ΠPOΛOΓOΣ Πρώτο μέρος: H ΠAPOYΣIA TOY ΦIΛOΛOΓOY ΣTHN TAΞH 11. Δεύτερο μέρος: H ΔIΔAΣKAΛIA TΩN APXAIΩN EΛΛHNIKΩN ΣTO ΓYMNAΣIO 39

Transcript

1

2 Π E P I E X O M E N A ΠPOΛOΓOΣ Πρώτο μέρος: H ΠAPOYΣIA TOY ΦIΛOΛOΓOY ΣTHN TAΞH 11 α. H ενημέρωση του φιλολόγου β. H προετοιμασία για το μάθημα γ. H εργασία μέσα στην τάξη ΠAPAPTHMA I Δεύτερο μέρος: H ΔIΔAΣKAΛIA TΩN APXAIΩN EΛΛHNIKΩN ΣTO ΓYMNAΣIO 39 α. Tα μικρά κείμενα β. H διδασκαλία της γραμματικής γ. H διδασκαλία του συντακτικού δ. Oι ασκήσεις ΠAPAPTHMA II Tρίτο μέρος: H ΔIΔAΣKAΛIA TΩN APXAIΩN EΛΛHNIKΩN ΣTO ENIAIO ΛYKEIO 69 α. Tα κείμενα του Λυκείου β. Συγγραφείς και κείμενα γ. Eρμηνευτικές ασκήσεις δ. H παρέκκλιση από το κείμενο στην τάξη ε. H διδασκαλία του θέματος EΠIΛOΓOΣ

3 B. Y PAºEI KAI KEIMENA 1. Α Ξ Ε Ν Ο Φ Ω Ν Τ Ο Σ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Α, Β Ι Β Λ I Ο Β Το B βιβλίο των Ελληνικών του Ξενοφώντα επιλέχτηκε για δύο λόγους, πιθανότατα πρώτα για το συγγραφέα του και, βέβαια, δεν είναι ανάγκη να πει κανείς γιατί ο Ξενοφών είναι ο ευνοούμενος συγγραφέας στην εκπαίδευση δεύτερον, για το συγκεκριμένο γεγονός της Ιστορίας που αφηγείται δηλαδή την άνοδο και την πτώση των τριάκοντα τυράννων στην Αθήνα του τέλους του 5ου αι. π.x. Πραγματικά, δεν υπάρχει άλλο τμήμα των Ελληνικών που να έχει τόσο ενδιαφέρον για το σύγχρονο αναγνώστη. Ένας σύγχρονος μελετητής 7 γράφει τα εξής: «Η ιστορία αποτελείται εν γένει από τη σύμπραξη δυνάμεων της συντήρησης και δυνάμεων της αλλαγής, της ελευθερίας του ατόμου και της παράδοσης των γενεών. Στην ελληνική ιστορία, και προπάντων στην ιστορία του ελληνικού πνεύματος, μπορούμε να το διαπιστώσουμε αυτό με αρχετυπική διαύγεια». Αυτή η «αρχετυπική διαύγεια» νομίζω ότι διακρίνει και την ιστορία που αφηγείται ο Ξενοφών στο Β βιβλίο των Ελληνικών. Κάτω από ποιες συνθήκες, δηλαδή, ανέρχονται στην εξουσία οι αντιδραστικές δυνάμεις, πώς διατηρούν την εξουσία, πώς συμπεριφέρονται, πώς αρχίζουν οι αντιδράσεις και ποιοι αντιδρούν στο καθεστώς βίας, κάτω από ποιες συνθήκες καταρρέει αυτό το καθεστώς, τι μπορεί να συμβεί μετά την κατάρρευση, ποια συμμετοχή έχει σ αυτά τα γεγονότα ο εξωτερικός παράγων μεγάλες και μικρές δυνάμεις ποια είναι η συμπεριφορά της αποκατεστημένης δημοκρατίας και άλλα συναφή ζητήματα μπορούμε να τα δούμε με «αρχετυπική διαύγεια» στο κείμενο που έχει επιλεγεί για τη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών στην Α τάξη Λυκείου. Θα λέγαμε ότι αποτελεί ένα είδος «μοντέλου» για τη μελέτη νεότερων παρόμοιων γεγονότων. 7. Όλοφ Ζιγκόν, Σωκράτης, Γνώση, Aθήνα 1995, σελ H ΔIΔAKTIKH TOY APXAIOY EΛΛHNIKOY KEIMENOY ª Δ π Ã ª π [77]

4 H ΔIΔAΣKAΛIA TΩN APXAIΩN EΛΛHNIKΩN ΣTO ENIAIO ΛYKEIO Ξενοφ ντος Ελληνικά, Βι λίο Β, κεφ Ως δ ε π ν τα τα πα σατο κα ουλ δήλη γένετο ε μεν ς πιθορυ ήσασα, γνο ς Κριτίας τι ε πιτρέψοι τ ουλ διαψηφίζεσθαι περ α το, ναφε ξοιτο, κα το το ο ιωτ ν γησάμενος, προσελθ ν κα διαλεχθείς τι το ς τριάκοντα ξ λθε, κα πιστ ναι κέλευσε το ς τ γχειρίδια χοντας φανερ ς τ ουλ π το ς δρυφάκτοις. Παρωδία δίκης 51 Πάλιν δ ε σελθ ν ε πεν «Εγώ, ουλή, νομίζω προστάτου ργον ε ναι ο ου δε, ς ν ρ ν το ς φίλους ξαπατωμένους μ πιτρέπ η. Κα γ ο ν το το ποιήσω. Κα γ ρ ο δε ο φεστηκ τες ο φασιν μ ν πιτρέψειν, ε νήσομεν νδρα τ ν φανερ ς τ ν λιγαρχίαν λυμαιν μενον. Εστι δ ν το ς καινο ς ν μοις τ ν μ ν ν το ς τρισχιλίοις ντων μηδένα ποθν ήσκειν νευ τ ς μετέρας ψήφου, τ ν δ ξω το καταλ γου κυρίους ε ναι το ς τριάκοντα θανατο ν. Εγ ο ν, φη, Θηραμένην τουτον ξαλείφω κ το καταλ γου, συνδοκο ν πασιν μ ν. Κα το τον, φη, με ς θανατο μεν». 52 Ακο σας τα τα Θηραμένης, νεπήδησεν π τ ν στίαν κα ε πεν: «Εγ δ, φη, νδρες, κετε ω τ πάντων ννομώτατα, μ π Κριτί α ε ναι ξαλείφειν μήτε μ μήτε μ ν ν ν ο ληται, λλ νπερ ν μον ο τοι γραψαν περ τ ν ν τ καταλ γ ω, κατ το τον κα μ ν κα μο τ ν κρίσιν ε ναι. 53 Κα το το μέν, φη, μ το ς θεο ς ο κ γνο, τι ο δέν μοι ρκέσει δε ωμ ς, λλ ο λομαι κα το το πιδε ξαι, τι ο τοι, ο μ νον ε σ περ νθρώπους δικώτατοι, λλ κα περ θεο ς σε έστατοι. Υμ ν μέντοι, φη, νδρες καλο κ γαθοί, θαυμάζω, ε μ οηθήσετε μ ν α το ς, κα τα τα γιγνώσκοντες τι ο δ ν τ μ ν νομα ε εξαλειπτ τερον τ μ ν κάστου». 54 Εκ δ το του κέλευσε μ ν τ ν τριάκοντα κ ρυξ το ς νδεκα π τ ν Θηραμένην κε νοι δ ε σελθ ντες σ ν το ς πηρέταις, γουμένου α τ ν Σατ ρου το θρασυτάτου τε κα ναιδεστάτου, ε πε μ ν Κριτίας «Παραδίδομεν μ ν, φη, Θηραμένην τουτον κατακεκριμένον κατ τ ν ν μον. H αντίδραση του Θηραμένη Η εκτέλεση του Θηραμένη [ 78 ] ª Δ π Ã ª π H ΔIΔAKTIKH TOY APXAIOY EΛΛHNIKOY KEIMENOY

5 B. ΣYΓΓPAΦEIΣ KAI KEIMENA 55 Υμε ς δ λα ντες κα παγαγ ντες [ο νδεκα] ο δε τ κ το των πράττετε». 56 Ως δ τα τα ε πεν, ε λκε μ ν π το ωμο Σάτυρος ε λκον δ ο πηρέται. Ο δ Θηραμένης σπερ ε κ ς κα θεο ς πεκαλε το κα νθρώπους καθορ ν τ γιγν μενα. Η δ ουλ συχίαν ε χεν, ρ σα κα το ς π το ς δρυφάκτοις μοίους Σατ ρ ω κα τ μπροσθεν το ουλευτηρίου πλ ρες τ ν φρουρ ν, κα ο κ γνοο ντες τι γχειρίδια χοντες παρ σαν. Ο δ πήγαγον τ ν νδρα δι τ ς γορ ς μάλα μεγάλ η τ φων δηλο ντα ο α πασχε. Λέγεται δ ν μα κα το το α το. Ως ε πεν Σάτυρος τι ο μώξοιτο, ε μ σιωπήσειεν, πήρετο «Aν δ σιωπ, ο κ ρ, φη, ο μώξομαι;» κα πεί γε ποθν ήσκειν ναγκαζ μενος τ κώνειον πιε, τ λειπ μενον φασαν ποκοττα ίσαντα ε πε ν α τ ν «Κριτί α το τ στω τ καλ». Κα το το μ ν ο κ γνο, τι τα τα ποφθέγματα ο κ ξι λογα, κε νο δ κρίνω το νδρ ς γαστ ν, τ το θανάτου παρεστηκ τος μήτε τ φρ νιμον μήτε τ παιγνι δες πολιπε ν κ τ ς ψυχ ς. Για το κείμενο αυτό, σύμφωνα με τις «Οδηγίες...» του YΠEΠΘ, θα αφιερωθούν 5 ώρες και, πιθανότατα, θα επαρκέσουν για την ερμηνευτική επεξεργασία. Μια καλή και αργή ανάγνωση στην αρχή θα βάλει τους μαθητές στο κλίμα της δίκης ίσως κατά την ανάγνωση να εξηγηθούν μια δυο λέξεις/φράσεις, όπως επίσης ίσως να τονιστούν μερικές με καίρια σημασία για την υπόθεση. Και δεν πειράζει αν οι μαθητές έχουν διαβάσει τη μετάφραση από τα «βοηθήματα». Tο ουσιώδες σε αυτό το σημείο της διδασκαλίας είναι να ακούσουν το αρχαίο κείμενο/τον αρχαίο ελληνικό λόγο. Οι πλαγιότιτλοι χωρίζουν το κείμενο σε τρία μέρη. Στο 1ο μέρος πρωταγωνιστεί ο Κριτίας. Η 50 είναι μία περίοδος και γι αυτό είναι περίπλοκη, και επειδή η κατάσταση που δημιουργήθηκε από το λόγο του Θηραμένη είναι περίπλοκη. Εδώ πρέπει να γίνει προσεκτική σύνταξη. Aλλά σύνταξη δεν σημαίνει τυπικό συντακτικό: προτάσεις, ρήματα, υποκείμενα κ.ά. Σύνταξη σημαίνει παρακολούθηση μέσα από τις λέξεις του «κινημένου» αυτού κειμένου (που οι μισές λέξεις του είναι ρηματικοί τύποι) και των σύντονων κινήσεων του Κριτία. Οι κύριες κινήσεις του είναι: ξ λθε κα... κέλευσε... ε πεν. Όμως οι κινήσεις αυτές στηρίζονται σε ένα πολλαπλό βάθος που το περιγράφουν επτά χρονικοαιτιολογικοί όροι σε τέσσερις δευτερεύουσες προτάσεις: «Ως ε π ν... πα σατο κα... H ΔIΔAKTIKH TOY APXAIOY EΛΛHNIKOY KEIMENOY ª Δ π Ã ª π [79]

6 H ΔIΔAΣKAΛIA TΩN APXAIΩN EΛΛHNIKΩN ΣTO ENIAIO ΛYKEIO γένετο... γνο ς... τι ε... γησάμενος, προσελθ ν κα διαλεχθείς...». Το κείμενο αυτό τοποθετεί τον Κριτία σε ένα τετραδιάστατο χώρο. Αυτό θα φανεί καλύτερα στους μαθητές αν τους διαβάσει ο δάσκαλος δύο μεταφράσεις η πρώτη είναι του Α. Κανελλόπουλου από το βιβλίο του Ο Ξενοφών ως δημοσιογράφος (σελ ) έχει δημοσιογραφικό χαρακτήρα. «Συνελήφθη ο Θηραμένης μέσα στη βουλή και εξετελέσθη. Του κοινοβουλευτικού συντάκτη Ξενοφώντα του Αθηναίου. Μόλις τελείωσε την αγόρευσή του ο Θηραμένης. Η βουλή έγινε φανερό ότι χειροκρότησε επιδοκιμαστικά. Ο Κριτίας (που προεδρεύει) καταλαβαίνει πως αν επιτρέψει να τεθεί το θέμα σε ψηφοφορία, ο Θηραμένης θα αθωωθεί, ενώ αυτού θα κινδύνευε η ζωή. Ανταλλάσσει λίγα λόγια με τους 30 τυράννους, βγαίνει έξω και δίνει διαταγή να εισβάλουν στη βουλή οι οπλισμένοι με τα εγχειρίδια και να σταθούν απέναντι στο κιγκλίδωμα. Ξαναμπαίνοντας παίρνει το λόγο». Η δεύτερη μετάφραση είναι του Ρόδη Ρούφου στην έκδοση της μετάφρασης των Ελληνικών από τον εκδοτικό οίκο Γαλαξία (τόμ. Α, σελ ). «Σαν τέλειωσε μ αυτά τα λόγια την αγόρευσή του, η Βουλή τον επιδοκίμασε φανερά, κι ο Κριτίας κατάλαβε ότι αν άφηνε τη Βουλή ν αποφασίσει την τύχη του με την ψήφο της ο Θηραμένης θα γλύτωνε. Τέτοιο πράμα όμως θα το θεωρούσε ανυπόφορο σίμωσε λοιπόν τους Τριάντα, μίλησε λίγο μαζί τους και βγαίνοντας πρόσταξε τους μαχαιροφόρους να παν να σταθούν κοντά στο ξύλινο φράγμα που χωρίζει το ακροατήριο από τους βουλευτές, έτσι που τούτοι να τους βλέπουν καθαρά. Έπειτα μπήκε ξανά μέσα κ είπε». Οι δύο μεταφράσεις κομματιάζουν το κείμενο περισσότερο η πρώτη, η δημοσιογραφική, λιγότερο η δεύτερη ενώ με το κείμενο ο αναγνώστης βήμα βήμα, χωρίς διακοπή, χειραγωγείται για να γνωρίσει σε βάθος τις κινήσεις του Κριτία. Στην 51, στο λόγο του Κριτία, κυριαρχεί το εγώ του ομιλητή αλλά το πιο σημαντικό είναι ο παραλογισμός που θεμελιώνει την παρωδία δίκης: αρχίζει με μία γνώμη γενικής αποδοχής και αμέσως, παραγωγικά, εντάσσει τον εαυτό του σ αυτή την γενικής αποδοχής κατάσταση. Ο τύπος του παραγωγικού συλλογισμού είναι ο εξής: Ο ξιος προστάτης ποιε το το ( γώ ε μι ξιος προστάτης) γ ο ν το το ποιήσω. [ 80 ] ª Δ π Ã ª π H ΔIΔAKTIKH TOY APXAIOY EΛΛHNIKOY KEIMENOY

7 B. ΣYΓΓPAΦEIΣ KAI KEIMENA Ήδη η δεύτερη πρόταση (η ελάσσων προκειμένη) είναι μια αυθαίρετη κρίση που βρίσκεται στη βάση κάθε είδους φασισμού όμως ο παραλογισμός της επιτείνεται με τη φράση «κα γ ρ ο δε... μ ν πιτρέψειν, ε νήσομεν». Η ενίσχυση του γώ με «το ς τ γχειρίδια χοντας» και η μεταμόρφωση του γώ σε με ς ( μ ν, νήσομεν [ με ς]) είναι που διαμορφώνει το δικτατορικό σε φασιστικό καθεστώς. Παρόμοιος είναι και ο επόμενος συλλογισμός του Κριτία: Οι τριάκοντα κ ριοί ε σι θανατο ν το ς ξω το καταλ γου ( γώ ε μι τ ν τριάκοντα). Εγ ο ν Θηραμένην ξαλείφω κ το καταλ γου, συνδοκο ν πασιν μ ν. Κα ( ρα) το τον με ς θανατο μεν. Εδώ ο παραλογισμός του συμπεράσματος είναι ακόμη μεγαλύτερος έχουμε πάλι μεταμόρφωση του γ σε με ς. Αυτά, ανάλογα με το επίπεδο της τάξης, ή οι μαθητές θα κληθούν να τα διαπιστώσουν και να τα διατυπώσουν ή ο δάσκαλος θα βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση η συμμετοχή του δασκάλου ποικίλλει. Στις ο Θηραμένης στηρίζει την αντίδρασή του στη νομιμότητα, στην ευσέβεια και στη λογική, το τελευταίο οχυρό του. O συλλογισμός του είναι διαφορετικός από του Κριτία είναι επαγωγικός. Εγώ καταδικάστηκα από τον Κριτία παράνομα. Εγώ είμαι ένας από εσάς. Άρα, καθένας από εσάς μπορεί να καταδικαστεί παράνομα. Στις η ερμηνευτική προσέγγιση μπορεί να αρχίσει από το (συντακτικό) λάθος της «απόλυτης ονομαστικής»: «κε νοι δ ε σελθ ντες... ε πε μ ν Κριτίας». Αυτό το λάθος σημαίνει ότι τη σκυτάλη των γεγονότων (της εκτέλεσης, δηλαδή, του Θηραμένη) την παίρνουν οι «ένδεκα» ο πρωταγωνιστικός ρόλος μεταβιβάζεται από τον Κριτία στους «ένδεκα». Aυτό είναι δυνατό να το διαπιστώσουν οι μαθητές, καλούμενοι να ερμηνεύσουν το λάθος. Ο δάσκαλος έχει το χρέος να στρέψει και αλλού την προσοχή των μαθητών. Oι τελευταίες στιγμές του Θηραμένη, όπως καταγράφονται από τον Ξενοφώντα, είναι χαρακτηριστικές της «παιγνιώδους» διάθεσης των αρχαίων Ελλήνων. Είναι ευκαιρία οι μαθητές και με τέτοια φανερώματα να έρθουν σε επαφή με τους τρόπους και τις περιστάσεις που οι αρχαίοι Έλληνες εκδήλωναν την εύθυμη διάθεσή τους ή, βαθύτερα, το χιούμορ τους απέναντι στη ζωή, την ειρωνική τους διάθεση. Οι μαθητές πρέπει να μάθουν ότι οι αρχαίοι Έλληνες δεν ήταν μόνο συνοφρυωμένοι και έτοιμοι να αρπαχτούν με τους γείτονές τους. H ΔIΔAKTIKH TOY APXAIOY EΛΛHNIKOY KEIMENOY ª Δ π Ã ª π [81]

8 H ΔIΔAΣKAΛIA TΩN APXAIΩN EΛΛHNIKΩN ΣTO ENIAIO ΛYKEIO 1. Β Ξ Ε Ν Ο Φ Ω Ν Τ Ο Σ Α Γ Η Σ Ι Λ Α Ο Σ Το βιογραφικό αυτό δοκίμιο του Ξενοφώντα επιλέχτηκε σύμφωνα με τις «οδηγίες...» 8 για να γνωρίσουν οι μαθητές μια σημαντική προσωπικότητα της αρχαίας Σπάρτης με ηγετικές αρετές και φιλάνθρωπα αισθήματα, που προετοίμασε κατά κάποιον τρόπο την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ωστόσο, αυτή η βιογραφία που γράφτηκε μετά το 359 π.x., οπότε πέθανε ο Αγησίλαος, και που είναι από τις πρώτες βιογραφίες, σηματοδοτεί μια νέα εποχή όπου η προσωπικότητα παίζει κυρίαρχο ρόλο, πράγμα που φαίνεται και από άλλα φαινόμενα της πολιτικής και πνευματικής ζωής: 1. Στην πολιτική προετοιμάζεται το έδαφος για την ελληνιστική μοναρχία. 2. Στη λογοτεχνία η «Νέα Κωμωδία» στρέφει τη προσοχή στο χαρακτήρα του ατόμου. 3. Στη γλυπτική δημιουργείται το πορτρέτο που αποδίδει τα ιδιαίτερα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης μορφής. 4. Στο θέατρο κυρίαρχη θέση στη θεατρική διαδικασία αποκτά ο ηθοποιός/υποκριτής/ερμηνευτής του δράματος. Για όλες αυτές τις αλλαγές, και άλλες, πρέπει να ενημερώνονται οι μαθητές. Ξενοφ ντος Aγησίλαος, κεφ. 2, Διηγήσομαι δ κα τ ν μάχην κα γ ρ γένετο ο απερ ο κ λλη τ ν φ μ ν. Συν σαν μ ν γ ρ ε ς τ κατ Κορώνειαν πεδίον ο μ ν σ ν Αγησιλά ω π το Κηφισο, ο δ σ ν το ς Θη αίοις π το Ελικ νος. Eώρων δ τάς τε φάλαγγας λλήλων μάλα σοπάλους, σχεδ ν δ κα ο ππε ς σαν κατέρων σοπληθε ς. Ε χε δ [ ] Αγησίλαος μ ν τ δεξι ν το μεθ αυτο, Ορχομένιοι δ σχατοι σαν α τ το ε ων μου. Ο δ α Θη α οι α το μ ν δεξιο σαν, 10 Αργε οι δ α το ς τ ε ώνυμον ε χον. Συνι ντων δ τέως μ ν σιγ πολλ ν π μφοτέρων νίκα δ πε χον λλήλων σον στάδιον, λαλάξαντες ο Θη α οι δρ μ ω μ σε φέροντο. 11 Ως δ τρι ν τι πλέθρων ν μέσ ω ντων ντεξέδραμον Μάχη της Κορώνειας (394 π.x.) Η παράταξη των αντιπάλων Η σ γκρουση 8. Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Eνιαίο Λύκειο, O.E.Δ.B., 2001, σελ. 25. [ 82 ] ª Δ π Ã ª π H ΔIΔAKTIKH TOY APXAIOY EΛΛHNIKOY KEIMENOY

9 B. ΣYΓΓPAΦEIΣ KAI KEIMENA π τ ς Αγησιλάου φάλαγγος ν Ηριππίδας ξενάγει ( σαν δ ο τοι τ ν τε ξ ο κου α τ συστρατευσαμένων κα τ ν Κυρείων τινές), κα Ιωνες δ κα Α ολε ς κα Ελλησπ ντιοι χ μενοι. Κα πάντες ο τοι τ ν συνεκδραμ ντων τε γένοντο κα ε ς δ ρυ φικ μενοι τρέψαντο τ καθ αυτο ς. Αργε οι μέντοι ο κ δέξαντο το ς μφ Αγησίλαον, λλ φυγον π τ ν Ελικ να. Κ ντα θα ο μέν τινες τ ν ξένων στεφάνουν δη τ ν Αγησίλαον, γγέλλει δέ τις α τ τι Θη α οι το ς Ορχομενίους διακ ψαντες ν το ς σκευοφ ροις ε σί. Κα μ ν ε θ ς ξελίξας τ ν φάλαγγα γεν π α το ς ο δ α Θη α οι ς ε δον το ς συμμάχους πρ ς τ Eλικ νι πεφευγ τας, διαπεσε ν ουλ μενοι πρ ς το ς αυτ ν χώρουν ρρωμένως. 12 Εντα θα δ Αγησίλαον νδρε ον μ ν ξεστιν ε πε ν ναμφιλ γως, ο μέντοι ε λετ γε τ σφαλέστατα ξ ν γ ρ α τ παρέντι το ς διαπίπτοντας πομέν ω χειρο σθαι το ς πισθεν ο κ ποίησε το το, λλ ντιμέτωπος συνέρραξε το ς Θη αίοις. Κα συμ αλ ντες τ ς σπίδας ωθο ντο, μάχοντο, πέκτεινον, πέθν ησκον. Κα κραυγ μ ν ο δεμία παρ ν, ο μ ν ο δ σιγή, φων δέ τις ν τοια τη ο αν ργή τε κα μάχη παράσχοιτ ν. Τέλος δ τ ν Θη αίων ο μ ν διαπίπτουσι πρ ς τ ν Eλικ να, πολλο δ ποχωρο ντες 13 πέθανον. Επειδ δ μ ν νίκη σ ν Αγησιλά ω γένετο, τετρωμένος δ α τ ς προσηνέχθη πρ ς τ ν φάλαγγα, προσελάσαντές τινες τ ν ππέων λέγουσιν α τ τι τ ν πολεμίων γδοήκοντα σ ν το ς πλοις π τ να ε σι, κα ρώτων τί χρ ποιε ν. Ο δ καίπερ πολλ τρα ματα χων πάντοσε κα παντοίοις πλοις μως ο κ πελάθετο το θείου, λλ ν τε πιέναι ποι ο λοιντο κέλευε κα δικε ν ο κ ε α, κα προπέμψαι πέταξε το ς μφ α τ ν ππε ς στε ν τ σφαλε γένοντο. 14 Επεί γε μ ν ληξεν μάχη, παρ ν δ θεάσασθαι νθα συνέπεσον λλήλοις τ ν μ ν γ ν α ματι πεφυρμένην, νεκρο ς δ κειμένους φιλίους κα πολεμίους μετ λλήλων, σπίδας δ διατεθρυμμένας, δ ρατα συντεθραυσμένα, γχειρίδια γυμν κολε ν, τ μ ν χαμαί, τ δ ν σώματι, Η Αριστεία του Αγησίλαου Μετά τη μάχη H ΔIΔAKTIKH TOY APXAIOY EΛΛHNIKOY KEIMENOY ª Δ π Ã ª π [83]

10 H ΔIΔAΣKAΛIA TΩN APXAIΩN EΛΛHNIKΩN ΣTO ENIAIO ΛYKEIO 15 τ δ τι μετ χε ρας. Τ τε μ ν ο ν (κα γ ρ ν δη ψέ) συνελκ σαντες το ς τ ν πολεμίων νεκρο ς ε σω φάλαγγος δειπνοποιήσαντο κα κοιμήθησαν πρ δ Γ λιν τ ν πολέμαρχον παρατάξαι τε κέλευσε τ στράτευμα κα τρ παιον στασθαι κα στεφανο σθαι πάντας τ θε κα 16 το ς α λητ ς πάντας α λε ν. Κα ο μ ν τα τ ποίουν ο δ Θη α οι πεμψαν κήρυκα, ποσπ νδους το ς νεκρο ς α το ντες θάψαι. Κα ο τως δ α τε σπονδα γίγνονται κα Αγησίλαος ο καδε πεχώρει, λ μενος ντ το μέγιστος ε ναι ν τ Ασί α ο κοι τ ν μιμα μ ν ρχειν τ ν μιμα δ ρχεσθαι. Για το κείμενο αυτό θα διατεθούν 5 ώρες. Στόχος είναι: 1. Nα πληροφορηθούν οι μαθητές πώς γινόταν μία μάχη στην αρχαία Ελλάδα κατά την κλασική εποχή. 2. Να εκτιμήσουν την ικανότητα της γλώσσας, αλλά και του Ξενοφώντα, να παρουσιάζει ένα γεγονός σύνθετο αφενός, και αφετέρου φορτισμένο συναισθηματικά. 3. Nα δουν το ρόλο που έπαιζε η θρησκεία στη ζωή των αρχαίων. Το κείμενο αυτό έχει μια αυτοτέλεια έχει αρχή μέση και τέλος. Έτσι ευκολύνεται η καλή ανάγνωση κατά την 1η διδακτική ώρα μαζί με την ερμηνευτική επεξεργασία των 9-11: Δεν υπάρχουν συντακτικές δυσκολίες, γιατί είναι ελάχιστες οι δευτερεύουσες προτάσεις και οι μετοχές. Διευκολύνουν την προσέγγιση οι χάρτες και οι σύνδεσμοι μέν, δέ, που διαχωρίζουν με ακρίβεια τους ανθρώπους και τις ενέργειές τους. Στις πρέπει να γίνει σύνταξη στην ημιπερίοδο «ξ ν γ ρ... το ς Θη αίοις» και στην περίοδο «Ο δ καίπερ... γένοντο». Επίσης, να προσεχθεί το ασύνδετο σχήμα και οι παράδοξες αντιθέσεις της 12, που δίνουν οι οπτικές και ακουστικές εικόνες των φοβερών σκηνών της μάχης. Για τη συμπεριφορά του Αγησίλαου απέναντι στους αποκλεισμένους στο ναό ( 13) ο Πολύαινος στα Στρατηγήματα (Β1 Αγησίλαος) 5 δίνει μια διαφορετική ερμηνεία: «Αγησίλαος ν Κορωνεί α Θη αίους νίκησεν. Ηγγειλέ τις ο πολέμιοι συμφε γουσιν ε ς τ ν νεών, δ προσέταξεν ν α το ς πιέναι, ο κα ο λοιντο, ς ρα ε η σφαλερ ν συμπλέκεσθαι το ς ξ πονοίας ναμαχομένοις». ( π νοια = απ γνωση, απελπισία.) Μπορεί αυτό το απόσπασμα να χρησιμοποιηθεί στην τάξη ως μία άλλη ερμηνεία θα ληφθεί βέβαια υπόψη ότι ο Ξενοφών ήταν παρών στη μάχη, αλλά και ότι το κείμενό του είναι ένα εγκώμιο. [ 84 ] ª Δ π Ã ª π H ΔIΔAKTIKH TOY APXAIOY EΛΛHNIKOY KEIMENOY

11 B. ΣYΓΓPAΦEIΣ KAI KEIMENA Στις η εικόνα του πεδίου της μάχης μετά τη μάχη με την παντελή έλλειψη θορύβου (σε αντίθεση προς τις εικόνες της 12) πρέπει να υπογραμμισθεί στους μαθητές για τρεις λόγους: 1. Γιατί συνεχίζει το γεγονός της μάχης σε ένα άλλο πεδίο. 2. Γιατί, συναφώς προς το προηγούμενο, δείχνει τη συναισθηματική φόρτιση του Ξενοφώντα και τα πανελλήνια αισθήματά του. 3. Γιατί ο συγγραφέας, σαν σκηνοθέτης του κινηματογράφου, μετακινεί το φακό της μηχανής του αποδίδοντας με άλλο τρόπο τη φρίκη του πολέμου. Πρέπει να υπάρξει όμως χρόνος και για τη σύγκριση της μάχης στην Κορώνεια με τη μάχη που περιγράφεται στο Δ της Ιλιάδας, στ Φαίνεται ότι αυτό το Ομηρικό κείμενο ήταν το λογοτεχνικό πρότυπο του Ξενοφώντα, όταν περιέγραφε τη μάχη αυτή, και θέλησε να εκφράσει τα αισθήματά του. Για την «Ιλιαδική» αυτή μάχη έχουμε το εξαίρετο δοκίμιο του Δ. Ν. Μαρωνίτη «Ο Ιλιαδικός πόλεμος» στο βιβλίο του Oμηρικά Mεγαθέματα, Kέδρος, 1999, σελ B ΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ Ξ ΕΝΟΦΩΝΤΑ 1. Anderson, J. K., Ξενοφών Η ζωή και το έργο του, Tυπωθήτω, Kαννελόπουλος, A., Ο Ξενοφών ως δημοσιογράφος, Eκδοτική Eστία, Kατσουλάκος, Θ., Οι απόψεις του Ξενοφώντα για την Ιστορία, εκδ. Πατάκη, Pούφος, P., Ξενοφ ντος Eλληνικά (εισαγωγή-μετάφραση), τόμ. A, εκδ. Γαλαξία, H ΔIΔAKTIKH TOY APXAIOY EΛΛHNIKOY KEIMENOY ª Δ π Ã ª π [85]

12