτυξη αειφορικής συνείδησης ( τα παιδιά µαθαίνουν ότι φυτεύοντας ένα δέντρο από το οποίο δεν θα πάρουµε καρπούς άµεσα προαφαιρούµε στις επόµενες γενεές που θα φοιτήσουν στο σχολείο µας (Τραγαζίκης, Π., Αθανασόπουλο Α., 2006)), 14

15 Οι σχολικές αυλές αποτελούν ειδική κατηγορία ανοικτών χώρων της πόλης µε ενδιαφέρον για τους µαθητές και τους νέους και κατά συνέπεια και την τοπική κοινωνία. Είναι οι τελευταίες ευκαιρίες που έχουν αποµείνει στη σύγχρονη ελληνική πόλη για να φιλοξενηθούν χώροι φύσης και να βελτιωθεί το αστικό περιβάλλον στα πλαίσια ενός γενικότερου σχεδίου για µια βιώσιµη πόλη. Η βελτιστοποίηση και η ανάδειξη των σχολικών αύλειων χώρων επηρεάζει ξεχωριστά και αλυσιδωτά τους µαθητές και τους εκπαιδευτικούς αλλά και την τοπική κοινωνία. Το άνοιγµα του σχολείου µε πρόσκληση για συνεργασία µε την τοπική κοινωνία και τους τοπικούς φορείς, κατά την διάρκεια της αναβάθµισης της σχολικής αυλής για την επίτευξη αποτελεσµατικότερης περιβαλλοντικής δράσης αναιρεί την απόµακρη υποβαθµισµένη εικόνα που συχνά υπάρχει στην τοπική κοινωνία. Μελέτες υποδεικνύουν ότι η συµµετοχή των γονέων και της τοπικής κοινότητας στη δηµιουργία της σχολικής αυλής συµβάλει θετικά στην δηµιουργία τους και στην ενότητα της τοπικής κοινωνίας (Lopez, 2003). Αµβλύνοντας έτσι την αίσθηση του αποξενωµένου και καταναγκαστικού χώρου εκπαίδευσης αναβαθµίζεται αισθητικά ο προαύλιος χώρος γεγονός που µπορεί να επενεργήσει θετικά στη συνείδηση των µαθητών και των µελών της τοπικής κοινωνίας.(χαραλαµπίδου Β.,2002) Η Αυλή του Σχολείου και η Παιδαγωγική της Διάσταση Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της περιβαλλοντικής ψυχολογίας, τα στοιχεία του φυσικού αλλά και του δομημένου επηρεάζουν τον ψυχισμό, την πορεία ανάπτυξης και τη συμπεριφορά του ατόμου (Συγγολίτου, 1977). Ο φυσικός και δομημένος χώρος επίσης είναι στοιχεία του μαθησιακού περιβάλλοντος, αφού διευκολύνουν την εξοικείωση των μαθητών με χωρικές έννοιες και την ανάπτυξη δεξιοτήτων ενώ υποβάλλουν μορφές επικοινωνίας τόσο σε διαπροσωπικές όσο και σε διομαδικές σχέσεις. Στην περίπτωση του μαθητή, οι επιδράσεις αυτές είναι εντονότερες, όχι μόνο λόγω της αυξημένης ευαισθησίας του παιδιού στα εξωτερικά ερεθίσματα αλλά και λόγω του γεγονότος, ότι το παιδί κατά τη σχολική ηλικία αναπτύσσεται νοητικά και κοινωνικά μέσα από τις κοινωνικές του εμπειρίες. Βασική θέση της χωροπαιδαγωγικής, που μελετά συστηματικά το ρόλο του δομημένου σχολικού χώρου στη μάθηση και την ανάπτυξη του μαθητή, είναι ότι ο «κτισμένος» σχολικός χώρος με τις δομές του δεν παρέχει μόνο το στεγασμένο 15

16 πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας αλλά με το είδος της δόμησής του (υλικά, προσανατολισμός, στοιχεία βιοκλιματική) εκφράζει και στηρίζει κοινωνικές σχέσεις και αξίες. Η αυλή, ως φυσικός χώρος, μπορεί να προσφέρει το πλαίσιο ανάπτυξης δραστηριοτήτων, όχι μόνο τις ώρες του διαλείμματος - οι οποίες μπορούν να γίνουν ευχάριστες και δημιουργικές, αλλά και το χώρο μελέτης και δράσης στα πλαίσια ενός δομημένου προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Έτσι, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε κατά μια έννοια την αυλή του σχολείου ως «την μεγαλύτερη αίθουσα» του σχολικού χώρου, μια και σε αυτή μπορούν να στεγαστούν ιδιαίτερα σημαντικές δραστηριότητες από παιδαγωγικής πλευράς. Επομένως, η μετατροπή της σχολικής αυλής από έναν άμορφο χώρο, πρόσφορο μόνο για κινητική εκτόνωση, σε χώρο δημιουργικής φαντασίας και εκπαίδευσης, είναι αίτημα ενός σύγχρονου σχολείου που ανταποκρίνεται στις σημερινές ανάγκες. Συγκρίνοντας τις δραστηριότητες της παραδοσιακής αυλής με εκείνες της διαμορφωμένης και εμπλουτισμένης από δραστηριότητες περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (παιχνίδια, κατασκευές, παρεμβάσεις βιοκλιματικής στον υπαίθριο χώρο κλπ), σχετικές έρευνες που έχουν γίνει από ψυχοπαιδαγωγούς, έχουν δείξει, ότι και στα δυο είδη αυλής έχουμε κινητικά και συνεργατικά παιχνίδια αλλά στα εμπλουτισμένα προαύλια έχουμε περισσότερο δημιουργικές και δραματουργικές δραστηριότητες (Ταμουτσέλη κ.α., 2006) Εργαλείο-Πλαίσιο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Στην Ελλάδα σύµφωνα µε το Ν.1892/90 και τις αντίστοιχες Εγκυκλίους, η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση αποτελεί τµήµα των προγραµµάτων των σχολείων της Πρωτοβάθµιας και Δευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης. Σκοπός της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης είναι να συνειδητοποιήσουν οι µαθητές τη σχέση του ανθρώπου µε το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον του, να ευαισθητοποιηθούν για τα προβλήµατα που συνδέονται µε αυτό και να δραστηριοποιηθούν µε ειδικά προγράµµατα, ώστε να συµβάλουν στη γενικότερη προσπάθεια αντιµετώπισής τους. Σήµερα θεωρείται προφανές ότι το σχολικό περιβάλλον και η παιδαγωγική διαδικασία πρέπει να υπακούουν σε κοινές αρχές. Ενώ λοιπόν για την επιτυχή εξέλιξη της παιδαγωγικής διαδικασίας οι διάφορες παιδαγωγικές µέθοδοι συνοδεύονται από παρατηρήσεις για τον τρόπο οργάνωσης του σχολικού χώρου, οι παρατηρήσεις αυτές περιορίζονται κύρια στον εσωτερικό σχολικό χώρο. O 16

17 ρόλος της αυλής του σχολείου στα πλαίσια της εκπαιδευτικής διαδικασίας έχει υποτιµηθεί και αναµφίβολα το στερεότυπο της ασφαλτοστρωµένης αυλής που χαρακτηρίζει το σύνολο των σχολείων µας δεν αποτελεί παρά µια υπεραπλουστευµένη οργάνωση χώρου που ανταποκρίνεται και εξυπηρετεί το δασκαλοκεντρικό µοντέλο διδασκαλίας που περιορίζει τη µάθηση στη σχολική αίθουσα. ( Mε την κατάλληλη οργάνωση και τον εξοπλισµό της, η σχολική αυλή µπορεί να στηρίξει τις διαδικασίες µάθησης µέσα από την εξυπηρέτηση κατάλληλα σχεδιασµένων εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων στα πλαίσια διαθεµατικής προσέγγισης της διδασκαλίας και µάθησης περιβαλλοντικών ζητηµάτων (Ματσαγγούρας, 2003). Η ανάληψη πρωτοβουλιών για περισσότερες αλλαγές στο σχολείο µε στόχο ένα βιώσιµο σχολείο µε συνεργασία των εκπαιδευτικών και µε τη συµµετοχή της τοπικής κοινωνίας ενισχύει την αυτοεικόνα του παιδιού, και βοηθά στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και την απόκτηση επιπλέον γνώσεων. Η εµπλοκή του παιδιού στη διαδικασία βελτίωσης του αύλειου σχολικού χώρου, αποτελεί µια σηµαντική παιδαγωγική δραστηριότητα και βοηθά στην κατανόηση των διαδικασιών σχεδιασµού του περιβάλλοντος χώρου και την επίδραση του ανθρώπου (και κατ επέκταση του ίδιου του παιδιού) στη διαµόρφωση του (Θεοδωράκη, 2005). Η κατανόηση αυτή µπορεί να έχει ουσιαστική συµβολή στην µελλοντική του εξέλιξη σε υπεύθυνο και συνειδητό πολίτη µε περιβαλλοντική συνείδηση (Nabhan & St. Antoine, 1993). Κάτω από τις σύγχρονες συνθήκες περιβαλλοντικής κρίσης η εκπαίδευση για θέµατα οικολογίας του περιβάλλοντος της φύσης αποτελεί ένα από τα κύρια µέσα που προτείνονται να χρησιµοποιηθούν για την ευαισθητοποίηση του ανθρώπου απέναντι στο περιβάλλον. Έτσι µε ενισχυµένη την παρουσία της φύσης στον υπαίθριο σχολικό χώρο και ειδικότερα της βλάστησης, χάρη στον πλούτο των φυσικών και βιολογικών χαρακτηριστικών της, η σχολική αυλή θα µπορούσε ( να βελτιώσει την αισθητική και λειτουργική ποιότητα του σχολικού περιβάλλοντος 17

18 να βοηθήσει το παιδί να γνωρίσει βασικές έννοιες που αφορούν τη φύση, να ενισχύσει τους δεσµούς του παιδιού µε τη φύση και το ενδιαφέρον του απέναντι στη φύση, να συµβάλει στον εθισµό του παιδιού στον επιστηµονικό τρόπο σκέψης µέσα από τη παρακολούθηση, διερεύνηση και ερµηνεία διάφορων βιολογικών φαινόµενων σχετικών µε τη βλάστηση και άλλα υλικά από τη φύση να αξιοποιηθεί για εκπαιδευτικές δραστηριότητες βιωµατικής µάθησης από διάφορες γνωστικές περιοχές να προσφέρει σύνολο εκπαιδευτικών στόχων, γνωστικοί (αποσαφήνιση και εξοικείωση εννοιών) συναισθηµατικοί (ανάπτυξη αυτοεικόνας, πρωτοβουλίας) ψυχοκινητικοί (ευαισθητοποίηση, αίσθηση ιδιοκτησίας) και συµµετοχικοί (ανάπτυξη συνεργασίας). Μέσα από τις προτεινόµενες παρεµβάσεις (βλ. πίνακα 1) στο προαύλιο χώρο οι µαθητές αποκτούν µία ολοκληρωµένη εικόνα για τα θέµατα και τα προβλήµατα που αφορούν στο περιβάλλον συνδυάζοντας την παραδοσιακή εκπαίδευση µέσα στην τάξη µε δραστηριότητες και έρευνα σε χώρους εντός και εκτός σχολικού κτιρίου. Πίνακας 1: Μαθήματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στη Σχολική Αυλή Παρεμβάσεις στο Προαύλιο Χώρο ΠΡΑΣΣΙΝΟ Δεντροφύτευση/παρτέρια/κηπάκια Δηµιουργία βραχόκηπου µε αρωµατικά είδη Δηµιουργία βιότοπου Κήπος µε πεταλούδες Κήπος έλξης πουλιών Θεµατικός κήπος π.χ. µε ξηρόφυτικα φυτά, οπωροφόρα Εκπαιδευτικοί Στόχοι Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Διαχωρισµός εννοιών, φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Γνωριµία µε την ελληνική χλωρίδα. Συµµετοχή στη διαδικασία επιλογής, φύτευσης, ανάπτυξης και φροντίδας των φυτών. Αποσαφήνιση εννοιών όπως: φωτοσύνθεση, βιοποικιλότητα, οικοσύστηµα, φυσικοί πόροι, κύκλοι ζωής, σύσταση εδάφους (Θεοδωράκη, 2005), μικροοργανισμοί και έντομα Σηµασία µικροκλίµατος και αστικού πράσινου: Εξοικείωση µε τις µεταβολές του καιρού, και τις διαφορές στην θερµοκρασία λόγω πρασίνου, οι µαθητές µαθαίνουν να παρατηρούν να συλλέγουν και να καταγράφουν πληροφορίες (ηµερολόγιο µετρήσεων), και να χρησιµοποιούν απλά όργανα µέτρησης (ανεµόµετρο, θερµόµετρο, υγρασιόµετρο), υπολογισµός δείκτης δυσφορίας 18

19 Βιολογικός Κήπος/Λαχανόκηπος Καλλιέργεια σιταριού, βρώµης Θερµοκήπιο Compost Γνωριµία και εξοικείωση µε τις πρακτικές, στόχους, και αρχές της βιολογικής καλλιέργειας, διαχείριση του αγρού βιολογικής καλλιέργειας, περιβαλλοντικές επιπτώσεις της συµβατικής γεωργίας, κύκλος του νερού και των στοιχείων του εδάφους, ρύπανση υδάτων, µείωση βιοποικιλότητας, υποβαθµισµένο γενετικά τροποποιηµένα προϊόντα.(δαρδιώτη Α.& Ψαρουδάκης Ν, 2006),γνωριµία µε τα χαρακτηριστικά και πλεονεκτήµατα της βιολογικής λίπανσης Μαθήµατα διατροφή/οµάδες τροφίµων, αλυσίδα τροφής. Γνωριµία µε ζητήµατα αειφορικής χρήσης των φυτικών απορριµµάτων (Πηγή: Τσιάντου & Βαγιωνά, 2010) 1.4 Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Κατά τη διάρκεια των χρόνων του 70 και 80 διατυπώνονται πληθώρα στόχων και σκοπών για την περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Η Hammernam (1979), προσπάθησε να καταλήξει σε ένα σύνολο στόχων που θα περιείχε τους πιο σημαντικούς από αυτούς, ώστε να χρησιμεύσουν σαν σκελετός για την ανάπτυξη, επεξεργασία και αξιολόγηση προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Π.Ε.). Σε πρώτη φάση, πενήντα επιλεγμένοι συντονιστές Π.Ε. από όλες τις Πολιτείες των ΗΠΑ, προέκριναν 24 στόχους από έναν αρχικό κατάλογο που περιείχε 70. Σε δεύτερη φάση, ειδικοί συγκρότησαν ομάδα που κατέληξε στους παρακάτω δέκα (10) στόχους (Φλογαΐτη, 1998): 1. Ο διεπιστημονικός χειρισμός των θεμάτων που εμπλέκει τόσο τις πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτισμικές παραμέτρους όσο και αυτές των φυσικών επιστημών. 2. Η εκπαίδευση των πολιτών που να είναι: α) γνώστες/ριες του βιοφυσικού και κοινωνικού-πολιτιστικού περιβάλλοντος του οποίου ο άνθρωπος είναι μέρος, β)ενημερωμένοι/νες για τα περιβαλλοντικά προβλήματα και γ) έτοιμοι/μες να δράσουν υπεύθυνα για τη δημιουργία καλύτερου για τη ζωή περιβάλλοντος. 3. Η ανάπτυξη της επίγνωσης, όσον αφορά τη θέση και την αλληλεξάρτηση του ανθρώπου με το συνολικό περιβάλλον, του ατόμου με τον εαυτό 19

20 του και τους άλλους ανθρώπους και τη σχέση του με το πλανητικό οικοσύστημα. 4. Η καλλιέργεια της αντίληψης του ανθρώπου ως ξεχωριστού μέρους του λειτουργούντος οικοσυστήματος, ώστε να έχει την ικανότητα να αλλάζει τις σχέσεις ανάμεσα στα μέρη του οικοσυστήματος αυτού. 5. Η απόκτηση εμπειρίας στην ενασχόληση με τα περιβαλλοντικά προβλήματα, θέματα και ενδιαφέροντα και επομένως απόκτηση ικανότητας για αυτοαξιολόγηση, για λήψη αποφάσεων σε πολιτικό και κυβερνητικό επίπεδο και επηρεασμό των πραγμάτων προς τις αναγκαίες αλλαγές. 6. Η ενθάρρυνση της αλλαγής των στάσεων και των αξιών με σκοπό την αποδοχή τρόπων ζωής που οδηγούν στη διατήρηση της ποιότητας του περιβάλλοντος. 7. Η βοήθεια προς άτομα και κοινωνικές ομάδες τέτοια, ώστε να κερδίσουν ποικιλία εμπειριών σχετικά με το συνολικό περιβάλλον, να αποκτήσουν μια βασική κατανόηση για αυτό, καθώς επίσης και για τα προβλήματα που συνδέονται με αυτό, όπως και για το ρόλο της ανθρωπότητας αναφορικά με τα προηγούμενα. 8. Η ανάπτυξη της επίγνωσης πως υπάρχει ανάγκη για ατομική υπευθυνότητα στη διατήρηση και βελτίωση του περιβάλλοντος. 9. Η επεξεργασία μιας ολιστικής άποψης (συστημικής προσέγγισης) του περιβάλλοντος η οποία θα καθιστά ικανούς τους ανθρώπους να αξιολογούν την επίδραση των αλλαγών. 10. Η γνωριμία με το ιστορικό, πολιτιστικό και φυσικό περιβάλλον των κοινοτήτων στις οποίες ζουν οι άνθρωποι και η καλλιέργεια εκτίμησης της κληρονομιάς που συνδέεται με τις κοινότητές τους, αλλά και συνειδητοποίησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται το περιβάλλον τους. Αυτοί οι δέκα στόχοι που αναφέρθηκαν πιο πάνω, φαίνεται να συμφωνούν με τις κατηγορίες στόχων όπως περιληπτικά διατυπώνονται στη «Χάρτα του Βελιγραδίου» (1975). Σύμφωνα με αυτούς, η Π.Ε. στοχεύει στο να βοηθήσει άτομα και κοινωνικές ομάδες να αποκτήσουν: 20

21 1. Επίγνωση και ευαισθητοποίηση προς το συνολικό περιβάλλον και τα σχετιζόμενα με αυτό προβλήματα 2. Γνώσεις και ποικιλία εμπειριών ώστε να κατανοήσουν το περιβάλλον και τα προβλήματα που συνδέονται με αυτό. 3. Στάσεις, αξίες και συναισθήματα ενδιαφέροντος προς το περιβάλλον καθώς και κίνητρα για ενεργό συμμετοχή στη βελτίωση και στην προστασία του. 4. Δεξιότητες για τον προσδιορισμό και την επίλυση περιβαλλοντικών προβλημάτων. 5. Ικανότητες αξιολόγησης των εκάστοτε λαμβανομένων περιβαλλοντικών μέτρων και των εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε σχέση με τις οικολογικές, πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές, αισθητικές και εκπαιδευτικές διαστάσεις τους. 6. Αίσθηση υπευθυνότητας έτσι ώστε να διασφαλιστεί η δυνατότητα ενεργού εμπλοκής (συμμετοχής) σε όλα τα επίπεδα προς αυτή την κατεύθυνση της επίλυσης των περιβαλλοντικών προβλημάτων Εφαρμογή της Π.Ε. στην Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Η Π.Ε. εφαρμόζεται στα Σχολεία με την ενεργό συμπαράσταση των Υπευθύνων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, σύμφωνα με τις Υπουργικές Αποφάσεις και τις ετήσιες ερμηνευτικές εγκυκλίους του ΥΠ.Ε.Π.Θ.. Τα τελευταία χρόνια η συνεχώς εμπλουτιζόμενη εμπειρία των εκπαιδευτικών, που ασχολούνται με την Π.Ε., οδήγησε και στην αναζήτηση μιας άλλης διαδικασίας με σκοπό τη συνεργασία και την επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών διαφορετικών σχολικών μονάδων που συμμετέχουν σε σχολικά προγράμματα, στο πλαίσιο του θεσμού της Π.Ε..Έτσι, δημιουργήθηκαν τα Δίκτυα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, στα οποία συμμετέχουν σχολεία από όλη τη χώρα με τη συμμετοχή και τη συνδρομή των Υπευθύνων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Διευθύνσεων Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης, των παιδαγωγικών ομάδων των Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, των Περιβαλλοντικών Οργανώσεων και άλλων Φορέων. Κάθε σχολικό πρόγραμμα Π.Ε. στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση αποτελεί μια ολοκληρωμένη εκπαιδευτική διαδικασία πεντάμηνης τουλάχιστον χρονικής διάρκειας. Η διαδικασία αυτή με συγκεκριμένο θέμα και με την ενεργό συμμετοχή όλων των μελών της περιβαλλοντικής ομάδας, εξελίσσεται σύμφωνα με τα 21

22 χαρακτηριστικά, τους στόχους, το περιεχόμενο, τις μεθόδους και τις τεχνικές της Π.Ε. Τα προγράμματα Π.Ε. που πραγματοποιούνται στην Ελλάδα από το 1980 (β/θμια εκπαίδευση), διέπονται από τις παρακάτω βασικές αρχές και χαρακτηριστικά της Π.Ε. (Κούσουλας, 2002): Η Π.Ε. απαντά στο κοινωνικό αίτημα για την αντιμετώπιση της οικολογικής κρίσης και είναι προσανατολισμένη στη διερεύνηση και στην προσπάθεια επίλυσης των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Στηρίζεται σε ένα διεπιστημονικό και διαθεματικό σύστημα γνώσεων και προτείνει ανάλογα με τη βαθμίδα εκπαίδευσης, το διεπιστημονικό, διαθεματικό και πολυεπιστημονικό μοντέλο της στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Έχει τη δυνατότητα, ως προς τον συναισθηματικό τομέα, να διαμορφώνει στα άτομα και στις κοινωνικές ομάδες νέες τάσεις, νέες αξίες και τις αναγκαίες δεσμεύσεις για την οικοδόμηση μιας βιώσιμης κοινωνίας. Συμβάλλει στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων, οι οποίες επαυξάνουν τις δυνατότητες όλων των εμπλεκομένων στην καλύτερη κατανόηση και αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Δημιουργεί και διαμορφώνει συνθήκες αμφίδρομης επικοινωνίας του σχολείου με την τοπική και την ευρύτερη κοινότητας. Δίνει την δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να προσφέρουν στους μαθητές τους, νέες ενδιαφέρουσες μεθοδολογικές προσεγγίσεις και τεχνικές, που οδηγούν στην αυτενέργεια και τη βιωματική μάθηση. Είναι διαρκής και δια βίου εκπαίδευση πάντοτε προσανατολισμένη στο μέλλον (Εκπαίδευση για τη Αειφορία). 22

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΑΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο ο μισός περίπου πληθυσμός της γης, τα τρία τέταρτα του οποίου βρίσκονται σε αναπτυγμένες χώρες, διαμένει σε αστικές περιοχές. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο ξεκίνημα του 20ου αιώνα υπήρχαν μόλις 16 πόλεις στον κόσμο με πληθυσμό τουλάχιστον ένα εκατομμύριο κατοίκους, ενώ σήμερα περισσότερες από 400 πόλεις έχουν πληθυσμό μεγαλύτερο από ένα εκατομμύριο κατοίκους (Cohen,2004). Η μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη τα τελευταία 35 χρόνια σημειώθηκε στις αστικές περιοχές, γεγονός που επιβεβαιώνεται από την αύξηση του ΑΕΠ των αναπτυσσόμενων χωρών, εξαιτίας της ανάπτυξης της βιομηχανίας και των υπηρεσιών σε αυτές, ενώ τα Ηνωμένα Έθνη προβλέπουν ότι η αύξηση του πληθυσμού για το προσεχές μέλλον θα σημειωθεί στις αστικές κυρίως περιοχές των αναπτυσσόμενων χωρών, επιβαρύνοντας τις κοινωνικές και οικονομικές τους συνθήκες (Satterthwaite, 2003). Σήμερα, ο αστικός χώρος ταυτίζεται τόσο πληθυσμιακά όσο και χωρικά με την πόλη και τις λειτουργίες της. Η παγκοσμιοποίηση και η επιθυμία να γίνουν οι πόλεις ανταγωνιστικότερες σε παγκόσμιο επίπεδο αποτέλεσαν τις κινητήριες δυνάμεις των αστικών οικονομιών σε πολλά μέρη του κόσμου. Η αύξηση της κινητικότητας (mobility) του κεφαλαίου και του εργατικού δυναμικού, η επανάσταση στο χώρο των τηλεπικοινωνιών και οι πολιτικές αλλαγές έχουν μεταβάλλει τη φυσιογνωμία και την ταχύτητα ανάπτυξης της αστικής οικονομίας εκτός και εντός των πόλεων, κάνοντας απαραίτητη την ανάγκη διερεύνησης των χαρακτηριστικών του αστικού χώρου. 2.1 Από τον Οικισμό στην Πόλη Βασικό κριτήριο για τη μόνιμη εγκατάσταση των ανθρώπων σε μια περιοχή και τη δημιουργία οικισμού ήταν τα ιδιαίτερα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά. Ο οικισμός (settlement), ως χώρος εγκατάστασης ανθρώπων, είναι ένας κατασκευασμένος τεχνητός χώρος που, σύμφωνα με την αρχαιολογία, αποτελεί συγκεκριμένη μονάδα που προσδιορίζεται πολιτιστικά στα πλαίσια μιας ιστορικής περιόδου, ενώ σύμφωνα με την πολεοδομία υπερβαίνει μορφολογικά τη μονάδα και αρχίζει από δυο κατοικίες (Λαγόπουλος,2004). Σύμφωνα με τον Αραβαντινό (1997), ο οικισμός είναι ένα σύνολο κατοικιών που βρίσκονται σε σχετικά μικρή απόσταση μεταξύ τους, έτσι ώστε να δημιουργούν μεταξύ τους χωρικές και 23

24 λειτουργικές σχέσεις, ενώ σχετίζεται με την έννοια της οικογένειας που στεγάζεται στις κατοικίες. Η δημιουργία του οικισμού προέκυψε εξαιτίας των οικονομικών, πνευματικών, ψυχοσωματικών και θρησκευτικών αναγκών των ανθρώπων, ενώ η χωροθέτησή του βασίστηκε σε κλιματολογικά, περιβαλλοντικά, φυσικά και γεωγραφικά χαρακτηριστικά. Σήμερα στη διαμόρφωση των οικισμών επιδρούν οικονομικοί, αναπτυξιακοί, κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες. Σταδιακά αρκετοί οικισμοί εξελίχθηκαν σε πόλεις, δηλαδή σε κέντρα υπηρεσιών, θρησκευτικής λατρείας, οχύρωσης, εκπαίδευσης, δικαιοσύνης, εμπορίου, από τα οποία πολλά χαρακτηρίζονται για την υψηλή ποιότητά τους. Η δημιουργία αστικών οικισμών αποτελεί ένα οικονομικό φαινόμενο που προέκυψε από την αύξηση της παραγωγικότητας του πρωτογενή τομέα, λόγω της βελτίωσης των καλλιεργητικών τεχνικών και της δημιουργίας πλεονάσματος (Μπίθας,2001). Κάθε πόλη (city) είναι οικισμός, αλλά δεν ισχύει το αντίστροφο αφού για να θεωρείται ένας οικισμός πόλη πρέπει να ξεπερνά έναν ορισμένο αριθμό κατοίκων. Εξαιτίας της πληθυσμιακής και λειτουργικής αναβάθμισης του πληθυσμού ως προέκταση του οικισμού προκύπτει το χωριό και μεταγενέστερα η πόλη. Η πόλη είναι ιδιαίτερη μορφή χωρικής συγκέντρωσης που εμφανίζεται πέρα από ένα ευρύτατο φάσμα χωρικών συγκεντρώσεων που ονομάζονται «οικισμοί»(λαγόπουλος,2004). Η ιστορική εξέλιξή της ως μετασχηματισμός του γεωργικού οικισμού συνδέεται με την παρουσία ή όχι τριτογενή τομέα (εμπόριο, πληροφορίες, υπηρεσίες), την κοινωνική διαστρωμάτωση και το πληθυσμιακό μέγεθος. Η πόλη ξεκίνησε ως μια συγκέντρωση ανθρώπων και δραστηριοτήτων μεγαλύτερη από την ύπαιθρο. Με το πέρασμα των χρόνων τα στοιχεία αυτά αυξήθηκαν σε βάρος των φυσικών διεργασιών και οικοσυστημάτων, με αποτέλεσμα σήμερα οι πόλεις να χαρακτηρίζονται από μεγάλες συγκεντρώσεις πληθυσμού και τη διεξαγωγή οικονομικών, πολιτιστικών, εκπαιδευτικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων. Υπάρχους τρεις γεωγραφικοί τύποι πόλεων: α) ο οριοθετημένος αστικός χώρος που καθορίζεται ιστορικά, β) η πόλη που επεκτείνεται συνεχώς γεωγραφικά ενσωματώνοντας ανεξάρτητους μικρότερους οικισμούς και θύλακες γεωργικών εκτάσεων (αυτής της μορφής είναι οι μητροπολιτικές περιοχές των ΗΠΑ), γ) οι πόλεις που προέρχονται από τη γεωγραφική ενοποίηση ανεξάρτητων πόλεων, όπως συμβαίνει με την «Μεγαλόπολη» των ΗΠΑ που δημιουργείται από τον άξονα 24

25 Βοστόνης-Νέας Υόρκης- Φιλαδέλφειας- Βαλτιμόρης Ουάσιγκτον (Λαγόπουλος,2004). Στην Ελλάδα η διαφορά της πόλης από τις άλλες βαθμίδες οικισμών βασίζεται σε πληθυσμιακά κριτήρια. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την ΕΣΥΕ, ένας οικισμός θεωρείται ως πόλη εάν έχει περισσότερους από 2000 κατοίκους, ενώ έως 2000 κατοίκους ονομάζεται χωριό. Βασικό, επίσης, κριτήριο για την ταξινόμησή του είναι η πυκνότητα του πληθυσμού, αφού ένας οικισμός με μικρό πληθυσμό και μεγάλη πληθυσμιακή πυκνότητα ή αναπτυγμένες εμπορικές λειτουργίες στο εσωτερικό του προβιβάζεται σε πόλη (Αραβαντινός,1997). Ορισμένοι μεγάλοι αγροτικοί οικισμοί αν και έχουν μεγάλο πληθυσμό παραμένουν χωριά καθώς απουσιάζουν από αυτές χαρακτηριστικές αστικές ιδιότητες και λειτουργίες Κοινωνικοοικονομικά Χαρακτηριστικά Πόλεων Η σημερινή παγκόσμια οικονομική και κοινωνική εξέλιξη βασίζεται κυρίως στις πόλεις λόγω της εξουσίας που απέκτησαν από τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και πολιτικές διεργασίες τους. Η πόλη πρέπει να εξυπηρετεί 4 βασικές λειτουργίες που σχετίζονται με την κατοικία, την εργασία, την αναψυχή και την κυκλοφορία των κατοίκων της (Αραβαντινός,1997). Η πόλη εξαιτίας των λειτουργιών της παρουσιάζει αυξημένη αποτελεσματικότητα στην πραγματοποίηση των ατομικών και κοινωνικών επιδιώξεων των κατοίκων της, δημιουργώντας νέα παραγωγικά και καταναλωτικά πρότυπα, ενώ επιβιώνει όταν σχετίζεται με τον ευρύτερο χώρο στον οποίο χωροταξικά ανήκει, λειτουργώντας ως στρατηγικός κόμβος των γύρω οικισμών. Μέσω της εξουσίας αυτής η πόλη διαχέεται στην ύπαιθρο αναπτύσσοντας μια έντονη σχέση αλληλεξάρτησης μαζί της. Με βάση τα οικονομικά δεδομένα κατά το Μεσαίωνα η πόλη μπορεί να χαρακτηριστεί ως κοινότητα εμπόρων η οποία εξελίχθηκε σε βιομηχανικό πόλο κατά την περίοδο του καπιταλισμού, ενώ σήμερα θεωρείται ως χώρος της πληροφορίας, των υπηρεσιών και της διοίκησης. Οι πόλεις παρουσιάζουν συγκεκριμένες διαφορές ως προς τις οικονομικές και κοινωνικές ευκαιρίες που προσφέρουν στους κατοίκους τους που μπορεί να είναι χωρικές (spatial) ή κοινωνικές. Πολλές φορές οι οικονομικές και κοινωνικές διαφοροποιήσεις είναι εντονότερες μέσα στην ίδια την πόλη παρά μεταξύ των πόλεων, με αποτέλεσμα η κατάσταση αυτή να ζημιώνει την ελκυστικότητα, την ανταγωνιστικότητα, την κοινωνική περιεκτικότητα και την ασφάλεια που προσφέρουν. 25

26 Τα αστικά κέντρα στην εποχή μας αυξάνονται σε πληθυσμό, σε έκταση και σε οικονομική δραστηριότητα, ενώ εξελίσσονται σε παραγωγικές μονάδες αγαθών και υπηρεσιών. Βασικό στοιχείο για τη μακροχρόνια επιβίωσή τους είναι η οικονομική τους λειτουργία. Αυτό επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι κυρίως στα αστικά κέντρα εγκαθίστανται επιχειρήσεις λόγω ποιοτικής και ποσοτικής επάρκειας του υπάρχοντος εργατικού δυναμικού, παροχής ευέλικτων μεταφορικών και συγκοινωνιακών συστημάτων, καθώς και ύπαρξης χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Το δεδομένο αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι πόλεις να συνδεθούν με τη βιομηχανική λειτουργία, την εμπορική δραστηριότητα, την παροχή υπηρεσιών και την ηλεκτρονική οικονομία, λειτουργώντας ως πόλοι οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης κυριαρχώντας στον μη αστικό χώρο ως εμπορικά ή βιομηχανικά κέντρα. Επίσης, οι πόλεις βάσει των υπηρεσιών που παρέχουν, εξελίσσονται σε κέντρα λήψης αποφάσεων και συμβάλλουν στην ανάπτυξη του μορφωτικού επιπέδου των κατοίκων μέσω της παρεχόμενης εκπαίδευσης που λειτουργεί επικουρικά στην αναπτυξιακή διαδικασία που έχει ως κυρίαρχο τον άνθρωπο. Μέσω των κοινωνικών της παροχών η πόλη καλύπτει βασικές ανθρώπινες ανάγκες, ενώ με τις υπηρεσίες της συντελεί στη διευκόλυνση της ζωής των κατοίκων. Σχετικά με την παραγωγική διάρθρωση των πόλεων αναφέρεται ότι ο πρωτογενής τομέας εμφανίζεται ιδιαίτερα σημαντικός στις μικρότερες πληθυσμιακά πόλεις, ο δευτερογενής τομέας είναι ανεπτυγμένος σε πόλεις που βρίσκονται επί του κεντρικού οδικού άξονα εξαιτίας της ανάγκης για άμεση διάθεση των προϊόντων και ελαχιστοποίηση του κόστους παραγωγής και διάθεσης, ενώ ο τριτογενής τομέας εμφανίζεται διογκωμένος σε πόλεις που είτε αποτελούν το διοικητικό κέντρο της περιοχής τους, είτε είναι τουριστικοί προορισμοί. Αναφορικά με την απασχόληση οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες εμφανίζονται εξαρτημένες από το μέγεθος των πόλεων σε αντίθεση με την απασχόληση του πρωτογενή τομέα, ενώ καταγράφονται διαφοροποιήσεις στην απασχόληση λόγω τοπικών ιδιομορφιών (τουρισμός, βιομηχανία). Τα τελευταία χρόνια η ανάπτυξη της τεχνολογίας προσέφερε διευκολύνσεις στον τρόπο επικοινωνίας και μετακινήσεων επιδρώντας θετικά στην κοινωνική και οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων. Ωστόσο, οι διευκολύνσεις αυτές συνέτειναν στην αύξηση του φαινομένου της αστικοποίησης λόγω της συγκέντρωσης του πληθυσμού σε πόλεις και μεγαλουπόλεις, με αποτέλεσμα την πληθυσμιακή αποψίλωση των αγροτικών 26

27 περιοχών. Το φαινόμενο της αστικοποίησης προκαλεί οικιστικά και κοινωνικά προβλήματα στις πόλεις υποβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής και τις συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων. Μια από τις αιτίες της μεγέθυνσης των αστικών περιοχών είναι η πληθυσμιακή αύξηση με αποτέλεσμα οι μεγάλες πόλεις μέσα από διαδικασίες να απορροφούν πληθυσμό από την ύπαιθρο αφού τα άτομα καταφεύγουν στα αστικά κέντρα για να βρουν απασχόληση λόγω προβλημάτων στον αγροτικό τομέα, αλλά και λόγω επιθυμίας για υψηλού επιπέδου υπηρεσίες, ανάγκης για μόρφωση και κοινωνική «ανωνυμία» και συμμετοχής σε κοινωνικά δρώμενα. Στον επόμενο Πίνακα παρουσιάζεται η τυπολογία κεντρικών και συναφών λειτουργιών της πόλης. Πίνακας 2: Τυπολογία Κεντρικών και Συναφών Λειτουργιών Πόλης Α. ΚΥΡΙΩΣ ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ Α1 Λιανικό Εμπόριο Α2 Διοίκηση (Δημόσια και Αυτοδιοίκηση) Α3 Ιδιωτικά Γραφεία Α4 Πολιτιστικές Λειτουργίες (Θέατρο, Μουσική, Μουσεία, Εκθέσεις, Λατρεία) Α5 Ψυχαγωγία-Αναψυχή-Ξενοδοχεία Κέντρου Β. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΣΥΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΕΣ ΜΕ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Α1 Β1 Βιοτεχνία Β2 Χονδρεμπόριο Γ. ΛΟΙΠΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ Γ1 Γ2 Γ3 Γ4 (Πηγή: Αραβαντινός, 1997) Σχολεία-Εκπαιδευτήρια Νοσοκομεία-Πολυιατρεία Εγκαταστάσεις Κοινωνικής Πρόνοιας Εγκαταστάσεις Αθλητισμού, Παιχνιδιών και Αναψυχής, Ελεύθερου Χώρου 2.2 Το Αστικό Πράσινο: Ρόλος-Επιδράσεις-Προοπτικές Μέρος του «κοινωνικού εξοπλισμού» μιας πόλης είναι και ο ίδιος ο δημόσιος χώρος, το πράσινο και οι εγκαταστάσεις αναψυχής και άθλησης. Οι σημερινές ελληνικές πόλεις-και ιδιαίτερα μετά τις μαζικές ανοικοδομήσεις που υπέστησαν από το 1950 και έπειτα-δεν μπορούν να «καυχηθούν» ότι έχουν ορθά εκτιμήσει και αντιμετωπίσει τους υπόψη τομείς. Είναι καταφανής η ανεπάρκεια σε δημόσιο υπαίθριο χώρο και ειδικότερα σε πράσινο, η οποία εντοπίζεται στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπως, λ.χ. στο λεκανοπέδιο της Αθήνας. Σε αυτό μάλιστα επί σειρά δεκαετιών, η αναλογία 27

28 κοινόχρηστου πρασίνου ανά κάτοικο δεν ξεπερνά τα 3 m 2, ενώ από τη διεθνή εμπειρία διδασκόμαστε ότι θα έπρεπε να ήταν γύρω στα 20 m 2. Εκτός όμως από το δημόσιο πράσινο, υπάρχει ή θα έπρεπε να υπάρχει και το ιδιωτικό πράσινο. Και δεν εννοείται μόνο κάποια ιδιωτικά ή ιδρυματικά πάρκα, αλλά την ίδια την ακάλυπτη σε κάθε ιδιωτικό ακίνητο. Όπως παρατηρεί ο Αραβαντινός (1999), ο ισχύων στην Ελλάδα Γ.Ο.Κ. (Ν.1577/1985) επιτρέπει γενικώς μεγάλα ποσοστά κάλυψης (π.χ. 70%). Έτσι, δεν υπάρχει χώρος ούτε για ικανοποιητικό πράσινο, αλλά ούτε και για μια γενικότερη εξασφάλιση ισορροπίας ανάμεσα στο χτισμένο και στον ακάλυπτο χώρο, που είναι απαραίτητη για λειτουργικούς, περιβαλλοντικούς, αισθητικούς λόγους Περιαστικό και Αστικό Φυσικό Περιβάλλον Ο αστικός χώρος δεν αποτελείται μόνο από κτίρια και ανθρώπινο πληθυσμό, ούτε διαμορφώνεται αποκλειστικά από τις δραστηριότητες του ανθρώπου. Η φύση έχει πάντα μια σημαντική θέση ανάμεσα στο περιβάλλον της πόλης. Πολλοί διαφορετικοί πληθυσμοί χλωρίδας και πανίδας καταφέρνουν να προσαρμοστούν, να επιβιώσουν και πολλές φορές να αναπτυχθούν στο αστικό περιβάλλον. Εξάλλου η πόλη επηρεάζεται έντονα από το περιαστικό φυσικό περιβάλλον και βρίσκεται σε διαρκή αλληλεπίδραση με αυτό. Ιδιαίτερα τα περιαστικά δάση παίζουν καθοριστικό ρόλο στην λειτουργία της πόλης. Εκτός από την σημασία τους ως χώροι αναψυχής, τα περιαστικά δάση 1 παίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του υδρολογικού κύκλου, στην συγκράτηση του εδάφους και στη διατήρηση ηπιότερου τοπικού κλίματος (Αραβαντινός, 2007). Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο χαρακτηριστικά αναφέρει ότι τα αστικά δάση αποτελούν ουσιαστικό μέρος της αστικής κληρονομιάς και βασικό τμήμα της αρχιτεκτονικής και αισθητικής μορφής της πόλης. Επιτελούν σημαντικό εκπαιδευτικό έργο, είναι, από οικολογικής και περιβαλλοντικής άποψης, αναγκαία στον αστικό χώρο, συμβάλλουν στην κοινωνική ευημερία και στην ανάπτυξη συλλογικής ευθύνης μεταξύ των κατοίκων της πόλης, αλλά και στην εκπλήρωση οικονομικής φύσης σκοπών και δραστηριοτήτων. Επίσης, καλύπτουν με τρόπο 1 Σύμφωνα με τον Miller (1988):..περιλαμβάνει δέντρα σε δημόσιο και ιδιωτικό έδαφος, κατά μήκος των οδών, στις κατοικημένες περιοχές, τα πάρκα και τις εμπορικές περιοχές, και σε άλλες θέσεις εντός μιας πόλης.. 28

29 ιδανικό τις ανάγκες των ανθρώπων για αναψυχή και δημιουργική ενασχόληση στον ελεύθερο χρόνο τους (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 1990). Πιο συγκεκριμένα, τα αστικά δάση αποτελούν χώρους ανάπαυσης, άθλησης, εκπαίδευσης, ανάπτυξης κοινωνικών και ατομικών αξιών, κ.ά. Επιπλέον, συνεισφέρουν στη σωματική και ψυχική υγεία των ατόμων μέσω της ενεργητικής και παθητικής αναψυχής, της μείωσης της αέριας ρύπανσης, της βελτίωσης του μικροκλίματος της περιοχής, της μείωσης της ηχορύπανσης, κ.λπ. Συχνά δε, τα αστικά δάση ενέχουν άμεσα και έμμεσα οικονομικά οφέλη για τους κατοίκους των όμορων περιοχών και της πόλης γενικότερα, καθώς έχει αποδειχτεί ότι συμβάλλουν στην άνοδο των τιμών των ακινήτων της περιβάλλουσας περιοχής, στη μείωση των ενεργειακών δαπανών, στην αύξηση της απασχόλησης, στην προσέλκυση επισκεπτών, κ.ά. (Rhode Island Department of Administration, 1999). Εικόνα 1: Το Περιαστικό Δάσος της Θεσσαλονίκης (Σειχ-Σου) Η αστική ανάπτυξη, όταν δεν είναι προσεκτικά σχεδιασμένη, έχει πολύ αρνητικές συνέπειες στο περιαστικό και αστικό φυσικό περιβάλλον. Ιδιαίτερα οι τάσεις άναρχης επέκτασης της πόλης είναι καταστροφικές. Οι πυρκαγιές και οι εκχερσώσεις περιαστικών δασών είναι μια από τις γνωστότερες συνέπειες της οικιστικής πίεσης πάνω στο φυσικό περιβάλλον του ελληνικού χώρου. Οι οικισμοί 29

30 που δημιουργούνται κατ αυτό τον τρόπο κινδυνεύουν πολύ περισσότερο από πλημμύρες και χειμαρρικά φαινόμενα, ενώ έχουν το χειρότερο μικροκλίμα. Σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον και ειδικότερα στο περιαστικό δάσος προκαλούνται και από άλλες δραστηριότητες συνδεδεμένες με την αστική ανάπτυξη, όπως η υπερβολική διάνοιξη δρόμων, η αλόγιστη δημιουργία χώρων αναψυχής, η παραχώρηση μεγάλου μέρους του περιαστικού φυσικού περιβάλλοντος στο αυτοκίνητο κ.α.. Γενικά η αρμονική συμβίωση της πόλης με το φυσικό περιβάλλον απαιτεί την θεώρηση του ανθρώπου και της φύσης ως δυο επί μέρους τμήματα ενός ενιαίου συνόλου (Αραβαντινός, 2007) Επίδραση στο Μικροκλίμα και στον Οργανισμό Στα αστικά κέντρα, οι χώροι πρασίνου (αλσύλλια, κήποι, πάρκα κλπ) μαζί με τα υδρικά στοιχεία (τεχνητές λίμνες, σιντριβάνια) το ανάγλυφο της περιοχής και τη φύση του εδάφους, συμβάλλουν τα μέγιστα στη διαμόρφωση των συνθηκών του αστικού περιβάλλοντος. Τα στοιχεία του μικροκλίματος των αστικών κέντρων που επηρεάζονται ευνοϊκά από την ύπαρξη πρασίνου είναι: α) η θερμοκρασία, β) η υγρασία, γ) η ταχύτητα του ανέμου, δ) η ηλιακή ακτινοβολία και ε) ο ιονισμός του αέρα (Θεοχάρη, 2011) Στον επόμενο Πίνακα (Πιν.3) παρουσιάζονται κάποιες ενδεικτικές τιμές θερμοκρασίας, υγρασίας και ταχύτητας ανέμου σε διάφορα σημεία μιας πόλης συναρτήσει του αστικού πρασίνου. Πίνακας 3: Χαρακτηριστικά Αστικού Μικροκλίματος Συναρτήσει του Πρασίνου Παράμετρος Πάρκο Κόμβος Θερμοκρασία Αέρα ( ο C) Σχετική Υγρασία (%) Ταχύτητα Ανέμου (m/s) (Πηγή: Θεοχάρη, 2011) Εκτεταμένη Δενδροφύτευση Δρόμος Περιορισμένη Δενδροφύτευση Χωρίς Δενδροφύτευση 21,3 24,0 23,4 23,7 25,0 54,6 42,4 50,2 46,0 42,6 0,65 0,74 0,65 0,67 0,73 Είναι γεγονός ότι το μικροκλίμα των αστικών περιοχών στα κεντρικά σημεία τους όπου υπάρχει έλλειψη πράσινου διαφέρει ριζικά από εκείνο των παρυφών τους που είναι πλουσιότερο σε βλάστηση. Αυτό συμβαίνει διότι: 30

31 1. Η ύπαρξη στο κέντρο των πόλεων πλήθους κτιρίων με επικράτηση υλικών όπως το σκυρόδεμα, η πέτρα, η άσφαλτος, το γυαλί, υλικά που ως γνωστόν συσσωρεύουν την ηλιακή ακτινοβολία συμβάλλουν στη διαμόρφωση ενός θερμικού ισοζυγίου διαφορετικού από εκείνο της περιφέρειας όπου το πράσινο συνήθως υπερτερεί και η ακτινοβολία έχει μειωμένη ένταση. Οι χώροι πρασίνου στα πλαίσια μιας πόλης μετριάζουν τις μεταβολές της θερμοκρασίας. Τις μέρες του καλοκαιριού, η θερμοκρασία στους χώρους αυτούς είναι χαμηλότερη κατά 2-3 βαθμούς Κελσίου από ότι στους γύρω, ενώ τις νύχτες του χειμώνα είναι υψηλότερη. 2. Η υγρασία του αέρα επηρεάζεται απόλυτα από την ύπαρξη πρασίνου. Η αυξημένη υγρασία στο εσωτερικό των πράσινων μαζών εξηγείται με την εξάτμιση που συντελείται στην επιφάνεια των φύλλων. Σε σχετική βιβλιογραφία αναφέρεται ότι η σχετική υγρασία του αέρα είναι κατά 7-14% μεγαλύτερη από εκείνη των περιοχών χωρίς πράσινο. 3. Η διαφορά της θερμοκρασίας που καταγράφεται ανάμεσα στους χώρους πρασίνου και εκείνους με κτίρια μόνο, οδηγεί-ιδίως όταν υπάρχει άπνοια- στη δημιουργία ρευμάτων αέρα που μπορεί να φτάνουν το 1m/sec. Αυτά τα ρεύματα επιδρούν θετικά στο μικροκλίμα της πόλης το μεν καλοκαίρι κατεβάζοντας την θερμοκρασία και ανεβάζοντας τη σχετική υγρασία, τον δε χειμώνα μειώνοντας την αίσθηση του ψύχους και σε κάποιο ποσοστό τη σχετική υγρασία. Η ύπαρξη των χώρων πρασίνου προστατεύει τις περιοχές κατοικίας από τους δυνατούς ανέμους μειώνοντας αισθητά την ταχύτητά τους. Ενδεικτικά στη βιβλιογραφία αναφέρονται τιμές, όπου στα δενδροφυτευμένα πάρκα η ταχύτητα του ανέμου είναι κατά 62% μειωμένη από ότι έξω από αυτά. 4. Τόσο η απευθείας ηλιακή ακτινοβολία όσο και η διαχεόμενη επηρεάζονται από τους χώρους πρασίνου που κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού τη συγκρατούν σε ποσοστό 87%. Η μείωση της έντασης της ηλιακής ακτινοβολίας στο εσωτερικό των χώρων πρασίνου εξαρτάται από τη πυκνότητα και τη φύση των φυλλωμάτων των δέντρων και είναι εντονότερη σε αυτά με πλούσιο φύλλωμα και ηπιότερη σε εκείνα με αραιό φύλλωμα. 31

32 5. Ο ιονισμός του αέρα είναι ένα άλλο στοιχείο του μικροκλίματος που επηρεάζεται από τη παρουσία των ζωνών πρασίνου και είναι εντονότερος πάνω από αυτές όπως άλλωστε και στην εξοχή σε σύγκριση με τα αστικά κέντρα. Εικόνα 2: Χάρτης Δημόσιων Χώρων Πρασίνου στο Στρασβούργο (Πηγή: Ένα από τα πιο σηµαντικά χαρακτηριστικά που διακρίνει το αστικό περιβάλλον από το γύρω περιαστικό - αγροτικό, είναι το διαφορετικό µικροκλίµα που επικρατεί στις πόλεις. Σε σύγκριση µε το περιαστικό και το γύρω αγροτικό, το αστικό κλίµα διαφέρει όσον αφορά την ηλιακή ακτινοβολία, τα χαρακτηριστικά της 32

33 βροχόπτωσης και τη θερµοκρασία. Η ηλιακή ακτινοβολία, η θερµοκρασία του αέρα, η ταχύτητα του ανέµου, η σχετική υγρασία, η νέφωση και η βροχόπτωση µπορεί να ποικίλουν σηµαντικά εξ αιτίας των κτιρίων και της τοπογραφικής διαµόρφωσης µιας πόλης και του περιβάλλοντος περιαστικού χώρου. Πολλοί και ποικίλοι είναι οι παράγοντες µέσα σε µια πόλη που επηρεάζουν το κλίµα της, όπως η δοµική πυκνότητα, ο προσανατολισµός των δρόµων, η σκίαση που παρέχουν τα κτίρια, και ο τύπος και το ποσοστό αστικού πρασίνου (σε σχέση µε το σύνολο του αστικού χώρου) (Gilbert 1991). Πίνακας 4:Μέσες Διαφορές Κλιματικών Παραμέτρων Αστικών και Αγροτικών Περιοχών (Πηγή: Gilbert, 1991) Το μικροκλίμα που διαμορφώνεται από την παρουσία των χώρων πρασίνου επιδρά πάνω σε ορισμένες φυσιολογικές λειτουργίες του οργανισμού. Έχει διαπιστωθεί ότι η παραμονή σε αυτούς τους χώρους συνοδεύεται από μείωση της μέσης συχνότητας του σφυγμού κατά 4-8 σφυγμούς το λεπτό που σε ορισμένα άτομα μπορεί να φτάσει τους σφυγμούς ανά λεπτό. Η αρτηριακή πίεση επηρεάζεται και αυτή, χωρίς πάντως να υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία πάνω σε αυτό. Σημαντική επίδραση ασκείται στη θερμοκρασία του δέρματος, η μεταβολή της οποίας αντιπροσωπεύει μια από τις βασικές αντιδράσεις του οργανισμού στις 33

34 θερμικές συνθήκες της γύρω ατμόσφαιρας. Παρατηρείται ακόμη σημαντική αποβολή θερμότητας από τον οργανισμό με παράλληλη πρόκληση της αίσθησης της άνεσης. Η αποβολή αυτή γίνεται με ακτινοβολία περισσότερο παρά με μεταφορά και εξάτμιση. Αν η διασπορά πρασίνου στις κατοικημένες περιοχές είναι σημαντική για την εξασφάλιση ευνοϊκού μικροκλίματος και κατά συνέπεια την αναβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης, η δημιουργία χώρων πράσινου εκεί που δεν ενδείκνυται οδηγεί σε υπερβολική υγρασία, έλλειψη αερισμού, περιορισμό της ηλιακής ακτινοβολίας. Από εδώ προκύπτει και η ανάγκη σωστής, ορθολογικής κατανομής του πράσινου καθώς και η αποφυγή ορισμένων ειδών που προκαλούν αλλεργίες. Εν κατακλείδι, οι χώροι πρασίνου ασκούν θετική επίδραση στην ψυχοσωματική κατάσταση του ανθρώπου. Ο χαρακτήρας και ο μηχανισμός αυτής της επίδρασης δεν έχει μελετηθεί αρκετά. Είναι βέβαιο όμως ότι τα τοπία πλούσια σε βλάστηση, προκαλούν ευφορία. Η δροσιά, η ήσυχη ατμόσφαιρα, το χρώμα βλάστησης, μειώνουν τις εντάσεις και ηρεμούν το νευρικό σύστημα. Στον επόμενο Πίνακα παρουσιάζονται τιμές από μετρήσεις στον ανθρώπινο οργανισμό παρουσία πρασίνου. Πίνακας 5: Θερμοκρασία Δέρματος και Σφυγμός Συναρτήσει Πρασίνου Παράμετρος Πάρκο Πλατεία Εκτεταμένη Δενδροφύτευση Δρόμος Περιορισμένη Δενδροφύτευση Χωρίς Δενδροφύτευση Θερμοκρασία Δέρματος στο Μέτωπο 30,1 32,6 30,2 30,8 31,2 ( ο C) Θερμοκρασία Δέρματος 28,1 32,2 27,2 28,2 28,8 Σώματος ( ο C) Σφυγμός (Πηγή: Θεοχάρη, 2011) 34

35 Εικόνα 3: Άποψη Πάρκου Αναψυχής στην Κύπρο (Πηγή: Διεθνείς και Ελληνικές Προδιαγραφές Οι προδιαγραφές που περιλαμβάνονται στις εθνικές ή τοπικές νομοθεσίες για τους ελεύθερους χώρους άθλησης και παιχνιδιού είναι συνήθως σε επίπεδο κατευθύνσεων. Έτσι για παράδειγμα στη Μεγάλη Βρετανία βασική κατεύθυνση για τη διαμόρφωση των επιμέρους πολιτικών είναι οι προδιαγραφές που έχουν διαμορφωθεί από το National Playing Fields Association, το οποίο προβλέπει 24 m 2 ελεύθερων χώρων ανά κάτοικο. Αυτό κατανέμεται σε 16 m 2 για υπαίθριους χώρους άθλησης και 8 m 2 για χώρους παιχνιδιού (Minimum Standards of Open Spaces:. Επίσης, στην Ολλανδία είναι κοινά αποδεκτή η επιφάνεια 75 m 2 δημόσιου ή ημιδημόσιου πρασίνου ανά κατοικία (Environmental Data Compendium: Σύμφωνα με την Ελληνική Νομοθεσία (ΦΕΚ 285/ ),το επιθυμητό μέγεθος ελεύθερων χώρων ανά κάτοικο ορίζεται σε 8 m 2. Επιθυμητό είναι αυτό να κατανέμεται σε νησίδες πρασίνου, πλατείες, παιδικές χαρές, πάρκα και πάρκα 35

36 πόλης, τα οποία κατανέμονται με τέτοιο τρόπο στον αστικό ιστό, ώστε να είναι άμεσα προσβάσιμα. Ο επόμενος Πίνακας παρουσιάζει αναλυτικά τις επιθυμητές επιφάνειες ελεύθερων χώρων ανά κάτοικο και το βιώσιμο μέγεθος των ελεύθερων χώρων. Ένα αδύνατο σημείο του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου είναι ότι τα μεγέθη αυτά είναι επιθυμητά και όχι υποχρεωτικά, με αποτέλεσμα τόσο οι υφιστάμενες περιοχές των πόλεων όσο και οι νέες επεκτάσεις να υστερούν σημαντικά ως προς αυτά. Πίνακας 6: Επιθυμητές Επιφάνειες Ελεύθερων Χώρων/Κάτοικο (Πηγή: ΦΕΚ 285 Δ/2004) Πίνακας 7: Πολεοδομικά Πρότυπα Εκπαίδευσης 36

37 (Πηγή: ΦΕΚ 285 Δ/2004) Εικόνα 4: Μητροπολιτικό Πάρκο Γουδί-Ιλισός-Σχέδιο Γενικής Διάταξης (Πηγή: ΕΜΠ, 1999) Δίκτυα Πρασίνου-Greenways Οι ελεύθεροι δημόσιοι χώροι θα πρέπει να αποτελούν ένα ακόμη δίκτυο σύνδεσης και όχι αποκοπής του αστικού ιστού. Η διάταξη τους θα πρέπει να επιτρέπει την πεζή μετάβαση από τους μεγάλους χώρους περιαστικού πρασίνου στις πρασιές και τις εσωτερικές αυλές των οικοδομικών τετραγώνων, συνδέοντας τα πάρκα, με τις πλατείες και τους πεζόδρομους και τους αρχαιολογικούς χώρους (Παπαγιάννης, 1999, Κοσμάκη και Δημούδη, 2001). Η επέμβαση του ανθρώπου στο τοπίο πρέπει να ενθαρρύνει την σοφή και την ορθολογική διαχείρισηεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, προσαρμοσμένη στην ιδιαιτερότητα της εντατικής αστικοποίησης και ανάπτυξης (Kaplan et. al., 1998). 37

38 Όσον αφορά τον σχεδιασμό, οι περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις τα τελευταία 30 χρόνια έχουν υιοθετήσει έναν οικολογικό σχεδιασμό, σύμφωνα με τον οποίο ενθαρρύνεται η διείσδυση των φυσικών στοιχείων στο αστικό τοπίο, επιδιώκοντας την ενοποίηση του πρασίνου των πόλεων, με το περιαστικό πράσινο αλλά και με το περιβάλλον φυσικό οικοσύστημα. Ως ένα οργανωμένο δίκτυο εξασφαλίζοντας στην βιοποικιλότητα μέσα στις πόλεις (χλωρίδα, πανίδα) φιλόξενα περιβάλλοντα και όχι να λειτουργεί αποκομμένα και τμηματικά. Μέσα στις πόλεις υπάρχουν πολλές εγκαταλελειμμένες και παραμελημένες εκτάσεις. Η φύση με ή χωρίς την ανθρώπινη επέμβαση λειτουργεί και εγκαθίσταται στον υποβαθμισμένο αυτόν χώρο, βελτιώνοντας τις συνθήκες, ώστε να είναι δυνατή η προσέλκυση και η εγκατάσταση περισσότερο απαιτητικών ειδών όπως θαμνώνες και δένδρα (Sarikou, 2005, Malkolm, 1986). Σύμφωνα με τον Malkolm (1986) το έδαφος, το προερχόμενο από εγκατάλειψη ή από κατεδάφιση σπιτιών, οι εγκαταλελειμμένες περιοχές, τις οποίες η πόλη αγνοεί, είναι οι χώροι που μπορούν να αποτελέσουν έμπνευση, για δημιουργικό σχεδιασμό. Οι οικολόγοι υποστηρίζουν, πως η μεγαλύτερη ποικιλία μορφών ζωής βρίσκονται εκεί, όπου διαφορετικές συνθήκες συναντώνται. Τόσο οι χώροι όσο και τα πάρκα και οι πλατείες οι ακάλυπτοι χώροι των πολυκατοικιών σε συνδυασμό με τις υπάρχουσες οδικές αρτηρίες και τα πεζοδρόμια μπορεί να αποτελέσουν χώροι ενοποίησης πρασίνου. Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η κατάλληλη επιλογή των ειδών φύτευσης. Ανάλογα με την περίπτωση η φύτευση στο αστικό περιβάλλον προϋποθέτει φυτά λιτοδίαιτα, ανθεκτικά στην ξηρασία, στην έντονη ηλιοφάνεια, με καλή και γρήγορη προσαρμοστικότητα, με ελάχιστες απαιτήσεις διαχείρισης και συντήρησης (Sarikou, 2005, Ντάφης, 2002). Τέλος για την ενοποίηση ανοιχτών χώρων θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι παράμετροι βιοκλιματικού σχεδιασμού προκειμένου να μην υπάρχουν αλλοιώσεις στο μικροκλίμα της περιοχής (Τζώρτζη και Σαρίκου, 2004). 38

39 Εικόνα 5: Great Rivers Greenway (GRG) Project (Πηγή: 39

40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ 3.1. Σύνθεση-Διάταξη 2 Ο σχεδιασμός των σχολικών κτιρίων στις αρχές του 20 ου αιώνα υπάκουσε σε πρότυπα αυστηρά πειθαρχημένα. Σε κτίρια ιστορικά πολιτισμικά που ανέδυαν τις πρόσφατες μνήμες των πολέμων και τους αγώνες για την ελευθερία. Υπήρχε συναισθηματική φόρτιση, επαφή με την φύση και το περιβάλλον. Αργότερα σχηματίστηκε ένα πρότυπο λιγότερο αυστηρό, εμπνευσμένο από τον Henry Ford, ο οποίος πρότεινε πιο χαλαρό σχεδιασμό, με ενδιάμεσους χώρους για ομαδικές συνεργασίες. Αυτό το στυλ υιοθετήθηκε από περισσότερους γιατί αποδείχτηκε πιο χαλαρό και περισσότερο λειτουργικό. Οι μαθητές πρέπει να νιώθουν άνετα, ελεύθερα και όχι καταπιεστικά αφoύ περνούν σημαντικό τμήμα της ημέρας στο σχολείο. Εικόνα 6: Διάταξη Χώρων Κανονική και Πειθαρχημένη (αριστερά) και πιο Χαλαρή Ομαδικού-Συνεργατικού Χαρακτήρα (δεξιά) (Πηγή: Σαρίκου και Ζαφειρόπουλος, 2010) Το εκπαιδευτικό κτίριο είναι ένας δημόσιος χώρος ο οποίος περιλαμβάνει κτιριακούς όγκους με κεντρική είσοδο, βοηθητικούς χώρους κίνησης και υγιεινής, ελεύθερους χώρους διαμορφωμένους με αθλοπαιδιές ή φυσικούς χώρους για περιήγηση και χώρους με συγκεκριμένες λειτουργίες όπως αμφιθέατρα, θέατρα, επιστημονικά εργαστήρια, θερμοκήπια, καφέ, χώρους φαγητού. Μερικές σχεδιαστικές παράμετροι που τίθενται είναι οι εξής: 2 Από το άρθρο των Σαρίκου και Ζαφειρόπουλος (2010). Κτισμένο Περιβάλλον και Τοπίο. Εκπαιδευτικό Κτίριο στην Περιοχή της Καλαμαριάς Θεσσαλονίκης και η Σχέση του με το Τοπίο. 40

41 Η Ογκοπλασία: αφορά την μορφή των κτιριακών όγκων η οποία δεν είναι απαραίτητο να είναι καθορισμένη. Θα μπορούσε να είναι εμπνευσμένη από κάποιο γεωμετρικό σχήμα όπως κυκλικό ή πολυγωνικό, με ορθογωνικό ή γωνιακό κάνναβο ή από κάποιο ελεύθερο ασυνάρτητο σχήμα. Φροντίζουμε για τον καλό προσανατολισμό των κτιρίων και να ανοίγουν προς τους ελεύθερους χώρους. Η κλίμακα θα πρέπει να είναι ανάλογη με τη χρήση και το ύψος του κτιρίου για να μην ξεπερνά τα επιτρεπόμενα μέτρα. Στην συνέχεια θα πρέπει να λειτουργούν και να επικοινωνούν (Εικ.7). Εικόνα 7: Αυτόνομοι Χώροι με Εσωτερική και Εξωτερική Πρόσβαση (Πηγή: Σαρίκου και Ζαφειρόπουλος, 2010) Η Διάταξη των Χώρων: Η λειτουργική ποιότητα του σχολείου εξαρτάται από την διαμόρφωση των εσωτερικών ελεύθερων χώρων, από την διάνοιξη και την σύνδεση τους. Οι σχεδιασμοί που στηρίζονται στην απομόνωση δεν εξυπηρετούν την προοπτική ενός ισορροπημένου περιβάλλοντος. Η μετάβαση από τον ένα χώρο στον άλλο θα πρέπει να γίνεται άμεσα. Η διάταξη των χώρων πρέπει να είναι περιμετρική προς τον κοινόχρηστο χώρο και οπωσδήποτε να απολαμβάνουν την θέα (Εικ.8). Οπωσδήποτε θα πρέπει να υπάρχουν διαδρομές σύνδεσης, οι οποίες δε θα πρέπει να υπερβαίνουν τα δεκαπέντε μέτρα σε μήκος, θα πρέπει να εξασφαλίζουν τη θέα των χώρων ώστε η κυκλοφορία να γίνεται άμεσα κατανοητή. 41

42 Εικόνα 8: Προσανατολισμός Κτιρίων προς τους Ελεύθερους Χώρους (Πηγή: Σαρίκου και Ζαφειρόπουλος, 2010) Τα χαρακτηριστικά των χώρων: Η ποικιλία στους χώρους είναι απαραίτητα όπως και οι εναλλαγές στα υλικά και στα χρώματα. Το κτίριο οφείλει να υπακούει πολιτισμικά και ιστορικά στην κουλτούρα του χρήστη και να είναι οικείο εξασφαλίζοντας δραστηριότητες για τα παιδιά. Θα πρέπει να γίνεται χρήση διαφάνειας που επιτρέπει ή αποτρέπει την θέαση αλλά και την πρόσβαση στον εξωτερικό χώρο όταν οι καιρικές συνθήκες το επιτρέπουν. Τα στούντιο θα πρέπει να γειτνιάζουν με τους ελεύθερους χώρους, ενώ η βιβλιοθήκη και οι χώροι μελέτης πιθανότητα με περισσότερο γαλήνιες καταστάσεις με την θέαση μιας λίμνης ή μιας φυσικής διαμόρφωσης. Το κτίριο γενικά θα πρέπει να τοποθετηθεί ήπια μέσα σε φυσικό τοπίο και πιθανότατα όσο λιγότερους τοίχους θα περιλαμβάνει τόσο καλύτερα (Εικ.9). Εικόνα 9: Διαμόρφωση Εξωτερικών Χώρων (Πηγή: Σαρίκου και Ζαφειρόπουλος, 2010) 42

43 Συνθήκες Αερισμού/Ηλιασμού: Οι συνθήκες στο κτίριο θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν ευνοϊκές. Διαφορετικά θα πρέπει να τις εξασφαλίσουμε με την προσθήκη βλάστησης. Τα φυλλοβόλα δέντρα είναι κατάλληλα για τον χειμώνα αντί να επιτρέπουν τον ηλιασμό του κτιρίου, τον επαρκή φωτισμό και την θέρμανσή του. Ενώ την άνοιξη και το φθινόπωρο που ο καιρός είναι θερμός η πλούσια κώμη εξασφαλίζει δροσιά. Τα κτίρια οπωσδήποτε θα πρέπει να είναι διαμπερή, ώστε να διαθέτουν και επαρκή αερισμό. Διαφορετικά τα ανοίγματα στις οροφές αερίζουν τους χώρους. Βοηθητικά στέγαστρα, πέργολες, περσίδες βελτιώνουν τις συνθήκες στο κτίριο αλλά και εμπλουτίζουν το εξωτερικό περιβάλλον. Οι Εξωτερικοί Χώροι: διαμορφώνονται ανάλογα με τις απαιτήσεις. Τα σημεία εισόδου και εξόδου είναι τοπόσημα και σχεδιάζονται αναλόγως με στόμφο και επιβλητικότητα. Οι ελεύθεροι χώροι διαμορφώνονται ανάλογα με τις δραστηριότητες που θα εξυπηρετούν αθλητικές, περιβαλλοντικές αισθητικές. Η σύνδεση του μέσα με το έξω απαραίτητη. Η προσθήκη βλάστησης αναβαθμίζει την εικόνα του τοπίου προσφέροντας εποχικές εναλλαγές κατά τη διάρκεια του έτους. Φυτά με πρώιμη ανθοφορία την άνοιξη ή με φθινοπωρινή χρωματική εναλλαγή ή με εμφάνιση καρποφορίας αποδεσμεύουν από την μονοτονία. Επαφή με τη φύση: Το σχολείο πρέπει να ενισχύει την επαφή με την φύση. Οι πράσινοι χώροι δεν πρέπει να λειτουργούν αποσπασματικά και αποκομμένα. Πρέπει να σχεδιάζονται κατά αυτόν τον τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η σύνδεση του σχολείου με πράσινους χώρους, πάρκα και παιδότοπους που βρίσκονται περιμετρικά. Θα πρέπει να εξασφαλίζονται διαδρομές σύνδεσης, ασφαλείς, ήπιες. Εικόνα 10: Αμφιθέατρο Προσανατολισμένο στην Οροφή του Κτιρίου με Τεχνητό Ανάχωμα (Πηγή: Σαρίκου και Ζαφειρόπουλος, 2010) 43

44 3.2 Σχεδιασμός Προαύλιου Χώρου-Σχολική Αυλή Ο Προαύλιος Χώρος (Π.Χ.) είναι το τμήμα εκείνο του σχολικού συνόλου που παραμένει αδόμητο και ελεύθερο από κτιριολογικές προσθήκες προκειμένου να συμπληρώσει το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που είτε είναι ο χρόνος του διαλείμματος ή της σωματικής άσκησης (γυμναστικής) ή του παιχνιδιού, ή της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Είναι αξιοσημείωτο να σχολιασθεί στην παρούσα εργασία το γεγονός του υποχρεωτικού χρόνου που ο μαθητής αναλίσκει κατά τη διάρκεια της μαθητείας του (π.χ. από το Δημοτικό μέχρι και την ολοκλήρωση των εγκύκλιων σπουδών του) εκτός της αίθουσας διδασκαλίας και παραμονής του στον προαύλιο χώρο του σχολείου. Αναλυτικότερα (Παρθενίου, 2010): Καθημερινά με 1 διάλειμμα των 15 και με 6 διαλείμματα των 10 διαμένει στον Π.Χ. ο μαθητής συνολικά 75 Εβδομαδιαία: 75 Χ 5=375 Μηνιαία: 375 Χ 4 = 1500 Κατά το Σχολικό Έτος: 8,5 μήνες Χ 1500 = Δηλαδή 6 έτη σχολείου: Χ / έτος = 76500/60 = ώρες /24 = Συνολικά 53 μέρες 3.3 Επιλογή Ειδών Βλάστησης και Σημασία για τους Προαύλιους Χώρους Η φύτευση παίζει ένα σημαντικό ρόλο στην ηλιακή αρχιτεκτονική αφού πέρα από την ευεργετική έκλυση οξυγόνου και την απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα που πραγματοποιείται με την φωτοσύνθεση, προσφέρει σκιασμό των χώρων αλλά και των κτιρίων, μειώνοντας τις θερμικές προσόδους του κελύφους. Υπάρχει μια ποικιλία δέντρων με διαφορετικό μέγεθος, πυκνότητα φυλλώματος και σχήμα κώμης. Η επιλογή φυλλοβόλων δέντρων μας δίνει τη δυνατότητα να έχουμε σκίαση το καλοκαίρι, ενώ τον χειμώνα με την πτώση του φυλλώματος έχουμε την διείσδυση του χειμερινού ηλίου και την θέρμανση των εσωτερικών χώρων μιας κατοικίας. Επίσης τα αειθαλή δέντρα είναι μια επιλογή όταν χρειαζόμαστε συνεχείς σκιά σε μια όψη της οικοδομής ή προστασία από τον άνεμο. Έτσι, σύμφωνα με τις διαφορετικές ημερήσιες και εποχιακές πορείες του ήλιου η καλύτερη τοποθέτηση 44

45 των φυλλοβόλων δέντρων με πλατιά κόμη είναι στην νότια και δυτική πλευρά δίνοντας έτσι την καλύτερη σκίαση σε παράθυρα και οροφή το καλοκαίρι και ηλιασμό τον χειμώνα. Στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου οι γενικοί άνεμοι είναι κυρίως ελαφροί ως μέτριοι δυτικοί ή νοτιοδυτικοί το χειμώνα και βόρειοι ή βορειοδυτικοί το καλοκαίρι. Έτσι η χρησιμοποίηση και εκμετάλλευση των αειθαλών δέντρων σαν ανεμοφράκτες γίνεται καλύτερα με την φύτευση τους στην βόρεια και δυτική πλευρά. Ένας ανεμοφράκτης μειώνει την ταχύτητα του αέρα για μια απόσταση περίπου φορές το ύψος του ανεμοφράκτη. Τα αειθαλή δέντρα δεν φυτεύονται κοντά στην νότια πλευρά αφού θα ανακόπτει το χειμερινό ήλιο και την θέρμανση της κατοικίας. Εικόνα 11: Χρήση Φυλλοβόλου Δέντρου (Πηγή: Όλα αυτά που αναφέρονται μπορούν φυσικά να συνδυαστούν με μικρούς ή μεγάλους θάμνους ή αναρριχόμενα είδη δίπλα στην κατοικία δημιουργώντας έτσι χώρους ακίνητου αέρα, που μονώνουν το σπίτι χειμώνα και καλοκαίρι. Τα αναρριχόμενα είδη μπορούν να σκιάσουν έναν τοίχο από τον δεύτερο χρόνο δροσίζοντας έτσι την περίμετρο του σπιτιού (Αξαρλή, 2009). 45

46 Εικόνα 12: Προσανατολισμός Κατοικίας και Τοποθέτηση Φυλλοβόλων και Αειθαλών Δέντρων (Πηγή: Παρθενίου, 2010) Τα φυτά (βλάστηση) μπορούν να υπηρετήσουν μια μακρά σειρά συνθηκών και προϋποθέσεων στο σχεδιασμό υπαίθριων χώρων και πιο συγκεκριμένα στη περίπτωση αυλαίων σχολικών χώρων για παιδιά. Τα κριτήρια σχεδιασμού και επιλογής των ειδών βλάστησης είναι τα εξής: 1. Προσδιοριστικά: Τα φυτά-συγκεκριμένα- μπορούν να γίνουν τα κατάλληλα στοιχεία προσδιορισμού θέσεων, δημιουργίας εντυπώσεων με τη φόρμα τους, το χρώμα, τα άνθη, τις μυρωδιές κ.λ.π. κάτι που να δημιουργεί οπτικές εντυπώσεις και μνήμες από την παιδική τους σχολική ηλικία. 2. Δημιουργία έγκλειστου περιβάλλοντος. Το σχήμα και το μέγεθος ενός έγκλειστου περιβάλλοντος στον ελεύθερο μπορεί να διαμορφωθεί με τη 46

47 χρήση φυτών υποκαθιστώντας τις περιφράξεις και τα άλλα τεχνικά ψυχρά υλικά. 3. Μικροκλιματικής βελτίωσης 4. Διαμόρφωσης και κατεύθυνσης της κίνησης μέσα στον Π.Χ. 5. Αντικείμενο Αναρρίχησης (παιχνίδι) 6. Θέματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για αυτοφυή και ενδημικά είδη 7. Στοιχεία της αναγνώρισης και της αλλαγής των εποχών 8. Προσέλκυσης πτηνών και γενικότερα πανίδας στον σχολικό χώρο. Ακόμα τα φυτά με την πολύτιμη παρουσία τους στον Π.Χ. μπορούν να προσφέρουν τα άμεσα ενεργητικά τους πλεονεκτήματα όπως: 1. Συγκράτηση των σωματιδίων σκόνης της σχολικής ατμόσφαιρας 2. Παροχή της σκιάς τους και μείωσης της θερμοκρασίας με τον περιορισμό της ανάκλασης από το αδιάσταλτο σχολικό δάπεδο. 3. Παροχή Οξυγόνου και απορρόφηση μονοξειδίου 4. Διευκόλυνση απορρόφησης ύδατος από το έδαφος 5. Προστασία χώρου (περίφραξη) Εν συνεχεία παρατίθενται αναλυτικοί Πίνακες με τα είδη βλάστησης που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στους προαύλιους χώρους. 47

48 Πίνακας 8: Φυτά Επιλεγόμενα για το Άρωμά τους (Πηγή: Κανταρτζής, 2003) 48

49 Πίνακας 9: Φυτά Επιλεγόμενα για το Χρώμα του Φυλλώματος (Πηγή: Κανταρτζής, 2003) Πίνακας 10: Φυτά Επιλεγόμενα για το Χρώμα των Άνθεων (Πηγή: Κανταρτζής, 2003) 49

50 Πίνακας 11: Φυτά Κατάλληλα για Σκιά (Πηγή: Κανταρτζής, 2003) Πίνακας 12: Φυτά Ανθεκτικά σε Απουσία Νερού (Πηγή: Κανταρτζής, 2003) 50

51 Πίνακας 13: Φυτά Ανθεκτικά στην Ατμοσφαιρική Ρύπανση (Πηγή: Κανταρτζής, 2003) Πίνακας 14: Τοξικά Φυτά (Πηγή: Κανταρτζής, 2003) 51

52 Εικόνα 13: Βιοκλιματική Λειτουργία των Φυλλοβόλων Δέντρων (Πηγή: httm//:greek Architects.gr) Οι κύριοι εδαφικοί παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη και χρήση των φυτικών ειδών αφορούν δύο κύριες εδαφικές λειτουργίες, την παροχή θρεπτικών στοιχείων, και την κίνηση και κατανοµή του νερού. Στην πράξη, ο διαχωρισµός στη διαχείριση φυτικών ειδών σε φυσικά οικοσυστήµατα και σε αστικά ή περιαστικά περιβάλλοντα έγκειται στη δυνατότητα άρδευσης (και στράγγισης), λίπανσης και διορθωτικών πρακτικών για την οξύτητα (και αλατότητα) του εδάφους (Ελευθεριάδης κ.α. 2002), όπου και εάν απαιτείται. Η επιλογή των ειδών που θα χρησιμοποιήσει ο αρχιτέκτονας τοπίου εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τις επικρατούσες εδαφικές συνθήκες. Παραδείγµατα αυτοφυών ειδών κατάλληλων για όξινα αλλά και ελαφρώς αλκαλικά εδάφη είναι τα είδη Juniperus, Cercis siliquastrum, Colutea arborescens, Pinus pinea, Pistacia sp., Rhamnus alaternus, για ξηρά όξινα εδάφη τα είδη Juniperus, Buxus sempervirens, Cercis siliquastrum, Pinus pinea, για ξηρά ασβεστούχα εδάφη τα Acer campestre, Lonicera implexa, Nerium oleander, Coronilla emerus, για αλατούχα εδάφη τα Acer campestre και tataricum, Eleagnus angustifolia, Tamarix sp., για πολύ όξινα τα Picea excelsa, Fagus sylvatica, Vaccinium vitis-idaea, για αλκαλικά εδάφη τα Acer campestre, platanoides, και tataricum, Alnus incana, Carpinus betulus, Cornus mas, Cotinus coggygria, για ξηρά εδάφη τα Corylus colurna, Cotinus coggygria, Hypericum sp., Vaccinium vitis-idaea, για άγονα εδάφη πολλά είδη Pinus και Juniperus (Ελευθεριάδης, 2010). Πρέπει να λαµβάνονται σοβαρά υπόψη και οι κλιµατικές συνθήκες της περιοχής, ανάλογα µε τις απαιτήσεις του κάθε φυτού. Αυτές αφορούν τις 52

53 βροχοπτώσεις, τις ελάχιστες θερµοκρασίες του χειµώνα και την ηλιοφάνεια κατά τους καλοκαιρινούς µήνες, σε συνδυασµό µε τη ζώνη εξάπλωσης των ειδών. Το περιβάλλον της Δράµας µε αυξηµένη σχετική υγρασία αέρος το θέρος, είναι κατάλληλο για πολλά ευγενή πλατύφυλλα, αλλά και δασικά είδη εκτός ζώνης εξάπλωσής τους (αλλά παρακείµενων της πόλης περιοχών), όπως η ερυθρελάτη, το έλατο κ.α. Για σκιόφυτα είδη όπως τα Taxus baccata, Fagus sylvatica και Abies, θα πρέπει να αποφεύγεται η απευθείας έκθεσή τους στον ήλιο, (Ελευθεριάδης κ.α.,2003) Υλικά Επίστρωσης Τα υλικά επίστρωσης των αύλειων χώρων των σχολείων διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: (Κασσιός, 2007) 1. Υλικά αδιάσταλτα μόνιμα-αδιαπέραστα. Ως τέτοια υλικά θεωρούνται η άσφαλτος, το τσιμέντο και η διάστρωση με χαλίκι 3 Α και συμπίεση. 2. Υλικά ποικίλου πάχους από 5-25 εκ. προερχόμενα από ανακυκλωμένα υλικά ελαστικών και διακρίνονται αναλόγως της αντοχής τους σε συμπίεση δηλαδή πτώση από σχετικό ύψος χωρίς τραυματισμό. Πολλά των εν λόγω υλικών με ποικίλη χρωματική διάκριση έχουν διαπερατότητα και έχουν διαπερατότητα και αφήνουν τη διέλευση του νερού και επιτρέπουν τον σχετικό καθαρισμό με απορρυπαντικά. Τα υλικά αυτά διατίθενται είτε σε πλακίδια είτε σε υλικά διάστρωσης 3. Υλικά επίστρωσης σε αδιάσταλτα blocks με κενό πληρώσεως (πλάκες ή interblocking) και σπορά με αγροστώδη (γκαζόν). 4. Τεχνητός χλοοτάπητας σε μορφή διαδρόμων με αγκύρωση στο έδαφος. Υλικό που όμως μετά από κάποια χρονική περίοδο δημιουργεί προβλήματα διακράτησης νερών και απομάκρυνσης αυτών. 5. Χλοοτάπητας με υλικό αγροστώδη με αυτόματο πότισμα. Δαπανηρή εγκατάσταση φιλική όμως προς το περιβάλλον. 6. Υλικά εφαρμογής συγκόλλησης λεπτόκοκκου υλικού με ελεύθερη τη διαπερατότητα νερού και επιφάνειας αδιάσταλτη. Εφαρμόζεται σε υλικό αργιλώδης, τριμμένο κεραμίδι ή και σκουριάς ορυχείων. 53

54 3.4 Παραδείγματα Αναπλάσεων Εκπαιδευτικών Συγκροτημάτων Πανεπιστήμιο Berkeley (Καλιφόρνια) Αυτό το τμήμα της Πανεπιστημιούπολης του Μπέρκλεϋ παρουσιάζει τις συνοπτικές περιγραφές κτιρίων και τοπίου, και την διαμόρφωση του ανοιχτού χώρου που αντιπροσωπεύεται στο «όραμα» των πανεπιστημιουπόλεων. Τα κτίρια που παρουσιάζονται είναι πρωτότυπα, σε διαστάσεις προσαρµόσιµες σε µια σειρά πανεπιστηµιακών λειτουργιών. Τα κτίρια διαμορφώνονται µε σεβασµό και ενισχύουν τις χωρικές και αρχιτεκτονικές σχέσεις, µε τον ανοιχτό χώρο και τις διαβάσεις πεζών. Εικόνα 14: Προαύλιος Χώρος Πανεπιστημιούπολης Berkeley (Πηγή: Μπουγιούλα, 2010) Σηµαντικό σηµείο αποτελεί το γεγονός ότι οι νέες βελτιώσεις κτιρίων και τοπίων ανοιχτού χώρου προγραμματίζονται µαζί, έτσι ώστε να ανυψώνεται η ποιότητα της ζωής των πανεπιστηµιουπόλεων. Η διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου των κτιρίων έγινε σύµφωνα µε την αρχιτεκτονική των κτιρίων. Η βλάστηση έχει φυτευθεί στα κατάλληλα σηµεία είτε κοντά στα κτίρια για να προσφέρει σκίαση είτε ακολουθώντας απλές γεωµετρικές γραµµές στον εξωτερικό χώρο. Το Πανεπιστήµιο δεν τελειώνει απότοµα στην άκρη της Πανεπιστηµιούπολης. Το Πανεπιστήµιο του Μπέρκλεϋ είναι ένα αναπόσπαστο τµήµα της πόλης. Έτσι η περιοχή της πόλης κοντά στην Πανεπιστηµιούπολη µετασχηµατίζεται σε περιοχή ανάµειξης χρήσεων, συµπεριλαµβανοµένων και των πόρων για εκπαιδευτικές, πολιτιστικές και δηµόσιες υπηρεσίες του Πανεπιστηµίου. Σαν ένα από τα μεγαλύτερα Πανεπιστήµια παγκόσμιας έρευνας το Πανεπιστήµιο του Μπέρκλεϋ έχει µια ειδική υποχρέωση να χρησιμεύει ως πρότυπο για το πώς ένα δημιουργικό σχέδιο επέκτασης µπορεί και να ελαχιστοποιήσει την 54

55 κατανάλωση πόρων και να βελτιώσει την περιβαλλοντική ποιότητα. Αυτό θα επιτευχθεί : µε την συντήρηση και αποκατάσταση της ακεραιότητας και της βιοποικιλότητας των φυσικών οικοσυστημάτων µε την ελαχιστοποίηση της ενεργειακής χρήσης (κατάλληλος προσανατολισμός κτιρίων ) μέσα στην Πανεπιστημιούπολη µε την δημιουργία του περιβάλλοντα χώρου έτσι ώστε και η εκπαίδευση να πραγματοποιείται και να ενισχύεται η ανθρώπινη υγεία, η άνεση και η απόδοση. Παρατηρώντας προσεκτικά το σχεδιασµό του εξωτερικού χώρου του Πανεπιστηµίου Berkeley της Καλιφόρνιας παρατηρούµε ότι (Μπουγιούλα, 2010): 1. Η φυσική διαµόρφωση, τα δένδρα και οι θάµνοι που φύονται στην ευρύτερη περιοχή, οι λοφίσκοι επηρεάζουν καθοριστικά το σχεδιασµό µιµούµενοι στην ουσία το φυσικό τοπίο. 2. Ο σχεδιασµός και η διαµόρφωση του περιβάλλοντα χώρου έγινε σύµφωνα µε την αρχιτεκτονική των κτιρίων. Η βλάστηση κατάλληλα σχεδιασµένη προσφέρει αισθητική, παράλληλα δε µε την σκίαση και τον δροσισµό επηρεάζει το µικροκλίµα της περιοχής. 3. Ο βοτανικός κήπος αποτελεί υπαίθριο εργαστήριο που προσφέρει εκπαιδευτική εµπειρία συνδυάζοντας την τέχνη της δηµιουργίας τοπίων µε την γνώση των φυσικών επιστηµών. 4. Βασικός στόχος στο σχεδιασµό του κήπου αποτελεί η δηµιουργία οικοσυστήµατος που να πλησιάζει τα φυσικά οικοσυστήµατα µε διατήρηση και επέκταση της ποικιλοµορφίας του διακοσµητικού φυτικού ιστού. 5. Οι κλιµατικές συνθήκες της περιοχής Μεσογειακή ζώνη κλίµατος αποτελούν καθοριστικό παράγοντα στην επιλογή των φυτικών ειδών που θα χρησιµοποιηθούν και στον περιβάλλοντα χώρο και στον κήπο του Πανεπιστηµίου. 6. Ο εξωτερικός χώρος του Πανεπιστηµίου του Berkeley συνδέεται µε το γειτονικό τµήµα της πόλης µε τρόπο που να οδηγεί σε µίξη χρήσεων βελτιώνοντας έτσι την ποιότητα ζωής στην κατοικηµένη περιοχή. 55

56 Έτσι, οι αρχές που πρέπει να διέπουν τον σχεδιασµό ενός τέτοιου κήπου είναι οι εξής (Μπουγιούλα, 2010): Η δηµιουργία βοτανικού κήπου αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο του σχεδιασµού περιβάλλοντα χώρου Πανεπιστηµιακού Ιδρύµατος. Η κατάλληλη χωροθέτηση του κήπου,έτσι ώστε να δέχεται τις ηλιακές ακτίνες τους χειµερινούς µήνες, να µειώνεται η επίδραση των ανέµων και να διατηρούνται τα φυσικά στοιχεία της περιοχής. Βελτίωση του µικροκλίµατος, που προέρχεται από την προστασία από τις ηλιακές ακτίνες τους θερινούς µήνες, καταφύγιο από τα κατακρηµνίσµατα και την είσοδο των ηλιακών ακτίνων την άνοιξη, φθινόπωρο και χειµώνα. Σχεδιασµός του κήπου σύµφωνα µε τις ανάγκες των χρηστών. Για το λόγο αυτό συντάχθηκαν τα ερωτηµατολόγια και λήφθηκε η άποψή τους. Χρήση ποικιλίας φυτικών ειδών που ικανοποιούν πολλές αισθήσεις και συντελούν στη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Ο εξωτερικός χώρος να µπορεί να λειτουργήσει και ως χώρος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Η δηµιουργία υδάτινων επιφανειών αναβαθµίζει την ποιότητα του χώρου τόσο από αισθητικής όσο και από λειτουργικής άποψης ( βιοκλιµατικός σχεδιασµός ) Χρήση υλικών φιλικών προς τον άνθρωπο. Δηµιουργία µονοπατιών περιπάτου, χρησιμοποίηση κατάλληλου υλικού για την κατασκευή τους. Θέσεις στάσης, ξεκούρασης, επικοινωνίας και σχεδιασµός γενικότερα για «επαφή». Κάλυψη χώρων µε χλοοτάπητα. Ο σχεδιασµός να λαµβάνει υπ όψη τις µελλοντικές καταστάσεις και ανάγκες Η ύπαρξη συστήµατος πληροφόρησης απεικονίζει τη εικόνα του Εκπαιδευτικού Ιδρύµατος Δηµιουργία επιπέδων, λοφίσκων και η φυσική διαµόρφωση µε δένδρα και θάµνους που φύονται στην ευρύτερη περιοχή επηρεάζουν καθοριστικά τον σχεδιασµό, µιµούµενοι στην ουσία το φυσικό τοπίο. 56

57 Πρόταση Ανάπλασης Γ. Λυκείου Ελευθερούπολης (Καβάλα) 3 Το κτίριο ενδιαφέροντος είναι το Γενικό Λύκειο Ελευθερούπολης. Η Ελευθερούπολη είναι µια πεδινή κωµόπολη µε υψόµετρο 70µ. και βρίσκεται στο νότιο τµήµα του νοµού Καβάλας. Αποτελεί έδρα του Δ. Ελευθερούπολης και έχει κατοίκους. Σε περιοχή που εντάχθηκε τελευταία στο σχέδιο της πόλης, στο Ο.Τ.Γ36, είναι κατασκευασµένο το υπό εξέταση Λύκειο. Το γήπεδο καταλαµβάνει ολόκληρο το Ο.Τ. και έχει έκταση 3.672,09τ.µ. Το κτίριο είναι διώροφο, έχει συνολική επιφάνεια 1.700,88τ.µ. Εικόνα 15: Όψεις Σχολικού Συγκροτήματος Γ. Λυκείου Ελευθερούπολης (Πηγή: Τζώρτζη και Αντωνάρα, 2010) 3 Από την δημοσίευση των Τζώρτζη και Αντωνάρα, 2010: Βιοκλιµατική αξιολόγηση σχολικού κτιρίου Παρεµβάσεις βελτίωσης της βιοκλιµατικής του συµπεριφοράς Διαµόρφωση του περιβάλλοντα χώρου µε βιοκλιµατικές αρχές σχεδιασµού. Μελέτη περίπτωσης: Ενιαίο Λύκειο Ελευθερούπολης Ν. Καβάλας 57

58 Οι μελετητές έκαναν χρήση της χωρικής τυπολογικής ανάλυσης, η οποία δίνει έµφαση στις σχέσεις µεταξύ του τοπίου, του χώρου και της µορφής, της λειτουργίας, της τεχνολογίας και των υλικών όπως αυτά εκφράζονται στο χώρο, προκειμένου να προχωρήσουν και να αναπτύξουν τη σχεδιαστική τους πρόταση. Εικόνα 16: Σχεδιαστικές Προτάσεις Ανάπλασης Γενικού Λυκείου (Πηγή: Τζώρτζη και Αντωνάρα, 2010) Όσον αφορά τη διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου του σχολείου, αυτή προτάθηκε σύμφωνα με τις αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού. Οι προτάσεις που αναπτύχθηκαν συνοψίζονται παρακάτω (Τζώρτζη και Αντωνάρα, 2010): 1. Μια διαµόρφωση που θα σκοπεύει στην ουσιαστική βελτίωση της λειτουργίας του αύλειου χώρου του Λυκείου και της ενεργειακής του συµπεριφοράς θα πρέπει να κινηθεί σε δύο συνδεδεµένους άξονες, την περιβαλλοντική και αισθητική αναβάθµιση της αυλής µε την εισαγωγή της κατάλληλα 58

59 διαµορφωµένης φύτευσης αλλά και εύκολα προσβάσιµων χώρων πρασίνου/χώρους δραστηριοτήτων και την λειτουργικότητα του χώρου και την εισαγωγή χρήσεων παράλληλων µε την εκπαιδευτική διαδικασία. 2. Ένας χώρος υποδοχής δηµιουργείται εξωτερικά της ανατολικής εισόδου η οποία παραµένει κλειστή µέχρι σήµερα µε σκοπό να αποτελέσει την κύρια είσοδο προς τον αύλειο χώρο. Ο χώρος αυτός σχηµατίζεται µε την κατασκευή δύο τοιχείων και την κατάλληλη φύτευση (ψηλά αειθαλή) που υποχωρούν από τα όρια της περίφραξης µε τέτοιο τρόπο ώστε να διοχετεύουν τον άνεµο ακριβώς στο χώρο της αυλής όπου γίνονται η συγκέντρωση και η πρωινή προσευχή των µαθητών, το καλοκαίρι όταν η πνοή του ανέµου είναι επιθυµητή. Το χειµώνα ένα διάτρητο µεταλλικό πέτασµα τοποθετείται σε ειδική υποδοχή στην πόρτα της εισόδου ώστε να παρέχεται ανεµοπροστασία στο χώρο. Πίσω από το χώρο υποδοχής, στις απήνεµες πλευρές, δηµιουργούνται δύο καθιστικοί χώροι µε κερκίδες, ο ένας προσανατολισµένος στο γήπεδο καλαθοσφαίρισης και ο άλλος µε θέα την αυλή και το υπόστεγο. 3. Η περίφραξη παραµένει, αλλά µπροστά από αυτήν δηµιουργούνται φυτοφράχτες µε διαφορετικά είδη δένδρων ανάλογα µε τον προσανατολισµό. Ανατολικά και βόρειοανατολικά του γηπέδου κατά µήκος της περίφραξης φυτεύεται µια σειρά από αειθαλή (λεµονοκυπάρισσα) και στη συνέχεια µια δεύτερη σειρά από αειθαλή σε µικρότερο ύψος και µε µεγαλύτερη κόµη. Μια σειρά από θάµνους θα αποτελέσει την τρίτη βαθµίδα σε ύψος ώστε να ολοκληρωθεί σε πλάτος, πυκνότητα και σχήµα ο φυτοφράχτης που θα προκαλέσει την ανακοπή των ψυχρών ΒΑ και Α ανέµων της περιοχής. 4. Το ύψος καθορίζει το µέγεθος της περιοχής δίπλα στον ανεµοφράχτη στην οποία θα υπάρχει προστασία από τον άνεµο σε διάφορους βαθµούς. Εκτός από το ύψος, η αποδυνάµωση του ανέµου εξαρτάται από την πυκνότητα και το σχήµα του ανεµοφράχτη. Ακριβώς µπροστά από τον φράχτη ο άνεµος ελαττώνεται. Πίσω από αυτόν σε µια οριζόντια απόσταση περίπου 5 φορές το ύψος του φράχτη, επιτυγχάνεται η µεγαλύτερη µείωση του ανέµου. Πέρα από το σηµείο αυτό η ταχύτητα αρχίζει να µεγαλώνει πάλι. Αυτό σηµαίνει ότι τοποθετώντας ανεµοφράχτες σε µια σειρά σε κατάλληλες αποστάσεις µπορεί να επιτευχθεί µια σειρά ζωνών προστασίας. 59

60 5. Νότια της αυλής και κατά µήκος της περίφραξης φυτεύονται µια σειρά από φυλλοβόλα µεγάλου ύψους και πλούσιας κόµης και αρωµατικών όπως φλαµουριές, έτσι ώστε να σκιάζουν µόνο κατά τους εαρινούς θερινούς µήνες, να ευωδιάζουν το χώρο µε το φύσηµα των νότιων ασθενών ανέµων και το χειµώνα να επιτρέπουν ανεµπόδιστα τον ηλιασµό του χώρου του γηπέδου και του τµήµατος µε τις πέργκολες-καθιστικά. 6. Δυτικά στα όρια της αυλής, φυτική µάζα µε ποικιλία ειδών, κυρίως αειθαλή, παρέχει προστασία από το θόρυβο που προκαλούν τα οχήµατα. Από τα φυλλοβόλα, πιο αποτελεσµατικά δένδρα είναι αυτά που το φύλλωµά τους αρχίζει από τη βάση του κορµού και είναι σχετικά πυκνό. Εκτός από τα δένδρα η παρουσία του χλοοτάπητα και άλλων φυτών εδαφοκάλυψης θα µειώσει αποτελεσµατικά τον ήχο σε σύγκριση µε επιφάνειες επίστρωσης µε κάποιο σκληρό υλικό. 7. Ο αύλειος χώρος µπροστά από τη νότια είσοδο του σχολικού κτιρίου καλύπτεται µε πορώδες χρωµατισµένο σκυρόδεµα (ανοιχτού χρώµατος - µεγάλη ανακλαστικότητα και µικρός συντελεστής θερµικής εκποµπής) ώστε να µην είναι πλέον γκρίζος και µονότονος. Το ίδιο και ο χώρος του γηπέδου. Ο χώρος κάτω από το υπόστεγο επιστρώνεται µε κεραµικά πλακίδια. Κάποιες επιφάνειες µε σκληρά υλικά είναι απαραίτητες γιατί είναι ανθεκτικές στο χρόνο και τη χρήση, απαιτούν ελάχιστη συντήρηση και ελέγχουν αποτελεσµατικά την αποστράγγιση του νερού. 8. Οι διαδροµές µονοπάτια γύρω από το κτίριο καθορίζονται µε πλακίδια που τοποθετούνται στη χλόη. Άλλα υλικά που τοποθετούνται περιµετρικά της αυλής είναι ο κυβόλιθος (τοποθέτηση εν ξηρώ), το χαλίκι και το συµπιεσµένο χώµα, ώστε να δηµιουργηθούν επιφάνειες υδατοπερατές που θα συντελέσουν στον εµπλουτισµό του υδροφόρου ορίζοντα και θα ρυθµίσουν καλύτερα τη θερµοκρασία του χώρου κατά την σταδιακή εξάτµιση του αποστραγγισµένου νερού. 60

61 Εικόνα 17: Σχεδιαστική Πρόταση Ανάπλασης Προαύλιο Χώρου Γ. Λυκείου Ελευθερούπολης (Πηγή: Τζώρτζη και Αντωνάρα, 2010) 61

62 Το 46 ο Λύκειο Αθηνών Η ανάπλαση πραγματοποιήθηκε σε μέρος του περιβάλλοντα χώρου του 46 ου Λυκείου Αθηνών από την Ομάδα του τηλεοπτικού ψυχαγωγικού προγράμματος οι «Οι Κηπουροί» του τηλεοπτικού σταθμού Mega ( Το σχολείο στεγάζεται σε νεοκλασικό κτίριο του 1914 που σχεδίασε ο Αρχιτέκτονας Ανδρέας Κριεζής και το οποίο χαρακτηρίζεται από μεγάλη ιστορία. Συγκεκριμένα, το χρησιμοποίησαν διαδοχικά οι: Ευγένιος Πλοκ, Γερμανός υπήκοος, παραγγελιοδόχος, ως κατοικία. Το Ελληνικό Δημόσιο ως: Δημόσια Εμπορική Σχολή Καταφύγιο Μικρασιατών προσφύγων Υπνωτήριο αστυφυλάκων του Ε' Αστυνομικού τμήματος Οικονομικό Γυμνάσιο 41 ο Δημοτικό σχολείο Αθηνών 46 ο Γυμνάσιο και 46 ο Λύκειο Από τον Ιούνιο του 1993 ανακυρήχτηκε ως διατηρητέο (ΦΕΚ 651/93) Εικόνα 18: Άποψη του 46 ου Λυκείου Αθηνών (Πηγή: 62

63 Οι επεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με την περιβαλλοντική ομάδα του Σχολείου και της Διεύθυνσης, αφορούσαν σε επιφάνεια 280 m 2 με νότιο προσανατολισμό η οποία περιελάμβανε και ένα υφιστάμενο αναξιοποίητο τσιμεντένιας διαμόρφωσης παρτέρι εμβαδού 50 m 2. Οι επεμβάσεις είχαν ως στόχο την αύξηση της επιφάνειας πρασίνου στο συγκεκριμένο χώρο, προκειμένου να αποτελέσει έναν ελκυστικό χώρο για το διάλλειμα των μαθητών με φιλο-περιβαλλοντική διάσταση και στα πλαίσια των στόχων της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Έτσι: Κατά μήκος της περίφραξης του τοίχου εγκαταστάθηκαν αναρριχητικά φυτά σε μεταλλικά βαρέλια (αγιόκλημα) τα οποία λειτουργούν ταυτόχρονα ως ηχο-πετάσματα, περιορίζοντας την ηχητική όχληση από το εξωτερικό περιβάλλον του δρόμου. Στο κέντρο της επιφάνειας ανάπλασης δημιουργήθηκαν κήποι με ξύλινο πλαίσιο τετραγωνικής διατομής, ο ένας εκ των οποίων λειτουργεί ως λαχανόκηπος. Το υφιστάμενο παρτέρι φυτεύτηκε με διάφορα είδη φυτών ανθεκτικά στην ατμοσφαιρική ρύπανση και χωρίς ιδιαίτερης απαίτησης φροντίδας. Ο τοίχος διακοσμήθηκε με graffiti από καλλιτέχνη, ενώ κατασκευάστηκαν και τοποθετήθηκαν ξύλινα παγκάκια ανάμεσα στις αυτοσχέδιες ζαρντινιέρες και στους 2 κήπους. Τέλος, εγκαταστάθηκαν τραπέζια του πινγκ-πονγκ για την ψυχαγωγία και διασκέδαση των μαθητών. Ακολουθούν φωτογραφίες από το εγχείρημα: 63

64 Εικόνα 19: Η Αυλή του Σχολείου από Ψηλά (Πηγή: Εικόνα 20: Λαχανόκηπος (Πηγή: 64

65 Εικόνα 21: Το Ανθισμένο Προαύλιο (Πηγή: Εικόνα 22: Υφιστάμενο Παρτέρι (Πηγή: 65

66 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΟ 4.1 Ανάλυση Υφιστάμενης Κατάστασης Χώρου Υποδοχέα: Ν. Σερρών Ο νομός Σερρών βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της Κεντρικής Μακεδονίας και αποτελεί έναν από τους επτά νομούς που απαρτίζουν την ομώνυμη Περιφέρεια (χάρτης 1). Έχει πρωτεύουσα τις Σέρρες και συνορεύει βόρεια με την Βουλγαρία και τα Σκόπια, ανατολικά με το νομό Δράμας κα το νομό Καβάλας, δυτικά με τους νομούς Θεσσαλονίκης και Κιλκίς ενώ νότια, ο νομός Σερρών βρέχεται από τον Στρυμονικό Κόλπο ή Κόλπο του Ορφανού (Αιγαίο Πέλαγος). Εικόνα 23: Δορυφορικός Χάρτης Ευρύτερης Περιοχής Ν. Σερρών (Πηγή: Ο συνολικός πληθυσμός του νομού, κατά την απογραφή του 2001, ήταν κάτοικοι, που αποτελεί ποσοστιαία το 2% περίπου του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Η ποσοστιαία κατανομή του πληθυσμού σε αγροτικό και αστικό είναι 53% ( κάτοικοι) και 47% ( κάτοικοι) αντίστοιχα. Η έκταση του νομού ανέρχεται σε km2, που αντιστοιχεί στο 3% της συνολικής έκτασης της χώρας. Το 48% του νομού αποτελούν γεωργικές εκτάσεις, γεγονός που καθορίζει και τον κύριο τομέα απασχόλησης στον οποίο δραστηριοποιούνται οι κάτοικοί του. 66

67 Φυσικο-γεωγραφικά και Μορφολογικά Χαρακτηριστικά Όπως έχει ήδη αναφερθεί, το 48% της συνολικής έκτασης του νομού Σερρών χαρακτηρίζεται πεδινό, γεγονός που τον κατατάσσει ως τον δεύτερο από πλευράς καλλιεργούμενων εκτάσεων, μετά το νομό Λαρίσης, στη χώρα. Η Σερραϊκή πεδιάδα περικλείεται από τις οροσειρές Κερκίνης βορειοδυτικά, Μαυροβουνίου- Βερτίσκου δυτικά, Κερδυλλίων νοτιοδυτικά, από την οροσειρά του Παγγαίου νοτιοανατολικά και ανατολικά από τις οροσειρές Μενοικίου-Βροντούς ανατολικά. Μορφολογικά η πεδινή έκταση του νομού μπορεί να χωριστεί σε τρεις μικρότερες πεδιάδες, αυτή του Σιδηροκάστρου, των Σερρών και της Νέας Ζίχνης. Πλούσιο είναι το υδρογραφικό δίκτυο του νομού. Διασχίζεται από τον ποταμό Στρυμόνα, που πηγάζει από την Βουλγαρία και έχοντας διεύθυνση ροής βορειοδυτικά-νοτιοανατολικά εκβάλλει στο Στρυμονικό Κόλπο. Κυριότερος παραπόταμος του Στρυμόνα είναι ο Αγγίτης, ο οποίος γεωγραφικά τοποθετείται στο ανατολικό τμήμα του νομού, ενώ άλλοι παραπόταμοί του είναι ο Κρουσοβίτης, ο Ξηροπόταμος κ.λ.π. Στο βορειοδυτικό τμήμα της Σερραϊκής πεδιάδας βρίσκεται η τεχνητή λίμνη Κερκίνη, η οποία δημιουργήθηκε το 1932 (με την κατασκευή φράγματος) για την διαχείριση των υδάτων του ποταμού Στρυμόνα. Η χωρητικότητά της ξεπερνάει τα m3. Η επιφάνεια της λίμνης Κερκίνης κυμαίνεται εποχικά από έως και στρέμματα, ενώ γύρω από αυτήν έχει δημιουργηθεί ένα από τους σημαντικότερους υγροβιότοπους της Ελλάδας. Η βλάστηση του νομού ποικίλλει ανάλογα με την μορφολογία του αναγλύφου και του υψομέτρου. Ειδικότερα, παρουσιάζεται αμμόφιλη στην παραλία, υδρόβια και υδρόφιλη κοντά στους υγροβιότοπους. Λειμώνες εμφανίζονται κατά μήκος των ποταμών αλλά και στην περιοχή της Κερκίνης, καταλήγοντας στα δάση κωνοφόρων και πλατύφυλλων στα ορεινά του νομού. Σημαντική έκταση καταλαμβάνουν τα δάση, που καταλαμβάνουν το 20,7% της έκτασης του νομού. Διάφορα είδη δασών αναπτύσσονται εντός του νομού, όπως είδη δρυός στα χαμηλά και μεσαία υψόμετρα και φυτείες δασικής πεύκης και οξιάς στα μεγάλα υψόμετρα. Στις παραλιακές περιοχές αναπτύσσονται κάποια θαμνώδη είδη κυρίως ρείκια και κουμαριές. Διάφορα είδη φυλλοβόλων θάμνων καλύπτουν μεγάλες εκτάσεις στα χαμηλότερα υψόμετρα. Εκτός από τα προαναφερόμενα είδη δασών αναπτύσσονται επίσης η φτελιά, η φουντουκιά, η ιτιά, η λεύκα, η καρυδιά, η κρανιά, η καστανιά, η πεύκη, το κυπαρίσσι, ο κέδρος, η πλατανιά κ.λ.π. 67

68 4.1.2 Χρήσεις Γης Μετά την παράθεση των παραπάνω δεδομένων για οικονομική δραστηριότητα στο νομό, σημαντική κρίνεται η αναφορά στην κατανομή των χρήσεων γης που υφίσταται στο νομό και οι οποίες απεικονίζονται σχηματικά παρακάτω. Εικόνα 24: Χρήσεις Γης Ν. Σερρών (Πηγή: Αναλυτικά, η κατανομή χρήσεων γης στο νομό Σερρών έχει ως εξής: Γεωργική γη: στρέμματα Βοσκότοποι: στρέμματα Δάση: στρέμματα Άγονες εκτάσεις: στρέμματα Οικισμοί, δρυμοί κ.λ.π.: στρέμματα Λίμνες, ποτάμια: στρέμματα Τα παραπάνω στοιχεία αφορούν το έτος του 1998 και έχουν αντληθεί από την ιστοσελίδα 68

69 Στοιχεία Κλιματολογίας-Κλιματολογίας Πριν την αναφορά στο κλίμα που επικρατεί στο νομό Σερρών, κρίνεται σκόπιμη η αναφορά στις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν ευρύτερα στον Ελλαδικό χώρο. Το κλίμα λοιπόν που επικρατεί στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται γενικά ως μεσογειακό. Κύριο χαρακτηριστικό είναι οι ήπιοι και υγροί χειμώνες και τα σχετικά θερμά και ξηρά καλοκαίρια, ενώ υπάρχουν μακρές περίοδοι ηλιοφάνειας σε όλη σχεδόν τη διάρκεια του έτους (Ζαμπάκας Ι., 1981). Το κλίμα όμως της Ελλάδας παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις από περιοχή σε περιοχή, πάντα μέσα στα πλαίσια του μεσογειακού κλίματος. Ενδεικτικός της γεωγραφικής κατανομής της βροχόπτωσης στη χώρα είναι ο βροχομετρικός χάρτης 3 της Ελλάδας. Παρατηρώντας τον επόμενο χάρτη, γίνεται φανερό ότι οι ισοϋέτιες καμπύλες είναι πυκνότερες και έχουν υψηλότερες τιμές για την δυτική Ελλάδα. Σημαντικό ρόλο στην διαφορετική κατανομή της βροχόπτωσης μεταξύ δυτικής και ανατολικής Ελλάδας διαδραματίζει ο ορεινός όγκος της Πίνδου που διευθύνεται ΒΔ-ΝΑ. Εξαιτίας της παρουσίας του, οι υετοφόροι άνεμοι που πνέουν από δυτικές διευθύνσεις υποχρεώνονται να ανέβουν. Είναι γνωστό ότι η θερμοκρασία του αέρα μειώνεται με την αύξηση του υψομέτρου. Συνεπώς, οι πλούσιες σε υδρατμούς αέριες μάζες ψύχονται οπότε οι υδρατμοί συμπυκνώνονται και πέφτουν με την μορφή ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων στις δυτικές πλαγιές των ορεινών όγκων. Αφού εγκαταλείψουν τους υδρατμούς δυτικά, οι αέριες μάζες κατέρχονται θερμές και ξηρές στις ανατολικές πλαγιές. Έτσι το ξηρό κλίμα της Αττικής και γενικότερα της ανατολικής Ελλάδας μετατρέπεται σε υγρό κλίμα στη βόρεια και δυτική Ελλάδα. Η Πίνδος εμποδίζει τους υγρούς δυτικούς ανέμους να φτάσουν στην ανατολική χώρα. Έτσι στη δυτική Ελλάδα σημειώνονται μέσες ετήσιες τιμές μεταξύ 800 και 1200 mm βροχής ενώ στην ανατολική οι μέσες ετήσιες τιμές φθάνουν μέχρι 700 mm. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η Αθήνα δεν ξεπερνά τα 400 mm ετησίως και οι Κυκλάδες τα 350 mm. Επίσης, πυκνές ισοϋέτιες καμπύλες με υψηλές τιμές παρουσιάζονται σε περιοχές που υπάρχουν μορφολογικές εξάρσεις όπως οι ορεινοί όγκοι του Ολύμπου, του Ψηλορείτη, του Ταΰγετου κ.λ.π. Κλιματολογικά, το έτος διακρίνεται σε δύο περιόδους με διαφορετικά χαρακτηριστικά: την ψυχρή και βροχερή χειμερινή περίοδο που διαρκεί από τον Οκτώβριο μέχρι και τον Μάρτιο και μία θερινή άνομβρη που διαρκεί από τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο. Κατά την πρώτη οι θερμοκρασίες που επικρατούν 69

70 κυμαίνονται μεταξύ 5 και 10 ο C στις παραθαλάσσιες περιοχές, 0 και 5 ο C στις ηπειρωτικές περιοχές και πολλές φορές χαμηλότερες από 0ο C στις βόρειες και τις πολύ ορεινές περιοχές. Αντίθετα, οι θερμοκρασίες του καλοκαιριού είναι υψηλές, με τις μεγαλύτερες να σημειώνονται κατά το τελευταίο δεκαήμερο του Ιουλίου και το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου (από 29 έως 35 ο C). Οι υψηλές θερμοκρασίες ωστόσο μετριάζονται από την δροσερή θαλάσσια αύρα και από τους τοπικούς βόρειας διεύθυνσης ανέμους (μελτέμια). Εικόνα 25: Βροχομετρικός Χάρτης Ελλάδας (Πηγή: ΙΓΜΕ, 1993) 70

71 Στο νομό Σερρών το κλίμα παρουσιάζει επίσης διαφοροποιήσεις, εξαιτίας κυρίως των γεωμορφολογικών του χαρακτηριστικών. Διακρίνονται δύο κλιματικές ζώνες: α) η ζώνη του βορείου ορεινού τμήματος και β) η ζώνη του νότιου και νοτιοανατολικού τμήματος του νομού. Η πρώτη χαρακτηρίζεται από δριμείς χειμώνες, αυξημένο ύψος βροχοπτώσεων και αραιή βλάστηση. Η μέση μηνιαία θερμοκρασία κατεβαίνει κάτω από τους 15 ο C τον Οκτώβριο για να ανέβει ξανά τον Μάιο. Χαρακτηριστική είναι επίσης η συχνή εμφάνιση παγετού. Οι ψυχρότεροι μήνες της ορεινής αυτής ζώνης είναι ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος. Η δεύτερη πεδινή κλιματική ζώνη χαρακτηρίζεται από χαμηλότερα ύψη βροχής σε σχέση με την πρώτη (οι οποίες κυμαίνονται συνήθως από mm) ενώ οι χειμώνες είναι σχετικά πιο ήπιοι. Η μέση μηνιαία θερμοκρασία τον Νοέμβριο είναι χαμηλότερη των 15 ο C ενώ παράλληλα εμφανίζονται φαινόμενα παγετού από τις αρχές κιόλας του μήνα. Ψυχρότερος μήνας θεωρείται ο Ιανουάριος ενώ θερμότεροι οι Ιούλιος και Αύγουστος. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από σχετικά χαμηλό ύψος βροχοπτώσεων, ήπιο χειμώνα και ξηρή περίοδο μεγάλης διάρκειας. Το θέρος, είναι σχετικά δροσερό και διαρκεί από τον Ιούνιο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Θερμότεροι μήνες είναι ο Ιούλιος και ο Αύγουστος. Στην περιοχή αυτή, παρατηρείται σπάνια παγετός ενώ, η θερμοκρασία σπάνια πέφτει κάτω από 0 ο C. Οι θερμοκρασιακές αποκλίσεις είναι ήπιες. Η μέση νέφωση κυμαίνεται μεταξύ περίπου 4,6 (όγδοα) τον Ιανουάριο και 2,4 όγδοα τον Ιούλιο. Ο μέσος αριθμός αίθριων ημερών (νέφωση μεταξύ 0 και 1,5 όγδοα) κυμαίνεται μεταξύ 4,0 περίπου τον Μάιο και 14,6 ημερών τον Αύγουστο στις πεδινές περιοχές. Στον πίνακα 15 περιλαμβάνονται οι μέσες μηνιαίες και οι ετήσιες τιμές βροχόπτωσης για το σύνολο των 11 μετεωρολογικών σταθμών του νομού Σερρών και αφορούν την χρονική περίοδο Οι τιμές αυτές προέκυψαν μετά από στατιστική επεξεργασία των αντίστοιχων μέσων μηνιαίων τιμών κάθε σταθμού που περιέχονται στους πίνακες του παραρτήματος Ι. Βάσει των στοιχείων του πίνακα 15 σχεδιάστηκαν τα διαγράμματα μέσων μηνιαίων τιμών βροχόπτωσης (υετού) για κάθε έναν από τους 11 βροχομετρικούς σταθμούς. 71

72 Πίνακας 15: Μέσες Μηνιαίες και Μέσες Ετήσιες Τιμές Υετού των Βροχομετρικών Σταθμών του Ν. Σερρών ( ) (Πηγή: Νιγριτινός, 2005) Στον πίνακα 16 φαίνεται η εποχική κύμανση της βροχόπτωσης για όλους τους σταθμούς του νομού Σερρών που χρησιμοποιήθηκαν. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα αντίστοιχα διαγράμματα μηνιαίας και εποχικής κύμανσης της βροχόπτωσης για κάθε επιμέρους βροχομετρικό σταθμό. Πίνακας 16: Μέσες Εποχικές Τιμές Υετού για τους Βροχομετρικούς Σταθμούς του Νομού Σερρών ( ) (Πηγή: Νιγριτινός, 2005) 72

73 4.2 Το Σχολικό Συγκρότημα Το εκπαιδευτήριό βρίσκεται σε απόσταση 6 km από το κέντρο της πόλης των Σερρών. Σε απόσταση 1500 m από την διασταύρωση Νέου Σουλίου στην πλαγιά του λόφου και σε μια έκταση 25 στρεμμάτων βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του Αριστοτελείου Εκπαιδευτηρίου. Η νεοκλασική αρχιτεκτονική του κτηρίου μαζί με την πανοραμική θέση του αλλά και το ήσυχο από θορύβους της πόλης μέρος αποτελεί ιδανικό χώρο παιδείας και πολιτισμού ( Εικόνα 26: Δορυφορική Εικόνα Τοποθεσίας Αριστοτέλειου Εκπαιδευτηρίου (Πηγή: Google Maps) 73

74 Εικόνα 27: Δορυφορική Εικόνα Έκτασης Αριστοτελείου Εκπαιδευτηρίου (Πηγή: Google Maps) Εικόνα 28: Αεροφωτογραφία Αριστοτελείου Εκπαιδευτηρίου (Πηγή: 74

75 4.3 Αποτελέσματα Έρευνας με Ερωτηματολόγια Γενικά: Το Ερωτηματολόγιο ως Ερευνητικό Εργαλείο Οι κοινωνικές έρευνες έχουν ως στόχο τη συγκέντρωση τριών ομάδων στοιχείων ή δεδομένων (Javeau, 1996): 1. Γεγονότα και παρελθοντικές εμπειρίες: - από το προσωπικό πεδίο των ατόμων. - από το πεδίο του άμεσου περιβάλλοντός τους (κατοικία, οικογένεια, εργασία, κ.λπ.). - από το πεδίο συμπεριφοράς τους. 2. Υποκειμενικές κρίσεις πάνω σε γεγονότα, ιδέες, συμβάντα ή άτομα: - γνώμες (άμεσες εκτιμήσεις). - στάσεις (κοινωνικές προτιμήσεις, ηθικές αξίες). - κίνητρα, προσδοκίες, φιλοδοξίες, κ.λπ. 3. Γνώσεις ή προβλέψεις, γύρω από ένα συγκεκριμένο πεδίο γνώσεων, σχετικού με το αντικείμενο της έρευνας. Ο πλέον χρησιμοποιούμενος και διαδεδομένος τρόπος συλλογής των πληροφοριών, είναι η χρήση ερωτηματολογίου. Το ερωτηματολόγιο είναι ένα έντυπο (κατάλογος ερωτήσεων, σχεδίων ή εικόνων), στο οποίο σημειώνονται οι απαντήσεις ή οι αντιδράσεις του ερωτώμενου. Ο καλός σχεδιασμός των ερωτηματολογίων αποτελεί τη βάση μιας επιτυχούς έρευνας. Εφόσον έχει προσδιοριστεί το περιεχόμενό του, πρέπει να αντιμετωπιστούν τα γενικά θέματα της μορφής του ερωτηματολογίου, τα οποία συνοψίζονται ως ακολούθως: 1. Τρόπος συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου: o Προσωπικές συνεντεύξεις (αξιόπιστη μέθοδος, ουσιώδης για συλλογή πολύπλοκων πληροφοριών, παρατήρηση αντιδράσεων του ερωτώμενου, μικρό ποσοστό αναπάντητων ερωτήσεων, διευκρινίσεις σε απορίες, επίδειξη φωτογραφιών, δειγμάτων, κ.λ.π., υψηλό κόστος). 75

76 o Δια αλληλογραφίας (χαμηλότερο κόστος, μεγαλύτερο ποσοστό αναπάντητων ερωτήσεων, δυσκολία εκλογής αντιπροσωπευτικού δείγματος, υψηλότερο σφάλμα). o Τηλεφωνική συνέντευξη (μικρότερο, σχετικά, κόστος, αποτελεσματικό για συλλογή ορισμένων μόνο κατηγοριών δεδομένων, απλή και γρήγορη μέθοδος, κίνδυνος παρανόησης ερωτήσεων ή απαντήσεων). o Συνδυασμός των παραπάνω (αρχικά, τηλεφωνική προειδοποίηση και στη συνέχεια ταχυδρομική αποστολή του ερωτηματολογίου ή προσωπική συνέντευξη). o Αυτόματος (πραγματοποίηση μετρήσεων χωρίς ερωτηματολόγιο π.χ. καταμέτρηση της ακροαματικότητας μιας εκπομπής, με ειδική συσκευή). 2. Ο τύπος των ερωτήσεων (ανοιχτές, κλειστές, ημι-ανοιχτές). Η επιλογή του τύπου της ερώτησης δεν είναι τυχαία, αφού κάθε τύπος ανταποκρίνεται σε διαφορετικές ανάγκες της έρευνας. Πιο συγκεκριμένα: (α) Κλειστές ερωτήσεις Ο ερωτώμενος οφείλει, υποχρεωτικά, να επιλέξει μεταξύ προκαθορισμένων απαντήσεων. Αυτός ο τύπος των ερωτήσεων προσφέρεται καλύτερα για στατιστική ανάλυση και ανίχνευση των δεδομένων. Ωστόσο, παρουσιάζεται ο κίνδυνος να καθοδηγήσουν τον ερωτώμενο σε μια απάντηση, που δεν συμβαδίζει απόλυτα με την προσωπική του άποψη (Schuman et al., 1986). Από την άλλη πλευρά, οι ερωτήσεις αυτές γίνονται κατανοητές και απαντώνται εύκολα. Στις κλειστές ερωτήσεις ιδιαίτερη σημασία κατέχει η χρησιμοποιούμενη κλίμακα βαθμονόμησης της άποψης. Γενικά, στον τομέα των κοινωνικών επιστημών διακρίνονται τέσσερα είδη κλιμάκων: o Ονομαστικές κλίμακες, οι οποίες επιτρέπουν, μόνο, τη σύγκριση απαντήσεων τύπου «όμοιος» ή «διαφορετικός». Καμιά θέση στην κλίμακα αυτή δεν είναι ανώτερη ή κατώτερη από την άλλη και, για το λόγο αυτό, δεν χρησιμεύουν για τη μέτρηση των στάσεων. o Τακτικές κλίμακες, οι οποίες επιτρέπουν ταξινόμηση των επιλογών, που πραγματοποιεί ο ερωτώμενος, δίνοντας, επιπλέον, τη δυνατότητα προσδιορισμού των κατώτερων ή ανώτερων θέσεων. 76

77 o Διαστημικές κλίμακες, οι οποίες δίνουν τη δυνατότητα ταξινόμησης κατά βαθμίδες και, παράλληλα, προσδιορίζουν την απόσταση ή το διάστημα μεταξύ δυο βαθμίδων. o Αναλογικές κλίμακες, οι οποίες επιτρέπουν την αποκάλυψη της σχέσης, μεταξύ δύο θέσεων στην κλίμακα Τρία σημεία χρήζουν προσοχής: (i) τα διαστήματα της κλίμακας, τα οποία δεν πρέπει να είναι περισσότερα από επτά (Miller, 1956), (ii) η ύπαρξη ενός «μέσου» σημείου και (iii) η χρήση ή όχι περιγραφικών λέξεων για την κλίμακα. Επίσης, ορισμένοι ερευνητές (Aldrich et al., 1982; Krosnick & Berent, 1983) υποστηρίζουν ότι, στην περίπτωση των κλειστών ερωτήσεων, ο ερωτώμενος πρέπει πρώτα να ερωτάται εάν συμφωνεί ή διαφωνεί με ένα θέμα, και εν συνεχεία να προσδιορίζει το βαθμό έντασης της θέσης του. (β) Ανοιχτές ερωτήσεις Ο συγκεκριμένος τύπος ερωτήσεων επιτρέπει στον ερωτώμενο να δώσει μια απάντηση κατά τη δική του κρίση. Η χρήση τους βοηθά στη συγκέντρωση πληροφοριών σε θέματα, για τα οποία δεν είναι δυνατή η πρόβλεψη των πιθανών απαντήσεων. Η διατύπωσή τους απαιτεί προσοχή, ενώ η διεξοδική ανάλυσή τους καθίσταται δύσκολη. Πλεονέκτημά τους αποτελεί η καταγραφή της καθαρά προσωπικής άποψης του ερωτώμενου (Weisberg et al., 1997). (γ) Ημι-ανοιχτές ερωτήσεις Στις ημι-ανοιχτές ερωτήσεις προβλέπονται οι κυριότερες, πιθανές, απαντήσεις, όπως και στον τύπο της κλειστής ερώτησης, αλλά, παράλληλα, παρέχεται στον ερωτώμενο η δυνατότητα να προσθέσει και άλλες απαντήσεις, έξω από τα προκαθορισμένα πλαίσια. Τα κύρια χαρακτηριστικά τους είναι ότι διευκολύνουν την αξιολόγηση του ερωτηματολογίου και επιτρέπουν, ταυτόχρονα, την ελεύθερη έκφραση στον ερωτώμενο. Επίσης, ως προς τον τύπο τους, οι ερωτήσεις διακρίνονται σε Ερωτήσεις απλής εκλογής, οι οποίες παρέχουν τη δυνατότητα μόνο δύο απαντήσεων (π.χ. ΝΑΙ ή ΟΧΙ) και σε Ερωτήσεις πολλαπλής εκλογής, στις οποίες υπάρχει δυνατότητα επιλογής μεταξύ ενός αριθμού απαντήσεων. Τα ερωτηματολόγια, πέραν των ερωτήσεων, είναι δυνατό να περιλαμβάνουν κι άλλους τρόπους συλλογής πληροφοριών, όπως κρίσεις πάνω σε σχέδια ή εικόνες. 77

78 3. Η γλώσσα του ερωτηματολογίου (επιλογή όρων, κυρίων ονομάτων, ξένων λέξεων, εξεζητημένων όρων έκφρασης). 4. Ο τρόπος επεξεργασίας (χειρωνακτικός, μηχανογραφικός, με χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή). 5. Η αποφυγή των ακούσιων στρεβλώσεων στις απαντήσεις (η αντίδραση του ερωτώμενου ότι ίσως κριθεί αρνητικά, η αυτοάμυνα σε προσωπικές ερωτήσεις, η έμμεση υποβολή του περιεχομένου των απαντήσεων, η έλξη της θετικής ερώτησης, ο φόβος ορισμένων λέξεων που προκαλούν αντιδράσεις άμυνας, η επιθυμία και η τάση των ερωτώμενων να προσαρμοστούν στα κοινωνικά πρότυπα, κ.λπ.) Δείγμα και Ερωτηματολόγιο της Έρευνας Το δείγμα που χρησιμοποιήθηκε στην υλοποίηση της έρευνας αφορούσε 20 καθηγητές του σχολείου μελέτης και 120 μαθητές. Το συγκεκριμένο δείγμα κλήθηκε να εκφράσει τη γνώμη του και τις προτιμήσεις του αναφορικά με την υφιστάμενη κατάσταση του σχολικού συγκροτήματος από τη χωρική, λειτουργική και αισθητική του διάσταση, ενώ η μέθοδος συμπλήρωσης των ερωτηματολογίων που χρησιμοποιήθηκε αφορούσε στη διανομή και συμπλήρωση. Για το σκοπό αυτό συντάχθηκε ένα ερωτηματολόγιο με 15 ερωτήσεις κυρίως κλειστού τύπου διχοτομικών απαντήσεων (τύπου Ναι/ Όχι) και Κλίμακας (τύπου καθόλου, μέτρια, πολύ). (βλ. Παράρτημα). Αναλυτικότερα παρουσιάζεται η δομή του ερωτηματολογίου ανά ερώτηση: 1. Ο ερωτώμενος καλείται να προσδιορίσει το φύλλο του 2. Ζητείται η άποψη του ερωτώμενου σχετικά με το εάν ο Αρχιτέκτονας Τοπίου πρέπει να σχεδιάζει μόνος του το χώρο ή με υποστήριξη. 3. Ο ερωτώμενος καλείται να απαντήσει με Ναι/Όχι, εάν είναι ευχαριστημένος με την υφιστάμενη κατάσταση του περιβάλλοντος χώρου της αυλής του σχολείου 4. Ζητείται να δηλωθεί η προτίμηση για διδασκαλία μαθήματος με σκοπό την καλλιέργεια περιβαλλοντικής παιδείας και οικολογικής συνείδησης (τύπου Ναι /Όχι) 78

79 5. Σε περίπτωση θετικής απάντησης στην Ερώτηση #4 ζητείται να αποδοθούν σε εβδομαδιαία βάση αναφοράς οι ώρες διδασκαλίας (τόσο από τους μαθητές όσο και από τους καθηγητές) 6. Ο ερωτώμενος καλείται δηλώσει κατά πόσο τον ενδιαφέρει (με Ναι / Όχι) η κατάσταση του περιβάλλοντος χώρου στον οποίο κινείται κατά την ώρα του διαλλείματος. 7. Ζητείται να δηλωθεί η προτίμηση για ανάπλαση του προαυλίου χώρου σε βαθμίδες (τύπου Ναι / Όχι). 8. Ο ερωτώμενος καλείται να δηλώσει την προτίμησή του ανάμεσα σε τρείς επιλογές που σχετίζονται με τη γεωμετρία σχηματισμού των φυτών και των κατασκευών (α. ευθείς, κανονικές γραμμές και σχήματα, β.ακανόνιστες και ελεύθερες, γ. μικτού τύπου). 9. Ο ερωτώμενος καλείται να επιλέξει ανάμεσα σε τρείς προκαθορισμένες απαντήσεις σχετικά με τους τρόπους επέμβασης στην περίμετρο του συγκροτήματος. 10. Σε περίπτωση που κάποιος δηλώσει στην Ερ.#9 ότι επιθυμεί φυτοφράκτη, τότε καλείται σε αυτή την επιθυμητό ύψος (ψηλός, μέτριος, χαμηλός) ερώτηση να δηλώσει το 11. Σε αυτή την ερώτηση ζητείται να προσδιοριστεί η προτίμηση σε διαμόρφωση βραχόκηπου, λοφίσκου ή κάτι άλλου εντός του σχολικού συγκροτήματος. 12. Ο ερωτώμενος καλείται να απαντήσει εάν θα ήθελε ο περιβάλλοντας χώρος να είναι ανοιξιάτικος, θερινός, φθινοπωρινός ή χειμωνιάτικος. 13. Ο ερωτώμενος καλείται να δηλώσει πιο χρώμα θα του άρεσε να βλέπει στον περίβολο της αυλής. 14. Ο ερωτώμενος καλείται να δηλώσει την προτίμησή του σχετικά με το ποια πλευρά της αυλής θα ήθελε να είναι ελεύθερος ο ορίζοντας. 15. Τέλος, ο ερωτώμενος καλείται να δηλώσει ανάμεσα σε τρεις τύπου επεμβάσεις ποια θα ήθελε να εφαρμοστεί (κάλαθοι αχρήστων, ξύλινες κατασκευές, βρύσες). 79

80 Αποτελέσματα Μαθητών Σχήμα 1: Φυλετική Κατανομή Δείγματος Μαθητών Από τους 120 μαθητές που ρωτήθηκαν το 60% ήταν γυναίκες, ενώ το υπόλοιπο ήταν άντρες. Σχήμα 2: Απόψεις Σχετικά με την Υποστήριξη ή Μη του Αρχιτέκτονα Τοπίου Κατά το Σχεδιασμό του Χώρου Το 89% χώρο με τη βοήθεια τους. των μαθητών πιστεύει ότι ο αρχιτέκτονας πρέπει να σχεδιάσει το 80

81 Σχήμα 3: Δηλώσεις Αναφορικά με τον Περιβάλλοντα Χώρο Οι περισσότεροι μαθητές δεν είναι ευχαριστημένοι με το περιβάλλοντα χώρο του σχολείου τους, οπότε συμπεραίνουμε ότι πρέπει να γίνουν αλλαγές σ αυτό. Σχήμα 4: Διδασκαλία Μαθήματος σε Εξωτερικό Χώρο Κατόπιν Επεμβάσεων Οι μαθητές δεν θα ήθελαν να διδάσκεται κάποιο μάθημα στον εξωτερικό χώρο του σχολείου. 81

82 Σχήμα 5: Εβδομαδιαίες Ώρες Διδασκαλίας Υποτιθέμενου Μαθήματος σε Εξωτερικό Χώρο Οι μαθητές απάντησαν ότι αν διδάσκεται κάποιο μάθημα στον εξωτερικό χώρο του σχολείου θα ήθελαν να διδάσκεται μόνο για μια ώρα. Σχήμα 6: Ενδιαφέρον Αναφορικά με την Κατάσταση του Περιβάλλοντα Χώρου Κίνησης Εν Ώρα Διαλλείματος Στο παραπάνω γράφημα βλέπουμε ότι τους μαθητές τους ενδιαφέρει ο χώρος μέσα στον οποίο κινούνται κατά την διάρκεια του διαλλείματος να είναι όμορφος. 82

83 Σχήμα 7: Προτίμηση Αναφορικά με Διαμόρφωση του Σχολείου σε Επίπεδα Οι μαθητές του σχολείου δεν προτιμούν να υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα στο εξωτερικό χώρο του σχολείου. Σχήμα 8: Σχηματισμοί Φυτών και Κατασκευών Στο παραπάνω γράφημα βλέπουμε ότι οι διαφορές μεταξύ των απαντήσεων δεν είναι πολύ μεγάλος αλλά υπερισχύει η επιθυμία τους για ακανόνιστες και ελεύθερες γραμμές. 83

84 Σχήμα 9: Προτιμήσεις Αναφορικά με τις Επεμβάσεις στην Περίφραξη της Αυλής Οι μαθητές προτιμούν η περίφραξη της αυλής να είναι με φυτοφράχτη, ενώ βλέπουμε δεν έχει δοθεί καμία απάντηση στην πρώτη επιλογή δηλαδή χωρίς αναρριχώμενα. Σχήμα 10: Μέγεθος Φυτοφράχτη Οι μαθητές θέλουν το ύψος του φυτοφράχτη να είναι μέτριο. 84

85 Σχήμα 11: Προτιμήσεις Σχετικά με τη Διαμόρφωση της Αυλής Στο παραπάνω γράφημα βλέπουμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό το έχει η κατασκευή βραχόκηπου. Σχήμα 12: Προτιμήσεις Σχετικά με την Προσδοκώμενη Εποχικότητα του Περιβάλλοντος Χώρου Οι μαθητές θέλουν ο εξωτερικός χώρος να θυμίζει άνοιξη. 85

86 Σχήμα 13: Προτιμήσεις Χρωμάτων Φυτών Σαν πρώτη προτίμηση για το χρώμα των φυτών είναι το πράσινο και σύμφωνα με τα ποσοστά ακολουθεί το μπλε και το λευκό. Σχήμα 14: Προτίμηση Πλευράς Ελεύθερου Ορίζοντα Η πλευρά που προτιμούν να έχει ελεύθερο ορίζοντα σύμφωνα με τα ποσοστά είναι η ανατολική. 86

87 Σχήμα 15: Προτάσεις Βελτίωσης Στο παραπάνω γράφημα βλέπουμε ότι και οι τρεις προτάσεις είναι θεμιτές αλλά υπερισχύει η τοποθέτηση κάλαθων αχρήστων Αποτελέσματα Καθηγητών Σχήμα 16: Φυλετική Κατανομή Δείγματος Καθηγητών Από τους 20 καθηγητές που ρωτήθηκαν το 52% είναι άντρες και το 48% γυναίκες. 87

88 Σχήμα 17: Απόψεις Σχετικά με την Υποστήριξη ή Μη του Αρχιτέκτονα Τοπίου Κατά το Σχεδιασμό του Χώρου (Καθηγητές) Οι καθηγητές απαντούν ότι ο αρχιτέκτονας τοπίου πρέπει να σχεδιάσει το χώρο μόνος του. Σχήμα 18: Δηλώσεις Αναφορικά με τον Περιβάλλοντα Χώρο (Καθηγητές) Στο παραπάνω γράφημα βλέπουμε ότι το 100% των ερωτηθέντων είναι ευχαριστημένοι με το περιβάλλοντα χώρο. 88

89 Σχήμα 19: Διδασκαλία Μαθήματος σε Εξωτερικό Χώρο Κατόπιν Επεμβάσεων (Καθηγητές) Οι καθηγητές θα ήθελαν να διδάσκεται κάποιο μάθημα σχετικό με το περιβάλλον στον εξωτερικό χώρο του σχολείου. Σχήμα 20: Εβδομαδιαίες Ώρες Διδασκαλίας Υποτιθέμενου Μαθήματος σε Εξωτερικό Χώρο (Καθηγητές) Σύμφωνα με το ποσοστό η επιθυμία τους είναι το μάθημα να διδάσκεται μόνο μια ώρα. 89

90 Σχήμα 21: Ενδιαφέρον Αναφορικά με την Κατάσταση του Περιβάλλοντα Χώρου Κίνησης Εν Ώρα Διαλλείματος (Καθηγητές) Οι καθηγητές απάντησαν ότι τους ενδιαφέρει η κατάσταση του περιβάλλοντα χώρου να είναι καλή. Σχήμα 22: Προτίμηση Αναφορικά με Διαμόρφωση του Σχολείου σε Επίπεδα (Καθηγητές) Οι καθηγητές προτιμούν να υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα στην αυλή του σχολείου. 90

91 Σχήμα 23: Σχηματισμοί Φυτών και Κατασκευών (Καθηγητές) Σύμφωνα με τα ποσοστά οι διαφορές στις απαντήσεις δεν είναι μεγάλες αλλά υπερισχύει ο σχηματισμός φυτών και κατασκευών μικτού τύπου. Σχήμα 24: Προτιμήσεις Αναφορικά με τις Επεμβάσεις στην Περίφραξη της Αυλής (Καθηγητές) 91

92 Οι καθηγητές προτιμούν η περίφραξη της αυλής να γίνει με αναρριχώμενα φυτά. Σχήμα 25: Μέγεθος Φυτοφράχτη (Καθηγητές) Σύμφωνα με το γράφημα οι καθηγητές προτιμούν ο φυτοφράκτης να έχει μέτριο μέγεθος. Σχήμα 26: Προτιμήσεις Σχετικά με τη Διαμόρφωση της Αυλής (Καθηγητές) 92

93 Παρατηρούμε ότι μεγαλύτερο ποσοστό έχει η κατασκευή βραχόκηπου και ακολουθεί ο λοφίσκος. Σχήμα 27: Προτιμήσεις Σχετικά με την Προσδοκώμενη Εποχικότητα του Περιβάλλοντος Χώρου (Καθηγητές) Οι καθηγητές προτιμούν η αυλή του σχολείου να έχει ανοιξιάτικα χρώματα. Σχήμα 28: Προτιμήσεις Χρωμάτων Φυτών (Καθηγητές) 93

94 Από το γράφημα συμπεραίνουμε ότι οι καθηγητές προτιμούν το πράσινο, το κόκκινο, το μωβ και το κίτρινο που έχουν μικρή διαφορά μεταξύ τους. Σχήμα 29: Προτίμηση Πλευράς Ελεύθερου Ορίζοντα (Καθηγητές) Η πλευρά που προτιμούν να υπάρχει ελεύθερος ορίζοντας είναι η ανατολική. Σχήμα 30: Προτάσεις Βελτίωσης (Καθηγητές) 94

95 Βλέπουμε ότι και οι τρεις προτάσεις βελτίωσης είναι θεμιτές αλλά υπερισχύει η τοποθέτηση κάλαθων αχρήστων. 4.4 Συμπεράσματα Έρευνας Από τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης των απαντήσεων στο ερωτηματολόγιο συμπεραίνουμε ότι μεταξύ μαθητών και καθηγητών υπάρχουν αρκετές διαφορές στις απαντήσεις που δόθηκαν. Για παράδειγμα, κάτι που θεωρούμε και εμείς σημαντικό και συμφωνούμε με την άποψη των μαθητών, το γεγονός ότι ένας αρχιτέκτονας θα πρέπει να λάβει υπόψη του τις επιθυμίες των χρηστών του χώρου. Μέχρι τώρα οι μαθητές δεν είναι ικανοποιημένοι με τη λειτουργικότητα του χώρου όπου αυτό έρχεται σε αντίθεση με την άποψη των καθηγητών. Επίσης διαφορά υπάρχει και στον τρόπο σχεδιασμού ή διαμόρφωσης του περιβάλλοντα χώρου στην τοποθέτηση φυτών και κατασκευών όπου οι μαθητές προτιμούν να έχουν ακανόνιστες γραμμές ενώ οι καθηγητές να είναι μικτού τύπου δηλαδή ο χώρος να μη χαρακτηρίζεται αποκλειστικά και μόνο από γραμμικό σχεδιασμό. Στις τελευταίες ερωτήσεις γίνετε αναφορά στο τι προτείνεται να αλλάξει στον προαύλιο χώρο του σχολείου εφόσον αυτή τη στιγμή η περισσότερη έκταση του καλύπτεται από τσιμέντο και η βλάστηση που υπάρχει περιμετρικά είναι λιγοστή. Το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών επιθυμεί η περίφραξη της αυλής να γίνει με φυτοφράχτη μετρίου ύψους και τα περισσότερα φυτά που θα κοσμούν την αυλή να ανθίζουν την άνοιξη και το χρώμα που θα υπερισχύει σ αυτά να είναι το πράσινο ενώ ακολουθούν το μπλε και το λευκό. Επίσης προτιμούν να έχουν ελεύθερο ορίζοντα από την ανατολική πλευρά του σχολείου. Όσον αφορά τις απαντήσεις των καθηγητών βλέπουμε ότι κάποιες από αυτές έρχονται σε αντίθεση με τις προτιμήσεις των μαθητών όπως για παράδειγμα οι καθηγητές προτιμούν διαφορετικά επίπεδα στο χώρο και η περίφραξη της αυλής να γίνει με αναρριχώμενα φυτά έρχονται σε αντίθεση Μια ακόμη διαφορά είναι ότι οι μαθητές επιθυμούν η περίφραξη της αυλής να είναι με φυτοφράχτη, ενώ οι καθηγητές προτιμούν τα αναρριχώμενα φυτά. 95

96 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ ΑΥΛΗΣ 5.1 «Μετάφραση» Προτιμήσεων Μαθητών-Καθηγητών Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας στους μαθητές, ο ανασχεδιασμός του περιβάλλοντος χώρου θα πρέπει να γίνει έτσι ώστε: να είναι ευχάριστος κατά τη διάρκεια των διαλλειμάτων, Οι σχηματισμοί Φυτών και Κατασκευών να είναι ακανόνιστοι Η περίφραξη να γίνει με φυτοφράχτη μέτριου ύψους, να κατασκευαστεί ένας βραχόκηπος, Η φύτευση του να θυμίζει ανοιξιάτικο τοπίο και τα άνθη των λουλουδιών να είναι λευκά και μπλε, Να υπάρχουν αισθητικά αποδεκτά καλάθια αχρήστων, ξύλινες κατασκευής και υγρά στοιχεία. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας στους καθηγητές, ο ανασχεδιασμός του περιβάλλοντος χώρου θα πρέπει να γίνει έτσι ώστε: Να είναι δυνατή η διδασκαλία μαθήματος σχετικά με το περιβάλλον μία ώρα την εβδομάδα, Οι σχηματισμοί Φυτών και Κατασκευών να είναι μικτού τύπου Η περίφραξη να γίνει είτε με χαμηλού ύψους, αναρριχώμενα φυτά είτε με φυτοφράχτες να κατασκευαστεί ένας βραχόκηπος, Η φύτευση του να θυμίζει ανοιξιάτικο τοπίο και τα άνθη των λουλουδιών να είναι κόκκινα, μωβ και κίτρινα Να γίνουν αισθητικές βελτιώσεις κυρίως προς την τοποθέτηση κάλαθων αχρήστων και λιγότερο ως προς την κατασκευή ξύλινων και υγρών στοιχείων. 5.2 Μικροκλιματικές Συνθήκες Τα κλιματολογικά δεδομένα της περιοχή που πρέπει να ληφθούν υπόψη προκειμένου να βελτιωθεί όχι μόνο λειτουργικά και αισθητικά ο αύλειος χώρος αλλά και ενεργειακά (βιοκλιματική βελτίωση των μικροκλιματικών συνθηκών του 96

97 περιβάλλοντος χώρου) απεικονίζονται στις εικόνες που ακολουθούν σύμφωνα με δεδομένα της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας. Σχήμα 31: Συνθήκες Θερμοκρασίας Αέρα Περιοχής Μελέτης 97