ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, COM(2014) 244 final ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ Η επανεξέταση της πολιτικής ελέγχου των εξαγωγών: εξασφάλιση ασφάλειας και ανταγωνιστικότητας σε ένα μεταβαλλόμενο κόσμο EL EL

2 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ Η επανεξέταση της πολιτικής ελέγχου των εξαγωγών: εξασφάλιση ασφάλειας και ανταγωνιστικότητας σε ένα μεταβαλλόμενο κόσμο 1. Εισαγωγή H Eυρωπαϊκή Ένωση είναι μεγάλος παραγωγός και εξαγωγέας ειδών διπλής χρήσης και κατά συνέπεια είναι σημαντικός συντελεστής των ελέγχων των εξαγωγών για την καταπολέμηση της διάδοσης. Το ενωσιακό σύστημα ελέγχου των εξαγωγών δημιουργήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 90 και ενισχύθηκε σταδιακά την τελευταία δεκαετία, ιδίως στο πλαίσιο της στρατηγικής της ΕΕ κατά της διάδοσης των όπλων μαζικής καταστροφής (ΟΜΚ), που εγκρίθηκε τον Δεκέμβριο του Ο κανονισμός (EΚ) αριθ. 428/ (στο εξής «ο κανονισμός») εφαρμόζει τις διεθνείς υποχρεώσεις που απορρέουν από το ψήφισμα 1540 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών (2004) και από τις συναφείς διεθνείς συμφωνίες και τα πολυμερή συστήματα ελέγχου των εξαγωγών. Ο κανονισμός επιτρέπει την ελεύθερη κυκλοφορία των ειδών διπλής χρήσης - με ορισμένες εξαιρέσεις - εντός της ΕΕ και καθορίζει βασικές αρχές και κοινούς κανόνες για τον έλεγχο των εξαγωγών, της μεσιτείας, της διαμετακόμισης και της μεταφοράς ειδών διπλής χρήσης. Το άρθρο 25 του κανονισμού επιβάλλει στην Επιτροπή να επανεξετάζει την εφαρμογή του και να υποβάλλει προτάσεις τροποποιήσεων. Πρόσφατα, επιπλέον, δέκα χρόνια μετά την έγκριση της στρατηγικής της ΕΕ κατά της διάδοσης των ΟΜΚ, το Συμβούλιο ζήτησε να συνεχιστεί η επιδίωξη μιας αποτελεσματικής πολιτικής της ΕΕ για την καταπολέμηση της διάδοσης των ΟΜΚ, καθώς και να επανεξεταστούν και να ενισχυθούν οι έλεγχοι των εξαγωγών 2. Ως πρώτο βήμα για την προπαρασκευή της επανεξέτασης, η Επιτροπή εξέδωσε Πράσινη Βίβλο 3 ξεκινώντας ευρεία δημόσια συζήτηση σχετικά με το ενωσιακό σύστημα ελέγχου των εξαγωγών και, τον Ιανουάριο του 2013, δημοσίευσε εγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής 4 όπου προσδιορίζονται τα κύρια ζητήματα στα οποία αναφέρθηκαν περισσότερα από 100 ενδιαφερόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένων των απόψεών τους όσον αφορά τις πιθανές εξελίξεις προς ένα περισσότερο ολοκληρωμένο ενωσιακό σύστημα ελέγχου των εξαγωγών που θα εξασφαλίζει ασφάλεια και πιο ίσους όρους ανταγωνισμού. Στις 16 Οκτωβρίου 2013, ως δεύτερο βήμα της διαδικασίας επανεξέτασης, δημοσιεύτηκε έκθεση προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού 5. Η παρούσα ανακοίνωση στοχεύει στην χαρτογράφηση της κατεύθυνσης των ελέγχων των εξαγωγών της ΕΕ, και προσδιορίζει συγκεκριμένες επιλογές πολιτικής για τον εκσυγχρονισμό τους και την προσαρμογή τους στις ταχέως μεταβαλλόμενες τεχνολογικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες. Η παρούσα ανακοίνωση έχει επίσης χαρακτηριστεί ως πρωτοβουλία στο πλαίσιο του προγράμματος βελτίωσης της καταλληλότητας και της αποδοτικότητας του κανονιστικού πλαισίου (REFIT). 1 ΕΕ L 134 της 29ης Μαΐου 2009, σ Συμπεράσματα του Συμβουλίου για την εξασφάλιση της συνεχούς επιδίωξης μιας αποτελεσματικής ενωσιακής πολιτικής για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων από τη διάδοση των όπλων μαζικής καταστροφής (ΟΜΚ) και των συστημάτων διανομής τους, 21 Οκτωβρίου COM (2011) 393 της 30ής Ιουνίου SWD(2013)7 της 17ης Ιανουαρίου COM(2013) 710 της 16ης Οκτωβρίου

3 2. Οι έλεγχοι των εξαγωγών σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον από την άποψη της ασφάλειας, της τεχνολογίας και της οικονομίας: ανάγκη επανεξέτασης της πολιτικής ελέγχου των εξαγωγών Το παγκόσμιο σύστημα καταπολέμησης της διάδοσης έχει αναπτυχθεί σημαντικά από τις αρχές του αιώνα, ενώ έχουν δημιουργηθεί ισχυρά εμπόδια κατά της διάδοσης. Οι έλεγχοι των εξαγωγών αποτελούν βασικό εργαλείο μεταξύ των μέσων καταπολέμησης της διάδοσης, πρέπει όμως να συμβαδίζουν με τις εξελισσόμενες απειλές διάδοσης, με τις ταχείες τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις και με τις αλλαγές της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας, που δημιουργούν νέες προκλήσεις για την ασφάλεια και έχουν αντίκτυπο στη διαμόρφωση παγκόσμιων ίσων όρων ανταγωνισμού σε παγκόσμιο επίπεδο Εξελισσόμενοι και νέοι κίνδυνοι και απειλές για την ασφάλεια Τα προβλήματα διάδοσης των ΟΜΚ συνεχώς πολλαπλασιάζονται και η διάδοση εξακολουθεί να αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους για την ασφάλεια της ΕΕ, δεδομένης, ιδίως, της συνεχούς αύξησης του αριθμού των κρατών που αναπτύσσουν ικανότητες βάσει των οποίων δημιουργούνται ανησυχίες για ενδεχόμενη διάδοση. Κατά συνέπεια, στο μέλλον, το εμπόριο ευαίσθητων ειδών θα συνεχίσει πιθανότατα να παίζει καθοριστικό ρόλο στον εξοπλισμό συγκαλυμμένων προγραμμάτων διάδοσης. Η παγκοσμιοποίηση και η αυξανόμενη δραστηριότητα μη κρατικών συντελεστών που δραστηριοποιούνται σε παράνομα προγράμματα διάδοσης οδηγούν στη διασταύρωση των διακρατικών απειλών για την ασφάλεια, με τη σύγκλιση παράνομων δραστηριοτήτων όπου ένας έμπορος ναρκωτικών μπορεί να ενεργεί και ως τρομοκράτης ή παράγοντας διάδοσης. Η απειλή της τρομοκρατίας και η ευαισθησία απέναντι σε μη συμβατικές απειλές εξακολουθούν να απαιτούν ειδική προσοχή, ιδίως λόγω του μεταβαλλόμενου προφίλ των τρομοκρατών και της παγκοσμιοποιημένης φύσης της τρομοκρατίας. Οι παράγοντες διάδοσης είναι δυναμικοί και μηχανεύονται εξελισσόμενες στρατηγικές διάδοσης προκειμένου να αξιοποιούν τις αδυναμίες του διασυνδεδεμένου παγκόσμιου εμπορίου και των συστημάτων πληροφοριών. Επεξεργάζονται τεχνικές για να παρακάμπτουν τους ελέγχους, χρησιμοποιώντας όλο και πιο εξεζητημένα δίκτυα υποστήριξης που χαρακτηρίζονται από την παρουσία διαφόρων μη κρατικών συντελεστών (συμπεριλαμβανομένων ανυποψίαστων νόμιμων φορέων, όπως προμηθευτές που δεν είναι εξοικειωμένοι με τους κινδύνους διάδοσης, χρηματοδοτικοί οργανισμοί, μεταφορείς, επιστημονικοί και ακαδημαϊκοί φορείς) και διακινούν ευαίσθητα είδη μέσω περιοχών με αδύναμα εθνικά θεσμικά όργανα και κέντρων μεταφόρτωσης Ταχείες τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις Η καινοτομία και η εξάπλωση της τεχνολογικής προόδου διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην εμφάνιση νέων κινδύνων διάδοσης: η ασφάλεια των κυβερνήσεων, αλλά 3

4 και των επιχειρήσεων και των πολιτών, περιλαμβάνει μια αυξανόμενη τεχνολογική συνιστώσα. Οι νέες τεχνολογίες παρέχουν σε μια ευρύτερη ομάδα προσώπων δυνατότητα πρόσβασης στον σχεδιασμό και την κατασκευή όπλων, πολλαπλασιάζοντας έτσι τις απειλές. Επιπλέον, η ταχεία διάδοση της τεχνολογίας των πληροφοριών εκθέτει τις σύγχρονες οικονομίες σε νέους κινδύνους τους οποίους προκαλεί η συνδεσιμότητα που σχετίζεται με το παγκόσμιο εμπόριο και τα παγκόσμια δίκτυα δεδομένων - συμπεριλαμβανομένης της εμφάνισης ειδικών «κυβερνοεργαλείων» για μαζική επιτήρηση, παρακολούθηση, εντοπισμό και υποκλοπή. Η κυβερνοασφάλεια έχει πλέον καίρια σημασία για την ασφάλεια της ΕΕ, ενώ η «κυβερνοδιάδοση» έχει λάβει σημαντικές διαστάσεις στους ελέγχους των εξαγωγών. Οι εξαγωγές όλο και περισσότερο διαβιβάζονται, παρά μεταφέρονται. Στην εποχή του υπολογιστικού νέφους, η ροή των πληροφοριών που περιλαμβάνουν ευαίσθητες τεχνολογίες μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή απεριόριστων ποσοτήτων ευαίσθητων ειδών και αποτελεί σημαντική πρόκληση για τον έλεγχο των εξαγωγών, ιδίως λόγω του ανεφάρμοστου των συνοριακών ελέγχων και των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις προκειμένου να διασφαλίσουν τη συμμόρφωση (π.χ. σε σχέση με την αρχιτεκτονική της ΤΠ, τη συνεργασία στον τομέα της μηχανικής, τα ταξίδια εμπειρογνωμόνων κ.λπ.). Επομένως, οι έλεγχοι των εξαγωγών πρέπει να πραγματοποιούνται «ηλεκτρονικά» στο πλαίσιο ενός παγκόσμια διασυνδεδεμένου κόσμου, όπου οι άυλες μεταφορές τεχνολογίας (ΑΜΤ) 6 αποκτούν όλο και μεγαλύτερη σπουδαιότητα σε σχέση με τη φυσική διακίνηση των εμπορευμάτων. Η επιστημονική έρευνα οδηγεί σε εξαιρετικές προόδους που ωφελούν την κοινωνία, αλλά ο κίνδυνος αθέμιτης χρήσης της έρευνας δημιουργεί αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ της αρχής της διαφάνειας στην επιστήμη και των προβλημάτων ασφάλειας. Στο πλαίσιο του διαλόγου έχει υπογραμμιστεί η ανάγκη συνεκτίμησης της παγκόσμιας φύσης της επιστήμης και της ελεύθερης ροής των επιστημονικών πληροφοριών 7, αλλά έχει επίσης τονιστεί η ανάγκη αντιμετώπισης του κινδύνου που συνδέεται με τη δυνητική κατάχρηση της επιστημονικής έρευνας και εξασφάλισης μιας ανεξάρτητης εκτίμησης των επιπτώσεων στην ασφάλεια Παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και ίσοι όροι ανταγωνισμού Η ασφάλεια έχει αναχθεί σε βασικό στοιχείο για τις υπεύθυνες αλυσίδες εφοδιασμού. Σε μια εποχή όπου οι εμπορικές ροές γίνονται πιο περίπλοκες και τρωτές με τον πολλαπλασιασμό των διασυνοριακών ροών εμπορευμάτων, επενδύσεων, υπηρεσιών, τεχνογνωσίας και ατόμων που συνδέονται με διεθνή δίκτυα παραγωγής, καθώς ένα πιο γρήγορο και άυλο παγκόσμιο εμπόριο κάνει την εμφάνισή του, οι έλεγχοι των εξαγωγών πρέπει να προστατεύουν το νόμιμο εμπόριο από τους κινδύνους που συνδέονται με παράνομες συναλλαγές. Η χρήση μεσαζόντων, εταιρειών που λειτουργούν ως προπέτασμα, σημείων εκτροπής και μεταφόρτωσης έχει πολλαπλασιάσει τον αριθμό και τα είδη των συντελεστών και των δραστηριοτήτων 6 Η άυλη μεταφορά τεχνολογίας περιλαμβάνει τόσο τη μεταφορά τεχνικών πληροφοριών με ηλεκτρονικά μέσα, όσο και τη μεταβίβαση γνώσεων και δεξιοτήτων από άτομα. 7 C(2012) 4890 τελικό για την πρόσβαση στις επιστημονικές πληροφορίες και τη διαφύλαξή τους. 4

5 που εμπλέκονται σε μεταφορές που θεωρούνται ευαίσθητες από την άποψη της διάδοσης. Η ανάπτυξη διαδικτυακών υπηρεσιών και ηλεκτρονικών εμπορικών συναλλαγών προσθέτει νέες προκλήσεις, δεδομένου ότι το ψηφιακό εμπόριο πρέπει να παραμείνει ανοικτό και ασφαλές. Η αύξηση των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας και η επέκταση των διεθνών κατασκευαστικών ικανοτήτων οδηγούν σε αυξανόμενη διαθεσιμότητα των ειδών διπλής χρήσης στο εξωτερικό. Η ιδιοκτησία και η εκμετάλλευση των βιομηχανιών ειδών διπλής χρήσης λαμβάνει όλο και πιο διεθνοποιημένο χαρακτήρα και υπάρχει πλέον ένα αξιοσημείωτο φάσμα εμπλεκόμενων συντελεστών. Αυτό επηρεάζει σε θεμελιώδες επίπεδο την έννοια του «προμηθευτή» που βρίσκεται στο επίκεντρο του ελέγχου των εξαγωγών και καταδεικνύει την ανάγκη για ευέλικτους ελέγχους των εξαγωγών, προσαρμοσμένους στη μεταβαλλόμενη οικονομική πραγματικότητα. Τα χαρακτηριστικά των βιομηχανιών υψηλής τεχνολογίας υφίστανται επίσης αλλαγές. Η σύγχυση μεταξύ των μη στρατιωτικών και των αμυντικών τεχνολογικών και βιομηχανικών βάσεων, καθώς και ο πολλαπλασιασμός των ειδών με αβέβαια χαρακτηριστικά διπλής χρήσης καθιστούν όλο και πιο δύσκολη τη διάκριση μεταξύ των μεταφορών καθαρά μη στρατιωτικών ειδών και των μεταφορών ειδών διπλής χρήσης. Κατά συνέπεια, το εμπόριο ειδών διπλής χρήσης έχει αυξηθεί σταθερά με την πάροδο του χρόνου και σήμερα αντιπροσωπεύει σημαντικό τμήμα του εξωτερικού εμπορίου 8. Η μεγάλη εμβέλεια του τομέα και το φάσμα των προϊόντων δημιουργούν επιχειρησιακές προκλήσεις λόγω της αύξησης του όγκου και της πολυμορφίας των εφαρμογών. Οι έλεγχοι των εξαγωγών αποτελούν σημαντικό ανταγωνιστικό παράγοντα, δεδομένου ότι η οικονομία της Ευρώπης στρέφεται όλο και περισσότερο προς την καινοτόμο μεταποίηση υψηλής προστιθέμενης αξίας, και οι ευρωπαϊκές αλυσίδες αξίας αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας. Στο πλαίσιο αυτό, τα διαφοροποιημένα επίπεδα ελέγχων σε τρίτες χώρες δημιουργούν στρεβλώσεις του ανταγωνισμού εις βάρος των επιχειρήσεων της ΕΕ που δραστηριοποιούνται σε παγκόσμιο επίπεδο. Επίσης, ορισμένες εναπομένουσες αποκλίνουσες παράμετροι ελέγχου και περιπτώσεις «ασύμμετρης εφαρμογής» των ελέγχων ενδέχεται περιστασιακά να επηρεάζουν τη συνεπή εφαρμογή των ελέγχων και τους ίσους όρους ανταγωνισμού εντός της ΕΕ. 3. Πέρα από την υλική διάσταση και τα σύνορα: για ένα ολοκληρωμένο σύστημα ελέγχου του στρατηγικού εμπορίου βάσει του κινδύνου Με το ισχύον σύστημα ελέγχου των εξαγωγών, η ΕΕ προσπάθησε να επιτύχει ισορροπία ανάμεσα στην ασφάλεια και το εμπόριο. Το σύστημα θεωρείται γενικά εύρωστο και αποτελεσματικό και παρέχει σταθερές νομικές και θεσμικές βάσεις. Δεν μπορεί όμως να παραμένει στατικό: πρέπει να αξιολογηθεί εκ νέου και να αναβαθμιστεί προκειμένου να 8 Εκτιμάται ότι οι ελεγχόμενες εξαγωγές ειδών διπλής χρήσης της ΕΕ αντιπροσωπεύουν περίπου το 2,5% των συνολικών εξαγωγών της ΕΕ. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το εμπόριο ειδών διπλής χρήσης στην ΕΕ, μπορείτε να ανατρέξετε στο έγγραφο COM(2013) 710 τελικό. 5

6 αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις και να δημιουργήσει τις σύγχρονες ικανότητες ελέγχου που χρειάζεται η ΕΕ για την επόμενη δεκαετία και μεταγενέστερα. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί με την παροχή νέας ώθησης για την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου μοντέλου ελέγχου του στρατηγικού εμπορίου βάσει του κινδύνου, το οποίο θα θεμελιώνεται στα ακόλουθα στοιχεία: Επανεξέταση, βάσει του κινδύνου, της ισορροπίας μεταξύ της ανάγκης για κανονιστική ρύθμιση του εμπορίου και της μείωσης των κανονιστικών επιβαρύνσεων για να εξασφαλίζεται ότι η νομοθεσία είναι σαφής και αναλογική. Η λήψη μη κανονιστικών μέτρων - κατευθυντήριες γραμμές, ομαδοποίηση των πόρων, κ.λπ. - θα μπορούσε επίσης να εξεταστεί προκειμένου το σύστημα ελέγχου της ΕΕ να εφοδιαστεί με ευέλικτα εργαλεία για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων, διασφαλίζοντας παράλληλα ίσους όρους ανταγωνισμού στην εσωτερική αγορά της ΕΕ. Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για να αυξηθεί η συνοχή όλων των «πυλώνων» του ελέγχου των εξαγωγών (νομοθεσία, στάδιο προ της αδειοδότησης, εφαρμογή, επιβολή, επικοινωνία) μέσω της ανάπτυξης ενός κοινού δικτύου ελέγχων της ΕΕ που θα εστιάζει περισσότερο στη συνεπή εφαρμογή και επιβολή, με στόχο να περιοριστούν οι στρεβλώσεις του ανταγωνισμού και να βελτιωθεί η ασφάλεια. Η διαφάνεια και η συνεργασία με τους ενδιαφερομένους και ένας σημαντικότερος ρόλος για τον ιδιωτικό τομέα θα είναι το κλειδί για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που θα επιτρέπει στις επιχειρήσεις να εκπληρώσουν τους συμπληρωματικούς τους ρόλους και επομένως θα βελτιστοποιεί τη χρήση των πόρων και θα υποστηρίζει την αποτελεσματική συμμόρφωση. Η διάδοση πραγματοποιείται σε διεθνές πλαίσιο και η πολιτική ελέγχου των εξαγωγών πρέπει να περιλαμβάνει μια διεθνή διάσταση. Η ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου συστήματος θα καταστήσει δυνατή την πιο ενεργή εξωτερική δράση της ΕΕ, ενισχύοντας τις πολυμερείς διαδικασίες που αποτελούν τον πυρήνα του παγκόσμιου συστήματος ελέγχου των εξαγωγών, ενώ παράλληλα θα παρέχει μια βάση για αμοιβαία επωφελείς σχέσεις με τους βασικούς εταίρους. Αυτό, με τη σειρά του, θα επιτρέψει την ενίσχυση της ασφάλειας στην ίδια την ΕΕ Προτεραιότητα 1: Προσαρμογή στο εξελισσόμενο περιβάλλον ασφάλειας και ενίσχυση της συμβολής της ΕΕ στην διεθνή ασφάλεια Το σύστημα ελέγχου των εξαγωγών της ΕΕ πρέπει να ανταποκρίνεται στις μεταβαλλόμενες εκτιμήσεις σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και να συμβαδίζει με τις νέες προσεγγίσεις σε θέματα ασφάλειας. Θα πρέπει να συνεκτιμά τις επιπτώσεις στην ασφάλεια που οφείλονται στον διαρκώς αυξανόμενο αριθμό των αναδυόμενων τεχνολογιών και στη διεύρυνση του φάσματος των ειδών διπλής χρήσης, με σκοπό την εξασφάλιση της χρήσης τους για ειρηνικούς σκοπούς. Θα πρέπει να υπερβαίνει την όλο και περισσότερο τεχνητή διαχωριστική γραμμή μεταξύ της εσωτερικής και της εξωτερικής ασφάλειας και να αντιμετωπίζει τους εξελισσόμενους κινδύνους διάδοσης που υπερβαίνουν σύνορα και δικαιοδοσίες. 6

7 Η Επιτροπή θα εξετάσει τη μετάβαση προς μια προσέγγιση «ανθρώπινης ασφάλειας» 9 αναγνωρίζοντας ότι η ασφάλεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα συνδέονται άρρηκτα. Αυτό μπορεί να συνεπάγεται μια εξέλιξη προς την έννοια των «στρατηγικών» ειδών που δεν θα αφορά μόνο και αυστηρά τα είδη με πιθανές στρατιωτικές τελικές χρήσεις και τελικές χρήσεις διάδοσης των ΟΜΚ, αλλά θα υιοθετεί μια ευρύτερη προσέγγιση της ασφάλειας. Αυτό μπορεί επίσης να συνεπάγεται την αποσαφήνιση των κριτηρίων του ελέγχου, με σκοπό να λαμβάνονται υπόψη ευρύτερες επιπτώσεις στον τομέα της ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένων των πιθανών επιπτώσεων στην ασφάλεια των προσώπων, π.χ. μέσω της τρομοκρατίας ή των παραβιάσεων των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Με την προσέγγιση αυτή θα ενισχυθεί επίσης η συνοχή με άλλους ελέγχους ασφάλειας του εμπορίου και η σύγκλιση με τις διεθνείς τάσεις, π.χ. την Συνθήκη για το εμπόριο όπλων (ΣΕΟ) 10 και το Πρωτόκολλο των ΗΕ για τα πυροβόλα όπλα. Η Επιτροπή θα μελετήσει την ανάπτυξη μιας προσέγγισης «έξυπνης ασφάλειας» για την προσαρμογή στις μεταβολές των ειδών διπλής χρήσης και στη διάδοση των νέων τεχνολογιών και για να αντιμετωπιστεί η αυξανόμενη πολυπλοκότητα της διεθνούς αλυσίδας εφοδιασμού. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει εξέταση των ακόλουθων επιλογών: o Ανάπτυξη μιας «ενωσιακής τεχνολογικής ικανότητας αντίδρασης» για ενεργό συμβολή στις εξαιρετικά τεχνικές συζητήσεις σχετικά με τους καταλόγους ελέγχου, αλλά και για να εξασφαλιστεί η ταχεία αντίδραση στις προκλήσεις που δημιουργούνται από τις αναδυόμενες τεχνολογίες [όπως το υπολογιστικό νέφος, η προσθετική κατασκευή (τρισδιάστατη εκτύπωση), η νανοτεχνολογία] καθώς και η κατάργηση των ελέγχων για είδη που έχουν καταστεί παρωχημένα ή ευρέως διαθέσιμα στο εμπόριο. Ο εν λόγω μηχανισμός θα μπορούσε να αξιοποιήσει τη διαθέσιμη εμπειρογνωμοσύνη των αρχών ελέγχου των εξαγωγών και την διαρθρωμένη συνεργασία με τη βιομηχανία. Μπορεί επίσης να περιλαμβάνει την ανάπτυξη καθοδήγησης όταν οι τεχνολογίες αποτελούν ουσιαστική εξέλιξη για τις επιχειρήσεις, η οποία ενέχει κινδύνους και χρειάζεται διαφάνεια, νομική σαφήνεια και μια κοινή προσέγγιση. o Σχεδιασμός μιας αποτελεσματικής ανταπόκρισης της ΕΕ στη χρήση του κυβερνοχώρου για δραστηριότητες διάδοσης και αποσαφήνιση των ελέγχων των κυβερνοεργαλείων 11. Αυτό μπορεί να συνεπάγεται δράσεις της ΕΕ για την προώθηση πολυμερών αποφάσεων σχετικά με κυβερνοεργαλεία, ή εναλλακτικές επιλογές όπως η εισαγωγή ενωσιακών αυτόνομων καταλόγων ή ενός εξειδικευμένου περισυλλεκτικού μηχανισμού, χωρίς να εμποδίζεται η ανταγωνιστικότητα του ενωσιακού κλάδου 9 Η «προσέγγιση της ανθρώπινης ασφάλειας» έχει σκοπό να θέσει τους πολίτες στο επίκεντρο των ενωσιακών πολιτικών ελέγχου των εξαγωγών, ιδίως με την αναγνώριση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της ειρήνης και της ασφάλειας. 10 Η ΣΕΟ αποσκοπεί στη μείωση του παράνομου εμπορίου όπλων μέσω της θέσπισης κανόνων διαφάνειας και κοινών δεοντολογικών προτύπων για το διεθνές εμπόριο συμβατικών όπλων. 11 Βλέπε επίσης την κοινή ανακοίνωση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών με τίτλο «Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο: Για έναν ανοικτό, ασφαλή και προστατευμένο κυβερνοχώρο», JOIN(2013) 1 τελικό της 7ης Φεβρουαρίου

8 τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) και η ενσωμάτωσή του σε παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού. o Οι εκσυγχρονισμένες προσεγγίσεις του ελέγχου που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση του διαβλητού μεταξύ του νόμιμου και του παράνομου εμπορίου είναι δυνατό να περιλαμβάνουν επιλογές για ενίσχυση της νομικής βάσης και αναβάθμιση ορισμένων ελεγκτικών διαδικασιών προκειμένου να καλύπτονται όλες οι πτυχές και οι συντελεστές της αλυσίδας ελέγχων, καθώς και να αντιμετωπίζονται οι αποκλίνουσες εφαρμογές των ελέγχων και οι σχετικές αδυναμίες. Αυτό μπορεί να συνεπάγεται την αποσαφήνιση των εννοιών της εξαγωγής και του εξαγωγέα, ώστε να περιλαμβάνεται η ποικιλία δραστηριοτήτων και συντελεστών που εμπλέκονται στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, την επανεξέταση του προσδιορισμού της αρμόδιας αρχής (ιδίως για εταιρείες εκτός ΕΕ), την επικαιροποίηση του ελέγχου της τεχνικής βοήθειας, την ενίσχυση της συνοχής και την επιβολή ελέγχων μεσιτείας και διαμετακόμισης, καθώς επίσης και τη θέσπιση ειδικών νομικών διατάξεων για την καταπολέμηση των πρακτικών καταστρατήγησης και την αντιμετώπιση των συναλλαγών που αφορούν πρόσωπα της ΕΕ, ανεξαρτήτως της γεωγραφικής τους θέσης. Επιπλέον, οι εναλλακτικές επιλογές όσον αφορά την εισαγωγή νέων διαδικασιών ελέγχου και την εταιρική σχέση με τον ιδιωτικό τομέα θα μπορούσαν να συμβάλουν στη μετατόπιση της έμφασης προς την παρακολούθηση της τελικής χρήσης και να διευκολύνουν τις νόμιμες εξαγωγές και την ανίχνευση παράνομων εμπορικών συναλλαγών. Η Επιτροπή θα μπορούσε να εξετάσει επιλογές για την προώθηση μιας συγκεκριμένης στρατηγικής με την οποία θα εξασφαλίζεται ο «άυλος έλεγχος» και θα αντιμετωπίζεται το πρόβλημα της άυλης μεταφοράς τεχνολογίας (ΑΜΤ), συμπεριλαμβανομένης της ανάγκης για αποσαφήνιση του ελέγχου της «έρευνας διπλής χρήσης», ενώ θα αποφεύγονται αδικαιολόγητα εμπόδια στην ελεύθερη ροή των γνώσεων και στην παγκόσμια ανταγωνιστικότητα της ΕΕ στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας. o Η αποσαφήνιση του νομικού πλαισίου που εφαρμόζεται στην ΑΜT μπορεί να συνεπάγεται επανεξέταση των νομικών διατάξεων και/ή παροχή καθοδήγησης σχετικά με τις βασικές έννοιες που εφαρμόζονται στις ηλεκτρονικές μεταφορές ελεγχόμενης τεχνολογίας. Μπορεί επίσης να αφορά τις διαδικασίες ελέγχου και την εισαγωγή ειδικών εργαλείων για να διευκολυνθεί η ελεύθερη ροή της τεχνολογίας [π.χ. γενικές άδειες εξαγωγής της ΕΕ (ΓΑΕΕΕ) για την ενδοεταιρική έρευνα και ανάπτυξη], με παράλληλη ενίσχυση της ιχνηλασιμότητας της ΑΜΤ και την επιβολή μέσω μιας προσέγγισης μετατόπισης της εστίασης στις διαδικασίες του ελέγχου που γίνονται πριν από τη μεταφορά - π.χ. καταχώριση, αυτοέλεγχος - και στην παρακολούθηση μετά τη μεταφορά - π.χ. έλεγχοι συμμόρφωσης - παρά στην ίδια τη διαβίβαση. o Οι στοχοθετημένες και συντονισμένες δράσεις επικοινωνίας με τις κοινότητες ακαδημαϊκής έρευνας σε ολόκληρη την ΕΕ θα μπορούσαν να αυξήσουν την ευαισθητοποίηση σχετικά με τους ισχύοντες κανόνες και να προωθήσουν την αποτελεσματική εφαρμογή από τους επιστήμονες και το προσωπικό των εργαστηρίων. Θα μπορούσαν να εξεταστούν και άλλες εναλλακτικές επιλογές, όπως η κατάρτιση κώδικα δεοντολογίας για τους επιστήμονες που εμπλέκονται στην έρευνα για τα είδη διπλής χρήσης. 8

9 3.2. Προτεραιότητα 2: Προώθηση της σύγκλισης των ελέγχων των εξαγωγών και ίσοι όροι ανταγωνισμού σε παγκόσμιο επίπεδο Παρά την αυξανόμενη διεθνή αναγνώριση των ελέγχων των εξαγωγών, τα διαφορετικά πρότυπα ελέγχου σε τρίτες χώρες δημιουργούν στρεβλώσεις του ανταγωνισμού και αδύναμους κρίκους στην παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού, από τα οποία μπορούν να επωφεληθούν οι παράγοντες διάδοσης. Η πολιτική της ΕΕ θα πρέπει, ως εκ τούτου, να προωθεί τη σύγκλιση προς διεθνείς και αποτελεσματικούς ελέγχους για τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, ώστε να εξαλειφθεί το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η βιομηχανία, δηλαδή η ανάγκη ταυτόχρονης συμμόρφωσης με διαφορετικούς κανονισμούς, και να ενθαρρύνονται οι ίσοι όροι ανταγωνισμού. Η Επιτροπή θα μπορούσε να εξετάσει το ενδεχόμενο δημιουργίας ενός αποτελεσματικού μηχανισμού για την τακτική επικαιροποίηση των καταλόγων ελέγχου της ΕΕ, αξιοποιώντας την εμπειρογνωμοσύνη των εθνικών αρχών, προκειμένου να εξασφαλίζεται ότι οι κατάλογοι ελέγχου συμβαδίζουν με τις τεχνολογικές και εμπορικές εξελίξεις και να ελαχιστοποιούνται οι στρεβλώσεις του ανταγωνισμού που συνδέονται με τους παρωχημένους ελέγχους. Μολονότι η ενωσιακή αρχιτεκτονική σε θέματα αδειοδότησης θεωρείται σε γενικές γραμμές ικανοποιητική, οι διαδικασίες αδειοδότησης εξακολουθούν να έχουν αντίκτυπο στην ανταγωνιστικότητα. Κατά συνέπεια, η Επιτροπή θα αναζητήσει τρόπους βελτιστοποίησης της αρχιτεκτονικής και των διαδικασιών αδειοδότησης, ώστε να αποφεύγονται οι επαχθείς διαδικασίες αδειοδότησης και να ελαχιστοποιούνται οι καθυστερήσεις και οι στρεβλώσεις του ανταγωνισμού. Αυτό θα μπορούσε να προβλέπει τις εξής επιλογές: o Εισαγωγή συστήματος τακτικής επανεξέτασης των εθνικών γενικών αδειών εξαγωγής (ΕΓΑΕ) και συζήτηση σχετικά με την πιθανή μετατροπή τους σε ΓΑΕΕΕ και την επέκτασή τους σε ολόκληρη την ΕΕ o Στροφή προς την ανοικτή αδειοδότηση μέσω της εισαγωγής πρόσθετων ΓΑΕΕΕ, αναζήτηση νέας ισορροπίας μεταξύ της αποτελεσματικής δράσης για την καταπολέμηση της διάδοσης και της μείωσης της επιβάρυνσης των αρχών αδειοδότησης και των εξαγωγέων μέσω αναλογικού επιπέδου ελέγχου για παράδειγμα: «αποστολές μικρής αξίας» προκειμένου να διευκολύνονται οι εξαγωγές μικρών ποσοτήτων ειδών που παρουσιάζουν χαμηλό κίνδυνο διάδοσης «κρυπτογράφηση», ώστε να επιτρέπεται η εξαγωγή των ειδών ΤΠΕ που χρησιμοποιούνται ευρέως σε βιομηχανικές διεργασίες και σε εξαιρετικά ανταγωνιστικό περιβάλλον «ενδοεπιχειρησιακές μεταφορές τεχνολογίας» για σκοπούς έρευνας και ανάπτυξης 9

10 «ενδοενωσιακές μεταφορές» για τα είδη του παραρτήματος IV 12, που επιτρέπουν διαδικασίες ελέγχου οι οποίες δεν εμποδίζουν την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων και της τεχνολογίας στο εσωτερικό της ενιαίας αγοράς «μεγάλα έργα» που επιτρέπουν στις αρχές να εξετάζουν την «ευρύτερη εικόνα» και όχι μια σώρευση ατομικών αιτήσεων αδειοδότησης. o Επανεξέταση των παραμέτρων (προορισμοί, είδη) για τις υφιστάμενες ΓΑΕΕΕ, ώστε να εξασφαλίζεται ότι παραμείνουν επίκαιρες, και εναρμόνιση ορισμένων όρων και απαιτήσεων αδειοδότησης προκειμένου να προάγεται η συνεκτική εφαρμογή σε ολόκληρη την ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της περιόδου ισχύος των ειδικών αδειών και των αρνήσεων. Θα μπορούσε επίσης να εξεταστεί το θέμα της εκπόνησης κατευθυντήριων γραμμών για συνεκτικές πρακτικές αδειοδότησης, συμπεριλαμβανομένων των βέλτιστων πρακτικών, π.χ. όσον αφορά τον χρόνο διεκπεραίωσης. Η Επιτροπή θα εξετάσει τις επιλογές για την προωθήσει την παγκόσμια σύγκλιση των ελέγχων των εξαγωγών, με σκοπό να διευκολυνθεί το εμπόριο των ειδών διπλής χρήσης. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει δράσεις για την προώθηση συνεκτικής, ολοκληρωμένης και ενοποιημένης εκπροσώπησης της ΕΕ στα συστήματα ελέγχου 13 που θα αντανακλά τον ρόλο της σε θέματα καταπολέμησης της διάδοσης και εμπορίου. Επίσης θα μπορούσε να περιλαμβάνει την επιδίωξη ενεργητικών δράσεων εξωτερικής επικοινωνίας και συνεργασίας για να δοθεί βοήθεια στις χώρες εταίρους ώστε να θεσπίσουν συγκλίνοντες κανονισμούς, καθώς και την ανάπτυξη διαλόγων για τον έλεγχο των εξαγωγών με τους βασικούς εμπορικούς εταίρους, με σκοπό να αποφεύγονται αλληλοσυγκρουόμενες κανονιστικές απαιτήσεις και να μειωθεί η διοικητική επιβάρυνση των εξαγωγικών βιομηχανιών Προτεραιότητα 3: Ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού και ανταγωνιστικού συστήματος ελέγχων των εξαγωγών της ΕΕ Η πολυεπίπεδη διάρθρωση των ελέγχων των εξαγωγών της ΕΕ παρέχει ένα μοναδικό και ευέλικτο σύστημα, αλλά οι περιπτώσεις αποκλίνουσας εφαρμογής τους ενδέχεται ενίοτε να υπονομεύουν τη συνολική αποτελεσματικότητά τους. Η Επιτροπή θα πρέπει, επομένως, να εκτιμήσει τις επιλογές για την αντιμετώπιση της «ασύμμετρης εφαρμογής» των ελέγχων, για να ελαχιστοποιηθούν οι στρεβλώσεις του ανταγωνισμού και το κόστος των συναλλαγών που συνδέεται με τους ελέγχους στο εσωτερικό της ΕΕ. Οι αποκλίσεις μεταξύ των αποφάσεων ελέγχου συχνά αποδίδονται στην πιθανολογούμενη έλλειψη εναρμονισμένης ενωσιακής πολιτικής ελέγχου των εξαγωγών και ιδίως στη 12 Στο παράρτημα IV του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 428/2009 απαριθμούνται τα ιδιαίτερα ευαίσθητα είδη διπλής χρήσης που υπόκεινται επίσης σε ενδοενωσιακούς ελέγχους των μεταφορών. 13 Βλέπε π.χ. Γενικό καθεστώς σχετικά με τις δηλώσεις της ΕΕ σε πολυμερείς οργανισμούς, έγγρ.15901/11 της 24ης Οκτωβρίου

11 διαφορετική εκτίμηση του κινδύνου στην οποία βασίζονται οι αποφάσεις ελέγχου. Μια προσέγγιση βάσει του κινδύνου, θεμελιωμένη στην ανάπτυξη ενός κοινού πλαισίου διαχείρισης του κινδύνου, θα μπορούσε να εξασφαλίσει μεγαλύτερη συνοχή στην ταυτοποίηση των συναλλαγών υψηλού κινδύνου, βελτιστοποιώντας παράλληλα τη χρήση των πόρων σε επίπεδο ΕΕ και μειώνοντας τις στρεβλώσεις του ανταγωνισμού λόγω αποκλίσεων των αποφάσεων ελέγχου. Οι περισυλλεκτικοί έλεγχοι 14 παραμένουν απαραίτητο εργαλείο για την αποτροπή της χρήσης μη απαριθμούμενων ειδών για σκοπούς διάδοσης, αλλά η άνιση εφαρμογή τους έχει εγείρει ανησυχίες όσον αφορά τη νομική σαφήνεια, τις στρεβλώσεις του ανταγωνισμού και τους πιθανούς «αδύναμους κρίκους» στην αλυσίδα των ελέγχων. Μεγαλύτερη σύγκλιση θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω της εναρμόνισης της έννοιας των περισυλλεκτικών ελέγχων και της ενίσχυσης των διαβουλεύσεων ώστε να εξασφαλίζεται η εφαρμογή αυτών των ελέγχων σε όλη την ΕΕ και να ενισχυθεί μια ενιαία πολιτική στο θέμα της απαγόρευσης πωλήσεων σε χαμηλότερες τιμές. Για τον σκοπό αυτό θα μπορούσε να εφαρμοστεί τακτική ανταλλαγή πληροφοριών και να δημιουργηθεί μια ενωσιακή περισυλλεκτική βάση δεδομένων. Για να ενισχυθεί η επιβολή, ορισμένες πληροφορίες θα μπορούσαν να κοινοποιούνται στις τελωνειακές αρχές και άλλες υπηρεσίες, ή να είναι διαθέσιμες για το κοινό. Η διαφάνεια μπορεί να συμπληρώνει τη δέουσα επιμέλεια των οικονομικών φορέων για να εξασφαλίζεται ότι η αλυσίδα εφοδιασμού είναι ασφαλής. Η Επιτροπή θα μπορούσε να αξιολογήσει εναλλακτικές επιλογές για μια κριτική επαναξιολόγηση των ενδοενωσιακών ελέγχων των μεταφορών προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν τα εμπόδια που απομένουν στην ενιαία αγορά, με παράλληλη διατήρηση αυστηρών ελέγχων στα πλέον ευαίσθητα είδη διπλής χρήσης. Για τον σκοπό αυτό θα μπορούσε να προβλεφθεί η επανεξέταση του παραρτήματος IV ώστε να υπάρξει επικέντρωση σε έναν ενημερωμένο κατάλογο των πλέον ευαίσθητων ειδών και/ή καθιέρωση ΓΑΕΕΕ για τις ενδοενωσιακές μεταφορές, συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών τεχνολογίας. Θα μπορούσαν να σχεδιαστούν κατάλληλες συνθήκες και απαιτήσεις, συμπεριλαμβανομένων επιλογών για επαλήθευση μετά την αποστολή εντός της ΕΕ, ώστε να αντισταθμίζεται η κατάργηση των αδειών πριν από τη μεταφορά και να εξασφαλίζεται η ασφάλεια των μεταφορών και η διαθεσιμότητα των πληροφοριών Προτεραιότητα 4: Υποστήριξη αποτελεσματικής και συνεπούς εφαρμογής και επιβολής του ελέγχου των εξαγωγών Η πολιτική ελέγχου των εξαγωγών δεν θα πρέπει να επικεντρωθεί μόνο στον καθορισμό κανόνων για τον έλεγχο του νόμιμου εμπορίου, αλλά και στην πρόληψη και την εξάλειψη του παράνομου εμπορίου. Η συνεκτική εφαρμογή και επιβολή σε όλη την ΕΕ είναι αναγκαία για την αντιμετώπιση του κινδύνου αποφυγής των διαδικασιών ελέγχου, αλλά η έλλειψη έγκυρων στατιστικών και πληροφοριών σε επίπεδο ΕΕ εξακολουθεί να παρεμποδίζει μια αποτελεσματική πολιτική και επιχειρησιακή ανταπόκριση. Η Επιτροπή θα επανεξετάσει τις ακόλουθες επιλογές με στόχο την ανάπτυξη ενός πιο ολοκληρωμένου πλαισίου εφαρμογής και επιβολής: 14 Οι λεγόμενοι «περισυλλεκτικοί έλεγχοι» εφαρμόζονται στα μη απαριθμούμενα είδη διπλής χρήσης με πιθανή στρατιωτική τελική χρήση ή πιθανή διάδοση. 11

12 Με περισσότερες από αιτήσεις ετησίως, οι έλεγχοι των εξαγωγών είναι απαιτητικοί από την άποψη των διοικητικών πόρων που πρέπει να διαθέτουν οι αρχές ελέγχου. Η ανάπτυξη ενός ενωσιακού δικτύου ελέγχου των εξαγωγών θα μπορούσε να ενισχύσει τη συνολική ικανότητα του συστήματος, ενώ παράλληλα θα βελτιστοποιούσε τη χρήση των πόρων και θα συγκρατούσε τις διοικητικές δαπάνες, μέσω των ακόλουθων επιλογών: o Η ενίσχυση της διαρθρωμένης ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των αρχών ελέγχου των εξαγωγών για τις άδειες χρήσης δεδομένων, καθώς και άλλες σχετικές πληροφορίες (π.χ. προορισμοί, τελικοί χρήστες, συμβάντα και παραβάσεις) θα μπορούσε να επιτρέψει την πρόσβαση σε κρίσιμες πληροφορίες για όλες τις αρμόδιες αρχές, με βάση σαφώς προσδιορισμένες ανάγκες προκειμένου να αποφεύγεται ο υπερβολικός φόρτος πληροφοριών. Η ασφαλής υποδομή ΤΠ «ΗΣΔΧ» θα μπορούσε να επεκταθεί ώστε να υποστηρίζει μεγαλύτερη ανταλλαγή πληροφοριών. 15 o Η ενισχυμένη στρατηγική και επιχειρησιακή συνεργασία με τις υπηρεσίες επιβολής, π.χ. τις τελωνειακές αρχές, θα μπορούσε να επιτευχθεί με την εξασφάλιση της ενσωμάτωσης των προτεραιοτήτων όσον αφορά τον έλεγχο των εξαγωγών στους σχετικούς κύκλους πολιτικής 16, με την ανταλλαγή πληροφοριών μέσω ενός συστήματος ανταλλαγών σε επίπεδο ΕΕ, με την ανάπτυξη εργαλείων διαχείρισης κινδύνων και την εφαρμογή από κοινού επιχειρήσεων. Η στόχευση της ανταλλαγής πληροφοριών στη δραστηριότητα επιβολής θα επέτρεπε την καλύτερη στρατηγική επισκόπηση της αποτελεσματικότητας των ελέγχων σε όλη την ΕΕ καθώς και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών, ενώ θα μπορούσε να ανατροφοδοτεί τη διαμόρφωση πολιτικής, π.χ. για την ανίχνευση του παράνομου εμπορίου. o Η βελτιωμένη συνεκτικότητα μεταξύ των διαφόρων θεσμικών οργάνων της ΕΕ και των κρατών μελών και ο προσδιορισμός συνεργειών μεταξύ των μέσων ελέγχου των εμπορικών συναλλαγών που συνδέονται με την ασφάλεια, π.χ. μέσω της ανάπτυξης μιας κοινής υποδομής ΤΠ ως κοινής πλατφόρμας για την υποστήριξη της ανταλλαγής πληροφοριών σε ολόκληρη την ΕΕ, θα μπορούσε να αυξήσει τον συνολικό αντίκτυπο των δράσεων της ΕΕ για την καταπολέμηση της διάδοσης. Θα πρέπει επίσης να εξασφαλίζεται η συνεκτικότητα με άλλες στενά συνδεόμενες πολιτικές και κανονισμούς της ΕΕ, όπως, για παράδειγμα, το σχέδιο δράσης της ΕΕ για τη χημική, βιολογική, ραδιολογική και πυρηνική ασφάλεια, ο κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 98/2013 σχετικά με τις πρόδρομες ουσίες εκρηκτικών υλών και ο κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 258/2012 για τα πυροβόλα όπλα. o Την τελευταία δεκαετία παρατηρήθηκε εκτεταμένη δημιουργία ικανοτήτων σε ζητήματα που σχετίζονται με τα ΟΜΚ, συμπεριλαμβανομένων σημαντικών 15 Ηλεκτρονικό Σύστημα Διπλής Χρήσης 16 Όσον αφορά ιδίως τα τελωνεία, η ανάπτυξη μιας νέας Στρατηγικής και σχεδίου δράσης για τη διαχείριση κινδύνων και την ασφάλεια της αλυσίδας εφοδιασμού που ζήτησε το Συμβούλιο στις 18 Ιουνίου 2013 παρέχει μια σημαντική ευκαιρία για να εξεταστεί ο καλύτερος τρόπος αξιοποίησης ενός ενισχυμένου Κοινού πλαισίου διαχείρισης κινδύνων για τους τελωνειακούς ελέγχους, ώστε να υποστηρίζεται η συνεργασία μεταξύ τελωνειακών αρχών και αρχών αδειοδότησης, η επιβολή και η διευκόλυνση των εμπορικών συναλλαγών στο μέλλον. 12

13 προγραμμάτων επικοινωνίας σχετικά με τον έλεγχο των εξαγωγών σε τρίτες χώρες, ενώ οι πρωτοβουλίες εντός της ΕΕ βρίσκονται ακόμη στα πρώτα στάδια. Η ανάπτυξη ενός στοχοθετημένου προγράμματος δημιουργίας ικανοτήτων σε επίπεδο ΕΕ και η επιμόρφωση των σχετικών υπαλλήλων, συμπεριλαμβανομένων των τελωνειακών και συνοριακών αρχών, θα μπορούσε να αυξήσει την ικανότητα πρόληψης και εντοπισμού της παράνομης διασυνοριακής διακίνησης στρατηγικών ειδών. Η συγκέντρωση εμπειρογνωμοσύνης, π.χ. με την περαιτέρω ανάπτυξη της «ομάδας εμπειρογνωμόνων», θα μπορούσε επίσης να ενισχύσει την αλυσίδα ελέγχου της ΕΕ. Στις σύγχρονες οικονομίες, ο ιδιωτικός τομέας διαδραματίζει τον πλέον καθοριστικό ρόλο στην αλυσίδα ελέγχου. Ως εκ τούτου, οι εταιρικές σχέσεις με τον ιδιωτικό τομέα θα μπορούσαν να ενισχύσουν σημαντικά την ασφάλεια και την ικανότητα αντίδρασης της παγκόσμιας αλυσίδας εφοδιασμού. Οι οικονομικοί φορείς βρίσκονται σε προνομιακή θέση για τον εντοπισμό του παράνομου εμπορίου και την προστασία της ευαίσθητης τεχνολογίας, αν και η άνιση συμμόρφωση του εμπορίου δημιουργεί εμπορικές στρεβλώσεις και παρέχει ευκαιρίες εκμετάλλευσης των αδύναμων σημείων των αλυσίδων εφοδιασμού. Η δημιουργία των συνθηκών αυτών εξαρτάται από τη βελτίωση του συντονισμού και της επικοινωνίας μεταξύ των κυβερνήσεων και του ιδιωτικού τομέα και θα μπορούσε να συνεπάγεται διάφορες δράσεις, όπως οι ακόλουθες: o Οι προσπάθειες συμμόρφωσης θα μπορούσαν να επιβραβεύονται μέσω της διευκόλυνσης των διαδικασιών ελέγχου και των ταχειών διαδικασιών εξαγωγής με καθορισμό σαφών προτύπων συμμόρφωσης στον ιδιωτικό τομέα, που θα χρησιμοποιούνται σε απλουστευμένους μηχανισμούς (όπως οι ΓΑΕΕΕ, οι ΕΓΑΕ, οι συνολικές άδειες) ως ουσιαστικό προνόμιο που θα χορηγείται στους αξιόπιστους εξαγωγείς. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει νομικές απαιτήσεις και/ή οδηγίες προκειμένου οι οικονομικοί φορείς να αναγνωρίζουν, να διαχειρίζονται και να μετριάζουν τον κίνδυνο έκθεσής τους στη διάδοση, με την εφαρμογή ενισχυμένης επαγρύπνησης για είδη για τα οποία υπάρχουν μεγάλες ανησυχίες διάδοσης, μέσω απαιτήσεων δέουσας επιμέλειας και γνωστοποίησης, συμπεριλαμβανομένης της αναφοράς ύποπτων συναλλαγών. Παρόλο που το κόστος για τις επιχειρήσεις θα πρέπει να ελαχιστοποιείται και η αυτορρύθμιση θα πρέπει να ενθαρρύνεται, οι τυποποιημένες απαιτήσεις για «Εσωτερικά προγράμματα συμμόρφωσης» (ΕΠΣ) θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην καθιέρωση ίσων όρων ανταγωνισμού εντός της ΕΕ. Η συμμόρφωση και η ανταγωνιστικότητα ενισχύονται αμοιβαία, δεδομένου ότι με τη συμμόρφωση μειώνεται ο κίνδυνος ακούσιας προμήθειας ειδών διπλής χρήσης σε προγράμματα για τα οποία υπάρχουν ανησυχίες, κάτι που θα εξέθετε τις επιχειρήσεις σε κυρώσεις και θα έβλαπτε τη φήμη τους. Επιπλέον, οι επιλογές για προώθηση της σύγκλισης με το πρόγραμμα «έμπιστων οικονομικών φορέων» (ΑΕΟ) των τελωνείων θα μπορούσαν να περιορίσουν την επανάληψη των ελέγχων και να προσφέρουν οικονομικά συμφέρουσες ευκαιρίες τόσο για τις επιχειρήσεις, όσο και για τις διοικήσεις. o Η διαφάνεια και η συντονισμένη επικοινωνία θα μπορούσαν να αποτελέσουν ζωτικής σημασίας βήματα προκειμένου να υπάρχει σαφήνεια σχετικά με τις απαιτήσεις, να υποστηρίζονται οι προσπάθειες συμμόρφωσης των οικονομικών φορέων και να βελτιωθεί η ικανότητά τους να εφαρμόζουν τους ελέγχους, ώστε να δημιουργηθούν οι συνθήκες βάσει των οποίων κάθε κρίκος της αλυσίδας εφοδιασμού θα είναι θωρακισμένος απέναντι στη «μόλυνση» από το παράνομο εμπόριο. Αυτό θα 13

14 μπορούσε να περιλαμβάνει τη δημοσίευση εκθέσεων και μη ευαίσθητων πληροφοριών σχετικά με τους ελέγχους, καθώς και, μεταξύ άλλων, οδηγιών για την προώθηση ορθών πρακτικών συμμόρφωσης. o Η ανάπτυξη κοινών ενωσιακών εργαλείων υποστήριξης για τους οικονομικούς φορείς, π.χ. τυποποιημένων εργαλείων ΤΠ και ηλεκτρονικών συστημάτων αδειοδότησης, θα μπορούσε επίσης να υποστηρίξει τις προσπάθειες συμμόρφωσης που καταβάλλουν οι επιχειρήσεις. Οι έλεγχοι των εξαγωγών αντικατοπτρίζουν τις διεθνείς δεσμεύσεις και αποτελούν βασική εγγύηση για την ακεραιότητα του διεθνούς εμπορίου και, συνεπώς, είναι αναγκαίο να ενισχυθεί η συνολική τους αποτελεσματικότητα. Θα μπορούσαν να εξεταστούν οι επιλογές για την εκτέλεση των ελέγχων σε συνεργασία με εξωτερικούς εταίρους, ώστε να διευκολύνεται το ασφαλές εμπόριο στρατηγικών ειδών, π.χ. μέσω της ανάπτυξης μηχανισμών παρακολούθησης της τελικής χρήσης εκ μέρους εταιρειών τρίτων χωρών, καθώς και της αμοιβαίας αναγνώρισης των αξιολογήσεων. 4. Συμπέρασμα Οι οικονομικοί φορείς, τα κράτη μέλη και οι πολίτες της ΕΕ έχουν, στο σύνολό τους, συμφέρον από τους αποτελεσματικούς ελέγχους των εξαγωγών, που εγγυώνται την ασφάλεια μέσω της καταπολέμησης του παράνομου εμπορίου, διευκολύνοντας ταυτόχρονα το νόμιμο εμπόριο. Η επικαιροποίηση της προσέγγιση της ΕΕ και του κανονιστικού πλαισίου θα ενισχύσει την ασφάλεια και την ακεραιότητα της αλυσίδας εφοδιασμού. Αυτό θα απαιτήσει μια πιο συστηματική ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τον κίνδυνο και συντονισμό μεταξύ των αρχών αδειοδότησης και άλλων αρχών, καθώς και συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα και ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας. Η Επιτροπή, πριν λάβει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για την ανάληψη δράσης, καλεί το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να εξετάσουν την προσέγγιση που καθορίζεται στην παρούσα ανακοίνωση. Παράλληλα, η Επιτροπή θα προβεί σε εκτίμηση των επιπτώσεων των επιλογών επανεξέτασης που σκιαγραφούνται στην παρούσα ανακοίνωση, ώστε να εντοπιστούν οι καταλληλότερες κανονιστικές και μη κανονιστικές δράσεις για την εφαρμογή της. Όσον αφορά το πρόγραμμα REFIT, η Επιτροπή θα αξιολογήσει το κόστος και τα οφέλη που συνδέονται με τις διάφορες επιλογές, ιδίως σε σχέση με την πιθανή ρυθμιστική απλούστευση και τη μείωση της διοικητικής επιβάρυνσης. 14

15 Κατάλογος αρκτικολέξων ΣΕΟ ΗΣΔΧ ΕΕ ΓΑΕΕΕ ΕΠΣ ΤΠΕ/ΤΠ ΑΜΤ ΕΓΑΕ REFIT ΟΜΚ ΨΣΑΗΕ Συνθήκη για το εμπόριο όπλων Ηλεκτρονικό Σύστημα Διπλής Χρήσης Ευρωπαϊκή Ένωση Γενική άδεια εξαγωγής της ΕΕ Εσωτερικό πρόγραμμα συμμόρφωσης Τεχνολογία πληροφοριών (και επικοινωνιών) Άυλη μεταφορά τεχνολογίας Εθνική Γενική Άδεια Εξαγωγών Πρόγραμμα βελτίωσης της καταλληλότητας και της αποδοτικότητας του κανονιστικού πλαισίου Όπλα μαζικής καταστροφής Ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών 15