Πίνακες σύνθεσης σύνθεσης τ ροφίμων τροφίμων Νίκος Καλογερόπουλος

Transcript

1 Πίνακες σύνθεσης τροφίμων Νίκος Καλογερόπουλος

2 Οι φυσικές επιστήμες, η μηχανική, οι κατασκευές κτιρίων, η γεωργία, ακόμη και η μαγειρική βασίζονται σε ακριβείς μετρήσεις και ζυγίσεις (επιγραφή στο Μουσείο Βικτωρίας και Αλβέρτου, Λονδίνο)

3 Αναγκαιότητα δημιουργίας των πινάκων σύνθεσης τροφίμων Οποιαδήποτε μελέτη διατροφής του ανθρώπου βασίζεται υποχρεωτικά σε πληροφορίες για τη σύσταση των τροφίμων σε θρεπτικά συστατικά. Η δημιουργία μιας βάσης δεδομένωνδ σύνθεσης ύθ τροφίμων θεωρείται μεγάλης σπουδαιότητας για κάθε χώρα και τέτοιου είδους δεδομένα μπορούν να χαρακτηρισθούν ως σημαντικός εθνικόςπόρος ό Μία τέτοια βάση παρέχει πληροφορίες για τη σχέση τροφίμων και θρεπτικών συστατικών σε εθνικό επίπεδο ενώ θέτει τα θεμέλια για τη συγκέντρωση πληροφοριών για την σχέση μεταξύ συστατικών της τροφής και της υγείας των πολιτών.

4 Χρησιμότητα των δεδομένων των πινάκων Οι πληροφορίες αυτές μπορούν να χρησιμεύσουν σε μελέτες κατανάλωσης τροφίμων πχ, στην αξιολόγηση του διατροφικού επιπέδου (nutritional status) του πληθυσμού μιας χώρας ή συγκεκριμένων πληθυσμιακών ομάδων Σε ατομικό επίπεδο, η ύπαρξη προσιτών διατροφικών στοιχείων δίνει τη δυνατότητα επιλογής της κατάλληλης δίαιτας προσαρμοσμένης στις εκάστοτε προσωπικές ανάγκες. Με βάση τα δεδομέναδ αυτά μπορούν νασχεδιαστούν καινα δοθούν διαιτητικές συστάσεις σε άτομα, ασθενείς και πληθυσμιακές ομάδες που έχουν μεγάλη σημασία για την προαγωγή της υγείας και την πρόληψητωνασθενειών.

5 Το περιεχόμενο των πινάκων σύνθεσης τροφίμων Οι βάσεις δεδομένων σύνθεσης τροφίμων παρέχουν αναλυτικές πληροφορίες για τη σύσταση των τροφίμων, σε μακρο και μικροσυσταικά Οι πληροφορίες ρ αυτές προέρχονται: ρχ 1. από πρωτογενή στοιχεία, μέσω ερευνών πεδίου και χημικών αναλύσεων σε αναλυτικά εργαστήρια 2. από δεδομένα άλλων βάσεων που έχουν προσαρμοσθεί στα τρόφιμα της συγκεκριμένης βάσης 3. συχνά αποτελούν συνδυασμό των παραπάνω

6 Η εξέλιξη των πινάκων σύνθεσης τροφίμων Λόγω της εμφάνισης νέων αναλυτικών δεδομένων, και των εξελίξεων στις αναλυτικές τεχνικές στις ιατρικές επιστήμες και τις επιστήμες της διατροφής, οι πίνακες σύνθεσης τροφίμων διαρκώς εμπλουτίζονται, τροποποιούνται και διορθώνονται Αποτέλεσμα είναι οι διαδοχικές δ εμπλουτισμένες εκδόσεις των αρχικών πινάκων Έτσι, οι Αμερικανικοί πίνακες έχουν εμπλουτισθεί κατά καιρούς με συμπληρωματικά στοιχεία για βιταμίνες, ιχνοστοιχεία, trans λιπαρά οξέα, πολυφαινόλες (ισοφλαβόνες, φλαβονοειδή, προανθοκυανιδίνες)

7 Αναγκαιότητα δημιουργίας εθνικών βάσεων δεδομένων Είναι προτιμότερη η δημιουργία και η χρήση εθνικών πινάκων σύστασης τροφίμων επειδή: (α) η σύσταση των τροφίμων μπορεί να αλλάζει σημαντικά λόγω διαφορών στις μεθόδους καλλιέργειας, τις κλιματολογικές συνθήκες, και τις καλλιεργούμενες ποικιλίες φυτών (β) υπάρχουν πολιτισμικές διαφορές μεταξύ των χωρών όσον αφορά τις μεθόδους προετοιμασίας και μαγειρέματος, το μέρος της τροφής που θεωρείται φαγώσιμο σε κάθε χώρα κλπ (γ) οι συνταγές για σύνθετα φαγητά που έχουν το ίδιο όνομα μπορεί να διαφέρουν μεταξύ χωρών αλλά και μεταξύ περιοχών της ίδιας χώρας

8 Χρήστες των πινάκων. i Βιομηχανίες τροφίμων (α) για υπολογισμό θρεπτικών συστατικών και συμπλήρωση των ετικετών των προϊόντων τους, (β) για ανάπτυξη νέων προϊόντων με ιδιαίτερες θρεπτικές ιδιότητες και (γ) για τη διατύπωση διατροφικών ισχυρισμών Νοσοκομεία και ειδικές κλινικές (α) για σχεδίαση ειδικών διαιτών, (β) για τη διαμόρφωση τακτικού προγράμματος σίτισης,(γ) για τη συμβουλευτική των ασθενών Ερευνητές που εμπλέκονται σε κλινικές δοκιμές και επιδημιολογικές μελέτες με στόχο την αξιολόγηση της προσλαμβανόμενης τροφής ή/και τη διερεύνηση σχέσεων ανάμεσα σε προσλαμβανόμενα συστατικά και την πρόκληση ηή αποτροπή εμφάνισης νόσου

9 Χρήστες των πινάκων. ii Κεντρική διοίκηση (α) για χάραξη πολιτικής σχετικά με τον καθορισμό προτύπων σύστασης τροφίμων, (β) τον έλεγχο των προτύπων, (γ) τη διευκρίνιση ότι τα τρόφιμα πληρούν τους διατροφικούς ισχυρισμούς που αναγράφονται στις ετικέτες τους Διαιτολόγοι που κατευθύνουν τους πελάτες τους σε αλλαγές των διατροφικών τους συνηθειών, βασιζόμενοι στην ανάλυση των προηγουμένων τους συνηθειών Εκπαιδευτικά ιδρύματα, φορείς, ινστιτούτα, πανεπιστήμια χρησιμοποιούν τα δεδομένα των πινάκων (α) για εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, (β) για ενημέρωση του κοινού για τρόφιμα που η κατανάλωσή τους είναι επιθυμητή ή (γ) για τρόφιμα που πρέπει να καταναλώνονται με μέτρο

10 Ιστορικά στοιχεία 1878: Κυκλοφορεί ο πρώτος Ευρωπαϊκός πίνακας σύνθεσης τροφίμων στη Γερμανία από τον Konig. 1888: Κυκλοφορεί στην Κοπεγχάγη από τον Jürgensen η πρώτη γνωστή έκδοση των Δανέζικων πινάκων σύνθεσης τροφίμων 1893: Δημοσιεύεται ο πρώτος Ιαπωνικός πίνακας με αποτελέσματα αναλύσεων τροφίμων 1896: Κυκλοφορεί στην Ουάσιγκτον το The Chemical Composition of American Food Materials από τους Atwater και Woods, με αποτελέσματα 2600 αναλύσεων κρεατικών, δημητριακών, φρούτων, λαχανικών, αλλά και επεξεργασμένων τροφίμων όπως η σοκολάτα και τα αλλαντικά. 1949: ΟΟργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) των Ηνωμένων Εθνών κυκλοφορεί το Food Composition Tables for International Use, για να ακολουθήσουν στις δεκαετίες 60 και 70 αντίστοιχες εκδόσεις ςγια την Αφρική, Ασία και Λατινική Αμερική.

11 Κοπεγχάγη, 1888 Το εξώφυλλο και μια από τις σελίδες (επόμενη διαφάνεια) ) μιας από τις πρώτες εκδόσεις πινάκων σύνθεσης τροφίμων

12

13 Το εξώφυλλο και μια από τις σελίδες (επόμενη διαφάνεια) ) των πρώτων πινάκων σύνθεσης τροφίμων των ΗΠΑ (Atwater and Woods, Ουάσιγκτον, 1896)

14

15 Εξώφυλλο Δανέζικων πινάκων σύνθεσης τροφίμων, έκδοση 1941

16 Εξώφυλλο Δανέζικων πινάκων σύνθεσης τροφίμων, έκδοση 1963

17 Εξώφυλλο Δανέζικων πινάκων σύνθεσης τροφίμων, έκδοση 1996

18 Εξώφυλλο της 3ης έκδοσης των Πινάκων Σύνθεσης Τροφίμων και Ελληνικών Φαγητών (Τριχοπούλου, ρχ 2004)

19 Σελίδα με σύσταση Ελληνικών τροφίμων (Τριχοπούλου 2004)

20 On line πίνακες σύνθεσης τροφίμων Σήμερα υπάρχουν διεθνώς πολλές εκδόσεις πινάκων σύνθεσης τροφίμων αρκετές είναι διαθέσιμες στο Διαδίκτυο. Μόνο στις Ευρωπαϊκές χώρες υπάρχουν περισσότερες από 150 σχετικές εκδόσεις. Ηπλουσιότερηon line βάση δεδομένων με 7500 τρόφιμα είναι αυτή του USDA (United States Department of Agriculture) Με σκοπό να προσφέρει οδηγίες για το σχεδιασμό και το περιεχόμενο πινάκων σύνθεσης τροφίμων, το Πρόγραμμα Τροφίμων και Διατροφής των Ηνωμένων Εθνών δημιούργησε το INFOODS, Διεθνές Πρόγραμμα Συστημάτων Δεδομένων Διατροφής,(

21 Συγκεντρωτικοί κατάλογοι του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) του ΟΗΕ, για πίνακες σύνθεσης τροφίμων ανά τον κόσμο (

22 USDA (United States Department of Agriculture) Βάση δδ δεδομένων Βάση δεδομένων on line Downloads

23 USDA Σύνδεσμοι προς πίνακες σύστασης τροφίμων άλλων χωρών και βάσεις δεδομένων τροφίμων, συμπληρωμάτων διατροφής κλπ

24 Επιλογή τροφίμου από την downloadable βάση δεδομένων του USDA (v.22) (επιλεχθέν τρόφιμο: κοτόπουλο/ προϊόντα πουλερικών/ μπούτι, μόνο κρέας, μαγειρεμένο, ψητό)

25 Σύσταση επιλεχθέντος τροφίμου από τη βάση δεδομένων του USDA

26 On line δανέζικοι πίνακες

27 O li δέζ On line καναδέζικοι πίνακες

28 On line αυστραλιανοί πίνακες

29 On line νεοζηλανδικοί πίνακες

30 On line γαλλικοί πίνακες

31 On line ελβετικοί πίνακες

32 On line φιλανδέζικοι πίνακες

33 Παρουσίαση της σύστασης τροφίμου (φακές ψιλές βραστές) στους Ελληνικούς πίνακες σύνθεσης τροφίμων (Καφάτος, Χασαπίδου 2001) ( On line ελληνικοί πίνακες

34 Περιορισμοί και σφάλματα κατά τη χρήση των πινάκων Υπάρχουν ά δύο τρόποι θεώρησης των πινάκων σύνθεσης τροφίμων. Ο ένας τείνει να θεωρήσει τα δεδομένα των πινάκων σαν να έχουν την ακρίβεια των μετρήσεων των ατομικών βαρών. Ο δεύτερος τα απορρίπτει ως άχρηστα, θεωρώντας ότι η σύσταση ενός τροφίμου μπορεί να επηρεασθεί σε τέτοιο βαθμό από το έδαφος, την εποχή, την ηλικία ή το βαθμό ωρίμανσης που κανένας αριθμός δεν μπορεί να περιγράψει αξιόπιστα τη σύστασή του. Φυσικά η αλήθεια βρίσκεται κάπου ανάμεσα στις δύο απόψεις " McCance and Widdowson, Βρετανικοί Πίνακες Σύνθεσης Τροφίμων (1943)

35 Πιθανές πηγές σφαλμάτων κατά τη χρήση των πινάκων σύνθεσης τροφίμων (1) απουσία τροφίμων από τους πίνακες (2) λανθασμένη επιλογή τροφίμου ή κωδικού (3) έλλειψη δεδομένων για ορισμένα θρεπτικά συστατικά (4) εσφαλμένες υποθέσεις σχετικά με συστατικά που λείπουν από τις βάσεις δεδομένων δ (οι τιμές που λείπουν δεν πρέπει να θεωρούνται ίσες με το μηδέν) (5) σφάλματα στη μέτρηση, καταγραφή και εκτίμηση του βάρους των τροφίμων (6) σφάλματα στην ερμηνεία των δεδομένων (7) διαφορές ανάμεσα στα τρόφιμα που καταναλώνονται αλώ ται πραγματικά και αυτά που υπάρχουν στους πίνακες, εξ αιτίας παραγόντων όπως το έδαφος στο οποίο αναπτύχθηκαν, η χρήση προσθέτων, η διάρκεια και οι συνθήκες αποθήκευσης, οτρόπος προετοιμασίας και μαγειρέματος μ κ.α. (8) έλλειψη δεδομένων για τη βιοδιαθεσιμότητα, η οποία μπορεί να μεταβάλλεται ανάλογα με την προέλευση του τροφίμου, τυχόν παρουσία συμπλεκτικών παραγόντων,, τα επίπεδα πρόσληψης, παράγοντες που επηρεάζουν τη φυσιολογία της πρόσληψης κ.α.

36 Μελλοντικές βελτιώσεις των πινάκων Γιαναελαχιστοποιηθούν τα σφάλματα και οι περιορισμοί ρ της χρήσης των πινάκων σύνθεσης τροφίμων, πρέπει: (α) να αναλυθούν και άλλα σύνθετα κυρίως τρόφιμα όπως π.χ. αυτά που σερβίρονται σε εστιατόρια και χώρους μαζικής εστίασης. (β) να βελτιωθούν οι μέθοδοι χημικής ανάλυσης, να διασφαλισθεί η ποιότητα των δειγματοληψιών και των αναλύσεων, και να βελτιωθεί η στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων. (γ) να βελτιωθεί ο τρόπος καθορισμού της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας των δεδομένων σύνθεσης τροφίμων.