ΚΛΑΔΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ. Μάρτιος 2014

Transcript

1 ΚΛΑΔΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ (-) Μάρτιος 4 Έρευνα-Σύνταξη: Δρ Δαγκαλίδης Αθανάσιος Το σύνολο του περιεχομένου του παρόντος, συμπεριλαμβανομένων κάθε είδους αρχείων, αποτελεί αντικείμενο πνευματικής ιδιοκτησίας και προστατεύεται από ελληνικές & διεθνείς διατάξεις. Συνεπώς, απαγορεύεται ρητά η αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, μετάδοση, διανομή, έκδοση ή μετάφραση του παρόντος, τμηματικά, περιληπτικά ή συνολικά, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση της δικαιούχου Τράπεζας Πειραιώς Α.Ε.,. Από την παραπάνω απαγόρευση εξαιρείται η αποθήκευση ή αντιγραφή τμημάτων του παρόντος σε απλό προσωπικό υπολογιστή για αυστηρά προσωπική χρήση, χωρίς πρόθεση εμπορικής ή άλλης εκμετάλλευσης και χωρίς αυτό να σημαίνει τη με οποιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Μεθοδολογικές και ερμηνευτικές παρατηρήσεις 3.Το ιστορικό πλαίσιο 5 3. Το άνοιγμα της αγροτικής οικονομίας στο διεθνή ανταγωνισμό 7 4. Εξέλιξη των συγκριτικών πλεονεκτημάτων 7 5.Εξέλιξη διεθνούς ανταγωνιστικότητας της γεωργίας 9 6. Διερεύνηση ποιοτικών χαρακτηριστικών και τάσεων 37 Συμπεράσματα 47 S.W.O.T. Ανάλυση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας 49 Βιβλιογραφία-πηγές 5

3 . Μεθοδολογικές και ερμηνευτικές παρατηρήσεις Η διεθνής ανταγωνιστικότητα του αγροτικού τομέα είναι ένα εξαιρετικά σύνθετο φαινόμενο που όχι μόνο είναι δύσκολο να μετρηθεί, αλλά συνήθως και αδύνατον να ερμηνευτεί. Εκτός από τα φυσικά συγκριτικά πλεονεκτήματα (κλίμα, έδαφος, υδατικοί πόροι, κ.τ.λ.) υπεισέρχονται ένα πλήθος άλλων παραγόντων, όπως το επαγγελματικό και μορφωτικό επίπεδο των αγροτών, η σχέση τους με την καινοτομία, οι συνεργατικές παραδόσεις, η ύπαρξη υποδομών, δικτύων διανομής και προβολής-προώθησης των προϊόντων, οι χρηματοοικονομικές συνθήκες, οι διασυνδέσεις με τους άλλους τομείς της οικονομίας, η καταναλωτική συμπεριφορά, η οικολογική ευαισθησία του πληθυσμού, ο οικονομικός πατριωτισμός του, η αποτελεσματικότητα του δημόσιου τομέα, το τεχνολογικό επίπεδο, η διασύνδεση της έρευνας με την παραγωγή, κ.τ.λ.. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι ένας αγροτικός τομέας είναι ανταγωνιστικός στο βαθμό που με δεδομένους διαθέσιμους πόρους, καλύπτει τις διατροφικές ανάγκες της χώρας με υψηλής ποιότητας προϊόντα, στηρίζει το εμπορικό ισοζύγιο, εξασφαλίζει ικανοποιητικό εισόδημα στους παραγωγούς και διασφαλίζει την αειφόρο ανάπτυξη του. Οι παράμετροι αυτές τις ανταγωνιστικότητας ποσοτικοποιούνται σαν βαθμός εξωστρέφειας της παραγωγής, εισαγωγική διείσδυση, μερίδια διεθνούς αγοράς, όρους εμπορίου, παραγωγικότητα εργασίας, κόστη παραγωγής, τιμές εξαγωγών, αγροτικά εισοδήματα, κ.τ.λ.. 3

4 Η διεθνής βιβλιογραφία επικεντρώνεται συνήθως στα αποκαλυπτόμενα συγκριτικά πλεονεκτήματα (revealed comparative advantages) που θεωρητικά αποτελούν αντανάκλαση της ανταγωνιστικότητας του αγροτικού τομέα. Τα πλεονεκτήματα της προσέγγισης αυτής είναι η ευκολία ποσοτικοποίησης και η δυνατότητα πραγματοποίησης διεθνών συγκρίσεων ή παρακολούθησης των διαχρονικών εξελίξεων, ενώ τα σοβαρότερα μειονεκτήματα της είναι η παραγνώριση των συνθηκών της εσωτερικής αγοράς και της επίδρασης των δημοσιονομικών πολιτικών. Έτσι δεν λαμβάνονται υπόψη οι συνθήκες παραγωγής, η συναλλαγματική πολιτική, οι επιδοτήσεις, ο προστατευτισμός καθώς και άλλοι κρίσιμοι παράγοντες που πολλές φορές έχουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των αποκαλυπτόμενων συγκριτικών πλεονεκτημάτων. Στην Ελληνική περίπτωση παραμορφωτική επίδραση στην αξιοπιστία του RCA είχε μέχρι το 98 ο προστατευτισμός, έστω κι αν μειώθηκε αισθητά μετά τη συμφωνία σύνδεσης, ενώ μετά το το ρόλο αυτόν τον ανέλαβε η Κ. Α. Π.. Η παρατήρηση αυτή δεν σημαίνει βέβαια, ότι τα κύρια εξαγώγιμα προϊόντα της χώρας μας δεν διαθέτουν σοβαρά συγκριτικά πλεονεκτήματα, αλλά ότι οι υψηλές επιδοτήσεις ωθούν σε υπέρμετρη αύξηση της καλλιέργειας ορισμένων προϊόντων ή σε μείωση - εγκατάλειψη καλλιεργειών που δεν επιδοτούνται. Ο ευρύτατα χρησιμοποιούμενος για τη μέτρηση της ανταγωνιστικότητας δείκτης Balassa παρουσιάζει επίσης τα παραπάνω χαρακτηριστικά και ουσιαστικά αποτυπώνει την σχέση του ισοζυγίου προς το σύνολο εμπορίου, χωρίς να αποτελεί έναν σύνθετο δείκτη που λαμβάνει υπόψη του τους λοιπούς παράγοντες. Η δημιουργία πλέον σύνθετων δεικτών (π.χ. από το CEPII) έχει βελτιώσει κάπως τις δυνατότητες αποτύπωσης, αλλά η εφαρμογή τους απαιτεί τη χρήση στατιστικών στοιχείων που δεν είναι εύκολα διαθέσιμα(αξία παραγωγής ανά προϊόν, κ.τ.λ.). Η διερεύνηση της ανταγωνιστικότητας και των καθοριστικών της παραγόντων, έχει συγκεντρώσει τα τελευταία χρόνια την ιδιαίτερη προσοχή της διεθνούς βιβλιογραφίας. Οι διάφορες προσπάθειες μέτρησης της ανταγωνιστικότητας της τελευταίας ετίας χρησιμοποιούν θεωρητικές προσεγγίσεις που βασίζονται στη μακροοικονομία, τη μικροοικονομία και τη θεωρία του διεθνούς εμπορίου, αλλά η πρόοδος που έχει επιτευχθεί σε σχέση με τη χρήση της έννοιας του συγκριτικού πλεονεκτήματος(rca) δεν είναι σημαντική. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που οι σοβαρότερες πρόσφατες μελέτες επικεντρώνονται στο κλασσικό θεωρητικό υπόδειγμα του Balassa στο οποίο επιχειρούν να εισάγουν τους παράγοντες ποιότητας και διαφοροποίησης του προϊόντος. Στην παρούσα μελέτη παρόλο που ακολουθείται μία κλασική προσέγγιση της εξειδίκευσης- ανταγωνιστικότητας, γίνεται προσπάθεια αξιοποίησης συμπληρωματικών δεικτών που κατά την άποψη μας βοηθούν σε μία περισσότερο αξιόπιστη αποτύπωση της κατάστασης και των εξελίξεων. Έτσι χρησιμοποιούνται παράλληλα οι δείκτες εξωστρέφειας και εισαγωγικής διείσδυσης ανά προϊόν, τα μερίδια διεθνούς αγοράς και η ανταγωνιστικότητα ποιότητας, ενταγμένα σε ένα χρονικό πλαίσιο αναφοράς που διαιρείται σε 3 περιόδους (προενταξιακή περίοδος, ένταξη στην Ε.Ε. και στη συνέχεια στην Ο.Ν.Ε.), ώστε να διερευνηθούν και οι επιπτώσεις των θεσμικών και λοιπών μεταβολών στην ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής γεωργίας. Οι χρονοσειρές προέρχονται από την βάση της FAOSTAT, ενώ όπου υπήρχαν ελλείψεις (π.χ. παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων μετά το ) έγιναν συμπληρώσεις από στοιχεία του Υπουργείου αγροτικής ανάπτυξης και τροφίμων. Λόγω της πολύ μεγάλης περιόδου αναφοράς (5ετία) οι μεταβολές ήταν αδύνατον να αποτυπωθούν με μορφή πινάκων αλλά μόνο γραφημάτων, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις τα γραφήματα είναι λογαριθμικού τύπου λόγω των τεράστιων διαφορών στα μεγέθη. 4

5 . Το ιστορικό πλαίσιο Μέχρι τον ο Παγκόσμιο πόλεμο η Ελλάδα ήταν μια παραδοσιακή αγροτική χώρα η οποία όμως δεν κάλυπτε τις ανάγκες της σε τρόφιμα. Το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού της χώρας κατοικούσε σε αγροτικές περιοχές ενώ η γεωργία αποτελούσε τον βασικό τομέα της Ελληνικής οικονομίας που απασχολούσε και τον κύριο όγκο του εργατικού της δυναμικού. Η αγροτική δραστηριότητα ήταν οικογενειακής μορφής, με πολύ χαμηλό βαθμό εμπορευματοποίησης της παραγωγής και κυριαρχία της πολυκαλλιέργειας που εξασφάλιζε στις αγροτικές οικογένειες την αυτάρκεια τους (ιδιοκατανάλωση του συνόλου σχεδόν της οικογενειακής παραγωγής). Οι εξαγωγές αγροτικών προϊόντων (παρά την πολύ υψηλή συμμετοχή τους στο σύνολο εξαγωγών) περιορίζονταν σε ελάχιστα προϊόντα για τα οποία υπήρχαν φυσικά συγκριτικά πλεονεκτήματα ή παράδοση στην παραγωγή τους(σταφίδες, καπνά, δέρματα, έρια αιγοπροβάτων, κ.τ.λ.). Οι πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές και γεωπολιτικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν μετά την απελευθέρωση (και τον εμφύλιο) είχαν καταλυτικές επιπτώσεις στην πορεία του αγροτικού τομέα ο οποίος εκσυγχρονίσθηκε σε σημαντικό βαθμό με αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγικότητας και της εξωστρέφειας του. Η μείωση του αγροτικού πληθυσμού (αστυφιλία και μετανάστευση), οι μεγάλες δημόσιες επενδύσεις (αρδευτικά, εγγειοβελτιωτικά και οδικά έργα) στις δεκαετίες του 5 και του 6, η εκμηχάνιση της παραγωγής (κυρίως από τη ετία του 6), η τεχνολογική πρόοδος (καταπολέμηση ασθενειών, βελτίωση ποικιλιών και μεθόδων παραγωγής) και η Συμφωνία Σύνδεσης με την ΕΟΚ (το ), είχαν σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία μίας ανταγωνιστικής γεωργίας, ενός ιδιαίτερα πλεονασματικού εμπορικού ισοζυγίου αγροτικών προϊόντων, την επίτευξη υψηλού βαθμού διατροφικής αυτάρκειας της χώρας και την βελτίωση των αγροτικών εισοδημάτων. Την δεκαετία 6-7 η χώρα εισέρχεται σε φάση εκβιομηχάνισης με θετικές επιπτώσεις και στον αγροτικό τομέα αφού δημιουργούνται ισχυρές διασυνδέσεις με την αναπτυσσόμενη βιομηχανία τροφίμων, λιπασμάτων, γεωργικών φαρμάκων, αγροτικών μηχανημάτων και λοιπών εφοδίων. Στη συνέχεια, παρά τη μείωση των δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων στον πρωτογενή τομέα, οι ρυθμοί ανάπτυξης της παραγωγής και της παραγωγικότητας παραμένουν ικανοποιητικοί αν και κινούνται σε χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με την προηγούμενη ετία. Το η Ελλάδα γίνεται πλήρες μέλος της Ε.Ο.Κ., εξέλιξη που θα σηματοδοτήσει τις μετέπειτα εξελίξεις του αγροτικού της τομέα. Η πρόοδος που σημειώθηκε μέχρι την καθοριστική αυτή ημερομηνία ήταν εντυπωσιακή αφού το προϊόν/απασχολούμενο στον αγροτικό τομέα ανήλθε στα 3/5 περίπου του μέσου κοινοτικού όρου από το ¼ που ήταν το. Στη συνέχεια όμως, η εφαρμογή της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, η μειωμένη διαπραγματευτική διάθεση της Ελληνικής πλευράς στο θέμα των ποσοστώσεων (λόγω της επιδίωξης άμεσων ή βραχυπρόθεσμων οικονομικών ωφελειών), σε συνδυασμό με την κακή αξιοποίηση των γενναιόδωρων επιδοτήσεων, δημιούργησαν συνθήκες που υποθήκευσαν τις μελλοντικές προοπτικές. Η πολιτική της με κάθε τρόπο μεγιστοποίησης των επιδοτήσεων, που ακολούθησαν όλες οι Ελληνικές κυβερνήσεις από το μέχρι την υιοθέτηση της νέας ΚΑΠ (από το ), είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία στρεβλώσεων που λειτούργησαν μακροπρόθεσμα σαν τροχοπέδη για τον εκσυγχρονισμό του αγροτικού τομέα. Οι κοινοτικές δαπάνες υπέρ της ελληνικής γεωργίας κατά τα προηγούμενα χρόνια κυμαίνονταν στο με 5% περίπου της ακαθάριστης αξίας παραγωγής, με το μεγαλύτερο μέρος τους να αφορά επιδοτήσεις προϊόντων. Οι κοινοτικές ενισχύσεις όμως παρουσίαζαν μία εντονότατη ανισοκατανομή μεταξύ των επιμέρους προϊόντων αφού το 5% περίπου της αξίας της γεωργικής μας παραγωγής απολάμβανε ελάχιστη έως καμία στήριξη (οπωροκηπευτικά, χοιρινό κρέας, αυγά-πουλερικά, μέλι, χορτονομές κ.τ.λ.) ενώ σε ορισμένα προϊόντα οι επιδοτήσεις ήταν υπερβολικές. Έτσι στον καπνό, η πριμοδότηση ορισμένων ποικιλιών ήταν τριπλάσια της εμπορικής τους τιμής, στο βαμβάκι διπλάσια, σε κάποια προϊόντα ίση, ενώ σε άλλα όπως το αιγοπρόβειο κρέας και το ελαιόλαδο περί το /3. Η άνιση αυτή κατανομή των ενισχύσεων μεταξύ των προϊόντων, είχε σαν αποτέλεσμα σημαντικές μεταβολές στον παραγωγικό χάρτη της ελληνικής γεωργίας με τεράστια επέκταση ορισμένων καλλιεργειών όπως το βαμβάκι, το σκληρό σιτάρι και την ελαιοκαλλιέργεια, σε βάρος άλλων καλλιεργειών όπως το μαλακό σιτάρι, τα όσπρια, τις χορτονομές, τα φρούτα και κηπευτικά(εκτός των ροδάκινων, της βιομηχανικής τομάτας και των χυμοποιήσιμων εσπεριδοειδών). 5

6 Εξέλιξη παραγωγής των σημαντικότερων αγροτικών προϊόντων (σε χιλ. t) Δημητριακά; Φρούτα; Λαχανικά Ελαιόλαδα Καπνός 36Βαμβάκι Οσπρια Η κατάσταση που διαμορφώθηκε ήταν ιδιαίτερα ανισοβαρής αφού η χώρα μας παρήγαγε και εξήγαγε στις διεθνείς αγορές προϊόντα για τα οποία στην πραγματικότητα δεν διέθετε ιδιαίτερα ισχυρά συγκριτικά πλεονεκτήματα, ενώ αναγκάζονταν να εισάγει βασικά προϊόντα στα οποία δημιουργήθηκαν τεράστιες ελλείψεις (ζωοτροφές, όσπρια, μαλακό σιτάρι αρτοποιίας, κτηνοτροφικά προϊόντα, ορισμένα φρούτα και λαχανικά) που θα μπορούσε να τα παράγει με διεθνώς ανταγωνιστικούς όρους. Η κατανομή των επιδοτήσεων σε βάρος της ζωικής παραγωγής προκάλεσε επίσης τη δημιουργία ανισορροπιών ( σχέση φυτικής και ζωικής παραγωγής), με δυσμενείς επιπτώσεις στην προστιθέμενη αξία, στο αγροτικό εισόδημα και κυρίως στο εμπορικό ισοζύγιο του αγροτικού τομέα. Η ένταξη της χώρας μας στην Ο.Ν.Ε. το απετέλεσε επίσης μία καθοριστική εξέλιξη για τον αγροτικό τομέα αφού αφενός κατήργησε τις υπερβολές των «πράσινων ισοτιμιών» της προηγούμενης περιόδου και αφετέρου λόγω της πολιτικής του σκληρού ευρώ που ακολουθήθηκε, η ανταγωνιστικότητα των Ελληνικών αγροτικών προϊόντων έναντι των τρίτων χωρών(με τις οποίες η Ε.Ε. είχε συνάψει εμπορικές συμφωνίες) μειώθηκε. Ευτυχώς η απώλεια μεριδίων στις παραδοσιακές αγορές, αντισταθμίστηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό από την αύξηση των εξαγωγών προς τις γειτονικές και τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, οι οποίες εξελίχθηκαν σταδιακά σε σημαντικούς πελάτες των Ελληνικών αγροτικών προϊόντων. 6

7 3. Το άνοιγμα της αγροτικής οικονομίας στο διεθνή ανταγωνισμό Μέχρι το 96 ο αγροτικός τομέας της χώρας μας ήταν σχετικά κλειστός στο διεθνή ανταγωνισμό, αφού απολάμβανε υψηλή δασμολογική (και φυσική προστασία), αλλά μετά τη συμφωνία σύνδεσης το άρχισε σταδιακά η αύξηση της εξωστρέφειας για ορισμένα προϊόντα και μετά την ένταξη το η αύξηση της εισαγωγικής διείσδυσης για το σύνολο σχεδόν των προϊόντων. Σαν εξωστρέφεια θεωρούμε το ποσοστό της εγχώριας παραγωγής που εξάγεται Ei=Xi/Pi και σαν εισαγωγική διείσδυση το ποσοστό της εγχώριας κατανάλωσης που καλύπτεται από εισαγωγές Ii = Mi/(Pi+Mi-Xi) Όπου P = παραγωγή, Χ = εξαγωγές, Μ = εισαγωγές και i = προϊόν ή κατηγορία. Ο υπολογισμός των δεικτών στηρίζεται αναγκαστικά σε ποσότητες (και όχι αξίες) αφού δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία παραγωγής σε αξία για όλη την εξεταζόμενη περίοδο. Δημητριακά: Η εξωστρέφεια αυξάνεται από το 995 (κυρίως στο σιτάρι), αλλά μέχρι το παραμένει σε σχετικά χαμηλά επίπεδα. Μετά την ένταξη στην ΕΟΚ αυξάνεται σημαντικά η εξωστρέφεια κυρίως στο σιτάρι και το καλαμπόκι ενώ την τελευταία ετία παρατηρείται κάποια μείωση. Η εισαγωγική διείσδυση που ήταν παραδοσιακά πολύ υψηλή στον αραβόσιτο μειώνεται μετά το 978, ενώ αντίθετα αυξάνεται δραματικά στο κριθάρι και το σιτάρι. 6% 5% 4% Εξέλιξη Εξωστρέφειας στα βασικά δημητριακά σιτάρι αραβόσιτος κριθάρι 98 3% % % %

8 8% Εξέλιξη Εισαγωγικής διείσδυσης στα δημητριακά 7% 6% 98 σιτάρι κριθάρι αραβόσιτος 5% 4% 3% % % % Όσπρια: Η εξωστρέφεια παραμένει μέχρι το 98 σε σχετικά χαμηλά επίπεδα με σημαντικές όμως διακυμάνσεις από έτος σε έτος, ενώ στη συνέχεια παρατηρείται κάποια μικρή αύξηση στα κουκιά και τα ρεβίθια. 7% Εξωστρέφεια στα Οσπρια 6% 5% 4% 3% Φασόλια φακές Ρεβίθια Μπιζέλια Κουκιά 98 % % % Την τελευταία ετία ο δείκτης επανέρχεται σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα (κάτω του %) για όλα τα προϊόντα. Η εισαγωγική διείσδυση αυξάνεται την περίοδο -8 ιδιαίτερα στα φασόλια και τα ρεβίθια, ενώ μετά την ένταξη κινείται σε υψηλά επίπεδα για όλα σχεδόν τα προϊόντα. 8

9 % Εξέλιξη Εισαγωγικής διείσδυσης στα Οσπρια % 8% Φασόλια Κουκιά Μπιζέλια Ρεβίθια φακές 98 6% 4% % % Φρούτα: Η εξωστρέφεια που ήταν παραδοσιακά υψηλή στα περισσότερα είδη (εκτός των μήλων, αχλαδιών, σύκων, πεπονιών κυδωνιών και δαμάσκηνων), αυξάνεται μετά την ένταξη κυρίως στα πορτοκάλια, τα γκρέιπφρούτ, τα σταφύλια, τα καρπούζια, τα δαμάσκηνα και τα κυδώνια, ενώ μειώνεται στα λεμόνια, τα βερίκοκα και τα ροδάκινα. Την τελευταία ετία παρατηρείται σημαντική αύξηση στα ακτινίδια, τα δαμάσκηνα, τα κυδώνια, τα μήλα, τα καρπούζια και τα ροδάκινα, ενώ μειώνεται στα λεμόνια και τα κεράσια. Η εισαγωγική διείσδυση που ήταν μηδενική μέχρι το 98 (εκτός των γκρέιπφρουτ), αυξάνεται στη συνέχεια(μετά την ένταξη) κυρίως στα αχλάδια, τα λεμόνια, τα μήλα και τα κυδώνια. Την τελευταία ετία σημειώνονται ιδιαίτερα σημαντικές αυξήσεις στα λεμόνια(μ. ο. στο 3,5% από 3,6%), στα γκρέιπφρουτ (στο 3,6% από 4,66%), στα αχλάδια (στο 9,75% από 6,33%), στα μήλα (στο 9,33% από,8%), τα κυδώνια (στο 8,3% από,8%) και στα ακτινίδια (στο 7,4% από,97%). Στα υπόλοιπα φρούτα παραμένει σε πολύ χαμηλά επίπεδα. 7% 6% 5% Εξέλιξη Εξωστρέφειας φρούτων 98 πορτοκάλια Λεμόνια μήλα αχλάδια Κυδώνια βερίκοκα Κεράσια σταφύλια καρπούζια Πεπόνια ροδάκινα Δαμάσκηνα 4% 3% % % %

10 6% Εισαγωγική διείσδυση στα φρούτα 5% 4% 98 πορτοκάλια μήλα Κυδώνια κεράσια καρπούζια σύκα Λεμόνια αχλάδια βερίκοκα σταφύλια Πεπόνια Ακτινίδια 3% % % % Λαχανικά: Το άνοιγμα των αγορών φαίνεται να είχε ασήμαντη επίδραση στα νωπά λαχανικά προφανώς λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους(ευπάθεια, μεταφορικό κόστος, κ.τ.λ.). Την περίοδο -8 η εξωστρέφεια παραμένει χαμηλότερη του 5% στα περισσότερα λαχανικά, με εξαίρεση τις πράσινες πιπεριές(μ. ο.,4%), τα μανιτάρια & τρούφες(%) και τα σπαράγγια(8,%).την επόμενη περίοδο(-) η εξωστρέφεια παραμένει σε πολύ χαμηλά επίπεδα (με εξαίρεση τα σπαράγγια και τις πράσινες πιπεριές), ενώ την τελευταία ετία σημειώνεται απλώς κάποια αύξηση στα μανιτάρια και τα λοιπά νωπά λαχανικά. 6% 4% % % 8% Πατάτες Ντομάτες Κουνουπίδια και μπρόκολα Κρεμμύδια, ξηρά Σκόρδα Καρότα και γογγύλια Λαχανικά νωπά λοιπά Εξωστρέφεια στα λαχανικά 6% 4% % % Η εισαγωγική διείσδυση που είναι σχεδόν μηδενική την περίοδο -8, αυξάνεται ελαφρά την επόμενη περίοδο αλλά είναι αξιοσημείωτη μόνο στα μανιτάρια(,%), τα ξηρά κρεμμύδια(6,3%), τις πατάτες(5,6%) και τα σκόρδα(5,3%). Την τελευταία ετία όμως, σημειώνεται μεγαλύτερη αύξηση της εισαγωγικής διείσδυσης σε όλα

11 σχεδόν τα προϊόντα, παραμένοντας όμως σε σχετικά χαμηλά επίπεδα με εξαίρεση τα μανιτάρια(5,5%), τα σκόρδα(6,3%) και τις πατάτες(,9%). 35% Εισαγωγική διείσδυση στα Λαχανικά 3% 5% % 5% Πατάτες Ντομάτες Κουνουπίδια και μπρόκολα Πιπεριές πράσινες και Τσίλι Κρεμμύδια, ξηρά Σκόρδα Καρότα και γογγύλια Λαχανικά νωπά λοιπά % 5% % Φυτικά έλαια: Οι επιπτώσεις του ανοίγματος της αγοράς γίνονται εμφανείς κυρίως μετά το 984. Η εξωστρέφεια της παραγωγής μέχρι το 98 είναι αμελητέα(με εξαίρεση το ελαιόλαδο), αλλά την επόμενη περίοδο αυξάνεται σε όλα σχεδόν τα προϊόντα. Στο ελαιόλαδο ανέρχεται σε 7,%, στο ηλιέλαιο σε,6%, στο αραβοσιτέλαιο σε 4,6%, στις μαργαρίνες 9,3% και στο βαμβακέλαιο σε 6,5%. % Εξέλιξη εξωστρέφειας στα έλαια % 8% 6% Ελαιόλαδο Ηλιέλαιο βαμβακέλαιο Αραβοσιτέλαιο Μαργαρίνη 4% % % Την τελευταία ετία παρατηρείται αξιοσημείωτη αύξηση στις μαργαρίνες(36,7%) και στο βαμβακέλαιο(4,9%). Η εισαγωγική διείσδυση που ήταν σχεδόν μηδενική(με εξαίρεση το βαμβακέλαιο) αυξάνεται την περίοδο - στο 67% για το αραβοσιτέλαιο, στο 36,% για το ηλιέλαιο και στο,% για τις μαργαρίνες, αλλά μειώνεται

12 στο βαμβακέλαιο(στο 3,3%) και παραμένει πολύ χαμηλή στο ελαιόλαδο(,77%). Την περίοδο -, η κατάσταση επιδεινώνεται δραματικά στο αραβοσιτέλαιο (9,%), το ηλιέλαιο(76,%) και τις μαργαρίνες(53,9%) ενώ παραμένει πολύ ικανοποιητική στο ελαιόλαδο(,57%) και το βαμβακέλαιο(,6%). % Εξέλιξη εισαγωγικής διείσδυση στα έλαια % 8% 6% Ελαιόλαδο Ηλιέλαιο βαμβακέλαιο Αραβοσιτέλαιο Μαργαρίνη 4% % % Λοιπά προϊόντα: Στα λοιπά προϊόντα ορισμένα από τα οποία είναι βασικά εξαγωγικά, οι εξελίξεις φαίνονται εξωπραγματικές αλλά αυτό οφείλεται στον παραμορφωτικό ρόλο των επιδοτήσεων. Η παραδοσιακά υψηλή εξωστρέφεια της παραγωγής στον καπνό αυξάνεται συνεχώς καθ όλη την εξεταζόμενη περίοδο. Από 6,46% μ. ο. την περίοδο -8, αυξάνεται στη συνέχεια στο 66,6% για να διαμορφωθεί στην τελευταία ετία στο εξωπραγματικό 7,7% (που οφείλεται όμως στην επανεξαγωγή εισαγόμενου καπνού από γειτονικές χώρες). Η εισαγωγική διείσδυση από μόλις,93% την περίοδο -8 αυξάνεται στη συνέχεια στο 5,3% και στο 4% την τελευταία ετία. Στο βαμβάκι η παραδοσιακά υψηλή εξωστρέφεια αυξάνεται επίσης εντυπωσιακά την τελευταία ετία, λόγω κυρίως της μείωσης της εσωτερικής ζήτησης (μ. ο. -8: 44,9%, -: 35,4%, -: 8,6%). Η εισαγωγική διείσδυση αντίθετα παρουσιάζει συνεχή μείωση(μ. ο. -8: 8,8%, -: 5,3%, -: 6,%). % Εξωστρέφεια στο βαμβάκι και τον ακ. καπνό Εισαγωγική διείσδυση στο βαμβάκι και στον ακ. καπνό,% 365% 8%,% Καπνός, 48% ακατέργαστος 46% 8% 9% 6% 3% 3% 9% % 3%,% % Βαμβάκι 54% 66% 45% 48% 3% % 3% 9% 4% Καπνός,,% ακατέργαστος Βαμβάκι % 7% 9%,%,% %,%

13 Η εξωστρέφεια της παραγωγής στη ζάχαρη που ήταν παραδοσιακά πολύ χαμηλή, φαίνεται να αυξάνεται εντυπωσιακά την τελευταία ετία αλλά αυτό οφείλεται κυρίως στη συρρίκνωση της εγχώριας παραγωγής και τις επανεξαγωγές εισαγόμενης ζάχαρης(μ. ο. -8:,87%, -:,98%, -: 58,7%). Η εισαγωγική διείσδυση από 3,35% την περίοδο -8, μειώνεται στη συνέχεια στο,6% για να διαμορφωθεί την τελευταία ετία σε πολύ υψηλά επίπεδα (μ. ο. -: 59,%). Στο κρασί παρατηρείται μείωση της εξωστρέφειας κυρίως μετά το και μικρή αύξηση της εισαγωγικής διείσδυσης, η οποία παραμένει όμως σε χαμηλά επίπεδα. Εξέλιξη εξωστρέφειας στη Ζάχαρη και το κρασί % % % % 63% 6% 9% 8% % 6% % Κρασί 9% % 6% 5% 5% % % % Εξέλιξη Εισαγωγικής διείσδυσης στη Ζάχαρη και το Κρασί 95% 48% Ζάχαρη % % 39% 8% 8% 6% 3% 7% % % % % Ζάχαρη % % % Γάλα: Στο φρέσκο γάλα η εισαγωγική διείσδυση αυξάνεται συνεχώς μέχρι το 997 και στη συνέχεια σταθεροποιείται, ενώ η εξωστρέφεια παραμένει περίπου μηδενική. Στα λοιπά γάλατα (σκόνη και εβαπορέ) η εξάρτηση από τις εισαγωγές είναι σχεδόν απόλυτη. 4% Εξέλιξη Εξωστρέφειας και Εισαγωγικής Διείσδυσης στο γάλα % % 8% 6% 4% % % 963 Εισαγωγική διείσδυση Εξωστρέφεια Τυροκομικά: Στα τυριά από αγελαδινό γάλα παρατηρείται μικρή αύξηση της εξωστρέφειας(μ. ο. -8: 6,7%, -: 8,6%, -:,98%), αλλά πολλαπλάσια αύξηση της εισαγωγικής διείσδυσης(μ. ο. -8: 5,8%, -: 54,4%, -: 7,9%). 3

14 5% % Τυριά, από αιγοπρόβειο γάλα Τυριά από αγελαδινό γάλα Βούτυρο από αγελαδινό γάλα Εξέλιξη Εξωστρέφειας τυροκομικών 5% % 5% % Στα τυριά από αιγοπρόβειο γάλα η εξωστρέφεια από σχεδόν μηδενική, αυξάνεται στο 4,4% την περίοδο - και στο 7,74% την τελευταία ετία ενώ η εισαγωγική διείσδυση παραμένει σε σχεδόν μηδενικά επίπεδα. Στο βούτυρο η εξωστρέφεια παραμένει εξαιρετικά χαμηλή ενώ η εισαγωγική διείσδυση διογκώνεται(μ. ο. -8: 9,44%, -: 55,8%, -: 74,7%). 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% % % % 963 Τυριά, από αιγοπρόβειο γάλα Τυριά από αγελαδινό γάλα Βούτυρο από αγελαδινό γάλα Εξέλιξη Εισαγωγικής διείσδυσης Τυροκομικών Κρέατα: Η εξωστρέφεια στα κρέατα βοοειδών από σχεδόν μηδενική μέχρι το, αυξάνεται την περίοδο - στο 5,36% και την τελευταία ετία στο,5%. Η εισαγωγική διείσδυση από 5,4% μ. ο. που ήταν την περίοδο -8, αυξάνεται στη συνέχεια στο 8,3% και την τελευταία ετία στο εξαιρετικά υψηλό 88,5%. 4

15 Η εξέλιξη είναι περίπου παρόμοια στα χοιρινά κρέατα όπου η εξωστρέφεια παρουσιάζει μικρή αύξηση, παραμένοντας όμως σε πολύ χαμηλά επίπεδα, ενώ η εισαγωγική διείσδυση λαμβάνει τεράστιες διαστάσεις(μ. ο. -8: 7,%, -: 55,3% και -: 8,%. 3% Εξέλιξη Εξωστρέφειας στα κρέατα 5% % 5% % 5% % Στο κρέας αιγοπροβάτων παρατηρείται κάποια αύξηση της εξωστρέφειας την τελευταία ετία (στο 3,4% από,3% την προηγούμενη περίοδο) ενώ η εισαγωγική διείσδυση αυξάνεται συνεχώς(-8: 8,6%, -: 3,4%, -: 5,4%). % 9% 8% 7% 6% 963 Βοοειδή χοιρινά αιγοπρόβατα Πουλερικά Λοιπά Σύνολο Βοοειδή χοιρινά αιγοπρόβατα Πουλερικά Λοιπά Σύνολο Εξέλιξη Εισαγωγικής διείσδυσης στα κρέατα % 4% 3% % % %

16 Στο κρέας πουλερικών η εξωστρέφεια κινείται επίσης σε χαμηλά επίπεδα ενώ η εισαγωγική διείσδυση αυξάνεται κυρίως την τελευταία ετία(-8:,8%, -: 5,%, -: 48,%). Στα λοιπά κρέατα η εξέλιξη είναι παρόμοια με την εισαγωγική διείσδυση που ενώ ήταν μηδενική την περίοδο - 8, αυξάνεται στη συνέχεια στο,5% και διαμορφώνεται την τελευταία ετία στο 49,8%. Γενικά οι εξελίξεις στην κατηγορία των κρεάτων ήταν καταστροφικές αφού η εξωστρέφεια παρέμεινε σε πολύ χαμηλά επίπεδα(-8:,5%, -:,65%, -:,%), ενώ η εισαγωγική διείσδυση διογκώθηκε ιδιαίτερα την τελευταία ετία(-8: 6,7%, -: 54,59%%, -: 73,3%). 6

17 4. Εξέλιξη των συγκριτικών πλεονεκτημάτων Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα θεωρούνται από τους περισσότερους οικονομολόγους ως οι καθοριστικοί παράγοντες του διεθνούς εμπορίου. Λόγω της ύπαρξης διαφοράς στο συγκριτικό κόστος μεταξύ των διαφόρων χωρών, κάθε χώρα θα είχε όφελος να ειδικευτεί στα προϊόντα για τα οποία διαθέτει μεγαλύτερα συγκριτικά πλεονεκτήματα και να εισάγει τα λοιπά προϊόντα από εταίρους που διαθέτουν μεγαλύτερο συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή τους. Η έννοια του Αποκαλυπτόμενου Συγκριτικού Πλεονεκτήματος (revealed comparative advantage-rca ) εισήχθη από τον B. Balassa το 965, ο οποίος θεώρησε ότι το διεθνές εμπόριο αγαθών αντανακλά διαφορές κόστους μεταξύ των χωρών και επομένως αποκαλύπτει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα τους. Σύμφωνα με την οπτική αυτή, η παρατήρηση των εξαγωγικών επιδόσεων επιτρέπει την αποκάλυψη του συγκριτικού πλεονεκτήματος της χώρας, μέσω της μέτρησης της σχετικής εξειδίκευσης της στην παραγωγή κάποιου προϊόντος συγκριτικά με μία άλλη χώρα ή ομάδα χωρών. Το Αποκαλυπτόμενο Συγκριτικό Πλεονέκτημα(RCA) υπολογίστηκε αρχικά με τον ακόλουθο τύπο. () όπου k είναι το προϊόν, i η χώρα, w ο κόσμος (ή η περιοχή αναφοράς) X οι εξαγωγές και TX το σύνολο των εξαγωγών. Λόγω της κριτικής που δέχτηκε ο δείκτης κυρίως σε ότι αφορά την παραγνώριση της εσωτερικής αγοράς, ο Balassa τον τροποποίησε (το 967) ώστε να λαμβάνει υπόψη και τις εισαγωγές, προσθέτοντας στον προηγούμενο τύπο το δείκτη σχετικής εξάρτησης ( ή σχετικής εξειδίκευσης των εισαγωγών), πανομοιότυπο με τον προηγούμενο όπου όμως τη θέση των εξαγωγών λαμβάνουν οι εισαγωγές. Ο νέος δείκτης RCA() διαμορφώθηκε λοιπόν ως ο λόγος της σχετικής εξειδίκευσης/σχετική εξάρτηση. () Λόγω των τεράστιων αποκλίσεων που μπορεί να λαμβάνει ο νέος δείκτης RCA(), αλλά και της επιδίωξης μεγαλύτερης παραστατικότητας των γραφημάτων χρησιμοποιούνται σ αυτά οι δείκτες Σχετικής Εξειδίκευσης και Σχετικής Εξάρτησης, ενώ γίνεται αναφορά στην εξέλιξη του RCA στο κείμενο. Οι δείκτες εξειδίκευσης παίρνουν τιμές μεγαλύτερες του μηδενός (> ). Όταν ο δείκτης είναι μεγαλύτερος (ή μικρότερος της μονάδας), η σχετική εξειδίκευση (εισαγωγών ή εξαγωγών) του κλάδου ή του προϊόντος είναι μεγαλύτερη (ή μικρότερη) από τον μέσο όρο των χωρών της περιοχής αναφοράς. Όταν ο δείκτης RCA είναι υψηλότερος της μονάδας η χώρα παρουσιάζει μεγαλύτερη εξειδίκευση από την γεωγραφική περιοχή αναφοράς, ενώ το ίδιο ισχύει και για τους επιμέρους δείκτες(σχετικής εξειδίκευσης και εξάρτησης). Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία ένας δείκτης RCA υψηλότερος του, αποκαλύπτει συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή ενός προϊόντος, ή αντίστοιχα συγκριτικό μειονέκτημα στην εξάρτηση. 7

18 Στο γράφημα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι συνδυασμοί Σχετικής Εξειδίκευσης-Σχετικής Εξάρτησης για τα σημαντικότερα Ελληνικά αγροτικά προϊόντα για το έτος. Οι άξονες πράσινου χρώματος(διακεκομμένες γραμμές) αποτελούν τα όρια της μονάδας για τους δείκτες εξειδίκευσης σε σχέση με το μέσο παγκόσμιο όρο. Οι άξονες γαλάζιου χρώματος(διακεκομμένες γραμμές) αποτελούν τα όρια για τους δείκτες εξειδίκευσης σε σχέση με το μέσο όρο της Ελληνικής γεωργίας. Σχετική Εξειδίκευση και Σχ. Εξάρτηση στα σημαντικότερα Ελληνικά προϊόντα(),,,,, Σχετική Εξάρτηση Σ χ ε τ ι κ ή Ε ξ ε ι δ ί κ ε υ σ η Κατσικίσιο κρέας,7; 3,3 Υψηλή Εξειδίκευση - Χαμηλή Εξάρτηση Παρθένο Ελαιόλαδο,5; 3,6 Πορτοκάλια,6; 3,53 Ζωικά λίπη (σύν.),8;,5 Κρασί,34;,5 Ελαιόλαδο(συν.),49; 3,76 Ροδάκινα;,6;,76 Ντομάτες,53;,59 Νωπά λαχανικά,;,8 Ελαιούχοι Σπόροι,9;,7 Σκόρδα,;,44 Οσπρια (συν.),5;,4 Σταφίδες;,7; 4,7 Ακτινίδια,8; 8,4 Αλκοολούχα ποτά,63;,6 Μέλι Μπανάνες,8;,75,6;,3 Σιτάρι,44;,48 Δημητριακά σύν. Πατάτες 7,77;,6,68;,3 Κρέας Πρόβειο,95;,4 Χυμοί Φρούτων,9;,73 Κονσερβ. κρέατος,4;,6 Κρέας Πουλερικών,;,5 Κρέας σύνολο 4,;,35 Αραβόσιτος,76;, Ελιές διατηρημένες;,46; 3,3 Γιαούρτι 3,63; 7,74 Εσπεριδοειδή σύν.,3;5,5 Τοματοπολτός Σταφίλια,6; 3,68,4;,86 Τυρί Πρόβειο,64; 9, Βαμβάκι,3; 8,7 Διατηρ. Λαχανικά,56; 5,8 Καπνός,4; 6,74 Μαργαρίνες 4,43; 6,8 Φυστίκια Αιγίνης,8;,8 Ζάχαρη 4,76; 3,45 Ρύζι,9;, Κατεψ. λαχανικά,95;,99 Μήλα,3;,3 Χαμηλή Εξειδίκευση- Χαμηλή Εξάρτηση Χοιρινό κρέας 4,84;,8 Κρέας βοοειδ. 5,9;, Υψηλή Εξειδίκευση- Υψηλή Εξάρτηση Τυρί αγελαδ. 6,75; 7,5 Γάλα Εβαπορέ 33,4;,68 Χαμηλή Εξειδίκευση- Υψηλή Εξάρτηση Οι δύο δείκτες διεθνούς εξειδίκευσης είναι αλληλένδετοι και οι συνδυασμοί τους αντανακλούν τη μορφή εξειδίκευσης του τομέα, της κατηγορίας ή του προϊόντος. Οι συνδυασμοί που προκύπτουν είναι οι εξής: Υψηλή εξειδίκευση Χαμηλή εξάρτηση: Συνήθως πρόκειται για προϊόντα (ή κατηγορίες) που έχουν χαμηλό ανταγωνισμό στην εγχώρια αγορά. Τα προϊόντα της κατηγορίας αυτής φαίνεται να διαθέτουν ισχυρά συγκριτικά πλεονεκτήματα και υψηλή διεθνή ανταγωνιστικότητα. Όπως προκύπτει από το γράφημα τα προϊόντα που παρουσιάζουν αυτό το χαρακτηριστικό είναι το ελαιόλαδο, ορισμένα φρούτα (ροδάκινα, πορτοκάλια, ακτινίδια, σταφύλια), ο τοματοπολτός, οι σταφίδες, το βαμβάκι, τα επεξεργασμένα λαχανικά, το κατσικίσιο κρέας, το ρύζι, κ.τ.λ.. Υψηλή εξειδίκευση Υψηλή εξάρτηση: Ο συνδυασμός αυτός φανερώνει την ύπαρξη περιβάλλοντος έντονου ανταγωνισμού και ενδοκλαδική εξειδίκευση του εξωτερικού εμπορίου (δηλαδή σε επίπεδο κατηγορίας ή προϊόντος). Πρόκειται συνήθως για προϊόντα που η ανταγωνιστικότητά τους εξαρτάται σημαντικά από τον υψηλό βαθμό διαφοροποίησης τους (από άποψη τιμής, ποιότητας, ιδιαίτερων χαρακτηριστικών). Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι διατηρημένες ελιές, το γιαούρτι, το πρόβειο τυρί, ο καπνός, οι μαργαρίνες, το αγελαδινό τυρί, η ζάχαρη, οι πατάτες, το μέλι, κ.τ.λ. - Χαμηλή εξειδίκευση - Χαμηλή εξάρτηση: Στην περίπτωση αυτή η παραγωγή περιορίζεται στην εγχώρια αγορά στην οποία ο ξένος ανταγωνισμός είναι ασήμαντος. Πρόκειται συνήθης για προϊόντα στα οποία υπάρχει υψηλή «φυσική προστασία από τις εισαγωγές (υψηλό κόστος μεταφοράς, καταναλωτικά πρότυπα κλπ.). Σε επίπεδο κατηγορίας είναι πιθανόν να συνυπάρχει 8

19 ορισμένες φορές σημαντική ενδοπροϊοντική εξειδίκευση. Στο συνδυασμό αυτό βρίσκονται κυρίως τα φρέσκα λαχανικά, οι ελαιούχοι σπόροι, κ.τ.λ. - Χαμηλή εξειδίκευση - Υψηλή εξάρτηση: Στην περίπτωση αυτή ένα προϊόν δεν είναι ανταγωνιστικό Σε επίπεδο κλάδου όμως είναι δυνατόν να υπάρχουν κάποιες διαφοροποιήσεις για ορισμένα προϊόντα. Τα προϊόντα που παρουσιάζουν αυτό το συνδυασμό είναι ο αραβόσιτος, το μαλακό σιτάρι, τα κρέατα βοοειδών, χοίρων και πουλερικών, τα επεξεργασμένα προϊόντα κρέατος, ορισμένοι χυμοί φρούτων, τα γάλατα, κ.τ.λ.. Λόγω της χαμηλής εξωστρέφειας της Ελληνικής οικονομίας, η σχετική εξειδίκευση της στα αγροτικά προϊόντα ήταν μέχρι το 98 σχετικά χαμηλή ενώ στα βιομηχανικά ακόμη χαμηλότερη. Την περίοδο αυτή παρατηρείται μια μικρή αύξηση της εξειδίκευσης στα αγροτικά προϊόντα (από,69 το σε,9 το 98) αλλά στη συνέχεια (μετά την ένταξη στην ΕΟΚ) η σχετική εξειδίκευση υπερδιπλασιάζεται(από,9 σε,89 το 988). Από το 989 μέχρι το η σχετική εξειδίκευση στα αγροτικά προϊόντα κινείται σε ένα εύρος μεταξύ,49-,76, ενώ η εξειδίκευση στα βιομηχανικά προϊόντα ακολουθεί μια σχεδόν οριζόντια πορεία (περίπου στο,8). Εξέλιξη Σχετικής Εξειδίκευσης Ελληνικής Οικονομίας,89,84 Εξέλιξη Δείκτη Σχετικής Εξάρτησης,8,6,4,,8,6,4,,84,85,87,89,8,78,77,8,76,73,69,7,6,99 Αγροτικά,6,3,5,8,9,,,9,87,9,8,8,65,49,55,5,74,76 Βιομηχανικά,65,67,56,6,64,74,64,5,49,49,7,66,673,66,5,8,6,4,,8,6,4,,66,58,8,8,73,74,69,77,7,67,8,85,76,76,9,8,74 Αγροτικά,5,93,84,83,,7,3,68,3,3,73,57,57,43,58,49,45,6 Βιομηχανικά,64,5,55,57,68,69,64,68,6,58,53 Η σχετική εξάρτηση της χώρας στα αγροτικά προϊόντα αυξάνεται εντυπωσιακά μετά το και κινείται παράλληλα σχεδόν με την σχετική εξειδίκευση. Ενώ το η σχετική εξάρτηση στα αγροτικά προϊόντα ήταν περίπου στο μισό αυτής των βιομηχανικών, το εξομοιώνεται και το την υπερβαίνει κατά 6% περίπου. Το ποσοστό κάλυψης των εισαγωγών από τις εξαγωγές ακολουθεί μία συνεχή φθίνουσα πορεία και από % το 96 μειώνεται στο 98% το 98, στο 54% το 5 και βελτιώνεται στο 67% το. Στα περισσότερα αγροτικά προϊόντα παρατηρείται μείωση συγκριτικών πλεονεκτημάτων μετά την ένταξη στην Ε.Ο.Κ.() και περεταίρω επιδείνωση στη συνέχεια (μετά την ένταξη στην ΟΝΕ το ). Από την ανάλυση της εξέλιξης της σχετικής εξειδίκευσης-σχετικής εξάρτησης σε επίπεδο προϊόντων (στα κυριότερα αγροτικά προϊόντα) και του Αποκαλυπτόμενου Συγκριτικού Πλεονεκτήματος (RCA), προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα. Δημητριακά: Στο σιτάρι παρατηρείται μέχρι το πολύ χαμηλή σχετική εξειδίκευση καθώς επίσης και χαμηλή εξάρτηση με κάποιες αυξομειώσεις από χρόνο σε χρόνο που οφείλονται μάλλον στις επιπτώσεις των καιρικών συνθηκών. Στη συνέχεια όμως και μέχρι το 99 η σχετική εξειδίκευση αυξάνεται εντυπωσιακά ενώ η σχετική εξάρτηση ακολουθεί με μικρότερους ρυθμούς. Μετά το και οι δύο δείκτες κινούνται σε σχετικά χαμηλά επίπεδα κάτι που λογικά οφείλεται στις ενδο-προϊοντικές(intra-product) συναλλαγές, δηλαδή στις εξαγωγές σκληρού με παράλληλες εισαγωγές μαλακού σιταριού. Συνολικά μετά το 995 ο δείκτης RCA κινείται σε επίπεδα χαμηλότερα της μονάδας(μ. όρος,63), πορεία που υποδηλώνει απώλεια συγκριτικών πλεονεκτημάτων στο σιτάρι. Στο κριθάρι ο παραδοσιακά υψηλός δείκτης εξάρτησης παρουσιάζει κάποια βελτίωση(μείωση) μέχρι το αλλά στη συνέχεια χειροτερεύει. Ο δείκτης RCA κινείται μετά το 993 σε επίπεδα χαμηλότερα του, κάτι που φανερώνει παντελή έλλειψη συγκριτικού πλεονεκτήματος. Έλλειψη συγκριτικού πλεονεκτήματος παρατηρείται επίσης και στον αραβόσιτο αφού για όλη την εξεταζόμενη περίοδο ο μέσος όρος του RCA είναι μόλις,3. 9

20 3 Σιτάρι,6 3 Κριθάρι 5 4 Αραβόσιτος 3,9 Όσπρια: Στα φασόλια μέχρι το ο μέσος όρος του δείκτη σχετικής εξειδίκευσης ήταν,8 και της σχετικής εξάρτησης,3. Στη συνέχεια ο δείκτης Σ. Εξειδίκευσης διαμορφώθηκε σε, την περίοδο - και σε μόλις,8 μετά το, ενώ ο δείκτης εξάρτησης διαμορφώθηκε σε,4 και, αντιστοίχως. Ο RCA λόγω της μείωσης της παραγωγής, συρρικνώθηκε στο,9 την περίοδο - (από,78 που ήταν μέχρι το ) και στο,7 στη συνέχεια. Στα ρεβίθια ο μέσος όρος του δείκτη σχετικής εξειδίκευσης, από,55 την περίοδο -8, διαμορφώθηκε στο,8 την περίοδο - και σε μόλις,5 μετά το. Ο μ. ο. του δείκτη σχετικής εξάρτησης από,69 διαμορφώθηκε αντιστοίχως σε,56 και σε,9. Η μείωση αυτή της εξάρτησης κατά την τελευταία ετία οφείλεται μάλλον σε αλλαγή των διατροφικών συνηθειών του Ελληνικού πληθυσμού. Ο δείκτης RCA από,58 μειώθηκε στο,7 και στο,5 αντιστοίχως δηλαδή σε επίπεδα που υποδηλώνουν απόλυτη έλλειψη συγκριτικού πλεονεκτήματος. Πολύ χαμηλή σχετική εξειδίκευση παρατηρείται παραδοσιακά και στις φακές, με το σχετικό δείκτη να κινείται από,4 μ. ο. την περίοδο -8, σε,9 την περίοδο - και σε,6 στη συνέχεια, ενώ ο δείκτης εξάρτησης μειώθηκε από 8,7 σε,74 και σε, αντιστοίχως. Ο RCA βρίσκεται μονίμως σε σχεδόν μηδενικά επίπεδα (,,,3 και,5). Στα υπόλοιπα όσπρια (μπιζέλια, κουκιά) η κατάσταση και η εξέλιξη της είναι περίπου πανομοιότυπη Φασόλια Ρεβίθια. Φρούτα: Από το μέχρι σήμερα ο δείκτης σχετικής εξειδίκευσης στα πορτοκάλια παρουσιάζει μία συνεχή ανοδική πορεία (Από, το σε 6,9 το 98, 6, το και, το ), ενώ ο δείκτης εξάρτησης κινείται σε χαμηλά επίπεδα. Ο μέσος όρος του RCA από 8,3 την περίοδο - διαμορφώνεται την τελευταία ετία στο 8,8. Στα λεμόνια η σχετική εξειδίκευση αυξάνεται εντυπωσιακά μέχρι το και από το μέχρι σήμερα ακολουθεί μια συνεχή καθοδική πορεία (μέσος όρος,5 την περίοδο -8, 4,4 το - και,88 την τελευταία ετία). Η σχετική εξάρτηση μετά το 98 αυξάνεται και διαμορφώνεται σήμερα σε σχετικά υψηλά επίπεδα (από την περίοδο -8, σε,43 το - και στο,55 την τελευταία ετία). Ο δείκτης RCA από 8,94 την περίοδο - διαμορφώθηκε την τελευταία ετία σε μόλις, Φακές

21 Στα ροδάκινα η εξειδίκευση αυξάνεται εντυπωσιακά από το μέχρι το 977, ενώ από το 983 και μετά μειώνεται, παραμένοντας όμως σε σχετικά υψηλά επίπεδα (μ. ο. -8: 8,, -: 9,6, -: 8,6). Η εξάρτηση κινείται μόνιμα σε χαμηλά επίπεδα. Ο μ. ο. του δείκτη RCA από 77,7 την περίοδο - μειώνεται στο 3,5 την τελευταία ετία Πορτοκάλια Λεμόνια Ροδάκινα Στα μήλα η σχετική εξειδίκευση κινείται γενικά σε χαμηλά επίπεδα, ενώ μετά το λόγω του ενδοπροϊοντικού εμπορίου αυξάνεται παράλληλα και η εξάρτηση. Ο μέσος όρος του δείκτη RCA από,8 την περίοδο - μειώνεται στο,99 την τελευταία ετία. Στα αχλάδια η σχετική εξειδίκευση είναι επίσης παραδοσιακά χαμηλή( μ. ο. -8:,, -:,7, - :,3) με εξαίρεση την περίοδο που παρουσίασε κάποια μικρή αύξηση. Η εξάρτηση από σχεδόν μηδενική την περίοδο -98, αυξάνεται στο,45 το 8- και στο,9 την τελευταία ετία. Ο μ. ο. του δείκτη RCA από,6 την περίοδο - μειώνεται στο,9 στη συνέχεια. Στα κυδώνια παρατηρείται σημαντική αύξηση της εξειδίκευσης μετά το, αλλά από μέχρι το 5 η τάση ήταν συνεχώς πτωτική, ενώ στη συνέχεια (την τελευταία 5ετία) σημειώνεται σημαντική βελτίωση (μ. ο. -8:,87, -:,5, -: 7,7). Η εξάρτηση από μηδενική την η περίοδο, αυξάνεται στο,58 την περίοδο - και στο 4, την τελευταία ετία. Ο μέσος όρος του δείκτη RCA από 4,3 την περίοδο - μειώνεται στο,78 την τελευταία ετία. Μήλα Αχλάδια Κυδώνια 8 ````` 6 Στα βερίκοκα η χώρα μας αναπτύσσει σημαντικότατη εξειδίκευση μέχρι το η οποία μειώνεται σταδιακά στη συνέχεια παραμένοντας όμως σε υψηλά επίπεδα (μ. ο. -8: 37,5, -: 8,7, -:,8). O μ. ο. του RCA από 533,6 την περίοδο - μειώνεται στο 33,47 την τελευταία ετία.

22 Βερίκοκα Κεράσια Σταφύλια Στα κεράσια η εξειδίκευση αυξάνεται μέχρι το, παραμένει σε υψηλά επίπεδα για την επόμενη ετία και μειώνεται στη συνέχεια. (μ. ο. -8: 3,, -: 7,7, -: 3,4). Λόγω της πολύ χαμηλής εξάρτησης ο RCA διαμορφώνεται σε υψηλά επίπεδα (35,6 την περίοδο - και 6,4 στη συνέχεια). Στα σταφύλια παρατηρείται αυξανόμενη εξειδίκευση μέχρι το και σταθεροποιητική στη συνέχεια (μ. ο. - 8: 4,38, -: 7,46, -: 5,44). Λόγω της ασήμαντης εξάρτησης ο μ. ο. του RCA είναι πολύ υψηλός (μ. ο. -: 3,5, -: 54,44). Στα καρπούζια παρατηρείται σημαντική αύξηση της εξειδίκευσης μέχρι το 975 και σταθεροποίηση σε υψηλά επίπεδα τα επόμενα χρόνια (μ. ο. -8: 8,4, -:,5, -: 8,4). Η εξάρτηση είναι γενικά χαμηλή, ενώ ο δείκτης RCA σε πολύ υψηλά επίπεδα (37,73 την περίοδο - και 3,3 στη συνέχεια. Στα πεπόνια οι δείκτες είναι χαμηλοί με σαφή τάση μείωσης της εξειδίκευσης και αύξησης της εξάρτησης μετά το. Ο μ. ο. του δείκτη RCA από,85 την περίοδο -, μειώθηκε στο,65 την τελευταία ετία. Τα ακτινίδια είναι ένα σχετικά νέο προϊόν στο οποίο δημιουργήθηκαν ταχύτατα συγκριτικά πλεονεκτήματα. Η σχετική εξειδίκευση από μ. ο.,4 την περίοδο -, ανήλθε την τελευταία ετία στο 4,55, ενώ ο μέσος όρος του RCA από 8,37 ανήλθε στο,68. 5 Καρπούζια Πεπόνια 8 Ακτινίδια,8 6 5,6,4 4 5, -5 Λαχανικά: Στις πατάτες παρατηρείται αύξηση της σχετικής εξειδίκευσης την περίοδο -977, αλλά από το 984 και μετά είναι εμφανής η απώλεια του συγκριτικού πλεονεκτήματος. Ο μ. ο. της σχετικής εξειδίκευσης από, μέχρι το, μειώνεται στο, την περίοδο - και στο,47 την τελευταία ετία. Στη σχετική εξάρτηση η εξέλιξη είναι,76,,5 και,54 αντιστοίχως. Ο μέσος όρος του RCA από,74 την περίοδο - μειώθηκε στο,8 την τελευταία ετία. Οι ντομάτες λόγω της υψηλής φυσικής προστασίας που απολαμβάνουν (κόστος μεταφοράς, ευπάθεια προϊόντος), έχουν γενικά χαμηλούς δείκτες εξειδίκευσης και εξάρτησης. Ο μ. ο. του δείκτη RCA από,45 την περίοδο -, μειώθηκε στο,4 την τελευταία ετία.

23 Στα κουνουπίδια-μπρόκολα ο δείκτης σχετικής εξειδίκευσης είναι σχεδόν μηδενικός σε όλη την εξεταζόμενη περίοδο, ενώ η εξάρτηση μετά το 99 παρουσιάζει σημαντική αύξηση. Ο μέσος όρος του RCA από, την περίοδο - διαμορφώνεται στη συνέχεια σε μόλις, Πατάτες,6,5,4,3,, Ντομάτες,9,8,7,6,5,4,3,, Κουνουπίδια-μπρόκολα Στα ξερά κρεμμύδια παρατηρούνται έντονες διακυμάνσεις των δεικτών διαχρονικά με σαφή όμως τάση χειροτέρευσης της εξάρτησης (από, την περίοδο -8, σε,43 στη συνέχεια και σε,4 την τελευταία δεκαετία. Ο μέσος όρος του RCA από,6 την περίοδο -98 μειώνεται στο,5 τις δύο επόμενες περιόδους. Στα ξερά σκόρδα υπάρχουν επίσης έντονες διακυμάνσεις και αυξητική τάση στο δείκτη εξάρτησης μετά το. Ο μέσος όρος του RCA από,3 την περίοδο - μειώνεται στο,6 στη συνέχεια. Στα καρότα και γογγύλια οι δείκτες κινούνται γενικά σε χαμηλά επίπεδα με την εξάρτηση όμως να έχει ανοδική πορεία μετά το. Ο μ. ο. του RCA από 4,8 την περίοδο -, μειώνεται την τελευταία ετία στο,38.,5 Κρεμμύδια ξερά Σκόρδα ξερά,6 Καρότα & γογγύλια,4,5,5, Στα λοιπά φρέσκα λαχανικά παρατηρείται αύξηση της εξειδίκευσης μετά το 997 και αύξηση της εξάρτησης μετά το 987. Ο μ. ο. του δείκτη RCA από,83 την περίοδο -, βελτιώνεται στο,4 στη συνέχεια. Στα Τουρσιά (λαχανικά διατηρημένα σε ξύδι, κ.τ.λ.) παρατηρείται απότομη αύξηση της σχετικής εξειδίκευσης μετά το 98, η οποία όμως στη συνέχεια επανέρχεται σε χαμηλότερα, αλλά ικανοποιητικά επίπεδα( μ. ο. σχετ. εξειδίκευσης -8: 3,8, -: 7,5, -: 5,9), ενώ υπάρχει και κάποια αύξηση της εξάρτησης μετά το 3. Ο μέσος όρος του RCA από 4,4 την περίοδο -, μειώνεται την τελευταία ετία στο 7,. Στα κονσερβοποιημένα λαχανικά παρατηρείται σημαντική αύξηση της σχετικής εξειδίκευσης κυρίως μετά το και (μία μικρότερη όμως) αύξηση της εξάρτησης μετά το. Ο μέσος όρος του δείκτη RCA από 6,69 την περίοδο -98, μειώνεται σε 3,88 το - και σε,7 στη συνέχεια. 3

24 ,,8,6,4, Λαχανικά φρέσκα μ.α.κ Τουρσιά 3 Κονσερβοποιημένα Λαχανικά Φυτικά Έλαια: Στο παρθένο ελαιόλαδο αποκαλύπτονται ισχυρά συγκριτικά πλεονεκτήματα καθ όλη την εξεταζόμενη περίοδο, με την εξειδίκευση να κινείται σε υψηλά επίπεδα(μ. ο. -8: 7,55, -: 3,66 και -:,79) και την εξάρτηση να μειώνεται (,77,,93,,8 τις αντίστοιχες περιόδους). Ο μέσος όρος του δείκτη RCA από 4,6 την περίοδο -98, αυξάνεται σε 5,47 το - και σε 45,78 την τελευταία ετία. Στο βαμβακέλαιο παρατηρείται σημαντική αύξηση της σχετικής εξειδίκευσης κυρίως μετά το 99 (μ. ο. -8:,, -:,3 και -: 6,83) και κάπως μικρότερη της εξάρτησης μετά το (μ. ο.,5,,6 και,39 αντιστοίχως). Ο μέσος όρος του RCA από,5 την περίοδο -8, αυξάνεται θεματικά στο 3,8 το -, και μειώνεται την τελευταία ετία στο 4, Ελαιόλαδο παρθένο Βαμβακέλαιο Ηλιέλαιο Στο ηλιέλαιο παρατηρείται μετά το κάποια μικρή αύξηση της εξειδίκευσης αλλά και της εξάρτησης, ενώ στη συνέχεια (μετά το ) μεγέθυνση της εξάρτησης και μείωση της εξειδίκευσης. Ο μέσος όρος του δείκτη RCA από,4 την περίοδο -, μειώνεται στη συνέχεια σε,. Ανυπαρξία συγκριτικών πλεονεκτημάτων, αποκαλύπτεται επίσης και στο αραβοσιτέλαιο και τα λοιπά έλαια. Λοιπά προϊόντα: Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται αρκετά από τα πλέον ανταγωνιστικά Ελληνικά προϊόντα, αλλά φαίνεται ότι εκτός από τα ισχυρά συγκριτικά πλεονεκτήματα τους, σημαντική συμβολή είχαν και οι κοινοτικές επιδοτήσεις. Στη μαργαρίνη παρατηρείται απότομη αύξηση της σχετικής εξειδίκευσης μεταξύ -8, η οποία όμως στη συνέχεια σχεδόν μηδενίζεται, για να ακολουθήσει μετά το και ιδιαίτερα μετά το ανοδική πορεία(μέσος όρος -8:,9, -:,5, -,99). Η εξάρτηση μετά το είναι σταθερά αυξανόμενη, ενώ ο δείκτης RCA κινείται σε σχετικά σταθερά αλλά χαμηλά επίπεδα(μ. ο. -8:,45, -:,49, -:,5). Στα άλευρα σίτου παρατηρείται επίσης απότομη αύξηση της σχετικής εξειδίκευσης μεταξύ 975-8, η οποία όμως στη συνέχεια(μετά το 985) κινείται σε χαμηλότερα επίπεδα. Η εξάρτηση κινείται σε σχετικά χαμηλά 4

25 επίπεδα, ενώ ο δείκτης RCA φανερώνει την ύπαρξη συγκριτικού πλεονεκτήματος (μ. ο. -8:,4, -: 9,3, -:,84). Στις ζύμες αρτοποιίας παρατηρείται σημαντική αύξηση του δείκτη εξειδίκευσης μεταξύ 975-8, αλλά επαναφορά του σε χαμηλότερα επίπεδα τα επόμενα χρόνια. Η εξάρτηση μετά το έχει σταθερά ανοδική πορεία. Ο μέσος όρος του δείκτη RCA από,8 την περίοδο -8, μειώνεται στο,88 την επόμενη περίοδο, ενώ την τελευταία ετία βρίσκεται στο, Μαργαρίνη Αλεύρι σίτου Ζύμες αρτοπ. Στη ζάχαρη, ο δείκτης σχετικής εξειδίκευσης κινείται παραδοσιακά σε χαμηλά επίπεδα, παρουσιάζοντας κάποια μικρή βελτίωση μόνο μετά το 4. Η σχετική εξάρτηση παρουσιάζει πολύ έντονες διακυμάνσεις και μέχρι το 98 μειώνεται σημαντικά, για να επανέλθει ανοδικά τα επόμενα χρόνια. Ο δείκτης RCA κινείται σε πολύ χαμηλά επίπεδα, αλλά παρουσιάζει κάποια βελτίωση την τελευταία ετία(μ. ο. -8:,3, -:,5, -:,45). Στον τοματοπολτό παρατηρείται εντυπωσιακή βελτίωση της σχετικής εξειδίκευσης από το μέχρι το 98, αλλά στη συνέχεια η πορεία γίνεται πτωτική με τον δείκτη όμως να παραμένει πάντοτε σε υψηλά επίπεδα. Ο δείκτης εξάρτησης κινείται σε χαμηλά επίπεδα, ενώ ο RCA φανερώνει την ύπαρξη συγκριτικού πλεονεκτήματος, αφού παρά τη μείωση του, παραμένει σε υψηλά επίπεδα(μ. ο. -8: 95,9, -: 46,3, -:,68) Ζάχαρη Τοματοπολτός Καπνός ακατεργ. Ιστορικά η χώρα μας διέθετε συγκριτικά πλεονεκτήματα και στον καπνό(ποικιλίες, παράδοση στην καλλιέργεια, κ.τ.λ.), αλλά η σημασία τους διαχρονικά φαίνεται να μειώνεται λόγω της εμφάνισης νέων ανταγωνιστών. Ο δείκτης εξειδίκευσης, παρά τη σημαντική μείωση του από το μέχρι το 98, παρέμεινε τα επόμενα χρόνια σε ικανοποιητικά επίπεδα, στηριζόμενος και από τις γενναιόδωρες κοινοτικές ενισχύσεις.(μ. ο. -8:,95, - : 7,48, -: 7,7). Η εξάρτηση που ήταν πολύ χαμηλή μέχρι το 977, αυξάνεται στη συνέχεια σε υψηλότερα επίπεδα 5

26 (μ. ο. -8:,3, -:,37, -:,87). Ο μ. Ο. του δείκτη RCA από 84,3 που ήταν μέχρι το, μειώνεται στο 5,54 την επόμενη περίοδο και στο 3,84 την τελευταία ετία. Το βαμβάκι αποτελεί την πιο χαρακτηριστική περίπτωση προϊόντος, που η αύξηση της παραγωγής του στηρίχθηκε κυρίως στο ευνοϊκό καθεστώς ενισχύσεων που απολάμβανε στα πλαίσια της Κ.Α.Π. και σε πολύ μικρότερο βαθμό στην ύπαρξη συγκριτικών πλεονεκτημάτων. Ο δείκτης σχετικής εξειδίκευσης παρουσιάζει σημαντική αύξηση μετά την ένταξη στην Ε.Ο.Κ. (το ) και μία σταθεροποίηση σε υψηλά επίπεδα την τελευταία ετία (μ. ο. -8:,75, -:,96, -: 6,4). Ο δείκτης σχετικής εξάρτησης μειώνεται σημαντικά μετά το, για να σταθεροποιηθεί την τελευταία ετία σε πολύ χαμηλά επίπεδα, λόγω κυρίως της κατάρρευσης της Ελληνικής κλωστοϋφαντουργίας (μ. ο. -8:,86, -:,9, -:,8). Ο δείκτης RCA από,3 την περίοδο -8, διαμορφώθηκε στο 3,9 την επόμενη περίοδο και στο εντυπωσιακό 73,93 την τελευταία ετία(λόγω κυρίως της μείωσης της εγχώριας ζήτησης). Στις σταφίδες, παρά το ευνοϊκό καθεστώς της Κ.Α.Π., παρατηρείται μείωση της σχετικής εξειδίκευσης η οποία παραμένει πάντως σε πολύ υψηλά επίπεδα (μ. ο. -8: 44,8, -:,6, -: 8,86). Η σχετική εξάρτηση κινείται σε χαμηλά επίπεδα, ενώ ο RCA από το υψηλότατο επίπεδο του.49, της περιόδου -8, μειώνεται στη συνέχεια στο 8,4 για να διαμορφωθεί την τελευταία ετία στο 9,3. Στα κρασιά παρατηρείται μείωση της σχετικής εξειδίκευσης μετά το 97, με τον μέσο όρο του δείκτη να διαμορφώνεται στο,86 την περίοδο -(έναντι,9 της προηγούμενης περιόδου) και στο,6 την τελευταία ετία. Η σχετική εξάρτηση κινείται σε χαμηλά επίπεδα, ενώ ο RCA από 6,4 την περίοδο -8, μειώνεται στη συνέχεια στο 9, για να διαμορφωθεί την τελευταία ετία στο 3,. Παρά το μη ευνοϊκό καθεστώς της Κ.Α.Π. για το προϊόν, η διατήρηση ικανοποιητικού επιπέδου RCA αποκαλύπτει την παρουσία ισχυρού συγκριτικού πλεονεκτήματος Βαμβάκι Σταφίδες,5,5,5 Κρασιά Γαλακτοκομικά: Το γάλα εβαπορέ κατέχει παραδοσιακά μία από τις υψηλότερες θέσεις συμμετοχής στις Ελληνικές εισαγωγές (και στο εμπορικό έλλειμμα), φαινόμενο που αποδίδεται στις διατροφικές συνήθειες που διαμορφώθηκαν στη χώρα μας μεταπολεμικά και στη μονοπωλιακή κατάσταση που επικρατεί στην αγορά. Ο δείκτης εξειδίκευσης είναι σχεδόν μηδενικός μέχρι το και βελτιώνεται ελαφρά την τελευταία ετία(στο,4). Ο δείκτης εξάρτησης που ήταν 8,9 την περίοδο -8, αυξάνεται στη συνέχεια σε υψηλότερα επίπεδα(4,9) για να διαμορφωθεί την τελευταία ετία στο 4,7. Ο δείκτης RCA είναι μηδενικός καθ όλη την εξεταζόμενη περίοδο, παρόλο που πρόκειται για ένα προϊόν που η εγχώρια παραγωγή του θα ήταν ευκολότατη. Στο φρέσκο γάλα ο δείκτης εξειδίκευσης είναι σχεδόν μηδενικός καθ όλη την εξεταζόμενη περίοδο, ενώ ο δείκτης εξάρτησης από, την περίοδο -8, αυξάνεται στη συνέχεια στο,7 για να διαμορφωθεί την τελευταία ετία στο,95. Ο δείκτης RCA είναι επακόλουθα μηδενικός, φαινόμενο που αποδίδεται στις δεσμεύσεις που ανέλαβε η χώρα μας μετά την ένταξη της στην Ε.Ο.Κ.(ποσοστώσεις αγελαδινού γάλακτος). Στην κρέμα γάλακτος παρατηρείται μικρή αύξηση της εξειδίκευσης την περίοδο -86(στο,53 από ), η οποία όμως εξανεμίζεται στη συνέχεια, ενώ η εξάρτηση αυξάνεται σημαντικά μετά το (μ. ο. -8:,38, - 6

27 : 3,95, -: 3,45). Ο δείκτης RCA από,4 την περίοδο - μειώνεται στο, την τελευταία ετία Γάλα Εβαπορέ Γάλα φρέσκο 6 Κρέμα γάλακτος Τυροκομικά προϊόντα: Στο αγελαδινό τυρί η σχετική εξειδίκευση κινείται ιστορικά σε χαμηλά επίπεδα αλλά, αυξάνεται σημαντικά από το μέχρι σήμερα(μ. ο. -8:,34, -:,4, -:,8). Η εξάρτηση αυξάνεται μετά το και παραμένει στη συνέχεια σχετικά υψηλή(μ. ο. -8:,, -:,88, -: 3,3). Ο δείκτης RCA κινείται γενικά σε χαμηλά επίπεδα(μ. ο. -8:,9, -:,8, -:,4). Η έλλειψη συγκριτικού πλεονεκτήματος οφείλεται κυρίως στις ποσοστώσεις. Στο πρόβειο τυρί παρατηρείται πολύ σημαντική αύξηση της εξειδίκευσης μεταξύ 988-5, αλλά στη συνέχεια παρατηρείται απότομη μείωση σε σχετικά υψηλά όμως επίπεδα(μ. ο. -8:, -:,, -: 7,38). Η σχετική εξάρτηση αυξάνεται μετά το 988 αλλά παραμένει σε λογικά επίπεδα (μ. ο. -8:, -:,8, -:,6). Ο δείκτης RCA είναι υψηλός αποκαλύπτοντας συγκριτικό πλεονέκτημα (μ. ο. -8:, - : 5,5, -:,85). Στα λοιπά είδη τυριών φαίνεται ότι δεν υπάρχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα. Το γιαούρτι είναι ένα σχετικά νέο εξαγωγικό προϊόν που εμφανίζεται μετά το 988 και σημειώνει ικανοποιητικές επιδόσεις. Ο δείκτης σχετικής εξειδίκευσης από 3,43 την περίοδο -, αυξάνεται στο 6,3 την τελευταία ετία. Η εξάρτηση παρουσιάζει αυξητική τάση αλλά βρίσκεται σε μέτρια επίπεδα (μ. ο. -8:, -:,95, -:,). Ο δείκτης RCA από 3,63 την περίοδο -, αυξάνεται στο 5,4 στη συνέχεια, υποδηλώνοντας την ύπαρξη συγκριτικού πλεονεκτήματος. Στο βούτυρο οι δείκτες σχετικής εξειδίκευσης και RCA κινούνται σε σχεδόν μηδενικά επίπεδα, ενώ η σχετική εξάρτηση σημειώνει μικρή αύξηση(μ. ο. -8:,33, -:,83, -:,) Τυρί αγελαδινό Τυρί πρόβειο Κρέατα: Στα κρέατα βοοειδών αποκαλύπτεται παντελής έλλειψη συγκριτικών πλεονεκτημάτων με σχεδόν μηδενικούς δείκτες σχ. Εξειδίκευσης και RCA για όλη την περίοδο αναφοράς. Η εξάρτηση κινείται μόνιμα σε σχετικά υψηλά επίπεδα(μ. ο. -8: 6,67, -: 7,3, -: 7,3) Γιαούρτι 7