Η ποιότητα στην τηλεόραση ως μεθοδολογικό πρόβλημα

Transcript

1 Η ποιότητα στην τηλεόραση ως μεθοδολογικό πρόβλημα Ανδρέα Ν. Μασούρα Λέκτορας Επικοινωνίας & ΜΜΕ Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου Εισαγωγή: Η ποιότητα στην τηλεόραση H ποιότητα του τηλεοπτικού περιεχομένου συνιστά ένα από τα πιο δημοφιλή ζητήματα που άπτονται της λειτουργίας του τηλεοπτικού πεδίου. Πολλές έρευνες έχουν δει το φως της δημοσιότητας σε διάφορες χώρες, οι οποίες προσπαθούν να την αξιολογήσουν, ενώ δεν είναι λίγα τα συνέδρια που έχουν διοργανωθεί με το συγκεκριμένο θέμα να αποτελεί το αντικείμενο συζήτησης. Συνεπακόλουθα το όλο ζήτημα έχει απασχολήσει σε πολλαπλό επίπεδο είτε αυτό είναι η πολιτική εξουσία και οι θεσμοί είτε ο ακαδημαϊκός χώρος είτε ακόμα και τα ίδια τα τηλεοπτικά Μέσα. Μάλιστα, μεθοδολογικό πρόβλημα προκύπτει από την στιγμή που ο ερευνητής καλείται να μελετήσει το τηλεοπτικό πρόγραμμα και αυτό διότι οι παράμετροι πάνω στους οποίους θα βασιστεί είναι κατά κύριο λόγο παράμετροι ποιοτικοί, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με την παράμετρο της πολυμέρειας (diversity) 1. Ίσως η πρώτη και πλέον αναγκαία διευκρίνιση που θα έπρεπε να γίνει όταν ξεκινάει κάποιος να ερμηνεύσει και να προσεγγίσει το όλο ζήτημα είναι, ότι η ποιότητα δεν μπορεί να οριστεί. Μια άποψη η οποία τυγχάνει ευρείας αποδοχής και αυτό γιατί εν πολλοίς εμπίπτει στη σφαίρα του υποκειμενικού. Οι όποιες προσπάθειες ορισμού στην συντριπτικής τους πλειοψηφία συνιστούν απλά και μόνο εννοιολογικές προσεγγίσεις οι οποίες σε γενικές γραμμές στοχεύουν στο ξεπέρασμα του συγκεκριμένου εμποδίου προκειμένου να προαχθεί η έρευνα γύρω από το συγκεκριμένο θέμα. Αυτό που συμβαίνει συνήθως είναι η χρησιμοποίηση άλλων ποιοτικών παραμέτρων οι οποίες όμως δύναται να έχουν μετρήσιμη εφαρμογή. Μέσα από αυτό το άρθρο θα δοθεί μια εννοιολογική προσέγγιση για την τηλεοπτική ποιότητα (ποιότητα του τηλεοπτικού περιεχομένου / προγράμματος) βασισμένη στην ερμηνευτική ανάλυση που ακολουθεί. 1 See: Masouras, A., 2014.

2 1.2 Ερμηνευτικές δυσκολίες και σκόπελοι Η ποιότητα όπως ήδη προαναφέραμε διέπεται από υποκειμενικότητα η οποία καθιστά τον οποιοδήποτε σαφή ορισμό εξαιρετικά επισφαλή 2. Η ποιότητα εν γένει μπορεί να οριστεί με βάση ποικίλες αξίες, απαιτήσεις και προσδοκίες. Ως προς αυτά χαρακτηριστικά είναι τα όσα αναφέρει ο Barker: «Το πρόβλημα με την ποιότητα στην τηλεόραση είναι ένα ερώτημα το οποίο δεν μπορεί με ακρίβεια να απαντηθεί. Η ποιότητα είναι ένας σχετικός ορισμός ο οποίος αναφέρεται σε μια σειρά από χαρακτηριστικά τα οποία ικανοποιούν διάφορα πρότυπα, τα οποία με τη σειρά τους απορρέουν από μια λιγότερο ή περισσότερο κεντρική μορφή αξιών και κανόνων» 3 Σε γενικές γραμμές η ποιότητα συνιστά μια έννοια στην οποία πολύ συχνά γίνεται επίκληση. Όσο όμως συχνά γίνεται αναφορά σ αυτήν τόσο πιο σπάνια συναντά κάποιος έναν ορισμό που να προσπαθεί να την περιγράψει. Χαρακτηριστικό ως προς αυτό είναι και το γεγονός, ότι η συγκεκριμένη έννοια αναφέρεται και στα πλαίσια του Συντάγματος, όπου στο Άρθρο 15 γίνεται λόγος για την «ποιοτική στάθμη των εκπομπών που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή τους και η πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας». Το συγκεκριμένο Άρθρο αν και γενικό εντούτοις δίνει μια εννοιολογική κατεύθυνση ως προς το πώς μπορεί ένας ερευνητής να προσεγγίσει όχι την έννοια της ποιότητας αλλά ποιοτικώς μετρήσιμα το τηλεοπτικό περιεχόμενο. Η αναφορά σε «κοινωνική αποστολή» και σε «πολιτιστική ανάπτυξη», αν και ο ρόλος της τηλεόρασης δεν επικεντρώνεται μόνο σε αυτά, καταδεικνύει προς την κατεύθυνση του πλουραλισμού και της πολυμέρειας ως ποιοτικά χαρακτηριστικά του τηλεοπτικού περιεχομένου. Ένα από τα πρώτα ερωτήματα που αναφέρεται στην έννοια της ποιότητας και το οποίο πρέπει να απαντηθεί, είναι για ποια ποιότητα μιλάμε; Μιλάμε για την ποιότητα ενός μεμονωμένου προγράμματος ή για το σύνολο της εκροής των προγραμμάτων ενός 2 Cuilenburg J.V., in Brands K.- Hermes L.- Van Zoones L., (eds.), Barker Ch., 1997, p. 214.

3 τηλεοπτικού σταθμού; Όπως υποστηρίζεται είναι μια διαδικασία η οποία σχετίζεται και με τις δύο αυτές παραμέτρους 4. Επί προσθέτως η έννοια της ποιότητας της τηλεόρασης μπορεί να προσεγγιστεί και έχοντας ως αφετηρία και άλλες πτυχές της, όπως το αν η αναφορά μας σχετίζεται με ποιότητα σε επίπεδο ψυχαγωγίας ή σε επίπεδο ενημέρωσης. Ο ΜακΚουέϊλ διαχωρίζοντας μεταξύ των δύο, εντοπίζει τρία βασικά ζητήματα τα οποία προσδιορίζουν την ποιότητα στην ενημέρωση: την αντικειμενικότητα στην κάλυψη των γεγονότων, την επάρκεια στην κάλυψη σημαντικών γεγονότων και τον δημοκρατικό διάλογο 5. Μια άλλη διάσταση της ποιότητας στην ενημέρωση, η οποία σχετίζεται άμεσα με την τελευταία από τις τρεις παραμέτρους, είναι εκείνη του λόγου και το πώς αυτός μοιράζεται και χρησιμοποιείται στα πλαίσια ενός τηλεοπτικού προγράμματος, όπου μεταξύ άλλων τονίζεται ότι τα Μέσα θα πρέπει να δίνουν φωνή σε πολλές και αντιτιθέμενες ομάδες, να συμβάλλουν στον αμοιβαίο σεβασμό και στην συναδελφικότητα και τέλος να προάγουν με δημοκρατικό τρόπο τον διάλογο 6. Η εννοιολογική ελαστικότητα της έννοιας της ποιότητας δίχως άλλο έχει αντίκτυπο και στις εν γένει έρευνες που υποστηρίζουν ότι προσπαθούν να την μετρήσουν. Χαρακτηριστικό ως προς αυτό είναι το γεγονός ότι υπάρχουν έρευνες οι οποίες προσδιορίζουν ως βασικότερο ποιοτικό παράγοντα τα προγράμματα εκείνα τα οποία συγκεντρώνουν και τα υψηλότερα ποσοστά τηλεθέασης καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι τα πιο ποιοτικά προγράμματα είναι εκείνα των ειδήσεων και των προγραμμάτων με βίαιο περιεχόμενο 7. 4 Παπαθανασόπουλος Στ.,1993, σελ Μακ Κουέϊλ Ντ., Η Θεωρία της Μαζικής Επικοινωνίας για τον 21ο αιώνα, Καστανιώτης, Αθήνα, 2003, σελ Rohlinger D., 2007,. pp Στη συγκεκριμένη έρευνα ο Crawford προσδιορίζει τα ποιοτικότερα προγράμματα με βάση δύο αντικρουόμενες παραμέτρους. Από τη μια αναφέρεται στους δείκτες ακροαματικότητας θεωρώντας ότι τα ποιοτικότερα προγράμματα θα συγκεντρώσουν και τις μεγαλύτερες ακροαματικότητες. Από την άλλη ως παράγοντας μείωσης της ποιότητας ενός προγράμματος προβάλλεται ο αριθμός και η διάρκεια των διαφημιστικών μηνυμάτων, αξιολογώντας μ αυτόν τον τρόπο την ποιότητα των προγραμμάτων. Crawford G., 2007.

4 1.3 Ποιοτικές διαστάσεις στα τηλεοπτικά προγράμματα. Όπως έχουμε ήδη υποστηρίξει η ποιότητα είναι ένας όρος ο οποίος δεν μπορεί να οριστεί. Παρ όλα αυτά ο πιο ασφαλής τρόπος για να προσεγγιστεί η ποιότητα του τηλεοπτικού περιεχομένου είναι να αναφερθούν κάποια συγκεκριμένα κριτήρια που θα μπορούσαν να χαρακτηρίσουν ένα πρόγραμμα ως ποιοτικό. Μερικές από τις σημαντικότερες παραμέτρους που αναφέρονται είναι αυτές που αναφέρονται παρακάτω 8 : 1. Ελευθερία έκφρασης του δημιουργού ώστε να μην υποχρεώνεται να μεγιστοποιεί με το έργο του τα ποσοστά θεαματικότητας. 2. Να μην πιέζεται χρονικά για την ολοκλήρωση του έργου του. 3. Να υπάρχει επαγγελματισμός υψηλού επιπέδου και οι συντελεστές της παραγωγής να έχουν πλήρη γνώση των τεχνικών εξελίξεων στον χώρο τους. 4. Θα πρέπει μια ποιοτική παραγωγή να προϋποθέτει την πρωτοτυπία στην εκτέλεσή της και τελικά ο δημιουργός θα μεταδίδει την αίσθηση ότι το έργο του είναι σε θέση να επιμορφώσει και να ευαισθητοποιήσει το τηλεοπτικό κοινό. Παράλληλα και πέρα από τα όσα προαναφέρθηκαν υπάρχουν και άλλοι παράγοντες οι οποίες μπορούν αναμφίβολα να συμβάλλουν στην βελτίωση του ποιοτικού περιεχομένου των τηλεοπτικών προγραμμάτων, όπως για παράδειγμα ο εκπαιδευτικός τους χαρακτήρας, η πολυφωνία και η αντιπροσωπευτικότητα του συνόλου των κοινωνικών ομάδων. Εκείνο όμως που πρέπει να τονίσουμε αναφορικά με το συγκεκριμένο ζήτημα είναι το γεγονός ότι η υφιστάμενη εμπορική λογική των Μέσων βρίσκεται ως επί το πλείστον σε αναντιστοιχία με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. 1.4 Παράγοντες μείωσης ποιότητας στην τηλεόραση 8 Παπαθανασόπουλος Στ., 1993, σσ

5 Το ποιοτικό περιεχόμενο των τηλεοπτικών προγραμμάτων αναμφίβολα επηρεάζεται από την λογική η οποία εμφιλοχωρεί στο χώρο των Μέσων. Η λογική αυτή δυστυχώς επηρεάζεται από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία κάθε άλλο παρά ενισχύουν το βαθμό ποιότητας ενός τηλεοπτικού προγράμματος. Η πρώτη από τις παραμέτρους αυτές, είναι οι δείκτες ακροαματικότητας που μετρούν την τηλεθέαση. Το γεγονός ότι στην πραγματικότητα ο καταναλωτής ενός τηλεοπτικού προγράμματος δεν είναι ο τηλεθεατής, αλλά ο διαφημιζόμενος συνιστά μια διάσταση η οποία σε μεγάλο βαθμό καθορίζει το περιεχόμενο των προγραμμάτων καθώς εκείνο το οποίο ενδιαφέρει τους διαφημιζόμενους είναι οι μεγάλες ακροαματικότητες 9. Ένας δεύτερος σημαντικός παράγοντας είναι εκείνος του κόστους, καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις τα ποιοτικά προγράμματα κοστίζουν περισσότερο απ ότι άλλες παραγωγές 10. Σε άμεση συνάφεια με την λογική των Μέσων, βρίσκεται και ο τρίτος ανασταλτικός παράγοντας εκείνος του τρόπου λειτουργίας της δημοσιογραφίας. Ως προς τη συγκεκριμένη διαπίστωση είναι απαραίτητο να γίνει μια διάκριση ανάμεσα σε ποιοτική δημοσιογραφία (quality journalism) και σε λαϊκή δημοσιογραφία (popular journalism) 11. H δεύτερη από τις δύο αυτές μορφές, είναι κατ ουσία εκείνη η οποία συμβιβάζεται με την οικονομική λογική των ΜΜΕ και ασχολείται με θέματα τα οποία κάθε άλλο παρά στοχεύουν στην ενημέρωση του κοινού με την μορφή της παρουσίασης σημαντικών θεμάτων. H πρώτη από τις δύο μορφές αντιθέτως στοχεύει στην κάλυψη πραγματικά σημαντικών θεμάτων και παράλληλα στην εις βάθος διερεύνησή τους 12. Τέλος το τελευταίο εκείνο χαρακτηριστικό το οποίο περιορίζει την ποιότητα των προγραμμάτων είναι ο απαιτούμενος χρόνος. Όπως αναφέραμε και παραπάνω για 9 Tsourvakas G., 2003, pp Ibid. 11 Για μια αναλυτικότερη απεικόνιση του συγκεκριμένου διαχωρισμού βλέπε: Langer J., Η Meijer στην συγκεκριμένη έρευνα στέκεται εκτενώς στο διαχωρισμό μεταξύ των δύο μορφών δημοσιογραφίας. Από τη μία η λαϊκή δημοσιογραφία έχει ως βασικά χαρακτηριστικά τα talk show, τον υπαινιγμό, την ενασχόληση με την ιδιωτική σφαίρα και την προσωπική ζωή, ενώ παράλληλα δίνει έμφαση στην επίδραση που ασκεί το κείμενο. Αντιθέτως η ποιοτική δημοσιογραφία στέκεται περισσότερο στην τεκμηρίωση, στην αντικειμενικότητα, στη δημόσια σφαίρα ενώ τέλος δίνει έμφαση στο περιεχόμενο του κειμένου. Meijer I., 2001, pp

6 να επιτευχθεί μια ποιοτική παραγωγή πρέπει να έχει τι δυνατότητα ο παραγωγός να δημιουργήσει μέσα σ ένα επαρκές χρονικό πλαίσιο. Αντιθέτως στις περισσότερες των περιπτώσεων οι δημιουργοί των προγραμμάτων πιέζονται χρονικά, ενώ το στοιχείο του μιμητισμού αποτελεί μια σημαντική συνισταμένη στη συγκεκριμένη περίπτωση. Σύνοψη Η ποιότητα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ζητούμενα στην λειτουργία του τηλεοπτικού πεδίου. Αν και ο ορισμός της είναι εξαιρετικά δύσκολος, παρ όλα αυτά έχουν γίνει προσπάθειες να προσεγγιστεί και να μετρηθεί σε διάφορες χώρες 13. Εκείνο όμως που φαίνεται να είναι εξαιρετικά σημαντικό είναι το γεγονός ότι από όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές φαίνεται να προωθούνται διαφορετικές αξίες και κριτήρια τα οποία σε πολλές περιπτώσεις είναι αντικρουόμενα. Μια λύση σ αυτό το δίλημμα είναι η ίδια η ιδέα της πολυμέρειας 14. Βιβλιογραφία 1. Αγγλόγλωσση: Barker, Chris, Global Television: an introduction, Blackwell, Oxford, Crawford, Gregory., Television station ownership and the quantity and quality of TV programming, Media Ownership Study, Federal Communication Commission, Cuilenburg, Jan, Van., Diversity revised: Towards a critical rational model of media democracy, in Brands K.- Hermes L.- Van Zoones L., (eds.), The Media in Question, Sage Publications: London, Βλ. σχετικά τη περίπτωση της «Κάρτας Ποιότητας στην Ολλανδία όπου η ποιότητα χωρίζεται σε 8 βασικούς δείκτες και σε 3 κύριες κατευθύνσεις. Βλ. Koeman.J, Peeters A., and Dhaenens L., 2007, pp HIllve P., Majanen P., Rosengren K.E., 1997, pp

7 Hillve, Peter, Peter Majanen, and Karl Erik Rosengren. "Aspects of Quality in TV Programming Structural Diversity Compared over Time and Space." European Journal of Communication, 12(3), 1997, pp Koeman, Joyce, Peeters, Allerd, and D Haenens, Leen., Diversity Monitor 2005: Diversity as a quality aspect of television in the Netherlands, Communications, 32 (1), 2007, pp Langer, John., Tabloid Television, Popular Journalism, and the Other News, Routledge, London and New York, Masouras, Andreas., Understanding Competition and Diversity in Television Programming, Research Institute of Applied Communication, Neapolis University, Pafos, Meijer, Irene, Costera., The Public Quality of Popular Journalism: developing a normative framework, Journalism Studies, 2(2), 2001, pp Rohlinger, Deana, A., American Media and deliberative democratic processes, Sociological Theory, American Sociological Association, 25(2), 2007, pp Tsourvakas, George., Techniques to Enhance the transmission of quality programs by private television channels in Europe, European Journal of Law and Economics, 16(2), 2003, pp Ελληνόφωνη: Παπαθανασόπουλος, Στυλιανός., Απελευθερώνοντας την Τηλεόραση, Καστανιώτης, Αθήνα, 1993.