Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ Ι ΑΣΚΑΛΕΙΟ «ΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ» Τµήµα Γενικής Αγωγής Εργασία στο µάθηµα: «ιδακτική της Ιστορίας» ιδάσκουσα: Μαρία Ρεπούση Ακαδηµαϊκό έτος: εαρινό εξάµηνο θέµα: «Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωµανική κυριαρχία» - Ι ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤ ΤΑΞΗ ΤΟΥ ΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Σπυρόπουλος Χαράλαµπος Τσαούσης ηµήτριος µετεκπαιδευόµενοι άσκαλοι Άποψη των Φιλιατών, λιθογραφία του G. De La Poer Beresford. Συλλογή Βίκτωρος και Νιόβης Μελά, Ιωάννινα, ηµοτική Πινακοθήκη Φωτογραφία εσώφυλλου: Ναυτικοί στο λιµάνι της Τήνου (τέλη 18 ου αι.) Λιθογραφία σε σχέδιο του Τζ. Υλαίρ Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη.

2 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωµανική κυριαρχία Στόχοι / προσδοκώµενα µαθησιακά οφέλη Α. Γνώση περιεχοµένου (δηλωτική) Να γνωρίσουν οι µαθητές τις βασικές πτυχές της οργάνωσης του θεσµού των ελληνικών κοινοτήτων την περίοδο της Τουρκοκρατίας που αφορούν: α) στον τρόπο που διοικούνταν οι κοινότητες (όργανα διοίκησης, εκλογή των προεστών) β) στις λειτουργίες που επιτελούσε ο θεσµός των κοινοτήτων (είσπραξη των φόρων, δικαστικές αρµοδιότητες, κοινωφελή έργα π.χ. ίδρυση και συντήρηση σχολείων κ.α. γ) τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούσαν στην κατά περιοχή εφαρµογή του θεσµού, ανάλογα µε τις συνθήκες κατάκτησης και τις οικονοµικές ή άλλες ιδιαιτερότητες της περιοχής Να γνωρίσουν οι µαθητές την εικόνα που είχε ο απλός λαός για τους προκρίτους Τα οφέλη που αποκόµισαν περιοχές µε υψηλή κοινοτική οργάνωση από την εφαρµογή του θεσµού

3 Β. Γνώση ιστορικών µεθόδων (µεθοδολογική) Να κατανοήσουν οι µαθητές ότι η ιστορία γράφεται µε βάση τεκµήρια, (πηγές) που µας άφησαν οι άνθρωποι που έζησαν κατά το παρελθόν. Να έρθουν οι µαθητές σε επαφή µε τη µέθοδο εργασίας του ιστορικού, δηλαδή να µελετήσουν τις ιστορικές πηγές, να συγκρίνουν µεταξύ τους περισσότερες από µία πηγές που αναφέρονται στο ίδιο γεγονός, να ελέγξουν την αξιοπιστία τους και τέλος, να προχωρήσουν σε εξαγωγή συµπερασµάτων για ένα γεγονός. Να µάθουν οι µαθητές πως, εξίσου πολύτιµα µε τις γραπτές πηγές είναι και άλλα είδη πηγών, όπως οι εικόνες Γ. Κατανόηση ιστορικών εννοιών (εννοιολογική) Να κατανοήσουν οι µαθητές το περιεχόµενο εννοιών που αναφέρονται στην περίοδο της οθωµανικής κυριαρχίας στις ελληνικές κοινότητες και στο σύστηµα διοίκησης της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. Τέτοιες έννοιες είναι: δηµογέροντας, προεστός, κοτζάµπασης, κεφαλικός φόρος, καδής, βοεβόδας, καζάς, προνόµια.

4 ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ Ποια ήταν τα βασικά στοιχεία της οργάνωσης των κοινοτήτων την περίοδο της Τουρκοκρατίας και ποιες λειτουργίες εξυπηρετούσε ο θεσµός; ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Πως διοικούνταν οι κοινότητες την περίοδο της οθωµανικής κυριαρχίας; Ποιες λειτουργίες επιτελούσαν οι κοινότητες; Πως γίνονταν η εκλογή των κοινοτικών αρχόντων; Ο τρόπος εφαρµογής του θεσµού των κοινοτήτων ήταν ενιαίος σε όλο τον ελλαδικό χώρο; Ποια εικόνα είχε ο απλός λαός για τους προεστούς; Ποια ήταν τα οφέλη από την εφαρµογή του θεσµού των κοινοτήτων για τις ελληνικές περιοχές που είχαν υψηλό επίπεδο κοινοτικής οργάνωσης; Ι ΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Η διδασκαλία του µαθήµατος γίνεται σε ένα περιβάλλον οµαδοσυνεργατικής µά-θησης και για την επεξεργασία της ενότητας θα χρειαστούν 5 διδακτικές ώρες.

5 «Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωµανική κυριαρχία» ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ «Οι Τούρκοι, καθώς ήταν απασχοληµένοι µε συνεχείς πολέµους, διατήρησαν ορισµένες από τις δοµές της βυζαντινής κρατικής και κοινωνικής οργάνωσης. [ ] Παράλληλα, η ανάγκη για τη συλλογή των φό-ρων, την εκµίσθωση της γης, µαζί µε τις διοικητικές ανάγκες, οδήγησαν σε µια διοικητική αποκέντρωση στο χωριό και την πόλη, µε δηµοκρατικό χαρακτήρα στο επίπεδο των εθνοτήτων, µε χαρακτήρα αριστο-κρατικό στο επίπεδο της εθνότητας. Οι κοινότητες είχαν καθήκον να κατανέµουν, σε συνεργασία µε τους αρµόδιους Τούρκους υπαλλήλους, τους φόρους και να ασχολούνται µε το διακανονισµό των τοπικών υποθέσεων. Φυσικά, τέτοια αυτοδιοίκηση δεν υπήρχε στα χωριά που υπάγονταν στα τσιφλίκια. Με την ανάπτυξη του θεσµού των κοινοτήτων σχηµατίστηκε µε το χρόνο ένα νέο κοινωνικό στρώµα που είναι γνωστό µε το όνοµα πρόκριτοι. Αυτοί ήταν κατά τεκµήριο οι πιο ικανοί να διοικήσουν την κοινότητα [ ] [ ]µερικές ελληνικές περιοχές είχαν απόλυτη αυτοδιοίκηση και δεν γνώρισαν την παρουσία της τουρκι-κής εξουσίας, είτε επειδή ήταν ορεινές και απρόσιτες, είτε επειδή ασχολούνταν ειδικά µε την εκµετάλ-λευση φυσικού πλούτου, είτε διότι τροφοδοτούσαν µε ειδικευµένους άντρες τον τουρκικό στόλο. Τέτοιες περιοχές που ήταν υποχρεωµένες να πληρώνουν κάποια εισφορά, ήταν τα Σφακιά στην Κρήτη, η Μάνη στην Πελοπόννησο, τα Μαστιχοχώρια στη Χίο, τα Μαδεµοχώρια στη Χαλκιδική, τα νησιά του Αιγαίου (Σπέτσες, Ύδρα κ.λ.π). Βλέπουµε έτσι ότι από άποψη της διοικητικής αποκέντρωσης και της αυτοδιοίκη-σης ο ελλαδικός χώρος έχει µοιραστεί σε τρία καθεστώτα: Των ελεύθερων - αυτοδιοικούµενων χωριών και πόλεων, των τσιφλικιών και των ανεξάρτητων [αυτόνοµων] περιοχών.» Βασ. Κρεµµυδάς, Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή, σελ , εκδ. Γνώση, Αθήνα 1981 Κ.1 Κεντρικό ερώτηµα: Πως ήταν οργανωµένος ο θεσµός των ελληνικών κοινοτήτων και ποιες ανάγκες εξυπηρετούσε; 15ος 16ος 17ος 18ος 19ος Παραχώρηση προνοµίων Οργάνωση ελληνικών κοινοτήτων

6 «Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωµανική κυριαρχία» Χάρτης µε τα σηµαντικότερα διοικητικά και οικονοµικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα. Στα κέντρα αυτά ο Ελληνισµός ζούσε οργανωµένος σε κοινότητες, πολλές από τις οποίες τον αιώνα αυτό γνωρίζουν αξιόλογη ακµή. Πηγή χάρτη: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα: 1974, τόµος 11, σελ. 168 Κ.2

7 I. Οργάνωση του θεσµού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο Dodwell, Edward: Σκηνή από αγροτικές εργασίες σε τσιφλίκι της Λάρισας το Πηγή: [universitätş bibliothek Heidelberg]. Ανακτήθηκε 02 / 05 / 2009, 00:11 :30 Κ.3 «[ ] το οικονοµικό και κοινωνικό καθεστώς των χριστιανικών πληθυσµών δε διαµορφώθηκε χωροχρονικά οµοιόµορφα. Η ιδεολογία του Κορανίου επέτρεψε στο σουλτάνο να εφαρµόσει, από την αρχή, διαφορετικά κριτήρια ενσωµάτωσης στην οθωµανική επικράτεια, ανάλογα αν η υποταγή έγινε καθοµολογίη, δηλαδή θεληµατικά, ή δια της σπάθης. [ ] Οι χριστιανοί που υποτάχθηκαν δια της σπάθης οργανώθηκαν σε ένα δυσµενέστερο, συνήθως «τιµαριωτικό» καθεστώς. [ ] Αντίθετα, οι περιοχές που υποτάχθηκαν καθοµολογίη, διατήρησαν καταρχήν ανέπαφες τις κοινωνικές δοµές και τις εξουσιαστικές τους ιεραρχήσεις. [ ] Σε γενικές γραµµές η ιδιοκτησία της γης αποτέλεσε προνόµιο του κράτους, που όµως δεν επεκτάθηκε στην άµεση εκµετάλλευση της πα-ραγωγής και συνακόλουθα των κοινωνικών ενοτήτων αγροτικών ή αστικών που περιέχονταν σ αυτήν. Η οθωµανική εξουσία αρκέστηκε στην ιδιοποίηση ενός µέρους από τον οικονοµικό δυναµισµό κάθε περιοχής µε τη µορφή είτε της φορολογικής είτε της έγγειας προσόδου την οποία όµως διέθετε, κατά µεγάλο µέρος, άλλοτε σε µέλη της βασιλικής οικογένειας και σε υψηλούς αξιωµατούχους του καθεστώτος, εν είδη επικαρπίας (τα χάσια) και άλλοτε στους σπαχήδες, δηλαδή σε στρατιωτικούς αξιωµατούχους, µε αντάλλαγµα την προσφορά των υπη-ρεσιών τους στις πολεµικές ανάγκες του κράτους (τα τιµάρια). Η σχέση που εγκαθιδρύεται ανάµεσα στον επικαρπωτή των φοροδοτικών υ-ποχρεώσεων της γης, τον τιµαριώτη, και στο νοµέα και καλλιεργητή της χωρικό, είναι άµεση. Με την έννοια ότι το δικαίωµα του τιµαριώτη στο προϊόν της παραγωγής, που αντιπροσωπεύει τη φορολογική ευθύνη του καλλιεργητή, ικανοποιείται απευθείας χωρίς την παρεµβολή οποιουδήποτε τρίτου.[ ] Στις περιοχές αντίθετα που οι χριστιανοί υπάχθηκαν εξαρχής ή συν τῳ χρόνῳ σε ένα χαλαρό γεωκτητικό και δη-µοσιονοµικό καθεστώς (η περίπτωση λ.χ. των περισσότερων πόλεων ή των περιοχών που υπάχθηκαν σε αξιωµατούχους της Πύλης [χάσια] ή έγιναν βακούφια), το αποκεντρωτικό διοικητικό σύστηµα λειτούργησε στη βάση της κοινοτικής αυτοδιοίκησης». Γ.. Κοντογιώργης, Κοινωνική δυναµική & πολιτική αυτοδιοίκηση. Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας, Νέα σύνορα Λιβάνης, Αθήνα 1982, σελ , & Κ.4

8 I. Οργάνωση του θεσµού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο Χριστιανική γαιοκτησία στις παραµονές της Επανάστασης Περιοχή υτική Ελλάδα Ανατολική Ελλάδα* Μοριάς Κρήτη Χίος Κυκλάδες Ελληνικές ιδιοκτησίες (σε στρέµµατα) % Μουσουλµανικές ιδιοκτησίες (σε στρέµµατα) Σ.Σ.: Οι αριθµοί είναι κατ' εκτίµηση * Με την περιοχή του Πηλίου αλλά χωρίς την υπόλοιπη Θεσσαλία Πηγή: D.A. Zakythinos, The Mαking of Modern Greece. From Byzantίum to Independence, Blackwell, Oxford Γ. Μαργαρίτης κ. ά, Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία,σελ 53, Ε.Α.Π, Πάτρα Κ.5 Κ.6 Η ηµητσάνα. Μαρία Γρ. Ζαγορησίου, Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, 1997, σ.31 Ήταν ενιαία η οργάνωση του θεσµού των κοινοτήτων σε όλο τον ελληνικό χώρο; Αν όχι γιατί; (Κ1, Κ4) Ποιες είναι οι δύο περιοχές του Ελλαδικού χώρου όπου οι ελληνικές ιδιοκτησίες υπερτερούν των µουσουλµανικών ; (Κ5). Γιατί συµβαίνει αυτό στις συγκεκριµένες περιοχές ; (Κ1, Κ4, Κ5).

9 II. Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων & όργανα διοίκησης της κοινότητας Dodwell, Edward: Η Αγορά της Αθήνας το Πηγή: [universitätş bibliothek Heidelberg]. Ανακτήθηκε το Σάββατο 02 / 05 / 2009, 00:11 :30 Κ.7 Πράξις εκλογής των ηµογερόντων [ ] και των επιτρόπων [ ] στην Αθήνα Εν Αθήναις τη 26η Φεβρουαρίου 1819 «Ηµείς οι κατοικούντες εις τας Αθήνας πιστοί ραγιάδες του κραταιοτάτου και πολυχρονίου ηµών άνακτος και βασιλέως, [ ] συνελθόντες σήµερον εις εν, όλοι οµού, διηρηµένοι εις τάξεις και συνάφια επροβάλαµεν αναµεταξύ µας την συνήθη εις τον τόπον εκλογήν ηµογερόντων και προεστώτων της πατρίδος ταύτης κατά τους βασιλικούς νόµους και παλαιάν της πατρίδος µας συνήθειαν. Λοιπόν συνηγµένοι όλοι κοινῄ γνώµῃ και αποφάσει εκλέγοµεν και διορίζοµεν δια προεστώτας της πατρίδος τους ευγενεστάτους κυρίους Νικόλαον Λογοθέτην και Νικόλαον Τυρναβίτην δια δε επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκην Κατζηλέρην και Παλαιολόγον Αλεξάνδρου, εις τους οποίους [ ] αφήνοµεν την επιστασίαν της πατρίδος µας δια ένα χρόνον. Οι οποίοι να έχουν χρέος εις κάθε αναγκαίαν υπόθεσιν να συµβουλεύονται µε τους απ έξω τιµί-ους ανθρώπους και συνάφια. ια δε µισθόν των µεν προεστώτων υποσχόµεθα ανά χίλια γρόσια, των δε επιτρόπων ανά επτακόσια πενήντα. Τα δε κοινά εις την πολιτείαν δοσίµατα να είναι εις χρέος και οι προε-στοί και επίτροποι να τα πληρώνουν. Και ούτῳ κοινῄ γνώµῃ αποφασίσαντες έγεινε το παρόν και εδόθη εις χείρας των υπογεγραµµένον παρ ηµών εις ένδειξιν.» (ακολουθούν 88 υπογραφές) [για να διαβάσετε το κείµενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ] Κοντογιώργης Γιώργος, Κοινωνική δυναµική και πολιτική αυτοδιοίκηση. Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας, σελ. 473, εκδ. νέα σύνορα Α. Λιβάνης, Αθήνα:1982 Κ.8

10 II. Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων & όργανα διοίκησης της κοινότητας Το λιµάνι της Ύδρας σε γκραβούρα των αρχών του 18 ου αιώνα. Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη Με βάση την πράξη εκλογής των κοινοτικών αρχόντων της Αθήνας, αλλά και τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρακάτω κείµενο για άλλες περιοχές (Κυκλάδες, Ύδρα, Σπέτσες), να περιγράψετε τον τρόπο εκλογής των δηµογερόντων. (Κ8, Κ10) Κ.9 Η διαδικασία εκλογής των κοινοτικών αρχόντων ήταν σε γενικές γραµµές η ακόλουθη: µία φορά το χρόνο, από το Φεβρουάριο έως τον Απρίλιο, κατά κανόνα µάλιστα του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου), και κατ εξαίρεση σε ορισµένες κοινότητες δύο φορές (και του Αγ. η-µητρίου στις 26 Οκτωβρίου), τα µέλη µιας κοινότητας συγκεντρώνονταν για να εκλέξουν τα πρόσωπα που αποτελούσαν τις νέες κοινο-τικές αρχές. [ ] Τόπος συγκέντρωσης του εκλογικού σώµατος ήταν κάποιο κεντρικό σηµείο, δηµόσιος χώρος: η πλατεία, το προαύλιο ή το εσωτερικό της κεντρικής εκκλησίας, το σχολείο ή ακόµα και η έδρα των κοινοτικών αρχών, δηλαδή η καντζελαρία. Η εκλογή γινόταν [ ] δια βοής ή µε «κοινόν διαλαλισµόν» κατά τη γενική συνέλευση των κατοίκων. Στις συνελεύσεις µετείχαν αδιακρίτως όλα τα µέλη της κοινότητας, κληρικοί και λαϊκοί αρκεί να ήταν αυτόχθονες µόνιµοι κάτοικοι του τόπου και να είχαν καταβάλει τον κεφαλικό φόρο. [ ] Ο τρόπος αυτός των κοινοτικών αρχαιρεσιών ήταν µεν ο επικρατέστερος αλλά όχι ο µοναδικός και απαραβίαστος. [ ] Έτσι στις Κυκλάδες λ.χ. στις γενικές συνελεύσεις για την εκλογή των αρχών, όπου πρωτοστατούσε ο κλήρος, κατά κανόνα δεν λάβαιναν µέρος οι χωρικοί, οι αγρότες και οι µικροεπαγγελµατίες, περιορίζοντας το εκλογικό δικαίωµα στην ευρύτερη µερίδα των ναυτικών, εµπόρων και µεγαλο-ϊδιοκτητών. Στην Ύδρα και στις Σπέτσες επίσης, τουλάχιστον από τα τέλη του 18ου αιώνα φαίνεται πως το εκλογικό σώµα αποτελού-σαν µόνο οι πλοιοκτήτες και πλοίαρχοι, ενώ στα Ψαρά οι δηµογέροντες εκλέγονταν έµµεσα από σώµα εκλεκτόρων και όχι από τον «κοινόν λαόν». [ ] Αντίθετα στη Νάουσα, ο πρόεδρος της κοινότητας εκλεγόταν άµεσα από το λαό και ο ίδιος αποφάσιζε για την εκλογή των υπολοίπων µελών (7 ή 9) του διοικητικού συµβουλίου. Ευτυχία Λιάτα, άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισµού Τόµος 1ος, Η Οθωµανική κυριαρχία, : πολιτική πραγµατικότητα - οικονοµική και κοινωνική οργάνωση, σελ , επιµ. Β. Παναγιωτόπουλος, Ελληνικά Γράµµατα : Αθήνα Κ.10

11 III. Αρµοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων Κ.11 «Τα χρέη του προεστώτος -ήσαν κυρίως το αντιπροσωπεύειν παρά τω ιοικητή ή Έπαρχω την εαυτού κοινότητα δια τας προς την εξουσίαν σχέ-σεις και υποχρεώσεις αυτής. - Το εισπράττειν τους τακτικούς και έκτα-κτους φόρους εξ εκάστης οικογένειας αναλόγως ης δυνάµεώς της. -Το προσδιορίζειν κατ αναλογίαν εις εκάστην οικογένειαν τας υπό του ιοι-κητού επιβαλλοµένας εις την κοινότητα αγγαρίας, καταλύµατα και τροφο-δοσίας. - Το δανείζεσθαι εν ονόµατι της κοινότητος το χρηµατικόν εκείνο ποσόν, όπερ εις κατεπειγούσας περιπτώσεις ουκ η-δύνατο εισπραχθήναι εκ των µελών της κοινότητος. -Το διαδικάζειν, επί τη βάσει των καθιερω-µένων διατυπώσεων, τας µεταξύ των συµπολιτών αυτού αναφυοµένας µικράς διενέξεις και διαφοράς. - Το υποβάλλειν εις την διοικητκήν τιµω-ρίαν τα πληµµελούντα ή κακουργούντα άτοµα κ.τ.λ. Ηµείβετο δε δια την ενασχόλησιν και υπηρεσίαν ταύτην δι ετησίου µισθοδοτήµατος, αποδι-δοµένου εκ της ολοµελείας του κοινού αναλόγως». Π. Αραβαντινού, Χρονογραφία τής Ηπείρου, Αθήναι 1856, τ. 1 σ [για να δείτε το κείµενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ] Κ.12 Πηγή: Β. Σκουλάτου Ν. ηµακοπούλου Σ. Κόνδη, Ιστορία νεότερη και σύγχρονη, τεύχος Β, σχολικό εγχειρίδιο, ΟΕ Β για τη Β Λυκείου, δ έκδοση, Αθήνα, 1984 Κ.6 Κ.13 Κ.14 Σχηµατισµοί της ελληνικής κοινωνίας στην αρχή και το τέλος της Τουρκοκρατίας Πηγή: Βασίλης Κρεµµυδάς, Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή, Γνώση, 1981 Λάζαρος Κουντουριώτης [ ] Ισχυρός πρόκριτος της Ύδρας πριν την Επανάσταση του Πηγή: (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

12 III. Αρµοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων [ ] Στα κύρια καθήκοντα των τοπικών οργάνων αυτοδιοίκησης συµπεριλαµβάνεται ακόµα η µέριµνα για την οργάνωση και τη λειτουργία των σχολείων, το διορισµό, την αµοιβή και την επίβλεψη του έργου των κοινοτικών δασκάλων. Σε ορισµένες περιπτώσεις, όπως στη Σύρα λ.χ., τους είχε ανατεθεί και η φροντίδα για την οργάνωση υγειονοµικής υπηρεσίας. Στη Θεσσαλονίκη, εξάλλου, από το 18ο αιώνα υπήρχε οργανωµένο κοινοτικό νοσοκοµείο λοιµωδών νόσων. Κοινοτικό έργο ήταν ακόµα ο διορισµός αγροφυλάκων και πολιτοφυλάκων (κάπων) που επαγρυπνούσαν για την αποφυγή οποιασ-δήποτε κλοπής και είχαν την ευθύνη για την ανεύρεση των δραστών και των κλοπιµαίων. Το «Κοινό των Μυκονίων» [ ] είχε και αγορανοµικές δικαιοδοσίες, καθώς µπορούσε να συντάσσει την «ταρίφα» µε τις τιµές των ειδών της αγοράς η ίδια κοινότητα, από το 1645, είχε το δικαίωµα να εκλέγει τον κα-δή, προνόµιο που θα το συναντήσουµε, στο τέλος του 18ου αιώνα και στις κοινότητες της Πάτρας και της Καλαµάτας». Ευτυχία Λιάτα, άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισµού Τόµος 1ος, Η Οθωµανική κυριαρχία, : πολιτική πραγµατικότητα-οικονοµική και κοινωνική οργάνωση, σελ , επιµ. Β. Παναγιωτόπουλος, Ελληνικά Γράµµατα : Αθήνα Κ.15 Το «Καλογερικό» γεφύρι ή του «Πλακίδα» ανάµεσα στα χωριά Κουκούλι και Κήποι στα Ζαγοροχώρια. Πηγή: Ένθετο Επτά ηµέρες, (Ζαγοροχώρια) Καθηµερινή της Κυριακής, 27/03/1994 Κ.16 Ποιες ήταν οι αρµοδιότητες και τα καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων; (Κ12, Κ15, Κ16) Tι θέσεις καταλάµβαναν πριν και µετά την Επανάσταση οι κοινοτικοί άρχοντες ή οι οικογένειές τους; (K11, Κ13, Κ14, Κ17, Κ22, Κ29) (Παίρνουµε πληροφορίες και από το διαδίκτυο htm#λογοθέτης) (Μικρὸἀρχεῖοἀγωνιστῶν τοῦ 1821)

13 IV. Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων µε τον απλό λαό «Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωµανική κυριαρχία» «Οι κοτζαµπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν λαοπρόβλητοι, καθώς τινες γράφουσι αλλ ήσαν ένα σώµα ενωµένον δια του µεταξύ των «Επειδή δε όταν ήτο ηνωµένη η αρχιερατεία µε τη δηµογεροντίαν, ήτο πάσα µία σεβαστοτέρα, δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν συµφέροντος. και επροξένουν Είχαν και αυτοί κοινή σύστηµα δυστυχίαν. [ ] Εις Επειδή πολλά µέρη δε οι αι Έλληνες είχαν φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον, πνεύµα ώστε εγίνοντο περισσότερον συχναί καταδροµαί, των Τούρκων, φυλακώσεις, [ ] ένεκα εξορίαι τούτου καιεφαίνετο, όχι ότι και ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών, πολιτικώς και δωροδοκίαι αυτοί εδιοικούσαν, προς τουςδιότι τοπάρχας, αυτοί έδιδαν δια τας συµβουλάς, οποίας πολλαί σχέδια δια χώραι εξηφανήζοντο.» να τα εφαρµόζουν οι Τούρκοι προς το συµφέρον των. [ ] Εκάστη Απόσπασµα από το βιβλίο του Κων/νου φατρία ήθελε Κούµα, ναιστορία έχει τηντων εξουσίαν ανθρωπίνων δια να διοικεί πράξεων τον τόπον και δια να από των αρχαιοτάτωνχρόνων µέχρι πλουτεί, το 1831 και[χατζηγιάννης, δια να την αποκτήσει, 1959: 298], έστελλεν τ. 12, σελ. εις την ] πρωτεύουσαν έδραν του Σουλτάνου πληρεξουσίους της [ ] Όλα τα έξοδα, όσα εγίνοντο Κ.1 δια την αποστολήν των τοιούτων πληρεξουσίων και την διαµονήν των εις την Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιάν επληρώνοντο, όπως οι Τούρκοι και οι κοτσαµπάσηδες ήθελαν.» [το κείµενο σε απλή γλώσσα εδώ] Απόσπασµα από τα Αποµνηµονεύµατα του Φωτάκου, Α σελ Κ.17 Κ.18 Κ.19 Ναύτης,έγχρωµη στιγµατογραφία του Πηγή: (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131, 25 Απριλίου 2002) Ανδρέας Σ. Λόντος ( ) Πρόκριτος του Αιγίου. Γιος του ισχυρού προκρίτου Σωτηράκη Λόντου, πήρε µέρος στην Επανάσταση του 1821 ως αρχηγός ένοπλου σώµατος συµπατριω-τών του. Πηγή: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τ. ΙΒ, ΕΚ ΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, ΑΘΗΝΑ 1975 Κ.22 Κανέλλος εληγιάννης, Πρόκριτος των Λαγκαδίων Γορτυνίας στην Αρκαδία. Πηγή:(Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο) Οι προύχοντες φέρονται ως «Άνθρωποι µεγαλόπνοες, φρόνιµοι, µε πολλήν ικανότητα, µε µεγάλην φιλοπατρίαν και αρχάς αναλλοίω-τους [.] άνθρωποι απτόητοι [.] φόβητρα των επισήµων Τούρκων, µπέηδων και αγάδων, καύχηµα των τότε αδυνάτων χριστιανών» Από τα Αποµνηµονεύµατα του Κανέλλου εληγιάννη, στο Μάρθα Πύλια, Λειτουργίες και αυτό-νοµία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου, ΜΝΗΜΩΜ, τόµος 23, Εταιρεία µελέτης νέου Ελληνισµού Αθήνα 2001, σελ 98 [το κείµενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ.21 Κ.20 Γυναίκα της Χίου έγχρωµη λιθογραφία του Πηγή: (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131, 25 Απριλίου 2002)

14 IV. Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων µε τον απλό λαό «Τούτους (τους Τούρκους) εµιµήθησαν και οι πλουσιώτεροι των προεστώτων. Εκτός των όσων αυτοί εκ προτέρου διετήρησαν, αγοράζοντες και κατοχάς (γαί-ας) από τους ευαρίθµους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωρίων, ή και από Τούρκους πτωχεύοντας, απέκτησαν και τινές αυτών τσιφλίκια. Η δε τούτων των προεστώτων τάξις ως µετέχουσα της εξουσίας ή αρχής, άρχισε να διακρίνηται και ως τις ανωτέρα ή αριστοκρατική, ευπορούσα, ευηµερούσα, και τοις Τούρκοις προσπελάζουσα τινές δ αυτών και εκολάκευον και υπηρέτουν µάλιστα αυτούς σφόδρα, δι ίδια τέλη και συµφέροντα, τα κοινά εν δευτέρω τιθέµενοι λόγω τους δε τούτω επιτηδεύοντας ο νοήµων λαός, ως απεσπασµένους απ αυτού, απεκά-λει Τουρκολάτρας ή Τούρκους απεριτµήτους (χωρίς περιτοµή), ων εννίους και ίσα µε τους Τούρκους και εφοβείτο και εµίσει.» [το κείµενο σε απλή γλώσσα εδώ] Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόµου, [γραµµατέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήνα 1873, σ Κ.23 Κ.26 Η κόρη του Ιωάννη Λογοθέτη Προκρίτου της Λειβαδιάς. Πίνα-κας του Louis Dupre, Πηγή: (Ένθετο Επτά Ηµέρες, της Καθηµερινής της Κυριακής, 18/12/1994) Κ.24 Λιθογραφία. Σχέδιο O.M. Stackelberg, χάραξη A. Jesta. Stackelberg O.M. baron de, Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne..., Rome 1825, εικ. 28.Αθήνα, Συλλογή Eυστ. Φινόπουλου. Πηγή: ανακτήθηκε 05/05/09 Προεστός Αιγαιοπελαγίτης Πηγή: (Αθήνα, Γεννάδιος βιβλιοθήκη) Κ.25

15 IV. Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων µε τον απλό λαό «Άσπρος αϊτός καθότανε στου Σµόλιγκα στη ράχη, Βαστούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι Βολές βολές το τσίµπαγε, βολές βολές του λέει; «Κεφάλι κακοκέφαλο, µωρέ κακό κεφάλι, σαν τι κακό ν' οπόκαµες κι έπεσες στα φτερά µου; Κι έπεσες στα νυχάκια µου, στα νυχοπόδαρά µου; Σίντας ήµουν γκουτζιάµπασης και προεστός της Χώρας στους πλούσιους έβαζα εκατό και στους φτωχούς διακόσια, και µια χήρα, κακοχήρα, την είχα πεντακόσια, Που χε τ αµπέλι το καλό και το πλατύ χωράφι». (ανώνυµου λαϊκού στιχουργού σε τραγούδι της Κόνιτσας). Κ.27 «Γεια σου, χαρά σου, προεστέ, γιατί είσαι συγχισµένος; καί τίς σέ κακοποίησε καί στέκεις λυπηµένος; 'Αχ, τό γένος µου πολλά µέ κατατρέχει, µοί λέγει, τάχα, πώς τ' αρπαξα τά έχει' εγώ εστάθην τρεις χρόνους στήν άξίαν κι ώς ηθελα' εβάσταξα τήν επαρχίαν' εδειχνα είς όλους πώς εlµαι ευεργέτης, ουδείς δ' ετόλµα νά φανή προπέτης. Έάν πολλά ασπρα τούς αρπαξα βιαίως, πάλιν στούς Τούρκους τάδωσα διά χρέος. Θέλω τούς κάµω τίς είµαι νά γνωρίσουν, µικροί, µεγάλοι, γιά νά µέ προσκυνήσουν, κοινώς γάρ αλλοι λέγουν γιά νά µέ ψήσουν, κι αλλοι φωνάζουν κάλλιο νά µέ φουρκίσουν. Αυτό φίλοι µου τό παράπονον εχω, καί είς τούς Τούρκους διά τούτο προστρέχω». Βασίλης Κρεµµυδάς, Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή, Γνώση, 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα «Ρωσαγγλογάλλος» Κ.28 [το κείµενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ.29 Ιωάννης Λογοθέτης Πρόκριτος της Λειβαδιάς και Φιλικός. Πηγή: (Αθήνα, Γεννάδιος Βιβλιοθήκη) Με ποια ονόµατα αναφέρονται αυτοί που διοικούν τις κοινότητες; (Κ12, Κ18, Κ27, Κ28) Με ποιο τρόπο συµπεριφέρονταν στον απλό λαό; (K18, K21, K23, K27, K28) Παρατηρήστε τα ρούχα του απλού λαού και των προεστών. Τι συµπεραίνεται για την οικονοµική τους κατάσταση; (Κ17, Κ19, Κ20, Κ22, Κ24, Κ25, Κ26, Κ29) Πού έβρισκαν άραγε τα χρήµατα οι προεστοί; (Κ8, Κ12, Κ18, Κ23, Κ27, Κ28)

16 IV. Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων µε τον απλό λαό Αγρότες στο δρόµο προς το χωράφι, Χαλκογραφία. Σχέδιο P. Dewint, χάραξη G. Cook.Stanhope, J.S, Olympia, Λονδίνο 1824,σ. 1,προµετωπίδα. Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ Πηγή: ανακτήθηκε 05/05/09 Κ.30 Η εσωτερική αυλή του σπιτιού του εµπόρου Νικόλαου Αργύρη στα Γιάννενα, Χαλκογραφία. Σχέδιο C.R. Cockerell, χάραξη F.C. Lewis.Hughes T.S., Travels in Sicily, Greece and Albania., τ. 1, London 1820, σ Αθήνα, Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Πηγή: ανακτήθηκε 05/05/09 Κ.31 Γυναίκα της Σίφνου µε τα παιδιά της. Επιχρωµατισµένη λιθογραφία, Αρχικό σχέδιο J.B Hilaire, απο το έργο του Choiseul Gouffier "Voyage Pittoresque...", Paris Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη. Πηγή: ανακτήθηκε 05/05/0 Κ.32 Κ.33 Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας, Λιθογραφία. Σχέδιο Dupre, χάραξη Lemercier. Dupre, L., Voyage a Athenes et a Constantinople, Paris 1825, σ. 40.Αθήνα, Συλλογή Ευστ. Φινόπουλου Πηγή: ανακτήθηκε 05/05/09 Περιγράψτε τις διαφορές ανάµεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30, Κ31, K32, Κ33) Τι συµπεράσµατα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού;

17 V. Τα προνόµια των ελληνικών κοινοτήτων «Αυτά τα χωρία ( ερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόµια από τους Τούρκους εις τους [ ]..να είναι φύλακες του δρόµου, να εµποδίζουν τους Βενετζάνους να µην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουν». Σπ. Ασδραχάς «Πραγµατικότητες από τον ελληνικό ΙΗ αιώνα. Έναανέκδοτο κείµενο», Εποχές 13 (1965), σελ 11 Κ.34 Οι τρεις κοινότητες (Γουµέντζα, Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάµβαναν προνοµιακό καθεστώς από το 1707 «ωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν της τσόχας των Γενιτσάρων».. «φορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη, την µεταφέρουν εις τα χωρία των, (και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχας». Έναντι της παροχής «των υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγµένοι βασιλικών φόρων και λοιπών εξόδων» Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ. Α., Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιµ. Ι. Βασδραβέλη), Θεσσαλονίκη 1952, σελ (21) Κ.35 Το Μέτσοβο. Χαλκογραφία του H. Holland. Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα, τ.ε, Αθήνα, Ολκός,1983, σ.81, εικ 3. Κ.36 Από την εποχή του Μουράτ του Β απέκτησαν τα προνόµιά τους ( ) «επειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν, δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους, και τον µεν χει-µώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειοµένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήµατα εις τους πόδας των ίππων και µεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώµων αυτών, το δε θέρος εκτιθέµε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούς» [το κείµενο σε απλή γλώσσα εδώ] Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Ι σελ 152 Κ.37

18 V. Τα προνόµια των ελληνικών κοινοτήτων Το αυτοκρατορικό φιρµάνι για τα Μαντεµοχώρια του έτους 1733 αναφέρει: «Οι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην µεταλλείου των Μαντεµοχωρίων είναι απηλλαγµένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώνται παρ αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούµελης..[.] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγµένοι, οι δε Βαλήδες της Ρούµελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα- µιγνύωνται, να µη ζητήται παρ αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός µε (οποιαδήποτε) πρόφασιν» Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ. Α., Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιµ. Ι. Βασδραβέλη), Θεσσαλονίκη 1952, σελ 202(156) Κ.38 Το προνοµιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεµπορίου παραχωρήθηκε από το «Επειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου, ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισµόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου, και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρµανίου της καταβολής κτηµατικού φόρου». «η εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής, εργαζόµενοι δε εις αυτήν νυχθηµερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρους». Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ. Α., Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιµ. Ι. Βασδραβέλη), Θεσσαλονίκη 1952, σελ 48-49(41) [το κείµενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ.39 Πορταριά Πηλίου (18ος αι.) Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη Κ.40

19 V. Τα προνόµια των ελληνικών κοινοτήτων [ ] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλοµήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις µόνον φόρους, τον προσωπικόν, το προβατονόµιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος). [ ] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τµήµατος α-ποτέλεσαν µια οµοσπονδία 47 χωριών, που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια, ως τα Ο πρόεδρός της [της οµοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαµηνία στα Ιωάννινα µε πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού. [ ]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες, που εκλέγονταν από τους προκρίτους µε πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανοµή και είσπραξη των φόρων, για την ασφάλεια της πατρίδας τους, για την συντήρηση των σχολείων κ.λ.π. οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωµένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαµηνία. Ποια ήταν τα προνόµια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή οµοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί µέρους και κατά εποχές γνωστά. Από την προφορική όµως παράδοση, από σωζόµενες κατά τόπους σηµειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωµατούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής: 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να µη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (µαζί και το δικαίωµα της κωδωνοκρουσίας. [ ]» Απόστολου Ε. Βακαλόπουλου, Ιστορία του Νέου Ελληνισµού, τοµ. Β, Τουρκοκρατία , Θεσσαλονίκη, 1964 Κ.41 Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή: Ένθετο Επτά ηµέρες, (Ζαγοροχώρια) Καθηµερινή της Κυριακής, 27/03/1994 Κ.42

20 V. Τα προνόµια των ελληνικών κοινοτήτων Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία «να διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτή» Το 1818 το ε άρθρο του νόµου της Ύδρας ορίζει ότι «Ο κατά καιρόν µπας κοτζάµπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη- άνθρωπόν τινά, δι αµάρτηµα τινά εγκληµατικόν, ή και δια χρέος τινά, ή και δια υπόθεσιν τινά εµπορικήν, αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτών..» ηµητρίου Γκίνη, Περίγραµµα ιστορίας του µεταβυζαντινού δικαίου, Αθήνα 1966, αρ. 110, σ. 11 [το κείµενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ.43 Φιρµάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των Μαστιχοχωρίων «Επειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου, παρανόµως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς, υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν, εκτός του κεφαλικού φόρου, του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αµπέλων και χωραφίων των, καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως οκάδες µαστίχας ως φόρον υποτελείας. [ ] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αµπέλους, τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέ». Γ.. Κοντογιώργης, Κοινωνική δυναµική & πολιτική αυτοδιοίκηση. Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας, Νέα σύνορα Λιβάνης, Αθήνα 1982 [το κείµενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ.44 Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες κ pandektis.ekt.gr/ και βρείτε τα σηµερινά ονόµατα των χωριών που αναφέρονται στα Κείµενα (Γραδεµπόριο Γουµέντζα, Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35, Κ39) Για ποιο λόγο έλαβαν προνόµια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές; (Κ1, Κ4, Κ34, Κ35, Κ37, Κ38, K39, Κ41, Κ43, Κ44) Τι είδους προνόµια ήταν αυτά; Κ.45 Ο Κήπος της Χίου. Χαλκογραφία (1782) του J.B.Hilaaire Πηγή: (Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα)

21 «Οι ελληνικέςv. κοινότητες Τα προνόµια κατά τωντην ελληνικών οθωµανική κοινοτήτων κυριαρχία» «Επειδή δε όταν ήτο ηνωµένη η αρχιερατεία µε τη δηµογεροντίαν, ήτο πάσα µία σεβαστοτέρα, δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν. Εις πολλά µέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον, ώστε εγίνοντο συχναί καταδροµαί, φυλακώσεις, εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών, και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας, δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντο.» Απόσπασµα από το βιβλίο του Κων/νου Κούµα, Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων µέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης, 1959: 298], τ. 12, σελ ] Κ.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: ιαλέξτε µερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο µάθηµα και κάνετε µια µικρή ιστορική έρευνα, στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους µέχρι σήµερα. Εντοπίστε και σηµειώστε στο χάρτη τις ορεινές, αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο µάθηµα (Κ6, Κ8, Κ11, Κ13,Κ34, Κ35, Κ37, Κ38, Κ39, Κ40, Κ41, Κ43, Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης µε τα σηµαντικότερα διοικητικά και οικονοµικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα, (Κ2)]

22 VI. Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσµού στο χρόνο «[ ] Στους αιώνες της ακµής του οθωµανικού κράτους [15ος 16ος αι.] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρχιών κατά το τιµαριωτικό σύστηµα δεν άφηνε µεγάλα περιθώρια αναπτύξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάµεως των κοινοτήτων, ενώ κατά τους αιώνες της παρακµής [17ος 19ος αι.] και ιδιαίτερα σε περιφέρειες µε πυκνό ελληνικό πληθυσµό σιγά σιγά αναπτύχθηκε µια ισχυρή οικονοµικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώµατα. Με τα κέρδη από τη µίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους, µε τη δύναµη του αξιώµατός τους, µε τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν, αν και σε µικρότερη κλίµακα απ ό,τι οι Οθωµανοί, µε τα κέρδη από το εµπόριο που διεξήγαν, κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναµη, ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σ αυτή ακόµα την έδρα της κυβερνήσεως.» Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόµος ΙΑ (Ο Ελληνισµός υπό ξένη κυριαρχία περίοδος ), ΕΚ ΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, Αθήνα 1975, σελ.136 Μελετώντας τα δύο κείµενα (Κ47 και Κ48) τι συµπεράσµατα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσµού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακµής της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας; Κ.48 Κ.47 Choiseul-Gouffier: Ερµούπολη Σύρου (τέλη 18 ου αι.) Η Σύρος, όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου, υπάγονταν υπό προνοµιακό καθεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά. Τα προνόµια αυτά µετά το 17 ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σηµαντικές αρµοδιότητες. Πηγή: Μουσείο Μπενάκη «[ ] Αντιπροσωπευτικό δείγµα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [µε διευρυ- µένη αυτονοµία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου. Τα νησιά αυτά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρµοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σηµαντικά προνόµια στο δηµοσιονοµικό και διοικητικό σύστηµα της κατάκτησης. Τα οποία µάλιστα από τον 17ο αιώνα, διευρύνθηκαν ακόµα περισσότερο µε την ανάπτυξη από την κοινότητα αρµοδιοτήτων που υποκαθιστούσαν σε σηµαντικό βαθµό την οθωµανική εξουσία.» Γ.. Κοντογιώργης, Κοινωνική δυναµική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας, εκδόσεις Νέα Σύνορα Α. Λιβάνης, σελ Κ.46

23 3. Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωµανική κυριαρχία ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ τσιφλίκια: µεγάλες εκτάσεις γης, τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωµατούχοι ή Έλληνες γαιοκτήµονες. έγγεια πρόσοδος: φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη. χάσια: µεγάλες εκτάσεις γης, τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωµατούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεµιού. σπαχής: στρατιωτικός αξιωµατούχος του οθωµανικού ιππικού. τιµάρια: εκτάσεις γης, τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωµατούχους µε αντάλλαγµα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωµανικό στρατό. βακούφια: εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύµατα (πτωχοκοµεία, τζαµιά κ.τ.λ.) ραγιάδες: οι µη µουσουλµάνοι υπήκοοι της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. σινάφι: συντεχνία, οργανωµένο επαγγελµατικό σωµατείο µιας κατηγορίας επαγγελµατιών. κεφαλικός φόρος: ο φόρος που πλήρωναν οι άπιστοι, τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωµανοί, ως αντάλλαγµα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους. προεστοί: οι κοινοτικοί άρχοντες. Λέγονταν και κοτζαµπάσηδες, προύχοντες, πρόκριτοι και δηµογέροντες Σουλτάνος: Ο ανώτατος αξιωµατούχος της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας Βοεβόδας: Οθωµανός διοικητής του καζά προνόµια: διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωµανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς. Βαλής: ο διοικητής βιαλετιού (νοµού) της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας Βαλιδέ σουλτάνα: η βασιλοµήτωρ, (µητέρα του Σουλτάνου) ισπεντζέ ή haraci muwazzaf, έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης) Μπας κοτσάµπασης: Ο κοτζαµπάσης µε την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας καδής: Οθωµανός δικαστής σαντζάκι: Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. καζάς: επαρχία της οθωµανικής αυτοκρατορίας

24 Αποµνηµονεύµατα Φωτάκου, Α σελ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ. Ι σελ 152 Βασίλης Κρεµµυδάς, Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή, Εγχειρίδια Ιστορίας, Εκδόσεις Γνώση, 1981 Γ.. Κοντογιώργης, Κοινωνική δυναµική & πολιτική αυτοδιοίκηση. Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας, Νέα σύνορα Λιβάνης, Αθήνα 1982 Γ. Μαργαρίτης, Σπ. Μαρκέτος, Κ. Μαυρέας, Ν. Ροτζώκος, Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, τοµ. Γ Ε.Α.Π,Πάτρα ηµητρίου Γκίνη, Περίγραµµα ιστορίας του µεταβυζαντινού δικαίου, Αθήνα 1966, αρ. 110, σ. 11 Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ. Α., Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιµ. Ι. Βασδραβέλη), Θεσσαλονίκη 1952 Μάρθα Πύλια, Λειτουργίες και αυτονοµία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου, άρθρο στο περιοδικό ΜΝΗΜΩΜ Εταιρεία µελέτης νέου Ελληνισµού, Αθήνα 2001, τόµος 23ος, σελ 98 Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόµου, Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήνα 1873, σ Π. Αραβαντινού, Χρονογραφία τής Ηπείρου, Αθήναι 1856, τ. 1 σ υπ. 3. Σπ. Ασδραχάς «Πραγµατικότητες από τον ελληνικό ΙΗ αιώνα. Ένα ανέκδοτο κείµενο», Εποχές 13 (1965), σελ 11 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1975 Ευτυχία Λιάτα κ.α. Ιστορία του νέου Ελληνισµού Τόµος 1ος, Η Οθωµανική κυριαρχία, : πολιτική πραγµατικότητα-οικονοµική και κοινωνική οργάνωση, επιµ. Β. Παναγιωτόπουλος, Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα σελ Β. Σκουλάτου Ν. ηµακοπούλου Σ. Κόνδη, Ιστορία νεότερη και σύγχρονη, τεύχος Β, σχολικό εγχειρίδιο, ΟΕ Β για τη Β Λυκείου, δ έκδοση, Αθήνα: 1984 Απ. Βακαλόπουλος, Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισµού, τ. 2, ( ), Θεσσαλονίκη, 1977 Μαρία Ρεπούση, Χαρά Ανδρεάδου, Αριστείδης Πουταχίδης, Αρµόδιος Τσίβας, Ιστορία ΣΤ ηµοτικού, Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνια,βιβλίο ασκάλου,οε Β, α έκδοση, Αθήνα:2006

25 II. Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων & όργανα διοίκησης της κοινότητας Αθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819 Πράξη εκλογής των ηµογερόντων [ ] και των επιτρόπων [ ] στην Αθήνα «Εµείς που κατοικούµε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως µας, [ ] συγκεντρωθήκαµε σήµερα όλοι µαζί, χωρισµένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελµάτων και συζητήσαµε αναµεταξύ µας τη συνήθεια να εκλέγουµε ηµογέροντες και προεστούς για την πατρίδα µας, σύµφωνα µε τους βασιλικούς νόµους και τις παλαιές συνήθειές µας. Συγκεντρωθήκαµε λοιπόν όλοι και µε κοινή γνώµη και απόφαση εκλέγουµε και διορίζουµε ως προεστούς της πατρίδας µας τους καταγόµενους από διακεκριµένο γένος, κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου, στους οποίους [ ] αφήνουµε την επίβλεψη της πατρίδος µας για ένα χρόνο. Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συµβουλεύονται µε τους απ έξω τίµιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελµατικά σωµατεία). Για το µισθό µεν των προεστών υποσχόµαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια, για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια. Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι. Έτσι αφού αποφασίσαµε µε σύµφωνη γνώµη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για µας.» (ακολουθούν 88 υπογραφές) Κοντογιώργης Γιώργος, Κοινωνική δυναµική και πολιτική αυτοδιοίκηση. Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας, σελ. 473, εκδ. νέα σύνορα Α. Λιβάνης, Αθήνα:1982 Κ.8

26 III. Αρµοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων «Οι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον ιοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά µε τις σχέσεις της κοινότητας µε την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν. Να εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα µε την οικονοµική της ευχέρειά. Να προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο ιοικητής στην κοινότητα σχετικά µε τα καταλύµατα και την τροφοδοσία. Να δανείζεται στο όνοµα της κοινότητας, εκείνα χρηµατικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν µπορούν να εισπραχθούν από τα µέλη της κοινότητας. Να δικάζει µε βάση το καθιερωµένο εθιµικό δίκαιο, όλες τις µικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν µεταξύ των συµπολιτών. Να επιβάλλει κάθε διοικητική τιµωρία σε άτοµα που έχουν κάνει παραπτώµατα ή κακουργήµατα κ.τ.λ. Η αµοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος µισθός που θα αποδίδεται από την ολοµέλεια του λαού ανάλογα µε την οικονοµική του ευχέρεια». Π. Αραβαντινού, Χρονογραφία τής Ηπείρου, Αθήναι 1856, τ. 1 σ Κ.12

27 IV. Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων µε τον απλό λαό «Οι κοτζαµπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού, όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώµα ενωµένο για το δικό τους συµφέρον. Είχαν και αυτοί σύστηµα [ ] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους, [ ] εξαιτίας αυτού φαινόταν, ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν, διότι αυτοί έδιναν συµβουλές και σχέδια για να τα εφαρµόζουν οι Τούρκοι προς το συµφέρον τους. [ ] Κάθε µια φατρία (οµάδα που εξυπηρετούσε δικά της συµφέροντα, συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει, και για να την αποκτήσει, έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [ ] Όλα τα έξοδα, όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαµονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν, όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαµπάσηδες ήθελαν.» Απόσπασµα από τα Αποµνηµονεύµατα του Φωτάκου, Α σελ Κ.18 Οι προύχοντες αναφέρονται ως «Άνθρωποι µεγαλόπνοες, φρόνιµοι, µε πολλή ικανότητα, µε µεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [.] άνθρωποι απτόητοι [.] φόβητρα των επισήµων Τούρκων, µπέηδων και αγάδων, καύχηµα των τότε αδυνάτων χριστιανών» Από τα Αποµνηµονεύµατα του Κανέλλου εληγιάννη, στο Μάρθα Πύλια, Λειτουργίες και αυτό-νοµία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου, ΜΝΗΜΩΜ, τόµος 23, Εταιρεία µελέτης νέου Ελληνισµού Αθήνα 2001, σελ 98 Κ.21

28 IV. Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων µε τον απλό λαό «Αυτούς (τους Τούρκους) µιµήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών. Εκτός Κ.23 από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν, αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθµους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών, ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει, κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια. Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή µετείχε στις αρµόδιες αρχές και την εξουσία, άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά, από ιδιοτέλεια και για το συµφέρον τους, βάζοντας τα δηµόσια πράγµατα σε δεύτερη µοίρα Αυτούς που καταγίνονταν µε τα κοινά µε αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός, επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν, τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτµητους (χωρίς περιτοµή), γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι µε τους Τούρκους και τους φοβόταν και µισούσε.» Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόµου, [γραµµατέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήνα 1873, σ Κ.28 «Γεια σου, χαρά σου, προεστέ, γιατί είσαι συγχυσµένος; και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπηµένος; 'Αχ, το γένος µου πολλή µε καταδιώκει, µου λέγει, τάχα, πώς τ' άρπαξα τα έχει (κατέχω) εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχία έδειχνα σε όλους πώς είµαι ευεργέτης, κανείς δεν τολµούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης). Εάν πολλά χρήµατα τους άρπαξα βιαίως (µε τη βία), πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέος. Θέλω (να) τούς κάνω ποιος είµαι να γνωρίσουν, µικροί, µεγάλοι, για να µε προσκυνήσουν, διότι από κοινού άλλοι λένε να µε ψήσουν, κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να µε παλουκίσουν. Αυτό φίλοι µου το παράπονο έχω, και στους Τούρκους γι αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)». Βασίλης Κρεµµυδάς, Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή, Γνώση, 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα «Ρωσαγγλογάλλος»

29 V. Τα προνόµια των ελληνικών κοινοτήτων Από την εποχή του Μουράτ του Β απέκτησαν τα προνόµιά τους ( ) «επειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή, από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθ όλη τη διάρκεια του έτους, και τον µεν χειµώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν, στρώνοντας σκεπάσµατα στα πόδια των αλόγων και µεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώµους τους, το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών, τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)» Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Ι σελ 152 Κ.37 Φιρµάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των Μαστιχοχωρίων «Επειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού, παρανόµως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή, εκτός του κεφαλικού φόρου, του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αµπέλων και χωραφιών τους, καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως οκάδες µαστίχας ως φόρο υποτελείας. [ ] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αµπέλια, τα περιβόλια και τα χωράφια τους µε τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέ». Γ.. Κοντογιώργης, Κοινωνική δυναµική & πολιτική αυτοδιοίκηση. Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας, Νέα σύνορα Λιβάνης, Αθήνα 1982 Κ.44 Το προνοµιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεµπορίου παραχωρήθηκε από το «Επειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο, τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγµή της ανέγερσής του στον καθαρισµό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου, και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν µε διάταγµα του Σουλτάνου να µην καταβάλουν κτηµατικό φόρο». «η εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόµενοι σ αυτήν νυχθηµερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν µπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρους». Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ. Α., Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιµ. Ι. Βασδραβέλη), Θεσσαλονίκη 1952, σελ 48-49(41) Κ.39 Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία «να διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή, πρόσωπο που κρίνει)» Το 1818 το ε άρθρο του νόµου της Ύδρας ορίζει ότι «Ο κατά καιρόν κοτζαµπάσης δεν µπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο, για οποιαδήποτε εγκληµατική παράβαση, ή και για κάποιο χρέος, ή ακόµη και για εµπορική υπόθεση, αλλά όλα αυτά τα παραπτώµατα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτών..» ηµητρίου Γκίνη, Περίγραµµα ιστορίας του µεταβυζαντινού δικαίου, Αθήνα 1966, αρ. 110, σ. 11 Κ.43