Στάση Φιλαρέτου Βραχαμίου, 1078

Transcript

1 Για παραπομπή : Νικολιά Δήμητρα,, 2003, Περίληψη : Ο Φιλάρετος Βραχάμιος, στρατηγός και κουροπαλάτης επί Ρωμανού Δ' Διογένη, μετά το θάνατο του τελευταίου (1072) αρνήθηκε να αναγνωρίσει την εξουσία του Μιχαήλ Ζ' και προχώρησε στην κατάληψη πόλεων στην Κιλικία και στη Μεσοποταμία, με σκοπό την ίδρυση ανεξάρτητου κράτους. Το 1078, όταν δήλωσε υποταγή στον αυτοκράτορα Νικηφόρο Γ' Βοτανειάτη, έλεγχε ως αυτόνομος ηγεμόνας μεγάλο τμήμα της νοτιοανατολικής Μικράς Ασίας που εκτεινόταν από το δουκάτο της Αντιοχείας ως την περιοχή της Μελιτηνής. Χρονολόγηση Γεωγραφικός Εντοπισμός Περιοχές Μεσοποταμίας, Κιλικίας και Αντιοχείας (βόρεια Συρία) 1. Ιστορικό πλαίσιο Η δεκαετία , οπότε πραγματοποιείται η εγκαθίδρυση της ηγεμονίας του Φιλάρετου Βραχάμιου, δομέστικου των Σχολών της Ανατολής και κουροπαλάτη 1 επί Ρωμανού Δ Διογένη, αποτελεί την αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία της Μικράς Ασίας. Μετά την ήττα του Ρωμανού Δ ( ) στο Μαντζικέρτ το 1071, η βυζαντινή εξουσία κατέρρευσε στη Μικρά Ασία και άνοιξε ο δρόμος για την προέλαση των Σελτζούκων στα εδάφη της. Την κατάσταση επιδείνωσε ο εμφύλιος που ξέσπασε μεταξύ του Μιχαήλ Ζ Δούκα ( ) και του Ρωμανού, όταν ο τελευταίος προσπάθησε να διεκδικήσει το θρόνο που είχε χάσει όσο ήταν αιχμάλωτος του σουλτάνου Αλπ Αρσλάν (Alp Arslan). Ο εμφύλιος διέσπασε τα στρατεύματα της Ανατολής, καθώς ένα τμήμα τους ακολούθησε τον Διογένη ενώ ένα άλλο στάλθηκε εναντίον του, σε μια εποχή κατά την οποία εντείνονταν οι εχθρικές πιέσεις στις συνοριακές περιοχές. Απασχολημένη με την εξουδετέρωση του Ρωμανού, η κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης ήταν ανίκανη να αντιδράσει στην κλιμακούμενη διείσδυση του σελτζουκικού στοιχείου στην περιοχή. Άλλωστε η σύλληψη και τύφλωση του Ρωμανού έδωσε την αφορμή στον Αλπ Αρσλάν να θεωρήσει άκυρη την ειρηνευτική συνθήκη που είχαν συνάψει μετά τη μάχη του Μαντζικέρτ, με αποτέλεσμα την έναρξη των ομαδικών σελτζουκικών εισβολών στη Μικρά Ασία. Τη χαοτική αυτή κατάσταση ήρθε να συμπληρώσει η εκδήλωση πλήθους στρατιωτικών εξεγέρσεων, οι αρχηγοί των οποίων αποσκοπούσαν είτε στο σφετερισμό του θρόνου είτε στην πολιτική αυτονομία των περιοχών που έλεγχαν. Τόσο οι Αρμένιοι όσο και οι Νορμανδοί μισθοφόροι που βρίσκονταν στην υπηρεσία του αυτοκράτορα προσπάθησαν να ιδρύσουν ανεξάρτητα κράτη μέσα στο χάος που δημιουργήθηκε. Οι συνοριακοί πληθυσμοί, δυσαρεστημένοι από την κεντρική εξουσία που τους είχε αφήσει χωρίς στρατιωτική προστασία και είχε ασκήσει έντονες πιέσεις σε ορισμένες ομάδες 2 προκειμένου να ασπασθούν το ορθόδοξο δόγμα, δεν είχαν ούτε το σθένος ούτε τη διάθεση να υπερασπισθούν τη σκιώδη αυτοκρατορική εξουσία στην περιοχή. Ο Φιλάρετος Βραχάμιος στασίασε στην Κιλικία, όπου η έντονη παρουσία του αρμενικού στοιχείου 3 συνεπικουρούσε στην ευόδωση των σχεδίων του. 2. Η δράση του Φιλάρετου Βραχάμιου τα έτη Μετά το θάνατο του Ρωμανού Δ Διογένη ο Φιλάρετος Βραχάμιος, θέλοντας να ιδρύσει τη δική του ηγεμονία στην περιοχή της Κιλικίας, αρνήθηκε να αναγνωρίσει τον Μιχαήλ Ζ Δούκα και άρχισε να δρα ανεξάρτητα. Το έργο του πρέπει να διευκολύνθηκε σε μεγάλο βαθμό από τους αυτόχθονες, οι οποίοι αναγνώριζαν στο πρόσωπό του τον αρχηγό ενός οργανωμένου στρατού ικανού να απωθήσει τις σελτζουκικές επιθέσεις και να τους προστατεύσει αποτελεσματικά, τη στιγμή που η Κωνσταντινούπολη τους είχε σχεδόν εγκαταλείψει. Στα ισχυροποίησε τη θέση του στη Μεσοποταμία, επιτιθέμενος με τη βοήθεια αρχικά των Φράγκων του Raimbaud και έπειτα με τη συνεργασία των Τουρκομάνων κατά Αρμένιων πριγκίπων που κατείχαν εδάφη στην περιοχή, 4 και στη συνέχεια άρχισε να κινείται στις ορεινές περιοχές του Δημιουργήθηκε στις 28/9/2017 Σελίδα 1/5

2 Για παραπομπή : Νικολιά Δήμητρα,, 2003, Ταύρου. 5 Ο Βραχάμιος είχε συγκεντρώσει στρατεύματα ποικίλης εθνικής προέλευσης: στην πλειοψηφία τους αποτελούνταν από Αρμενίους, αλλά υπήρχαν και τα φραγκικά μισθοφορικά στρατεύματα που διοικούνταν από τον Raimbaud, καθώς και υπολείμματα των βυζαντινών στρατευμάτων που του είχε εμπιστευθεί στο παρελθόν ο Ρωμανός. Άλλωστε είχε τη δυνατότητα να στρατολογεί δυνάμεις, εφόσον μπορούσε να τους εξασφαλίσει οικονομικές απολαβές που προέρχονταν από τη φορολογία την οποία επέβαλε στις πόλεις που έθεσε υπό την κυριαρχία του. Φαίνεται ότι γύρω στα 1074 οι επιτυχίες του ήταν αρκετές, ώστε να ενοχληθεί η αυτοκρατορική κυβέρνηση και να δοθεί διαταγή στους δούκες της Αντιοχείας και της Μελιτηνής να αναλάβουν δράση εναντίον του. Η επανάσταση ξέσπασε στην Αντιόχεια το 1075, όταν ο δούκας της πόλης Ισαάκιος Κομνηνός συνέλαβε και απομάκρυνε τον πατριάρχη Αιμιλιανό, που ήταν ο επικεφαλής της αντικυβερνητικής παράταξης, με την υποστήριξη του Φιλάρετου Βραχάμιου, ο οποίος φιλοδοξούσε να θέσει αυτή τη σημαντική πόλη υπό τον έλεγχό του. Ωστόσο ο Ισαάκιος Κομνηνός κατάφερε να αποκαταστήσει την τάξη και ο Βραχάμιος στράφηκε προς την Έδεσσα, την οποία κατέλαβε το 1077 με τη βοήθεια του Βασιλείου Αποκάπη, πρώην δούκα της Έδεσσας. 3. Κατάληψη Αντιοχείας και λήξη της στάσης Ο Ισαάκιος Κομνηνός εγκατέλειψε την Αντιόχεια κατά το α' εξάμηνο του 1078 για να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, ύστερα από διαταγή του νέου αυτοκράτορα Νικηφόρου Γ Βοτανειάτη ( ). Στη θέση του άφησε τον Αρμένιο πρίγκιπα Vasak Pahlawuni, εχθρό του Φιλάρετου και άτομο ικανό να προστατεύσει την πόλη από τις επεκτατικές του βλέψεις. Ο Vasak όμως δολοφονήθηκε από «Ρωμαίους» 6 στα τέλη του Το κενό εξουσίας που δημιούργησε ο θάνατός του υποχρέωσε τα στρατεύματά του να καλέσουν τον Φιλάρετο στην Αντιόχεια, εκπληρώνοντας έτσι την επιθυμία ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού που ανήκε στην αντικυβερνητική παράταξη, αρχηγός της οποίας ήταν ο εξόριστος πλέον στην Κωνσταντινούπολη πατριάρχης Αιμιλιανός. Ο Φιλάρετος εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία και έσπευσε να αναλάβει τα ηνία. Αμέσως φρόντισε να τιμωρήσει τους υπαίτιους της δολοφονίας. Χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα μια στρατιωτική επιχείρηση, συγκέντρωσε τους «αποστάτες Ρωμαίους» σε ένα κοντινό χωριό και διέταξε τους στρατιώτες του να τους εκτελέσουν. Σχεδόν ταυτόχρονα ο Νικηφόρος Γ Βοτανειάτης προθυμοποιήθηκε να αναγνωρίσει επίσημα την εξουσία του Βραχάμιου στη νοτιοανατολική Μικρά Ασία, με τον όρο ότι και εκείνος με τη σειρά του θα αναγνώριζε ως νόμιμη την ανάρρησή του στο θρόνο της Κωνσταντινούπολης. Στα τέλη του 1078 το κράτος του εκτεινόταν από την Ταρσό της Κιλικίας έως και το Χαρπούτ της Αρμενίας στα βόρεια καταλαμβάνοντας την ορεινή έκταση πάνω από τον ποταμό Πύραμο και τη Γερμανίκεια (Marash) της Συρίας και από την Αντιόχεια ως τη Μεσοποταμία στα ανατολικά, περιλαμβάνοντας και την Έδεσσα. 4. Συνέπειες Η στάση του Φιλάρετου Βραχάμιου κατέληξε στη δημιουργία ενός κράτους αξιόλογης γεωγραφικής έκτασης, γνωστού μετέπειτα ως Μικρά Αρμενία ή Αρμενικό Βασίλειο Κιλικίας, το οποίο ξεκινούσε από την περιοχή της Κιλικίας και έφθανε έως και τα Σαμόσατα του Ευφράτη. Το γεγονός αυτό σήμαινε την υλοποίηση των στόχων του στασιαστή, ο οποίος με την αναγνώριση της εξουσίας του από τον Νικηφόρο Γ Βοτανειάτη επανήλθε στη νομιμότητα και χωρίς καμιά παραχώρηση μετατράπηκε τυπικά σε υποτελή προς τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ηγεμόνα, ενώ στην ουσία παρέμενε ανεξάρτητος. Ο Φιλάρετος Βραχάμιος είχε καταλάβει περιοχές που στην πλειονότητά τους είχαν γίνει εκ νέου εδάφη της βυζαντινής επικράτειας, ύστερα από μακρόχρονη παραμονή στην κυριαρχία των Αράβων, και τελούσαν υπό τη διαρκή απειλή των Σελτζούκων και των Τουρκομάνων. Η αυτοκρατορία όμως εκείνη την εποχή ήταν ανίκανη να τις υπερασπίσει από την απειλή αυτή. Εφόσον ο Βραχάμιος κατάφερε να διασφαλίσει την ελευθερία των κατοίκων, θεωρήθηκε ότι προστάτευσε την αυτοκρατορία από επιδρομές αναχαιτίζοντας την προέλαση αλλόδοξων εχθρών στα εδάφη της. Ωστόσο η αναγνώριση της αυτονομίας του Βραχάμιου σήμαινε την οριστική απώλεια των εδαφών αυτών για τους Βυζαντινούς. Μαζί τους χάθηκε και η Αντιόχεια, απώλεια που στερούσε και πάλι από την αυτοκρατορία τη σημαντικότερη κτήση για τον έλεγχο της νοτιοανατολικής Μικράς Ασίας. Δημιουργήθηκε στις 28/9/2017 Σελίδα 2/5

3 Για παραπομπή : Νικολιά Δήμητρα,, 2003, Η αποσκίρτηση του Βραχάμιου από τις τάξεις του βυζαντινού στρατού και η δημιουργία της ηγεμονίας του συνετέλεσαν στην απώλεια σημαντικών εδαφών και στη διάλυση της βυζαντινής διοίκησης σε αυτά. Μακροπρόθεσμα το γεγονός αυτό επιτάχυνε την εξασθένηση της βυζαντινής εξουσίας στην ευρύτερη περιοχή της Μικράς Ασίας, επιτείνοντας την απομόνωση των περιοχών που γειτνίαζαν με την ηγεμονία του από την Κωνσταντινούπολη και δυσχεραίνοντας την πρόσβαση των εκπροσώπων της σε αυτές. 1. Σύμφωνα με τον Cheynet (βλ. Cheynet, J.C. Vannier, J.F., Etudes prosopographiques [Byzantina Sorbonensia 5, Paris 1986] σελ. 68), ο Βραχάμιος κατείχε τον τίτλο του κουροπαλάτη ήδη επί Ρωμανού Δ. Άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι έλαβε τον τίτλο μετά τις διαπραγματεύσεις με τον Νικηφόρο Βοτανειάτη βλ. Laurent, J., Byzance et Antioche sous le couropalate Philarète, Revue des études Armeniennes 9 (1929), σελ. 155, Vryonis, S.Jr., The decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamisation from the Eleventh through the Fifteenth Century (Berkeley, Los Angeles, London 1986), (μτφρ). Κ. Γαλαταριώτου, Η παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού της Μικράς Ασίας και η διαδικασία του εξισλαμισμού (11ος έως 15ος αι.) (Αθήνα 1996), σελ. 99, και Charanis, P., The Armenians in the Byzantine Empire, Byzantinoslavica 22 (1961), σελ Η κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης είχε προσπαθήσει επανειλημμένα κατά τον 11ο αιώνα να επιβάλει το ορθόδοξο δόγμα σε Σύρους και Αρμενίους, προκαλώντας έτσι τη δυσαρέσκεια και την αποξένωση αυτών των πληθυσμών. 3. Η επέκταση των Σελτζούκων Τούρκων προς τα δυτικά επέτεινε τη μετακίνηση των Αρμενίων στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας, η οποία είχε ξεκινήσει ήδη από το 10ο αιώνα. Το αρμενικό στοιχείο ήταν ιδιαίτερα πολυπληθές στις περιοχές της Κιλικίας και της βόρειας Συρίας. Βλ. Vryonis, S.Jr., The decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamisation from the Eleventh through the Fifteenth Century (Berkeley, Los Angeles, London 1986), (μτφρ.) Κ. Γαλαταριώτου, Η παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού της Μικράς Ασίας και η διαδικασία του εξισλαμισμού (11ος έως 15ος αι.) (Αθήνα 1996) σελ Ένας από τους Αρμένιους πρίγκιπες ήταν ο Tornik, στρατηγός του Sassoun. Ο Μιχαήλ Ζ Δούκας, προκειμένου να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά ο Φιλάρετος, παραχώρησε στους Αρμένιους πρίγκιπες νέες διοικητικές αρμοδιότητες. Βλ. Cheynet, J.C., Pouvoir et Contestations à Byzance ( ) (Byzantina Sorbonensia 9, Paris 1990), σελ Ο Βραχάμιος, χρησιμοποιώντας ως ορμητήριο οχυρά στον Ταύρο, πέτυχε να καταλάβει πόλεις που ήταν αποκομμένες από τον κορμό της αυτοκρατορίας εξαιτίας των σελτζουκικών επιδρομών και παράλληλα να κρατήσει τους Σελτζούκους μακριά από την περιοχή που έλεγχε. 6. Η μαρτυρία βασίζεται στον χρονογράφο Ματθαίο Εδέσσης, Armenia and the Crusades, Tenth to eleventh Century: The Chronicle of Matthew of Edessa, A.Ε. Dostourian (επιμ.) (Armenian Heritage Series, Lanham, New York, London 1993), σελ. 141, ο οποίος χρησιμοποιεί τον όρο «Ρωμαίοι» όταν αναφέρεται στους Βυζαντινούς. Βιβλιογραφία : Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (ed.), Michaelis Attaliotae Historia, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1853 Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης, Ε. (επιμ.), Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη, Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968 Βρυώνης Σ., Η παρακμή του μεσαιωνικού ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η διαδικασία του εξισλαμισμού, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1996, Γαλαταριώτου, Κ. (μτφρ.) Cheynet J.-C., Pouvoir et contestations à Byzance ( ), Paris 1990, Byzantina Sorbonensia 9 Cheynet J.-C., Vannier J.F., Études prosopographiques, Paris 1986, Byzantina Sorbonensia 5 Cahen C., "La première pénétration turque en Asie Mineure (seconde moitié du XIe siècle)", Byzantion, 18, , 5-67 Δημιουργήθηκε στις 28/9/2017 Σελίδα 3/5

4 Για παραπομπή : Νικολιά Δήμητρα,, 2003, Charanis P., "The Armenians in the Byzantine Empire", Byzantinoslavica, 22, 1961, Laurent J., "Des Grecs aux Croisés. Etudes sur l histoire d Edesse entre 1071 et 1098", Byzantion, 1, 1924, Laurent J., "Byzance et Antioche sous le couropalate Philarète", Revue des Études Armeniennes, 9, 1929, Νικηφόρος Βρυέννιος, Ύλη Ιστορίας, Gautier, P. (ed.), Nicéphore Bryennios, Histoire, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 9, Bruxelles 1975 Yarnley C.J., "Philaretos: Armenian Bandit or Byzantine General?", Revue des Études Arméniennes, 9, 1972, Arutjunova-Fidanjan V.A., Армияне-Халкидониту на босточнух гранисах Византийской империи, Erevan 1980 Ματθαίος Εδέσσης, Χρονικόν, Dostourian, A.Ε. (ed.), Armenia and the Crusades, Tenth to eleventh Century: The Chronicle of Matthew of Edessa, Armenian Heritage Series, Lanham New York London 1993 Δικτυογραφία : Philaretos Brachamios Γλωσσάριo : δομέστικος των σχολών, ο Διοικητής του τάγματος των σχολών. Ο πρώτος γνωστός αξιωματούχος εμφανίστηκε το 767/768. Το 10ο αιώνα απέκτησε μεγάλη δύναμη στο στρατό των θεμάτων. Κατά τα μέσα του 10ου αιώνα το αξίωμα του δομέστικου των σχολών χωρίστηκε σε δύο: στο δομέστικο των σχολών της Ανατολής και στο δομέστικο των σχολών της Δύσης, τον ανώτατο δηλαδή στρατιωτικό διοικητή του στρατού των ανατολικών και των δυτικών επαρχιών αντίστοιχα. δούκας, ο (λατ. dux) Αρχαιότητα: Ρωμαίος στρατιωτικός αξιωματούχος ο οποίος σε ορισμένες επαρχίες είχε και διοικητικές αρμοδιότητες. Βυζάντιο: Κατά κανόνα ανώτατος στρατιωτικός αξιωματούχος. Από το β μισό του 10ου αιώνα ο όρος δηλώνει το στρατιωτικό διοικητή μεγάλης περιφέρειας. Μετά το 12ο αιώνα οι δούκες εμφανίζονται ως διοικητές μικρών θεμάτων. κουροπαλάτης, ο Ο κουροπαλάτης (< κουράτωρ και παλάτιον) ήταν ανώτερος αυλικός αξιωματούχος. Το αξίωμα απονεμόταν κυρίως σε μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας, αλλά από την εποχή του Ιουστίνου Β ( ) και εξής και σε ξένους πρίγκιπες. Κατά τον 11ο αιώνα δόθηκε σε αρκετούς στρατηγούς εκτός της αυτοκρατορικής οικογένειας. Πηγές Ματθαίος Εδέσσης, στο A.Ε. Dostourian (ed.), Armenia and the Crusades, Tenth to eleventh Century: The Chronicle of Matthew of Edessa. Armenian Heritage series (Lanham New York London 1993), σελ Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία στο V. Brunet de Presle Ι. Bekker (ed.) Michaelis Attaliotae Historia. Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae (Bonn 1853), σελ Νικηφόρος Βρυέννιος, Ὕλη ἱστορίας, στο P. Gautier (ed.), Nicéphore Bryennios, Ηistoire. Corpus Fontium Historiae Byzantinae, series Bruxellensis 9 (Bruxelles 1975), σελ Δημιουργήθηκε στις 28/9/2017 Σελίδα 4/5

5 Για παραπομπή : Νικολιά Δήμητρα,, 2003, Ε.Θ. Τσολάκης (επιμ.) Η Συνέχεια της χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη, (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968), σελ Cheynet, J.C. Vannier, J.F., Études prosopographiques (Byzantina Sorbonensia 5, Paris 1986, pl. ΙΙΙ, no. 23 Σφραγίδα του Φιλάρετου Βραχάμιου Παραθέματα Η συμφωνία μεταξύ Νικηφόρου Βοτανειάτη και Φιλάρετου Βραχάμιου Ἐν δέ τῷ ἔτει τούτῳ δουλικὴν ὠμολόγησε πίστιν τῷ βασιλεῖ ὁ κουροπαλάτης Φιλάρετος ὁ Βραχάμιος. Οὗτος γὰρ ἐν τόποις δυσβάτοις καὶ ὀρεινοῖς καὶ τῶν Τουρκικῶν παρόδων ἀπωκισμένοις τὰς οἰκήσεις ποιούμενος τείχεσι πλείστοις τοὺς στενωποὺς περιέλαβε, καὶ κατοχυρώσας τὰς διεκβάσεις ἀνάλωτόν της ἐκεῖσε χώραν ἀπὸ τῶν ἐναντίων εἰργάσατο, καὶ πλῆθος Ἀρμενίων καὶ ξυγκλύδων ἀνδρῶν συλλεξάμενος δύναμιν ἐαυτῷ περιμάχητον ἀπειργάσατο, καὶ τῷ προβεβασιλευκότι ἀκαταδούλωτος ἦν, καὶ κατ ἐξουσίαν τὰ ἑαυτοῦ προμηθούμενος, καὶ πόλεις βασιλικὰς εἰς ἑαυτὸν οἰκειούμενος, καὶ εἰς μῆκος ἐξαίρων τὴν ἰδίαν κατάκτησιν. Καὶ τότε μὲν οὕτως. Τοῦ δὲ Βοτανειάτου τὴν αὐτοκράτορα περιεζωσμένον ἀρχὴν δοῦλος αὐτεπάγγελτος γέγονε καὶ ὑπηρέτης ἐν πᾶσι πειθήνιος καὶ πᾶν τὸ προσταττόμενον ἐπιμελῶς ἐργαζόμενος. Καὶ λόγους διαγραφῆς δέδωκε τῆς προτέρας σκληρότητος, ὅτι γλίσχρως καὶ οὐ βασιλικῶς τὰ κατ αὐτὸν τε καὶ τοὺς ἄλλους ὁ προβεβασιλευκὼς μετεχειρίζετο πράγματα, ταῖς ὑποθημοσύναις τοῦ λογοθέτου καταδουλούμενος. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Michaelis Attaliotae Historia, V. Brunet de Presle I. Bekker (επιμ.), (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonnae 1853), σελ Χρονολόγιο 26 Αυγούστου 1071: Μάχη του Μαντζικέρτ 24 Οκτωβρίου 1071: Στέψη του Μιχαήλ Ζ Δούκα Καλοκαίρι 1072: Θάνατος του Ρωμανού Δ Διογένη : Εκδήλωση στάσης του Φιλάρετου Βραχάμιου : Ο Φιλάρετος Βραχάμιος εξουδετερώνει με τη συνεργασία των Τουρκομάνων τον Tornik, στρατηγό του Sassoun 1074: Ο Ισαάκιος Κομνηνός διορίζεται δούκας της Αντιοχείας : Στάση του λαού της Αντιοχείας 1077: Κατάληψη της Έδεσσας από τον Φιλάρετο Βραχάμιο Οκτώβριος 1077: Εκδήλωση στάσης του Νικηφόρου Γ Βοτανειάτη 27 Μαρτίου ή 1 Απριλίου 1078: Στέψη του Νικηφόρου Γ Βοτανειάτη Τέλη 1078: Ο Φιλάρετος καταλαμβάνει την Αντιόχεια και αναγνωρίζει τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Γ Βοτανειάτη Δημιουργήθηκε στις 28/9/2017 Σελίδα 5/5