Property Market Report Ε Λ Λ Α Δ Α

Transcript

1 Ιανουάριος 2014 Research Department Property Market Report Ε Λ Λ Α Δ Α >> ΑΓΟΡΑ ΓΡΑΦΕΙΩΝ Highlights Τάσεις Κτηματαγοράς (Βραχυπρόθεσμες) Τάσεις Οικιστικά Ακίνητα Μισθωμάτων Ζήτηση Προσφορά Αποδόσεις Κατοικία (Κύριες Περιοχές) Κατοικία (Δευτερεύουσες Περιοχές) Εξοχική Κατοικία >> ΑΓΟΡΑ RETAIL Επαγγελματικά Ακίνητα Καταστήματα Γραφεία Logistics Source: Eurobank Property Services S.A. >> ΑΓΟΡΑ LOGISTICS Το παρόν διαφημιστικό έντυπο «Property Market Report» εκδίδεται από τη Διεύθυνση Συμβουλευτικών Υπηρεσιών της Eurobank Property Services S.A. Υπεύθυνος έκδοσης: ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΑΝΔΡΙΤΣΟΣ Ερευνητής: ΑΜΑΛΙΑ ΒΡΑΧΝΟΥ Ημερομηνία Έκδοσης Disclaimer Το παρόν διαφημιστικό έντυπο εκδόθηκε από την Eurobank Property Services, μέλος του Ομίλου Eurobank, και δεν επιτρέπεται να αναπαραχθεί κατά οποιονδήποτε τρόπο από τα πρόσωπα στα οποία αποστέλλεται ή να δοθεί σε οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο. Το έντυπο αυτό δεν αποτελεί προσφορά αγοράς ή πώλησης ούτε πρόσκληση για υποβολή προσφορών αγοράς ή πώλησης των ακινήτων που αναφέρονται σε αυτό. Η Eurobank Property Services και άλλοι που συνδέονται με αυτήν ενδέχεται να έχουν συμμετοχές και ενδέχεται να πραγματοποιούν συναλλαγές σε ακίνητα που αναφέρονται στο παρόν, καθώς επίσης ενδέχεται να παρέχουν ή να επιδιώκουν να παράσχουν υπηρεσίες (επενδυτικής τραπεζικής, μεσιτείας ή άλλες) στις εταιρείες αυτές. Οι επενδύσεις που αναλύονται στο έντυπο αυτό μπορεί να είναι ακατάλληλες για επενδυτές, με κριτήρια τους συγκεκριμένους επενδυτικούς στόχους τους και την οικονομική κατάστασή τους. Οι πληροφορίες που περιέχονται στο παρόν προέρχονται από πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες αλλά δεν έχουν επαληθευτεί από την Eurobank Property Services. Οι απόψεις που διατυπώνονται στο παρόν ενδέχεται να μη συμπίπτουν με αυτές οποιουδήποτε μέλους του Ομίλου Eurobank. Καμία δήλωση ή διαβεβαίωση (ρητή ή σιωπηρή) δεν δίδεται όσον αφορά την ακρίβεια, πληρότητα, ορθότητα ή χρονική καταλληλότητα των πληροφοριών ή απόψεων που περιέχονται στο παρόν, οι οποίες μπορούν να αλλάξουν χωρίς προειδοποίηση. Καμία απολύτως ευθύνη, οπωσδήποτε και αν γεννάται, δεν αναλαμβάνεται από την Eurobank Property Services ή από τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της ή τα στελέχη της ή τους υπαλλήλους της όσον αφορά το περιεχόμενο του παρόντος. Το παρόν έντυπο είναι διαφημιστικό και διανέμεται δωρεάν. Regulated by RICS

2 Οικονομικό Περιβάλλον ΔΙΕΘΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΝΕΑ Hπαγκόσμια οικονομική δραστηριότητα εμφανίστηκε ενισχυμένη στο δεύτερο 6μηνο του Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του ΔΝΤ, ο ρυθμός αύξησης του Παγκόσμιου ΑΕΠ διαμορφώθηκε στο 3,0% παρουσιάζοντας σταθεροποιητικές τάσεις σε σχέση με το προηγούμενο έτος (3,1%) και αναμένεται να διατηρηθεί στα επίπεδα του 3,7% για το Στη διαμόρφωση του παγκόσμιου ΑΕΠ συνέβαλλαν πρωτίστως οι προηγμένες οικονομίες (ΗΠΑ, Ιαπωνία) και δευτερευόντως οι αναδυόμενες. Ειδικότερα, για τις ΗΠΑ αναμένεται η συμφωνία του Δεκεμβρίου του 2013 για τον προϋπολογισμό και την μείωση των δημοσιονομικών δαπανών να επηρεάσει σημαντικά την εγχώρια ζήτηση. Στις αναδυόμενες οικονομίες διαπιστώθηκε θετικό πρόσημο στην πορεία των εξαγωγών, ενώ η εσωτερική ζήτηση, με εξαίρεση την Κίνα, διατηρήθηκε υποτονική. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία του ΙΟΒΕ, για το σύνολο του 2013 η ύφεση στην Ευρωζώνη διαμορφώθηκε στο -0,4%, ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση παρέμεινε αμετάβλητο. Οι σχετικές προβλέψεις εκτιμούν θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης για το 2014 τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (+1,4%), όσο και στην Ευρωζώνη (+1,0%). Στον τομέα των εξαγωγών σημειώθηκε αύξηση κατά 1,3% στην Ευρωζώνη και κατά 1,5% στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το επενδυτικό περιβάλλον εξακολουθεί να εμφανίζεται δυσμενές με αρνητικό πρόσημο επενδύσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (-2,9%) και την Ευρωζώνη (-3,3%), ενώ εκτιμάται ότι οι επενδύσεις σε εξοπλισμό το 2014 θα συμβάλλουν στην αντιστροφή του κλίματος. Αντίστοιχα και η αγορά εργασίας σημείωσε επιδείνωση με την ανεργία να ανέρχεται σε υψηλά επίπεδα το προηγούμενο έτος στην Ευρώπη, με ποσοστά 11,10% στην Ευρωπαϊκή Ένωση και 12,2% στην Ευρωζώνη. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, για το 2014 αναμένεται σταθεροποίηση των άνω ποσοστών στις αμφότερες ζώνες. Στο σύνολο του 2013 και ο Δείκτης Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης εμφανίστηκε βελτιωμένος με πρόβλεψη οριακής αύξησης το Στο σκέλος του πληθωρισμού σημειώθηκε μείωση με διαμόρφωσή του στο 1,7% στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το 1,5% στην Ευρωζώνη που εκτιμάται ότι οφείλεται στην πτώση των τιμών του πετρελαίου και της ανατίμησης του ευρώ σε σχέση με τις ισοτιμίες του Για το επόμενο έτος αναμένεται μη περαιτέρω επιβράδυνση του πληθωρισμού. Τέλος, αναφορικά με το δείκτη του οικονομικού κλίματος εμφανίστηκε βελτιωμένος με αύξησή του τον Δεκέμβριο στην Ευρωζώνη κατά 1,6 μονάδες συγκριτικά με τον προηγούμενο μήνα. Σε επίπεδο πολιτικοοικονομικών εξελίξεων εκτιμάται ότι η πολιτική αστάθεια στην Ιταλία και η αναδιάρθρωση του τραπεζικού συστήματος της Κύπρου, στο πλαίσιο ένταξης της χώρας σε μηχανισμό χρηματοδότησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΔΝΤ, δεν επηρέασαν μακροπρόθεσμα τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Κύριο ρόλο στη διαμόρφωση του γενικού οικονομικού κλίματος εντός του 2014 αναμένεται να έχουν οι ευρωεκλογές του πρώτου 6μήνου, ο σχηματισμός της γερμανικής κυβέρνησης, και η ολοκλήρωση της διαδικασίας αναδιάρθρωσης των τραπεζών. ΑΕΠ σε πραγματικές τιμές (ετήσια % μεταβολή) f ΗΠΑ ΙΑΠΩΝΙΑ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΗ ΑΣΙΑ ΚΙΝΑ ΙΝΔΙΑ ΕΥΡΩΖΩΝΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Πηγή: ΙΟΒΕ(«Η Ελληνική Οικονομία» τεύχη 03/13 και 04/13) 2

3 Οικονομικό Περιβάλλον ελλαδα Σύμφωνα με τις πρόσφατες οικονομικές αναλύσεις του ΙΟΒΕ, το οικονομικό κλίμα παρέμεινε αμετάβλητο προς τα τέλη του 2013 με αξιοσημείωτη βελτίωση συγκριτικά με το αντίστοιχο του Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε περαιτέρω επιβράδυνση της ύφεσης εντός του 2013 με διαμόρφωσή της στο 3,9%. Το έλλειμμα το 2013 περιορίστηκε σχεδόν στα 2/3 του επιπέδου του 2012 με τάσεις σταθεροποίησης το Στο τέλος του 2013 επιτεύχθηκε η δημιουργία 603 εκ. πρωτογενούς πλεονάσματος στον Κρατικό Προϋπολογισμό έναντι ελλείμματος 3,5 δις το προηγούμενο έτος, με κύριο λόγο τις χαμηλότερες πληρωμές για τόκους και δευτερευόντως από τον περιορισμό των πρωτογενών δαπανών, σε συνδυασμό με τα υψηλότερα έσοδα του τακτικού προϋπολογισμού το τελευταίο 3μηνο του Ο τραπεζικός τομέας εμφανίστηκε ενισχυμένος με την επανάκαμψη των καταθέσεων και την ανακεφαλαιοποίηση των συστημικών τραπεζών εντός του τρίτου 3μήνου του έτους. Τέλος του 2013 διενεργήθηκαν stress tests της Blackrock για τον έλεγχο της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών με τις δρομολογημένες ιδιωτικοποιήσεις να παίζουν σημαντικό ρόλο για τον καθορισμό της πορείας του τραπεζικού συστήματος. Βάσει της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού της ΕΛΣΤΑΤ, η ανεργία το τρίτο 3μηνο του 2013 παρέμεινε στα επίπεδα του 27,0%, όπως και στο δεύτερο 3μηνο (27,1%), ωστόσο σε σχέση με το αντίστοιχο 3μηνο του 2012 είναι αυξημένη λόγω μείωσης της απασχόλησης. Η ανεργία σημείωσε οριακή αύξηση το τελευταίο 3μηνο του 2013 (27,5%), ενώ συνολικά το 2013 διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο στο 27,3%. Το 2013 καταγράφηκε για πρώτη φορά, μετά από αρκετές δεκαετίες, αρνητικός πληθωρισμός (αποπληθωρισμός) στην Ελλάδα, με το Γενικό Δείκτη Τιμών Καταναλωτή να καταγράφει υποχώρηση 0,9%, όταν ο αντίστοιχος του 2012 ήταν στο 1,5%. Οι αποπληθωριστικές τάσεις είναι συνέπεια της μεγάλης συρρίκνωσης του διαθέσιμου εισοδήματος, και συνεπώς της καταναλωτικής ζήτησης, λόγω των δημοσιονομικών μέτρων και του μεγάλου ποσοστού ανεργίας κι ερμηνεύονται σε σημαντικό βαθμό από την μείωση των τιμών στις υπηρεσίες. Το οικονομικό κλίμα παρέμεινε σε γενικές γραμμές αμετάβλητο στα τέλη του έτους με σημαντική, όμως, άνοδο συγκριτικά με το αντίστοιχο διάστημα του Ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος σταθεροποιήθηκε σε υψηλότερα επίπεδα κι εμφανίστηκε βελτιωμένος κατά 93,1 μονάδες το 2013 σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Ο Δείκτης Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης το τελευταίο 3μηνο του 2013 σε σχέση με το προηγούμενο 3μηνο, αυξήθηκε κατά 8 μονάδες, με τον μέσο όρο του να διαμορφώνεται στις -65,4 μονάδες έναντι -74,6 της αντίστοιχης περσινής του επίδοσης. Στον τομέα των εξαγωγών, διατηρήθηκε ο θετικός ρυθμός αύξησής τους και το Το πρώτο 10μηνο του 2013 παρατηρήθηκε σημαντική συρρίκνωση του εμπορικού ισοζυγίου των αγαθών με τις ελληνικές εξαγωγές να κερδίζουν έδαφος, ενώ οι εισαγωγές εμφάνισαν σημαντική μείωση. Το 9μηνο Ιανουαρίου- Σεπτεμβρίου 2013, η ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα εμφάνισε μείωση 34,1% στον αριθμό των οικοδομικών αδειών σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο Ιανουαρίου- Σεπτεμβρίου Παρόλα αυτά, ο δείκτης παραγωγής στις κατασκευές του δ 3μήνου 2013 παρουσίασε αύξηση κατά 0,8%, σε σύγκριση με τον αντίστοιχο δείκτη του δ 3μήνου 2012, έναντι μειώσεως κατά 19% που σημειώθηκε από το 2012 προς το

4 Οικονομικό Περιβάλλον Σημαντικός παράγοντας διαμόρφωσης της κτηματαγοράς είναι η διεύρυνση της φορολογικής βάσης στην ακίνητη περιουσία με την επιβολή του ενιαίου φόρου στα ακίνητα που αναμένεται να οριστικοποιηθεί εντός του Η αναπροσαρμογή των αντικειμενικών αξιών, προκειμένου να γίνει εξίσωσή τους με τις εμπορικές, αναβλήθηκε για το Επίσης, με τη ψήφιση του Νόμου 4152/13 αποφασίστηκε η απελευθέρωση επαγγελμάτων που περιελάμβανε και την κατάργηση του Σώματος Ορκωτών Εκτιμητών (ΣΟΕ) με το έργο τους πλέον να εκτελείται από πιστοποιημένους εκτιμητές, εγγεγραμμένους σε μητρώο του Υπουργείου Οικονομικών. Στον χώρο των ιδιωτικοποιήσεων ολοκληρώθηκε η σχετική διαδικασία για τον ΟΠΑΠ και συνεχίστηκε η μεταβίβαση σημαντικού αριθμού ακινήτων στο Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) σε συνδυασμό με μια σειρά μέτρων για την επιτάχυνση των διαδικασιών. Στον κλάδο του τουρισμού σημειώθηκε αύξηση της τουριστικής κίνησης με το Ταξιδιωτικό Ισοζύγιο Πληρωμών να έχει διευρυμένο πλεόνασμα τον Οκτώβριο του 2013, έναντι του αντίστοιχου μήνα του 2012, συνέπεια της επέκτασης της τουριστικής περιόδου, ενώ το πρώτο 10μηνο του 2013 παρουσίασε αύξηση κατά 17,9% σε σχέση με το αντίστοιχο του Προς την κατεύθυνση ενίσχυσης των τουριστικών επενδύσεων ψηφίσθηκε, τέλος του 2013, και το νέο ειδικό πλαίσιο χωροταξικού σχεδιασμού και αειφόρου ανάπτυξης για τον τουρισμό. Βασικά Μακροικονομικά Μεγέθη & Δείκτες Ρυθμός Αύξησης ΑΕΠ (%) f Πληθωρισμός (%) (02/14) Ανεργία (% εργατ. Δυναμικού) (03/14) Δείκτης Οικονομικού κλίματος (03/14) Ακαθάριστο Δημόσιο Χρέος (%ΑΕΠ) e Πηγή: ΙΟΒΕ «Η Ελληνική Οικονομία» (4/13) Τάσεις Κτηματαγοράς Κατηγορίες Ακινήτων (Βραχυπρόθεσμες) Τάσεις Οικιστικά Ακίνητα (κατοικία) Μισθωμάτων Ζήτηση Προσφορά Αποδόσεις Κύριες Περιοχές (prime αγορές) Δευτερεύουσες Περιοχές Εξοχική Κατοικία Επαγγελματικά Ακίνητα Καταστήματα (Retail) Γραφεία Logistics Source: Eurobank Property Services S.A. 4

5 Property News επενδυτικη αγορα Στον τομέα των επενδύσεων, συνεχίστηκε η μείωση του ενδιαφέροντος λόγω συρρίκνωσης του πάγιου κεφαλαίου των επιχειρήσεων, ενώ σημειώθηκε σημαντική υποχώρηση των επενδύσεων σε κατοικίες με αρνητικά αποτελέσματα στον κατασκευαστικό κλάδο. Βάσει του Forecasting Model της EPS, η Αγορά Κατοικίας αναμένεται να υποχωρήσει περαιτέρω και το 2014 με σταθεροποίηση το 2015, κι ελαφριά ανάκαμψη το 2016, με αποτέλεσμα μία συνολική αύξηση κατά περίπου 5 6% τα επόμενα πέντε έτη συγκριτικά με τα υφιστάμενα επίπεδα τιμών. Παρόλα αυτά, πρέπει να σημειωθεί ότι η υποχώρηση των επενδύσεων επιβραδύνθηκε σημαντικά το 2013 μην ξεπερνώντας το 4,0% έναντι 17,6% πέρυσι. Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία της ΕτΕ, κατά τη διάρκεια του 2013 καταγράφηκαν μεμονωμένες συμφωνίες αγοραπωλησίας επαγγελματικών ακινήτων μεγάλης αξίας έναντι περισσότερου από 1 δις. Εντός του 2013, εξελίξεις σημειώθηκαν και στον χώρο των ΑΕΕΑΠ, που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την αύξηση του ποσοστού της συμμετοχής της Fairfax Financial Holdings Limited στην Eurobank Properties ΑΕΕΑΠ. Η Eurobank Properties ΑΕΕΑΠ, επίσης, απέκτησε το 100% του μετοχικού κεφαλαίου της Cloud Hellas μέσω της συμμετοχής στην αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της τελευταίας. Στον χώρο των επενδύσεων στην ακίνητη περιουσία, αναφέρεται ότι οι εταιρείες Eurobank Properties ΑΕΕΑΠ και η Εθνική Πανγαία ανακηρύχτηκαν ως επιλεγείσες επενδύτριες για την απόκτηση χαρτοφυλακίου 28 ακινήτων από το Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου, που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τα Υπουργεία Παιδείας & Θρησκευμάτων και Υγείας στο Δήμο Αμαρουσίου, και το Υπουργείο Δικαιοσύνης στην Λεωφόρο Μεσογείων. Ο ρόλος των ΑΕΕΑΠ αναμένεται να ενισχυθεί περαιτέρω λόγω του ευνοϊκότερου φορολογικού νομοσχεδίου σύμφωνα με το οποίο η συνολική ετήσια φορολογική τους επιβάρυνση βάσει της αντικειμενικής αξίας των ακινήτων περιορίζεται, ενώ επιτρέπεται πλέον η επένδυση των ΑΕΕΑΠ σε ακίνητα οικιστικού σκοπού υπό την προϋπόθεση το σύνολο των επενδύσεων αυτών, κατά το χρόνο κτήσεως, να μην ξεπερνά το 25% του συνολικού χαρτοφυλακίου τους. Στο πλαίσιο του Προγράμματος Αποκρατικοποιήσεων, υπεγράφησαν κάποιες συμβάσεις αξιοποίησης σημαντικών εκτάσεων και ακινήτων του Δημοσίου εντός του 2013, που περιλαμβάνουν το Διεθνές Κέντρο Ραδιοτηλεόρασης (IBC) στο Δήμο Αμαρουσίου, την έκταση της Κασσιόπης στην Κέρκυρα, και την πώληση των πέντε ακινήτων του εξωτερικού (Λονδίνο, Βρυξέλλες, Τασκένδη, Βελιγράδι και Λευκωσία). Τέλος, σημειώνεται και η παραχώρηση των παραθαλάσσιων εκτάσεων για αξιοποίηση σε Παλιούρι και Αγ. Ιωάννη, στη Χαλκιδική, σε ξένο επενδυτή και ελληνικό κατασκευαστικό Όμιλο αντίστοιχα. Στον ξενοδοχειακό κλάδο, εντός του 2013 καταγράφηκαν μεμονωμένες συμφωνίες που αφορούσαν την αλλαγή, είτε του ιδιοκτησιακού καθεστώτος, είτε της διαχείρισης ξενοδοχειακών μονάδων και που περιλαμβάνουν την πώληση του 90% της Αστήρ Παλλάς Βουλιαγμένης Α.Ξ.Ε. στην Jermin Street Real Estate Fund IV LP, του ξενοδοχείο Miramare της Κέρκυρας σε εταιρεία συμφερόντων του σεΐχη του Κατάρ και της νήσου «Σκορπιός» στο Ιόνιο Πέλαγος, σε Ρώσο επιχειρηματία. Αναφέρεται, επίσης, η νέα μίσθωση του ξενοδοχείου King George στο Σύνταγμα, από την Λάμψα Α.Ε. με διάρκεια 10 έτη, ενώ στην Θεσσαλονίκη, μετά από διαγωνισμό, αποφασίστηκε η μίσθωση του ξενοδοχείου Μακεδονία Παλλάς στην κοινοπραξία LLC Atlantis Pak για 30 συν 10 έτη. Στις επενδυτικές αποφάσεις που γνωστοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του 2013, περιλαμβάνεται και η υπαγωγή τουριστικών επενδύσεων στον Αναπτυξιακό Νόμο, που αφορούν επενδύσεις σε τουριστικά ακίνητα με επεκτάσεις υφιστάμενων ξενοδοχειακών μονάδων και κατασκευή νέων, όπως της Ήλιος Α.Ε. στην Ελούντα και της ΤΕΜΕΣ στην Μεσσηνία, αντίστοιχα. Στο ίδιο καθεστώς χρηματοδότησης εντάχθηκε και η επένδυση της εταιρίας Αυτοκινητοδρόμιο Πάτρας Α.Ε. για τη δημιουργία αυτοκινητοδρομίου στην περιοχή της Χαλανδρίτσας του Νομού Αχαΐας. Οι προοπτικές σταδιακής βελτίωσης του επενδυτικού κλίματος εξαρτώνται από το τελικό θεσμικό πλαίσιο, την οριστικοποίηση του σχετικού φορολογικού καθεστώτος, τη βελτίωση των συνθηκών ρευστότητας και το κόστος 5

6 Οικονομικό Επενδυτική Περιβάλλον Αγορά ενέργειας. Χαρακτηριστικά, αναφέρεται ότι με στόχο τις επενδύσεις στην αγορά κατοικιών, το προηγούμενο έτος θεσπίστηκε η χορήγηση πενταετούς άδειας παραμονής, με αυτόματη ανανέωση, στους επενδυτές από χώρες εκτός Ε.Ε. σε ακίνητα αξίας και άνω. Θετικές προσδοκίες καταγράφονται στον τομέα των τουριστικών ακινήτων και της παραθεριστικής κατοικίας με αύξηση της ζήτησης από ξένους επενδυτές που μεταφράστηκε σε μικρή ενίσχυση της αντίστοιχης αγοράς το προηγούμενο έτος. Τέλος, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία των IMF, Oxford Economics και Consensus Forecasts αναφορικά με το εισόδημα, επιτόκια, πιστωτική επέκταση, πληθωρισμό, ανεργία κ.ά., αναμένεται ολοκλήρωση του υφεσιακού κύκλου το 2015 με προσδιορισμό νέου επιπέδου ισορροπίας και προοπτικές σταδιακής ανάκαμψης της αγοράς τα επόμενα έτη. 6

7 Υποδομές Το 2013 δρομολογήθηκε η επανεκκίνηση έργων υποδομής διαφόρων τομέων που στοχεύουν, μακροπρόθεσμα, στη βελτίωση του οικονομικού κλίματος και την προσέλκυση επενδύσεων. Στο πλαίσιο αυτό, στα τέλη του 2013 υπογράφηκε η σύμβαση κατασκευής του αδριατικού αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου (ΤΑP) με έναρξη το 2015 και ολοκλήρωση το Στον χώρο αστικών αναπλάσεων, προγραμματίζεται το σχέδιο γενικής ανάπλασης του Φαληρικού Μετώπου, που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη δημιουργία Μητροπολιτικού Πάρκου και την υπογειοποίηση και ανύψωση της λεωφόρου Ποσειδώνος τμηματικά. Επίσης, αποφασίστηκε η πεζοδρόμηση της οδού Ελευθερίου Βενιζέλου (Πανεπιστημίου) και τμήματος της Πατησίων, με ταυτόχρονη επέκταση της γραμμής του ΤΡΑΜ στην Ομόνοια. Η κατασκευή του έργου αναμένεται να ξεκινήσει στα μέσα του 2014 και να ολοκληρωθεί το Εξετάζονται, επίσης, προτάσεις για τη πεζοδρόμηση τμήματος της Λεωφόρου Συγγρού λόγω της αναμενόμενης λειτουργίας της Νέας Λυρικής Σκηνής στο Φάληρο και του Εθνικού Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο Φιξ. Τα νέα έργα αναβάθμισης του οδικού δικτύου της Αττικής, που καθορίζονται στο νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την επέκταση της Δυτικής Περιφερειακής Υμηττού μέσω σήραγγας προς τα Μεσόγεια, την επέκταση της Αττικής οδού στη Ραφήνα και το Λαύριο, την ολοκλήρωση της δυτικής περιφερειακής Αιγάλεω, την μονή ζεύξη της Σαλαμίνας, την επέκταση της Λ. Κύμης από την κόμβο της Αττικής Οδού μέχρι τον κόμβο του Ολυμπιακού Χωριού και την κατασκευή του οδικού άξονα Θήβας Ελευσίνας. Στα τέλη του 2013, ξεκίνησαν εκ νέου τα έργα κατασκευής του νέου αυτοκινητόδρομου Κορίνθου Πατρών, ενώ αναμένεται η έναρξη των εργασιών για τα τμήματα Ευαγγελισμός Ραψάνη και Πλαταμώνας Σκότινα του αυτοκινητόδρομου Αιγαίου. Εντός του 2013, επίσης, ολοκληρώθηκε η παράδοση 7 συνολικά νέων σταθμών του ΜΕΤΡΟ (Αγία Μαρίνα, Περιστέρι, Ανθούπολη, Ηλιούπολη, Aλιμος, Αργυρούπολη και Ελληνικό), ενώ ξεκινά η επέκταση της Γραμμής 3 προς Πειραιά μήκους με 7,6 χλμ. που θα περιλαμβάνει 6 νέους σταθμούς. Η κατασκευή του ΜΕΤΡΟ της Θεσσαλονίκης, λόγω ανεύρεσης σημαντικών αρχαιοτήτων, παρουσίασε καθυστερήσεις και αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Νοέμβριο του Τον Ιούνιο του 2013 υπογράφηκε νέα σύμβαση με την ανάδοχο εταιρεία για την επέκταση της κύριας γραμμής προς την Καλαμαριά (με εκτιμώμενη ολοκλήρωση τα 5 έτη). Δυτικά προγραμματίζονται επεκτάσεις προς τον Εύοσμο και Κορδελιό με 4 σταθμούς, ενώ έχουν ολοκληρωθεί οι προκαταρκτικές μελέτες για την επέκτασή της προς Σταυρούπολη και Ευκαρπία που θα περιλαμβάνει 5 σταθμούς. Στο πλαίσιο εκσυγχρονισμού του σιδηροδρομικού δικτύου της χώρας, υπογράφηκε η σύμβαση για την κατασκευή νέας σιδηροδρομικής γραμμής υψηλών ταχυτήτων από την Τιθορέα έως τον Δομοκό, ενώ σημειώνεται ότι έχει ολοκληρωθεί η κατασκευή τμήματος της σιδηροδρομικής γραμμής μεταξύ Ικόνιου και Θριάσιου που θα χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την μεταφορά εμπορευμάτων. Όσον αφορά, τις επεκτάσεις του Προαστιακού Σιδηρόδρομου, εκτελούνται οι εργασίες της γραμμής από το Κιάτο μέχρι το Αίγιο με αναμενόμενη ολοκλήρωση του έργου μέχρι το Διακοφτό τέλη του 2014 και σύνδεση με το Αίγιο εντός του Επίσης, πραγματοποιούνται οι σχετικές μελέτες για την επέκταση της γραμμής από το Διεθνές Αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος προς την Ραφήνα, ενώ στο υπάρχον δίκτυο υλοποιείται σταδιακά η ηλεκτροδότηση των γραμμών. Στον τομέα των αεροδρομίων, το υπουργείο Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων σχεδιάζει την προκήρυξη του διαγωνισμού (με σύμβαση παραχώρησης) για την κατασκευή του νέου αερολιμένα του Ηρακλείου στο Καστέλι. Τέλος, το ΤΑΙΠΕΔ προχώρησε στην έγκριση επτά (7) επενδυτικών σχημάτων για την παραχώρηση του δικαιώματος χρήσης, διαχείρισης, ανάπτυξης, επέκτασης, συντήρησης και εκμετάλλευσης των Περιφερειακών Αεροδρομίων της χώρας. 7

8 Οικονομικό Υποδομές Περιβάλλον μετρο ΑΘΗΝΑσ - Δεκεμβριοσ 2013 ΠΑΝΟΡΑΜΑ μετρο ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΙΟΥΛιοσ 2013 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΔΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΕΥΚΑ (ΡΕΤΖΙΚΙ) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΔΟΣ ΕΥΟΣΜΟΣ ΚΟΡΔΕΛΙΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΔΟΣ ΕΥΚΑΡΠΙΑ ΕΥΟΣΜΟΣ ΠΟΛΙΧΝΗ ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗ ΛΕΩΦ.ΔΕΝΔΡΟΠΟ ΤΑΜΟΥ MENEMENH ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗ ΛΑΓΚΑΔΑ ΕΠΤΑΛΟΦΟΣ ΠΟΛΙΧΝΗ ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΗ Ν.ΣΙΔ.ΣΤΑΘΜΟΣ ΝΕΑΠΟΛΗ ΛΑΓΚΑΔΑ ΣΤΑΘΜΟΥ 28ης ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΔΟΣ Επταπύργιο ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Î ΑΓ.ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΑΓ.ΠΑΥΛΟΣ ΣΥΝΤΡΙΒΑΝΙ ΕΓΝΑΤΙΑ ΤΣΙΜΙΣΚΗ 40 Εκκλησιές ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΓΓΕΛΑΚΗ ΕΘΝ.ΑΜΥΝΗΣ ΛΕΩΦ.ΝΙΚΗΣ ΑΓ.ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Γ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΤΡΙΑΝΔΡΙΑ ΚΑΥΤΑΝΤΖΟ ΓΛΟΥ ΕΥΚΛΕΙΔΗ ΒΑΣ.ΟΛΓΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΔΟΣ ΠΑΠΑΦΗ Ανω Τούμπα ΠΑΠΑΦΗ ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΦΛΕΜΙΓΚ ΔΕΛΦΩΝ ΜΕΓ.ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Κάτω Τούμπα ΤΟΥΜΠΑ Μ.ΜΠΟΤΣΑΡΗ Μ.ΜΠΟΤΣΑΡΗ ΣΟΛΩΝΟΣ ΚΑΡΑΚΑΣΗ ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ Π.ΣΥΝΔΙΚΑ ΝΕΑ ΕΓΝΑΤΙΑ 25ης ΜΑΡΤΙΟΥ Χαριλάου ΧΑΡΙΛΑΟΥ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑ Γ.ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΠΥΛΑΙΑ ΝΕΑ ΕΛΒΕΤΙΑ ΒΑΣ.ΟΛΓΑΣ ΝΕΑ ΕΛΒΕΤΙΑ ΚΗΦΙΣΙΑΣ ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ ΠΟΝΤΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΔΟΣ ΕΘΝ.ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ ΑΡΕΤΣΟΥ Αμαξοστάσιο ΚΩΝ.ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ Φοίνικας ΜΙΚΡΑ ΝΕΑ ΚΡΗΝΗ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗ ΣΟΦΟΥΛΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟ-ΚΟΡΔΕΛΙΟ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ Α/Δ ΠΑΘΕ Θ ε ρ μ α ϊ κ ό ς Κ ό λ π ο ς Ν.ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΜΕΝΕΜΕΝΗ ΕΣΩΤ.ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Α/Δ ΠΑΘΕ 8

9 Αγορά Γραφείων Αγορά Γραφείων Εισαγωγή Το 2013 χαρακτηρίστηκε από περιορισμένη επενδυτική δραστηριότητα και μειωμένο όγκο συναλλαγών, κυρίως λόγω της αβεβαιότητας του οικονομικού περιβάλλοντος και της έλλειψης σχετικής ρευστότητας στους επενδυτικούς κύκλους. Οι χρήστες γραφειακών χώρων συνεχίζουν την αναζήτηση οικονομικότερων επιλογών για την εγκατάσταση ή την μετεγκατάστασή τους, προχωρώντας παράλληλα σε επαναδιαπραγματεύσεις υφιστάμενων μισθώσεων με στόχο τη διασφάλιση των καλύτερων δυνατών οικονομικών όρων. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Εντός του 2013, ολοκληρώθηκε η αγορά του κτιρίου της COSMOTE στα Μεσόγεια από την εταιρεία ακινήτων της Εθνικής Τράπεζας - Εθνική Πανγαία ΑΕΕΑΠ. Στο ίδιο πλαίσιο, πραγματοποιήθηκαν μεμονωμένες πράξεις αγοραπωλησιών που αντιστοιχούν σε σύνολο περίπου τ.μ. γραφειακών χώρων με ενδεικτική, την αγορά κτιρίου γραφείων στην Λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας από την Grupo Dolphin / Pampa Energia. Παρά τη νομοθετική ρύθμιση που είχε κατατεθεί το 2012, διεκόπη η διαδικασία μετεγκατάστασης του υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής στο κτίριο του Μινιόν, ενώ στις προτεραιότητες της Πολιτείας εξακολουθεί να βρίσκεται η οικονομικότερη εκμετάλλευση δημόσιων κτιρίων με αναδιαπραγμάτευση υφιστάμενων μισθωμάτων και μετεγκαταστάσεις δημόσιων υπηρεσιών. ΖΗΤΗΣΗ - ΠΡΟΣΦΟΡΑ Η περιορισμένη ζήτηση επικεντρώθηκε σε γραφειακούς χώρους μέγιστης επιφάνειας τ.μ. που αντιστοιχούν σε επιφάνεια τ.μ. / όροφο. Νέες σημαντικές αναπτύξεις γραφειακών χώρων δεν έγιναν γνωστές, εφόσον δεν υπάρχει η αναμενόμενη ζήτηση. Επιπρόσθετα, παρατηρήθηκε αύξηση της προσφοράς γραφείων παλαιότητας, εφόσον οι χρήστες είτε έχουν σταματήσει την χρήση τους, είτε αναζήτησαν οικονομικότερη επαγγελματική στέγη με βελτιωμένα ποιοτικά και τεχνικά χαρακτηριστικά σε πλεονεκτικότερα σημεία. Κύρια χαρακτηριστικά της κτηματαγοράς αποτελούν η τάση επαναδιαπραγμάτευσης υφιστάμενων μισθωτηρίων με κύριο στόχο την μείωσή τους, και η αναζήτηση γραφειακών χώρων σύγχρονων προδιαγραφών ικανοποιητικής προβολής, με τους ιδιοκτήτες να εμφανίζονται περισσότερο διαλλακτικοί και τους εν δυνάμει χρήστες να διατηρούν το πλεονέκτημα της διαπραγμάτευσης. τιμεσ - ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ Η αγορά γραφείων εμφανίζεται συρρικνωμένη με τάσεις περαιτέρω υποχώρησης των τιμών και αύξηση αποδόσεων, ειδικά σε λιγότερο πλεονεκτικά κτίρια γραφείων. Συγκεκριμένα, το ενδιαφέρον των επενδυτών επικεντρώνεται στις prime αγορές καλών συγκοινωνιακών προσβάσεων. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι οι τιμές γραφειακών χώρων στις κύριες αγορές υποχώρησαν κατά ποσοστό 40-42% από το μέγιστο ιστορικό τους (peak). Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία της ΤτΕ, παρατηρήθηκε επιπλέον υποχώρηση των τιμών το 2013 με μέσο ετήσιο ρυθμό -16,3% για τις μισθωτικές και -16,9% για τις αγοραίες αξίες. Συγκεκριμένα, στην Αθήνα τα επίπεδα των μισθωμάτων για την περιοχή του CBD κυμαίνονται μεταξύ /τ.μ., με τις υψηλότερες τιμές στα /τ.μ. να καταγράφονται στην Πλατεία Συντάγματος και prime σημεία της Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας. Στην Λεωφόρο Κηφισίας και για prime ακίνητα, τα μηνιαία μισθώματα κυμαίνονται μεταξύ / τ.μ., ενώ για παλαιότερα ακίνητα σε δευτερεύοντα σημεία περί τα 7-10 /τ.μ. Στις κύριες περιοχές της Λεωφόρου Συγγρού, τα μισθώματα για νεόδμητα ή πρόσφατα ανακαινισμένα ακίνητα διαμορφώνονται στα /τ.μ. και για παλαιότερα στα 7-9 /τ.μ. Στην Θεσσαλονίκη, τα μισθώματα για γραφεία ΑΑΑ στον άξονα της οδού Τσιμισκή κυμαίνονται μεταξύ 5-9 /τ.μ. και στην ευρύτερη περιοχή του κέντρου μεταξύ 3-5 /τ.μ. Στην Καλαμαριά εκτιμώνται στα 3-6 /τ.μ., ενώ στις περιοχές της Ανατολικής και Δυτικής Θεσσαλονίκης, όπου εντοπίζονται οι πιο σύγχρονοι γραφειακοί χώροι συγκριτικά με το κέντρο, οι τιμές μίσθωσης κυμαίνονται στα 4 6 /τ.μ. Δεδομένου του περιορισμένου αριθμού πράξεων και του χαρακτήρα της αγοράς ως buyer s market, εκτιμάται ότι για τα prime σημεία των βασικών αγορών οι αποδόσεις (yields) κυμαίνονται στα επίπεδα των 8,0% - 9,0%. Αξιοσημείωτο γεγονός είναι η έλλειψη αξιόλογου επενδυτικού προϊόντος, καθώς οι ιδιοκτήτες γραφείων μισθώνουν μεν στα επίπεδα της αγοράς, αλλά δεν είναι διατεθειμένοι (στη πλειονότητα τους) να πωλήσουν στα επίπεδα τιμών, όπου υπάρχει επενδυτική ζήτηση. 9

10 Αγορά Οικονομικό Γραφείων Περιβάλλον ΤΑΣΕΙΣ-ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ Λαµβάνοντας υπόψη τις εγχώριες και διεθνείς οικονομικές εξελίξεις αναμένεται ότι, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, οι ενδιαφερόμενοι θα εξακολουθήσουν να τηρούν στάση αναμονής μέχρι τη σταθεροποίηση του οικονομικού και φορολογικού κλίματος. Επίσης, προβλέπεται να διατηρηθεί το κλίμα επαναδιαπραγμάτευσης των υφιστάμενων μισθωμάτων με τάσεις διόρθωσής τους σε χαμηλότερα επίπεδα, εφόσον οι χρήστες θα διατηρήσουν τη διαπραγματευτική τους ισχύ. Αναφορικά με τις prime αγορές γραφείων, εκτιμάται ότι υπάρχουν μικρά περιθώρια για περαιτέρω διόρθωση των τιμών, τόσο για τα ακίνητα με καλύτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά, όσο και για γραφειακούς χώρους παλαιότητας. Καθοριστικό παράγοντα για την πορεία της κτηματαγοράς των επαγγελματικών ακινήτων, εν γένει, έχει η πορεία ολοκλήρωσης των διαρθρωτικών και δημοσιονομικών στόχων της Ελληνικής οικονομίας. Αγορά Γραφείων Θεσσαλονίκης Μέσα Επίπεδα Μισθωμάτων ( /τ.μ./μήνα) Δυτική Θεσσαλονίκη (26ης Οκτωβρίου) Ανατολική Θεσσαλονίκη (περιοχή COSMOS) Καλαµαριά Τσιµισκή min rents max rents Αγορά Γραφείων Αθήνας - Μέσα Επίπεδα Μισθωμάτων ( /τ.μ./μήνα) Συγγρού Κηφισίας CBD f 9.0% Prime Αγορά Γραφείων - Μέση Απόδοση 8.5% 8,50% 8,50% 8.0% 7.5% 7.0% 6.5% 6.0% 8,00% 8,25% 7,50% 7,25% 7,0% 6,75% 6,3% 6,25% f 10

11 Αγορά Οικονομικό Γραφείων Περιβάλλον ΑΘΗΝΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1. Αγορά Κέντρου Αθήνας (CBD) 2. Αγορά Λεωφόρου Κηφισίας 3. Αγορά Λεωφόρου Συγγρού 4. Αγορά Λεωφόρου Βουλιαγμένης 5. Αγορά Αττικής Οδού 6. Αγορά Λεωφόρου Μεσογείων 1. Περιοχή Τσιμισκή. Μητροπόλεως και πλατεία Δημοκρατίας 2. Περιοχή Καλαμαριάς 3. Περιοχή 26ης Οκτωβρίου 4. Περιοχή Ευόσμου-Σταυρούπολης 5. Περιοχή «Cosmos Area» 11

12 Αγορά Retail Εισαγωγή Καθ όλη τη διάρκεια του 2013, η αύξηση των δανειακών και φορολογικών υποχρεώσεων των καταναλωτών και η έλλειψη ρευστότητας, σε συνδυασμό με το αρνητικό οικονομικό κλίμα και την αβεβαιότητα στον τομέα της απασχόλησης, οδήγησαν σε περαιτέρω συρρίκνωση της καταναλωτικής δραστηριότητας με σημαντικές επιπτώσεις στην αγορά retail. Η αγορά street retail έχει επηρεαστεί περισσότερο από την κρίση και συνεχίζει να χαρακτηρίζεται από περιορισμένα επίπεδα ζήτησης, ενώ τα εμπορικά κέντρα εμφανίζονται λιγότερο επηρεασμένα λόγω συγκροτημένων πολιτικών marketing που έχουν αναπτύξει για την αντιμετώπιση της ύφεσης. εξελιξεισ της αγορασ Οι δυσμενείς συνθήκες που επικρατούν είχαν σαν συνέπεια τη διακοπή λειτουργίας εμπορικών αλυσίδων κι επιχειρήσεων και τον περιορισμό του δικτύου των καταστημάτων τους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτέλεσαν η αλυσίδα Φωκάς, με μεγάλο δίκτυο καταστημάτων σε όλη την Ελλάδα, που πτώχευσε, η εταιρεία Τσαντίλης, η εταιρεία NEOSET, η GAP έκλεισε σημεία σε Σύνταγμα και Γλυφάδα αλλά και η ισπανική Blanco που αποχώρησε από την Ελλάδα. Επιπρόσθετα, το 2013 σημειώθηκε μείωση των εσόδων της εταιρείας Τρόπαια Συμμετοχική ΑΕΒΕ από ενοίκια λόγω της παύσης διαχείρισης μέρους των ακινήτων του εμπορικού κέντρου «Avenue», καθώς και της υποχώρησης των μισθωμάτων λόγω της συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης. Στο πλαίσιο των επενδύσεων σε retail ακίνητα, το 2013 καταγράφηκαν μεμονωμένες συμφωνίες αγοραπωλησίας εμπορικών ακινήτων. Στην Θεσσαλονίκη, πραγματοποιήθηκε η πώληση του εμπορικού κέντρου City Gate, συνολικής επιφανείας τ.μ., στον Όμιλο Μαρινόπουλου, ενώ ο πολυχώρος καταστημάτων και γραφείων, «PHOENIX CENTER», επιφανείας τ.μ., αναμένεται να ξεκινήσει την λειτουργία του εντός του Τέλος, προγραμματίζεται η κατασκευή ενός εμπορικού κέντρου στην εκτός σχεδίου περιοχή του Πατριαρχικού Αγροκτήματος Πυλαίας, σε ακίνητο της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής έκτασης 95 περίπου στρεμμάτων. Στην εμπορική αγορά της Αθήνας, καταγράφηκε η αγοραπωλησία διατηρητέου κτιρίου, διαμορφωμένου σε αυτοτελές κατάστημα, στο Σύνταγμα, έναντι τιμήματος περίπου 5,9 εκ., από την ΠΑΝΓΑΙΑ ΑΕΕΑΠ, μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας ηλεκτρονικών δημοπρασιών - αξιοποίησης ακινήτων e-publicrealstate.gr. Στον χώρο των εμπορικών κέντρων, το τελευταίο 3μηνο του 2013 ξεκίνησε η λειτουργία του νέου καταστήματος της Attica συνολικής επιφανείας 500 τ.μ. εντός του εμπορικού κέντρου της Lamda Development, The Mall Athens, στο Μαρούσι, ενώ προγραμματίζεται επέκταση του δικτύου καταστημάτων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, όπου η εταιρεία πλειοδότησε στο διαγωνισμό για τη μίσθωση του πρώην πολυκαταστήματος της ΦΩΚΑΣ, επί της οδού Τσιμισκή, επιφανείας τ.μ. Στον κλάδο των εμπορικών πάρκων, ανακοινώθηκε, από την εισηγμένη εταιρεία REDS ΑΕ Ανάπτυξης Ακινήτων και Υπηρεσιών, η υπογραφή δώδεκα συμφωνιών εμπορικής μίσθωσης στο Smart Park στα Σπάτα, που αντιστοιχούν σε καταστήματα συνολικής επιφανείας περίπου τ.μ., με το ποσοστό κάλυψης των επιφανειών εμπορικής μίσθωσης του πάρκου να ανέρχεται στο 98%. Εκτός των ορίων του Νομού Αττικής και συγκεκριμένα στην Κόρινθο, έχει δρομολογηθεί η ανάπτυξη Εμπορικού Πάρκου στην περιοχή των παλαιών σωληνουργείων Κορίνθου από τη Βιοχάλκο. Το Mare West θα αποτελέσει την μεγαλύτερη εμπορική ανάπτυξη της Κορίνθου, με συνολική επιφάνεια μίσθωσης τ.μ. και προβλεπόμενη έναρξη κατασκευής εντός του πρώτου 6μήνου του Εντός του 2014 αναμένεται, επίσης, να επαναπροκηρυχθεί από τη ΓΑΙΑΟΣΕ ο διαγωνισμός για τη δημιουργία εμπορικού κέντρου τ.μ. στον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό του λιμανιού του Πειραιά λειτουργώντας συμπληρωματικά με το αναπτυξιακό πρόγραμμα του ΟΛΠ που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, πολιτιστικές λειτουργίες και terminal κρουαζιέρας. ΖΗΤΗΣΗ - ΠΡΟΣΦΟΡΑ Τα γεωγραφικά όρια των παραδοσιακών κύριων αγορών παρέμειναν περιορισμένα σε σχέση με τα προηγούμενα έτη, ως αποτέλεσμα του μειωμένου ενδιαφέροντος. Οι δευτερεύουσες αγορές συνεχίζουν να χαρακτηρίζονται από αυξημένα επίπεδα κενών εμπορικών χώρων με την περίοδο επαναμίσθωσης να είναι επιμηκυμένη. Κύριο χαρακτηριστικό της κτηματαγοράς αποτελεί η τάση επαναδιαπραγμάτευσης υφιστάμενων μισθωτηρίων με κύριο στόχο την μείωση ενοικίων, όπως και η αναζήτηση καταστημάτων μικρότερης επιφανείας ή εντός εμπορικών κέντρων, ενώ οι ιδιοκτήτες εμφανίζονται διαλλακτικοί με τους εν δυνάμει χρήστες να διατηρούν το πλεονέκτημα της διαπραγμάτευσης. Παρόλα αυτά το 2013, σύμφωνα με σχετικές μελέτες της ΤτΕ, καταγράφηκαν κάποιες οριακά σταθεροποιητικές τάσεις στην αγορά retail μετά τη σημαντική συρρίκνωση που σημειώθηκε τα προηγούμενα έτη. 12

13 Οικονομικό Αγορά Retail Περιβάλλον τιμεσ - αποδοσεισ Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία της ΤτΕ, οι τιμές στις κύριες αγορές retail σημείωσαν υποχώρηση κατά ποσοστό 45-48% από το μέγιστο ιστορικό τους (peak). Εντός του 2013, στην Αθήνα τα μέσα επίπεδα μισθωμάτων στα prime σημεία των βασικών αγορών του CBD (Ερμού Κολωνάκι) διαμορφώθηκαν στα /τ.μ., ενώ στα κύρια σημεία των υπόλοιπων βασικών αγορών σε επίπεδα χαμηλότερα των 80 /τ.μ. Τα μέσα επίπεδα μισθωμάτων σε εμπορικά κέντρα για επιφάνειες μεγαλύτερες των 100 τ.μ. κυμαίνονται μεταξύ /τ.μ. και για μικρότερες επιφάνειες μεταξύ /τ.μ. Οι αγορές που φαίνεται ότι συγκριτικά εμφανίζουν την καλύτερη εικόνα εξακολουθούν να εντοπίζονται στην Ερμού, το Χαλάνδρι, τη Κηφισιά και τη Γλυφάδα. Στην αγορά της Θεσσαλονίκης, τα μισθώματα για τις κύριες περιοχές του κέντρου διαμορφώνονται για την Τσιμισκή 3Α (μεσαίο τμήμα μεταξύ Π.Π.Γερμανού και Αριστοτέλους) στα /τ.μ., στη Τσιμισκή 2Α (1ο και 3ο τμήματα που καλύπτουν την υπόλοιπη οδό) στα /τ.μ. και στα άκρα της οδού στα /τ.μ. Για την Μητροπόλεως 3Α (μεσαίο τμήμα μεταξύ Αγ. Σοφίας και Μητροπολίτου Ιωσήφ) οι τιμές κυμαίνονται μεταξύ /τ.μ., ενώ στην Μητροπόλεως 2Α (υπόλοιπα τμήματα οδού) βρίσκονται στα /τ.μ. Για την Εγνατία στο τμήμα 3Α (περιοχή Καμάρας) οι τιμές μισθώσεως εκτιμώνται στα /τ.μ., ενώ στο τμήμα 2Α (υπόλοιπο της οδού) στα /τ.μ. Τέλος, για την Προξένου Κορομηλά οι τιμές διαμορφώνονται στα επίπεδα των /τ.μ. Το μέσο μηνιαίο μίσθωμα για τα εμπορικά κέντρα παραμένει στα /τ.μ. αναλόγου θέσης και ειδικών χαρακτηριστικών του καταστήματος. Εκτιμάται ότι για τα κύρια εμπορικά σημεία, οι αποδόσεις (yields) κυμαίνονται μεταξύ 7,25%-8%, ενώ στις περιοχές δευτερεύοντος ενδιαφέροντος βρίσκονται άνω του 8,5%. τασεισ - προβλεψεισ Η οριακή σταθεροποίηση στις τιμές των εμπορικών ακινήτων που καταγράφηκε το προηγούμενο έτος εκτιμάται ότι θα συνεχιστεί και το 2014, ενώ θεωρείται πιθανή η έναρξη περιορισμένης επενδυτικής δραστηριότητας στον χώρο της αγοράς retail, όπως άλλωστε υποδεικνύεται και από τον προγραμματισμό μεμονωμένων εμπορικών αναπτύξεων. Μακροπρόθεσμα, αναμένεται να συνεχιστούν οι διαπραγματεύσεις σχετικά με τα επίπεδα μισθωμάτων στις δευτερεύουσες αγορές, κυρίως λόγω των συνεχιζόμενων αυξημένων επιπέδων προσφοράς σε συνδυασμό με υφιστάμενη περιορισμένη ζήτηση. Η προσφορά στις κύριες αγορές είναι περιορισμένη, με τα επίπεδα των τιμών να διατηρούνται σταθερά. Με σκοπό την εκμετάλλευση του μεγάλου αριθμού διαθέσιμων εμπορικών ακινήτων και, μακροπρόθεσμα, την ενίσχυση της αγοράς επαγγελματικών ακινήτων αναμένεται εντός του 2014 να ψηφιστεί η μερική απελευθέρωση της επαγγελματικής μίσθωσης με μείωση της χρονικής της διάρκειας % 7.5% 7.0% 6.5% 6.0% 5.5% 5.0% Αγορά Καταστημάτων Αθήνας - Μέσα Επίπεδα Μισθωμάτων ( /τ.μ./μήνα) f High Street Retail Shops (Ermou-Kolonaki) 6,0% Retail Shops (prime locations on other main markets) Shopping Malls (Shops >100sq.m) Αγορά Καταστημάτων - Μέση Απόδοση 5,8% 6,00% 6,50% 6,75% 7,00% 7,50% 7,50% Shopping Malls (Shops <100sq.m) Αγορά Καταστημάτων Θεσσαλονίκης Μέσα Επίπεδα Μισθωμάτων- Prime σημεία ( /τ.μ./μήνα) Προξένου Κοροµηλά Εγνατία 3A Μητροπόλεως 3A Τσιµισκή 3A 7,50% 2014f min rents max rents

14 Αγορά Retail ΑΘΗΝΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 3 ΕΡΜΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΚΟΜΝΗΝΩΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΠΛΑΤΕΙΑ ΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΓΕΝΝΑ ΙΟΥ ΠΛΑΤΕΙΑ ΜΑΚΕ ΟΝΟΜΑΧΩΝ ΙΩΑΝΝΙ ΟΥ 1 2 ΑΞΙΟΥ ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΟΥ ΤΣΙΜΙΣΚΗ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 3 ΕΓΝΑΤΙΑ ΕΓΝΑΤΙΑ ΕΡΜΟΥ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ 4 ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΝ ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΥ ΣΒΩΛΟΥ ΛΕΩΦΟΡΟΣ ΝΙΚΗΣ ΤΣΙΜΙΣΚΗ ΠΑΛΑΙΩΝ ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟΥ 1. Αγορά Ερμού 2. Αγορά Βουκουρεστίου 3. Αγορά Κολωνακίου (Σκουφά) ΠΡΟΞΕΝΟΥ ΚΟΡΟΜΗΛΑ 1. Αγορά Τσιμισκή 2. Αγορά Μητροπόλεως 3. Αγορά Ερμού 4. Αγορά Εγνατία 5. Αγορά Προξένου Κορομηλά ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΙΩΣΗΦ ΠΑΥΛΟΥ ΜΕΛΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΝ ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΓΟΥΝΑΡΗ ΤΣΙΜΙΣΚΗ 14

15 Αγορά Logistics Εισαγωγή Κύριο χαρακτηριστικό της αγοράς Logistics αποτελεί η περιορισμένη επενδυτική δραστηριότητα οφειλόμενη, κυρίως στα προβλήματα ρευστότητας των δυνητικών επενδυτών σε συνδυασμό με το αυστηρότερο πλαίσιο τραπεζικού δανεισμού. Οι περιορισμοί από την πλευρά της χρηματοδότησης σε συνδυασμό με τη γενική αβεβαιότητα στο επιχειρηματικό περιβάλλον έχουν ως συνέπεια την επιφυλακτικότητα των επενδυτών. Λόγω της διαπραγματευτικής ισχύος των μισθωτών καταγράφονται πτωτικές τάσεις των μισθωτικών αξιών σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Περιορισμένη κινητικότητα εμφάνισε εντός του 2013 η επενδυτική δραστηριότητα στην αγορά logistics με μεμονωμένα projects, όπως η αγορά αποθηκών επιφανείας περίπου τ.μ. στον Ασπρόπυργο από την Εurobank Properties. Ο χαμηλός όγκος συναλλαγών προήλθε, επίσης, από την περιορισμένη ζήτηση οικοπέδων επιφανείας μέχρι τ.μ. για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων μεταφορικών και φαρμακευτικών εταιρειών. Εκτός των ορίων Νομού Αττικής, η Cosco προχώρησε στην μίσθωση αποθηκευτικών χώρων στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης, μέσω της θυγατρικής εταιρείας της Cosco Logistics. Επίσης, υπήρξε συμφωνία μεταξύ 26 σημαντικών βιομηχανικών, κι εμπορικών επιχειρήσεων, συνεταιρισμών, εταιρειών μεταφορών και της ΤΡΑΙΝΟΣΕ για τη δημιουργία του πρώτου ελληνικού δικτύου logistics για την μεταφορά εμπορευμάτων, αρχικά στον κεντρικό άξονα Αθήνα - Θεσσαλονίκη. Όπως επισημαίνεται, η συμφωνία αυτή στοχεύει στην ανάπτυξη του πρώτου στην Ελλάδα Δικτύου logistics με αναμενόμενο μετρήσιμο αναπτυξιακό όφελος για την ελληνική οικονομία και επιχειρηματικότητα. Το Δίκτυο προβλέπεται να εξυπηρετεί στην περιοχή της Αθήνας το Ικόνιο και το Θριάσιο, και στην Θεσσαλονίκη τον Κεντρικό Σταθμό της Θεσσαλονίκης και τη Σίνδο. Εντός του 2014, δρομολογείται και η πλήρης λειτουργία του νέου διαμετακομιστικού κέντρου της ZTE Corporation στον Πειραιά με σκοπό την αξιοποίηση των υποδομών της Cosco στο λιμάνι και την προώθηση των προϊόντων της εταιρείας, μέσω της ΤΡΑΙΝΟΣΕ, στην ευρωπαϊκή αγορά. Παράλληλα, προγραμματίζεται από ΖΤΕ η δημιουργία στον Πειραιά και ενός κέντρου συντήρησης και επισκευής για όλες τις συσκευές που κατευθύνονται στην ευρωπαϊκή αγορά, απόφαση που ενδέχεται να οδηγήσει μελλοντικά και στην λειτουργία γραμμής παραγωγής. ΖΗΤΗΣΗ - ΠΡΟΣΦΟΡΑ Τα επίπεδα προσφοράς για νέους χώρους logistics παρέμειναν περιορισμένα, κυρίως, λόγω της απροθυμίας των κατασκευαστών για νέες αναπτύξεις χωρίς την εξασφάλιση αγοραστή ή μισθωτή, ενώ καταγράφηκαν κάποιες μεμονωμένες συμφωνίες ακινήτων μεγάλης αξίας. τιμεσ - αποδοσεισ Τα μέσα επίπεδα μισθωμάτων στις κύριες αγορές της Αττικής διαμορφώνονται στα επίπεδα των 2,5-3,5 /τ.μ. Σε μεμονωμένες περιπτώσεις σύγχρονων ακινήτων είναι δυνατόν να επιτευχθούν και ελαφρώς υψηλότερες τιμές μίσθωσης αναλόγου θέσης και χαρακτηριστικών τους. Στις περιοχές κύριου ενδιαφέροντος της Θεσσαλονίκης, όπως η ΒΙ.ΠΕ. Σίνδου, τα μέσα επίπεδα μισθωμάτων κυμαίνονται μεταξύ 1-2,50 /τ.μ. και στις περιοχές του Καλοχωρίου και του Ωραιοκάστρου για την αγορά βιομηχανικών κτιρίων και Logistics οι τιμές διαμορφώνονται στα 0,5-2,2 /τ.μ. με τις μέγιστες τιμές να αφορούν σύγχρονα κτίρια Logistics. Οι αποδόσεις (yields) για prime ακίνητα σε κύριες αγορές διαμορφώνονται σε επίπεδα μεγαλύτερα του 10%, ενώ για τα υπόλοιπα ακίνητα στις δευτερεύουσες αγορές βρίσκονται άνω του 11%. τασεισ - προβλέψεισ Βραχυπρόθεσμα για το 2014, εκτιμάται ότι θα διατηρηθούν οι σταθεροποιητικές τάσεις στα επίπεδα ζήτησης και προσφοράς με το 2013, όπως επίσης και στις τιμές και αποδόσεις. Μακροπρόθεσμα, αναμένεται ότι η προβλεπόμενη υλοποίηση έργων υποδομής (ολοκλήρωση των αυτοκινητοδρόμων σύνδεσης της Ελλάδας με κύριες χώρες των Βαλκανίων και της Ευρώπης, η βελτίωση των σιδηροδρομικών δικτύων, και ο εκσυγχρονισμός των λιμενικών υποδομών) θα διευκολύνει τις εγχώριες και διεθνείς εμπορικές συναλλαγές και δύναται να επηρεάσει και τον τομέα της αγοράς logistics. Στην ενίσχυση του κλάδου της εγχώριας εφοδιαστικής αλυσίδας εκτιμάται, τέλος, ότι συμβάλλει και η δημιουργία σύγχρονων εμπορευματικών κέντρων με απαραίτητη προϋπόθεση την ακριβή οριοθέτηση περιοχών με καθορισμένες χρήσεις γης. Τέλος, σημαντικός παράγων για την εξέλιξη της αγοράς των Logistics στην Αττική, είναι ο τρόπος και ο χρόνος αξιοποίησης, της σημαντικής έκτασης περίπου 600 στρεμμάτων του Εμπορευματικού Σταθμού του ΟΣΕ στο Θριάσιο Πεδίο. 15

16 Αγορά Logistics Αγορά Logistics - Μέση Απόδοση 12.0% 11.0% 10.0% 9.0% 8.0% 7.0% 10,50% 10,25% 10,00% 9,50% 8,50% 8,4% 7,50% 7,75% ,50% 2014f Prime Yields Καλοχώρι - Ωραιόκαστρο Αγορά Logistics Θεσσαλονίκης Μέσα Επίπεδα Μισθωμάτων ( /τ.μ./μήνα) ΒΙ.ΠΕ. Σίνδου min rents max rents Αγορά Logistics Αττικής - Μέσα Επίπεδα Μισθωμάτων ( /τ.μ./μήνα) f 16

17 Δ. ΛΑ Αγορά Logistics ΑΘΗΝΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Ν. ΚΙΛΚΙΣ Δ. ΑΣΣΗΡΟΥ 2 Δ. ΚΟΥΦΑΛΙΩΝ Δ. ΜΥΓΔΟΝΙΑΣ Δ. ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ν. ΠΕΛΛΗΣ Δ. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ Δ. ΩΡΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ Δ. ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ Δ. ΛΑ ΛΙΜΝ 6 Ν. ΗΜΑΘΙΑΣ 74 5 Δ. ΑΞΙΟΥ Δ. ΕΧΕΔΩΡΟΥ Δ. ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ 2 Π.Σ.Θ. Δ. ΧΟΡΤΙΑ ΚΟΛΠΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Δ. ΘΕΡΜΗΣ Δ. ΘΕΡΜΑΪΚΟΥ Δ. ΜΗΧΑΝΙΩΝΑΣ 3 Δ. Β 1. Αγορά Αγίου Στεφάνου 2. Αγορά Οινοφύτων 3. Αγορά Μαρκοπούλου 4. Αγορά Μαγούλας 5. Αγορά Ασπροπύργου 6. Αγορά Θριασίου 7. Αγορά Μεταμόρφωσης 1. Αγορά Σίνδου 2. Αγορά Καλοχωρίου 3. Αγορά Ωραιοκάστρου 4. Αγορά Αγίου Αθανασίου Δ. ΜΙΚΡΑΣ Δ. ΕΠΑΝΟΜΗΣ 17

18 Ν/Α Ευρώπη με μία ματιά Τάσεις Κτηματαγοράς ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ (Βραχυπρόθεσμες) Τάσεις Τάσεις Οικιστικά Ακίνητα Μισθωμάτων Ζήτηση Προσφορά Αποδόσεων Κύριες Περιοχές (prime αγορές) Δευτερεύουσες Περιοχές Εξοχική Κατοικία ΣΟΦΙΑ Επαγγελματικά Ακίνητα Καταστήματα (Retail) Γραφεία Logistics Βασικά Μακροοικονομικά Μεγέθη f Ρυθμός Αύξησης ΑΕΠ (%) Πληθωρισμός (ετήσιος μέσος) Ανεργία (% εργατ. Δυναμικού) Καθαρές Άμεσες Ξένες Επενδύσεις ( δισ.) Πηγή: Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών & Προβλέψεων, Eurobank 18

19 Χώρες Δραστηριοποίησης Τάσεις Κτηματαγοράς ΡΟΥΜΑΝΙΑ (Βραχυπρόθεσμες) Τάσεις Τάσεις Οικιστικά Ακίνητα Μισθωμάτων Ζήτηση Προσφορά Αποδόσεων Κύριες Περιοχές (prime αγορές) Δευτερεύουσες Περιοχές Εξοχική Κατοικία ΒΟΥΚΟΥΡΕΣΤΙ Επαγγελματικά Ακίνητα Καταστήματα (Retail) Γραφεία Logistics Βασικά Μακροοικονομικά Μεγέθη f Ρυθμός Αύξησης ΑΕΠ (%) Πληθωρισμός (ετήσιος μέσος) Ανεργία (% εργατ. Δυναμικού) Καθαρές Άμεσες Ξένες Επενδύσεις ( δισ.) N/A Πηγή: Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών & Προβλέψεων, Eurobank ΚΙΕΒΟ ΟΥΚΡΑΝΙΑ Τάσεις Κτηματαγοράς (Βραχυπρόθεσμες) Τάσεις Τάσεις Οικιστικά Ακίνητα Μισθωμάτων Ζήτηση Προσφορά Αποδόσεων Κατοικία (Κύριες Περιοχές) Κατοικία (Δευτ/σες Περιοχές) Εξοχική Κατοικία Επαγγελματικά Ακίνητα Καταστήματα Γραφεία Logistics Βασικά Μακροοικονομικά Μεγέθη Ρυθμός Αύξησης ΑΕΠ (%) Πληθωρισμός (ετήσιος μέσος) Πηγή: Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών & Προβλέψεων, Eurobank 19

20 Χώρες Δραστηριοποίησης Τάσεις Κτηματαγοράς ΒΕΛΙΓΡΑΔΙ (Βραχυπρόθεσμες) Τάσεις Τάσεις Οικιστικά Ακίνητα Μισθωμάτων Ζήτηση Προσφορά Αποδόσεων Κατοικία (Κύριες Περιοχές) Κατοικία (Δευτ/σες Περιοχές) Εξοχική Κατοικία Επαγγελματικά Ακίνητα ΣΕΡΒΙΑ Καταστήματα Γραφεία Logistics Βασικά Μακροοικονομικά Μεγέθη f Ρυθμός Αύξησης ΑΕΠ (%) Πληθωρισμός (ετήσιος μέσος) Ανεργία (% εργατ. Δυναμικού) Καθαρές Άμεσες Ξένες Επενδύσεις ( δισ.) N/A Πηγή: Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών & Προβλέψεων, Eurobank 20

21 Στοιχεία Επικοινωνίας UKRAINE ROMANIA SERBIA BULGARIA GREECE ΕΛΛΑΔΑ Advisory Services Τηλ: Fax: Property Valuations Τηλ: Fax: Technical Services Τηλ: Fax: Business Development Τηλ: Fax: Brokerage Αθήνα Τηλ: Fax: Brokerage Θεσσαλονίκη Τηλ: Fax: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ International Real Estate Division Tηλ: Fax: Βουλγαρία EFG Property Services Sofia A.D. Τηλ: Ρουμανία EFG Property Services S.A. Τηλ: Σερβία EFG Property Services Ltd. Belgrade Τηλ: Ουκρανία Property Services Ukraine LLC Τηλ:

22 Στοιχεία Επικοινωνίας > Real Estate Advisory > Market Research > Investment Management > Appraisals > Brokerage > Property & Facilities Management > Corporate Real Estate > Technical Services > Real Estate Asset Management TOTAL REAL ESTATE SOLUTIONS Eurobank Property Services S.A. Αμαλιάδος 20 & Έσλιν, Τηλ: , Fax: , Disclaimer Το παρόν διαφημιστικό έντυπο εκδόθηκε από την Eurobank Property Services, μέλος του Ομίλου Eurobank, και δεν επιτρέπεται να αναπαραχθεί κατά οποιονδήποτε τρόπο από τα πρόσωπα στα οποία αποστέλλεται ή να δοθεί σε οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο. Το έντυπο αυτό δεν αποτελεί προσφορά αγοράς ή πώλησης ούτε πρόσκληση για υποβολή προσφορών αγοράς ή πώλησης των ακινήτων που αναφέρονται σε αυτό. Η Eurobank Property Services και άλλοι που συνδέονται με αυτήν ενδέχεται να έχουν συμμετοχές και ενδέχεται να πραγματοποιούν συναλλαγές σε ακίνητα που αναφέρονται στο παρόν, καθώς επίσης ενδέχεται να παρέχουν ή να επιδιώκουν να παράσχουν υπηρεσίες (επενδυτικής τραπεζικής, μεσιτείας ή άλλες) στις εταιρείες αυτές. Οι επενδύσεις που αναλύονται στο έντυπο αυτό μπορεί να είναι ακατάλληλες για επενδυτές, με κριτήρια τους συγκεκριμένους επενδυτικούς στόχους τους και την οικονομική κατάστασή τους. Οι πληροφορίες που περιέχονται στο παρόν προέρχονται από πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες αλλά δεν έχουν επαληθευτεί από την Eurobank Property Services. Οι απόψεις που διατυπώνονται στο παρόν ενδέχεται να μη συμπίπτουν με αυτές οποιουδήποτε μέλους του Ομίλου Eurobank. Καμία δήλωση ή διαβεβαίωση (ρητή ή σιωπηρή) δεν δίδεται όσον αφορά την ακρίβεια, πληρότητα, ορθότητα ή χρονική καταλληλότητα των πληροφοριών ή απόψεων που περιέχονται στο παρόν, οι οποίες μπορούν να αλλάξουν χωρίς προειδοποίηση. Καμία απολύτως ευθύνη, οπωσδήποτε και αν γεννάται, δεν αναλαμβάνεται από την Eurobank Property Services ή από τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της ή τα στελέχη της ή τους υπαλλήλους της όσον αφορά το περιεχόμενο του παρόντος. Το παρόν έντυπο είναι διαφημιστικό και διανέμεται δωρεάν. 22