Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Transcript

1 Τε χ ν ο λ ο γ ι κ ο Εκ π α ι δ ε υ τ ι κ ο Ιδ ρ υ μ α Κα β α λ α ς ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΧΡΥΣΟΜΑΛΛΟΥ ΜΑΡΙΑ ΕΠΟΠΤΕΥΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΖΟΥΜΠΟΥΛΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΒΑΛΑ

2 Περιεχόμενα 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ Φ Υ Λ Λ Ο ΖΗΤΗΜΑ ΦΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η Π Ο Ρ Ε ΙΑ Τ Η Σ Γ Υ Ν Α ΙΚ Ε ΙΑ Σ Α Π Α Σ Χ Ο Λ Η Σ Η Σ Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α Δ Α Α Ν Ε Ρ Γ ΙΑ Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α ΙΚ Ω Ν Γ Υ Ν Α ΙΚ Ε ΙΑ Α Π Α Σ Χ Ο Λ Η Σ Η Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α Δ Α Ε Ρ Γ Α Σ ΙΑ Γ Υ Ν Α ΙΚ Ω Ν Κ Α Ι Ν Ο Μ ΙΚ Ε Σ Δ ΙΑ Τ Α Ξ Ε ΙΣ Γ Υ Ν Α ΙΚ Α Κ Α Ι Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Μ Α Τ ΙΚ Ο Τ Η Τ Α ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ Ε Ρ Ε Υ Ν Ε Σ Γ ΙΑ Τ Η Γ Υ Ν Α ΙΚ Ε ΙΑ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Η Θ Ε Σ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α ΙΚ Ω Ν Σ Τ Α Δ ΙΑ Φ Ο Ρ Α Ε Π Α Γ Γ Ε Λ Μ Α Τ Α Κ Α Ι ΟΙ Δ ΙΑ Κ Ρ Ι Σ Ε ΙΣ Η Κ Α Τ Α Φ Υ Λ Α Δ ΙΑ ΙΡ Ε Σ Η Τ Ω Ν Ε Π Α Γ Γ Ε Λ Μ Α Τ Ω Ν - Α ΙΤ Ι Α Φ Υ Λ Ο Κ Α Ι Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Ε Σ Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Ε Σ Π Ρ Ο Σ Ε Γ Γ ΙΣ Ε ΙΣ Τ Η Σ Ε Ρ Γ Α Σ ΙΑ Σ Τ Ο Κ Λ Α Σ ΙΚ Ο Υ Π Ο Δ Ε ΙΓ Μ Α Π Ρ Ο Σ Φ Ο Ρ Α Σ Κ Α Ι Ζ Η Τ Η Σ Η Σ Ε Ρ Γ Α Σ ΙΑ Σ.Ο Δ Υ ΪΣ Μ Ο Σ Κ Α Ι Η Γ Υ Ν Α ΙΚ Ε ΙΑ Σ Α Π Α Σ Χ Ο Λ Η Σ Η Ο Ι Σ Υ Ν ΙΣ Τ Ω Σ Ε Σ Τ Η Σ Π Ρ Ο Σ Φ Ο Ρ Α Σ Ε Ρ Γ Α Σ ΙΑ Σ Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Α ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α Ε Ρ Ω Τ Η Μ Α Τ Ο Λ Ο Γ ΙΟ

3 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ισότητα των δύο φύλλων σε συνδυασμό με τις γενικότερες εξελίξεις στο οικονομικό περιβάλλον και την προηγμένη τεχνολογική ανάπτυξη, φέρουν σημαντικές αλλαγές στη διάρθρωση του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας. Πλέον, η στροφή από τον πρωτογενή στο δευτερογενή και τριτογενή τομέα, σε συνδυασμό με την ισότητα των δικαιωμάτων, φέρουν τις γυναίκες ανά την επικράτεια ως πρωταρχικής σημασίας παράγοντα για την οικονομική ευημερία του νοικοκυριού. Υπό αυτήν την έννοια, στατιστικά τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε ραγδαία αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στην απασχόληση. Μάλιστα, η συμμετοχή στην απασχόληση λειτούργησε θετικά ως προς την οικονομική ανάπτυξη χωρών, καθώς η απασχόληση των γυναικών συνέβαλε σημαντικά στην αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (Α.Ε.Π.). Σε κάθε περίπτωση, είναι σαφές πως η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας υπήρξε επακόλουθο της μεταβολής των κοινωνικών προτύπων και στερεοτύπων που μέχρι πρότινος επέβαλαν στη γυναίκα την μοναδική ασχολία με τα οικιακά. Πλέον, σε διεθνές επίπεδο η γυναικεία απασχόληση, ιδιαιτέρως στον τριτογενή τομέα των υπηρεσιών, κατέχει πρωτεύουσας σημασίας θέση. Άλλωστε, τα τελευταία χρόνια σημειώνεται ιδιαίτερη μετακίνηση των γυναικών στον τομέα του επιχειρείν και της επιχειρηματικότητας. Η παρούσα εργασία εξετάσει ενδελεχώς τη συμμετοχή της γυναίκας στην αγορά εργασίας, προσδίδοντας μέσω βιβλιογραφικής επισκόπησης όλες τις θεμελιώδεις θεωρίες που άπτονται του θέματος, καθώς και τα αποτελέσματα που απορρέουν από τη φυλετική διεύρυνση της αγοράς εργασίας. Συγκεκριμένα, στο πρώτο κεφάλαιο επιχειρείται ιστορική αναδρομή στη σχέση της γυναίκας με την απασχόληση σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, ενώ παράλληλα κατατίθενται οι μορφές απασχόλησης και η σημασία της γυναικείας απασχόλησης σε οικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον. Στο δεύτερο κεφάλαιο, αναλύονται εκτενώς οι βασικές θεωρητικές ερμηνείες και οι διακρίσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών στην αγορά εργασίας, ενώ στο τρίτο κεφάλαιο με εκτενή έρευνα παρουσιάζονται τα αποτελέσματα για την απασχόληση των γυναικών στο Νομό Τρικάλων. Σε κάθε περίπτωση, διαφαίνεται ξεκάθαρα η σημαντική συμβολή της γυναικείας εργασίας σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, καθώς επίσης και τα αποτελέσματα αυτής. 3

4 2 Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ 2.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Οι γυναίκες εργάζονται αιώνες τώρα σε ποικίλους τομείς, όπως στα χωράφια, στο σπίτι, την οικοτεχνία ή ακόμη και το μικρεμπόριο. Αυτό, όμως που με την πάροδο του χρόνου έχει μεταβληθεί είναι το γεγονός ότι η εργασία έχει επαναξιολογηθεί και ως εκ τούτου έχει μετατραπεί σε κοινωνική αξία και μάλιστα μετρήσιμη ποσοτικά. Υπό αυτήν την έννοια, η ιδιαίτερη εργασία των γυναικών, η οικιακή εργασία έπαψε να μετράει και κατά τους προγενέστερους αιώνες οι γυναίκες στον τομέα απασχόλησής τους πληρωνόντουσαν διαφορετικά από τους άντρες βάσει του φύλου και όχι βάσει της εργασίας που στην ουσία παρείχαν (Perrot, 1988). Από την άλλη μεριά, στα πρώτα στάδια εισόδου των γυναικών στην απασχόληση, οι γυναίκες απασχολούνταν σε επαγγέλματα για τα οποία είχαν εμπειρία λόγω φύσης, δηλαδή γινόντουσαν μαίες ή περιποιόντουσαν ανήλικους και ανήμπορους ανθρώπους ως νοσοκόμες. Ένα άλλο πρόβλημα που είχε καταγραφεί για τη γυναικεία απασχόληση στον 19ο και 20ο αιώνα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ήταν ο αγώνας για κατάκτηση του δικαιώματος στην εργασία, καθώς ήταν ένας αγώνας τόσο στην αγορά εργασίας όσο και στην κοινωνία ώστε να μεταβληθούν τα στερεότυπα και να θεμελιώσουν το δικαίωμά τους να εργάζονται. Στην κατεύθυνση αυτήν, την ίδια περίοδο οι δυτικές χώρες γνώρισαν τη μαζική είσοδο των γυναικών στη μισθωτή εργασία, καθώς οι γυναίκες εξελίχθηκαν σε αυτόνομες οικονομικές βάσης που απέκτησαν ανεξαρτησία. Σε κάθε περίπτωση, η εργασία ήταν ένα σαφές βήμα για την ισότητα. Ως εκ τούτου, μεταβλήθηκαν και αναδιαρθρώθηκαν οι τομείς αποκλειστικότητας του κάθε φύλου, ενώ παράλληλα άλλαξαν άρδην και τα κοινωνικά στερεότυπα (Perrot, 1988). Κατά τον 19ο αιώνα, η εργασία της γυναίκας αντιμετωπίζονταν με δύο τάσεις που αφενός προβάλλανε τη γυναίκα ως νοικοκυρά, αλλά αφετέρου εξυπηρετούσαν για της ανάγκες εργασίας. Συνεπώς, η λύση σε αυτό το πρόβλημα βρέθηκε με την εργασία στο σπίτι κατά την οποία μέσω χρήσης της ραπτομηχανής ήταν σαν να μεταφέρονταν το εργοστάσιο στο χώρο του σπιτιού και μάλιστα μεγάλος ήταν ο αριθμός των γυναικών που επέλεξε με αυτόν τον τρόπο να εργαστεί. Στις μεταβολές αυτές συνέβαλε και η πρωτο- εκβιομηχάνιση που είχε δύο κύρια χαρακτηριστικά, αφενός 4

5 την αύξηση των μελών της οικογένειας και αφετέρου την ισότητα των δύο φύλων. Στη Γ αλλία μάλιστα, ο πρώτος τομέας της παραγωγής που εκβιομηχανίστηκε ήταν ο τομέας της νηματουργίας, ενώ ακολούθησε ο τομέας της υφαντουργίας κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Ουσιαστικά, η εκβιομηχάνιση προετοίμασε το έδαφος για την καθεαυτό βιομηχάνιση υπό την έννοια ότι πληθυσμού συνήθισαν τη νέα μορφή εργασίας και μάλιστα προχώρησαν στην εξειδίκευση για την εργασία^πόϊ, 1988). Πρέπει να τονισθεί με ιδιαίτερη έμφαση πως η οικιακή εργασία στη βιομηχανική εποχή δεν αποτελεί μια προέκταση των καθηκόντων που έχουν οι γυναίκες, αλλά υπό μία έννοια αποτελεί ένα συμπλήρωμα της ανάπτυξης και εξάπλωσης της βιομηχανικής εργασίας. Ως εκ τούτου, για πολλά χρόνια κυριαρχούσε η άποψη ότι η οικοδέσποινα οφείλει να διοικεί το σπίτι, να φροντίζει τα παιδιά και να συντονίζει το υπηρετικό προσωπικό. Μάλιστα, θεωρούνταν πως η οικοδέσποινα ήταν μια γυναίκα μεν απασχολημένη, ωστόσο δεν θεωρούνταν ότι δουλεύει. Από την άλλη μεριά, οι υπηρέτριες αποτελούσαν γυναίκες που ασχολιόντουσαν επαγγελματικά με την οικιακή εργασία παρέχοντας έμμισθες υπηρεσίες. Μάλιστα, πρέπει να τονισθεί πως εκείνα τα χρόνια ο αριθμός των υπηρετριών ήταν αρκετά μεγάλος, ενώ για την εύρεση της εργασίας συντονιστικό ρόλο κατείχαν τα γραφεία ευρέσεων εργασίας που καταμέριζαν το προσωπικό στις μεγαλύτερες και αστικοποιημένες πόλεις. Ο πρώτος τομέας, ιστορικά, εργασίας της γυναίκας ήταν η υφαντουργία που στη συγκεκριμένη της οργανωμένη μορφή πραγματοποιήθηκε σε οργανωμένο χώρο εκτός της οικίας. Μάλιστα, υπήρχε και καταμερισμός της εργασίας, με κάθε γυναίκα σε μια βιομηχανία υφαντών, να έχει το δικό της ρόλο και τη δική της ξεχωριστή θέση. Μάλιστα, παρατηρήθηκε ότι η λειτουργία των πρώτων εργοστασίων συνέβαλε στον σαφή τρόπο οργάνωσης της εργασίας. Ακόμη, πρέπει να τονισθεί πως εκείνη την περίοδο, πέραν από την υφαντουργία οι γυναίκες ξεκίνησαν και εργαζόντουσαν σε τομείς όπως η χημική βιομηχανία, σε εργοστάσια παραγωγής υγρών και εύπλαστων υλικών, στη βιομηχανία τροφίμων, στα εργοστάσια παραγωγής ζάχαρης κ.α.. Ο 20ος αιώνας και οι εξελίξεις μετά τον Α Παγκόσμιο πόλεμο, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μετέβαλαν τη θέση των δύο φύλων ως προς την αγορά εργασίας. Συγκεκριμένα, σημειώθηκαν πολλές ανακατατάξεις, κυρίως οικονομικής φύσεως. Υπό την έννοια αυτήν, η επανάσταση του πετρελαίου, του αυτοκινήτου και του αεροπλάνου, μετέβαλε τους τομείς στους οποίους συγκεντρώνονταν η γυναικεία 5

6 απασχόληση. Ως εκ τούτου, παρατηρήθηκε μείωση των δραστηριοτήτων της υφαντουργίας, ενώ παράλληλα εντοπίστηκε αύξηση της μεταλλουργίας και των εργοστασίων αυτοκινήτων που συνιστούσαν κύριους τομείς ανάπτυξης της οικονομίας. Ακόμη, την περίοδο εκείνη ξεκίνησε και η ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα. Συνεπώς, δημιουργήθηκε μια κοινωνία στην οποία κυριαρχεί η υπαλληλία σε γραφεία και επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών. Όπως διαφαίνεται, η πληροφόρηση αρχίζει να ενέχει καθοριστικό ρόλο και ιδιαίτερη σημασία με άμεσο αποτέλεσμα την αύξηση των γραφείων σε κάθε είδους επιχείρηση. Μάλιστα η συντονισμένη κρατική πολιτική που αποσκοπούσε στο να δυναμωθεί η οικογένεια και να στρέψει τις γυναίκες κυρίως στο νοικοκυριό, δεν έτυχε ιδιαιτέρων αποτελεσμάτων καθώς οι γυναίκες στράφηκαν συντονισμένα στη μισθωτή εργασία και παρά τις δυσκολίες που αρχικά αντιμετώπισαν, κατάφεραν να προωθηθούν εργασιακά (Perrot, 1988). Οι αλλαγές αυτές δεν ήταν μόνο οικονομικές αλλά και πολιτικές, καθώς δημιουργήθηκε ένα κράτος πρόνοιας. Υπό την έννοια αυτήν, θεσπίστηκαν και εφαρμόστηκαν ρυθμίσεις για την προστασία του θεσμού της οικογένειας. Μάλιστα, σε ευρωπαϊκό επίπεδο διαμορφώθηκαν ανομοιογένειες όσον αφορά την απασχόληση των γυναικών. Συγκεκριμένα, στη Γαλλία το 1906 υπήρχαν 37% εργαζόμενες γυναίκες μεταξύ των οποίων το ποσοστό των έγγαμων γυναικών άγγιζε το 20%, ποσοστό που ήταν το μεγαλύτερο στη Δυτική Ευρώπη. Από την άλλη μεριά, το ποσοστό των εργαζόμενων γυναικών στην Αγγλία και τη Γερμανία ήταν αρκετά χαμηλότερο. Η κατανομή των γυναικών στην απασχόληση είχε ως αποτέλεσμα το 35,9% να εργάζεται στο σπίτι, το 17% να εργάζεται ως υπηρέτριες, το 25% να εργάζεται ως εργάτριες και ένα ποσοστό της τάξεως του 8% των γυναικών να απασχολούνται ως υπάλληλοι. Ως εκ τούτου διαφαίνεται ξεκάθαρα πως οι ιδιότητες της εργασίες των γυναικών ανάγονταν για άλλη μια φορά με τις παραδοσιακές και φυσικές ικανότητες, εκείνες δηλαδή που θεωρούνταν ως έμφυτες από το γυναικείο φύλλο (Perrot, 1988). Η σταδιακή προοδευτικότητα, όμως, στο χώρο της εργασίας και στη θέση της γυναίκας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έθεταν ως πρωταρχικό στόχο το να αναγνωριστεί το δικαίωμα των γυναικών στη μισθωτή εργασία. Συνεπώς, παρά τις αντιστάσεις που στην αρχή καταλάμβανε αυτή η ιδέα, η πάροδος του χρόνου σε συνδυασμό με τη μεταβολή των κοινωνικών στερεοτύπων αλλά και με την αντίληψη της σπουδαιότητας που απορρέει από τη συμμετοχή των γυναικών στο εργασιακό 6

7 περιβάλλον, μετέβαλαν άρδην την αγορά εργασίας προσαρμόζοντάς την στα σημερινά δεδομένα (Perrot, 1988). 2.2 Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Η σύγχρονη οικονομική ανάπτυξη, η παγκοσμιοποίηση, η επέκταση της αγοράς εργασίας στον τριτογενή τομέα και η σύγχρονη δόμηση και διάρθρωση του κοινωνικού ιστού, προέταξαν τη γυναικεία απασχόληση, διαπερνώντας τις παραδοσιακές αντιλήψεις και αντιμετωπίζοντας το ζήτημα στην επίκαιρή του διάσταση. Ουσιαστικά, η πάροδος του χρόνου επέφερε μεταβολές στην αγορά εργασίας καθώς από τις παραδοσιακές δομές και την αγροτική - γεωργική οικονομία, έγινε μετάβαση στη βιομηχανική - αστική κοινωνία, χωρίς όμως να εκλείπουν στοιχεία από τη μέχρι πρότινος κυρίαρχη αγορά εργασίας. Υπό μία έννοια, η γυναικεία απασχόληση δύναται να διακριθεί σε «παραδοσιακή» και σε «νεωτερική» αναφορικά με το είδος και τις συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης. Συγκεκριμένα, η διάκριση επιχειρείται ανάλογα με το αν και κατά πόσο η απασχόληση των γυναικών προϋποθέτει την παραμονή στον ιδιωτικό χώρο και τη μη εμπορική συμβολή στην παραγωγή. Ουσιαστικά, το κριτήριο απασχόλησης παραπέμπει στη διάκριση μεταξύ των δύο φύλων, όπου η απασχόληση διακρίνεται με κατανομή των εργασιών εντός και εκτός οικιακού χώρου. Ως εκ τούτου η «παραδοσιακή» γυναικεία απασχόληση που είναι τα «οικιακά» είναι συνυφασμένα με τη λογική της παραδοσιακής οικογένειας και κοινωνίας, όπου σημειωνόταν μια άκαμπτη κατανομή εργασίας βάσει του φύλλου και της ηλικίας. Είναι σαφές, πως στα προγενέστερα έτη αντίστοιχη απασχόληση των γυναικείων «οικιακών», ήταν τα ανδρικά «οικιακά» σύμφωνα με τα οποία ο άνδρας ενείχε ρόλο προμηθευτή - κουβαλητή. Εντούτοις, πρέπει να τονισθεί με ιδιαίτερη έμφαση πως η παραδοσιακή ενασχόληση της γυναίκας με τα οικιακά ενείχε κάποια «λογιστική ανωμαλία» καθώς η συνεισφορά της δεν εκφράζονταν σε οικονομικές χρηματικές μονάδες και ως εκ τούτου δεν λαμβάνονταν υπόψη στην ανάπτυξη του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (Α.Ε.Π.). (Μουσούρου,1993) 7

8 2.3 ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ Πέραν της πλήρους απασχόλησης, επήλθαν σημαντικές αλλαγές στην αγορά εργασίας που μετέβαλαν τον τρόπο οργάνωσης και δόμησής της. Συγκεκριμένα, αναπτύχθηκαν ευέλικτες μορφές απασχόλησης, που ουσιαστικά αποτυπώνουν τις μορφές απασχόλησης που διαφέρουν τρόπον τινά από το κανονικό μοντέλο εργασίας, δηλαδή την πλήρη απασχόλησης. Ως πλήρης απασχόληση νοείται η καθημερινή και σε πλήρη ωράριο παροχή εργασίας. Οι ευέλικτες μορφές απασχόλησης δύναται να διαχωριστούν στις κάτωθι κατηγορίες ( Νίνα - Παζαρζή, 2006) : > Μερική Απασχόληση: Η μερική απασχόληση ουσιαστικά είναι η παροχή εργασίας μικρότερης σε χρόνο από την πλήρη εργασία, με καταβολή μειωμένου μισθού. Μορφές μερικής απασχόλησης μπορεί να είναι η καθημερινή απασχόληση με μειωμένο ωράριο, η απασχόληση για λιγότερες από 5 ή 6 ημέρες την εβδομάδα με μειωμένο ή πλήρες ωράριο και η εκ περιτροπής εργασία. > Προσωρινή Απασχόληση: Η προσωρινή απασχόληση είναι ένας συνδυασμός μερικής και πλήρους απασχόλησης, καθώς αφενός πρόκειται για πλήρες ωράριο, ωστόσο εμφανίζεται για περιορισμένο χρονικό διάστημα > Εργασία με βάρδιες και εργασίας τη νύχτα > Συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου και μίσθωσης έργου > Εργασία στο σπίτι > Εργασία το Σαββατοκύριακο Όσον αφορά τις ευέλικτες μορφές απασχόλησης γίνεται σαφές, πως ιδιαιτέρως η μερική απασχόληση, δύναται να μειώσει το κόστος παραγωγής και ως εκ τούτου αντιμετωπίζεται θετικά από τους εργοδότες. Μάλιστα, είναι σαφές πως οι γυναίκες καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο ποσοστό στην μερική απασχόληση. Στην κατεύθυνση αυτήν, η μερική απασχόληση δύναται να αποτελέσει ένα εργαλείο συνδυασμού εργασιακών και οικογενειακών καθηκόντων μιας εργαζόμενης. Είναι σαφές, πως η γυναίκα ασχολείται ως επί το πλείστον με την ανατροφή των παιδιών και τις οικιακές εργασίες με αποτέλεσμα η μερική απασχόληση να αποτελεί μέσω για το συνδυασμό των ανωτέρω, με τις ανάγκες επαγγελματικής ανέλιξης. 8

9 2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Η οικονομική ανάπτυξη, η πρόοδος που καταγράφηκε σε οικονομικό επίπεδο είχε άμεσες επιπτώσεις στην ανάπτυξη της γυναικείας απασχόλησης, μέσω μιας δυναμικής διαδικασίας καθώς αφενός η αύξηση της γυναικείας απασχόλησης ήταν αποτέλεσμα οικονομικής προόδου, αλλά αφετέρου η οικονομική μεγέθυνση επιτυγχάνεται χάριν στη συμβολή της γυναίκας στην αγορά εργασίας και στην εκ των πραγμάτων αύξηση του Α.Ε.Π. Σε κάθε περίπτωση, η σύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης και της γυναικείας απασχόλησης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από: > Το βαθμό και το ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας καθώς επίσης και το βαθμό κατά τον οποίον η οικονομία στηρίζεται στο δευτερογενή ή τον τριτογενή τομέα και όχι στον πρωτογενή > Το βαθμό στον οποίο οι κλάδοι ταχείας ανάπτυξης στον δευτερογενή αλλά και τον τριτογενή τομέα είναι ανδροκρατούμενοι ή γυναικοκρατούμενοι, δηλαδή τον βαθμό κατά τον οποίο υπερισχύει κάποιο φύλλο σε μια συγκεκριμένη αγορά εργασίας > Το βαθμό κατά τον οποίο οι χρηματικές αποδοχές - αμοιβές διαφοροποιούνται αναφορικά με το φύλλο > Τους δείκτες ανεργίας και οικονομίας > Την ύπαρξη οικονομικής μετανάστευσης Ως εκ τούτου γίνεται σαφές πως η οικονομική ανάπτυξη σε συνδυασμό με τη διεύρυνση της αγοράς και την παράλληλη κοινωνικο- πολιτική ανάπτυξη συνέβαλε τα μέγιστα στην αύξηση του γυναικείου εργατικού δυναμικού. Μάλιστα, η αύξηση αυτή συνοδεύτηκε με αύξηση του ποσοστού των γυναικών μεγαλύτερης ηλικίας και των έγγαμων οικονομικά ενεργών γυναικών καθώς επίσης και με την εκπαιδευτική επιμόρφωση και την αύξηση του μορφωτικού επιπέδου των γυναικών. 9

10 2.5 ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΦΥΛΛΟ Η κοινωνική διαφοροποίηση μεταξύ ανδρών και γυναικών, σε συνδυασμό με τη φύση, τις ιδιαιτερότητες και τα επιμέρους χαρακτηριστικά του κάθε φύλου, συνέβαλλαν στη δημιουργία κλάδων - τομέων απασχόλησης στους οποίους κυριαρχούσε είτε το ένα, είτε το άλλο φύλο. Άλλωστε, τόσο η βιολογία, όσο και η σωματική διάπλαση μεταξύ ανδρών και γυναικών διαφέρει με αποτέλεσμα να εντοπίζονται διαφορές στην κατανομή της εργασίας ανάλογα με το γένος. Πάντως, έχει παρατηρηθεί πως όσο πιο παραδοσιακή είναι μια κοινωνία τόσο πιο άκαμπτη είναι η διαφοροποίηση της απασχόλησης σε ανδρική και γυναικεία. Δηλαδή, βάσει αυτής της διαφοροποίησης σημειώνεται συγκέντρωση των γυναικών σε ορισμένους κλάδους. Πάντως, η ανάπτυξη των κοινωνιών, η συθέμελη αλλαγή της νοοτροπίας και της κουλτούρας, σε συνδυασμό με τα σαφή βήματα προόδου που πραγματοποιήθηκαν αύξησαν, με την πάροδο του χρόνου, τη συμβολή της γυναίκας στην αγορά εργασίας και μείωσαν τις διαφοροποιήσεις κατά φύλλο, που οφειλόντουσαν σε αξιακούς παράγοντες. Πέραν, τις διαφορές που εντοπίζονται ανάλογα με τους κλάδους απασχόλησης ενυπάρχουν διαφορές και στις αποδοχές μεταξύ των δύο φύλων. Μάλιστα, η παραδοσιακή θεώρηση βάσει της οποίας η εργασία διαχωρίζονταν σε «ανδρική» και «γυναικεία» είχε ως άμεσο αποτέλεσμα τον εγκλωβισμό των γυναικών σε εργασίες χαμηλού γοήτρου και χαμηλών αποδοχών. Ως εκ τούτου, οι διαφοροποιήσεις των αποδοχών αποτέλεσαν μια λογική συνέχεια της παραπάνω άποψης Δηλαδή, κατά το παρελθόν, υπήρχε η άποψη ότι ο μέσος βιομηχανικός εργάτης είχε υψηλότερες αποδοχές από τη μέση βιομηχανική εργάτρια, εφόσον ο πρώτος ασχολούνταν σε πιο σύγχρονους κλάδους της οικονομίας από τη δεύτερη που περιορίζονταν στις παραδοσιακές βιομηχανίες, εκεί δηλαδή όπου οι επενδύσεις ήταν χαμηλότερες. Σε κάθε περίπτωση κύριοι παράγοντες διαφοροποίησης των αποδοχών είναι οι κάτωθι (Μουσούρου, 1993): > Η εκπαίδευση και η εξειδίκευση > Οι ώρες εργασίας και οι υπερωρίες > Η εμπειρία και η προϋπηρεσία 10

11 Ως εκ τούτου, αν οι γυναίκες είναι χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου και εξειδίκευσης, αν εργάζονται λιγότερες ώρες και έχουν μικρότερη εμπειρία από του άντρες συναδέλφους τους, τότε η μικρότερη αμοιβή που λαμβάνουν δεν πρέπει να αξιολογηθεί απλώς ως διαφοροποίηση λόγω φύλου αλλά κυρίως πρέπει να εξεταστούν οι παράγοντες που προσδιορίζουν αυτή τη διαμόρφωση της αμοιβής. Σε κάθε περίπτωση, είναι σαφές πως αν η ανισότητα στις αμοιβές μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι μεγάλη, τότε οι πιθανότητες εισόδου των γυναικών στην αγορά εργασίας είναι λιγότερες, ανεξάρτητα από την οικονομική ανάπτυξη, το δείκτη γονιμότητας και τη συχνότητα των διαζυγίων. Υπό την έννοια αυτήν, η διαφορά των αμοιβών λόγω διαφοράς στο φύλο αποτελεί ένα φαινόμενο που η σχέση τους προς άλλα κοινωνικά και οικονομικά φαινόμενα είναι πολλαπλή και πολυεπίπεδη. Στην Ελλάδα του 1970 υπήρχαν τρία βασικά χαρακτηριστικά για τη διαφοροποίηση των γυναικείων αμοιβών από τις ανδρικές. Σύμφωνα με μελέτη της Λ.Μ. Μουσούρου (1993) τα χαρακτηριστικά της διαφοροποίησης ήταν τα κάτωθι: > Η διαφοροποίηση ανάλογα με το φύλο ήταν διπλή καθώς αφενός οι γυναίκας αμείβονταν λιγότερο από τους άνδρες, αφετέρου οι γυναικείες αποδοχές αυξάνονταν λιγότερο από εκείνες των ανδρών > Οι παράγοντες που επιδρούν θετικά στην αύξηση των αμοιβών των ανδρών λειτουργούσαν αρνητικά στην αύξηση των αμοιβών των γυναικών. Τέτοιοι παράγοντες είναι η ηλικία, ο βαθμός εξειδίκευσης, τα έτη προϋπηρεσίας κ.α. > Οι γυναίκες μόνο στην αρχή της εργασιακής τους ζωής και σε νεαρή ηλικία έχουν υψηλότερη αμοιβή από εκείνη των ανδρών. Πέραν των άμεσων διακρίσεων που καταγράφηκαν ανωτέρω, ενυπάρχουν και έμμεσες διακρίσεις στον τρόπο διάρθρωσης της αγοράς εργασίας μεταξύ ανδρών και γυναικών. Υπό την έννοια αυτήν γίνεται σαφές πως οι προοπτικές βελτίωσης της επαγγελματικής θέσης δεν πρέπει να αναζητηθεί μεταξύ ανδρών και γυναικών, αλλά μεταξύ ανδρών και έγγαμων και με παιδιά γυναικών. Ως εκ τούτου, έχει παρατηρηθεί πως η μητρότητα έχει συνδεθεί με μειωμένες επαγγελματικές προοπτικές για μια γυναίκα. Στο πλαίσιο αυτό, μπορεί να κατατεθεί η άποψη ότι ο γάμος βλάπτει τη θέση των γυναικών στην αγορά εργασίας στο μέτρο που οι εργοδότες είναι προκατειλημμένοι εναντίων των γυναικών θεωρώντας πως οι έγγαμες γυναίκες δεν είναι παραγωγικές σε αντίθεση με τους έγγαμους άνδρες που είναι. Άλλωστε, είναι σαφές πως οι γυναίκες διακόπτουν την εργασία τους λόγω μητρότητας και η 11

12 επαναφορά τους σε αυτές πρέπει να στηριχτεί στα εκπαιδευτικά τους εφόδια και όχι στην εργασιακή τους εμπειρία. Συνεπώς, η συνεχής εκπαίδευση των γυναικών πρέπει να αποτελεί κύριο και καίριο μέλημα στην εξασφάλιση της ισοτιμίας μεταξύ ανδρών και γυναικών. Μάλιστα, είναι σαφές πως στο πλαίσιο αυτό πρέπει να επιδιωχθεί η ενθάρρυνση των γυναικών να στραφούν σε σπουδές υψηλού επιπέδου με συμμετοχή σε προγράμματα συνεχούς και διά βίου κατάρτισης. Ένα διαφορετικό θέμα που ανακύπτει και συνδέεται με τις διακρίσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών, είναι αυτό που συνδέεται με την ανέλιξη σε υψηλότερες βαθμίδες εργασίας. Είναι σαφές, πως κυρίως κατά το παρελθόν οι ευκαιρίες εισόδου σε υψηλότερες βαθμίδες εργασίας ήταν περιορισμένες καθώς δεν προάγονταν ούτε ανέβαιναν επαγγελματική κλίμακα εξίσου συχνά με τους άνδρες. 2.6 ΖΗΤΗΜΑ ΦΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η πάροδος του χρόνου έχει κάνει ορατή τη θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας, ιδιαιτέρως σε τομείς και κλάδους που έχουν «καταληφθεί» από γυναίκες. Μάλιστα, οι γυναίκες συνεχώς και αυξάνουν την παρουσία τους στην αγορά εργασίας και με την πάροδο του χρόνου κάποιοι κλάδοι της οικονομίας τείνουν να γίνουν «γυναικείοι» και οι ανάλογες θέσεις να χαρακτηριστούν ως «γυναικείες θέσεις». Στην κατεύθυνση αυτήν, ο όρος θηλυκοποίηση της αγοράς εργασίας χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει την τάση αύξησης του γυναικείου εργατικού δυναμικού. Σε κάθε περίπτωση, οι σύγχρονες δομές της οικονομίας επιτάσσουν την εξάρτηση της οικονομίας από το εργατικό δυναμικό που μέχρι πρότινος θεωρούνταν επικουρικό. Μάλιστα, η διευκόλυνση των εργαζόμενων μητέρων και ο συνδυασμός των εργασιακών και οικογενειακών υποχρεώσεων, μειώνουν τη σύγκρουση που προϋπήρχε μεταξύ των δυο διαφορετικών ρόλων, καθώς πλέον η ανάπτυξη και η ανατροφή των παιδιών δεν είναι μόνο ιδιωτική, αλλά παράλληλα κοινωνική υπόθεση. 12

13 2.7 Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΡΓΙΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ Η ανεργία είναι ένα καθ όλα σημαντικό και κρίσιμο ζήτημα για το οποίο ήδη από τις αρχές του 1970, έχει τα κάτωθι δύο χαρακτηριστικά: > Την αντιμετώπιση του ανέργου ως θύματος, είτε ως ανίκανο για εργασία > Τον περιορισμό του ενδιαφέροντος στην ανδρική ανεργία Στην κατεύθυνση αυτήν είναι σαφές πως η ανεργία αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα κοινωνικό και οικονομικό, που αντικατοπτρίζει την κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα. Μάλιστα, η επίδραση της ανεργίας έχει βαρύνουσα σημασία για το θεσμό της οικογένειας καθώς θέτει σε κίνδυνο την ύπαρξη και την εύρυθμη λειτουργία της. Άλλωστε, είναι σαφές πως η ανεργία σχετίζεται με την οικονομική κρίση καθώς η οικονομική κρίση επιφέρει απολύσεις, μειώνει τις διαθέσιμες θέσεις εργασίας και ουσιαστικά έχει ως αποτέλεσμα οι νεοεισερχόμενοι να αδυνατούν να βρουν εργασία. Μάλιστα, στην Ελλάδα έχει παρατηρηθεί πως οι απολύσεις των γυναικών είναι περισσότερες και εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα από τις απολύσεις των ανδρών. Η ανεργία των γυναικών συνδέεται με τις θεσμικές διαφοροποιήσεις και τις βελτιώσεις των θεσμών εύρεσης εργασίας. Σε κάθε περίπτωση δύναται να συνδεθεί και με τον εκσυγχρονισμό της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας, που εκ των πραγμάτων εξαρτάται από το βαθμό αστικοποίησης. Μάλιστα, υπάρχει και το φαινόμενο της «κρυπτοανεργίας» σύμφωνα με το οποίο οι έγγαμες κυρίως γυναίκες σε περιόδους ιδιαίτερης οικονομικής κρίσης ανήκουν στο τμήμα που κατατάσσεται στην άδηλη ανεργία. Στην κατεύθυνση αυτήν, οι γυναίκες αποφασίζουν να εργαστούν όταν τα κέρδη από την εργασία είναι περισσότερα από τις ζημίες. Υπό την έννοια αυτή σε περιόδους ανάπτυξης και ευημερίας, τα «κέρδη» αυξάνονται καθώς η εργασία πληρώνεται καλά. Εν αντιθέσει, σε περιόδους οικονομικής κρίσης οι αποδοχές των εργαζομένων μειώνονται και ως εκ τούτου η αναζήτηση εργασίας φέρει ιδιαίτερο κόστος. Δηλαδή, στην περίπτωση αυτήν οι «ζημίες» υπερκαλύπτουν 13

14 τα πιθανά «κέρδη» και εκ των πραγμάτων η γυναίκα τείνει να μείνει εκτός εργασίας. Είναι σαφές, πως όταν μια γυναίκα μένει εκτός εργασίας τότε χαρακτηρίζεται ως οικονομικά μη ενεργή και συμβάλλει στην αύξηση της «κρυπτοανεργίας». (Μουσούρου, 1993) Ως εκ τούτου, η γυναικεία ανεργία δύναται να διαχωριστεί σε δηλωμένη, άδηλη και σε «κρυπτοανεργία» ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Είναι σαφές πως ήδη από τις δεκαετίες 60/70 και '80, σημειώθηκε εξάπλωση της γυναικείας μετανάστευσης στον Ευρωπαϊκό χώρο. Μάλιστα, οι μεταναστεύσεις που πραγματοποιήθηκαν τη δεκαετία του 90 κατέδειξαν ότι ήταν αποτέλεσμα γυναικείας πρωτοβουλίας και σημειώθηκαν ως επί το πλείστον σε χώρες της Νότιας Ευρώπης. Συγκεκριμένα, οι μεταναστεύσεις προς τις χώρες τις πρώην Σοβιετικής Ένωσης πραγματοποιήθηκαν κυρίως από γυναίκες. Ως εκ τούτου, με την ανάπτυξη και γυναικείων συνδικαλιστικών φορέων, διαφαίνεται ξεκάθαρα η ύπαρξη δικαιώματος στην εργασία από πλευράς του γυναικείου φύλλου. Στην κατεύθυνση αυτήν, το δικαίωμα της γυναίκας στην εργασία ουσιαστικά αντικατοπτρίζει τα κάτωθι ( Νίνα - Παζαρζή, 2006): > Να έχει τη δυνατότητα να εργασθεί όταν θέλει και να μπορεί να επιλέγει τον τομέα απασχόλησης στον οποίο θέλει να εργαστεί > Να παρέχονται στη γυναίκα δυνατότητες από την πολιτεία, με τη λήψη και τήρηση μέτρων που να διασφαλίζουν το δικαίωμα στη μητρότητα επιτρέποντας να διατηρεί παράλληλα την εργασία και τα εργασιακά της δικαιώματα. > Να έχει πρόσβαση σε όλα τα επαγγέλματα > Η πολιτεία μέσα από την εκπαίδευση, τους φορείς επιμόρφωσης, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αλλά και μέσω του τρόπου διαπαιδαγώγησης των νέων να συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός σύγχρονου πλαισίου αντιλήψεων για το ρόλο της γυναίκας τόσο στην κοινωνία, όσο και στην αγορά εργασίας Σε κάθε περίπτωση, η μαζική είσοδος των γυναικών της εργασίας αποτέλεσε αφετηρία για τη χειραφέτησή της αλλά και για τη μεταβολή τόσο στο χώρο της οικογένειας, όσο και στο χώρο της οικονομίας. Μάλιστα, κατά την περίοδο τα % της αύξησης στους δείκτες απασχόλησης, οφείλονται στην αύξηση της 14

15 γυναικείας απασχόλησης, καθώς το γυναικείο εργατικό δυναμικό κατέγραψε ανοδική πορεία λόγω αφενός της βελτίωσης των αντιλήψεων για το ρόλο της γυναίκας και αφετέρου λόγω του ότι το οικογενειακό εισόδημα, χωρίς τη συμβολή της γυναίκας, ήταν ανεπαρκές για να καλύψει τις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες των ελληνικών νοικοκυριών ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ Η νομική κατάσταση της εργαζόμενης ελληνίδας βάσει των νομοθετικών μέτρων έχει βελτιωθεί παγκοσμίως με την πάροδο του χρόνου. Εντούτοις, η προστασία της μητρότητας, σύμφωνα με την κείμενη ελληνική νομοθεσία, δεν έχει αντιμετωπιστεί σθεναρά. Μάλιστα, η θέση της στην παραγωγή είναι θέση υποτελής και ο μισθός της είναι σαφώς χαμηλότερος από το μισθό του άντρα. Στην κατεύθυνση αυτήν, η ανάπτυξη της γυναίκας σε εργασιακό επίπεδο απαιτεί την εφαρμογή μιας κοινωνικής πολιτικής που θα μπορούσε να συμβάλλει στη διατήρηση των δύο ρόλων που καλείται να διαδραματίσει σε οικογενειακό αλλά και σε εργασιακό περιβάλλον. Υπό την έννοια αυτήν, η σύγχρονη εποχή επιτάσσει την κοινωνικοποίηση της οικιακής εργασίας. Δηλαδή, πρέπει να γίνει άρση των πατριαρχικών δομών της κοινωνίας μέσω εξάλειψης της ατομικής και κατατετμημένης οικιακής μη αμειβόμενης εργασίας από τις γυναίκες, όπως είναι η μαγειρική, το σιδέρωμα και οι λοιπές υπηρεσίες. Ως εκ τούτου, η φροντίδα και η ανατροφή των παιδιών δεν πρέπει να επαφίεται στην αποκλειστική ευθύνη της μητέρας αλλά να απευθύνεται σε όλη την κοινωνία. Στην κατεύθυνση αυτήν, πέραν της κοινωνικής πολιτικής απαιτείται πρωταρχικά ο ιδεολογικός μετασχηματισμός των μέχρι πρότινος κρατουσών αντιλήψεων. Στο πλαίσιο αυτό, από νωρίς και από τα μαθητικά βιβλία πρέπει να αρθούν τα παρωχημένα πρότυπα ενώ οι εκστρατείες μέσω συλλογικών φορέων και μέσων ενημέρωσης, σίγουρα δύναται να λειτουργήσουν θετικά (Κραβαρίτου, 1991). Σε κάθε περίπτωση, στους άμεσους στόχους της κοινωνικής πολιτικής πρέπει να συντελέσει η ύπαρξη και ίδρυση παιδικών σταθμών, νηπιαγωγείων και κέντρων μέριμνας για τα παιδιά. Απώτερος στόχος όλων αυτών των ενεργειών είναι η ίση μεταχείριση στις εργασιακές σχέσεις. Στην Ελλάδα, ήδη από το 1981 ισχύει η οδηγία της ίσης μεταχείρισης, ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες, όσον αφορά την πρόσβαση σε απασχόληση, επαγγελματική εκπαίδευση, επαγγελματική εξέλιξη και 15

16 σε λοιπές συνθήκες εργασίας. Δηλαδή, η παρούσα οδηγία συνεπάγεται την απουσία κάθε διάκρισης που βασίζεται στο φύλο είτε άμεσα είτε έμμεσα, σε συσχετισμό με την οικογενειακή κατάσταση. Ακόμη, βάσει του Χάρτη δικαιωμάτων των εργαζομένων γυναικών, υπάρχει το δικαίωμα της ίσης αμοιβής για εργασία ίσης αξίας. Μάλιστα, οι κυβερνήσεις δεσμεύονται να επιλέξουν μέσα για να πραγματοποιήσουν τον στόχο, δεδομένων των εθνικών συνθηκών. Στην κατεύθυνση αυτήν, συμβάλλει και η διάταξη που απαγορεύει την απόλυση κατά τη διάρκεια της άδειας μητρότητας. Δηλαδή, θεωρείται παράνομη η κοινοποίηση απόλυσης, από μέρους του εργοδότη, ενώ όσο διαρκεί η άδεια που έχει παραχωρηθεί λόγω μητρότητας, πάντως η παρούσα απαγόρευση δύναται να αρθεί μόνο αν η εργαζόμενη έχει υποπέσει σε βαρύ πταίσμα που σε κάθε περίπτωση δικαιολογεί την απόλυσή της. Επιπροσθέτως, υπάρχουν σαφείς διατάξεις για τη ρύθμιση της νυχτερινής εργασίας, για την απαγόρευση εργασίας σε υπόγειες εργασίες μεταλλείων και σε άλλες επικίνδυνες, ανθυγιεινές και επίπονες εργασίες (Κραβαρίτου, 1991). Στο πλαίσιο αυτό, υπάρχουν διατάξεις στο εργατικό δίκαιο βάσει των οποίων προστατεύεται η μητρότητα και παραχωρούνται άδειες τοκετού και λοχείας. Ακόμη, οι νέες ρυθμίσεις φέρουν το δικαίωμα για γονική άδεια και για άδεια για οικογενειακούς λόγους. Συγκεκριμένα, πρόκειται για άδεια που έχει χαρακτήρα προαιρετικό και επιτρέπει στους εργαζομένους γονείς να παραμείνουν ένα χρονικό διάστημα στο σπίτι τους για να μεγαλώσουν τα παιδία πολύ μικρής ηλικίας. Κύριοι στόχοι είναι να δοθεί στους εργαζόμενους ο απαραίτητος χρόνος ώστε να μπορεί να ασχολούνται με την οικογένεια τους. Ακόμη, υπό αυτήν την έννοια επιτυγχάνεται η δίκαιη κατανομή της δουλείας μέσα στην οικογένεια, ενώ παράλληλα αναγνωρίζονται τα βασικά δικαιώματα που απορρέουν από το εργατικό δίκαιο και την κοινωνική ασφάλιση. Όσον αφορά τις γυναίκες, διασφαλίζεται ιδιαιτέρως ο σεξουαλικός εκβιασμός στο χώρο εργασίας. Είναι γεγονός ότι η αξιοπρέπεια της γυναίκας στους χώρους εργασίας θίγεται με πολλούς εμφανείς αλλά και αφανείς τρόπους. Μάλιστα, σε πολλές των περιπτώσεων οι προσβολές αυτές μπορεί να μην βγουν προς τα έξω λόγω του φόβου της απόλυσης ή και από ντροπή. Σε κάθε περίπτωση, αφορούν αδικήματα που κατάφορα παραβιάζουν θεμελιώδη δικαιώματα της γυναίκας. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται και μορφές βίας στον εργασιακό χώρο λόγω της κατώτερης θέσης. 16

17 Αν και στην ελληνική έννομή τάξη υπάρχουν σχετικές διατάξεις που προστατεύουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και το σεβασμό της προσωπικότητας των εργαζομένων, οι ισχύουσες διατάξεις δεν φαίνεται να ικανοποιούν όχι επειδή δεν καλύπτουν το πρόβλημα, αλλά κυρίως επειδή είναι γενικές και δεν βοηθούν στην συνειδητοποίηση του προβλήματος (Καραβαρίτου, 1991) ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Είναι σαφές πως η επιχειρηματικότητα στις μέρες μας αποτελεί ένα πλέον απαραίτητο βήμα για την οικονομική μεγέθυνση των χωρών και κρατών. Υπό αυτήν την έννοια η διεθνοποίηση της οικονομίας σε συνδυασμό με την ανάγκη ύπαρξης ιδιωτικής πρωτοβουλίας, δηλαδή επενδύσεων, επιβάλουν την ανάπτυξη της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας. Σε κάθε περίπτωση, η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας αποτελεί στόχο κάθε κυβερνητικής πολιτικής και ουσιαστικά αποτελεί στόχο για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας μιας οικονομίας. Στο πλαίσιο αυτό, οι επιχειρηματικές δραστηριότητες επιφέρουν ριζικές μεταβολές στον τρόπο δόμησης της οικονομίας και συντελούν δραστικά στην αύξηση της απασχόλησης. Ο επιχειρηματίας στις μέρες μας δύναται να οριστεί ως «πρόσωπο που καταστρέφει την υπάρχουσα οικονομική τάξη με την εισαγωγή νέων προϊόντων και υπηρεσιών, με την εισαγωγή μεθόδων παραγωγής, με τη δημιουργία νέων μορφών οργάνωσης ή με την αξιοποίηση νέας πρώτης ύλης»( Σαρρή & Τριχοπούλου, 2012). Πάντως στόχος του επιχειρηματία μέσω της ίδρυσης και δημιουργίας μιας επιχείρησης είναι η αναγνώριση, δημιουργία και εκμετάλλευση των επιχειρηματικών ευκαιριών, η εφαρμογή καινοτομιών, η εξασφάλιση παραγωγικών πόρων και η εξάλειψη του κινδύνου της αβεβαιότητας. Σε διευρυμένο διεθνές επίπεδο, παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες συμβάλουν στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας γίνεται σαφές πως υπάρχει ένα χάσμα ανάμεσα στα δύο φύλα, καθώς η συμμετοχή των γυναικών στην επιχειρηματικότητα υπολείπεται σταθερά εκείνης των αντρών, μάλιστα το φαινόμενο αυτό παρατηρείται και στην Ελλάδα ( Σαρρή & Τριχοπούλου, 2012). Συγκεκριμένα, το 2007 η ελληνική γυναικεία επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων υποχώρησε στη 14η θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, από την 6η θέση που είχε ανέλθει για το έτος Μάλιστα για το έτος 2009 το ποσοστό συμμετοχής των γυναικών στην επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων ήταν μόλις 6%, από 7,7% για το έτος Συγκεκριμένα, η 17

18 ανάληψη επιχειρηματικών καθηκόντων από γυναίκες έγινε λόγω ανάγκης, όπως δήλωσαν η μία στις τρείς. Οι γυναίκες επιχειρηματίες συνήθως συμμετέχουν σε επιχειρηματικές δραστηριότητες σε μεγαλύτερη ηλικία από τους άντρες, ενώ σε κάθε περίπτωση σπάνια δραστηριοποιούνται σε επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας. Ακόμη, πρέπει να τονισθεί με ιδιαίτερη έμφαση πως οι περισσότερες επιχειρηματικές δραστηριότητες εδράζονται στην ανάγκη και το φόβο τη ανεργίας και όχι στην εκμετάλλευση ή στην εύρεση κάποιας επενδυτικής ευκαιρίας που θα επέφερε πολλαπλά οικονομικά οφέλη σε μεσομακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα. Στην κατεύθυνση αυτήν είναι σαφές πως είναι επιβεβλημένη η ανάγκη επιβολής πολιτικών κατευθύνσεων στην χώρα μας ώστε αφενός να τονωθεί η γυναικεία επιχειρηματικότητα και αφετέρου να δημιουργηθούν προϋποθέσεις ενίσχυσης επιχειρηματικότητας με ποιοτικά κριτήρια. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, η επιχειρηματικότητα των γυναικών πρέπει να μελετηθεί για δύο διαφορετικούς λόγους. Αφενός, λόγω του ότι τα τελευταία χρόνια αποτελεί μια σημαντική πηγή οικονομικής ανάπτυξης, αν και ανεκμετάλλευτη σε μεγάλο βαθμό, και αφετέρου διότι η γυναικεία επιχειρηματικότητα έχει παραμεληθεί από την κοινωνία. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να τονισθεί με ιδιαίτερη έμφαση πως η ανάπτυξη επιχειρήσεων από τις γυναίκες είναι ιδιαιτέρως σημαντική για την παγκόσμια οικονομία και μάλιστα τείνει να αποκτά ιδιαίτερη θέση ως προς την αειφόρο ανάπτυξη σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Υπό μία έννοια οι γυναικείες επιχειρήσεις κατευθύνονται από ποικίλα κίνητρα που σχετίζονται με τη δημιουργία οφέλους για τις τοπικές κοινωνίες, ενώ ενισχύει παράλληλα την απασχόληση. Άλλωστε σύμφωνα με έρευνες Wilson & Kickul (2006) οι γυναίκες υποκινούνται περισσότερο από κοινωνικά κίνητρα για την ανάληψη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Εν αντιθέσει οι άντρες ξεκινούν την επιχειρηματική δραστηριότητα καθώς ξεκινούν από οικονομικά κίνητρα και από την ανάγκη οικονομικής καταξίωσης. Η διεθνοποίηση της οικονομίας, σε συνδυασμό με τις δομικές αλλαγές στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, τις μεταβολές στην πληροφορία και τις τεχνολογικές εξελίξεις, θέσπισαν τις οικονομίες κλίμακας ως απαραίτητη προϋπόθεση για την ίδρυση και ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας των οικονομιών σε παγκόσμιο βεληνεκές. Υπό αυτήν την έννοια, ο επιχειρηματίας αποτελεί ένα δομικό εργαλείο για την οικονομική ανάπτυξη. 18

19 Αν και υπάρχουν έρευνες που έχουν δείξει ότι δεν υπάρχει ακόμη ισότητα μεταξύ των δύο φύλων στην αγορά εργασίας, ο ρόλος των γυναικών στην επιχειρηματικότητα δύναται να αναδειχτεί με τους κάτωθι δείκτες ( Σαρρή & Τριχοπούλου, 2012): > Το ποσοστό των επιχειρήσεων στις οποίες συμμετέχουν οι γυναίκες στο κεφάλαιο > Το ποσοστό των γυναικών στο εργατικό δυναμικό > Το ποσοστό των γυναικών στο ανθρώπινο δυναμικό (εκτός παραγωγικής διαδικασίας) > Το ποσοστό των επιχειρήσεων στις οποίες οι γυναίκες είναι μάνατζερ. Μάλιστα πρέπει να τονισθεί με ιδιαίτερη έμφαση πως σε χώρες με κυρίως χαμηλό και μεσαίο εισόδημα, η γυναικεία επιχειρηματικότητα χαρακτηρίζεται ως επιχειρηματικότητα ανάγκης. Εν αντιθέσει, σε χώρες με υψηλό εισόδημα, η επιχειρηματικότητα αποτελεί την αναζήτηση αλλά και εκμετάλλευση των επιχειρηματικών ευκαιριών. Στον ελλαδικό χώρο, αν και στατιστικά βάσει των δεικτών του ΟΟΣΑ, η Ελλάδα υπολείπεται από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο για τη γυναικεία επιχειρηματικότητα, είναι σαφές πως τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί μια σημαντική βελτίωση του συγκεκριμένου δείκτη. Πρόκειται για μια μεταβολή, που κατά κύριο λόγο απορρέει από την μεταβολή των παραδοσιακών προτύπων αλλά και την εξέλιξη στους μηχανισμούς αλλά και τη νομοθεσία, που επέτρεψε την είσοδο των γυναικών στο εργατικό δυναμικό και διαμόρφωσε ευκαιρίες στ των συνολικών επιχειρηματιών. Στα κύρια χαρακτηριστικά των γυναικών επιχειρηματιών στην Ελλάδα, συγκαταλέγεται το γεγονός ότι η πλειοψηφία αφορά έγγαμες, ιδιοκτήτριες μικρών έως πολύ μικρών επιχειρήσεων ενώ οι τομείς στους οποίους κατά κύριο λόγο αναπτύσσουν τις δραστηριότητές τους είναι ο τουρισμός, η παροχή εκπαιδευτικών και συμβουλευτικών υπηρεσιών, η επικοινωνία, οι δημόσιες σχέσεις, οι πωλήσεις καθώς επίσης και η παροχή υπηρεσιών υγείας ή η τηλεργασίας. (Κατσανέβας, 2008). Μάλιστα, οι παράγοντες επιτυχίες για τη γυναικεία επιχειρηματικότητα συνίστανται στους κάτωθι: 19

20 > Η ποιότητα των προϊόντων - υπηρεσιών > Οι σχέσεις με τους πελάτες > Η τιμή των προϊόντων - υπηρεσιών > Η χρήση των νέων τεχνολογιών Ακόμη, η ανάμιξη των γυναικών με την επιχειρηματικότητα προσφέρει πολλαπλά οφέλη τόσο σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την Ροσγοβά (2009) τα οφέλη συνίστανται στα κάτωθι: > Διέξοδος απασχόλησης και παράλληλη ένταξη στην αγορά εργασίας, ιδιαιτέρως όταν η προσφορά εργασίας είναι περιορισμένη > Προσφορά ευέλικτων μορφών απασχόλησης βάσει των οποίων μια γυναίκα μπορεί να συνδυάσει τις εργασιακές υποχρεώσεις με τις οικογενειακές > Προσφέρει ένα συμπληρωματικό ή και κύριο εισόδημα στην οικογένεια > Παρέχει τη δυνατότητα προσωπικής ιδιοκτησίας και παράλληλα αναβάθμισης της θέσης που έχει η γυναίκα στην κοινωνία > Αυξάνει την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση που έχει η γυναίκα > Δίνει την ευκαιρία απόδρασης από το νοικοκυριό και μάλιστα παρέχει δυνατότητα υψηλής ανέλιξης στο εργασιακό χώρο > Μεταβάλει τα στερεότυπα που κυριάρχησαν κατά τα προγενέστερα χρόνια στον βασικό κορμό της κοινωνίας ως προς τη θέση του κάθε φύλου στην αγορά εργασίας > Παρέχει τη δυνατότητα παραμονής των γυναικών στις περιφέρειες καθώς έτσι αναπτύσσουν δραστηριότητες στην επαρχία και δεν είναι υποχρεωμένες να διαφύγουν στα μεγάλα αστικά κέντρα για εύρεση εργασίας. > Συμβάλει στην αύξηση της προστιθέμενης αξίας των τοπικών γεωργικών προϊόντων μεταποιώντας τα σε προϊόντα με υψηλή πραγματική και συμβολική αξία. > Αύξηση της αξίας της επιχειρηματικότητας και παράλληλη προώθησή της στην ευρύτερη περιοχή > Συμβολή στη μεταφορά τεχνογνωσίας δημιουργώντας νέα προϊόντα μέσω παραγωγής με υψηλές προδιαγραφές. 20

21 Εντούτοις, σε κάθε περίπτωση η βελτίωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας των γυναικών προαπαιτεί τη βελτίωση της γνώσης και της τεχνογνωσίας που παρέχεται στις γυναίκες επιχειρηματίες, η παροχή επενδυτικών κινήτρων χρηματοδότησης της γυναικείας επιχειρηματικότητας, η υποστήριξη τους για συμμετοχή αυτών στο διεθνές εμπόριο ώστε να ξεφεύγουν από τα απλά όρια μιας μικρής επιχείρησης και η θέσπιση κατάλληλων πολιτικών ώστε να υπάρχει επενδυτική κουλτούρα μεταξύ των γυναικών στο πλαίσιο ενός ανεπτυγμένου και άκρως ανταγωνιστικού οικονομικού περιβάλλοντος. Όσον αφορά τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά άσκησης της γυναικείας επιχειρηματικότητας, πρέπει να τονισθεί με ιδιαίτερη έμφαση πως η άσκηση του επιχειρείν εκτείνεται σε όλη την ελληνική επικράτεια. Μάλιστα, η Αττική είναι πρώτη στην άσκηση της γυναικείας επιχειρηματικότητας, ακολουθεί η Πελοπόννησος, το Αιγαίο, η Κρήτη, το Ιόνιο και τέλος η Θεσσαλία. Μάλιστα, έχει παρατηρηθεί πως τα νησιά που γνώρισαν μικρότερη Οθωμανική κυριαρχία είναι σαφώς πιο αναπτυγμένα και έχουν επενδύσει στη γυναικεία μόρφωση και ως εκ τούτου χαρακτηρίζονται από προοδευτικότητα στον τρόπο άσκησης της επιχειρηματικότητας από τις γυναίκες ( Σαρρή & Τριχοπούλου, 2012). Ακόμη, η άσκηση της γυναικείας επιχειρηματικότητας στη χώρα μας ξεκίνησε από τα τέλη του 19ου αιώνα κυρίως στους τομείς των υλικών και προϊόντων, στην μεταποίηση υλικών, στο εμπόριο, στην παροχή υπηρεσιών καθώς και στη λειτουργία και ανάπτυξη ιδρυμάτων σχολικής, τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης. Σε κάθε περίπτωση, η γυναικεία επιχειρηματικότητα δύναται να υποκινηθεί αφενός με την ύπαρξη μιας καλή επιχειρηματικής ιδέας και αφετέρου με την ύπαρξη των κάτωθι κινητήριων δυνάμεων: > Ανεξαρτησία: Η άσκηση της επιχειρηματικότητας προσδίδει ανεξαρτησία στον επιχειρηματία. Συγκεκριμένα, οι επιχειρηματίες από μόνοι τους λαμβάνουν τις αποφάσεις και διαμορφώνουν τη θέση εργασίας τους. Μάλιστα, ένας επιχειρηματίας πρέπει να είναι ανεξάρτητα σκεπτόμενος και ορθολογιστής. > Ανάγκη για επίτευγμα: Αποτελεί μια σαφή κινητήρια δύναμη που σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την ανάγκη για επιτυχία στον τομέα εργασίας. Μάλιστα, η ανάγκη για επίτευγμα δύναται να ορισθεί ως την επιθυμία για επίτευξη 21

22 υψηλών στόχων και εκ των πραγμάτων προϋποθέτει την προσήλωση του επιχειρηματία στους στόχους της μονάδας που διοικεί. > Αυτοπεποίθηση: Είναι σαφές πως η διοίκηση των επιχειρήσεων και η άσκηση σημαντικών καθηκόντων πέρα από άγχος για τη μεγάλη ευθύνη, προσδίδει και αυτοπεποίθηση καθώς ο επιχειρηματίας μπαίνει στη συνεχή διαδικασία να παρακάμπτει τα εμπόδια του περιβάλλοντος και να επιτυγχάνει τους στόχους που έχει προκαθορίσει. Μάλιστα, αυτοεκτίμηση είναι η αυτοπεποίθηση ότι κάποιος είναι γενικά άξιος και αποτελεσματικός. Όσον αφορά την άσκηση της γυναικείας επιχειρηματικότητας γίνεται σαφές πως υπάρχουν ανάλογα κίνητρα που ωθούν τις γυναίκες να ασχοληθούν με τις επιχειρηματικές δραστηριότητες. Δηλαδή, η ανάγκη ανεξαρτησίας, αυτονομίας και επίτευξης στόχων αποτελεί αδιαμφισβήτητα ένα κίνητρο που ωθεί τις γυναίκες να ασχοληθούν με την επιχειρηματικότητα και να ασκήσουν εμπορικές δραστηριότητες. Μάλιστα, σημαντικό κίνητρο αποτελεί και η ευελιξία του ωραρίου που έχει μια γυναίκα όταν ασκεί επιχειρηματική δραστηριότητα. Υπό την έννοια αυτήν, ενώ οι άντρες επιζητούν υψηλά κέρδη από μια επιχείρηση, οι γυναίκες επιδιώκουν την ελευθερία που προσφέρει ένα επιχειρηματικό περιβάλλον και μάλιστα μέσω αυτού δύναται να συνδυάζουν τις οικογενειακές τους υποχρεώσεις. Ακόμη, οι γυναίκες εμφανίζουν λιγότερες προσδοκίες για επιτυχία στο επιχειρηματικό περιβάλλον από ότι έχουν οι άντρες. ( Σαρρή & Τριχοπούλου, 2012). Από την άλλη μεριά παρά την ύπαρξη κινήτρων που κατευθύνουν τις γυναίκες στην άσκηση επιχειρηματικές δραστηριότητες, είναι σαφές πως υπάρχουν και αντικίνητρα για τις γυναίκες όσων αφορά την ανάληψη κάποιας επένδυσης. Υπό αυτήν την έννοια υπάρχουν κάποιοι ανασταλτικοί παράγοντες που προέρχονται τόσο από το εξωτερικό, όσο και από το εσωτερικό περιβάλλον που σχετίζεται με κάποια επιχειρηματική δραστηριότητα. Συγκεκριμένα, είναι σαφές πως μια γυναίκα καλείται να αντιμετωπίσει επιπρόσθετες δυσκολίες σε ένα επιχειρηματικό περιβάλλον και μάλιστα οι σημαντικότερες δυσκολίες που καλούνται να αντιμετωπίσουν παρατίθενται παρακάτω: > Έλλειψη επιχειρηματικών προτύπων: Σε κάθε περίπτωση τα επιχειρηματικά πρότυπα αποτελεί έναν τρόπο με τον οποίον προσδιορίζονται οι συμπεριφορές και οι δράσεις ενός επιχειρηματικού οργανισμού. Είναι γεγονός ότι τα άτομα επηρεάζονται κυρίως από άτομα του ίδιου φύλου, δηλαδή τα αγόρια από τον 22

23 πατέρα τους και τα κορίτσια από τη μητέρα τους. Υπό αυτήν την έννοια τα κορίτσια δεν μπορούν να έχουν ανεπτυγμένο επιχειρηματικό πρότυπο, δεδομένου ότι η μητέρα υπηρετούσε ένα παρωχημένο πρότυπο γυναίκας, συνεπώς οι σύγχρονες γυναίκες αντιμετωπίζουν έλλειψη ενός σαφούς επιχειρηματικού προτύπου. > Έλλειψη εμπειριών: Η επιχειρηματική δραστηριότητα απαιτεί γυναίκες για την άσκηση των δραστηριοτήτων και την εκμετάλλευση των ευκαιριών του περιβάλλοντος. Υπό αυτήν την έννοια γίνεται σαφές πως οι γυναίκες αν και έχουν πλέον υψηλό επίπεδο επιμόρφωσης και κατάρτισης δεν επιλέγουν την άσκηση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων καθώς τις κυριεύει η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα που απορρέει από την έλλειψη κατάλληλων εμπειριών > Έλλειψη δικτύωσης και κοινωνικής θέσης: Οι γυναίκες σήμερα επικεντρώνονται στις σχέσεις που σχετίζονται ως επί το πλείστον με τις προσωπικές σχέσεις που σχετίζονται με την οικογένεια και λιγότερο με τα κοινωνικά δίκτυα. Ως εκ τούτου, είναι σαφές πως ένας επιχειρηματίας πρέπει να διαθέτει τις κατάλληλες προσβάσεις σε τομείς πληροφόρησης και να μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο επιρροής συνεργατών και λοιπών επιχειρηματιών. Συνεπώς, το γεγονός ότι οι γυναίκες δεν έχουν τα κατάλληλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λειτουργεί ανασταλτικά για την άσκηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. > Έλλειψη κεφαλαίων: Η διεθνοποίηση της οικονομίας θέτει σε πρωταρχικό στόχο την ύπαρξη κατάλληλων κεφαλαίων ώστε ν πραγματοποιούνται οι απαιτούμενες επενδύσεις εγκαίρως και αποτελεσματικά. Ως εκ τούτου, γίνεται σαφές πως η άσκηση επιχειρηματικότητα προαπαιτεί κεφάλαιο τόσο χρηματικό όσο και γνωστικό. Υπό την έννοια αυτήν, οι γυναίκες που ως επί το πλείστον απασχολούνται σε θέσεις με χαμηλό εισόδημα αδυνατούν να συγκεντρώσουν το απαραίτητο κεφάλαιο για την ίδρυση, δημιουργία και λειτουργία μιας επιχείρησης. Συνεπώς, οι δυσκολίες που απορρέουν από το συγκεκριμένο γεγονός συνίστανται στη δυσκολία άντλησης κεφαλαίων από την έναρξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας, στις υψηλές εγγυήσεις που απαιτούνται για την χρηματοδότηση των επιχειρηματικών σχεδίων και στις φυλετικές διακρίσεις που ενδεχομένως τυγχάνουν οι γυναίκες από τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς οι οποίοι δύναται με προκατάληψη και στερεότυπες αντιλήψεις να αρνηθούν να χρηματοδοτήσουν μια επενδυτική πρόταση που προέρχεται από γυναίκες. Από την άλλη μεριά πρέπει να 23

24 τονισθεί πως η έλλειψη γνωστικού κεφαλαίου δεν συνίστανται στην έλλειψη επιμόρφωσης και ανώτατης εκπαίδευσης, αλλά συνίστανται στην έλλειψη ορθής κατάρτισης πάνω σε συγκεκριμένα αντικείμενα που απαιτούν οι επιχειρηματικές δραστηριότητες που σε συνδυασμό με την έλλειψη πρόσβασης στην πληροφόρηση αποτελούν ανασταλτικό παράγοντα για άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας. > Έλλειψη διαθέσιμου χρόνου: Είναι σαφές πως οι γυναίκες λόγω των αυξημένων οικογενειακών υποχρεώσεων έχουν περιορισμένη τη δυνατότητα της έρευνας, της δικτύωσης και της κατάρτισης, δηλαδή απαραίτητων εργαλείων για την επιτυχή πορεία μιας επιχειρηματικής δραστηριότητας. Υπό την έννοια αυτήν γίνεται σαφές πως οι γυναίκες με μεγάλη δυσκολία προσπαθούν να προσαρμόσουν το χρόνο τους μεταξύ οικογένειας και επαγγέλματος. Μάλιστα, πρέπει να τονισθεί με ιδιαίτερη έμφαση πως παρά τα σαφή βήματα προόδου, η ελληνική κοινωνία παραμένει συντηρητική και ως εκ τούτου είναι δύσκολο για τις γυναίκες να μεταβάλουν τα κοινωνικά στερεότυπα και να μπορέσουν να διαθέσουν ορθολογικά το χρόνο τους μεταξύ των ασχολιών τους. 24

25 3 ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ Η μελέτη της εξωοικιακής εργασίας των γυναικών αποτελεί ένα διαχρονικό ζήτημα, το οποίο έχει απασχολήσει κατά καιρούς επιστήμονες από διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους, όπως Οικονομολόγους, Κοινωνιολόγους, Ιστορικούς κ.α. Αρχικά, κρίνεται αναγκαία μια συνοπτική κριτική ανάλυση των διάφορων θεωρητικών εξηγήσεων της γυναικείας συμμετοχής στην αγορά εργασίας. Το εγχείρημα αυτό, ωστόσο, αποτελεί μια ιδιαίτερα δύσκολη και επίπονη διαδικασία, με αποτέλεσμα να περιοριστούμε σε αυτή τη μελέτη στη δημιουργία μιας τυπολογίας θεωρητικών εξηγήσεων της γυναικείας εργασίας για τη σημερινή εποχή. Με αυτόν τον τρόπο, θα επιτύχουμε τη δημιουργία μιας γενικής εικόνας της κοινωνιολογικής προσέγγισης για τη γυναικεία εργασία. Υπάρχουν ποικίλες προσεγγίσεις όσον αφορά στη γυναικεία συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό, μερικές από τις οποίες και θα αναλυθούν αμέσως παρακάτω. Η πρώτη κατηγορία προσεγγίσεων χαρακτηρίζεται ως «βιολογική», αφού, η ίδια υποστηρίζει πως οι διαφορές που παρουσιάζει το γυναικείο φύλο βασίζονται αποκλειστικά στο βιολογικό παράγοντα. Σε αυτήν την κατηγορία, η γυναικεία εργασία θεωρείται μια φυσική, μη ιστορική, «γυναικεία κατάσταση», αφού ο βιολογικός παράγοντας, ο οποίος και κατέχει τον καθοριστικό ρόλο, δεν επιδέχεται μεταβολές με το πέρασμα του χρόνου. Η βιολογική διαφορά, λοιπόν, των φύλων, ορίζει μια κατάσταση στην οποία η κύρια κοινωνική υπευθυνότητα των γυναικών είναι η βιολογική αναπαραγωγή, δηλαδή η γέννηση και η ανατροφή των παιδιών, και η οικιακή εργασία. Στις μελέτες αυτές, η δραστηριότητα των γυναικών στην αγορά εργασίας μπορεί να πάρει υπόσταση και να λάβει χώρα, μόνο όταν τα 2 κύρια καθήκοντα των γυναικών, ως συζύγων και μητέρων, εκπληρωθούν. Η αποκαλούμενη «κοινωνική μειονεξία της βιολογίας» των γυναικών, σύμφωνα με την οποία οι γυναίκες βρίσκονται σε «κατώτερη» θέση συγκριτικά με τους άντρες, όσον αφορά στο χώρο εργασίας, έχει ως συχνή συνέπεια την περιθωριοποίηση της γυναίκας στην εργατική δύναμη. Σύμφωνα με τη βιολογική προσέγγιση, όλοι οι εργαζόμενοι αποτελούν μια γενική κατηγορία και οι γυναίκες αντιμετωπίζονται σαν μια ιδιαίτερη υποκατηγορία της. Είναι φανερό, ωστόσο, πως αυτή η κατηγοριοποίηση πραγματοποιείται με βάση την 25