ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Υπουργός Υ.Π.Π

Transcript

1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Υπουργός Υ.Π.Π Φεβρουαρίου 2009 ιευθυντές/ντριες Σχολείων Μέσης Γενικής, Μέσης Τεχνικής και ηµοτικής Εκπαίδευσης Θέµα: Η ανάπτυξη της δηµιουργικής και κριτικής σκέψης στα σχολεία: σκέψεις, εισηγήσεις και προσδοκίες Ο στόχος για την προαγωγή της δηµιουργικότητας και της καινοτοµίας που έχει τεθεί από το ξεκίνηµα της φετινής ακαδηµαϊκής χρονιάς είναι ένας δύσκολος όσο και φιλόδοξος στόχος. ύσκολος γιατί τόσο ο ορισµός όσο και η καλλιέργεια και αξιολόγηση της δηµιουργικότητας ως ατοµικό χαρακτηριστικό µέσα στα πλαίσια της εκπαιδευτικής πρακτικής αποτελούν ιδιαίτερα ευρείες γνωστικές περιοχές µε κίνδυνο η ασάφεια και οι παρερµηνείες να θολώνουν ή να διαστρεβλώνουν την εικόνα και κατ επέκταση τις όποιες προσπάθειες. Ταυτόχρονα, όµως, ο στόχος αυτός είναι φιλόδοξος για όλους όσοι εµπλέκονται. Το ΥΠΠ ως διοικητική αρχή έχει, αφενός, θέσει αυτό το στόχο µέσα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού έτους ηµιουργικότητας και Καινοτοµίας και, αφετέρου, θεωρεί πως ο στόχος αυτός δεν µπορεί να περιοριστεί στο στενό χρονικό ορίζοντα του ενός έτους και έτσι θέτει ως γενικό και διαρκή στόχο της εκπαίδευσης την καλλιέργεια κουλτούρας δηµιουργικής και κριτικής σκέψης. Συνεπώς το ΥΠΠ θα συνεχίσει να προωθεί αυτό το στόχο µέσα από διάφορες επιµέρους και εστιασµένες δράσεις αλλά κυρίως µέσα από το νέο αναλυτικό πρόγραµµα. Ο στόχος της καλλιέργειας κουλτούρας δηµιουργικότητας και καινοτοµίας αναφέρεται πρώτιστα στους εκπαιδευτικούς. Αυτοί καλούνται να αναπτύξουν και να αξιοποιήσουν τις δικές τους δηµιουργικές και καινοτόµες ιδέες για τη δηµιουργία ολοένα καλύτερων και αποτελεσµατικότερων συνθηκών µάθησης και ανάπτυξης των µαθητών τους. Ταυτόχρονα καλούνται να καλλιεργήσουν κουλτούρα δηµιουργικότητας, καινοτοµίας και κριτικής σκέψης στο ευρύτερο σχολικό περιβάλλον και για κάθε µαθητή ξεχωριστά. Οι µαθητές έχουν κάθε δικαίωµα στην απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων που θα τους καταστήσουν αξιόλογα µέλη της κοινωνίας. Οι ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας επιβάλλουν την αποτελεσµατική διαχείριση πληροφοριών, τη γρήγορη προσαρµογή σε συνεχώς µεταβαλλόµενα περιβάλλοντα και την ανάπτυξη πρωτοβουλιών. Συνεπώς, κάθε προσπάθεια που γίνεται οφείλει να έχει ως τελικό στόχο την ανάπτυξη ανώτερων µορφών σκέψης στους µαθητές µας και την ενθάρρυνση της καινοτοµίας σε όλους τους τοµείς της ζωής. Στόχος αυτού του σηµειώµατος είναι αφενός η άρση των δυσκολιών που προκαλούν οι ασαφείς και γενικόλογες θέσεις περί του τι είναι, πώς καλλιεργούνται και πώς αξιολογούνται η κριτική και η δηµιουργική σκέψη και αφετέρου η γνωστοποίηση προς τους εκπαιδευτικούς του τι αναµένεται από αυτούς να κάνουν.

2 Η κριτική και η δηµιουργική σκέψη ως ανώτερες µορφές σκέψης Η κριτική και η δηµιουργική σκέψη αποτελούν ανώτερες µορφές σκέψης. Η µεν κριτική σκέψη χαρακτηρίζεται ως πειθαρχηµένη και κατευθυνόµενη σκέψη, η δε δηµιουργική σκέψη χαρακτηρίζεται ως πρωτότυπη σκέψη. Η αντίληψη ότι αυτές αποτελούν κατά κάποιο τρόπο αντίθετες, ως προς τη λειτουργία τους, µορφές σκέψης είναι πλέον ξεπερασµένη. Η σύγχρονη ψυχολογική και παιδαγωγική έρευνα γύρω από το θέµα εισηγείται τη θεώρηση αυτών των µορφών σκέψης ως λειτουργίες συχνά αλληλοσυµπληρούµενες και αλληλοεξαρτώµενες, ενώ τα κοινά τους γνωστικά χαρακτηριστικά επιτρέπουν την καλλιέργεια και ανάπτυξή τους κυρίως µέσα στο σχολικό περιβάλλον. Η ανάπτυξη της κριτικής και της δηµιουργικής σκέψης στους µαθητές αποτελεί ιδιαίτερα σηµαντικό στόχο αφού αυτές οι µορφές σκέψης αποτελούν ισχυρά γνωστικά εργαλεία για αποτελεσµατική διαχείριση των πληροφοριών, των περιορισµών που συχνά θέτει το περιβάλλον, των ανατροπών και των αλλαγών που προκύπτουν ως αποτέλεσµα διαφοροποίησης ή εξέλιξης των δεδοµένων. Είναι σαφές ότι τόσο η κριτική όσο και η δηµιουργική σκέψη δεν περιορίζονται σε ένα πεδίο ή γνωστική περιοχή αλλά αναπτύσσονται και εφαρµόζονται σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής και συνεπώς απαιτείται το εκπαιδευτικό µας σύστηµα να προσαρµοστεί σε αυτή την πραγµατικότητα και να προετοιµάζει τους µαθητές κατά τρόπο ώστε να καταστούν ικανοί να λειτουργήσουν αποτελεσµατικά και να αντιµετωπίσουν µε επιτυχία όλες τις προκλήσεις που ως µαθητές και κυρίως ως ενήλικες θα συναντήσουν. Ενδεικτικό της δυνατότητας ανάπτυξης των ανώτερων µορφών σκέψης σε όλους τους τοµείς της ζωής αποτελεί ο ορισµός από την Ευρωπαϊκή Ένωση προσωπικοτήτων από ένα ευρύ φάσµα επιστηµών και τεχνών ως πρέσβεων του Έτους ηµιουργικότητας και Καινοτοµίας, δηλαδή ανθρώπων των οποίων η ζωή και το έργο τους χαρακτηρίζονται ως καινοτόµα. Σίγουρα τέτοιες προσωπικότητες αναµένουµε να καλλιεργηθούν µέσα στα σχολεία µας. Προσωπικότητες ικανές για κριτική και δηµιουργική σκέψη µέσα και έξω από τα πλαίσια των σχολικών δραστηριοτήτων. Θεωρούµε ότι ο ρόλος των ίδιων των εκπαιδευτικών στη διαµόρφωση τέτοιων προσωπικοτήτων είναι σηµαντικός αφού πρώτιστα αυτοί µπορούν να διασφαλίζουν ότι κάθε µαθητής θα εκτίθεται σε περιβάλλον ενθαρρυντικό και ενισχυτικό ως προς την ανάπτυξη της κριτικής και της δηµιουργικής σκέψης. Η κριτική σκέψη Η κριτική σκέψη έχει τις ρίζες της στην κλασσική παιδεία µε τη θεµελίωση της Λογικής από τον Αριστοτέλη και την ανάπτυξη της Ρητορικής από το Σωκράτη, και στην Αναγέννηση και το ιαφωτισµό. Σήµερα, εξακολουθεί να αποτελεί βασικό στόχο της εκπαίδευσης γιατί αναγνωρίζεται η σπουδαιότητα και η αξία του να καλλιεργούνται άνθρωποι ικανοί να διαχειριστούν επιτυχώς τις κοινωνικές, τεχνολογικές, οικονοµικές, πολιτικές και άλλες προκλήσεις της εποχής και να προσαρµόζονται σε νέες συνθήκες και ιδιαιτερότητες σε έναν συνεχώς µεταβαλλόµενο κόσµο. Λέγεται κατά κόρον ότι στο σύγχρονο κόσµο η µόνη σταθερά που µένει είναι η µεταβολή. Οι ρυθµοί και τα γεγονότα της ζωής το επιβεβαιώνουν συνεχώς. Οι σηµερινοί µαθητές είναι οι αυριανοί πολίτες και ηγέτες αυτού του τόπου. Φεύγοντας από το σχολείο απαιτείται να είναι 2

3 εφοδιασµένοι µε γνώσεις και δεξιότητες που θα τους επιτρέψουν να δηµιουργούν, να κρίνουν και να αξιολογούν µε ανοιχτό µυαλό και αυστηρά κριτήρια εναλλακτικές επιλογές σε ατοµικό και συλλογικό επίπεδο και να παίρνουν αποφάσεις που θα οδηγούν τους ίδιους ή και το σύνολο σε ανάπτυξη και πρόοδο. Η δυνατότητα καλλιέργειας της κριτικής σκέψης και η πεποίθηση ότι αυτή µπορεί να διδαχθεί επιβεβαιώνεται ερευνητικά. Σήµερα θεωρείται ότι η διδασκαλία της κριτικής σκέψης µπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη εξειδικευµένων χαρακτηριστικών της σκέψης όπως είναι η καθαρότητα, η σαφήνεια, η ακρίβεια, η συνέπεια, η λογικότητα, η εµβάθυνση, η ολοκλήρωση, η αµεροληψία και η επάρκεια. Προϋπόθεση για την ανάπτυξη αυτών των χαρακτηριστικών της σκέψης είναι η εκτεταµένη εξάσκηση και η µακροχρόνια καλλιέργεια ως αποτέλεσµα της εκπαίδευσης των µαθητών ξεκινώντας από τις µικρότερες ηλικίες, θέτοντας στόχους και χρησιµοποιώντας µέσα κατάλληλα προσαρµοσµένα στην κάθε ηλικία ή οµάδα. Όµως, οι ατοµικές και κοινωνικές παράµετροι καθορίζουν τον τρόπο µε τον οποίο ο καθένας χρησιµοποιεί ή όχι αυτά τα εξειδικευµένα χαρακτηριστικά της σκέψης και συχνά συµβάλλουν στην επιλεκτική χρήση τους. ύσκολα οι κοινωνίες ή οι οργανωµένες οµάδες αποδέχονται τα µέλη τους που αναγνωρίζουν λογικότητα ή αντικειµενικότητα ή δικαιοσύνη στα επιχειρήµατα ή τις θέσεις αντιπάλων. Η σκέψη είναι εργαλείο δύναµης και επικράτησης αλλά η κριτική σκέψη, µε τον τρόπο που την αντιλαµβανόµαστε στις δίκαιες και δηµοκρατικές κοινωνίες, µπορεί να συµβάλει στην ακύρωση της υποκειµενικότητας και την άρση της προκατάληψης. Θέλουµε να διαµορφώσουµε µαθητές µε κρίση και ανοιχτό µυαλό, δεκτικούς στις προκλήσεις, πρόθυµους να αναγνωρίσουν το δικαίωµα των άλλων και συνεπώς του εαυτού τους στη διαφορετικότητα, αναζητητές και δηµιουργούς του νέου, του πρωτότυπου και του καλύτερου, ενήµερους και ώριµους να διαχειριστούν το απρόβλεπτο, να δαµάσουν το άγνωστο και να διαβλέψουν τα επερχόµενα. Το παράγωγο της κριτικής σκέψης είναι όχι µόνο η διατύπωση µιας κρίσης ή µιας απόφασης αλλά και η παρακολούθηση και η τροποποίησή της µε στόχο τη βελτίωση και την ανάπτυξή της. Για να γίνει αυτό απαιτείται η συνέργεια µια οµάδας πυρηνικών λειτουργιών όπως η ανάλυση των δεδοµένων, η γνώση και η ερµηνεία των παραµέτρων που συνθέτουν την κατάσταση, η ικανότητα λογικού συµπερασµού απαλλαγµένου από προσωπικές προκαταλήψεις, η επεξήγηση των θέσεων µε σαφήνεια και ακρίβεια, η αυστηρή αξιολόγηση των επιµέρους θέσεων ή κρίσεων και η αυτορρύθµιση του ατόµου ώστε να µπορεί µε θάρρος και ευελιξία να προσαρµόσει ή να αναθεωρήσει αρχικές διατυπώσεις, όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο. Η κριτική σκέψη είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε τις µεταγνωστικές ικανότητες του ατόµου που του επιτρέπουν να αναστοχάζεται, δηλαδή να µπορεί να παρακολουθεί και να κρίνει όχι µόνο τη σκέψη και την επιχειρηµατολογία των άλλων αλλά και τη δική του, οδηγώντας έτσι σε ολοένα και πιο ώριµη και συνειδητοποιηµένη σκέψη. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών µπορεί να ειδωθεί µέσα από το τρίπτυχο της οργάνωσης δραστηριοτήτων για καλλιέργεια και εξάσκηση, της διδασκαλίας τεχνικών και της αξιολόγησης της κριτικής σκέψης. Συγκεκριµένα αναµένεται οι 3

4 εκπαιδευτικοί να οργανώνουν τη διδασκαλία των µαθηµάτων µε τρόπο ώστε να διασφαλίζεται η εµπλοκή των µαθητών σε καταστάσεις προβληµατισµού τέτοιες που να προκαλούν το ενδιαφέρον και να είναι όσο πολύπλοκες και ρεαλιστικές ταιριάζει στην κάθε ηλικία ή οµάδα παιδιών, να ενθαρρύνουν τους µαθητές να διατυπώνουν µέσα στην καθηµερινή πρακτική του µαθήµατος κρίσεις και αξιολογήσεις βασιζόµενοι σε επιχειρήµατα µέτρο της ποιότητας των οποίων να είναι η σαφήνεια, η συνέπεια, η λογικότητα και η αµεροληψία τους και, τέλος, να αναζητούν και να προκαλούν στις αξιολογήσεις που κάνουν ενεργοποίηση της κριτικής σκέψης και διατύπωση κριτικής επιχειρηµατολογίας απέναντι σε θέσεις τρίτων, και απέναντι σε κοινωνικά ή ιστορικά γεγονότα. Είναι σαφές ότι προϋπόθεση για σωστή οργάνωση, διδασκαλία και αξιολόγηση της ικανότητας για κριτική σκέψη είναι να γνωρίζουν και να κατανοούν οι εκπαιδευτικοί τον τρόπο που σκέφτονται οι µαθητές, τις δυσκολίες που αντιµετωπίζουν στο να αναπτύξουν κριτική σκέψη, τι προκαλεί αυτές τις δυσκολίες αν δηλαδή είναι αποτέλεσµα της αναπτυξιακής φάσης στην οποία βρίσκονται ή των ατοµικών τους διαφορών και τρόπους υπέρβασης των δυσκολιών. Εξάλλου, βασική αρχή για κάθε τέτοια προσπάθεια είναι ότι για να δράσει κανείς προς µια κατεύθυνση πρέπει πρώτα να δει και να γνωρίσει προς τα πού κατευθύνεται. Αν το ζητούµενο είναι η ανάπτυξη κριτικά σκεπτόµενων µαθητών, τότε οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να γνωρίζουν τι κάνουν, να θέτουν στόχους, να παρακολουθούν την πρόοδο και να προσαρµόζουν αναλόγως τα επόµενα βήµατα. Σαφώς δεν υπάρχει συνταγή σωστής διδασκαλίας των ανώτερων µορφών σκέψης. Αλλά, αναµένεται ότι οι εκπαιδευτικοί πέραν από την οργάνωση, τη διδασκαλία και την αξιολόγηση θα είναι ευέλικτοι, θα αναγνωρίζουν και θα σέβονται τις ατοµικές διαφορές των µαθητών τους, θα είναι θετικοί προς την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και πρωτίστως θα είναι οι ίδιοι πρότυπα κριτικής σκέψης. Η δηµιουργική σκέψη Η δηµιουργική σκέψη είναι ανώτερη µορφή σκέψης η οποία αναζητεί το καινούριο, ενθαρρύνει τον πειραµατισµό, θέτει ερωτήµατα, εξετάζει υποθέσεις, τολµά να διαχειριστεί το άγνωστο, αναλύει προφανείς αλλά και συγκεκαλυµµένες πληροφορίες και παράγει έργο που χαρακτηρίζεται ως πρωτότυπο. Η πρωτοτυπία του έργου κρίνεται ως προς τις παραγωγές και τις νόρµες της ευρύτερης γνωστικής περιοχής. Τόσο η πρωτοτυπία όσο και η χρησιµότητα του παραγόµενου έργου αποτελούν τα κριτήρια αξιολόγησης του δηµιουργήµατος. Θεωρούµε ότι η δηµιουργική σκέψη αποτελεί χαρακτηριστικό του ατόµου που µπορεί να αναπτυχθεί µέσα και έξω από τα πλαίσια των Αναλυτικών Προγραµµάτων, ενώ ταυτόχρονα µπορεί να εκδηλώνεται σε όλους τους τοµείς της ζωής και υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Στην πραγµατικότητα, η δηµιουργική έκφραση µέσα από τη µουσική, τις εικαστικές τέχνες, τη λογοτεχνία και άλλως πώς, χρησιµοποιήθηκε ως µέσο προσαρµογής του ατόµου στο περιβάλλον του. Σηµαντικά έργα/δηµιουργήµατα προέκυψαν ως αποτέλεσµα της ανάγκης ατόµων ή οµάδων για προσαρµογή σε νέο περιβάλλον, όπως είναι η περίπτωση των µεταναστών και των προσφύγων. Χαρακτηριστική είναι και η περίπτωση ατόµων που ανέπτυξαν τη δηµιουργικότητά τους έξω από τα όρια που το εκπαιδευτικό σύστηµα έθετε στη σκέψη τους, όπως είναι για παράδειγµα ο Αϊνστάιν ο οποίος έλεγε ότι το σχολείο περιόριζε τη σκέψη και σκότωνε τη φαντασία την οποία θεωρούσε το κυριότερο συστατικό της δηµιουργικότητας. Σαφώς αυτή η εµπειρία 4

5 αντανακλά εκπαιδευτικά συστήµατα άλλων εποχών αφού το σύγχρονο σχολείο καταργεί τους φραγµούς στη σκέψη και καλλιεργεί ελεύθερα σκεπτόµενες προσωπικότητες. Στο παρελθόν η δηµιουργικότητα είχε ταυτιστεί µε συγκεκριµένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του δηµιουργικού ατόµου, θέση η οποία έχει απορριφθεί από την πρόσφατη ψυχολογική έρευνα αλλά και από την εκπαιδευτική πράξη. Η σύγχρονη άποψη δέχεται ότι όλοι µπορούν να είναι δηµιουργικοί φτάνει να έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν τη δηµιουργικότητά τους. Στο σύγχρονο αναλυτικό πρόγραµµα ορίζεται ως βασικός άξονας η ανάπτυξη της δηµιουργικότητας των µαθητών µε έµφαση στην καλλιέργεια κουλτούρας διερεύνησης και ανάπτυξης. Οι µαθητές πρέπει να διδαχθούν από νωρίς µέσα από όλες τις γνωστικές περιοχές τη χωρίς προκαταλήψεις αναζήτηση νέων λύσεων ή προσεγγίσεων, την αντικειµενική αµφισβήτηση παραδοχών του παρελθόντος, την υπεύθυνη ανάληψη πρωτοβουλιών και την ευέλικτη προσαρµογή στα δεδοµένα και τους περιορισµούς που το περιβάλλον επιβάλλει. Ταυτόχρονα πρέπει να µάθουν να θέτουν στόχους, να σχεδιάζουν την επίτευξή τους, να δοκιµάζουν λύσεις και να µπορούν να αξιολογούν το κάθε στάδιο αυτής της διαδικασίας µε κριτήριο την πρωτοτυπία και την αποτελεσµατικότητα ή χρησιµότητα του δηµιουργήµατος. Για να επιτύχουν σε όλα αυτά οι µαθητές χρειάζεται να αναπτύξουν κάποια χαρακτηριστικά όπως την εσωτερική παρώθηση, την αυτοπεποίθηση, την περιέργεια και την ευελιξία. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών στο να διαµορφώσουν µαθησιακό περιβάλλον που να ενισχύει τη δηµιουργικότητα των µαθητών είναι σηµαντικός. Καλούνται οι εκπαιδευτικοί να εντάξουν οργανικά στη µαθησιακή διαδικασία στόχους και δραστηριότητες που να επιτρέπουν στους µαθητές να δηµιουργήσουν. Τεράστιας σηµασίας, όµως, είναι ο τρόπος µε τον οποίο οι εκπαιδευτικοί προσεγγίζουν το θέµα της δηµιουργικότητας αλλά και το πώς το αντιλαµβάνονται. Η αντίληψη ότι η δηµιουργικότητα µπορεί να αναπτυχθεί µόνο σε θέµατα που αφορούν τις Τέχνες είναι αναχρονιστική. Η δηµιουργικότητα µπορεί να βρει εφαρµογή σε όλα τα πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η καλλιέργεια κουλτούρας δηµιουργικότητας στα σχολεία µας χρειάζεται να ειδωθεί σε σχέση µε την ποιότητα του µαθησιακού περιβάλλοντος. Οι µαθητές θα διδαχθούν πώς να είναι δηµιουργικοί όταν τους παρασχεθούν πολλαπλές ευκαιρίες εµπλοκής σε ποικίλες δραστηριότητες οι οποίες θα στοχεύουν στην αναζήτηση εναλλακτικών προσεγγίσεων στη λύση προβληµάτων, στην αντιµετώπιση προκλήσεων, στη διαχείριση του απρόβλεπτου και κυρίως στη διατύπωση ερωτηµάτων. Ο δηµιουργός συχνά είναι αυτός που θέτει τα ερωτήµατα, ψάχνει για απαντήσεις µέσα από τις οποίες µπορεί να αναδειχθούν καινούρια δεδοµένα από τα οποία πιθανόν να προκύψουν νέα ερωτήµατα. Για να καταφέρει να προτείνει κάτι νέο, κάτι πέρα από τα προφανή και τα πρόδηλα, ο δηµιουργός απαιτείται να γνωρίζει την περιοχή και να µπορεί να συνθέτει πληροφορίες και δεδοµένα µε τρόπο µοναδικό. Βρίσκεται σε µία αναζήτηση η οποία µπορεί να τον οδηγήσει σε µία ή πολλές λύσεις. Αυτές θα πρέπει να κρίνει και να αξιολογήσει ως προς τη σχέση τους µε τους στόχους που είχε θέσει, τη χρησιµότητα και την πρωτοτυπία τους. Βασικά χαρακτηριστικά του δηµιουργικού ανθρώπου είναι η θέληση να δοκιµάσει και να πειραµατιστεί, η τόλµη να ρισκάρει ή να πάει πέρα από τα γνωστά και 5

6 δοκιµασµένα και η αισιοδοξία ότι µετά από κάθε αποτυχία ακολουθεί µια νέα προσπάθεια µε λιγότερες πιθανότητες αποτυχίας. Επειδή το µαθησιακό περιβάλλον αποτελεί µια πολύπλοκη πραγµατικότητα η οποία καθορίζεται κυρίως από τους εκπαιδευτικούς, τους µαθητές και την ύλη που πρέπει να διδαχθεί, είναι σηµαντικό ο εκπαιδευτικός να διερευνήσει τι σηµαίνει να είναι κανείς δηµιουργικός µέσα στο γνωστικό πεδίο και την ύλη που διδάσκει στους µαθητές, πώς ο ίδιος αντιλαµβάνεται τη δηµιουργικότητα, πώς συναντάται η δηµιουργικότητα σε αυτό το πεδίο, πώς µπορούν οι µαθητές να γνωρίσουν και να εξασκηθούν σε πρακτικές δηµιουργικής σκέψης και πώς µπορούν να δηµιουργήσουν οι ίδιοι µέσα στο συγκεκριµένο πεδίο. Αφού προηγηθεί αυτό, ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να οργανώσει τη διδασκαλία του µε τέτοιο τρόπο ώστε οι µαθητές να έχουν την ευκαιρία να δηµιουργήσουν, να παρουσιάσουν στα υπόλοιπα µέλη τις δηµιουργίες τους, να ακούσουν και να σχολιάσουν την κριτική των άλλων. Ο εκπαιδευτικός σε όλη αυτή τη διαδικασία θα πρέπει να αναγνωρίζει, να εκτιµά και να ενθαρρύνει τη δηµιουργικότητα κάθε µαθητή και ταυτόχρονα θα πρέπει να διδάξει τους µαθητές του πώς αυτοί µε τη σειρά τους θα πρέπει να αναγνωρίζουν, να εκτιµούν και να ενθαρρύνουν τη δηµιουργικότητα στο περιβάλλον τους. Σε µια τέτοια συνθήκη όπου τα µέλη της οµάδας εκπαιδεύονται πώς να είναι δηµιουργικά και ταυτόχρονα πώς να συµβάλλουν θετικά στην ανάπτυξη της δηµιουργικότητας των άλλων είναι πολύ πιθανόν να αναπτυχθεί µια κουλτούρα δηµιουργίας, αποδοχής και εµπιστοσύνης των άλλων καταργώντας έτσι τις όποιες ατοµικές, κοινωνικές, πολιτιστικές διαφορές που πιθανόν να υπάρχουν. Είναι φανερό ότι η κριτική και η δηµιουργική σκέψη αποτελούν ανώτερες µορφές σκέψης οι οποίες έχουν κοινά στοιχεία. Η µία συµπληρώνει την άλλη σε µια αέναη προσπάθεια διερεύνησης και βελτίωσης των δεδοµένων του περιβάλλοντος. Η δηµιουργική σκέψη παράγει ιδέες και προτείνει λύσεις τις οποίες η κριτική σκέψη αξιολογεί. Και οι δύο µορφές σκέψης είναι σηµαντικές για την ανάπτυξη ενός σκεπτόµενου ανθρώπου που µπορεί να είναι χρήσιµος στον εαυτό του και στην κοινωνία. Το Συµβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει ανακηρύξει το 2009 ως έτος προώθησης της δηµιουργικότητας και της καινοτοµίας 1. Ο ρόλος της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης θεωρείται ιδιαίτερα σηµαντικός τόσο στην ανάπτυξη των ανώτερων µορφών σκέψης όπως αυτές έχουν αναλυθεί πιο πάνω όσο στη δηµιουργία γερής βάσης πάνω στην οποία θα οικοδοµείται η δια βίου µάθηση των µελλοντικών ενηλίκων. Πολλές είναι οι δράσεις οι οποίες µπορεί να αναπτυχθούν για την καλλιέργεια των ανώτερων µορφών σκέψης τόσο υπό τη µορφή τοπικής σχολικής δράσης όσο και υπό τη µορφή συνεργασίας µεταξύ των σχολείων. Χαρακτηριστική είναι η δράση που η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί οργανώνοντας συζητήσεις, τα γνωστά debates, γύρω από θέµατα που έχουν ιδιαίτερη σηµασία για τους συµµετέχοντες µε στόχο, πέραν 1 Η επίσηµη ιστοσελίδα της ΕΕ που αναφέρεται στο Έτος ηµιουργικότητας και Καινοτοµίας: 6

7 της προώθησης του ευρύτερου στόχου της ανάπτυξης των ανώτερων µορφών σκέψης, την εισήγηση λύσεων σε θέµατα κοινού ενδιαφέροντος. Οι εκπαιδευτικοί σε όλες τις βαθµίδες έχουν ή µπορούν να αποκτήσουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες να προωθήσουν την ανάπτυξης των ανώτερων µορφών σκέψης µέσα από δράσεις που αρµόζουν σε κάθε οµάδα µαθητών και µέσα από όλα τα γνωστικά αντικείµενα. Είµαστε αισιόδοξοι ότι οι εκπαιδευτικοί θα λειτουργήσουν οι ίδιοι ως πρέσβεις κριτικής και δηµιουργικής σκέψης διασφαλίζοντας έτσι µαθησιακές συνθήκες τέτοιες που να ενθαρρύνουν και να καλλιεργούν τις ανώτερες µορφές σκέψης στους µαθητές. Ανδρέας ηµητρίου Υπουργός Παιδείας και Πολιτισµού Κοιν.: Γ...Μ.Ε..Μ.Τ.Ε.Ε...Ε. 7