Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ Α ΑΜΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΕΩΝΟΡΑ Α.Μ. : ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΝΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΜΩΥΣΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΑΒΒΑΤΟ 6 ΜΑΪΟΥ

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΕΝ ΓΕΝΕΙ σελ.4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ : Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ «ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ» - ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΝΥΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ- ΣΥΜΦΥΡΜΟΣ ΑΠΟΨΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΑΠΟ ΣΥΝΟΜΙΛΗΤΕΣ ΤΩΝ ΙΑΛΟΓΩΝ (ΠΟΛΕΜΑΡΧΟΣ- ΘΡΑΣΥΜΑΧΟΣ- ΚΛΕΙΤΟΦΩΝΤΑΣ- ΓΛΑΥΚΩΝ- Α ΕΙΜΑΝΤΟΣ) σελ.6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ : 3.1. ΘΕΣΕΙΣ ΣΩΚΡΑΤΗ VS ΠΛΑΤΩΝΑ.σελ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ «ΘΕΩΡΙΑΣ» ΤΩΝ Ι ΕΩΝ ΣΤΗ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ- Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ σελ.13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ : Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΒΑΣΕΙ ΠΛΑΤΩΝΑ ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΑ ΠΡΟΤΕΡΗΜΑΤΑ..σελ.18 ΕΠΙΛΟΓΟΣ σελ.27 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...σελ.28 2

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στη παρούσα εργασία θα ασχοληθώ µε την έννοια της δικαιοσύνης όχι γενικά αλλά όπως την παρουσιάζει ο Πλάτωνας στο έργο του «Πολιτεία». Η δικαιοσύνη ήταν µια έννοια που είχε αρχίσει να απασχολεί από την εποχή του Πλάτωνα και πιο πριν των αρχαίων Ελλήνων, αφού είχε να συσχετιστεί τόσο µε την προσωπική ατοµική ζωή, όσο και µε το κοινά, τα της κοινωνίας. Πιο συγκεκριµένα, θα ξεκινήσω µε µια σύντοµη προσέγγιση - ορισµό της δικαιοσύνης γενικά, δηλαδή στο τι ορίζουµε εµείς σήµερα ως δικαιοσύνη και τι εµπεριέχεται µέσα σ αυτή. Έπειτα, θα αναφερθώ στο ιδιαίτερο, σηµαντικό και καθοριστικό ρόλο του έργου της «Πολιτείας», το οποίο είναι από την αρχή µέχρι το τέλος εµποτισµένο από την δικαιοσύνη, αφού αποτελεί και το βασικό του θέµα. Στη συνέχεια, θα παρουσιάσω κάποιες απόψεις µερικών συνοµιλητών των διαλόγων που διεξάγονται στην Πολιτεία, όπως του Πολέµαρχου, του Θρασύµαχου, του Κλειτοφώντα, του Γλαύκωνα και του Αδείµαντου, προσπαθώντας να καταστήσω σαφές τη διαφορετικότητα τόσο στον τρόπο σκέψης όσο και στον τρόπο δράσης στη ζωή του ο καθένας, µε διαφορετικές προτεραιότητες. Επιπλέον, θα κάνω µια σύντοµη σύγκριση των απόψεων του Πλάτωνα και του Σωκράτη για τη δικαιοσύνη για να δείξω ότι παρότι μαθητής του Σωκράτη διαφοροποιήθηκε σε κάποια σημεία απ αυτόν παρά τον ανυπέρβλητο θαυμασμό που του είχε και φυσικά δε θα μπορούσε να μη διαφοροποιηθεί αφού ναι μεν πήρε τις βάσεις και υιοθέτησε πολλές από τις απόψεις του αλλά είχε και τις δικές του πεποιθήσεις που έπρεπε να εκφράσει. Με το θέμα αυτό δε θα μπορούσα να μη κάνω και μια σύντομη αναφορά στη βασική θεωρία του Πλάτωνα, την «Θεωρία των Ιδεών» η οποία απασχόλησε και απασχολεί ακόμα πληθώρα μελετητές και μη, καθώς θα την αναπτύξω εν συντομία και θα αναπτύξω και τις αναλογίες που χρησιμοποιεί ο Πλάτωνας, τις αναλογίες δηλαδή του Ήλιου, της Γραμμής και του Σπηλαίου. Μια μικρή αναφορά θα γίνει επίσης για τον ρόλο των Φυλάκων, τους οποίους εξίσου τονίζει ο Πλάτων. Τέλος, θα κλείσω, θέλοντας πρώτα να παρουσιάσω τις υπόλοιπες απόψεις, με μια εκτενή αναφορά στο τι είναι, πως ορίζεται και τη περιλαμβάνει η δικαιοσύνη του Πλάτωνα και ποιες είναι οι βασικές του θέσεις, καθώς και τι οφέλη έχει τόσο στο άτομο όσο και στο κράτος. 3

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΕΝ ΓΕΝΕΙ Η έννοια της δικαιοσύνης αποτελεί µια σηµαντική έννοια η οποία κάνει την εµφάνιση της τόσο σε προσωπικό ατοµικό, όσο και σε κοινωνικό συλλογικό επίπεδο. Ειδικότερα, η δικαιοσύνη ορίζεται ως η ιδιότητα ή το χαρακτηριστικό που έχει κάποιος για να είναι δίκαιος. ίκαιος είναι τόσο αυτός που έχει συµπεριφορά και τρόπους πολιτισµένου ανθρώπου, ο ευγενικός, ο συνεπής σ όλες τις υποχρεώσεις που µπορεί να έχει ένας πολίτης σε θεούς αλλά και σε ανθρώπους, όσο και αυτός που οι πράξεις του και η συµπεριφορά του αρµόζουν µε τους νόµους, µε τους κανόνες κ.λπ. που ορίζονται σε µια κοινωνία. Το να είναι κάποιος δίκαιος σε ατοµικό επίπεδο αυτό εµφανίζεται απροκάλυπτα και σε κοινωνικό, διότι ο χαρακτήρας του εµπεριέχει το χαρακτηριστικό αυτό της δικαιοσύνης και δε νοείται ο δίκαιος άνθρωπος να είναι µόνο στο ένα επίπεδο δίκαιος και στο άλλο όχι (ατοµικό vs κοινωνικό). Ωστόσο, ο δίκαιος άνθρωπος απονέµει αυτά που αρµόζουν στον καθένα χωρίς συµφέροντα και αδικία και προσπαθεί µε κάθε τρόπο την αποφυγή ανισοτήτων στο κοινωνικό σύνολο. ικαιοσύνη είναι επίσης το να παίρνει ο καθένας ότι δικαιούται, ανεξαρτήτως άλλων καταστάσεων. Εµφανίζονται τα εξής είδη δικαιοσύνης : η τυπική, η ουσιαστική, η ανταποδοτική, η επανορθωτική, η ανταλλακτική και η διανεµητική. 1 Η τυπική δικαιοσύνη είναι η αµερόληπτη και συνεπής εφαρµογή αρχών, ανεξάρτητα από το αν οι ίδιες οι αρχές είναι δίκαιες ή όχι. Η ουσιαστική δικαιοσύνη είναι στενά συνδεδεµένη µε τα δικαιώµατα, δηλαδή µε τη νοµιµοποίηση αυτών που αποζητούν τόσο τα άτοµα µεταξύ τους αλλά και από τη κυβέρνηση τους. Η ανταποδοτική δικαιοσύνη αναφέρεται στο πότε και στο γιατί δικαιολογείται η τιµωρία. Ωστόσο, το πρόβληµα του κατά πόσον η τιµωρία είναι σωστή λύση για αποφυγή του παρόντος παραπτώµατος ακόµα διχάζει. Η επανορθωτική δικαιοσύνη αφορά στην ακριβοδικία των απαιτήσεων για αστικές ζηµιές. Η ανταλλακτική δικαιοσύνη αναφέρεται στην ακριβοδικία των αµοιβών, των τιµών και των συναλλαγών, ενώ η διανεµητική αναφέρεται στην ακριβοδικία της κατανοµής των πόρων. Με τον όρο της δικαιοσύνης τα πρώτα πράγµατα που έρχονται κατά νου είναι οι νόµοι και η εφαρµογή τους, οι δικαστές και οι αντίστοιχες υπηρεσίες, η αίσθηση του δικαίου, οι αρχές, και γενικά καθετί παραπέµπει στο νοµικό σύνολο κανόνες του κοινωνικού συνόλου. ιακρίνεται σε πολιτική, ποινική, κοινωνική και διεθνής δικαιοσύνη. Η δικαιοσύνη όµως ήταν µια έννοια που απασχόλησε από πολύ νωρίς ακόµα πολλούς φιλοσόφους εκφράζοντας ο καθένας τη δική του ενδιαφέρουσα και συνάµα διαφορετική άποψη γι αυτήν. 1 Βικιπαίδεια, https :// el.m.wikipedia.org 4

5 Κάποιες φορές η δικαιοσύνη µπορεί να χαρακτηριστεί και ως αρετή, δηλαδή ως δεξιότητα της ψυχής για σοφία και δικαιοσύνη και κατ επέκταση αποδοχή από τον εξωτερικό περίγυρο και το αίσθηµα της εσωτερικής υπεροχής. Συγκεκριµένα για τον Πλάτωνα, τον οποίο θα αναλύσουµε διεξοδικά παρακάτω αναφέροντας θα µπορούσαµε να συνοψίσουµε ότι η δικαιοσύνη εντάσσεται στις τέσσερεις αρετές µαζί µε την ανδρεία, τη σοφία και τη σωφροσύνη. Οι πλατωνικές αυτές αρετές είναι είδη ανθρώπινης αρετής, δηλαδή είναι ποιότητες όπως ονοµάζονται, που τις κατέχουν µόνο οι αγαθοί, ανεξαρτήτου φύλου, άνδρας ή γυναίκα και τους προσδίδουν ανδρεία, ευγένεια και καλοσύνη. Ο Πλάτωνας συνολικά στην «Πολιτεία» τοποθετεί σε καλύτερη µοίρα τον δίκαιο από τον άδικο άνθρωπο, παρά το γεγονός ότι πράττοντας κάποιος ορθά πολλές φορές έρχεται σε αντίθεση µε το συµφέρον του. Η άποψη του αυτή επιβεβαιώνεται ακόµα και µε τον δικό του τρόπο διαχείρισης της κατάστασης όταν αυτός µπήκε στη φυλακή και ο περίγυρος του τον παρότρυνε διαρκώς να δραπετεύσει, αλλά αυτός για να µην αδικήσει την πολιτεία και την απόφαση που είχε ορίσει γι αυτόν παρέµεινε στη φυλακή µέχρι να διατελέσει την ποινή του. 5

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ «ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ» - ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΝΥΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ- ΣΥΜΦΥΡΜΟΣ ΑΠΟΨΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΑΠΟ ΣΥΝΟΜΙΛΗΤΕΣ ΤΩΝ ΔΙΑΛΟΓΩΝ (ΠΟΛΕΜΑΡΧΟΣ- ΘΡΑΣΥΜΑΧΟΣ- ΚΛΕΙΤΟΦΩΝΤΑΣ-ΓΛΑΥΚΩΝ- ΑΔΕΙΜΑΝΤΟΣ) Η Πολιτεία αποτελεί τον βασικό και τον αγαπηµένο διάλογο τόσο του ίδιου του Πλάτωνα όσο και των µελετητών της, διότι ασχολείται µ ένα ευρύ φάσµα θεµάτων καλύπτοντας διαφόρους τοµείς της ζωής τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Πιο συγκεκριµένα, θα εστιάσω ιδιαίτερα στο πως εµφανίζεται και ορίζεται η έννοια της δικαιοσύνης, τόσο γενικά δηλαδή στα πλαίσια µιας πόλης κράτους, όσο και ειδικά στα µύχια της ψυχής του ατόµου µεµονωµένα, κάνοντας µια σταδιακή περιγραφή της πορείας µέχρι να αναφερθεί ο όρος δικαιοσύνη. Το θέµα της Πολιτείας που την διαπερνά σ όλο το µήκος της είναι η δικαιοσύνη. Τα πλατωνικά µέτρα, όπως τα ονοµάζει ο Πλάτωνας τα χρησιµοποιεί ως κριτήρια για να ορίσει ότι είναι κάποιος δίκαιος και αντιτίθενται στην άποψη του Θρασύµαχου και των υπολοίπων για την δικαιοσύνη, θεωρώντας τους ισχυρούς αντιπάλους. Συγχέει την έννοια της δικαιοσύνης µε την εντιµότητα και ότι η δικαιοσύνη αρµόζει καλύτερα στην ηθικότητα παρά στην «justice», 2 την οποία θεωρεί ότι ορίζεται διαφορετικά από την δικαιοσύνη. ιαφοροποιεί την δικαιοσύνη από την αγγλική ορολογία «justice». Ο Πλάτωνας δε χρησιµοποιεί τη λέξη δικαιώµατα παρότι φαίνεται να τα εµφανίζει. Εντάσσει την δικαιοσύνη στις αρετές και τις συνδέει µε έννοιες όπως ισότητα και στον περιορισµό σ ότι ανήκει στον καθένα. Η δικαιοσύνη είναι µια αρετή ρυθµιστική, καθώς ρυθµίζει τις σχέσεις µας µε τους άλλους. Συχνή εµφανίζεται και η αντιπαράθεση µε την ηθικότητα. Ο Πλάτων ξεκινάει µε µια νύξη για τον ορισµό της ιδεώδους κοινωνίας πολιτείας, η οποία είναι άκρως αυταρχική. Ειδικότερα, αυτό σηµαίνει ότι ο ιδανικός άνθρωπος που ζει στην ιδεώδη κοινωνία έχει ως βασικό του µέληµα την αφοσίωση του στο κοινωνικό σύνολο και κατέχει κάποιο ρόλο µέσα σ αυτή βάσει του οποίου αποµακρύνεται από το ατοµικό συµφέρον και γενικά ότι έχει να κάνει µε την ατοµική πρόοδο και δρα συλλογικά. Αυτό σηµαίνει ότι καθετί που για την επίτευξη του κοινού καλού και της κοινής προόδου µόνο µέσα στα πλαίσια της κοινωνίας. Η Πολιτεία θεωρείται από πολλούς ότι «αποτελεί το προσχέδιο για µια µελλοντική 2 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ.21 6

7 κοινωνία». 3 Ένα µεγάλο τµήµα του διαλόγου εκτυλίσσεται στο να αποδοθεί µια απάντηση στην άποψη που υποστηρίζει ο Θρασύµαχος, λέγοντας ότι «ο άδικος βίος αξίζει περισσότερο από τον δίκαιο» 4. Κατά τον Πλάτωνα, ο Θρασύµαχος κλόνιζε µε τις απόψεις του µαζί µε άλλους φιλοσόφους την έννοια της δικαιοσύνης µε τις ακραίες απόψεις τους περί δικαιοσύνης. Υποστήριζε ότι κανείς άνθρωπος µε νοηµοσύνη δε θα έδινε µεγάλη βάση στα κριτήρια ή στα πρότυπα από τη στιγµή που θα µπορούσε να λειτούργει ενάντια αυτών και να µην τιµωρείται κιόλας. 5 Η δικαιοσύνη δεν είναι παρά ένα παιχνίδι ανόητων και είναι παράλογο να δρούµε ενάντια στα συµφέροντα µας. Στο πρώτο βιβλίο της Πολιτείας παρά το γεγονός ότι ο Σωκράτης συνοµιλεί κυρίως για διάφορες ηθικές ποιότητες, όπως η ανδρεία, κ.α., 6 ενδιάµεσα παρεµβάλλει µια συζήτηση µ έναν πλούσιο και κάπου εκεί τοποθετεί και την εµφάνιση του Κλειτοφώντα, όπου σ αυτές τις δύο συζητήσεις γίνονται και οι πρώτες αναφορές για τη δικαιοσύνη. Πιο συγκεκριµένα, από τη µια στη συζήτηση αυτή µε τον πλούσιο, 7 ο οποίος ενστερνίζεται ότι το να είναι κάποιος πλούσιος αυτό συµβάλλει στο να είναι ταυτόχρονα και δίκαιος, δε φαίνεται να εντοπίζεται κάποιος ορισµός της δικαιοσύνης ή κάτι ανάλογο, µόνο µια µικρή αναφορά στη δικαιοσύνη που και πάλι δεν είναι κάτι ολοκληρωµένο, δηλαδή την εµφανίζει πιο πολύ σαν έννοια. Από την άλλη, ο Κλειτοφών ήταν υπερασπιστής των απόψεων του Θρασύµαχου, διότι θεωρούσε ότι ο Σωκράτης διατύπωνε τις απόψεις του µπερδεµένα και ήταν «απλώς αρνητικός» 8, παροτρύνοντας τους γύρω του να ζουν µε στόχο το δίκαιο βίο χωρίς να τον συγκεκριµενοποιεί και να τον ορίζει ιδιαίτερα. Ο Κέφαλος, όντας πλούσιος δίνει ιδιαίτερη σηµασία στα χρήµατα και θεωρεί ότι τα χρήµατα δεν κάνουν κάποιον πλούσιο απλά ωθούν και αυτά στο να γίνει. Βάσει αυτά που λέει υποστηρίζει ότι 9 ο φτωχός είναι αρκετά δύσκολο να είναι δίκαιος, αφού κατά τη διάρκεια της ζωής του µπορεί να έχει αδικήσει ασυνείδητα ή ενσυνείδητα καθώς µπορεί να µην έχει κάνει κάποια θυσία σε κάποιο θεό, να χρωστά χρήµατα κ.λπ., γεγονότα τα οποία ο πλούσιος θα τα επιτελέσει αφού έχει την οικονοµική δυνατότητα. Η σηµασία των πράξεων για τον Κέφαλο είναι ιδιαίτερα σηµαντική, οι οποίες µπορούν να επιτελεστούν µόνο µε τον πλούτο, τόσο η τήρηση κανόνων όσο και η εκτέλεση 3 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ.13 4 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ.17 5 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ.18 6 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ.27 7 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ.28 8 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ.28 9 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ.32 7

8 καθηκόντων. Τόσο ο Κέφαλος, όσο και ο Πολέµαρχος, δηµιουργούν µια κοινή µεταξύ τους άποψη για την δικαιοσύνη, µελετώντας την εξωτερικά ως απλή επιτέλεση χρεών και καθηκόντων ανεξάρτητα από τον τρόπο που θα γίνει αυτό. Μια άλλη σηµαντική πτυχή της «δικής του δικαιοσύνης», 10 ότι αν εγκαταλείψεις την δικαιοσύνη κατά τη διάρκεια του βίου σου ακόµα και όταν γεράσεις θα σε ταλαιπωρεί. Κατά τον Κέφαλο, τα καθήκοντα που έχει να επιτελέσει ο άνθρωπος είναι λίγα και περιορίζονται στα βασικά. Ωστόσο ο Κέφαλος δεν ορίζει κάπως την δικαιοσύνη παρά µόνο προσπαθεί να την προσεγγίσει διάσπαρτα, µε διάφορες δικές του παρατηρήσεις και πεποιθήσεις, σε αντίθεση µε τον Πλάτωνα που ψάχνει έναν πραγµατικό ορισµό, όπως και σ όλες τις άλλες παρόµοιες αρετές. Για τον Πολέµαρχο η δικαιοσύνη «καλύπτεται» από τη φράση «να ωφελείς τους φίλους σου και να βλάπτεις τους εχθρούς σου». 11 Ο Σωκράτης µε την καταπληκτική του δεξιότητα στον λόγο κάνει τον Πολέµαρχο να δεχθεί την άποψη περί τέχνης, δηλαδή να δεχθεί ότι και η δικαιοσύνη είναι µια τέχνη. Ως τέχνη βάσει του Πλάτωνα είναι ένα σύνολο από γνώσεις που στοχεύουν σ ένα σκοπό. Ο Πλάτωνας αυτό που προτάσσει στην τέχνη είναι όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «ο τεχνίτης ξέρει τι κάνει». 12 Ο Θρασύµαχος, υπεράσπιζε την άποψη ότι η αδικία προέρχεται από τον άδικο ενώ ο δίκαιος, δρώντας δίκαια και συνετά δεν βλάπτει κανέναν, 13 έχοντας µια πιο οργανωµένη και σταθερή θεωρία για τη δικαιοσύνη. Συνοπτικά για τον Θρασύµαχο 14 ως δικαιοσύνη ορίζεται «το όφελος ή το συµφέρον του ισχυρότερου», άρα έχει να συσχετιστεί δηλαδή µε το κέρδος του δυνατού έναντι των κατωτέρων. Ο Θρασύµαχος διατυπώνει για την δικαιοσύνη δυο προσεγγίσεις, οι οποίες µοιάζουν για τον Πλάτωνα καθώς φαίνεται να τον αντιπαθεί κιόλας αρκετά αντιφατικές. Η πρώτη προσέγγιση είναι βάσει της συµβασιοκρατίας, 15 που η δικαιοσύνη δεν έχει να κάνει µε την τήρηση και την υπακοή των νόµων, αλλά καλό είναι να εστιάσουµε στα πραγµατικά δεδοµένα αναγωγικά, χωρίς αυτό να σηµαίνει άγνοια και ανυπακοή σ αυτούς, τόσο οι συµβάσεις όσο και οι νόµοι διέπουν τη πολιτεία. Η δεύτερη προσέγγιση, η οποία προσιδιάζει και χαρακτηρίζεται από τον Σωκράτη ως ανηθικοκρατία, φαίνεται ο Θρασύµαχος να τάσσεται υπέρ της αδικίας, ισχυριζόµενος ότι η δικαιοσύνη δε πρέπει να χαρακτηρίζεται ως αρετή αλλά είναι εκ φύσεως γνωστό ότι κυβερνούν οι πιο ισχυροί και οι πιο δυνατοί έναντι των αδυνάτων. Η δικαιοσύνη 10 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ.51 8

9 δεν ωφελεί αυτόν που την έχει ενώ η αδικία ωφελεί αυτόν που την κάνει έχει. Βασική πτυχή στη δική του θεωρία δεν είναι ο τρόπος που πρέπει να ζει κάποιος αλλά η σχέση αρχόντων και αρχοµένων, 16 έχοντας µια πολιτική κατά κύριο λόγο βάση χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι δεν εντοπίζονται άλλα είδη σχέσεων. Η υπακοή κυρίως στους νόµους του κράτους είναι πολύ βασικό για την επίτευξη του συµφέροντος των ισχυρών, δηλαδή των αρχόντων. Υπάρχει και το ενδεχόµενο οι νόµοι που διατυπώνονται από τους άρχοντες να µην του ωφελούν τόσο, ωστόσο και στη περίπτωση αυτή οι αρχόµενοι πρέπει να τηρούν τους νόµους και να τους υπακούουν από τη στιγµή που έχουν οριστεί από τους άρχοντες. 17 Στη συνέχεια του διαλόγου κάνει την εµφάνιση του ο Κλειτοφώντας, ο οποίος προσπαθεί να υπερασπίσει τις δυο απόψεις του Θρασύµαχου και να της εντάξει σ ένα κοινό πλαίσιο, παρά τις αµφιβολίες του Σωκράτη. Γι αυτόν δικαιοσύνη είναι ό,τι οι νόµοι σου λένε να κάνεις 18 και δε συµφωνεί ότι «εκφράζει» το συµφέρον κάποιου, δεν τον ενδιαφέρει αυτό. Ο Θρασύµαχος θεωρεί ότι «η δικαιοσύνη είναι το «καλό του άλλου» («αλλότριον αγαθόν», 343c3) και η αδικία το «δικό σου καλό» («οικείον αγαθόν»)». 19 Επαινεί τον άδικο άνθρωπο και πιστεύει ότι πετυχαίνει και στοχεύει στα συµφέροντα του. Αυτός όµως που υπέρθαυµάζει είναι ο τύραννος ή ο δικτάτορας. Ο Θρασύµαχος δε µπορεί να ορίσει την δικαιοσύνη είτε ως αρετή είτε ως κακία, παρά το γεγονός ότι πιστεύει ξεκάθαρα ότι δεν είναι αρετή, αφού δεν επιφέρει κάτι καλό το αντίθετο µάλιστα, αλλά επαινεί την αδικία, χωρίς να εκφράσει κάτι ιδιαίτερο για την δικαιοσύνη. 20 Ο άδικος άνθρωπος είναι πλεονέκτης, αφού δεν τον καλύπτουν αυτά που έχει και έξυπνος, αφού διαρκώς σκέπτεται ώστε να πετύχει το επιθυµητό του αποτέλεσµα, δηλαδή την ωφέλεια. Παρά τη πληθώρα των αντιρρήσεων που εξέφραζε ο Σωκράτης κατά τη διάρκεια των διαλόγων µε τους προαναφερθέντες συνοµιλητές του, η δική του άποψη περί δικαιοσύνης εντοπίζεται στην αναλογία της µε την τέχνη, τονίζοντας τη γνώση που διακρίνει αυτόν που γνωρίζει (ειδήµων) απ αυτόν που δε κατέχει τη γνώση (αδαής). 21 εν χαρακτηρίζει έξυπνο τον άδικο άνθρωπο αλλά ανίδεο και δε µπορεί σε καµία περίπτωση να κατανοήσει το γιατί θέλει να πλεονεκτήσει έναντι των ειδικών, οι οποίοι γνωρίζουν περισσότερα και καλύτερα απ αυτούς που δεν έχουν γνώση. Το επιχείρηµα του αυτό ενισχύει µε τα παραδείγµατα του γιατρού και του µουσικού, οι 16 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ.69 9

10 οποίοι ειδήµονες γιατροί και µουσικοί συµφωνούν ως προς κάτι πάνω στη δουλειά τους αφού το γνωρίζουν και έχουν κοινή απάντηση από τους αδαείς, οι οποίοι θέλουν να πλεονεκτήσουν. Η αρετή της ψυχής κατ αυτόν είναι η δικαιοσύνη και αυτό κάνει τον άνθρωπο ευδαίµονα σε αντίθεση µε την αδικία. 22 Στο δεύτερο βιβλίο παρουσιάζεται η διάκριση τριών ειδών αγαθών στα οποία συµφωνούν τόσο ο Γλαύκων που τα ορίζει όσο και ο Σωκράτης και προσπαθούν να εντάξουν σ ένα από αυτά τη δικαιοσύνη. Τα τρία είδη είναι τα εξής 23 : α) πράγµατα που θεωρούµε επιθυµητά καθ εαυτά, β) πράγµατα που θεωρούµε επιθυµητά καθ εαυτά και για τα επακόλουθα τους, γ) πράγµατα που θεωρούµε επιθυµητά µόνο για τα επακόλουθα τους. Στην δεύτερη κατηγορία εντάσσει ο Γλαύκων και ο Σωκράτης την έννοια της δικαιοσύνης, σ αντίθεση µε τους περισσότερους ανθρώπους που θα την ενέτασσαν στο τρίτο. Ο Πλάτωνας δεν ενδιαφέρεται να µελετήσει και να παρουσιάσει την ηθική σκοπιά της δικαιοσύνης (όχι δεοντολογική µελέτη), αλλά εντάσσει και αυτός τη δικαιοσύνη στο δεύτερο είδος. 24 Ο Γλαύκων παρουσιάζει την ιστορία µε το δαχτυλίδι του Γύγη, 25 για να καταστήσει σαφές το να είσαι δίκαιος ανεξαρτήτου αποτελέσµατος από το να φαίνεσαι δίκαιο ανεξάρτητα αν πράττεις άδικα. Τόσο ο δίκαιος όσο και ο άδικος αν του δινόταν η ευκαιρία αν είχαν το δαχτυλίδι αυτό που τους επέτρεπε να κάνουν ότι ήθελαν η αντιµετώπιση θα ήταν η ίδια, ο δίκαιος τονίζει είναι δίκαιος από εξαναγκασµό! Στην συνέχεια, ο Αδείµαντος, προσθέτει στη θέση του Γλαύκωνα, µε την οποία συµφωνεί, ότι σηµαντικό ρόλο παίζει και ο ρόλος των γονιών και των δασκάλων, 26 οι οποίοι τονίζουν τις ανταµοιβές τις δικαιοσύνης και όχι την ίδια την δικαιοσύνη καθ εαυτού. Τα δυο προαναφερθέντα αδέρφια εξετάζουν τη δικαιοσύνη από διαφορετική σκοπιά, ο ένας την δικαιοσύνη καθ εαυτή, ενώ ο άλλος τα αποτελέσµατα της, ωστόσο το θέµα της µελέτης τους είναι κοινό. Εξαίρουν από τα επακόλουθα της δικαιοσύνης και οι δυο «τις ανταµοιβές και τη φήµη». 27 Ο Γλαύκων και ο Αδείµαντος προσπαθούν να παρουσιάσουν τη ζωή του αδίκου ως µια ζωή ελκυστική. 22 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ. 10

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: 3.1.ΘΕΣΕΙΣ ΣΩΚΡΑΤΗ VS ΠΛΑΤΩΝΑ Ο Σωκράτης ξεκινά να κάνει λόγο για τη δικαιοσύνη ενταγµένη στα πλαίσια µιας πόλης και όχι στη δικαιοσύνη του ατόµου, για να γίνει όσο το δυνατόν καλύτερα κατανοητή σ ένα πιο ευρύ πλαίσιο και στη συνέχεια να γίνει ειδικότερα στο άτοµο. Στο σηµείο αυτό εντοπίζεται ο παραλληλισµός του δίκαιου ανθρώπου και της δίκαιης πόλης από τον Πλάτωνα. 28 Μια πρώτη προσέγγιση για την πόλη αφορά στο τι είδους φύση έχει η ίδια, δηλαδή τι την ορίζει ως πόλη και τι την διακρίνει από άλλες κοινωνικές µορφές. Η βάση όπως αναφέρεται είναι «η συνένωση των ανθρώπων που βασίζονται στην ανάγκη». 29 Οι άνθρωποι δεν είναι εκ φύσεως αυτάρκεις γι αυτό µε τις διάφορες συναλλαγές τους µε τους υπόλοιπους προσπαθούν να καλύψουν τις ανάγκες τους, µέσω της ανταλλαγής και του καταµερισµού εργασίας. Με τις διαφορετικές κλίσεις και ανάγκες που εντοπίζονται στους ανθρώπους γίνεται αντιληπτό το πόσο διαφέρουν οι άνθρωποι µεταξύ τους και µέσω της Αρχής Εξειδίκευσης καλύπτονται και δεν υστερούνται κάτι το οποίο µπορεί ο ένας να υπερέχει από τον άλλον ή και αντίθετα να υστερεί. Ο Πλάτωνας ωστόσο δε φαίνεται να συµφωνεί µ όλα αυτά, αφού την Αρχή Εξειδίκευσης την κατανοεί ως ο καθένας να κάνει τα δικά του (τά εαυτού πράττειν), δηλαδή αυτά που µπορεί να κάνει, που έχει «οριστεί» να κάνει και να συµµορφώνεται για να επιτευχθεί το κοινό καλό και όχι η αδικία. ε δίνει ιδιαίτερη σηµασία στη µοναδικότητα του ατόµου παρά το γεγονός ότι µπορεί να τον εξελίσσουν και να τον κάνουν καλύτερο έναντι άλλων, αλλά τον ενδιαφέρει ότι το άτοµο δεν είναι αυτάρκες και όντας ενταγµένο σε µια πόλη βρίσκει τη φυσική του θέση, την οποία πραγµατώνει και συνεργάζεται µε τους άλλους ανθρώπους, βοηθώντας το να επιβιώσει. 30 Παρά τα ταλέντα και τις κλίσεις που τυγχάνει κάποιοι να έχουν αν παραµελήσουν αυτό που έχουν ειδικευτεί και κάνουν ταυτόχρονα ή αραιά και που και κάτι άλλο αυτό θα επιβαρύνει το κοινό καλό και σύνολο. Η Αρχή αυτή εµφανίζεται από την πρώτη κιόλας µορφή πόλεως. Η µορφή της πρώτης πόλης δεν είναι το δίκαιο ιδεώδες κράτος αλλά µια πρώτη µορφή, για να κατανοηθεί έπειτα το δίκαιο κράτος 28 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ.99 11

12 χωρίς ψεγάδια που το κάνουν µη υγιές. Η τρυφηλή πόλη, όπως την ονόµαζαν, δηλαδή η πιο εξελιγµένη µορφή πόλης, έχει περισσότερες ανάγκες από την πρώτη πόλη και διαφορετικού είδους. Μέσα απ αυτές τις πόλεις, την διεφθαρµένη και την µη, βλέπουµε την δικαιοσύνη και την αδικία που υπάρχουν σ αυτές. Η ανάγκη για εξειδικευµένο στρατό Φυλάκων είναι αδήριτη, βασισµένη στην ίδια άποψη που ήταν και τα υπόλοιπα µέλη, δηλαδή µε το να επιτελούν µόνο αυτό που τους έχει οριστεί, δηλαδή να ναι φύλακες και να είναι αφοσιωµένοι σ αυτό. 31 Τους παροµοιάζει και µε σκυλιά σε διάφορα αποσπάσµατα. Εξίσου διαφοροποιητική είναι η άποψη για το ιδεώδες κράτος του Πλάτωνα και του Σωκράτη. 32 Ο µεν θεωρεί πως δεν νοείται το ιδεώδες δίκαιο κράτος να είναι ανέφικτο, χωρίς να επηρεάζει το ιδεώδες της δικαιοσύνης, µε κύριο στόχο το άτοµο. Ο δε δεν ενδιαφέρεται τόσο για το αν θα είναι ανέφικτο αυτό αλλά παρουσιάζει το ιδανικό της δικαιοσύνης στη ζωή του ανθρώπου που την έχει. Καθοριστικό ρόλο στο κράτος του Πλάτωνα παίζει ο δίκαιο άρχων βάσει του οποίου θα δηµιουργήσει ένα δίκαιο κράτος µε δίκαιους πολίτες. Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει ένα καθαρά δίκαιο κράτος αλλά είναι ατελές, η παρουσία ενός δίκαιου πολίτη δε σώνει την κατάσταση αλλά τη δική του κατάσταση ατοµικά και όχι συλλογικά. Ο φιλόσοφος άρχων κατέχει όλα τα χαρίσµατα και θεωρείται ολοκληρωτικά δίκαιος για την διακυβέρνηση του κράτους παρά τα ελάχιστα µειονεκτήµατα του (πρακτική γνώση) Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ

13 3.2.: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ «ΘΕΩΡΙΑΣ» ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ-Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ Η «θεωρία» των Ιδεών κάνει την εµφάνιση της στην Πολιτεία και στην προσέγγιση της δικαιοσύνης γενικά, µε την πρώτη αναφορά για αρχή στο φιλοσοφικό βίο, ο οποίος υπερτερεί έναντι των υπόλοιπων τύπων ανθρώπων που περιγράφονται στα βιβλία, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Όπως χαρακτηρίζει και ο Richard Kraut, διδάκτωρ και µελετητής του Πλάτωνα και άλλων, στο βιβλίο του «Η υπεράσπιση της δικαιοσύνης στην Πολιτεία του Πλάτωνα», η «θεωρία» των Ιδεών αποτελεί τη βασική του θέση για να προσεγγιστεί η εξίσωση της δικαιοσύνης σε σύγκριση µε την αδικία. 34 ιάσπαρτες αναφορές στις Ιδέες υπάρχει στο σύνολο του έργου. Από πολύ νωρίς ακόµα είχε ξεκινήσει η φιλοσοφική αναζήτηση διαφόρων φιλοσόφων για να αναγνωρίσουν αλλά και να γνωρίσουν τον κόσµο που τους περιβάλλει. Παρά την πληθώρα θεωριών που είχαν διατυπωθεί και πριν αλλά και µετά ο Πλάτων διατύπωσε τη δική του τοποθέτηση. Στόχος του ήταν το περίφηµο αγαθό της γνώσης αλλά και η αντικειµενική αλήθεια για τα οποία πάσχιζε να τα κατέχει. Ειδικότερα, τα αντικείµενα της γνώσης γι αυτόν υπήρχαν, αλλά δεν έπρεπε σε καµία περίπτωση µα ταυτιστούν µε τον κόσµο των αισθήσεων, δηλαδή τον αισθητό κόσµο. Αυτά εντοπίζονταν σ ένα νοητό κόσµο, πέραν του χώρου και του χρόνου και αυτά ονόµασε Ιδέες. Οι Ιδέες είναι τέλειες, άφθαρτες και αµετάβλητες νοητές οντότητες, 35 στις οποίες όλα τα τέλεια, φθαρτά και µεταβλητά αισθητά πράγµατα µετέχουν. Οι Ιδέες εντοπίζονται ως οντότητες που συµβάλλουν στην επίλυση προβληµάτων των ανθρώπων. Τις όριζαν ως θεωρητικές οντότητες µε ιδιαίτερη εξηγητική σηµασία. 36 Μ αυτές τις οντότητες αιτιολογούνταν διάφορα φαινόµενα και δικαιολογούσαν συµπεράσµατα τα οποία µέχρι πρότινος ήταν αδικαιολόγητα και µη κατανοητά. Εάν συλληφθεί η Ιδέα της δικαιοσύνης και στη συνέχεια των δίκαιων πράξεων που την αποτελούν, παρά τα προβλήµατα δε θα πρέπει να δίνουµε και τόσο σηµασία σ αυτά παρά µόνο στην Ιδέα που βεβαιωθήκαµε για την ύπαρξη της. Το να είναι κάποιος µέσα σε µια πολιτεία δίκαιος ενέχει το να έχει Ιδέες. Η γνώση των Ιδεών συµβάλλει στο να για τον Πλάτωνα το να φτάσει κανείς στον ανώτερο σκοπό, 34 Richard Kraut, Η υπεράσπιση της δικαιοσύνης στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Ξενοφών Μπαμιατζόγλου, εκδ. Οκτώ, σελ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ

14 όπως για παράδειγµα µε την Ιδέα της ικαιοσύνης, γνωρίζοντας την Ιδέα αυτή θα έχει διαµορφωθεί ως Ιδέα και δε θα εντοπιστούν σφάλµατα στο τι είναι το δίκαιο ή ο δίκαιος άνθρωπος και στο τι πρέπει να πραχθεί αντίστοιχα. Ο Πλάτων συνδέει τις Ιδέες µε το αγαθόν. Έτσι, διευρύνει τα όρια των Ιδεών ως απλές θεωρητικές οντότητες και τις εµπλουτίζει προσθέτοντας ότι η γνώση των Ιδεών αποτελεί βασικό τµήµα του να κατανοηθεί η έννοια του αγαθός. 37 Ο φιλόσοφος είναι ο δίκαιος και η σύλληψη Ιδεών είναι µέρος της ηθικής κατανόησης του κόσµου. Στόχος εκπαίδευσης του φιλοσόφου είναι οι Ιδέες, οι οποίες επειδή είναι αφηρηµένες τον διαφοροποιούν από τους υπόλοιπους που δεν τις γνωρίζουν. 38 Το πάθος του για µάθηση εξελίσσεται σε έρωτα για αφηµένες έννοιες όπως η ικαιοσύνη, το Ωραίο, κ.λπ.. Ο βίος του φιλοσόφου εξυψώνεται έναντι των υπολοίπων και θεωρείται ο ανώτερος, καθώς όλοι οι υπόλοιποι ζουν γνωρίζοντας µόνο τα οµοιώµατα άλλων αντικειµένων και τίποτε περαιτέρω. Οι υπόλοιποι βιώνουν µια ζωή ονειρική, γνωρίζοντας τα απεικάσµατα των υλικών αντικειµένων και όχι την πραγµατική τους ουσία. Για να ξεφύγουν από µια τέτοιου είδους ονειρική κατάσταση θα πρέπει να γίνει αλλαγή στον τρόπο που αναγνωρίζουν το είδος των αντικειµένων, παύοντας να συγχέουν τα είδωλα απεικάσµατα µε τα πραγµατικά αντικείµενα. 39 Ωστόσο, αυτή η ενασχόληση µε τις Ιδέες από τους φιλοσόφους δε θα πρέπει να είναι αέναη και σ όλο το «µήκος» του βίου τους αλλά θα πρέπει να επιστρέφουν κάπου κάπου και στο σκοτάδι για να βοηθούν και τους υπόλοιπους. 40 Υπάρχουν ωστόσο και τµήµατα του έργου στα οποία αναφέρει τις Ιδέες ή σχετικά µ αυτές αλλά δεν τις επεξηγεί ή δεν τις προσδιορίζει τόσο, θεωρώντας τες αυτονόητες και ορισµένες. Η Ιδέα την οποία ονοµάζει ο Πλάτων αποτελεί κατηγόρηµα του Αγαθού. Οι Ιδέες διακρίνονται από τα επί µέρους πράγµατα παρόλο που έχουν κοινό κατηγόρηµα. 41 Όµως, το να έχει κανείς την Ιδέα της ικαιοσύνης δεν σηµαίνει τίποτα άλλο από το να εντοπίζεται µια ορισµένη σχέση ανάµεσα στις πράξεις, στα άτοµα, κ.λπ. και στην Ιδέα της ικαιοσύνης. Οι δίκαιοι άνθρωποι, οι δίκαιες πράξεις και οι δίκαιες πόλεις µετέχουν στην Ιδέα της δικαιοσύνης αλλά σε καµία περίπτωση δεν ταυτίζονται µ αυτήν. 42 Στη παραβολή του σπηλαίου ο Πλάτων καθιστά σαφές το γεγονός ότι οι φιλόσοφοι αναγνωρίζουν και ξεχωρίζουν τα αισθητά αντικείµενα από τα πραγµατικά. 37 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Richard Kraut, Η υπεράσπιση της δικαιοσύνης στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Ξενοφών Μπαμιατζόγλου, εκδ. Οκτώ, σελ Richard Kraut, Η υπεράσπιση της δικαιοσύνης στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Ξενοφών Μπαμιατζόγλου, εκδ. Οκτώ, σελ Richard Kraut, Η υπεράσπιση της δικαιοσύνης στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Ξενοφών Μπαμιατζόγλου, εκδ. Οκτώ, σελ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Richard Kraut, Η υπεράσπιση της δικαιοσύνης στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Ξενοφών Μπαμιατζόγλου, εκδ. Οκτώ, σελ

15 Με την παρουσίαση τριών αναλογιών του Ήλιου, της Γραµµής και του Σπηλαίου 43, ο Πλάτων εξηγεί τη θέση του Αγαθού στην γνώση του δίκαιου ανθρώπου. Πιο συγκεκριµένα, µε τον Ήλιο διακρίνει τις Ιδέες από τα πολλά πράγµατα, στα οποία οι Ιδέες είναι αντικείµενα σκέψης ενώ τα πολλά πράγµατα είναι περιπτώσει των Ιδεών αλλά µας γίνονται γνωστά µέσω της εµπειρίας. Έναντι των υπόλοιπων αισθήσεων υπερτερεί η όραση και µέσω αυτής το φως µέσω του Ήλιου. Έτσι γίνεται η αντιστοιχία ανάµεσα στον Ήλιο και στο υπέρτατο Αγαθό. 44 Μέσω του Ήλιου και συνάµα και του Αγαθού φανερώνονται και γίνονται γνωστά τα πράγµατα αλλά και πολλαπλασιάζονται, δηµιουργούνται νέα, εξελίσσονται κ.λπ.. Συνοπτικά, η αναλογία αυτή διατυπώνεται ως εξής : όπως ο ήλιος είναι στον ορατό τόπο, έτσι εντοπίζεται και το Αγαθό στον νοητό τόπο. Στο σηµείο αυτό ο Πλάτων συµπληρώνει και την αναλογία της Γραµµής για να καταστήσει σαφές τον νοητό από τον ορατό κόσµο. Χρησιµοποιεί µια γραµµή διαιρεµένη σε άνισα τµήµατα και τα τµήµατα αυτά διαιρούνται µε την ίδια αναλογία. 45 Τα τµήµατα αυτά αντιστοιχούν σε επίπεδα σαφήνειας, εκ των οποίων άλλα περιέχουν εικόνες ή είδωλα ( δηλαδή σκιές και είδωλα αντικειµένων), άλλα πρωτότυπα όντα αυτών των εικόνων ( δηλαδή έµβια όντα και αντικείµενα είτε φυσικά είτε κατασκευασµένα) και άλλα Ιδέες ( δηλαδή του ανώτερου επιπέδου, της νόησις). 46 Μ αυτήν την αναλογία ταξινοµεί τον ορατό από τον νοητό κόσµο ξεκινώντας από τον Ήλιο µέσω της όρασης, ταξινοµώντας τις γνωστικές καταστάσεις ανάλογα µε το πόσο απέχουν από την πλήρη γνώση. Έπειτα, ο Πλάτων µε την πιο γνωστή του αναλογία παραβολή το Σπήλαιο κάνει λόγο για τις σηµαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στη ζωή του φιλοσόφου. 47 Σ ένα σπήλαιο ας φανταστούµε ότι υπάρχουν δεσµώτες που δε βλέπουν παρά µόνο σκιές που προβάλλονται στο βάθος πάνω σ ένα τοίχωµα. Οι άνθρωποι αυτοί πιστεύουν ότι οι σκιές είναι η µοναδική αλήθεια. Εάν τώρα ορισµένοι λυθούν από τα δεσµά τους και ανέβουν σκαλί σκαλί προς την έξοδο, όπου λάµπει το φως του ήλιου, είναι βέβαιο ότι θα δυσανασχετήσουν από τη λάµψη που «πληγώνει» την όραση τους και θα επιστρέψουν στο δεσµωτήριο τους. Εάν ωστόσο εξαναγκαστούν να παραµείνουν στο φως θα αρχίσουν βαθµιαία να συνηθίζουν στη λάµψη και θα µπορέσουν να ατενίσουν τον ήλιο, ο οποίος συµβολίζει την ιδέα του Αγαθού και να αναγνωρίσουν την κυριαρχία του στον κόσµο των αισθητών πραγµάτων. Από οίκτο θα θελήσουν να ελευθερώσουν τους παλιούς συντρόφους τους. Εάν όµως ξαναβρεθούν µέσα στο σπήλαιο, το σκοτάδι θα βλάψει την όραση τους και θα τους εκθέσει στην καταφρόνια 43 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ

16 των άλλων, οι οποίοι ενδέχεται να επιτεθούν στους επίδοξους ελευθερωτές τους και να τους εξοντώσουν. Παρά τον κίνδυνο ωστόσο, ο απελευθερωµένος δεσµώτης, ο φιλόσοφος δηλαδή, έχει την υποχρέωση να κατέλθει στο σπήλαιο και να προσπαθήσει να αναµορφώσει τους δεσµώτες. Οι φυλακισµένοι είναι ίδιοι µ εµάς και το σπήλαιο περιγράφει δηλαδή την ανθρώπινη κοινωνία κατάσταση. Οι άνθρωποι που σπάνε τα δεσµά του γνωρίζουν το φώς της φιλοσοφίας. Τόσο το σπήλαιο όσο και η φωτιά αντιπροσωπεύουν τον ορατό κόσµο ενώ ο κόσµος έξω από το σπήλαιο αντιστοιχεί στον κόσµο της νόησης. Τόσο η αναλογία του Ήλιου, όσο και της Γραµµής και του Σπηλαίου ενισχύουν την όραση και τη θέαση. Στην αναλογία του Ήλιου και του Σπηλαίου το φως ερµηνεύεται ως αλήθεια. Η βάση για την κατανόηση και τη θεµελίωση της εξήγησης των γεγονότων είναι η απρόσωπη φύση της γνώσης του Αγαθού. Σύµφωνα µε τον Πλάτωνα, για να είναι κανείς δίκαιος πρέπει να είναι φιλόσοφος, διότι µόνο έτσι αποκτά την γνώση του φιλοσόφου, τόσο σε θεωρητικό πλαίσιο, όσο και σε πρακτικό. 48 Ο φιλόσοφος θα πρέπει να διακρίνεται από πρακτική σοφία. Αυτό που διακρίνει τους φιλοσόφους από τους υπόλοιπους είναι η γνώση, έχοντας ξεφύγει από µια ονειρική κατάσταση σε αντίθεση µε του υπόλοιπους ανθρώπους και γνωρίζοντας τις Ιδέες, δηλαδή το υπέρτατο αγαθό, αφήνουν στην άκρη πάθη, τιµές, υλικά αγαθά, κ.λπ. και έχουν γνώσει για το ύψιστο αγαθό. Ο υπέρτατος σκοπός για τον Πλάτωνα είναι η Ιδέα του Αγαθού, θέση η οποία έχει κλονιστεί από τον Αριστοτέλη, ο οποίος θεωρεί ότι για να αποτελέσει η Ιδέα του Αγαθού τον υπέρτατο σκοπό δεν είναι αντικείµενο κατάλληλου είδους και δεν έχει και τα απαραίτητα στοιχείαχαρακτηριστικά. 49 Εξίσου σηµαντική θέση κατέχει στη θεωρία του η παρουσία των Φυλάκων. Οι Φύλακες είναι αυτοί που γνωρίζουν το τι είναι δίκαιο βάσει της Ιδέας του Αγαθού, το είναι οι αληθινά δίκαιοι άνθρωποι. Οι Φύλακες πράττουν ανεξαρτήτως του δικού τους συµφέροντος, δρουν συλλογικά για το κοινό καλό µε το σωστότερο τρόπο, δεν παρασύρονται από δικά τους πάθη και επιθυµίες είναι αµερόληπτοι, και κατ αυτόν τον τρόπο µπορούµε να δούµε το τί εστί δικαιοσύνη. 50 Ξεφεύγουν από το προσωπικό όφελος και τη προσωπική σκοπιά και βαίνουν σε κάτι ουδέτερο και συλλογικό. Για τον Πλάτωνα δικαιοσύνη παύει να είναι το πώς δρα το κράτος και γενικά ότι το συναποτελεί αλλά εστιάζει την προσοχή του στην κατάσταση του ανθρώπου κατά την οποία πράττει ο ίδιος ότι πραγµατικά τον συµφέρει, χωρίς αυτό να είναι φυσικό επακόλουθο του ότι αυτός πράττει ενάντια στο δίκαιο των άλλων ή ενάντια στο δικό του συµφέρον. Ο άνθρωπος οφείλει να λειτουργεί απρόσωπα ωθώντας τις πράξεις του σ αυτό που είναι απόλυτα δίκαιο και αγαθό. Στη περίπτωση των Φυλάκων και 48 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Richard Kraut, Η υπεράσπιση της δικαιοσύνης στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Ξενοφών Μπαμιατζόγλου, εκδ. Οκτώ, σελ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ

17 στο γεγονός ότι οι ίδιοι είναι δύσκολο να βγουν από το Σπήλαιο, οι ίδιοι δεν αντιλαµβάνονται αυτή τη δυσκολία, αλλά αντίθετα επειδή οι ίδιοι έχουν γαλουχηθεί µ αυτόν τον τρόπο η γνώση τους τους κάνει να βρίσκονται υπό το πρίσµα του Αγαθού, χωρίς την παρουσία ατοµικών αξιώσεων και συµφερόντων, θεωρώντας τους εαυτούς τους σαν όλους τους άλλους πολίτες του ίδιου κράτους και τίποτε το ιδιαίτερο και το ξεχωριστό. Θεωρεί πως το να χάσει τη δική του ευτυχία είναι στην ίδια ακριβώς θέση µε το να χάσει κάποιου άλλου την ευτυχία. 51 Το να είναι κανείς δίκαιο σύµφωνα µε τον Πλάτωνα δε συνεπάγεται να έχει τα επακόλουθα στοιχεία του χαρακτήρα των Φυλάκων που προαναφέρθηκαν. Επίσης, τόνισε ότι το να είναι κανείς δίκαιος, από το απλά να φαίνεται δίκαιος, έχει µεγαλύτερη αξία. Η επιστροφή ή µη των Φυλάκων στο Σπήλαιο είναι ένα βασικό πρόβληµα της Πολιτείας 52 όσον αφορά τη δικαιοσύνη, καθώς η πραγµατική απώλεια που έχουν λειτουργεί ως εξής : µε την πραγµατική απώλεια η δικαιοσύνη δεν τους ευνοεί ενώ παρουσιάζεται να ευνοεί αυτόν που την πράττει (τον πράττοντα), ενώ χωρίς την πραγµατική απώλεια η δικαιοσύνη εντοπίζεται απρόσωπα όχι από την προσωπική σκοπιά, παρουσιάζοντας την έτσι ως κάτι µακρινό για τον πραγµατικό άνθρωπο, ο οποίος κρίνει βάσει προσωπικών συµφερόντων και αξιώσεων. Ο Πλάτωνας δε δέχεται ότι η δικαιοσύνη είναι δυνατόν να είναι καλή για εµένα ανεξάρτητα από οποιονδήποτε ή οτιδήποτε µέρος, όπως συµβαίνει µε τους Φύλακες. Το δίκαιο παρουσιάζεται σ αυτόν ως κάτι γενικά - καθολικά δίκαιο, δηλαδή το να είναι κάτι δίκαιο είναι δίκαιο χωρίς περιορισµούς γενικά, για µένα και γενικά και για τον καθένα. Η γνώση συνδέεται στενά µε την δικαιοσύνη, αφού στην ψυχή κυριαρχεί το λογιστικό και αυτό προϋποθέτει την ύπαρξη γνώσης. 53 Η εκπαίδευση των Φυλάκων περιέχει αριθµητική, επιπεδοµετρία, στερεοµετρία, αστρονοµία και αρµονία, έτσι ώστε µα γαλουχηθούν κατά τέτοιο τρόπο ώστε να γνωρίσουν τις Ιδέες, το ύψιστο Αγαθό. 54 Η διαλεκτική είναι η «κορωνίδα» όπως αναφέρει ο Πλάτωνας, 55 ο καθαρός φιλοσοφικός λογισµός, όπου γύρω της περιστρέφονται τα πάντα. Αυτή µας ανάγει στην Ιδέα του Αγαθού και µας εντοπίζει τις αλήθειες. 51 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΒΑΣΕΙ ΠΛΑΤΩΝΑ- ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ- ΤΑ ΠΡΟΤΕΡΗΜΑΤΑ Η δικαιοσύνη για τον Πλάτωνα ορίζεται ως το ύψιστο αγαθό, το οποίο προσπαθεί ο καθένας να αποκτήσει και να κατέχει στη διάρκεια του βίου του, ανεξάρτητα από τις συνέπειες της. Πιο συγκεκριµένα, ενστερνίζεται ότι η δικαιοσύνη είναι επωφελής 56. Βασικές θέσεις του επιχειρήµατος του είναι οι ακόλουθες : Πρώτον, στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα στο τέλος του τετάρτου βιβλίου του εµφανίζεται η άποψη ότι η δικαιοσύνη είναι µια ορισµένη και αρµονική ρύθµιση των εκάστων µερών της ψυχής. Ο συσχετισµός αυτός της δικαιοσύνης µε την ψυχή τονίζει το ρόλο της δικαιοσύνης και στην ψυχή. Η διάκριση της ψυχής είναι τριµερής και αποτελείται από : το επιθυµητικόν, δηλαδή όλες τις βασικές ανάγκες του ατόµου (επιθυµίες και πάθη), το θυµοειδές, δηλαδή αυτό που προσπαθεί να οριοθετήσει το επιθυµητικόν και το λογιστικόν, το ανώτερο εκ των τριών βάσει του οποίου υπακούουν τα άλλα δυο (λογική). Τα τρία αυτά µέρη παράγουν τρία είδη βίου, τα οποία είναι τα εξής : το φιλοσοφικό βίο, τον φιλότιµο βίο και τον φιλοκερδή βίο. 57 Ο φιλόσοφος είναι αυτός που εµφανίζεται ως ο µόνος δίκαιος και έχει και τα τρία είδη ηδονής (µε εµπειρία, µε πρακτική σοφία και µε τον λόγο), έννοια η οποία υπερέχει στην θεωρία του Πλάτωνα και έχει καθοριστικό ρόλο, αφού ενδιαφέρεται να ξεχωρίσει παρά τις δυσκολίες τον πιο ηδονικό τρόπο βίου. Επειδή ο φιλόσοφος έχει γνωρίσει και τα τρία είδη ηδονής κανονικά ο δικός του βίος είναι ο ηδονικότερος όλων αλλά δε µπορεί να το εκφράσει αυτό διότι ο καθείς θεωρεί τον δικό του βίο ηδονικότερο έναντι των υπολοίπων. 58 Ο χαρακτηρισµός «ο βίος µου είναι ηδονικός» δεν είναι τίποτε άλλο από το ότι τον προτιµά και τον χαίρεται ανεξαρτήτως άλλων παραγόντων. 59 Ο Πλάτων µε βάση τη τριµερής διάκριση της ψυχής διακρίνει και την Πολιτεία του σε τρείς τάξεις όπως τις ονοµάζει : στους δηµιουργούς, στου φύλακεςεπίκουρους και στους φύλακες- άρχοντες κατ αντιστοιχία στα προαναφερθέντα µέρη της ψυχής. Αυτή η αρµονία που παρουσιάζει είναι η δικαιοσύνη. Η ψυχή του 56 Richard Kraut, Η υπεράσπιση της δικαιοσύνης στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Ξενοφών Μπαμιατζόγλου, εκδ. Οκτώ, σελ.8 57 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ

19 ανθρώπου σύµφωνα µε µια παροµοίωση του Πλάτωνα, µοιάζει µ ένα άρµα µε δύο άλογα. Το λογιστικόν παροµοιάζεται µε τον ηνίοχο και τα άλλα δυο άλογα µε το επιθυµητικόν και το θυµοειδές. Όσο τα δυο άλογα υπακούουν στον ηνίοχο, η ψυχή βρίσκεται σε αρµονία µε τα µέρη της και επιτυγχάνεται η δικαιοσύνη. Το λογιστικόν αποφασίζει, το θυµοειδές το εξοπλίζει µε δύναµη και το επιθυµητικόν καλύπτει τις βασικές ανάγκες υπακούοντας το λογιστικόν. Για τον λόγο αυτόν κάθε µέρος αντιστοιχίζεται και σε µια αρετή. Το λογιστικόν στη σοφία, το θυµοειδές στην ανδρεία και το επιθυµητικόν στη σωφροσύνη. Η εξίσωση του Πλάτωνα της υγείας µε τη αρµονία των µερών που την αποτελούν και της δικαιοσύνης µε την αρµονία των µερών που την αποτελούν, είναι γ αυτόν η πρώτη η καλή κατάσταση του σώµατος και η δεύτερη η καλή κατάσταση της ψυχής αντίστοιχα. 60 Με την εξίσωση αυτή είναι φανερό ότι η αρµονία των πραγµάτων µερών που αποτελούν καθετί το καθιστούν καλό. Μ αυτήν την αρµονία συσχετίζει και τις Ιδέες, ως ένα είδος αρµονίας και ισορροπίας χωρίς όµως να απαριθµεί τα µέρη των Ιδεών. Ο Πλάτων επιδιώκει να εντοπίσει µια αρµονία στα τρία µέρη της ψυχής του ανθρώπου σε αντιστοιχία µε µια τριµερής δοµή της πόλης που ζει, για να οδηγήσει στο συµπέρασµα ότι τόσο ο ιδανικός τύπος του ανθρώπου όσο και η ιδανική µορφή πολιτείας έχουν το ίδιο είδος τάξης και την ίδια αντιστοιχία αρµονία. 61 εύτερον, στο ένατο βιβλίο της Πολιτείας του ο Πλάτων κάνει µια σύγκριση των πέντε τύπων ανθρώπων που περιγράφει στα ενδιάµεσα βιβλία του και αναδεικνύει καλύτερο όλων τον φιλόσοφο. Οι πέντε τύποι των ανθρώπων είναι : ο φιλόσοφος-άρχων, ο τιµοκράτης, ο ολιγάρχης, ο δηµοκράτης και ο τύραννος. Ξεκινάει την παρουσίαση από το 8 ο βιβλίο µε την αναφορά στα πολιτεύµατα και κατ επέκταση στους αντίστοιχους τύπους ως εξής : µε την φθορά της Πολιτείας έρχεται η τιµοκρατία, στην οποία ο τιµοκράτης, έχει τα χαρακτηριστικά του φιλοπόλεµου, του αρέσουν οι τιµές και οι ηδονές και είναι γενικά παραδοµένος στο θυµοειδές µέρος της ψυχής. Χαρακτηρίζεται από εσωτερική αστάθεια, αγαπά το χρήµα και συµπεριφέρεται µε σεβασµό στους ανώτερους και µε απαξίωση στου κατώτερους. 62 Από την φθορά της τιµοκρατίας προκύπτει η ολιγαρχία, στην οποία ο ολιγάρχης λατρεύει το χρήµα, αδιαφορεί για την πατρίδα και την εξουσία την κατέχουν οι πλούσιοι έναντι των φτωχών. Η διαρκής επιθυµία του για απόκτηση χρηµάτων δαµάζει τόσο το θυµοειδές όσο και το λογιστικό µέρος της ψυχής του για την επίτευξη αυτής της επιθυµίας. 63 Στη συνέχεια, µε την πτώση της ολιγαρχίας παρουσιάζεται η δηµοκρατία, αφού πια οι φτωχοί έχουν καταφέρει να διώξουν τους πλούσιους της εξουσίας και να ξαναµοιράσουν τον πλούτο τους. Ο Πλάτωνας 60 Richard Kraut, Η υπεράσπιση της δικαιοσύνης στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Ξενοφών Μπαμιατζόγλου, εκδ. Οκτώ, σελ Richard Kraut, Η υπεράσπιση της δικαιοσύνης στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Ξενοφών Μπαμιατζόγλου, εκδ. Οκτώ, σελ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ

20 αποκαλεί τη δηµοκρατία ως «παντοπωλείο πολιτευµάτων». 64 Ο δηµοκράτης χαρακτηρίζεται από ελευθερία, ασωτία και απληστία αγαθού. Ειδικότερα στο 9 ο βιβλίο, παρά το γεγονός ότι αναφέρεται αρχικά στις παράνοµες επιθυµίες, όπως αυτές που εµφανίζονται στη διάρκεια του ύπνου, στη συνέχεια αναφέρει για τον τύραννο, ο οποίος δηµιουργείται τόσο από τις δικές του αυτόβουλες επιθυµίες αλλά και από το αρνητικό του έρωτα για τα διάφορα είδη ηδονών συµπληρώνοντας το πορτρέτο του τυράννου που είχε ξεκινήσει από το 8 ο βιβλίο. Ο τύραννος δεν έχει αξίες και ιδανικά, δεν τον σταµατάει τίποτα βάζοντας πάνω απ όλα τα δικά του οφέλη. Στόχος του δεν είναι η πρόοδος της πόλης που «διοικεί» και άρχει αλλά η επιτέλεση των δικών του συµφερόντων και µόνο. 65 Η ψυχή του τυράννου διοικείται από το µέρος που ο Πλάτωνας ονοµάζει «έρως» και στη ψυχή του δε µπορεί να γίνει αντιληπτό ούτε το δικό του καλό, ούτε όµως και το καλό της πόλης του, έχει τυφλή προσκόλληση σ ένα και µόνο αντικείµενο συγκεκριµένα, οδηγώντας την προσωπικότητα του τυράννου στην αυτοκαταστροφή. 66 Ο κατά Πλάτωνα τύραννος δε θα µπορούσε να µείνει στην εξουσία ούτε µια εβδοµάδα και τον παροµοιάζει µ έναν άρρωστο, διαρκώς µαχόµενο και αγωνιστή. 67 Η παρακµή του δίκαιου κράτους και του δίκαιου ατόµου συνοψίζεται από τα εξής τέσσερα στάδια : την τιµοκρατία, την ολιγαρχία, την δηµοκρατία και την τυραννία. Κάθε τύπος ανθρώπου που προαναφέρθηκε ο Πλάτων τον συνδέει µε τον αντίστοιχο τύπο πολιτείας, παραλληλίζοντας την πόλη µε την ψυχή. Στις προαναφερθείσες πολιτείες τύπους δε θεωρεί σε καµία ότι υπάρχει η αρµονία που ο ίδιος αποζητά καθώς σε καθένα τύπο υπερτερεί το ένα µέρος της ψυχής έναντι του άλλου έτσι ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι και τα ιδανικά που ο καθένας προτάσσει. Το µόνο κοινό που τα συνδέει είναι η διάλυση της ενότητας µε διαφορετικούς κάθε φορά συντελεστές. Το ακριβώς αντίθετο του δίκαιου ανθρώπου είναι κατά τον Πλάτωνα ο τύραννος Έπειτα, κάνει αναφορά για τον φιλόσοφο, ο οποίος καταπιάνεται από νωρίς µε ηδονές και επιθυµίες αλλά δεν υποτάσσεται σ αυτές, γιατί σ αυτόν επικρατεί η λογική, δηλαδή το λογιστικόν µέρος της ψυχής του, και στόχος και βασική επιθυµία του είναι η αλήθεια και µόνο, και καµία άλλη ηδονή. Οι φιλόσοφοι είναι καλύτερα προικισµένοι στο να κυβερνήσουν. 68 Στο σηµείο αυτό µε την αναφορά του στον φιλόσοφο ο Πλάτων εντάσσει και τη «θεωρία» των Ιδεών, δηλαδή τις Ιδέες οι οποίες αποτελούν την εκπαίδευση του φιλοσόφου εν γένει. Ο φιλόσοφος σταδιακά καλλιεργεί τη µάθηση την οποία επιδιώκει πάση θυσία και στη συνέχεια βάσει αυτής αποκτά έρωτα για τις αφηρηµένες έννοιες όπως το Αγαθό, η 64 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ

21 ικαιοσύνη κ.λπ. τα οποία µε τη σειρά τους τα προσεγγίζει. 69 Το να καταπιαστεί ο φιλόσοφος εκτός από την µάθηση και µε γενικές και αφηρηµένες έννοιες, όχι και τόσο προσεγγίσιµες, κάνει το φιλοσοφικό βίο ανώτερο και ζηλευτό έναντι των υπολοίπων. Γ αυτό τον λόγο ο Πλάτων θεωρεί το πορτρέτο του φιλόσοφου το ιδανικό σωστό ανάµεσα στους πέντε τύπους ανθρώπων που περιγράφει, θεωρώντας πως υπερτερεί. Τρίτον, επειδή ο φιλόσοφος µε βάση τον Πλάτωνα βρίσκεται στην πλεονεκτική θέση έχει τη δυνατότητα σύγκρισης των διαφόρων τύπων ηδονών και επιλογής των φιλοσοφικών ηδονών έναντι άλλων. Κατ αυτόν τον τρόπο η ζωή του φιλοσόφου πλεονεκτεί έναντι κάθε άλλης ηδονής, αφού έχει τη δυνατότητα γνώσης και µέσω αυτής επιλέγει την αληθινή φιλοσοφική ηδονή. 70 Τέταρτον, οι φιλοσοφικές ηδονές αποφαίνονται πιο πραγµατικές και κατ επέκταση µεγαλύτερες έναντι άλλων ηδονών άλλων ειδών ζωής. 71 Κατά τον φιλόσοφο, οι ηδονές από την ικανοποίηση του διανοητικού, δηλαδή της λογικής είναι οι µόνες αληθινές και πραγµατικές. Τα αντικείµενα της φιλοσοφικής γνώσης και δραστηριότητας δεν θα εξαφανιστούν, όπως συµβαίνει µε τα υπόλοιπα είδη ηδονών, όπως για παράδειγµα οι τροφές, αλλά θα προσφέρουν µια σταθερή κατάσταση πλήρωσης και ολοκλήρωσης. Η παρουσία πραγµατικών ηδονών είναι πιο σπάνιες από τις φαινοµενικές, οι οποίες οι περισσότερες στο σύνολο τους είναι έτσι. Η πλήρωση µε γνώση και αλήθεια είναι πιο αληθινή και πραγµατική από την πλήρωση µε οτιδήποτε άλλο όπως για παράδειγµα φαγητό ή ποτό, επειδή οι πραγµατικές αναφέρονται στην ψυχή ενώ οι άλλες στο σώµα. 72 Η ψυχή υπερτερεί έναντι του σώµατος. Όταν ο Πλάτωνας υποστηρίζει ότι κάτι έχει αληθινό Είναι είναι αυτοµάτως αµετάβλητο και σταθερό. Ιδιαίτερη έµφαση δίνει ο Πλάτωνας στο τέταρτο επιχείρηµα - θέση 73, δίνοντας έµφαση στην έννοια της ηδονής, η οποία µας «βοηθά» στο να επιλέξουµε ανάµεσα στην δικαιοσύνη και στο αντίθετο της την αδικία. Η ηδονή και η δικαιοσύνη συνδέονται, προτάσσοντας τη δίκαιη ζωή έναντι της άδικης, δηλαδή τα πλεονεκτήµατα της µιας έναντι της άλλης. Ο δίκαιος άνθρωπος λαµβάνει µεγαλύτερη ηδονή και είναι πιο ευτυχισµένος από τον άδικο. Στο τέλος του ένατου βιβλίου ο Πλάτων αναφέρει ότι η ηδονή του φιλοσόφου είναι συγκεκριµένα 729 φορές 69 Richard Kraut, Η υπεράσπιση της δικαιοσύνης στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Ξενοφών Μπαμιατζόγλου, εκδ. Οκτώ, σελ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Richard Kraut, Η υπεράσπιση της δικαιοσύνης στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Ξενοφών Μπαμιατζόγλου, εκδ. Οκτώ, σελ Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρυσούλα Γραμμένου, εκδ. ΚΑΛΕΝΤΗΣ, σ Richard Kraut, Η υπεράσπιση της δικαιοσύνης στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Ξενοφών Μπαμιατζόγλου, εκδ. Οκτώ, σελ