«Παραγωγή κομμένου άνθους Ζέρμπερας και Φρέζιας στο Νομό Μεσσηνίας»

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ «Παραγωγή κομμένου άνθους Ζέρμπερας και Φρέζιας στο Νομό Μεσσηνίας» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Σπουδάστρια: Γιαννίκου Νίκη Καλαμάτα 2012

2 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ «Παραγωγή κομμένου άνθους Ζέρμπερας και Φρέζιας στο Νομό Μεσσηνίας» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Σπουδάστρια: Γιαννίκου Νίκη Εισηγητής: Κάρτσωνας Επαμεινώνδας Καλαμάτα 2012

3 Ευχαριστίες Με το πέρας της πτυχιακής μου εργασίας, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους συνέβαλαν στην πραγματοποίησή της. Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου κ. Κάρτσωνα Επαμεινώνδα, για την ανάθεση και την καθοδήγηση που μου παρείχε καθ' όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της εργασίας μου. Επιπλέον θα ήθελα να ευχαριστήσω τον παραγωγό με τον οποίο συνεργάστηκα, τόσο για την πολύτιμη βοήθειά του όσο και για τον χρόνο που μου αφιέρωσε. Τέλος, ευχαριστώ την οικογένειά μου για την πολυετή στήριξη. 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ευχαριστίες...3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ...4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ...6 ABSTRACT...7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δρεπτά άνθη Συσκευασία και αποθήκευση δρεπτών ανθέων Η αγορά των δρεπτών ανθέων Στην Ολλανδία Στην Ελλάδα...10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Οικογένεια COMPOSITAE Η Ζέρμπερα και η καταγωγή της Βοτανική ταξινόμηση Ποικιλίες Πολλαπλασιασμός ζέρμπερας Πολλαπλασιασμός με σπόρο (εγγενής) Συνθήκες σποράς Πολλαπλασιασμός με διαίρεση (αγενής) Πολλαπλασιασμός με ιστοκαλλιέργεια Απαιτήσεις περιβάλλοντος Καλλιεργητικές απαιτήσεις Συνθήκες περιβάλλοντος στο θερμοκήπιο Μεταφύτευση Κλάδεμα Ωρίμανση - Συγκομιδή Συσκευασία - Συντή ρηση Καλλιεργητικά προβλήματα ζέρμπερας Φυσιολογικές ανωμαλίες Θρεπτικές ανωμαλίες Εχθροί και ασθένειες MARKETING...34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Βολβώδη Ιστορικά στοιχεία Μορφολογία και φυσιολογία βολβών Πολλαπλασιασμός Λήθαργος των βολβών

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Οικογένεια ΙΙΙΙϋΑΟΕΑΕ Φρέζια Είδη - ποκιλίες φρέζιας Πολλαπλασιασμός Καλλιέργεια της φρέζιας Καλλιεργητικές απαιτήσεις Ωρίμανση ανθέων Εξαγωγή και διατήρηση των βολβών Καλλιεργητικά προβλήματα φρέζιας Φυσιολογικές ανωμαλίες Εχθροί - Ασθένειες Απόδοση...55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η καλλιέργεια δρεπτών ανθέων στο νομό Μεσσηνίας Συμπέρασμα...58 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...59 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Χωρίς τα φυτά που έχουν την ικανότητα να χρησιμοποιούν την ενέργεια του ήλιου και να συνθέτουν οργανικές ουσίες δηλαδή τροφές, για όλους τους ζώντες οργανισμούς δεν θα ήταν δυνατή η ύπαρξη της ζωής. Η γνώση του φυτικού οργανισμού, ο τρόπος ζωής των φυτών καθώς και οι παράγοντες του περιβάλλοντος στις διάφορες φάσεις της ζωής τους, αποσκοπούν στην καλύτερη δυνατή καλλιέργειά τους. Εκτός όμως από την ουσιώδη αυτή σημασία, τα φυτά παίζουν μεγάλο ρόλο επηρεάζοντας τον ψυχικό κόσμο αφού χρησιμεύουν για να ικανοποιούν και τις αισθητικές ανάγκες του ανθρώπου. Η ζέρμπερα και η φρέζια, είναι πολύ διαδεδομένα φυτά και καλλιεργούνται τόσο για την παραγωγή κομμένων ανθέων για ανθοδοχείο, όσο για τον καλλωπισμό κήπων, σαν ανθοφόρα φυτά σε γλάστρες για την διακόσμηση παραθύρων ή καθιστικών κήπου. Τα πλεονεκτήματά τους είναι η αφθονία ειδών και ποικιλιών, η ωραιότητα των ανθέων, και οι μικρές απαιτήσεις καλλιέργειας. Στην παρούσα πτυχιακή εργασία, αναλύονται τα δρεπτά άνθη, και συγκεκριμένα η ζέρμπερα, η φρέζια και η καλλιέργειά τους. Στο πρώτο κεφάλαιο, γίνεται αναφορά γενικά στα δρεπτά άνθη, στην διεθνή και εγχώρια παραγωγή κα διακίνησή τους. Στο δεύτερο κεφάλαιο, αναλύεται ειδικά η καλλιέργεια της ζέρμπερας ως δρεπτό άνθος. Στη συνέχεια στο τρίτο κεφάλαιο, αναφερόμεθα σε μια μεγάλη οικογένεια ανθοκομικών φυτών, τα βολβώδη. Στο τέταρτο κεφάλαιο, αναλύεται η καλλιέργεια της φρέζιας. Τέλος, στο πέμπτο κεφάλαιο, αναλύεται η καλλιέργεια δρεπτών ανθέων στο νομό Μεσσηνίας. 6

7 ABSTRACT Without plants who have the ability to use the energy of the sun and to synthesize organic substances that feeds for all living organisms would not be possible existence of life. The knowledge of the plant body, lifestyle plant and environmental factors at different stages of life, aimed at optimum cultivation. Apart from this essential matter, plants play a large role in influencing the psychic world since it serves to satisfy the aesthetic needs of man. The gerbera and freesia is widespread and plants grown for the production of cut flowers for a vase, as for the beautification of gardens as flowering potted plants for decorating windows or sitting garden. The advantages are abundance of species and varieties, the beauty of the flowers, and small claims aside. In this thesis, we analyze the cut flowers, gerbera namely, the freesia and cultivation. In the first chapter refers generally to cut flowers, the international and domestic production Mrs. movements. The second chapter analyzes especially the cultivation of gerbera flower as a cut flower. Then in the third chapter, we refer to a large family of floricultural plants, bulbous. The fourth chapter discusses the cultivation of freesia. Finally, the fifth chapter deals with the cultivation of cut flowers in the prefecture of Messinia. 7

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανθοκομία είναι ο κλάδος της Γεωπονικής Επιστήμης που ασχολείται με την καλλιέργεια φυτών με σκοπό την ικανοποίηση των αισθητικών αναγκών του ατόμου και τη βελτίωση και προστασία του περιβάλλοντος (Παπαδημητρίου Μ., 2002). Ο άνθρωπος καλλιεργεί τα φυτά αυτά για να διακοσμήσει εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους λόγω της ιδιαίτερης ομορφιάς που έχουν. Η καλλιέργεια των ανθέων ξεκίνησε ερασιτεχνικά, όμως με το πέρασμα του χρόνου και λόγω των συνθηκών της εποχής που ζούμε εξελίχθηκε σε έναν δυναμικό επιχειρηματικό κλάδο της γεωργικής παραγωγής με σημαντικό ατομικό και εθνικό οικονομικό όφελος. Κυριότερες χώρες με πολύ ανεπτυγμένη ανθοκομία είναι η Ιταλία, η Ιαπωνία, το Ισραήλ, η Γαλλία, η Ισπανία, η Κένυα, το Μαρόκο, η Κολομβία, η Αγγλία, το Βέλγιο, η Γερμανία με πρωτοπόρα όλων την Ολλανδία η οποία λόγω της αποτελεσματικότητας της ανθαγοράς της διακινεί και προϊόντα άλλων χωρών. Στην Ελλάδα η ανθοκομία ξεκίνησε στα μέσα του μεσοπολέμου στην περιοχή της Αθήνας, και μετά το 1980 επεκτάθηκε στην υπόλοιπη Ελλάδα. Η έκταση η οποία καλλιεργείται κυμαίνεται γύρω στα στρέμματα από τα οποία το 55% καταλαμβάνει η καλλιέργεια των δρεπτών ανθέων με το γαρύφαλλο να κατέχει την πρώτη θέση με 1400 στρέμματα. Η Ελληνική ανθοκομία δεν βρίσκεται σε ικανοποιητικό επίπεδο ανάπτυξης, τα κυριότερα προβλήματα εντοπίζονται στην παραγωγή, στον θερμοκηπιακό εξοπλισμό, στην τυποποίηση, στην εμπορία και διακίνηση. Παρ όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει είναι ένας δυναμικός κλάδος της φυτικής παραγωγής που θα μπορούσε να εξελιχθεί σε μια μεγάλη δύναμη στον ευρωπαϊκό και παγκόσμιο χώρο. Προαπαιτείται, κυρίως η αύξηση της γκάμας των καλλιεργούμενων δρεπτών ανθέων και η εξυγίανση και ο εκσυγχρονισμός των ανθοκομικών μονάδων. 8

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δρετττά άνθη Η καλλιέργεια φυτών για παραγωγή δρεπτών ανθέων για εμπορική εκμετάλλευση, σε σύγκριση με άλλους γεωργικούς κλάδους, άργησε πολύ να αναπτυχθεί. Στην Ευρώπη, άρχισαν να καλλιεργούνται συστηματικά φυτά με σκοπό την εμπορία των ανθέων, μόλις τον 15 αιώνα σε πολύ μικρές εκτάσεις. Από το 19 αιώνα και ιδιαίτερα από τις αρχές του 20ου, άρχισε η ανάπτυξη της ανθοκομίας, με αλματώδη πρόοδο και εξέλιξη. Στην Ελλάδα, η καλλιέργεια ανθέων για εμπορικούς σκοπούς, ξεκίνησε προοδευτικά μετά το 1950, όπου και αναπτύσσεται σταθερά η ελληνική ανθοκομία. Η παραγωγή δρεπτών ανθέων προϋποθέτει γνώσεις για την αξιοποίηση της γης. Οι εργασίες που απαιτούνται, πρέπει να γίνονται με ακρίβεια και ταχύτητα, ώστε τα προϊόντα να φτάνουν στον τελικό καταναλωτή σε άριστη ποιότητα. Αυτό σημαίνει, έγκαιρη κοπή των φρέσκων ανθέων, γρήγορη μεταφορά, αποθήκευση σε συνθήκες ελεγχόμενης θερμοκρασίας και προσεκτική διανομή, λόγω του μικρού κύκλου ζωής που έχουν. Πολλές χώρες παράγουν δρεπτά άνθη, τα οποία διαθέτουν κυρίως στην εγχώρια αγορά τους. Οι κυριότερες εξαγωγικές χώρες είναι η Ολλανδία, η Κολομβία, το Ισραήλ και η Ιταλία. Το 60% της παγκόσμιας διακίνησης ανθέων γίνεται από την Ολλανδία. Τα άνθη με τη μεγαλύτερη ζήτηση είναι τα τριαντάφυλλα, τα χρυσάνθεμα, οι τουλίπες, οι ζέρμπερες, οι ορχιδέες, οι φρέζιες, τα ανθούρια, τα λίλιουμ και τα γυψόφυλλα. 1.2 Συσκευασία και αποθήκευση δρεπτών ανθέων Τα άνθη αμέσως μετά τη συλλογή τους, μεταφέρονται στα συσκευαστήρια που πραγματοποιείται ο διαχωρισμός τους ανά είδος, ποιότητα και ποικιλία. Ο διαχωρισμός γίνεται με βάση το ύψος, το χρώμα και την ποιότητα. Συσκευάζονται σε νάιλον ή χάρτινες συσκευασίες και ο αριθμός κάθε συσκευασία, είναι ανάλογος με το είδος του άνθους π.χ. τα τριαντάφυλλα συσκευάζονται ανά 9

10 20άδες, τα χρυσάνθεμα ανά δάδες, τα εξωτικά άνθη ανά τεμάχιο. Τα υπόλοιπα άνθη συνήθως συσκευάζονται ανά 10άδες. Στη λιανική αγορά, αμέσως μετά το διαχωρισμό, τοποθετούνται σε πλαστικά δοχεία με νερό και τοποθετούνται σε ειδικά διαμορφωμένους θαλάμους, η θερμοκρασία των οποίων είναι 2-5 Θ και ελεγχόμενα επίπεδα εργασίας. 1.3 Η αγορά των δρετττών ανθέων Στην Ο λλανδία Οι ανθαγορές στην Ολλανδία, παραλαμβάνουν άνθη καθημερινά νωρίς το πρωί. Τα κέντρα διανομής φρέσκων ανθέων και γλαστρικών φυτών, μετατρέπονται σε ένα είδος χρηματιστηρίου. Η διακίνηση των ανθέων γίνεται με εντυπωσιακό τρόπο, μέσα σε οργανωμένες αγορές. Οι τιμές κυμαίνονται ανάλογα με την προσφορά και τη ζήτηση. Οι αντιπρόσωποι, κάνουν τις αγορές τους μέσα στο χώρο αυτό ή από το γραφείο τους μέσω Η/Υ. Μετά την αγορά, τα άνθη συσκευάζονται προσεκτικά σε κιβώτια και προωθούνται αεροπορικώς ή οδικώς, στους εμπόρους της κάθε χώρας (Sridhar Tayur - Caneshan Ram (2003) Στην Ελλάδα, τα σημεία συγκέντρωσης των εισαγώμενων ανθέων, είναι η Αθήνα Αμυγδαλέζα και Προμπονάς) και η Θεσσαλονίκη και από εκεί διανέμονται σε όλες τις πόλεις της Ελλάδος.(Μαλινδρέτος Γ.,2008) Η Ολλανδία κατόρθωσε εκμεταλλευομένη τις οικονομίες κλίμακας, τη σταθερή ποιότητα και την ταχύτητα εξυπηρέτησης, να μετατραπεί σε κορυφαία χώρα διακίνησης των φρέσκων ανθέων σ όλον τον πλανήτη Στην Ελλάδα Η ελληνική παραγωγή φρέσκων ανθέων, απορροφάται κατά 85% από την εγχώρια αγορά (ΥπΑΑΤ). Το υπόλοιπο 15% καλύπτεται από εισαγωγές. Το σύνολο του ετήσιου τζίρου από τα φρέσκα άνθη, ανέρχεται περίπου σε 205 εκ., από τα οποία το μεγαλύτερο κομμάτι σε καλλιεργήσιμη έκταση, έχει ο νομός Αττικής, στην περιοχή του Μαραθώνα όπως φαίνεται και από τον παρακάτω πίνακα 1 και την εικόνα 1. (Υπ.Α.Α.Τ.,2004) 10

11 Τα είδη των δρετττών ανθέων που καλλιεργούνται περισσότερο στην Ελλάδα, είναι τα τριαντάφυλλα, τα γαρύφαλλα, οι γλαδίολοι, τα χρυσάνθεμα. Τα άνθη τα οποία συνήθως εισάγονται, είναι εκείνα τα οποία, είτε δεν παράγονται άμεσα στην Ελλάδα (εξωτικά άνθη), είτε παράγονται στην Ελλάδα αλλά είναι κατώτερης ποιότητας από τα εισαγόμενα, είτε λόγω μεγάλης ζήτησης η εγχώρια παραγωγή δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες σε συγκεκριμένες περιόδους. Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων: Οι υπαίθριες καλλιέργειες φρέσκων ανθέων μειώθηκαν βαθμιαία την τελευταία 20ετία περίπου κατά 18% Οι καλλιέργειες θερμοκηπίου αυξήθηκαν κατά τις αντίστοιχες δεκαετίες Το σύνολο των καλλιεργούμενων εκτάσεων φρέσκων ανθέων, κυμάνθηκε μεταξύ και στρεμμάτων. Πίνακας 1. Οι κυριότερες περιφέρειες ανθοκαλλιέργειας (Πηγή : Υπ.Α.Α.Τ.) Π εριοχή Εκταση % Αττική 39,2% Κεντρική Μακεδονία 15,6% Κρήτη 15,5% Θεσσαλία 9,0% Στερεά Ελλάδα 6,3% Δυτική Ελλάδα 5,3% Πελοπόννησος 4,2% Λοιπές Περιφέρειες 4,9% 11

12 Γεωγραφική κατανομή εκτάσεων με ανθοκαλλιέργειες 9,00% 15,50% 39,20% Αττική Κεντρική Μακεδονία Κρήτη Θεσσαλία Στερεά Ελλάδα Δυτική Ελλάδα Πελοπόννησος Λοιπές Περιφέρειες 15,60% Εικόνα 1: Γεωγραφική κατανομή εκτάσεων με ανθοκαλλιέργειες Πηγή: Υπ.Α.Α.Τ Στην Ελλάδα καλλιεργούνται 2276 στρέμματα περίπου, δρεπτών ανθέων σε θερμοκήπιο, με τα τριαντάφυλλα να καταλαμβάνουν την πλειοψηφία αυτής της έκτασης με ποσοστό 38,7% ενώ ακολουθεί το γαρίφαλο με 27,6% και το χρυσάνθεμο με 8,1% όπως προκύπτει και από τον πίνακα 2, με βάση στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων για το έτος Πίνακας 2. Έκταση και παραγωγή ανθοκομικών φυτειών που καλλιεργούνται για δρεπτό άνθος σε θερμοκηπιακές εγκαταστάσεις στην Ελλάδα. Πηγή: Υπ.Α.Α.Τ. Είδος δρετττού άνθους Έκταση σε στρέμματα Παραγωγή σε χιλιάδες τεμάχια Τριαντάφυλλα 880, Γαρύφαλλα 628, Γλαδίολοι 2, Χρυσάνθεμα 184, Ντάλιες 9, Τουλίπες 5, Ζέρμπερες 74, Διάφορα 492,

13 Πίνακας 3: : Έκταση και παραγωγή υπαίθριων ανθοκομικών φυτειών που καλλιεργούνται για δρεπτό άνθος την Ελλάδα. Πηγή Υπ.Α.Α.Τ. Ε ίδ ος δ ρ επ το ύ άνθους Έ κ τα σ η σ ε σ τρ έμ μ α τα Π αραγω γή σ ε χιλ ιά δ ες τεμ ά χ ια Τ ριαντάφυλλα 24,0 970 Γαρύφαλλα 572, Γλαδίολοι 63,5 822 Χρυσάνθεμα 198, Ντάλιες 331, Τ ουλίπες 43,0 787 Ζέρμπερες 99, Διάφορα 167, Αντίστοιχα, καλλιεργούνται 1600 στρέμματα περίπου, δρεπτών ανθέων υπαίθριας καλλιέργειας, με τα τριαντάφυλλα να καταλαμβάνουν την πλειοψηψία αυτής της έκτασης, όπως προκύπτει και από τον πίνακα 3, με βάση στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων για το έτος Οι παραγωγοί, σε πολλές περιπτώσεις διακινούν οι ίδιοι τα προϊόντα τους και συνήθως οι ίδιοι τα μεταφέρουν στους πελάτες τους. 13

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Οικογένεια COMPOSITAE Η Compositae (Asteraceae), είναι η μεγαλύτερη και πιο ποικιλόμορφη οικογένεια των ανθοφόρων φυτών που περιλαμβάνει το ένα δέκατο του συνόλου των γνωστών ειδών Αγγειοσπέρμων. Η οικογένεια Compositae χωρίζεται σε τρεις μείζονες και μια δευτερεύουσα υποοικογένεια, με έως γένη και πάνω από είδη. Μαρούλι, ηλίανθος, και κνίκος είναι εκπρόσωποι κάθε μία από τις τρεις μεγάλες υποοικογένειες. (Heywood, 1978 & Funk et al, 2005), Σε αντίθεση με κάποιες άλλες μεγάλες οικογένειες Αγγειοσπέρμων, μεγάλο μέρος της βιοποικιλότητας της Compositae είναι σε ακραία περιβάλλοντα και όχι μέσα στις τροπικές περιοχές. Οι εκπρόσωποι αυτής της οικογένειας είναι παρόντες σε όλες τις ηπείρους και σχεδόν όλα τα ενδιαιτήματα εκτός από την Ανταρκτική (Funk et al., 2005). Πάνω από 40 σημαντικά από οικονομικής άποψης, είδη έχουν εξημερωθεί στην οικογένεια Compositae. Αυτά περιλαμβάνουν τα τρόφιμα (π.χ. μαρούλι, ραδίκια), λάδι (ηλιέλαιο, κνήκου), φαρμακευτικά (Χαμομήλι) και πολλά διακοσμητικά (ζέρμπερα, χρυσάνθεμο, ντάλια). 2.2 Η Ζέρμπερα και η καταγωγή της Η ζέρμπερα ανήκει στην οικογένεια των συνθέτων και κατάγεται από τη νότια Αφρική. Οφείλει το όνομά της στο Γερμανό φυσιοδίφη του 18ου αιώνα Traugott Gerber. Ανήκει στην κατηγορία των φυτών εσωτερικού χώρου και απαιτεί λίγες ώρες, έντονου όμως φωτισμού. Θερμοκρασία C είναι ιδανική για το φυτό, ενώ απαιτεί αρκετή εδαφική υγρασία και κανονική σχετική υγρασία. Χαρακτηρίζεται ως πολυετής πόα με πράσινα φύλλα σε ροζέτες. (Εικόνα 2) Το άνθος της είναι σύνθετο και μοιάζει με μαργαρίτα. Υπάρχουν πολλές ποικιλίες με διαφορές στο χρώμα, το μέγεθος και το μήκος του άνθους. Μπορεί να πολλαπλασιαστεί με σπόρο ή διαίρεση και με μεριστωματικό πολλαπλασιασμό, με μεριστώματα ριζών, και με 14

15 ιστοκαλλιέργεια. Σήμερα καλλιεργείται περισσότερο για παραγωγή δρεπτών ανθέων παρά σαν γλαστρικό φυτό. (Παναγιωτόπουλος Στ.,2009) Η πρώτη δημόσια εμφάνιση της ζέρμπερας ως δρεπτό άνθος, έγινε το 1922 στην διεθνή έκθεση λουλουδιών στη Νέα Υόρκη. Εικόνα 2: Άνθη ζέρμπερας Πηγή: ΜΐίρΥ/αΓ.ίτΘΘΡίΚ.οοπιΤΓΘθ-ρΙιοίο/οθΓόθΓΟ htm Μέχρι το 2002 υπήρχαν περίπου 40 ποικιλίες ζέρμπερας. Τα περισσότερα προέρχονται από το είδος Gerbera jamesonii και Gerbera hybrida. Η καλλωπιστική αξία της ζέρμπερας αναγνωρίσθηκε πολύ γρήγορα και έτσι διάφορα προγράμματα γενετικής βελτίωσης του φυτού, έλαβαν χώρα τόσο σε δημόσια ερευνητικά ιδρύματα όσο και σε ιδιωτικές εταιρείες παραγωγής πολλαπλασιαστικού υλικού ανθοκομίας. Τα αποτελέσματα της βελτιωτικής αυτής εργασίας ήταν η δημιουργία νέων ποικιλιών και υβριδίων με άνθη διαφόρων χρωματισμών, των οποίων το μέγεθος είναι αρκετά μεγαλύτερο από το αρχικό των αυτόφυτων πληθυσμών. Σήμερα η ζέρμπερα είναι ένα από τα πιο γνωστά και διαδεδομένα δρεπτά άνθη τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στην Ελλάδα, παρά την βραχύχρονη ιστορία της. Τη μεγάλη της εξάπλωση την οφείλει στην απαράμιλλη ωραιότητα των ανθέων της τα οποία είναι μαργαρίτες μεγάλου μεγέθους, διατίθενται σε ποικιλία χρωμάτων και φέρονται πάνω σε μακρείς και ισχυρούς μίσχους. Η ζέρμπερα, ή μαργαρίτα του Τράνσβαλ είναι ένα ανθοκομικό είδος, η καλλιέργεια του οποίου συνεχώς επεκτείνεται. (Εικόνα 3) Οι λόγοι που συνέβαλαν και συμβάλλουν σ αυτή την αλματώδη διάδοση της καλλιέργειας αυτής είναι πολλοί και ουσιαστικοί. Πιο συγκεκριμένα : 15

16 Παράγει άνθη σε μεγάλη ποικιλία εντόνων χρωμάτων και εξαιρετικής κομψότητας. Το κομμένο άνθος διατηρείται επί μακράν στο ανθοδοχείο (20-30 μέρες όταν το τριαντάφυλλο διατηρείται μόλις 4-6 μέρες. Δεν απαιτεί πολλά ημερομίσθια για την καλλιέργεια της, γεγονός ιδιαίτερης σημασίας για το τελικό κόστος παραγωγής. Η παραγωγικότητα του φυτού είναι πολύ μεγάλη (15-60) άνθη ανά φυτό. Η φυτεία διατηρείται 3-4 χρόνια. Το φυτό δεν είναι ιδιαίτερα απαιτητικό σε κλιματικές συνθήκες. Gerben jamesonii Εικόνα 3: Δημοτικότητα της ζέρμπερας στο πέρασμα των χρόνων ( ) Πηγή: Karras G, Savvas D, Patakioutas G, Pomonis P, Albanis T (2007) Από την άλλη πλευρά ορισμένα μειονεκτήματα του παρουσιάζει η καλλιέργεια της ζέρμπερας όπως αδύνατα στελέχη, ανομοιομορφία σποροφύτων, ευαισθησία σε ασθένειες κ.α., έχουν αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά από την ανθοκομική έρευνα ( υβριδισμός - πολλαπλασιασμός κ.λ.π.). 16

17 Η επέκταση της καλλιέργειας της ζέρμπερας συνεχίζεται και στο μέλλον αναμένεται να μεγαλώνει μερίδιο της στο σύνολο των δρεπτών ανθέων. (Γιάννης Ζαχαριουδάκης - Σεπτέμβριος 1989) 2.3 Βοτανική ταξινόμηση Η ζέρμπερα είναι φυτό πολυετές και ποώδες. Είναι δικότυλο φυτό και ανήκει στην οικογένεια των συνθετωδών (Compositae). Το φυτό προέρχεται από την Νότια Αφρική και έγινε για πρώτη φορά γνωστό στην Ευρώπη γύρω στα 1880 από τον R. Jameson, έναν σκωτσέζο άποικο, από τον οποίο πήρε και το βοτανικό του όνομα το είδος (Gerbera jamesonii). Ρίζα: Πασαλώδης, η οποία φτάνει μέχρι 80cm βάθος Βλαστοί: Η ζέρμπερα δεν σχηματίζει υπέργειο επίμηκες βλαστικό στέλεχος. Οι βλαστοί της ζέρμπερας είναι υπόγειοι (ριζώματα). Τα ριζώματα κάθε φυτού συνενώνονται στην περιοχή του λαιμού σχηματίζοντας έναν βλαστικό δίσκο. Όλα τα φύλλα του φυτού εκπτύσσονται ακτινοειδώς από τον βλαστικό αυτό δίσκο ο οποίος βρίσκεται στο ύψος της επιφάνειας του εδάφους, με αποτέλεσμα η ζέρμπερα να λαμβάνει την μορφή ενός ρόδακα (ροζέτας). Φύλλα: Τα φύλλα της ζέρμπερας είναι άμισχα, απλά, επιμήκη, πτεροσχιδή και σχετικά μεγάλου μεγέθους. Το μήκος των πλήρως ανεπτυγμένων φύλλων συνήθως κυμαίνεται μεταξύ cm και το πλάτος τους περίπου 5-12 cm. Άνθη: Από την περιοχή του λαιμού του φυτού βλαστάνουν επίσης και τα ανθικά στελέχη τα οποία φέρουν τα άνθη του φυτού. Αντίθετα με άλλα φυτά της οικογένειας των compositae που επίσης σχηματίζουν ρόδακα, όπως το μαρούλι, η ζέρμπερα διατηρεί την ροδακοειδή μορφή και μετά την έκπτυξη ανθικών στελεχών. Από τον λαιμό ενός φυτού ζέρμπερας εκπτύσσονται διαδοχικά πολλά ανθικά στελέχη. Τα ανθικά στελέχη της ζέρμπερας είναι ευθεία και αναπτύσσονται κατακόρυφα προς τα επάνω. Είναι σχετικά χονδρά (διάμετρος περίπου 0,5 cm) και ψηλά (35-55 cm), χωρίς καθόλου φύλλα ή άλλα φυλλόμορφα όργανα πάνω τους. Κάθε ανθικό στέλεχος φέρει ένα άνθος. Τα άνθη της ζέρμπερας είναι μεγάλες μαργαρίτες, διαμέτρου 8-12 cm, τυπικές για την οικογένεια των συνθετωδών. Από βοτανική άποψη, κάθε άνθος ζέρμπερας είναι στην πραγματικότητα μία ταξιανθία αποτελούμενη από δύο ειδών άνθη, τα γλωσσανθή και τα σωληνανθή. Οι δύο αυτές κατηγορίες ανθέων είναι με τέτοιο τρόπο τοποθετημένες πάνω στην ταξιανθία, ώστε να προκύπτει ένας ανθικός δίσκος 17

18 που δίνει την ψευδή εικόνα ενός απλού άνθους. Η σύνθετη αυτή ταξιανθία καλείται ανθοκεφαλή. Τα γλωσσανθή άνθη βρίσκονται περιμετρικά του ανθικού δίσκου και δίνουν την εντύπωση στεφάνης (πετάλων) απλού άνθους, ενώ τα σωληνανθή τα οποία είναι πολυάριθμα βρίσκονται στο κέντρο αυτού. Τα περιφερειακά τοποθετημένα, γλωσσανθή άνθη καλούνται και επιχείλια, ενώ τα σωληνανθή, τα οποία είναι τοποθετημένα παράλληλα μεταξύ τους και κάθετα στον ανθικό δίσκο, ονομάζονται και επιδίσκια άνθη. Συνήθως τα γλωσσανθή άνθη της ζέρμπερας έχουν διαφορετικό χρώμα από αυτό των σωληνανθών. Κατά συνέπεια, η αισθητική εμφάνιση ενός ανθικού δίσκου ζέρμπερας δεν εξαρτάται από ένα μόνο χρώμα ή μία απόχρωση αλλά από τον συνδυασμό δύο χρωμάτων μεταξύ τους, καθώς και των αποχρώσεων αυτών. Τα συνήθη χρώματα των ανθέων της ζέρμπερας είναι το κόκκινο, το πορτοκαλί, το κίτρινο, το σωμόν, το ροζ, το μαύρο (στα επιδίσκια ανθίδια), το λευκό και οι διάφορες αποχρώσεις τους. (Κατσώνης Κ. 2006) 2.4 Ποικιλίες Σήμερα υπάρχουν περισσότερες από 200 ποικιλίες ζέρμπερας από τις οποίες οι 50 καλλιεργούνται σε εμπορική κλίμακα. Ανάλογα με το σχήμα και την μορφή της ανθοκεφαλής οι ζέρμπερες χωρίζονται σε 3 κατηγορίες: Με μονά άνθη : Τα ανθίδια του κέντρου της ανθικής κεφαλής είναι ισομεγέθη και ξεχωρίζουν ευκρινώς από τα ανθίδια της περιφέρειας. Οι ποικιλίες αυτές είναι οι πλέον ζητούμενες που κυμαίνεται περίπου στο 65%Λ του συνόλου των πωλήσεων στις ανθαγορές της Ολλανδίας. Οι πιο γνωστές ποικιλίες της κατηγορίας είναι η Fleur apple, η Blossom και η Clementine Με διπλά άνθη : Μεταξύ των ανθιδίων του κέντρου και εκείνων της περιφέρειας υπάρχουν μερικές σειρές άλλων ανθιδίων στο ενδιάμεσο μήκος. Η κατανάλωση ανθέων αυτής της κατηγορίας κυμαίνεται στο 25% των συνολικών πωλήσεων της Ολλανδίας. Οι πιο γνωστές ποικιλίες της κατηγορίας αυτής είναι η Maneen, η Hildegard και η Bingo. Με σκούρο Κέντρο : Τα άνθη είναι όμοια με της πρώτης κατηγορίας με τη διαφορά. Ότι το κέντρο της ανθικής κεφαλής έχει σκούρο καστανό χρώμα, ανεξάρτητα από το χρώμα των ανθέων. Η κατανάλωσή τους βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα. Οι πιο γνωστές είναι η Fabio, η Kaukasus και η Rosetta. (Γεωργική Τεχνολογία, Τεύχος 4, Μάιος 1988) 18

19 2.5 Πολλαπλασιασμός ζέρμπερας Η ζέρμπερα από βοτανική άποψη μπορεί να πολλαπλασιασθεί είτε με σπόρο, είτε με διαίρεση του ριζώματος της, είτε με ιστοκαλλιέργεια (in vitro καλλιέργεια) Π ολλαπλασιασμός με σπόρο (εγγενής) Η εξασφάλιση μιας επιτυχημένης φυτείας από σπορόφυτα, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αυστηρή και σωστή επιλογή των μητρικών από τα οποία λαμβάνονται οι σπόροι. Η ζέρμπερα χαρακτηρίζεται από μεγάλη γενετική ετερογένεια, με αποτέλεσμα οι σπόροι που παράγονται με ελεύθερη επικονίαση στην ύπαιθρο να δίνουν φυτά ανόμοια μεταξύ τους ως προς τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά και ιδιαίτερα ως προς το χρώμα, το σχήμα και το μέγεθος των ανθέων. Όπως είναι προφανές, τέτοια φυτά δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να αποτελέσουν την παραγωγική βάση μιας σύγχρονης επιχειρηματικής καλλιέργειας ζέρμπερας. Γι αυτό ο πολλαπλασιασμός της ζέρμπερας με σπόρο που έχει παραχθεί με ελεύθερη επικονίαση στην ύπαιθρο ή και σε θερμοκήπιο, εφαρμόζεται μόνο στις περιπτώσεις βελτιωτικών προγραμμάτων που αποσκοπούν στην παραγωγή νέων ποικιλιών. Η προσπάθεια για γενετική βελτίωση είναι συνεχής και αποκοπεί: Τα πέταλα να είναι λεπτά, όχι πολύ στενά να κάμπτονται ομαλά προς τα πίσω. Η διάμετρος του άνθους να είναι μεγαλύτερη από 10cm. Το χρώμα να είναι καθαρό, έντονο, χωρίς στίγματα. Το μήκος του ανθικού στελέχους να βρίσκεται σε αναλογία με το μέγεθος του άνθους. Το φυτό να εξασφαλίζει καλή σχέση σε αριθμό πλαγίων βλαστών και φύλλων ανά άνθος (2-5 πλάγιοι βλαστοί τον πρώτο χρόνο από την φύτευση και 2-4 φύλλα ανά άνθος), η οποία ευνοεί την αποδοτικότητα του. Να έχει γρήγορη ανάπτυξη και να εισέρχεται ταχέως στην παραγωγή. Να αποδίδει ικανοποιητική παραγωγή την χειμερινή περίοδο, κάτω από συνθήκες μικρής ηλιοφάνειας. Να παρουσιάζει ανθεκτικότητα στις ασθένειες και στις χαμηλές θερμοκρασίες. 19

20 Το άνθος να διατηρείται επί μακράν.(γιάννης Ζαχαριουδάκης - Σεπτέμβριος 1989) Συνθήκες σποράς Ο σπόρος πρέπει να έχει συγκομιστεί πρόσφατα, διότι παρουσιάζει μικρή βλαστική διάρκεια. Η σπορά γίνεται από Ιούνιο - Σεπτέμβριο, με καλύτερη περίοδο το διάστημα από μέσα Ιουνίου έως μέσα Ιουλίου. Το μείγμα του εδάφους θα πρέπει να αποτελείται από ποταμίσια άμμο ή περλίτη και τύρφη, σε αναλογία 3:1 Ένα γραμμάριο περιέχει περίπου 280 σπόρους που έχουν σχήμα επίμηκες και οξύληκτο. Συνήθως σπέρνονται σε κιβώτια σποράς που περιέχουν εδαφικό μείγμα με καλή στράγγιση. Η θερμοκρασία του εδάφους πρέπει να είναι Ο και η υγρασία της ατμόσφαιρας και του μείγματος αυξημένη, χωρίς να είναι υπερβολική. Ο σπόρος φυτρώνει σε ημέρες ανάλογα με τη θερμοκρασία. Σε 4-5 εβδομάδες, όταν έχουν αναπτυχθεί 2 πραγματικά φύλλα, τα νεαρά σπορόφυτα μεταφυτεύονται σε γλάστρες. Τα φυτάρια διατηρούνται σε θερμοκρασία ανάλογα με τις φυσικές συνθήκες φωτός για σωστή βλαστική αύξηση. Τα φυτά της ζέρμπερας που προέρχονται από σπόρο, φτάνουν στο στάδιο της άνθησης 6-12 μήνες μετά. (Εικόνα 4) Νον Ρβό ΟοΙ Μθγ θβρ Αρτ Αυς ϋυι ϋιιτι Μ3>' 0 Sow Indoors Flower Εικόνα 4: Διάγραμμα σποράς και άνθησης ζέρμπερας Πηγή:

21 2.5.2 Π ολλαπλασιασμός με διαίρεση (αγενής) Ο τρόπος αυτός δίνει φυτά μεγάλης αξίας, σε αντίθεση με τα φυτά που προέρχονται από σπόρο, τα οποία παρουσιάζουν μεγάλη παραλλακτικότητα μεταξύ τους. Η ζέρμπερα σχηματίζει πολλά υπόγεια ριζώματα τα οποία φέρουν βλαστοφόρους οφθαλμούς πάνω τους και τα οποία κάποια στιγμή βλαστάνουν και δίνουν παραφυάδες. Οι παραφυάδες αυτές μπορούν να αφαιρεθούν και να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή νέων φυτών. Ένα καλά ανεπτυγμένο φυτό ζέρμπερας δίνει περίπου παραφυάδες ανά έτος από τις οποίες προκύπτουν ισάριθμα νέα φυτά. Ο αριθμός αυτός όμως θεωρείται ανεπαρκής και ως εκ τούτου αυτή η μέθοδος αναπαραγωγής δεν είναι ιδιαίτερα κατάλληλη για επιχειρηματικές καλλιέργειες. Η παραγωγικότητα ανά φυτό μπορεί να αυξηθεί εάν, παράλληλα με τις παραφυάδες, αξιοποιηθούν και τα υπόγεια ριζώματα που σχηματίζει η ζέρμπερα. Τα ριζώματα, αφού συλλεγούν, μπορούν να χωρισθούν σε τεμάχια μήκους 1,5-2,5 cm, με τρόπο ώστε κάθε τεμάχιο ριζώματος να φέρει πάνω του και έναν αριθμό λεπτών ριζίδιων. Τα τεμάχια φυτεύονται σε κιβώτια γεμισμένα με ένα καλό υπόστρωμα σποράς με τρόπο ώστε τα ριζίδια να καλύπτονται από το υπόστρωμα, ενώ ο σαρκώδης κύλινδρος να εφάπτεται πάνω του. Αφού ολοκληρωθεί αυτή η εργασία, τα φυτεμένα ριζώματα τοποθετούνται σε υδρονέφωση. Εφόσον η υγρασία διατηρείται συνεχώς σε υψηλά επίπεδα (γύρω στο 80-85%) και η θερμοκρασία κυμαίνεται γύρω στους 25 C, οι οφθαλμοί που υπάρχουν πάνω στα ριζώματα βλαστάνουν μέσα σε διάστημα 2 περίπου εβδομάδων. Μετά την εμφάνιση των πρώτων φυλλαρίων, τα φυτάρια μπορούν να μεταφερθούν σε ατομικά μέσα ανάπτυξης όπου αναπτύσσονται για 4-5 εβδομάδες ακόμη, μέχρι να αποκτήσουν μέγεθος κατάλληλο για μεταφύτευση στην οριστική τους θέση. Με τον τρόπο αυτό η παραγωγικότητα μπορεί να φθάσει τα νέα φυτάρια ανά μητρικό φυτό ανά έτος. Ο πολλαπλασιασμός με διαίρεση είναι σχετικά εύκολος και δίνει φυτά με απολύτως ταυτόσημη γενετική σύσταση. Στην σύγχρονη ανθοκομική πράξη όμως εφαρμόζεται όλο και σπανιότερα, δεδομένου ότι παρουσιάζει δύο σημαντικά μειονεκτήματα: Το πρώτο μειονέκτημα είναι ο μεγάλος κίνδυνος προσβολών από τον μύκητα Phytophthora cryptogea που υφίσταται κατά την διαδικασία της βλάστησης των ριζωμάτων. Ο μύκητας αυτός αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα των καλλιεργειών ζέρμπερας και καταπολεμάται πολύ δύσκολα όταν οι συνθήκες ευνοούν την ανάπτυξή του. Το δεύτερο σημαντικό μειονέκτημα της αναπαραγωγής της ζέρμπερας με διαίρεση είναι ο κίνδυνος διάδοσης διαφόρων παρασιτικών 21

22 ασθενειών και ιδιαίτερα ιώσεων οι οποίες μπορούν να μεταδοθούν εύκολα από γενεά σε γενεά μέσω των ριζωμάτων. (Κατσώνης Κ. 2006) Π ολλαπλασιασμός με ιστοκαλλιέργεια Η μέθοδος αυτή η οποία είναι γνωστή και ως μικροπολλαπλασιασμός ή ίη νίΐτο καλλιέργεια είναι αγενής και επομένως δίνει την δυνατότητα παραγωγής κλωνικών φυτών τα οποία είναι γενετικά απαράλλακτα και συνεπώς έχουν πλήρως ομοιόμορφη εμφάνιση. Επιπλέον με την μέθοδο αυτή τα θυγατρικά φυτά που παράγονται είναι απαλλαγμένα από ιούς και άλλα παθογόνα. Τέλος ένα ακόμη πλεονέκτημα αυτής της μεθόδου παραγωγής πολλαπλασιαστικού υλικού ζέρμπερας είναι η ευκολία της, εφόσον υπάρχει η τεχνογνωσία και το κατάλληλα εξοπλισμένο εργαστήριο, η οποία δίνει την δυνατότητα παραγωγής φυταρίων για φύτευση οποιαδήποτε εποχή του έτους. Σήμερα ο πολλαπλασιασμός της ζέρμπερας ίη νίίτο, έχει γενικευτεί. Περίπου 1 εκατ. νέα φυτά μπορούν να παραχθούν μ αυτή τη μέθοδο. Σαν φυτικό υλικό χρησιμοποιούνται βλαστικές κορυφές, που κόβονται από την κεφαλή του ρόδακα και τοποθετούνται σε ειδικό υπόστρωμα. Μετά από 2 περίπου εβδομάδες δημιουργούνται πολλά βλαστίδια, τα οποία κάθε 4-6 εβδομάδες μεταφέρονται σε άλλο υπόστρωμα. Σ αυτή τη φάση απαιτείται συνεχής φωτισμός και θερμοκρασία 25 Ο. Μετά από 2 εβδομάδες τα νεαρά φυτάρια μπορούν να μεταφερθούν σε εδαφικό μείγμα. (Γεωργική Τεχνολογία τεύχος ) 2.6 Απαιτήσεις περιβάλλοντος Φως: Απαιτεί υψηλή ένταση φωτός, ιδιαίτερα το χειμώνα, προκειμένου να διατηρήσει σταθερή παραγωγή ανθέων. Την άνοιξη και το καλοκαίρι, οι υψηλές εντάσεις φωτός υποβαθμίζουν την ποιότητα των ανθέων, για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο το δίχτυ σκίασης. Συνήθως η μερική σκίαση οδηγεί στην ανάπτυξη μακρύτερων ανθικών στελεχών. Θερμοκρασία: Για την ικανοποιητική ανάπτυξη του φυτού και παραγωγή ανθέων απαιτείται θερμοκρασία νύκτας , και ημέρας 7-10 Ο μεγαλύτερη. Η θερμοκρασία του εδάφους θα πρέπει να είναι σταθερή την περίοδο του χειμώνα. Σε πολλές χώρες όπως στην Ολλανδία, την περίοδο Απριλίου - Σεπτεμβρίου, διατηρούν 22

23 τεχνητά την θερμοκρασία εδάφους στους 25 0, με σύστημα το οποίο εγκαθίσταται στο έδαφος, σε βάθος περίπου 40οιπ. Καλλιέργειες που βρίσκονται στο δεύτερο έτος παραγωγής, θα πρέπει να διατηρούνται σε θερμοκρασία περίπου 12 0 για απρόσκοπτη άνθηση και ανάπτυξη. Σε συνθήκες περιορισμένου φωτός και υψηλής θερμοκρασίας κατά το χειμώνα, παράγονται άνθη με αδύνατα ανθικά στελέχη. (Γεωργική Τεχνολογία τεύχος ) 2.7 Καλλιεργητικές απαιτήσεις Διαμόρφωση του εδάφους: Η ζέρμπερα είναι φυτό βαθύριζο. Προτιμά εδάφη βαθιά, ελαφρά, αμμώδη, καλά στραγγιζόμενα και πλούσια σε οργανική ύλη. Το ρη συνιστάται να είναι μεταξύ 6 και 6,5 (ελαφρά όξινο). Η προετοιμασία του εδάφους στο οποίο πρόκειται να φυτευτεί ζέρμπερα περιλαμβάνει κατά βάση τις ίδιες εργασίες που γίνονται πριν την φύτευση των περισσοτέρων ανθοκομικών καλλιεργειών παραγωγής δρεπτών ανθέων Αρχικά διενεργούνται 1-2 οργώματα και ακολουθούν ένα φρεζάρισμα με στόχο τον ψιλοχωματισμό και την ισοπέδωση του εδάφους και η ενσωμάτωση των λιπασμάτων και της οργανικής ουσίας. Συχνά πριν την φύτευση μιας νέας καλλιέργειας το έδαφος απολυμαίνεται είτε με ατμό, είτε με βρωμιούχο μεθύλιο, είτε με κάποιο άλλο χημικό απολυμαντικό. Αφού ολοκληρωθεί η προετοιμασία του εδάφους, χαράσσονται οι γραμμές φύτευσης και τοποθετείται το σύστημα άρδευσης. Φύτευση: Η ζέρμπερα χρειάζεται επαρκή χώρο για να αναπτυχθεί Η εποχή φύτευσης αρχίζει το Φεβρουάριο και φτάνει μέχρι τον Οκτώβριο. Προτιμάται όμως η φύτευση να γίνεται τον Μάρτιο, γιατί αφ ενός επιτυγχάνεται καλύτερη εγκατάσταση των φυτών και αφ ετέρου υψηλή απόδοση σε άνθη. Απόσταση: Τα φυτά φυτεύονται σε αλίες (βραγιές). Οι αλίες διαχωρίζονται μεταξύ τους με διαδρόμους πλάτους 60-60οιπ. Κάθε αλία περιλαμβάνει 2-4 γραμμές φυτών. Οι αποστάσεις μεταξύ των φυτών είναι περίπου 20-30οιπ μεταξύ των φυτών της ίδιας σειράς και 30απ μεταξύ των σειρών. Πυκνότητα: Η πυκνότητα φύτευσης εξαρτάται από τη διάρκεια διατήρησης της φυτείας. Αν η φυτεία διατηρηθεί 3-4 χρόνια, τότε τα φυτά φυτεύονται με πυκνότητα φυτά ανά στρέμμα. Σε μια διετή φυτεία η πυκνότητα είναι φυτά ανά 23

24 στρέμμα. Σε ετήσια υπερεντατική καλλιέργεια η πυκνότητα είναι φυτά ανά στρέμμα. Η ζέρμπερα δεν χρειάζεται υποστύλωση ή κορυφολογήματα όπως τα περισσότερα ανθοκομικά φυτά. Βασικό είναι όπως να αφαιρούνται τα άνθη κατά τους πρώτους 2-3 μήνες της καλλιέργειας, μέχρι το φυτό να αποκτήσει ικανή φυλλική επιφάνεια για να θρέψει τα ανθικά στελέχη σε εμπορεύσιμο μέγεθος. Επίσης αφαιρούνται τα παλιά και γερασμένα, κιτρινισμένα ή άρρωστα φύλλα προκειμένου να αραιώσει η κόμη των φυτών και να περιοριστεί ο κίνδυνος ανάπτυξης ασθενειών. Εικόνα 5: Καλλιέργεια ζέρμπερας Πηγή: Προσωπικό αρχείο Λίπανση: Η ζέρμπερα είναι πολύ απαιτητικό φυτό σε θρεπτικά συστατικά. Είναι δυνατόν όμως να υποστεί ζημιές (τοξικότητες), από υπερβολική συγκέντρωση αλάτων στο έδαφος. Εφόσον μετά την φύτευση η καλλιέργεια πρόκειται να υδρολιπαίνεται τακτικά, η βασική λίπανση θα πρέπει να αποσκοπεί κυρίως στην κάλυψη των αναγκών των φυτών σε φώσφορο και ίσως και σε ασβέστιο. Το ασβέστιο είναι αναγκαίο μόνο σε περιπτώσεις εδαφών που είναι φτωχά σε αυτό το θρεπτικό στοιχείο και αυτό συμβαίνει μόνο στις περιπτώσεις που το χώμα είναι αμμώδες, πολύ πλούσιο σε οργανική ουσία και έχει χαμηλό ρη. Οι ακριβείς ποσότητες λιπασμάτων που χορηγούνται κατά την βασική λίπανση της ζέρμπερας εξαρτώνται από τα δεδομένα της εκάστοτε καλλιέργειας, όπως η μηχανική σύσταση του εδάφους και η περιεκτικότητά του σε αφομοιώσιμα θρεπτικά 24

25 στοιχεία όπως προκύπτει από μία χημική ανάλυσή του. (Γεωργική Τεχνολογία τεύχος ) Συγκεκριμένες συστάσεις με γενική ισχύ για όλες τις καλλιέργειες ζέρμπερας δεν μπορούν επομένως να υπάρξουν. Ενδεικτικά όμως μπορεί να προταθεί ένα σχήμα βασικής λίπανσης το οποίο περιλαμβάνει προσθήκη φωσφόρου σε ποσότητα Ι<9 Ρ2θ 5/στρέμμα. Αν το έδαφος είναι σχετικά φτωχό σε ασβέστιο ο φώσφορος είναι προτιμότερο να χορηγηθεί σε μορφή αραιού υπερφωσφωρικού ( Ι<ρ ανά στρέμμα), δεδομένου ότι με το λίπασμα αυτό προστίθενται στο έδαφος και σημαντικές ποσότητες ασβεστίου. Αντίθετα, αν το έδαφος περιέχει επαρκείς ποσότητες ασβεστίου, ο φώσφορος είναι σκόπιμο να χορηγηθεί σε μορφή πυκνού υπερφωσφορικού ( Ι^/στρέμμα). Άζωτο κατά την βασική λίπανση προστίθεται κατά κανόνα στο έδαφος σε μορφή οργανικής ουσίας (συνήθως κοπριά σε ποσότητα 5-8 Ι^/ιπ2 και σπανιότερα τύρφη ή άλλο οργανικό υλικό). Αν κριθεί σκόπιμη η χορήγηση αζώτου σε ανόργανη μορφή μπορούν να προστεθούν Ι^/στρ. Ν. Τέλος, όσον αφορά το κάλιο, Ιςς Κ20/στρέμμα (π.χ Ι^/στρέμμα κοκκώδες θειικό κάλιο) είναι συνήθως αρκετά κατά την βασική λίπανση. (Κ.Κατσώνης,2006) Πίνακας 4: Συνιστώμενες συγκεντρώσεις θρεπτικών στοιχείων στο θρεπτικό διάλυμα κατά την υδρολίπανση καλλιεργειών ζέρμπερας στο έδαφος οι οποίες αρδεύονται με σταγόνα. Πηγή: Κ. Κατσώνης, 2006 Θρεππκό στοιχείο Ν Ρ Κ Μθ Μ ς /Ι Άρδευση: Τα φυτά ζέρμπερας, λόγω του χαμηλού τους ύψους και γενικά λόγω της περιορισμένης βλαστικής ανάπτυξης σε σύγκριση με άλλα, υψίκορμα καλλωπιστικά φυτά, δεν καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες νερού. Στις κλιματικές συνθήκες της Ελλάδος, η καθαρή ημερήσια κατανάλωση νερού ενός πλήρως ανεπτυγμένου φυτού ζέρμπερας κατά την διάρκεια ημερών με μέτρια έως υψηλή ηλιοφάνεια κυμαίνεται μεταξύ 0,2-0,5 λίτρα ανά φυτό και ημέρα, ενώ σε περιόδους με νεφελώδη καιρό δεν ξεπερνά τα 0,1-0,2 λίτρα ανά φυτό και ημέρα. Αυτό σημαίνει ότι μία καλλιέργεια ζέρμπερας ενός στρέμματος με πυκνότητα φύτευσης φυτών/στρέμμα σε περιόδους με μέτρια έως έντονη ηλιοφάνεια καταναλώνει νερό σε 25

26 ποσότητα περίπου 1,2-3 πι3/ημέρα, ανάλογα με τις εκάστοτε καιρικές συνθήκες και την εποχή του έτους. Σε περιόδους όμως με χαμηλή ηλιοφάνεια και υγρό καιρό, η κατανάλωση νερού ανά στρέμμα κυμαίνεται γύρω στα 0,5 πι3/ημέρα και σε κάθε περίπτωση δεν ξεπερνά το 1 πι3/ημέρα. Η καλύτερη μέθοδος χορήγησης νερού στις καλλιέργειες ζέρμπερας είναι η άρδευση με σταγόνα. Μία σημαντική λεπτομέρεια στην οποία θα πρέπει να δίνεται προσοχή κατά την άρδευση της ζέρμπερας είναι ο τρόπος τοποθέτησης των σταλακτών κατά μήκος των γραμμών φύτευσης. Συγκεκριμένα, λόγω της μεγάλης ευαισθησίας που παρουσιάζει η ζέρμπερα στις προσβολές από φυτόφθορα, οι σταλάκτες θα πρέπει να μην βρίσκονται κοντά στο λαιμό του φυτού, έτσι ώστε η υγρασία στα σημεία αυτά του εδάφους να μην είναι υψηλή. Υδροπονική καλλιέργεια: Αποδίδει καλύτερα αποτελέσματα τόσο σε ποσότητα αλλά και σε ποιότητα σε σχέση με το συμβατικό τρόπο καλλιέργειας. Στα υδροπονικά συστήματα είναι ευκολότερη η διαχείριση των ασθενειών του εδάφους και η εξοικονόμηση νερού και λιπασμάτων. Για τους παραπάνω λόγους κατά τις δεκαετίες 1980 και 1990 πολλοί παραγωγοί στην Ευρώπη μετέτρεψαν τις καλλιέργειες τους από συμβατικές σε υδροπονικές. Καλλιέργεια σε γλάστρα: (Εικόνα 6) Σε ειδικά διαμορφωμένους σιδερένιους ή από άλλο υλικό πάγκους τοποθετούνται γλάστρες 4Κ, ή άλλου μεγέθους ανάλογα με την ποικιλία, με κοκοφοίνικα και 10% ανθοκομικού περλίτη. Το υπόστρωμα ξεχειλίζει και το φυτό φυτεύεται στο κέντρο αφήνοντας τουλάχιστον 2 εκ. από το γλαστράκι εκτός υποστρώματος. Υπάρχουν περιπτώσεις που η ζέρμπερα φυτεύεται σε πάγκους ή σε μεγάλα φυτοδοχεία χωρητικότητας 8-10 λίτρων. Όταν οι ζέρμπερες είναι σε φυτοδοχεία η παραγωγή ανθέων ανά φυτό είναι περιορισμένη (Γεωργική Τεχνολογία τεύχος ) 26

27 Εικόνα 6: Καλλιέργεια ζέρμπερας σε γλάστρα Πηγή: Συνθήκες περιβάλλοντος στο θερμοκήπιο Όταν η ζέρμπερα βρίσκεται σε παραγωγική φάση, οι άριστες θερμοκρασίες ανάπτυξής της κυμαίνονται μεταξύ C την νύχτα και C την ημέρα. Κατά την διάρκεια του βλαστικού σταδίου ανάπτυξής της όμως, χαμηλότερες νυχτερινές θερμοκρασίες (γύρω στους 13 C) διεγείρουν την βλαστική ανάπτυξη των φυτών με αποτέλεσμα να παράγονται αργότερα περισσότερα άνθη. Μολονότι η ζέρμπερα είναι ένα ήπια θερμοαπαιτητικό φυτό, η διατήρηση της νυχτερινής θερμοκρασίας σε ακόμη χαμηλότερα από τα προαναφερθέντα επίπεδα (μέχρι και 10 C) γίνεται καλά ανεκτή και δεν προκαλεί μεγάλες απώλειες στις αποδόσεις. Σε περίπτωση μάλιστα που η θερμοκρασία του εδάφους είναι σχετικά υψηλή (πάνω από 20 C), η νυχτερινή θερμοκρασία μπορεί να μειωθεί στα προαναφερθέντα επίπεδα χωρίς να ελαττωθούν οι αποδόσεις. Εφόσον υπάρχει η δυνατότητα θέρμανσης του ριζοστρώματος των φυτών η θερμοκρασία της νύχτας τον χειμώνα μπορεί να διατηρηθεί σε πολύ χαμηλά επίπεδα (!0-12 C) χωρίς να επηρεασθούν αρνητικά οι αποδόσεις. Η ζέρμπερα μπορεί να ανθίσει οποιαδήποτε εποχή του έτους, ανεξάρτητα από την φωτοπερίοδο. Παλιότερες πειραματικές εργασίες δεν έδειξαν καμία διαφορά στον χρόνο άνθησης που να σχετίζεται με την φωτοπερίοδο. Από ορισμένες πρόσφατες πειραματικές, προκύπτει το συμπέρασμα ότι υπάρχουν ποικιλίες ζέρμπερας,όπως η «Orange Nassau» και η «Fabiola», οι οποίες δίνουν σημαντικά υψηλότερες αποδόσεις (μέχρι και διπλάσιες) σε συνθήκες βραχείας φωτοπεριόδου. Η θετική επίδραση της βραχείας φωτοπεριόδου στην παραγωγή ανθέων ζέρμπερας εκδηλώνεται κυρίως όταν η νυχτερινή θερμοκρασία μέσα στο θερμοκήπιο είναι χαμηλή (μικρότερη από 13 -C) Αντίθετα, όταν η νυχτερινή θερμοκρασία είναι υψηλή, 27

28 όπως συμβαίνει το καλοκαίρι, η μικρή διάρκεια ημέρας είναι λιγότερο αποτελεσματική. (Κ.Κατσώνης, 2006) Η ζέρμπερα είναι φωτόφιλο φυτό. Υψηλές εντάσεις φωτισμού διαγείρουν τον σχηματισμό πλευρικών βλαστών με ιδιαίτερα ευνοϊκά αποτελέσματα για την παραγωγικότητα των φυτών. Σε περιοχές όπου τον χειμώνα η ηλιοφάνεια είναι χαμηλή, η παροχή τεχνητού φωτισμού κατά την διάρκεια της ημέρας με στόχο την αύξηση της αφομοιωτικής ικανότητος των φυτών μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική αύξηση των αποδόσεων και να βελτιώσει την ποιότητα των παραγομένων ανθέων (μακρύτερα ανθικά στελέχη, ανθοκεφαλές μεγαλύτερης διαμέτρου). Όταν υπάρχει εγκατάσταση παροχής τεχνητού φωτισμού, αυτή θα πρέπει να τίθεται σε λειτουργία μόλις η ένταση της ηλιακής ακτινοβολίας που φθάνει πάνω από την κόμη των φυτών πέφτει κάτω από τις Ιχ. Σε όλα σχεδόν τα κέντρα θερμοκηπιακών καλλιεργειών της Ελλάδος όμως η ηλιοφάνεια τις περισσότερες ημέρες του χειμώνα είναι ικανοποιητική. Κατά συνέπεια, η εγκατάσταση συστήματος παροχής τεχνητού φωτισμού στις καλλιέργειες ζέρμπερας της χώρας μας, με στόχο την αύξηση της αφομοιωτικής τους ικανότητος κατά την ψυχρή εποχή του έτους συνήθως δεν είναι σκόπιμη από οικονομική άποψη. Η σχετική υγρασία (ΣΎ.) δεν θα πρέπει να είναι χαμηλότερη από 60% ούτε να υπερβαίνει το 85% μέσα στα θερμοκήπια που καλλιεργούνται με ζέρμπερα. Ειδικά κατά τα πρώτα στάδια ανάπτυξης των φυτών αμέσως μετά την μεταφύτευση και εφόσον η θερμοκρασία του αέρα είναι ικανοποιητική, η Σ.Υ. μπορεί να φθάνει μέχρι 90%. Υψηλότερες τιμές από τις προαναφερθείσες προκαλούν σοβαρά προβλήματα προσβολών από φυτόφθορα στην περιοχή του λαιμού των φυτών και από βοτρύτη στα άνθη και στα ανθικά στελέχη. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι αποδόσεις της ζέρμπερας αυξάνονται όταν χορηγείται διοξείδιο του άνθρακα σε συγκεντρώσεις μέχρι ppm C02. Εντούτοις, πολλές ποικιλίες ζέρμπερας, σε συγκεντρώσεις C02 μεγαλύτερες από 800 ppm παρουσιάζουν συμπτώματα φυτοτοξικότητος και συγκεκριμένα χλωρώσεις, κηλιδώσεις και τελικά νεκρώσεις των φύλλων με συνέπεια την σημαντική μείωση της παραγωγής. Γι' αυτό στις καλλιέργειες ζέρμπερας, ανθρακολίπανση θα πρέπει να εφαρμόζεται μόνον εφόσον είναι γνωστή η συμπεριφορά των ποικιλιών που θα καλλιεργηθούν έναντι της χορήγησης C

29 Εικόνα 7: Καλλιέργεια ζέρμπερας στο θερμοκήπιο Πηγή: Προσωπικό αρχείο 2.9 Μεταφύτευση Κατά την μεταφύτευση των φυταρίων ζέρμπερας στη οριστική τους θέση θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στο βάθος φύτευσης. Αν τα φυτά φυτευτούν βαθύτερα από την επιφάνεια του εδάφους που περιβάλλει τον λαιμό τους, αυξάνεται σημαντικά ο κίνδυνος προσβολής τους από παθογόνα εδάφους και ιδιαίτερα από μύκητες ΡήγίορΜίΊΟΜ ΟΓγρίοςββ και Ργίϊιίυη ερ. οι οποίοι προκαλούν σήψη του λαιμού των φυτών. Συγκεκριμένα πρέπει να φυτεύονται στα 2ογπ. Από την άλλη, η αβαθής φύτευση έχει και αυτή μειονεκτήματα. Επειδή ο λαιμός του φυτού βρίσκεται αρκετά εκτός εδάφους υπάρχει η περίπτωση να προκληθεί ζημιά στη ρίζα του φυτού. Γι'αυτό τον λόγο τα φυτά της ζέρμπερας πρέπει να φυτεύονται περίπου στα 2ογπ από το έδαφος. Λόγω του κινδύνου που διατρέχει η ζέρμπερα να προσβληθεί από τα παθογόνα (ΙΙΐΊΥίορίΊίίΊΟΓθ ΟΓΥρΙοςββ και Ργίϊιίυη ερ) τα οποία προκαλούν σήψη του λαιμού, συχνά το έδαφος υπερυψώνεται κατά μήκος των γραμμών φύτευσης, ώστε να σχηματιστούν αναχώματα ( σαμάρια ) ύψους 5-10οηη. Η φύτευση σε υπερυψωμένα αναχώματα διευκολύνει την στράγγιση στην περιοχή του λαιμού των φυτών, με συνέπεια να μειώνεται η υγρασία στην ευαίσθητη για τα φυτά περιοχή και συνεπώς να αποφεύγεται η δημιουργία συνθηκών κατάλληλων για την ανάπτυξη των 2 προαναφερθέντων μυκήτων. (Κ. Κατσώνης,2006) 29

30 2.10 Κλάδεμα Η ζέρμπερα δεν έχει ανάγκη από κάποιο κλάδεμα εκτός από την αφαίρεση των παλιών, γερασμένων φύλλων και αυτών που έχουν νεκρωθεί. Τα φύλλα αυτά δεν έχουν καμία χρησιμότητα για το φυτό εφόσον δεν φωτοσυνθέτουν Ωρίμανση - Συγκομιδή Η συνήθης εποχή άνθησης της ζέρμπερας είναι η άνοιξη και το καλοκαίρι, μπορεί όμως να επεκταθεί και το φθινόπωρο. Η μέση ετήσια παραγωγή ανθέων κυμαίνεται από 15 έως 60 τεμάχια ανά φυτό. Ασφαλώς η απόδοση ανά φυτό, εξαρτάται και από την ποικιλία και την πυκνότητα φύτευσης. Το στάδιο της συγκομιδής είναι πολύ κρίσιμο. Τα άνθη συγκομίζονται όταν οι ανθήρες με τη γύρη τους είναι ευδιάκριτοι στις δύο πρώτες εξωτερικές σειρές των ανθιδίων του κέντρου, ενώ τα υπόλοιπα ανθίδια του κέντρου της κεφαλής είναι πλήρως ανεπτυγμένα. Αν συγκομιστούν νωρίτερα από το στάδιο αυτό, τότε τα άνθη μαραίνονται γρηγορότερα και συνήθως κλείνουν την νύχτα. Το ανθικό στέλεχος πρέπει να αποσπάται από το φυτό με το χέρι. (Γεωργική Τεχνολογία Τεύχος 4, 1988) Τα λουλούδια πρέπει να είναι ομοιόμορφου μεγέθους. Το μήκος του ανθικού στελέχους πρέπει να είναι τουλάχιστον 40οπι για να είναι εξαγώγιμα. Αμέσως μετά τη συγκομιδή τα ανθικά στελέχη τοποθετούνται για 4 τουλάχιστον ώρες σε δοχεία με νερό. Με τη μεταχείριση αυτή και εφόσον τα ανθικά στελέχη με το νερό που απορροφούν διέλθουν ένα στάδιο «ευκαμψίας» πριν περιπέσουν στην κατάσταση «ακαμψίας», δεν εκδηλώνουν το φυσιολογικό πρόβλημα του κυρτώματος του λαιμού. (Γεωργική Τεχνολογία Τεύχος 4, 1988) 2.12 Συσκευασία - Συντήρηση Η προετοιμασία, ταξινόμιση και παρουσίαση των ανθέων εξαρτώνται από τις εκάστοτε απαιτήσεις της αγοράς. Σημαντικό πρόβλημα είναι, ότι τα άνθη της ζέρμπερας είναι δύσκολο να συσκευασθούν για μεταφορά. 30

31 Στην Ολλαδία εφαρμόζονται δύο συστήματα συσκευασίας. Στο πρώτο σύστημα χρησιμοποιούνται διαφανή πλαστικά κύπελα με κωνικό σχήμα και οπή στη βάση. Τα ανθικά στελέχη περνούν από την οπή, έτσι ώστε η κεφαλή του άνθους να προστατεύεται σε ημίκλειστη θέση. Τα άνθη κατόπιν συσκευάζονται σε δεσμίδες 5 ή 10 ανθέων. Στο δεύτερο σύστημα που εφαρμόζεται κυρίως στην Ολλανδία, τα άνθη συσκευάζονται σε χαρτοκιβώτια, συνήθως ανά τεμάχια, έτσι ώστε οι ανθισμένες κεφαλές να είναι εμφανείς σε μια ημιοριζόντια θέση, ενώ τα ανθικά στελέχη εφάπτονται σε όλο τους το μήκος στην πλάτη του χαρτοκιβωτίου. Ο χρόνος διατήρησης των ανθέων ζέρμπερας μετά τη συλλογή τους σε μεγάλο βαθμό ελέγχεται γενετικά, και επομένως αποτελεί χαρακτηριστικό των καλλιεργούμενων ποικιλιών. Εκτός από την ποικιλία, σημαντική επίδραση στον χρόνο ζωής των ανθέων ζέρμπερας, έχουν και οι παράγοντες του περιβάλλοντος, τόσο πριν όσο και μετά τη συλλογή τους. Σε αυτούς συγκαταλέγονται η θερμοκρασία, η σχετική υγρασία η ένταση του φωτισμού, τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα, καθώς και η ύπαρξη αιθυλενίου στην ατμόσφαιρα, που περιβάλλει τα άνθη. (Γεωργικά Τεχνολογία, Τεύχος 4, 1988) 2.13 Καλλιεργητικά προβλήματα ζέρμπερας Φ υσιολογικές ανω μαλίες Χλώρωση: Εμφανίζεται ένα κιτρίνισμα στα φύλλα που οφείλεται στην υπερβολική υγρασία και στο φτωχό αερισμό του ριζικού συστήματος. Είναι συχνότερη σε βαριά και δύσκολα στραγγιζόμενα εδάφη. Διπλό ανθικό στέλεχος: Δεν είναι σπάνιο να παρατηρούνται στελέχη σαν δύο κολλημένα σε όλο το μήκος τους, που τις περισσότερες φορές καταλήγει σε διπλό άνθος. (Εικόνα 8) Αυτό είναι αποτέλεσμα γενετικών ανωμαλιών. Κάμψη του λαιμού: Το πρόβλημα αυτό παρουσιάζεται στο βάζο όταν τα άνθη αδυνατούν να απορροφήσουν νερό. Παρατηρείται συνήθως σε άνθη που συγκομίζονται πρόωρα. 31

32 Εικόνα 8: Άνθος ζέρμπερας με ανωμαλία διπλού ανθικού στελέχους. Πηγή: ?a=sort%3Atime+qallerv%3Aufo-circle&ao= Θ ρεπτικές ανω μαλίες Όλα τα φυτά έχουν ένα εύρος τιμών μέσα στο οποίο ένας παράγοντας χαρακτηρίζεται άριστος ή ικανοποιητικός. Οποιαδήποτε παρέκκλιση από το εύρος αυτό, μπορεί να προκαλέσει προβλήματα, μικρά ή μεγάλα, που μπορεί να έχουν την μορφή μεταχρωματισμών, μικροφυλλίας, ανωμαλιών κ.α. που εντέλει μειώνουν την εμπορεύσιμη παραγωγή. Τα κύρια συμπτώματα των θρεπτικών ανωμαλιών της ζέρμπερας, είναι: Έλλειψη Ν03 : Μικροφυλλία, κιτρίνισμα των φύλλων. Περίσσεια Ν03 : Χαμηλή παραγωγή, πάρα πολλά φύλλα. Έλλειψη φωσφόρου: Χρώμα φύλλων βιολετί / πορφυρό. Περίσσεια φωσφόρου: Έλλειψη μικροστοιχείων λόγω ανταγωνισμού. Έλλειψη καλίου: Περιφερειακές ξηράνσεις παλιών φύλλων, κοντά στελέχη, κακής ποιότητας άνθη. Έλλειψη μαγνησίου: Κιτρίνισμα παλιών φύλλων (εξωτερικά) και νεκρωτικές κηλίδες στα νεαρά φύλλα. Έλλειψη σιδήρου: Μεσονεύριες χλωρώσεις στα φύλλα. Έλλειψη μαγγανίου: Κιτρίνισμα των νεύρων των παλιών φύλλων αλλά και εμφάνιση κίτρινων κηλίδων ανάμεσα στα νεύρα. Έλλειψη χαλκού: Μικροφυλλία και εμφάνιση φύλλων υπό μορφή κουταλιού. 32

33 Το ρη είναι ο βασικότερος παράγοντας που επηρεάζει την διαθεσιμότητα των θρεπτικών στοιχείων, έτσι η έλλειψη κάποιου ιχνοστοιχείου όταν αυτό είναι παρόν στην ριζόσψαιρα έχει ως αιτία το ρη. (Παναγιωτόπουλος Στ., 2009) 2.14 Εχθροί και ασθένειες Πρακτικά όλοι οι εχθροί και οι ασθένειες αποτελούν απειλή για την καλλιέργεια της ζέρμπερας καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου αψού η καλλιέργεια γίνεται σε συνθήκες θερμοκηπίου. Είναι όμως εντονότερες οι προσβολές το φθινόπωρο και την άνοιξη λόγο των ευνοϊκών συνθηκών περιβάλλοντος. Οι σπουδαιότεροι εχθροί της ζέρμπερας. > Αλευρώδης ( Trialeurodes vaporariorum ) Είναι πολύ σοβαρός αν όχι ο σοβαρότερος εχθρός της ζέρμπερας γιατί πολλαπλασιάζεται με μεγάλη ταχύτητα και εμφανίζεται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων, κάτι που δυσχεραίνει την καταπολέμηση του. Προκαλεί κιτρίνισμα και κηλίδωση στα φύλλα, ενώ τα μελιτώματα που κάνει είναι άριστο υπόστρωμα για πολλούς μύκητες. > Τετράνυχος ( Tetranychus telarius) Προκαλεί πολύ μικρά κιτρινόλευκα στίγματα, αποχρωματισμό και παραμόρφωση της πάνω επιφάνειας των φύλλων ενώ στην κάτω φαίνονται τα ακμαία και τα αυγά τους. > Φυλλορύκτης ( Lyriom yza trifolli) Είναι ένα χαρακτηριστικό έντομο γιατί κάνει λευκές στοές στα φύλλα, μειώνοντας έτσι την φωτοσυνθετική επιφάνεια του φυτού. > Αφίδες (M yzus p ersicae) Είναι έντομο που πολλαπλασιάζεται πολύ γρήγορα, μυζώντας χυμούς από το φυτό αποδυναμώνοντας το. > Θρίπας ( Thrips tabaci, F ra η kl i η ella occidentalis) Είναι από τα ποιο επιβλαβή έντομα καθώς προκαλεί νύγματα και λευκές ή μαύρες κηλίδες στα πέταλα των έγχρωμων ποικιλιών υποβαθμίζοντας άμεσα το προϊόν. Οι ποιο επικίνδυνες ασθένειες για την καλλιέργεια της ζέρμπερας είνα ι: > Βοτρύτης ( Botrytis cinerea) 33

34 Είναι η αγενής μορφή του ασκομύκητα Botryotinia tuckeliana και προσβάλει κυρίως τα άνθη κατά την διάρκεια του χειμώνα όπου η σχετική υγρασία είναι μεγαλύτερη. > Μύκητες εδάφους Οι κυριότεροι μύκητες εδάφους για τη ζέρμπερα είναι η Phytophthora cryptogea, το Fysarium oxysporum, και το Verticillium. Προκαλούν τις γνωστές σηψηρριζίες της ζέρμπερας. Προσβάλουν το ριζικό σύστημα του φυτού προκαλώντας την σήψη του. Η ποιο επικίνδυνη ακόμα και για τις υδροπονικές καλλιέργειες είναι η φυτόφθορα. (Κυριακαντωνάκη Μαρία Ηράκλειο, 2010) 2.15 MARKETING Η Ολλανδία είναι η μεγαλύτερη παραγωγός χώρα. Οι εκτάσεις που καλλιεργήθηκαν ( θερμοκήπια ) στη χώρα αυτή με ζέρμπερα το 1981 ανήλθαν σε στρ. Η παραγωγή της το 1985 ανήλθε σε 320,4 εκατομμύρια τεμάχια και οι εξαγωγές της τον ίδιο χρόνο σε 265 εκατομμύρια τεμάχια. Στις ανθαγορές της χώρας αυτής την περίοδο η ζέρμπερα κατέλαβε σταθερά τη 6Πθέση ανάμεσα στα δρεπτά άνθη. Αξιόλογες ποσότητες ζέρμπερας παράγουν επίσης το Ισραήλ, η Γαλλία και η Ιταλία. Η παγκόσμια παραγωγή κατανέμεται όλο τον χρόνο με αιχμή τους μήνες Μάρτιο, Απρίλιο και Μάιο. (Ζαχαριουδάκης Γ., 1989) 34

35 Πίνακας 5: Εξέλιξη της προσφοράς και των τιμών ζέρμπερας στις κυριότερες αγορές της Δυτικής Ευρώπης την περίοδο Πηγή: ΑΓΟΡΕΣ Κοπεγχάγη (Δανία) Χιλιάδες τεμ ,33 Ελβετικά φράγκα/τεμ. 0,45 0,34 0,33 0,36 (Γερμανία) ,32 0,31 0,41 0,30 ΤΚΑΕΙ_ΕΝ ,32 0,29 0,38 ΒΕΛΓΙΟ (Συνολ.) ,40 Ζυρίχη (ΕΛΒΕΤΙΑ) ,81 0,68 1,01 1,06 ΑΙ_8ΜΕΕΚ (ΟΛΛΑΝΔΙΑ) ,33 0,37 0,44 0,39 ΟΛΛΑΝΔΙΑ (ΣΥΝΟΛ.)

36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Βολβώδη Τα βολβώδη ανθοκομικά φυτά αποτελούν μία από τις περισσότερο δημοφιλείς κατηγορίες ανθοκομικών φυτών. Κυριότερη παραγωγός χώρα βολβωδών φυτών παγκοσμίως είναι η Ολλανδία και θεωρείται η σημαντικότερη, τόσο από άποψη παραγωγής έτοιμων γλαστρικών φυτών ή δρεπτών ανθέων αλλά κυρίως λόγω της παραγωγής και της εξαγωγής ενός τεράστιου αριθμού βολβών. Η ονομασία «Βολβώδη ανθοκομικά φυτά» είναι πολύ ευρεία. Αναφέρεται σε όλα εκείνα τα ανθοκομικά φυτά που σχηματίζουν υπόγεια σαρκώδη όργανα (βολβούς, κορμούς, ριζώματα, κονδύλους, κονδυλώδεις ρίζες) ικανά να αναβλαστήσουν μετά από περίοδο δυσμενών συνθηκών περιβάλλοντος, εξασφαλίζοντας έτσι αγενώς την διαιώνισή τους (αγενής πολλαπλασιασμός). Με την στενή όμως βοτανική έννοια του όρου βολβώδη ανθοκομικά φυτά, είναι εκείνα μόνο τα ανθοκομικά φυτά που φέρουν βολβό και συνεπώς αποτελούνται από ένα εναέριο ετήσιο βλαστό και από ένα βραχύ υπόγειο σαρκώδη βλαστό με πολυετή ανάπτυξη. Ο βολβός δηλαδή είναι ένας βραχύτατος υπόγειος βλαστός (δίσκος) που περιβάλλεται από ένα μεγάλο αριθμό φύλλων (χιτώνων) εξειδικευμένα να αποταμιεύουν θρεπτικές ουσίες κατά την διάρκεια της ανάπτυξης του μητρικού φυτού. Με τον βολβό επιτυγχάνεται ταχύτατα και εύκολα σε εμπορική κλίμακα ο αγενής πολλαπλασιασμός των φυτών αυτών και για αυτό η παραγωγή βολβών παρουσιάζει τεράστιο οικονομικό ενδιαφέρον. Βολβώδη ανθοκομικά φυτά είναι δυνατό να συναντήσει κανείς σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου για τον απλούστατο λόγω ότι, και στη περίπτωση ακόμη που οι κλιματολογικές συνθήκες δεν επιτρέπουν την ύπαρξή τους ως αυτοφυή, οι καλλιεργούμενοι τύποι τους μπορούν με κατάλληλους χειρισμούς να ανθίζουν σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Παρ όλα αυτά λίγες χώρες, κυρίως βόρειες με χαμηλές θερμοκρασίες, παρουσιάζουν μεγάλη σπουδαιότητα ως χώρες παραγωγής βολβών και βολβωδών ανθοκομικών φυτών. Η υπεροχή της Ολλανδίας είναι εμφανής σε όλους τους τομείς και σε όλα τα είδη των βολβών. Αυτό την αναδεικνύει ως πρώτη δύναμη στον παγκόσμιο χάρτη στην παραγωγή βολβών και δρεπτών ανθέων και μπορεί ο καθένας να αντιληφθεί την σπουδαιότητα και τις οικονομικές συνέπειες που έχει η καλλιέργεια βολβών στην 36

37 συγκεκριμένη χώρα και σε κάποιες άλλες όπως Η.Π.Α. και Μ. Βρετανία που ακολουθούν την πρώτη. Στην Ελλάδα τα ποσοστά καλλιεργούμενων εκτάσεων για παραγωγή βολβών είναι μικρά σε σχέση και με τις υπόλοιπες χώρες κάτι που οφείλεται κυρίως στην έλλειψη τεχνογνωσίας για την παραγωγή βολβωδών ανθοκομικών φυτών με αποτέλεσμα να γίνεται εισαγωγή βολβών από άλλες χώρες με προηγμένη τεχνολογία, κυρίως από την Ολλανδία, ενώ ταυτόχρονα οι εξαγωγές μας είναι σχεδόν αμελητέες. (Κωνσταντινίδης Στ.,2008) Ιστορικά στοιχεία Οι υπόγειοι βλαστοί καλλιεργούνται από αρχαιότατους χρόνους και αυτό φανερώνεται από τοιχογραφίες και ανθοδοχεία τα οποία έχουν εντοπιστεί με παραστάσεις κρίνων που χρονολογούνται από το 1800πΧ.Ο Σολομών κατά την Παλαιό Διαθήκη της Αγίας Γραφής, έχει κήπους με κρίνα και κρόκους. Οι Έλληνες από το 380πΧ χρησιμοποιούσαν κρόκους, κρίνα και υάκινθους για να στεφανώνουν τους νικητές, τα αγάλματα των θεών και τους νεκρούς τους. Ο Θεόφραστος το 340 π.χ. γράφει για τις ανεμώνες, τους γλαδίολους, τα κυκλάμινα, τους νάρκισσους, τις νεραγκούλες και άλλα φυτά. Στην Αίγυπτο από τα μέσα της 4ης χιλιετηρίδας π.χ. ήταν γνωστά τα νούφαρα και τα κρίνα, ενώ στις τοιχογραφίες της Κρήτης το 1600 π.χ. υπάρχουν άνθη κρίνων. Τα πρώτα λουλούδια οι άνθρωποι τα έπαιρναν από το φυσικό περιβάλλον και πολύ αργότερα, μόλις τον 15 μ.χ. αιώνα, άρχισαν να δημιουργούν ανθόκηπους με σκοπό την εμπορία λουλουδιών και παρασκευή αρωμάτων. (Σένη Στ.,2005) Μ ορφολογία και φ υσιολογία βολβώ ν Τα βολβώδη ανήκουν σε μία ευρύτερη κατηγορία φυτών που ονομάζονται γεώφυτα. Τα γεώφυτα είναι φυτικά είδη τα οποία επιβιώνουν όχι μόνο με σπόρο αλλά και με εξειδικευμένα υπόγεια αποθησαυριστικά όργανα. Η πρωταρχική λειτουργία των υπόγειων ιστών είναι η αποθήκευση τροφής, θρεπτικών στοιχείων και υγρασίας, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η ετήσια ανάπτυξη του φυτού και η επιβίωση του είδους. Στο εσωτερικό τους οι βολβοί περιέχουν έναν σαρκώδη κωνικό άξονα. Ο εσωτερικός σαρκώδεις άξονας του βολβού αποτελείται από μία δισκοειδή βάση από 37

38 την οποία εκφύονται οι ρίζες του φυτού και από την κορυφή του που φέρει ένα ακραίο μερίστωμα. Ο εσωτερικός αυτός άξονας περιβάλλεται από αλλεπάλληλες στρώσεις σαρκωδών χιτώνων που είναι πλούσιοι σε αποθησαυριστικές ουσίες (άμυλο κτλ). Από βοτανική άποψη οι σαρκώδεις χιτώνες του βολβού είναι οι διογκωμένοι κολεοί (βάσεις) των φύλλων του ακραίου μεριστώματος. Με βάση την μορφολογία των σαρκωδών χιτώνων οι βολβοί διακρίνονται: > Σε τυπικούς χιτωνωτούς βολβούς, όπου οι χιτώνες είναι μεγενθυμένες βάσεις παλαιότερων φύλλων. (Αμαρυλλίδα) > Σε χιτωνωτούς, όπου οι χιτώνες είναι προϊόντα αυτόνομης διαφοροποίησης μεριστωματικών κυττάρων του βλαστικού δίσκου ή της βλαστικής κορυφής (Τουλίπα) > Σκελιδωτούς, όπου οι χιτώνες έχουν την μορφή σκελίδων, όπως το σκόρδο (Λίλιο) Οι βολβοί μπορεί να καλύπτονται από αποξηραμένα παλαιότερα φύλλα, άλλοτε από χιτώνες οπότε ονομάζονται επενδυμένοι, και άλλοτε όχι και ονομάζονται μη επενδυμένοι. Από ένα βολβό υπάρχει η δυνατότητα σχηματισμού καινούργιων μικρών βολβιδίων. Τα βολβίδια αυτά σχηματίζονται στην βάση των χιτώνων, περιμετρικά της δισκοειδούς βάσης του βολβού. Στη φύση μετά την άνθηση του φυτού, ο μητρικός βλαστός κατά κανόνα αποσυντίθεται το καλοκαίρι, ενώ τα βολβίδια συνεχίζουν να αυξάνονται και να αναπτύσσονται μέχρι το φθινόπωρο. Με την έλευση των πρώτων κρύων τα βολβίδια περιπίπτουν σε χειμερινό λήθαργο και την επόμενη χρονιά βλαστάνουν δίνοντας ένα νέο φυτό το καθένα. Τα νέα φυτά που παράγονται από υα βολβίδια, την πρώτη χρονιά συνήθως δεν ανθίζουν αλλά δίνουν μόνο βλαστό και φύλλα. Από τα προϊόντα της φωτοσύνθεσης που παράγονται στα φύλλα κατά την διάρκεια της πρώτης βλαστικής περιόδου, ένα μέρος χρησιμοποιείται για την αύξηση του φυτού ενώ το υπόλοιπο εναποθηκεύεται στους σαρκώδεις χιτώνες του βολβού με συνέπεια την αύξηση του μεγέθους του. Αργά το φθινόπωρο, δηλαδή μόλις εμφανισθούν τα πρώτα κρύα, το υπέργειο βλαστικό τμήμα του φυτού ξεραίνεται ενώ ο βολβός διαχειμάζει μέσα στο έδαφος σε κατάσταση ληθάργου. Την άνοιξη μόλις η θερμοκρασία του εδάφους ανέβει αρκετά, ο βλαστός ξανά βλαστάνει και δίνει γένεση σε ένα νέο υπέργειο βλαστό. Ο υπέργειος αυτός βλαστός σε ορισμένα βοτανικά είδη είναι δυνατόν να ανθίσει μέσα στην δεύτερη αυτή 38

39 βλαστική περίοδο. Στις περισσότερες περιπτώσεις όμως, λαμβάνει χώρα μία δεύτερη περίοδος βλαστικής αύξησης. Κατά την διάρκειά της συνεχίζεται η εναποθήκευση αποθησαυριστικών ουσιών στο βολβό από αυτές που παράγονται με την φωτοσύνθεση στο φύλλωμα με συνέπεια την περεταίρω αύξηση του μεγέθους του βολβού. Το φθινόπωρο το υπέργειο μέρος του φυτού ξεραίνεται και πάλι ενώ διαχειμάζει κ.ο.κ. Τελικά σε κάποια από της περιόδους βλαστικής ανάπτυξης που ακολουθούν και εφόσον ο βολβός έχει αποκτήσει κατάλληλο μέγεθος( επαρκής ποσότητα αποθησαυριστικών ουσιών) ο υπέργειος βλαστός μεταπίπτει στην αναπαραγωγική φάση ανάπτυξης σχηματίζοντας ανθικό στέλεχος, οπότε το φυτό ανθίζει, ενώ παράλληλα στην βάση του βολβού σχηματίζονται νέα βολβίδια. Ο αριθμός των βλαστικών περιόδων (δηλαδή των ετών) που απαιτούνται από την χρονιά σχηματισμού των βολβιδίων μέχρι την άνθιση του φυτού που θα προέλθει από αυτά είναι κατά βάση χαρακτηριστικό που διαφοροποιείται ανάλογα με το βοτανικό είδος. Μπορεί όμως μέσα σε κάποια όρια να επηρεαστεί και από τις κλιματικές συνθήκες( μέση θερμοκρασία κατά την διάρκεια των βλαστικών περιόδων), από την θρέψη και από διάφορους άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες. (Σένη Στ.,2005) Πολλαπλασιασμός Η ύπαρξη πολλών πλάγιων οφθαλμών στα υπόγεια όργανα των περισσοτέρων ειδών παρέχει την δυνατότητα της αγενούς αναπαραγωγής που έχει αρκετά πλεονεκτήματα σε σχέση με την εγγενή, γιατί είναι ταχύτερη και επιτρέπει συνήθως την ακριβή και σταθερή διατήρηση των χαρακτηριστικών. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για την κατηγορία αυτή των καλλωπιστικών φυτών, γιατί ο μεγαλύτερος αριθμός των καλλιεργούμενων ποικιλιών προέρχεται από διασταυρώσεις. Χρησιμοποίηση σπόρου γίνεται μόνο για την δημιουργία νέων ποικιλιών. Ο τρόπος της αγενούς αναπαραγωγής διαφέρει ανάλογα με το είδος του φυτού και την μορφή του υπόγειου οργάνου. α) Στους χιτωνωτούς βολβούς κατά την διάρκεια της βλαστήσεως του βολβού σχηματίζονται μεταξύ των χιτώνων του, από τους οφθαλμούς που βρίσκονται στο βασικό δίσκο, 2-3 ή περισσότερα βολβίδια τα οποία μεγαλώνουν και πιάνουν τον χώρο του μητρικού βολβού. Ο τελευταίος συγχρόνως με την ξήρανση του υπέργειου μέρους εξαντλείται, β) Στους λεπιδωτούς βολβούς ο πολλαπλασιασμός γίνεται με βολβίδια που βγαίνουν από τους πλάγιους οφθαλμούς του βολβού ή με απόσπαση 39

40 των εξωτερικών σαρκωδών φύλλων και φύτευση σε άμμο. Από την βάση του κάθε φύλλου θα αναπτυχθούν 1 ή 2 βολβίδια τα οποία καλλιεργούνται για μεγέθυνση. γ) Οι κονδυλόμορφοι μετά την φύτευση και όταν τα φύλλα αναπτυχθούν κάπως, η βάση του κάθε φύλλου αρχίζει να εξογκώνεται επάνω από το μητρικό βολβό. Αυτή είναι η αρχή του νέου βολβού ο οποίος ανάλογα με τις συνθήκες μεγαλώνει περισσότερο ή λιγότερο στο διάστημα της καλλιέργειας, ενώ γύρω από τον νέο βολβό σχηματίζονται πολλά βολβίδια και ο παλαιός τελικά ξεραίνεται. Έτσι από κάθε έναν ο οποίος φυτεύεται για άνθηση παράγονται 1 ή 2 μεγαλύτεροι και πολλά μικρά τα οποία καλλιεργούνται για μεγέθυνση 2 χρόνια ακόμα. δ) Οι κόνδυλοι πολλαπλασιάζονται με κόψιμο σε τεμάχια έτσι ώστε σε κάθε τεμάχιο να υπάρχει ένας οφθαλμός. ε) Τα ριζώματα εξάγονται από το χώμα και κόβονται σε τεμάχια. (Σένη Στ.,2005) Λήθαργος τω ν βολβώ ν Στο δικό τους φυσικό περιβάλλον οι βολβοί είναι εκτεθειμένοι σ ένα μεγάλο εύρος κλιματικών παραγόντων. Οι διάφορες περιοχές ανάπτυξης έχουν χαρακτηρισθεί από ετήσιες αλλαγές στην θερμοκρασία, το ύψος των βροχοπτώσεων, την φωτοπερίοδο και την ημερήσια ακτινοβολία. Σε κλιματικές περιοχές με ετήσιες αλλαγές οι βολβοί αναπτύσσουν μηχανισμούς επιβίωσης έτσι ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις δύσκολες κλιματικές συνθήκες της κάθε χρονιάς. Ο σπουδαιότερος μηχανισμός επιβίωσης που αναπτύσσουν οι βολβοί κάτω από δύσκολες συνθήκες είναι το στάδιο του ληθάργου, κατά την διάρκεια του οποίου δεν παρουσιάζουν καμία εμφανή εξωτερική ανάπτυξη. Για το λήθαργο και τις διεργασίες που λαμβάνουν χώρα μέσα σ έναν βολβό κατά την διάρκεια του έχουν γίνει αρκετές μελέτες. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι: Λήθαργος είναι ένα σύνθετο και δυναμικό, μορφολογικό, φυσιολογικό και βιοχημικό στάδιο κατά την διάρκεια του οποίου καμία εξωτερική μεταβολή ή ανάπτυξη δεν είναι εμφανής. Αντίθετα εσωτερικά λαμβάνουν χώρα πολλές φυσιολογικές και μορφολογικές μεταβολές. Το φορτσάρισμα των βολβωδών, δηλαδή η όλη διαδικασία που απαιτείται για να σπάσει ο λήθαργος με τεχνητούς τρόπους και όχι στη φύση είναι μία μεγάλη ενότητα που θα αναλύσουμε εκτενέστερα στο επόμενο κεφάλαιο. Σαν λήξη της περιόδου του λήθαργου θεωρείται η στιγμή κατά την οποία κάποια εξωτερική μεταβολή ( ανάπτυξη των ριζών, στελέχους, φύλλων) θα λάβει χώρα. Όταν οι βολβοί 40

41 βρεθούν ή τοποθετηθούν σε συνθήκες οι οποίες εμποδίζουν την διαδικασία της οργανογένεσης, η οποία είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τις μορφολογικές αλλαγές, την ανάπτυξη και την άνθηση τότε παρατείνεται η περίοδος του λήθαργου. Κατηγορίες βολβών ανάλογα με την εποχή που παρουσιάζουν το στάδιο του ληθάργου: Στους βολβούς οι οποίοι παρουσιάζουν έντονη ανάπτυξη και ανθίζουν κατά την διάρκεια της άνοιξης, ενώ το στάδιο του λήθαργου λαμβάνει χώρα στις θερμές και ξηρές συνθήκες του καλοκαιριού. Η ανάπτυξη των βολβών αυτών ξεκινά από το φθινόπωρο και τελειώνει προς το τέλος της άνοιξης, δηλαδή απαιτούν μια εναλλαγή θερμοκρασιών (ζέστη-κρύο-ζέστη) για να παρουσιάσουν ενεργή ανάπτυξη και να ολοκληρώσουν το βιολογικό τους κύκλο, (π.χ. Tulipa, Freesia, Narcissus, Hyacinthus.) Στους βολβούς που ανθίζουν το καλοκαίρι και παρουσιάζουν εμφανή ανάπτυξη από την άνοιξη ως το φθινόπωρο, ενώ το στάδιο του ληθάργου λαμβάνει χώρα κατά την διάρκεια του χειμώνα όταν οι θερμοκρασίες είναι χαμηλές. Δηλαδή απαιτούν μια εναλλαγή στις θερμοκρασίες (κρύο-ζέστηκρύο) για να παρουσιάσουν ενεργή ανάπτυξη και να ολοκληρώσουν τον βιολογικό τους κύκλο (π.χ. Allium, Lillium.) Στους βολβούς οι οποίοι δεν παρουσιάζουν συγκεκριμένο στάδιο λήθαργου και δείχνουν συγκεκριμένα σημάδια ανάπτυξης καθ όλη την διάρκεια του έτους π.χ. (Hippeastrum). Οι βολβοί αυτοί προέρχονται από τροπικές και υποτροπικές περιοχές στις οποίες δεν συναντάμε έντονες θερμοκρασιακές μεταβολές. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τις ακριβείς επιδράσεις των περιβαλλοντικών παραγόντων, πάνω στις φυσιολογικές διαδικασίες για να εφαρμόσουμε τεχνικές οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξη και κατά συνέπεια την άνθηση των βολβών. Η θερμοκρασία είναι ο σημαντικότερος παράγοντας ο οποίος επηρεάζει την ανάπτυξη των βολβών. Οι θερμοκρασιακοί χειρισμοί έχουν χρησιμοποιηθεί ευρύτατα για την προώθηση ή την καθυστέρηση της ανάπτυξης των βολβών και κατά συνέπεια της άνθησης. Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την διάρκεια του λήθαργου. Για παράδειγμα, στους κορμούς γλαδίολου έχει αποδειχθεί ότι η υγρασία παρατείνει την διάρκεια του λήθαργου, όπως επίσης και η παρουσία μαλακού ή σκληρού περιβλήματος το οποίο περιορίζει την ανταλλαγή αερίων μεταξύ βολβού και περιβάλλοντος. 41

42 Όπως συμβαίνει με όλα τα βολβώδη η επιτυχία της καλλιέργειας εξαρτάται από την ποιότητα του βολβού και εννοούμε όχι από το μέγεθος και την υγιεινή κατάστασή του αλλά και κατά πόσο έχει υποστεί σωστά τους χειρισμούς της διακοπής του ληθάργου του κατά την αποθήκευση και συντήρησή του μετά την εξαγωγή του από το έδαφος (θερμική ή ψυκτική διαδικασία των βολβών). (Κωνσταντινίδης Στ.,2008) 42

43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Οικογένεια IRIDACEAE Το όνομα της οικογένειας με βάση το γένος Iris, το μεγαλύτερο και ττιο γνωστό γένος στην Ευρώπη. Το γένος Iris χρονολογείται από το 1753, όταν επινοήθηκε από τον Σουηδό βοτανολόγο, Carl Linnaeus. Το όνομά του προέρχεται από την ελληνική θεά, Ίριδα, η οποία μετέφερε μηνύματα από τον Όλυμπο στη γη κατά μήκος ενός ουράνιου τόξου, τα χρώματα του οποίου θεωρήθηκαν από Linnaeus ότι αντιπροσωπεύουν πολλά από τα είδη. Είναι μια μεγάλη οικογένεια φυλλοβόλων ή αειθαλών πολυετών φυτών, πολλά από αυτά με άνθη σε έντονα χρώματα. Τα φυτά είναι φυλλοβόλα ή αειθαλή πολυετή (σπανιότερα θάμνοι) με βολβό ή ρίζωμα. Τα φύλλα είναι συνήθως δύο και σε ορισμένα είδη είναι βελονοειδή με στενές διαμήκεις αύλακες. Τα άνθη διατάσσονται με διάφορους τρόπους, είτε συστάδες ή σε μια ακίδα (σπάνια μοναχικά). Είναι ακτινικά συμμετρικά ή διμερώς με έξι (πέταλα). Έχουν συνήθως έντονα χρώματα, μερικές φορές έρχεται σε αντίθεση με κηλίδες και λωρίδες και μπορεί να είναι πολύ αρωματικά. Τα πέταλα είναι είτε χωριστά ή ενωμένα στο κάτω μέρος με ένα μικρό ή μεγάλο σωλήνα. Τα λουλούδια των περισσοτέρων, διαρκούν λιγότερο από μία μέρα, αλλά στα περισσότερα είδη διαρκούν για τρεις ή τέσσερις ημέρες. Αναπτύσσονται σε όλα τα είδη των εδαφών, που περιέχουν γρανίτη, βασάλτη, πηλό, ψαμμίτη και ασβεστόλιθο, καθώς και σπάνια πετρώματα, όπως σερπεντίνη. Τα περισσότερα είδη αναπτύσσονται σε υπέρ αργιλώδη εδάφη, συχνά ανάμεσα σε βράχια όπου η αποστράγγιση είναι καλή, αλλά μερικά αναπτύσσονται σε βάλτους ή σε καθαρή άμμο. Το μεγαλύτερο γένος στην οικογένεια είναι ο Γλαδίολος (Gladiolus) με περίπου 255 είδη, ακολουθούμενη από την Iris με περίπου 225 είδη και Moraea (περίπου 200 είδη). Αρκετά γένη είναι σημαντικά στην κηπουρική, τόσο ως κομμένα άνθη όσο και ως φυτά στον κήπο. Τα πιο σημαντικά κομμένα άνθη είναι Gladiolus, Iris και Freesia ( 43

44 4.2 Φρέζια.Η φρέζια αποτελεί ένα από τα ομορφότερα εποχιακά για παραγωγή κομμένου άνθους. Για πρώτη φορά εισάγεται στην Ευρώπη στα τέλη του 19ου αιώνα, και αγαπήθηκε πολύ από τότε. Πήρε το όνομά της από το Γερμανό γιατρό, ο Δρ Friedrich Freese, που την ανακάλυψε. Είναι κονδυλόμορφος βολβός (Εικόνα 10) μήκους 3 cm με καστανόξανθους χιτώνες. Χαρακτηρίζονται από γραμμοειδή στενά έντονα πράσινα φύλλα, η βάση των οποίων σχηματίζει κολεό γύρω από τα ανθοφόρα στελέχη, που είναι λεπτά και διακλαδισμένα. Στο κέντρο της δέσμης των φύλλων εμφανίζονται τα λουλούδια από Μάρτιο μέχρι Μάιο χοανοειδή και ενωμένα σε επάκριους ή μονόπλευρους στάχεις. Κυρτωμένα σε ορθή γωνία στο σημείο προσφύσεως του πρώτου λουλουδιού. Πολύ κομψά αρωματικά και πολύχρωμα καλλιεργούνται για την παραγωγή κομμένων λουλουδιών σε λευκοκίτρινο, πορτοκαλί, ρόδινο και άλλους χρωματισμούς. Εικόνα 9: Άνθη φρέζιας Πηγή: Οι φρέζιες διαθέτουν υπόγεια, σαρκώδη όργανα (μεταμορφωμένους βλαστούς) τους κορμούς. Από κάθε κορμό εκφύεται μια τούφα από γραμμοειδή σκουροπράσινα φύλλα τοποθετημένα σε 2 σειρές και ένα ελαφρώς διακλαδισμένο στέλεχος ύψους 20-40οιπ. Στην άκρη του στελέχους εμφανίζεται αραιός στόχος με χοανοειδή εξάλοβα άνθη τοποθετημένα μόνο προς τη μία πλευρά της ταξιανθίας. 44

45 Gvmngpoint Tunic Cormels Basel Plate Εικόνα 10: Σχηματική παράσταση βολβού φρέζιας Πηγή: Τα άνθη της φρέζιας (Εικόνα 9) εμφανίζουν ποικιλία χρωμάτων όπως λευκό, κίτρινο, πορτοκαλί, ιώδες και ρόδινο και είναι εύοσμα. Γι αυτό καλλιεργούνται ως καλλωπιστικά καθώς και για την παραγωγή κομμένων ανθέων. Στις περιοχές με ήπιο κλίμα ευδοκιμούν στην ύπαιθρο, αλλά στις ψυχρές περιοχές καλλιεργούνται σε θερμοκήπια. Frcesi refract Ό C ϋ 8 TJ c ΟLai υ Ε r ο α ο k_ Q. Εικόνα 11: Δημοτικότητα της φρέζιας στο πέρασμα των χρόνων ( ) Πηγή Karras G, Savvas D, Patakioutas G, Pomonis P, Albanis T (2007) 45

46 4.3 Είδη - ποικιλίες φρέζιας Υπάρχουν περίπου δεκατέσσερις ποικιλίες του προέρχονται από τη Νότια Αφρική, με την εξαίρεση των είναι γηγενείς στην κεντρική Αφρική. γένους Freesias που δύο ποικιλιών, οι οποίες Freesia alba Freesia andersoniae Freesia caryophyllacea Freesia corym bosa Freesia ferqusoniae Freesia fucata Freesia grand flora Freesia iwuzhere Freesia laxa Freesia leichtlinii Freesia occidentalis Freesia refracta Freesia sparrmannii Freesia speciosa Freesia verrucosa Μια από τις πιο γνωστές ποικιλίες είναι η Fresia corvmbosa ή Freesia refracta (

47 4.4 Πολλαπλασιασμός Η ψρέζια πολλαπλασιάζεται με τους κονδυλόμορφους βολβούς (κορμούς) και τα κονδυλόμορφα βολβίδια (κορμίδια), που φυτεύονται Αύγουστο - Σεπτέμβριο ή και λίγο αργότερα. Ο πολλαπλασιασμός γίνεται με τους εξής δύο τρόπους: α) με σπόρο όπου η σπορά γίνεται κλιμακωτά από Μάρτιο μέχρι Μάιο εφόσον έχουν εμποτιστεί οι σπόροι μέσα σε νερό για 24 ώρες και αυτό διότι έχουν σκληρούς χιτώνες. Μόλις φυτρώσουν τα φυτά γίνεται αραίωση. Για καλύτερη ανθοφορία τον επόμενο χρόνο πρέπει τον Αύγουστο να πραγματοποιείται απόσπαση των βοβλβιδίων από τους κονδυλώδεις βολβούς και αμέσως μετά φύτευση σε γρήγορο χρονικό διάστημα. Τα σπορόφυτα ανθίζουν σε 6 μήνες έως ένα χρόνο από την ημερομηνία σποράς. β) με κορμούς ή αλλιώς κορμίδια που η εποχή φύτευσής τους γίνεται από τον Αύγουστο μέχρι τον Σεπτέμβριο.(Κωνσταντινίδης Στ.,2008) 4.5 Καλλιέργεια της φρέζιας Ως προς την τεχνική καλλιέργειας πρέπει να γνωρίζουμε ότι η φρέζια δεν αντέχει στις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και ευδοκιμεί σε γόνιμες προσήλιες προστατευμένες θέσεις. Ο σχηματισμός των μπουμπουκιών και συνεπώς η άνθιση χωρίς διακοπή ή καθυστέρηση εξαρτώνται από την θερμοκρασία του εδάφους (στην άκρη του φυτεμένου βολβού). Κατά την διάρκεια των 3 πρώτων εβδομάδων μετά το φύτεμα αρχίζει ο σχηματισμός των φύλλων. Από την 4η - 7η εβδομάδα αρχίζει ο σχηματισμός μπουμπουκιών. Στην περίπτωση που φυτεύονται πολύ μικροί βολβοί (βολβίδια) ο σχηματισμός των φύλλων συμβαίνει στις 5 πρώτες εβδομάδες και ο σχηματισμός των μπουμπουκιών από την 6η- 10ηεβδομάδα. Η περίοδος κατά την οποία γίνεται ο σχηματισμός των μπουμπουκιών είναι πολύ καθοριστικός και δεν πρέπει να γίνεται υπέρβαση μιας μέσης θερμοκρασίας γύρω στους Ελαφρά υψηλότερες θερμοκρασίες ή μεγάλες διακυμάνσεις θερμοκρασιών θα οδηγήσουν σε πύκνωμα και δυνάμωμα των φύλλων και σε κοντά 47

48 πλευρικά βλαστάρια. Ακόμα μεγαλύτερες θερμοκρασίες θα προκαλέσουν συνέχιση στης ανάπτυξης των φύλλων και καθυστέρηση της άνθησης. Αυτό εμφανίζεται συνήθως στις καλοκαιρινές θερμοκρασίες. Πτώση της θερμοκρασίας μπορεί να επιτευχθεί με ψεκασμό, κάλυψη εδάφους με υπολείμματα ξύλου καις σκίαση. Στην Ολλανδία για την μείωση της θερμοκρασίας εφαρμόζεται υπόγεια ψύξη. Είναι πολύ σημαντικό η θερμοκρασία του εδάφους να είναι όσο πιο κοντά στους για τις πρώτες 4 εβδομάδες για τους βολβούς και για 3 ακόμη εβδομάδες για τα βολβίδια. Η απολύμανση του εδάφους, η θρέψη των φυτών, η υποστύλωση και ένα κανονικό πρόγραμμα ελέγχου εντόμων και ασθενειών είναι απαραίτητες ενέργειες για την καλλιέργεια.(κωνσταντινίδης Στ., 2008) 4.6 Καλλιεργητικές απαιτήσεις Διαμόρφωση εδάφους: Οι βολβοί, οι κορμοί, οι κόνδυλοι, οι κονδυλώδεις ρίζες και τα ριζώματα φυτεύονται όταν το έδαφος έχει προετοιμαστεί κατάλληλα. Αρχικά κάνουμε όργωμα και μετά φρεζάρισμα. Ποτίζουμε το έδαφος και μετά ανοίγουμε τα λεγάμενα τραπέζια με ειδικό μηχάνημα που διαθέτει ο παραγωγός. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως το έδαφος μας θέλουμε να είναι γόνιμο και ελαφρύ, καλά αποστραγγιζόμενο και η βασική λίπανση να παραχωθεί σε αρκετό βάθος. Στην περίπτωση που πρέπει να εξαχθούν από το έδαφος ( αν απαιτείται, ανάλογα με το είδος, τότε φυλάσσονται σε σκοτεινό χώρο που αερίζεται και δεν υπάρχει υγρασία για να περάσουν κανονικά την περίοδο του λήθαργου τους. Καλός αερισμός και δροσερό περιβάλλον είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την καλή συντήρηση των βολβών μέχρι την εποχή που θα ξαναφυτευθούν, (Κυριάκος Πατρινιός, Παραγωγός Μεσσηνίας) Φύτευση: Το βάθος φύτευσης εξαρτάται τόσο από το μέγεθος των βολβών όσο και από την σύσταση του εδάφους. Έτσι στα αμμώδη εδάφη που είναι ελαφριά, η φύτευση γίνεται λίγο βαθύτερα από ότι στα βαριά εδάφη (αμμοαργιλώδη). Γενικά ο κανόνας που ακολουθείται στη φύτευση των βολβοδών προβλέπει το βάθος της φύτευσης να είναι διπλάσιο ή τριπλάσιο της μεγαλύτερης διαμέτρου του βολβού. Βέβαια είναι προτιμότερο η βαθύτερη φύτευση παρά η επιφανειακή. 48

49 Η φρέζια φυτεύεται 15 Αυγούστου και η επόμενη παρτίδα φυτεύεται στις 15 Ιανουάριου. Φυτεύεται και στο θερμοκήπιο και υπαίθρια αφού είναι χειμερινό φυτό και δεν την καταστρέφει ο πάγος. Αν φυτέψουμε την φρέζια καλοκαίρι κάνουμε απαραίτητα σκίαση. Πρώτα φυτεύουμε στο θερμοκήπιο (Εικόνα 12) με σκίαση και μετά τις 20 Σεπτέμβρη φυτεύουμε την υπαίθρια και θα πάρουμε παραγωγή την ίδια χρονική περίοδο και από τις δύο. Αξίζει να σημειωθεί πως όταν το χώμα δεν πληροί τις απαραίτητες προϋποθέσεις ο παραγωγός μπορεί να φυτέψει και σε γλάστρα με τύρφη και περλίτη. Αυτό όμως κοστίζει ακριβά και δεν συμφέρει τον παραγωγό.(κυριάκος Πατρινιός, Παραγωγός Μεσσηνίας) Εικόνα 12: Καλλιέργεια φρέζιας σε θερμοκήπιο Πηγή: Προσωπικό αρχείο Τρόποι φύτευσης: Αυτή γίνεται με δύο τρόπους: 1. Ανοίγουμε αυλάκια βάθους αρκετών εκατοστόμετρων, τοποθετούμε τους βολβούς, κονδύλους και ριζώματα σε κανονικές αποστάσεις και τους σκεπάζουμε με μίγμα χώματος και κοπριάς καλά χωνεμένης. 2. Φυτεύουμε τους βολβούς κατά θέσεις σε λακίσκους. Και στις δύο περιπτώσεις φροντίζουμε να τοποθετηθούν σε κανονικό βάθος και η βάση τους να εφάπτεται στο έδαφος, γιατί όταν υπάρχει κενό διάστημα μεταξύ 49

50 αυτών και του πυθμένα του λακίσκου ή του αυλακιού, δύσκολα θα αναπτυχθούν οι πρώτες ρίζες. Η φύτευση γίνεται συνήθως κατά γραμμές ή κύκλους, οι δε αποστάσεις και το βάθος φύτευσης, εξαρτώνται από το είδος και τις ποικιλίες. Κατά γενικό κανόνα το βάθος φύτευσης πρέπει να είναι τριπλάσιο της μεγαλύτερης διαμέτρου τους, υπολογίζοντας το από την επιφάνεια του εδάφους μέχρι το επάνω μέρος του βολβού. Γενικά, η φύτευση είναι βαθύτερη σε αμμώδη εδάφη και πιο αβαθής σε συνεκτικά εδάφη. Πρέπει όμως να αποφεύγεται πολύ βαθιά ή πολύ αβαθής φύτευση, αν και οι ρίζες έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται ανάλογα με τις απαιτήσεις του φυτού, δηλαδή να βραχύνονται ή να επιμηκύνονται. Μετά τη φύτευση ακολουθεί άρδευση, ώστε οι βολβοί να έρθουν σε καλύτερη επαφή με το έδαφος και να ριζοβολήσουν συντομότερα. Σκέπασμα της επιφάνειας του εδάφους με κοπριά, έχει σαν αποτέλεσμα την καλύτερη προστασία των βολβών από τις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα και εμφάνιση των ανθώνων. Λίπανση: Για καλή ανάπτυξη του φυτού το έδαφος πρέπει να έχει ικανοποιητικές ποσότητες καλίου και φωσφόρου, ενώ η μεγάλη περιεκτικότητα του εδάφους σε άζωτο μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ποιότητα των βολβών και να μειώσει την άνθηση. Γενικά όσο μικρότεροι είναι οι βολβοί, τόσο περισσότερη πρέπει να είναι η λίπανση. Γ ια τα βολβώδη φυτά συνιστάται βασική λίπανση Ν:Ρ:Κ 1:1:2 ή 1: 2 : 2. Άρδευση: Γενικά όλα τα βολβώδη φυτά χρειάζονται πότισμα σε τακτά χρονικά διαστήματα με άφθονη ποσότητα νερού γιατί το ριζικό τους σύστημα βρίσκεται βαθιά στο έδαφος. Κατά την περίοδο της άνθησης οι ανάγκες άρδευσης αυξάνονται ενώ τα ποτίσματα πρέπει να συνεχίζονται και μετά το τέλος της άνθησης, μέχρι να ξεραθούν τα φύλλα φυσιολογικά. Στη φρέζια κάνουμε υδρονέφωση και από πάνω με μπεκ και μέσα και έξω από το θερμοκήπιο. Υποστήλωση: Χρειάζεται υποστύλωση. Χρήση 2 διχτυών και τοποθέτηση πριν το φύτεμα. Στήριξη φυτών κάθε 3-4 μέτρα. (Πατρινιός Κ., 2012) 50

51 4.7 Ωρίμανση ανθέων Η ψρέζια χωρίζεται σε 2 κατηγορίες. Την 'απλή ' και την "full prepares". Η απλή δεν έχει υποστεί κάποια επεξεργασία στην Ολλανδία και δίνει συγκομιδή σε 5 μήνες. Η full prepares η οποία έχει υποστεί κάποια προετοιμασία δίνει παραγωγή σε 2 1/2μήνες. Οι παραγωγοί βέβαια προτιμούν την απλή διότι κοστίζει λιγότερο επιπρόσθετα εάν ο παραγωγός θελήσει να κάνει τον βολβό του full prepares και μπορεί και ξέρει να κάνει. Η ψρέζια έχει ωριμάσει όταν στον 1 άνθος του στελέχους φανεί χρώμα (χρώμα μπουμπουκιού πριν ανοίξει). Ύστερα από 2 ημέρες μπορούμε να κόψουμε. Κόβουμε με ψαλίδι διακλαδωτά. Με κάθε κόψιμο του στελέχους παίρνουμε και 1 βολβίδιο. Όταν φθάσουμε στο τέλος θα έχουν σχηματιστεί από 5-7 βολβίδια ανάλογα με το μέγεθος του κεντρικού βολβού. Έπειτα για 1-2 μήνες ποτίζουμε και αφαιρούμε τους βολβούς από τον κεντρικό βολβό και αρχίζουμε την καινούρια καλλιέργεια. (Πατρινιός Κ., Παραγωγός Μεσσηνίας, 2012) 4.8 Εξαγωγή και διατήρηση των βολβών Η εξαγωγή των βολβών γίνεται όταν ξεραθεί φυσιολογικά το υπέργειο μέρος τους. Μετά την εξαγωγή από το έδαφος, οι βολβοί με ανοιξιάτικη άνθηση αφήνονται να αποξηραθούν σε ημισκιερό μέρος με καλό αερισμό. Στη συνέχεια διατηρούνται σε ξηρό μέρος, μέσα σε χαρτοκιβώτια στα οποία έχουν δημιουργηθεί μικρές τρύπες για τον καλό αερισμό τους. Οι βολβοί με καλοκαιρινή άνθιση διατηρούνται ή μέσα σε τύρφη, ή σε στρώμα υγρής άμμου, ( 4.9 Καλλιεργητικά προβλήματα φρέζιας Φ υσιολογικές ανω μαλίες Άνθηση σε πολύ κοντά στελέχη: στην περίπτωση αυτή μετά το φύτρωμα το στέλεχος του άνθους δεν αναπτύσσεται και παραμένει χαμηλό. Τα φύλλα μένουν κοντά ενώ το πλάτος τους μπορεί να είναι κανονικό. Αργότερα όσο προχωρεί η ηλικία του άνθους, αυτό ανοίγει κανονικά και παίρνει το μέγεθος. 51

52 Το στέλεχος και τα φύλλα επιμηκύνονται λίγο περισσότερο αλλά και πάλι δεν είναι κατάλληλο για εμπορία γιατί έχει περάσει πολύ το στάδιο στο οποίο πρέπει να κοπεί. Η αιτία που προκαλεί την πάθηση είναι ο ανεπαρκής χρόνος χαμηλής θερμοκρασίας, όπου οι βολβοί πρέπει να εκτεθούν πριν ή μετά τη φύτευση ώστε να γίνουν μέσα στο βολβό οι απαραίτητες βιοχημικές μεταβολές. Αυτές στην συνέχεια ευνοούν την επιμήκυνση του στελέχους. Αποτυχία στην άνθιση: όλοι οι βολβοί που διατίθενται στο εμπόριο χρησιμοποιούνται είτε σε κήπους, είτε για παραγωγή δρεπτών ανθέων. Σε αρκετές περιπτώσεις ενώ τα φύλλα έχουν αναπτυχθεί κανονικά ο βλαστός καταλήγει σε μια οξεία άκρη χωρίς άνθος. Η κατάσταση αυτή αναφέρεται ως ανθόλυση. Πολύ συνηθέστερη είναι και η πάθηση που αναφέρεται ως ξήρανση του άνθους. Ο ανθοφόρος οφθαλμός εμφανίζεται μικρός με λευκό ή κίτρινο χρώμα. Το στέλεχος παραμένει χαμηλό, τα φύλλα δεν αναπτύσσονται κανονικά έχοντας ανοικτό πράσινο χρώμα. Εν συνεχεία το άνθος μαραίνεται και ακολουθεί γρήγορη παρακμή του φυτού δίχως να σχηματίσει νέα βολβίδια στη βάση του παλιού βολβού. Κάμψη του άνθους: συμπτώματα από φυσιολογικές παθήσεις μπορεί να παρουσιαστούν τόσο πριν, όσο και μετά τη συλλογή, όπως η κάμψη των ανθέων. Στην περίπτωση αυτή λίγο πριν ή στη διάρκεια της ανθίσεως ή μετά τη συλλογή και κατά τη διατήρηση στο ανθοδοχείο το στέλεχος κάμπτεται προς τα κάτω και μαραίνεται. Το πρώτο σύμπτωμα είναι μια υδαρής κηλίδα σε τμήμα του μεσογονατίου, από το τελευταίο φύλλο μέχρι τη βάση του άνθους, που επεκτείνεται γρήγορα πριν από την άνθιση. Ακολουθεί μικρή συρρίκνωση αυτής της περιοχής, οι ιστοί χάνουν την σταθερότητά τους και το άνθος γέρνει προς τα κάτω. Η πάθηση έχει συνδεθεί με τροφοπενία ασβεστίου και συνθήκες οι οποίες μειώνουν την διαπνοή, όπως η αυξημένη ατμοσφαιρική υγρασία. Κάψιμο των ριζών: η ανάπτυξη του υπέργειου τμήματος του φυτού είναι περιορισμένη, το στέλεχος μένει χαμηλό και το άνθος μπορεί να μαραθεί πριν ανθίσει. Οι ρίζες στη βάση των βολβών είναι κοντές, έχουν χρώμα ανοικτό καφέ, είναι παχύτερες από τις κανονικές και φαίνονται σαν στριμμένες, ενώ σε μερικές οι κορυφές τους έχουν σκούρο καφέ χρώμα και σπάζουν εύκολα. Τα ίδια συμπτώματα είναι δυνατόν να παρατηρηθούν σε περιπτώσεις που υπάρχει στο εδαφικό υλικό υψηλή συγκέντρωση διαλυτών αλάτων. 52

53 4.10 Εχθροί - Ασθένειες Η φρέζια, όπως και αρκετά είδη βολβωδών, αντιμετωπίζουν προβλήματα προσβολής από εχθρούς και ασθένειες. Οι σπουδαιότεροι εχθροί της φρέζιας είναι: > Βοτρύτης Κυριότερη ασθένεια. Ο Βοτρύτης προκαλείται από την αυξομείωση του καιρού. Προσβάλει φύλλα, άνθη και βολβόριζα προκαλώντας ποικιλία συμπτωμάτων. Η ασθένεια γίνεται επιδημική με ψυχρό και υγρό καιρό. Στα φύλλα σχηματίζονται κηλίδες ανοικτού καστανού χρώματος. Τα έγχρωμό πέταλα εμφανίζουν δακτυλίους σκοτεινότερου χρωματισμού γύρω από τις κηλίδες. Η ανάπτυξη της προσβολής στη βάση των μίσχων και του ποδίσκου των ανθέων προκαλεί μαλακή σήψη και κατάρρευση τμήματος του φυτού. Οι προσβεβλημένες θέσεις των μίσχων καλύπτονται από τις πυκνές γκριζοκάστανες εξανθήσεις του παθογόνου. Στην επιφάνεια των προσβεβλημένων ιστών, ιδιαίτερα κοντά στην επιφάνεια του εδάφους, σχηματίζονται πυκνές γκρίζες εξανθήσεις και μικρά μαύρα σκληρώτια. > Τετράνυχος ( Tetranychus telarius) Προκαλεί πολύ μικρά κιτρινόλευκα στίγματα, αποχρωματισμό και παραμόρφωση της πάνω επιφάνειας των φύλλων ενώ στην κάτω φαίνονται τα ακμαία και τα αυγά τους. > Θρίπας ( Thrips tabaci, Frankliniella occidentaiis) Είναι από τα ποιο επιβλαβή έντομα καθώς προκαλεί νύγματα και λευκές ή μαύρες κηλίδες στα πέταλα των έγχρωμων ποικιλιών υποβαθμίζοντας άμεσα το προϊόν. Ο Θρίππας προσβάλλει συνήθως τα λευκά και τα κόκκινα άνθη. Ψεκασμός γίνεται όταν ο μίσχος έχει φουσκώσει και είναι έτοιμο να βγει το στέλεχος στην επιφάνεια, όπως και για τον τετράνυχο > Αψίδες (A phis sp.) Τρέφονται απομυζώντας χυμούς από βλαστούς κατά την περίοδο της ανάπτυξής τους και μειώνουν την εμπορική αξία των ανθέων. > Σιδηροσκώληκες (Agriotes sp) Προσβάλλουν συνήθως τους κορμούς, ενώ συγχρόνως ανοίγουν στοές στο έδαφος όπου διευκολύνεται η ανάπτυξη μυκητολογικών προσβολών. 53

54 Οι σπουδαιότερες ασθένειες της φρέζιας είναι: > Σήψη της βάσης Το παθογόνο προκαλεί δύο τύπους της ασθένειας τη σήψη της βάσης και τη σήψη του λαιμού. Τα συμπτώματα εκδηλώνονται με κιτρίνισμα της κορυφής των φύλλων και πρόωρη γήρανση. Τα φύλλα και τα άνθη που προέρχονται από προσβεβλημένους βολβούς εμφανίζουν νανισμό, παραμόρφωση και συχνά κιτρινίζουν και ξηραίνονται νωρίς. Η σήψη του λαιμού εμφανίζεται με μια βαθμιαία σήψη της βάσης του στελέχους του άνθους και πραγματοποιείται μετά την αφαίρεση του άνθους. Η σήψη εξαπλώνεται στο βολβό και αποκαλύπτεται μετά από επιμήκεις τομές των βολβών. Ο παθογόνος μύκητας επιβιώνει στο έδαφος για πολλά χρόνια και ευνοείται από τις υψηλές θερμοκρασίες και την επαρκή υγρασία. Οι μολύνσεις γίνονται μέσο των ριζών, ιδίως των γηρασμένων και από τους τραυματισμούς των βολβών που προκαλούνται από τους διάφορους χειρισμούς (εξαγωγή, καθαρισμός κ.α). > Ιώσεις Τα συμπτώματα που προκαλούνται ποικίλλουν ανάλογα με τον ιό, το χρόνο μολύνσεως των φυτών, την ποικιλία και τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Η ασθένεια εκδηλώνεται με έντονη πράσινη ποικιλοχλώρωση κοντά στις κορυφές του φύλλου, έντονη ράβδωση, κατσάρωμα φύλλων, διάσπαση του χρώματος των ανθέων, νέκρωση κορυφής, καθυστερημένη άνθηση, παραγωγή ανθέων με κοντά κοτσάνια και μειωμένης μετασυλλεκτικής διατηρησιμότητας. > Φουζαρίωση Το παθογόνο προσβάλλει το αγγειώδες σύστημα των ριζών και των ριζωμάτων. Προκαλεί πρόωρο κιτρίνισμα του φυλλώματος που συνήθως αρχίζει από τις κορυφές των εξωτερικών φύλλων. Συχνά παρατηρείται και κάμψη της άκρης των φύλλων. Η μόλυνση αρχίζει από τη βάση και εξαπλώνεται γρήγορα. Η κεντρική περιοχή του βολβού γίνεται καστανή και οι προσβεβλημένοι ιστοί των βολβών συρρικνώνονται και σκληρύνονται κατά τη διάρκεια της αποθήκευσης. Τα παραπάνω συμπτώματα μπορούν να εμφανισθούν σε κάθε φάση της ανάπτυξης του φυτού. > Σκληρωτινίαση Οι βάσεις των βολβών αποσυντίθενται με αποτέλεσμα τα φύλλα του φυτού να αποσπώνται με ελαφρύ τράβηγμα. > Λευκή μούχλα 54

55 Είναι ασθένεια φυλλώματος. Με υγρό καιρό σχηματίζονται στην κεντρική περιοχή των κηλίδων λευκές αλευρώδεις μάζες με τα σπόρια του παθογόνου. Τα έντονα προσβεβλημένα φυτά εκδηλώνουν πρώιμη γήρανση και την επόμενη καλλιεργητική περίοδο δίνουν μειωμένη παραγωγή βολβών και ανθέων. Η ασθένεια ευνοείται με τον θερμό και υγρό καιρό Απόδοση Ανάλογα με την καλλιέργεια, η φρέζια πρέπει να δώσει 5-6 άνθη ανά βολβό (είναι η καλύτερη παραγωγή και η φρέζια γίνεται διακλαδωτή). Ανάλογα με το μέγεθος του βολβού, θα είναι και η παραγωγή. Οι μεγάλοι βολβοί, πρέπει να ανανεώνονται κάθε 3 χρόνια, ενώ οι μικρότεροι ανανεώνονται κάθε 5-7 χρόνια (Πατρινιός Κ., 2012, Παραγωγός Μεσσηνίας) 55

56 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η καλλιέργεια δρεπτών ανθέων στο νομό Μεσσηνίας Σύμφωνα με τα στοιχεία της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης (Γενική Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων Μεσσηνίας), και με την τελευταία καταγραφή του 2012, οι ανθοκομικές καλλιέργειες στο νομό Μεσσηνίας είναι: Παραγωγός : κ. Χριστόπουλος, Ανάληψη Μεσσηνίας > ΝΤΑΛΙΕΣ: 15 στρέμματα υπαίθρια καλλιέργεια > ΓΑΡΥΦΑΛΛΑ : 12 στρέμματα θερμοκηπίου και 5 στρέμματα υπαίθριας καλλιέργειας Παραγωγός : κ. Αποστολάκης, Καλαμάτα, Δυτική Παραλία > ΤΡΑΝΤΑΦΥΛΛΑ : 11 στρέμματα θερμοκηπίου ( μια σοβαρή επένδυση σε γυάλινο σύγχρονο θερμοκήπιο) υδροπονική καλλιέργεια Παραγωγός : κ. Πατρινιός Κυριάκος, Μαυρομάτι Μεσσηνίας > ΦΡΕΖΙΑ : 1/2 στρέμμα υπαίθρια καλλιέργεια > ΖΕΡΜΠΕΡΑ: 1/3 στρέμμα θερμοκηπίου > ΓΑΡΥΦΑΛΛΑ: > ΝΕΡΑΓΚΟΥΛΑ: > ΑΝΕΜΩΝΗ: Από τα παραπάνω στοιχεία, είναι εμφανές, ότι η καλλιέργεια ζέρμπερας και φρέζιας στο νομό Μεσσηνίας, είναι μικρή, και γίνεται αποκλειστικά και μόνο από έναν παραγωγό. Η παραπάνω παραγωγή, διατίθεται στα καταστήματα λιανικής πώλησης του νομού, και στις λαϊκές αγορές. 56

57 Στο Μαυρομάτι Μεσσηνίας, όπου βρίσκονται οι καλλιέργειες της ζέμπερας και της φρέζιας, η σύσταση του εδάφους είναι καλή. Για το λόγο αυτό, για την παραγωγή των φυτών δεν χρησιμοποιείται η μέθοδος της υδροπονίας. Λόγω του καλού κλίματος της περιοχής, ευδοκιμούν γαρύφαλλα, νεραγκούλες, ανεμώνες, τριαντάφυλλα, τουλίπες, λίλιουμ, γλαδιόλες, ζέρμπερες και φρέζιες. (Κυριάκος Πατρινιός, Παραγωγός Μεσσηνίας) 57

58 Συμπέρασμα Από τα παραπάνω διαπιστώσαμε ότι τα δρεπτά άνθη καταλαμβάνουν μεγάλη θέση στην παγκόσμια αλλά και την εγχώρια ανθοκομία Ειδικά για τα φυτά ζέρμπερα και φρέζια, με την ποικιλοχρωμία τους συμπληρώνουν συνθέσεις στο έδαφος, σε δοχεία και σε μπουκέτα. Οι παραγωγικές χώρες δρεπτών ανθέων (Ολλανδία, Ιταλία, Γαλλία) εξασφαλίζουν ένα σημαντικό εισόδημα για την χώρα τους, χάρις την μεγάλη εξαγώγιμη παραγωγή που διακινούν. Στη χώρα μας ο αριθμός παραγωγής δρεπτών ανθέων βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα αν και γίνονται προσπάθειες ανάπτυξης. Ιδιαίτερα στο νομό Μεσσηνίας, η παραγωγή δρεπτών ανθέων, παρά το γεγονός ότι το έδαφος είναι καλό, και οι καιρικές συνθήκες της περιοχής αγγίζουν το ιδανικό, είναι χαμηλή και καλύπτει μόνο τις ανάγκες του νομού. Ζέρμπερες και φρέζιες, παρά τη χαμηλότερη τιμή τους, από άλλα δρεπτά άνθη, έχουν πολύ μικρή παραγωγή. 58

59 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ 1. Karras G, Sawas D, Patakioutas G, Pomonis P, Albanis T (2007) Fate of cyromazine applied in nutrient solution to a gerbera (Gerbera jamesonii) crop grown in a closed hydroponic system. Crop Protection 26, Contact: Sawas, Dimitrios ; Agr Univ Athens, Dept Crop Prod, lera Odos 75, Athens 11855, Greece 2. Free JB, Racey PA (1966) The Pollination of Freesia-Refracta-M in Glasshouses Honey Bees. Journal of Apicultural Research 5, V.l. Emongor (2007) Effect of gibberellic Acid on postharvest quality vaselife of Gerbera cut flowers, University of Botsuana ΕΛΛΗΝΙΚΗ 1. ΓΙΑΤΡΑΚΗ, Γ.Ι Ανθοκηπευτικές καλλιέργειες. Εκδ. Ίδρυμα Ευγενίδου, Αθήνα, τόμος Β. 322 σελ. 2. ΖΑΧΑΡΙΟΥΔΑΚΗΣ Γ., (1989) Η καλλιέργεια της ζέρμττερας στο θερμοκήπιο για την παραγωγή κομμένων λουλουδιών, Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος 3. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ, I. Μ. Ανθοκομία γενική και ειδική. Εκδ. Ψύχαλου, Αθήνα ΚΑΛΑΪΤΖΑΚΗ ΚΑΛΛΙΡΡΟΗ, (2008) «ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 2 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΒΟΛΒΩΔΩΝ ΜΟΝΟΚΟΤΥΛΩΝ, ΤΩΝ Lilium sp. & Gladiolus sp. ΤΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ Liliaceae ΚΑΙ Iridaceae», Ηράκλειο 5. ΚΑΝΤΑΡΤΖΗ, Ν. Α Ανθοκομία. Α έκδοση. Εκδ. Αφοί ΡΟΗ, Θεσσαλονίκη, τόμος Δ. 6. ΚΑΤΣΩΝΗΣ Κ., (2006). Αξιολόγηση υποστρωμάτων και υποδοχέων υποστρωμάτων σε εκτός εδάφους καλλιέργεια ζέρμπερας. Ηράκλειο Κρήτης 7. ΚΥΡΙΑΚΑΝΤΩΝΑΚΗ ΜΑΡΙΑ., (2010) Πειραματική καλλιέργεια δύο ποικιλιών ζέρμπερας σε υπερυψωμένο κλειστό υδροπονικό σύστημα με την τεχνική N.F.T και σε υπόστρωμα πετροβάμβακα και υδρολίπανση εμπλουτισμένη με λίπασμα δευτεροβάθμιας επεξεργασίας βιολογικού καθαρισμού του Δήμου Ηρακλείου. Ηράκλειο 59

60 8. Κωνσταντινίδης Στ., (2008), «Εμπορική αναπαραγωγή και καλλιέργεια των κυριότερων ανθοκομικών ειδών για δρεπτό άνθος, προοπτικές ανάπτυξης στην Ελλάδα», Ηράκλειο 9. Παναγιωτόπουλος Στυλιανός, (2009), Πειραματική αξιολόγηση καλλιέργειας ζέρμπερας σε τέσσερα υποστρώματα και NFT, σε κλειστού κυκλώματος υδροπονία», Ηράκλειο 10. ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ, X. Γ Ασθένειες καλλωπιστικών φυτών. Εκδ. Σταμούλης Α. Ε., Αθήνα. 453 σελ. 11. ΟΔΗΓΟΣ ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ 3ος τόμος, Ανθη και διακόσμιση 12. Περιοδικό ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ (1988), Τεύχος Πατρινιός Κυριάκος, Παραγωγός, Μαυρομάτι Μεσσηνίας, προσωπική συνέντευξη 14. Σένη Σταυρούλα, (2005) «Βολβοί και χρήσεις τους στην κηποτεχνία», Ηράκλειο ΔΙΑΔΥΚΤΙΑΚΗ Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 15/10/

61 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ φωτογραφικό υλικό από την καλλιέργεια ζέρμπερας και φρέζιας στην περιοχή Μαυρομάτι Μεσσηνίας Παραγωγός : Κυριάκος Πατρινιός 61

62 Εικόνα 13 : Αγρός έτοιμος για καλλιέργεια Εικόνα 14 : Μηχανισμός λίπανσης της καλλιέργειας

63 Εικόνες 15 & 16 : Μοσχεύματα ζέρμπερας 63

64 64

65 Εικόνες 20, 21 & 22: Βολβοί φρέζιας 65

66 Εικόνα 23: Τελάρο φύτευσης φρέζιας Εικόνα 24: Φυτά φρέζιας στο τελάρο φύτευσης Εικόνα 25: Καλλιέργεια φρέζιας στο νομό Μεσσηνίας 66

67 67