«Γεωργική βιοποικιλότητα και αποτελεσματικότητα γεωργικών εκμεταλλεύσεων στον κλάδο των σιτηρών»

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ «ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» «Γεωργική βιοποικιλότητα και αποτελεσματικότητα γεωργικών εκμεταλλεύσεων στον κλάδο των σιτηρών» Αντωνίου Θεοδώρα ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Στέφανος Νάστης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012

2 ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Λέκτορας Σ. Νάστης, Επιβλέπων Καθηγητής Ε. Παπαναγιώτου, Μέλος Τριμελούς Εξεταστικής Επιτροπής Λέκτορας Α. Μιχαηλίδης, Μέλος Τριμελούς Εξεταστικής Επιτροπής 1

3 Ευχαριστίες Η παρούσα διατριβή εκπονήθηκε στον τομέα της Αγροτικής Οικονομίας, της Γεωπονικής Σχολής, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών. Θα επιθυμούσα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου σε όσους συνέβαλλαν, με διαφορετικό τρόπο ο καθένας, στην προσπάθεια αυτή. Αρχικά, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Στέφανο Νάστη, Λέκτορα του Τομέα της Αγροτικής Οικονομίας της Γεωπονικής Σχολής Α.Π.Θ. και επιβλέποντά μου, για την καθοδήγηση, τις πολύτιμες συμβουλές του και την εμπιστοσύνη που μου έδειξε, ώστε να ολοκληρωθεί η παρούσα διατριβή. Ευχαριστώ, επίσης, θερμά τον κ. Ευάγγελο Παπαναγιώτου, καθηγητή του Τομέα της Αγροτικής Οικονομίας της Γεωπονικής Σχολής Α.Π.Θ. και τον κ. Αναστάσιο Μιχαηλίδη, Λέκτορα της Γεωπονικής Σχολής Α.Π.Θ., για την τιμή που μου κάνουν να συμμετέχουν στην τριμελή εξεταστική επιτροπή. Στους γονείς μου, Απόστολο και Πηνελόπη, οφείλω ξεχωριστές ευχαριστίες και τους αφιερώνω την παρούσα διατριβή, ως δείγμα ευγνωμοσύνης για τη συμπαράσταση τους κατά τη διάρκεια της εκπόνησης της. Θεοδώρα Αντωνίου, Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος

4 Περίληψη Στόχος της παρούσας διατριβής είναι η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της αποτελεσματικότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και της γεωργικής βιοποικιλότητας. Επιπλέον παράγοντες που διερευνούνται είναι: η εργασία, το μέγεθος της εκμετάλλευσης, τα λιπάσματα, τα φυτοφάρμακα, η απόσταση των αγροτεμαχίων από την οικία, ο πολυτεμαχισμός και η υγεία του παραγωγού. Η αποτελεσματικότητα των εκμεταλλεύσεων υπολογίζεται με την βοήθεια της Περιβάλλουσας Ανάλυσης Δεδομένων (Data Envelopment Analysis DEA), ενώ η διερεύνηση των παραγόντων που την επηρεάζουν πραγματοποιείται με πολλαπλή γραμμική παλινδρόμηση (multiple regression). Η ανάλυση εφαρμόζεται σε ένα σύνολο δεδομένων επιπέδου εκμετάλλευσης για τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις σιτηρών (σιτάρι, κριθάρι, βρώμη) στο Νομό Λάρισας. Η έρευνα έδειξε ότι οι εκμεταλλεύσεις που έχουν μικρό δείκτη γεωργικής βιοποικιλότητας είναι περισσότερο αποτελεσματικές και ότι η υγεία του παραγωγού αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την αποτελεσματικότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, με τις εκμεταλλεύσεις, των οποίων οι αρχηγοί παρουσιάζουν μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης προβλημάτων στη μέση, να είναι και οι λιγότερο αποτελεσματικές. Λέξεις-κλειδιά: γεωργική βιοποικιλότητα, αποτελεσματικότητα, υγεία παραγωγού, σιτηρά 3

5 Abstract The aim of this study is to analyze the impact of agricultural biodiversity on farm efficiency. Labor, farm size, fertilizers, herbicides, fragmentation, distance of parcels from home and farmers health are also studied. A non parametric data envelopment analysis (DEA) technique is employed to calculate the efficiency scores, while a multiple regression model is applied to investigate the factors that have an impact on farm efficiency. The analysis is applied on farm level data of cereal farms in province of Larissa. The study shows that farms, which have a small agricultural biodiversity index, are more efficient and that farmers health is a determinant of farm efficiency. Farms, whose heads face low back pain more frequently, are less efficient. Key-words: agricultural biodiversity, farm efficiency, farmers health, cereals 4

6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ευχαριστίες...2 Περίληψη...3 Abstract...4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο...8 Εισαγωγή Εξέλιξη της καλλιέργειας των σιτηρών στην Ελλάδα και διεθνώς Αντικείμενο και στόχος της έρευνας Διάρθρωση της διατριβής ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Βιβλιογραφική ανασκόπηση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο Γεωργική βιοποικιλότητα Ορισμός της Γεωργικής Βιοποικιλότητας Έννοια της Βιολογικής Ποικιλότητας ή Βιοποικιλότητας Έννοια της Γεωργικής Βιοποικιλότητας Έννοια της Ποικιλότητας Καλλιεργειών Αιτίες απώλειας της Γεωργικής Βιοποικιλότητας Μέτρηση Βιοποικιλότητας Δείκτες μέτρησης της ποικιλότητας των καλλιεργειών ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο Μεθοδολογία έρευνας Περιοχή μελέτης Περιγραφή των δεδομένων Μέθοδος ανάλυσης

7 4.3.1 Περιβάλλουσα ανάλυση δεδομένων (Data Envelopment Analysis, DEA) Προσδιορισμός παραγόντων που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο Αποτελέσματα εμπειρικής έρευνας Δημογραφικά χαρακτηριστικά γεωργικών εκμεταλλεύσεων και περιγραφική στατιστική των μεταβλητών που χρησιμοποιήθηκαν Ανάλυση ακραίων τιμών (Outlier Analysis) Ανάλυση αποτελεσματικότητας γεωργικών εκμεταλλεύσεων Ανάλυση παραγόντων που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο Συμπεράσματα Προτάσεις ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική Βιβλιογραφία Ξένη Βιβλιογραφία Ηλεκτρονική Βιβλιογραφία ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας1Εξέλιξη της παγκόσμιας παραγωγής σιταριού, κριθαριού και βρώμης για τα έτη Πίνακας2Εξέλιξη της παραγωγής σιταριού, κριθαριού και βρώμης στην ΕΕ για τα έτη Πίνακας3Εξέλιξη της παραγωγής σιταριού, κριθαριού και βρώμης στην Ελλάδα για τα έτη Πίνακας4Εξέλιξη των εξαγωγών και των εισαγωγών σιταριού, κριθαριού και βρώμης στην Ελλάδα για τα έτη Πίνακας5Κυριότερα αποτελέσματα βιβλιογραφικής ανασκόπησης Πίνακας6Δείκτες μέτρησης της ποικιλότητας καλλιεργειών (crop diversity) Πίνακας7Σχετικοί κίνδυνοι εμφάνισης προβλημάτων στη μέση σε διάφορες κατηγορίες επαγγελμάτων Πίνακας8Ορισμός μεταβλητών και περιγραφική στατιστική αυτών Πίνακας9Ανάλυση ακραίων τιμών Πίνακας10Περιγραφική στατιστική των μεταβλητών που χρησιμοποιήθηκαν στην Περιβάλλουσα Ανάλυση Δεδομένων Πίνακας11Συνολική Τεχνική Αποτελεσματικότητα Εκμεταλλεύσεων Πίνακας12Καθαρή Τεχνική Αποτελεσματικότητα Εκμεταλλεύσεων Πίνακας13Αποτελεσματικότητα Κλίμακας Εκμεταλλεύσεων Πίνακας14Οικονομίες κλίμακας γεωργικών εκμεταλλεύσεων Πίνακας15Συνολική και καθαρή τεχνική αποτελεσματικότητα και αποτελεσματικότητα κλίμακας ανά κλάση μεγέθους Πίνακας16Υφιστάμενη και άριστη κατάσταση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων ανά κλάση αποτελεσματικότητας Πίνακας17Αποτελέσματα πολλαπλής παλινδρόμησης της αποτελεσματικότητας με τις ανεξάρτητες μεταβλητές για τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις σιτηρών

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο Εισαγωγή 1.1 Εξέλιξη της καλλιέργειας των σιτηρών στην Ελλάδα και διεθνώς Το σιτάρι αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα φυτά (εμφανίστηκε το π.χ.). Θεωρούνταν από τους κινέζους ως δώρο του Ουρανού ενώ στην Αίγυπτο απέδιδαν την εισαγωγή του στη θεά Ίσιδα. Στην Ελλάδα, οι Αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ότι ο Ελευσίνιος Τριπτόλεμος διδάχθηκε την καλλιέργεια του σιταριού από τη θεά Δήμητρα (ΥπΑΑΤ, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, 2007). Το κριθάρι αναφέρεται από τον Όμηρο ως «κρι» ενώ η βρώμη θεωρείται προϊστορική καλλιέργεια και λέγεται ότι κατάγεται από την Ταταρία (ΥπΑΑΤ, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, 2007). Τα σιτηρά (ανοιξιάτικα και χειμερινά), τα οποία ανήκουν στα φυτά μεγάλης καλλιέργειας, παίζουν τον σημαντικότερο ρόλο στη διατροφή των ανθρώπων σήμερα. Λέγονται διαφορετικά και δημητριακά και αποτελούνται από το σιτάρι, το κριθάρι, τη βρώμη, τον αραβόσιτο, τη σίκαλη, το ρύζι και το κεχρί (ΥπΑΑΤ, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, 2007). Η μεγάλη σημαντικότητα του κλάδου των σιτηρών δεν έγκειται μόνο στην πολλαπλή χρήση των προϊόντων του αλλά και στο γεγονός ότι τα σιτηρά αποτελούν βασικό είδος συντήρησης του ανθρώπου αφού του παρέχουν το 45% την απαιτούμενης ενέργειάς του (ΥπΑΑΤ, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, 2007). Τα προϊόντα του κλάδου των σιτηρών χρησιμοποιούνται είτε για την διατροφή των ανθρώπων είτε για την διατροφή των ζώων ενώ κάποια από αυτά, όπως η σίκαλη, χρησιμοποιούνται ακόμη και για την κατασκευή κοινού χαρτιού και τη συσκευασία γυάλινων ειδών (ΥπΑΑΤ, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, 2007). Το σιτάρι αποτελεί την πιο διαδεδομένη καλλιέργεια στον κόσμο και οι σημαντικότεροι παραγωγοί είναι οι ΗΠΑ, η Σοβιετική Ένωση, η Ινδία, ο Καναδάς, η Αργεντινή και η Αυστραλία ενώ το κριθάρι λόγω της μεγάλης προσαρμοστικότητας του, καλλιεργείται σε πάρα πολλά μέρη με κύριους παραγωγούς τη Ρωσία, τον Καναδά, τη Γερμανία, την Ουκρανία, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Τουρκία ενώ 8

10 αντιθέτως η βρώμη καλλιεργείται κυρίως στη βόρεια και μέση Ευρώπη και στην Αμερική (ΥπΑΑΤ, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, 2007). Διεθνώς, η παραγωγή σιτηρών αυξήθηκε την τελευταία δεκαετία. Πιο συγκεκριμένα, η παγκόσμια παραγωγή σιταριού αυξήθηκε την περίοδο κατά εκατομμύρια τόνους (17%) ενώ η παραγωγή της καλλιέργειας του κριθαριού κατά εκατομμύρια τόνους (14%). Αντίθετα η παγκόσμια παραγωγή βρώμης την περίοδο μειώθηκε κατά εκατομμύρια τόνους ( 11%) (Πίνακας 1). Πίνακας 1 Εξέλιξη της παγκόσμιας παραγωγής σιταριού, κριθαριού και βρώμης για τα έτη Παγκόσμια Παραγωγή (τόνους) Έτος/ Καλλιέργεια Σιτάρι Κριθάρι Βρώμη Πηγή: FAOSTAT (Food and Agriculture Organization of the United Nations Statistical Database) Η παραγωγή του σιταριού στην ΕΕ κατά την περίοδο αυξήθηκε κατά εκατομμύρια τόνους (5%) ενώ του κριθαριού κατά εκατομμύρια τόνους (3%). Αντιθέτως για την ίδια περίοδο η παραγωγή της καλλιέργειας της βρώμης μειώθηκε κατά χιλιάδες τόνους (2%) (Πίνακας 2). 9

11 Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥπΑΑΤ, 2007), το μεγαλύτερο μέρος των εκτάσεων που καλύπτονται με σιτηρά σε επίπεδο ΕΕ, καταλαμβάνουν το μαλακό σιτάρι και το κριθάρι. Πίνακας 2 Εξέλιξη της παραγωγής σιταριού, κριθαριού και βρώμης στην ΕΕ για τα έτη Παραγωγή στην ΕΕ (τόνους) Έτος/Καλλιέργεια Σιτάρι Κριθάρι Βρώμη Πηγή: FAOSTAT (Food and Agriculture Organization of the United Nations Statistical Database) Αντίθετα με την Διεθνή και Ευρωπαϊκή τάση αύξησης της καλλιέργειας σιτηρών κινήθηκε η Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάστηκε μείωση στην παραγωγή σιταριού κατά τα έτη της τάξης των χιλιάδων τόνων ( 21%). Η παραγωγή κριθαριού για την ίδια περίοδο μειώθηκε κατά χιλιάδες τόνους (3%) ενώ η παραγωγή βρώμης αυξήθηκε κατά χιλιάδες τόνους (31%) (Πίνακας 3). 10

12 Ο κύριος όγκος της καλλιέργειας των σιτηρών συγκεντρώνεται στην περιοχή της Θεσσαλίας και στη Βορειοανατολική Ελλάδα, δηλαδή στη Θράκη και τη Μακεδονία. Ο νομός Λάρισας αποτελεί έναν από τους κυριότερους νομούς παραγωγής σκληρού σιταριού. Σε μικρότερη κλίμακα καλλιεργούνται και η βρώμη και το κριθάρι. Πίνακας 3 Εξέλιξη της παραγωγής σιταριού, κριθαριού και βρώμης στην Ελλάδα για τα έτη Παραγωγή στην Ελλάδα (τόνους) Έτος/Καλλιέργεια Σιτάρι Κριθάρι Βρώμη Πηγή: FAOSTAT (Food and Agriculture Organization of the United Nations Statistical Database) Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥπΑΑΤ, 2007) η συνολική καλλιεργούμενη έκταση με σιτηρά στην Ελλάδα ανέρχεται σε περίπου 12 εκατομμύρια στρέμματα και το μεγαλύτερο ποσοστό (60%) καταλαμβάνει το σκληρό σιτάρι. 11

13 Η εσωτερική ζήτηση σε σιτάρι, κριθάρι και βρώμη καλύπτεται από εισαγωγές, αφού αυτές ανέρχονται κατά μέσο όρο για τα έτη σε , και τόνους αντίστοιχα (Πίνακας 4). Πίνακας 4 Εξέλιξη των εξαγωγών και των εισαγωγών σιταριού, κριθαριού και βρώμης στην Ελλάδα για τα έτη Εξαγωγές (τόνους) Εισαγωγές (τόνους) Έτος/ Καλλιέργεια Σιτάρι Κριθάρι Βρώμη Σιτάρι Κριθάρι Βρώμη Μέσος όρος Πηγή: FAOSTAT (Food and Agriculture Organization of the United Nations Statistical Database) 1.2 Αντικείμενο και στόχος της έρευνας Αντικείμενο της έρευνας αποτελεί ο κλάδος των σιτηρών και συγκεκριμένα οι καλλιέργειες του σιταριού, του κριθαριού και της βρώμης. Κύριος στόχος της παρούσας έρευνας είναι η μέτρηση της γεωργικής βιοποικιλότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων που παράγουν σιτηρά, και κυρίως σιτάρι, κριθάρι και βρώμη, στον νομό Λάρισας και ο έλεγχος της επίδρασής της στην αποτελεσματικότητα των συγκεκριμένων εκμεταλλεύσεων. Για τον σκοπό αυτό, 12

14 μετρήθηκε και η αποτελεσματικότητά τους. Τέλος, επιπλέον στόχος ήταν η διερεύνηση της επίδρασης διαφόρων άλλων παραγόντων στην αποτελεσματικότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, όπως το μέγεθος της εκμετάλλευσης, η εργασία, τα λιπάσματα, ο πολυτεμαχισμός, η απόσταση των αγροτεμαχίων από την οικία και η υγεία του παραγωγού. Η ανάγκη διερεύνησης της σχέσης που έχει η γεωργική βιοποικιλότητα με την αποτελεσματικότητα των εκμεταλλεύσεων, προέρχεται όχι μόνο από τη μεγάλη σημασία που η γεωργική βιοποικιλότητα έχει για το περιβάλλον και για την διασπορά του κινδύνου που αντιμετωπίζουν οι παραγωγοί κατά τη γεωργική παραγωγή, αλλά και από το γεγονός ότι η σχέση μεταξύ αυτής και της αποτελεσματικότητας των εκμεταλλεύσεων δεν έχει μελετηθεί στην Ελλάδα παρά μόνο σε μία έρευνα, εν γνώσει της συγγραφέως. Αξίζει λοιπόν να σημειωθεί ότι η παρούσα έρευνα είναι η δεύτερη έρευνα που μελετά τη σχέση μεταξύ γεωργικής βιοποικιλότητας και αποτελεσματικότητας στην Ελλάδα και η πρώτη που μελετά ταυτόχρονα την επίδραση της υγείας του γεωργού στην αποτελεσματικότητα των εκμεταλλεύσεων. 1.3 Διάρθρωση της διατριβής Η παρούσα διατριβή αποτελείται από έξι κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο είναι η εισαγωγή, όπου παρουσιάζεται το αντικείμενο και ο σκοπός της έρευνας και στοιχεία σχετικά με την εξέλιξη του κλάδου των σιτηρών την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα και διεθνώς. Στο δεύτερο κεφάλαιο πραγματοποιείται η βιβλιογραφική ανασκόπηση όπου παρουσιάζονται προηγούμενες έρευνες που αφορούν την επίδραση της γεωργικής βιοποικιλότητας στην αποτελεσματικότητα των εκμεταλλεύσεων. Όπως προαναφέρθηκε, υπάρχει ένα κενό στη βιβλιογραφία σχετικά με τις έρευνες που μελετούν την επίδραση της γεωργικής βιοποικιλότητας στην αποτελεσματικότητα των εκμεταλλεύσεων στην Ελλάδα, αναδεικνύοντας έτσι την αναγκαιότητα πραγματοποίησης αυτής της έρευνας. 13

15 Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται στοιχεία που αφορούν τη γεωργική βιοποικιλότητα γενικά, δηλαδή στοιχεία που αφορούν τον ορισμό της γεωργικής βιοποικιλότητας, τη σημασία αυτής και τη μέτρησης της. Το τέταρτο κεφάλαιο έχει σκοπό την παρουσίαση της μεθοδολογίας που χρησιμοποιήθηκε για την ανάλυση των δεδομένων και πιο συγκεκριμένα την παρουσίαση της μεθόδου Data Envelopment Analysis (DEA) που χρησιμοποιήθηκε για την ανάλυση της αποτελεσματικότητας των εκμεταλλεύσεων, και του υποδείγματος της πολλαπλής παλινδρόμησης που χρησιμοποιήθηκε για την διερεύνηση της σχέσης μεταξύ αποτελεσματικότητας, γεωργικής βιοποικιλότητας και άλλων παραγόντων. Το πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζει τα αποτελέσματα της έρευνας τα οποία χωρίζονται σε τέσσερις ενότητες, αυτή της ανάλυσης των δημογραφικών χαρακτηριστικών των αρχηγών των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, αυτή της ανάλυσης ακραίων τιμών, αυτή της ανάλυσης της αποτελεσματικότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και αυτή του προσδιορισμού των παραγόντων που επιδρούν στην αποτελεσματικότητα τους. Τέλος, στο έκτο κεφάλαιο αναλύονται τα συμπεράσματα που προέκυψαν καθώς και οι προτάσεις για περαιτέρω έρευνα. 14

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Βιβλιογραφική ανασκόπηση Ένας αξιόλογος αριθμός ερευνών στη βιβλιογραφία έχει ασχοληθεί με τα οφέλη της γεωργικής βιοποικιλότητας. Παρόλα αυτά λίγες ήταν αυτές που ασχολήθηκαν με την επίδραση αυτής στην αποτελεσματικότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και ειδικότερα σε επίπεδο Ελλάδας. Κάποιες έρευνες μελέτησαν την επίδραση της γεωργικής βιοποικιλότητας στη μέση απόδοση, στη διακύμανση των αποδόσεων και στο εισόδημα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Άλλες προσπάθησαν να ερευνήσουν την επίδραση που έχει η οικονομική βοήθεια της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής στη γεωργική βιοποικιλότητα. Στην Ελλάδα η παρούσα έρευνα αποτελεί την δεύτερη έρευνα, εν γνώσει της συγγραφέως, μετά των Nastis et al. (2011α), που πραγματεύεται τη γεωργική βιοποικιλότητα ως παράγοντα που επιδρά στην αποτελεσματικότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Πρώτα οι Smale et al. (1998) θέλησαν να εκτιμήσουν την επίδραση των γενετικών πόρων και της ποικιλότητας στη μέση απόδοση και τη διακύμανση των αποδόσεων στην καλλιέργεια του σιταριού διαχωρίζοντας τις αρδευόμενες από τις ξηρικές εκτάσεις σε 29 περιοχές του Πούντζαμπ στο Πακιστάν για την περίοδο 1979/ /86. Χρησιμοποίησαν δείκτες βιοποικιλότητας που αφορούσαν τους γονικούς συνδυασμούς, δηλαδή το μέσο αριθμό των διαφορετικών γονικών συνδυασμών στην γενεαλογία των ποικιλιών, τις ντόπιες φυλές, δηλαδή το μέσο αριθμό των διαφορετικών ντόπιων φυλών στη γενεαλογία των ποικιλιών, τη χρονική ποικιλότητα, δηλαδή τη μέση ηλικία των ποικιλιών, τη χωρική ποικιλότητα, δηλαδή τον δείκτη Herfindahl που αφορά το μερίδιο έκτασης που καταλαμβάνουν οι ποικιλίες, τη λανθάνουσα ποικιλότητα, δηλαδή έναν δείκτη για τη γενεαλογική ανομοιομορφία ανάμεσα στις ποικιλίες και ένα δείκτη ποικιλότητας που αφορούσε το ποσοστό της έκτασης σιταριού των ποικιλιών desi, δηλαδή αυτών που καλλιεργούνται στις ξηρικές εκτάσεις (Smale et al., 1998). Εφαρμόζοντας μια συνάρτηση παραγωγής που προτάθηκε από τους Just και Pope (1979) για την εκτίμηση των επιδράσεων της βιοποικιλότητας στις αποδόσεις 15

17 βρήκαν ότι για τις αρδευόμενες εκτάσεις μόνο ο δείκτης χωρικής ποικιλότητας ήταν στατιστικά σημαντικός (Smale et al., 1998). Αυτό σημαίνει ότι όση περισσότερη έκταση καλύπτεται με μια ποικιλία (πιθανώς την πιο υψηλοαποδοτική ποικιλία) η μέση απόδοση αυξάνεται άσχετα με τον κίνδυνο που υπάρχει για απώλειες στην παραγωγή εξαιτίας ασθενειών (Smale et al., 1998). Επιπλέον, στις ξηρικές εκτάσεις βρέθηκε ότι η γενεαλογική απόσταση ανάμεσα στις ποικιλίες και ο αριθμός των ντόπιων φυλών σχετίζονται θετικά με τη μέση απόδοση και αρνητικά με τη διακύμανση της απόδοσης του σιταριού (Smale et al., 1998). Τέλος, οι Smale et al. (1998) συμπέραναν ότι για να αυξηθεί η γενετική ποικιλότητα στα χωράφια των παραγωγών θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν πολιτικές που να είναι προσαρμοσμένες στις ιδιαίτερες συνθήκες του κάθε περιβάλλοντος παραγωγής. Το ίδιο έτος, οι Widawsky et al. (1998), διερεύνησαν την επίδραση της βιοποικιλότητας στη μέση απόδοση και στη διακύμανση των αποδόσεων. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε για την καλλιέργεια του ρυζιού, στις επαρχίες Zhejiang και Jiangsu, στην Κίνα (Widawsky et al., 1998). Χρησιμοποιήθηκε η προσέγγιση Just και Pope (1978, 1979) και η μέτρηση της βιοποικιλότητας έγινε με το δείκτη Solow/Polasky (1994), ο οποίος βασίζεται στη γενεαλογική απόσταση προερχόμενη από τη γενεαλογία των ποικιλιών (Widawsky et al., 1998). Το συμπέρασμα της έρευνας ήταν ότι η βιοποικιλότητα σχετίζεται αρνητικά με τη μέση απόδοση και με τη διακύμανση των αποδόσεων. Έπειτα, οι Di Falco et al. (2003) θέλησαν να διερευνήσουν τη σχέση μεταξύ της γεωργικής γενετικής βιοποικιλότητας και του εισοδήματος των εκμεταλλεύσεων σε περιοχές της Νότιας Ιταλίας όπως η Σικελία, η Σαρδηνία, η Απουλία, το Μολίζε, η Καμπανία, η Μπαζιλικάτα και το Αμπρούτσο. Και σε αυτή την έρευνα επιλέχτηκε η προσέγγιση που προτάθηκε από τους Just και Pope (1978, 1979) για τη μέση απόδοση και τη διακύμανση της απόδοσης (Di Falco et al., 2003). Τα δεδομένα της έρευνας κάλυπταν την περίοδο και αφορούσαν τα εισοδήματα των εκμεταλλεύσεων και τη βιοποικιλότητα μεταξύ των ειδών στα σιτηρά. Η γεωργική βιοποικιλότητα μετρήθηκε με βάση τον δείκτη Shannon Weaver (Di Falco et al., 2003). 16

18 Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα ήταν ότι υπάρχει μια θετική σχέση μεταξύ της γεωργικής γενετικής βιοποικιλότητας με το μέσο εισόδημα της εκμετάλλευσης και μια αρνητική σχέση με την διακύμανση του εισοδήματος (Di Falco et al., 2003). Με άλλα λόγια βρήκαν ότι όσο μεγαλύτερη είναι η γεωργική γενετική βιοποικιλότητα τόσο αυξάνεται η σταθερότητα στα εισοδήματα και τόσο μικρότεροι είναι οι κίνδυνοι αποτυχίας στην παραγωγή ή στην τιμή (Di Falco et al., 2003). Στη συνέχεια, οι Di Falco et al. (2005), προσπάθησαν να διερευνήσουν την επίδραση που έχει η οικονομική βοήθεια που δίνεται στις εκμεταλλεύσεις στη γεωργική βιοποικιλότητα σε περιβάλλον αβεβαιότητας. Θέλησαν δηλαδή να διερευνήσουν εάν οι παραγωγοί, που είναι γενικά απρόθυμοι να αναλάβουν κινδύνους, και που θα επέλεγαν την βιοποικιλότητα έτσι ώστε να σταθεροποιήσουν τα έσοδα τους, θα άλλαζαν τις αποφάσεις τους και θα καλλιεργούσαν μόνο εκείνες τις καλλιέργειες στις οποίες παρέχεται η μεγαλύτερη οικονομική βοήθεια με συνέπεια την μείωση της γεωργικής βιοποικιλότητας (Di Falco et al., 2005). Θεώρησαν ότι οι παραγωγοί μπορούν να επιλέξουν μεταξύ δύο στρατηγικών: τη στρατηγική της βιοποικιλότητας και τη στρατηγική της οικονομικής βοήθειας (Di Falco et al., 2005). Η έρευνα αφορούσε δεδομένα για την παραγωγή δημητριακών σε οκτώ περιοχές της Νότιας Ιταλίας για την περίοδο ενώ ο δείκτης βιοποικιλότητας και η οικονομική βοήθεια από την Κοινή Αγροτική Πολιτική μετρήθηκαν με βάση το δείκτη Shannon Weaver και τη συνολική οικονομική βοήθεια στις εκμεταλλεύσεις, αντίστοιχα (Di Falco et al., 2005). Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε αφορούσε την προσέγγιση Just και Pope όπου σε πρώτο στάδιο μελετήθηκε η επίδραση των δύο στρατηγικών στα μέσα έσοδα και στην διακύμανση των εσόδων και σε δεύτερο στάδιο η υπόθεση υποκατάστασης μεταξύ πολιτικής και γεωργικής βιοποικιλότητας (Di Falco et al., 2005). Από την έρευνα των Di Falco et al. (2005), βρέθηκε ότι και οι δύο στρατηγικές συσχετίζονται θετικά με τα μέσα έσοδα και αρνητικά με τη διακύμανση των εσόδων της εκμετάλλευσης. Επομένως θεωρούνται και οι δύο στρατηγικές που μειώνουν τον κίνδυνο στην παραγωγή (Di Falco et al., 2005). Τέλος, βρέθηκε ότι η 17

19 μεγάλη οικονομική βοήθεια μειώνει τη θετική επίδραση της γεωργικής βιοποικιλότητας στη σταθερότητα των εσόδων (Di Falco et al., 2005). Με άλλα λόγια ο παραγωγός ίσως αποφασίσει να καλλιεργήσει εκείνες τις καλλιέργειες που έχουν μεγαλύτερη οικονομική βοήθεια έτσι ώστε να σταθεροποιήσει τα έσοδα του και άρα θα μειωθεί έμμεσα η γεωργική βιοποικιλότητα (Di Falco et al., 2005). Έπειτα, οι Di Falco et al. (2006) στην προσπάθεια τους να ερευνήσουν την επίδραση της γεωργικής γενετικής βιοποικιλότητας στην παραγωγικότητα και στον έλεγχο του περιβαλλοντικού κινδύνου των γεωργικών εκμεταλλεύσεων σκληρού σιταριού στο μεγαλύτερο νησί της Μεσογείου, τη Σικελία, επέκτειναν την προσέγγιση για τη μέση απόδοση και τη διακύμανση της απόδοσης, που προτάθηκε από τους Just και Pope (1978, 1979) (Di Falco et al., 2006). Η έρευνα έγινε πάνω σε δεδομένα 50 γεωργικών εκμεταλλεύσεων σκληρού σιταριού οι οποίες επιλέχτηκαν με βάση το μέγεθος και την ειδίκευση (Di Falco et al., 2006). Οι ανεξάρτητες μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν ήταν η γεωργική βιοποικιλότητα, της οποίας η μέτρηση έγινε με την βοήθεια ενός δείκτη που χρησιμοποιεί τον αριθμό των γονικών συνδυασμών στην γενεαλογία της ποικιλίας πολλαπλασιασμένος με το 100 (Smale et al., 1998), η ποσότητα των φυτοφαρμάκων και των λιπασμάτων και το υψόμετρο (Di Falco et al., 2006). Ως εξαρτημένη μεταβλητή χρησιμοποιήθηκε η απόδοση σκληρού σιταριού σε κιλά/εκτάριο (Di Falco et al., 2006). Τα αποτελέσματα της παραπάνω έρευνας ήταν ότι η γεωργική γενετική βιοποικιλότητα παίζει έναν σημαντικό ρόλο στην παραγωγικότητα της εκμετάλλευσης και στον έλεγχο του περιβαλλοντικού κινδύνου και βοηθάει στη μείωση της διακύμανσης της παραγωγής με περιορισμένη χρήση φυτοφαρμάκων ενώ υψηλά επίπεδα βιοποικιλότητας αυξάνουν τα προσδοκώμενα έσοδα και μειώνουν την έκθεση στον κίνδυνο. Το ίδιο έτος, οι Kwansoo et al. (2006) μελέτησαν την επίδραση της γεωργικής βιοποικιλότητας στη γεωργική παραγωγή και πιο συγκεκριμένα στη μέση απόδοση και στη διακύμανση της απόδοσης στην καλλιέργεια του ρυζιού στην Κορέα. 18

20 Χρησιμοποίησαν μια στοχαστική συνάρτηση παραγωγής που προτάθηκε από τους Just και Pope (1978, 1979) η οποία επιτρέπει τις εισροές να έχουν επίδραση και στη μέση τιμή και στη διακύμανση των αποδόσεων (Kwansoo et al., 2006). Η γεωργική βιοποικιλότητα στη συγκεκριμένη έρευνα μετρήθηκε με βάση τον αριθμό των γονικών συνδυασμών στη γενεαλογία της ποικιλίας, όπου ο δείκτης πλησιάζει στο μηδέν όσο ο βαθμός γενετικής ποικιλότητας είναι μεγαλύτερος ενώ, στην αντίθετη περίπτωση ο δείκτης παίρνει την τιμή ένα όταν καλλιεργείται μόνο μια ποικιλία (Kwansoo et al., 2006). Η έρευνα βασίστηκε σε δεδομένα που προέρχονται από δοκιμές ποικιλιών ρυζιού κατά την περίοδο σε είκοσι δύο περιοχές της Κορέας (Kwansoo et al., 2006). Συμπέραναν ότι ο δείκτης της γεωργικής βιοποικιλότητας σχετίζεται σημαντικά με τη μέση απόδοση και ότι ο υψηλός βαθμός βιοποικιλότητας συνδέεται με υψηλό επίπεδο μέσης απόδοσης (Kwansoo et al., 2006). Βρέθηκε επίσης ότι η γεωργική βιοποικιλότητα αποτελεί μια εισροή που μειώνει τον κίνδυνο αποτυχίας της παραγωγής (Kwansoo et al., 2006). Ύστερα, οι Di Falco et al. (2009), προσπάθησαν να διερευνήσουν το πώς η γεωργική βιοποικιλότητα επηρεάζει την αποτελεσματικότητα της εκμετάλλευσης, την έκθεση στον κίνδυνο αποτυχίας της παραγωγής, την ευημερία της εκμετάλλευσης και πώς οι επιδράσεις της ποικίλουν ανάλογα με τη γονιμότητα του εδάφους. Χρησιμοποίησαν μια στοχαστική συνάρτηση παραγωγής πάνω σε ένα σύνολο δεδομένων που πάρθηκαν από μια έρευνα εκμεταλλεύσεων στα υψίπεδα της περιοχής Τιγκράι στην Αιθιοπία για την περίοδο (Di Falco et al., 2009). Το δείγμα περιλάμβανε 190 εκμεταλλεύσεις κριθαριού διασκορπισμένες στην περιοχή Τριγκάι (Di Falco et al., 2009). Η γεωργική βιοποικιλότητα μετρήθηκε σύμφωνα με το δείκτη Margalef ο οποίος ορίζεται ως ο λόγος του αριθμού των ποικιλιών κριθαριού προς τον φυσικό λογάριθμο της έκτασης του κριθαριού (Di Falco et al., 2009). Εκτός από τη γεωργική βιοποικιλότητα χρησιμοποιήθηκαν και άλλες μεταβλητές όπως η εργασία, το έδαφος, τα ζώα, η ουρία, η οργανική ουσία, η διάβρωση, η κλίση, η γονιμότητα, το 19

21 υψόμετρο, η εμπειρία του παραγωγού, ο αριθμός των αγροτεμαχίων και τέλος η έκταση που καταλαμβάνουν άλλες καλλιέργειες (Di Falco et al., 2009). Από την έρευνα αυτή, οι Di Falco et al. (2009) συμπέραναν ότι η αύξηση του αριθμού των ποικιλιών έχει μια μεγάλη θετική επίδραση στη μέση παραγωγή του κριθαριού. Η εργασία και η έκταση έχουν θετική στατιστικά σημαντική επίδραση ενώ το υψόμετρο και η ψευδομεταβλητή της οργανικής ουσίας έχουν αρνητική στατιστικά σημαντική επίδραση (Di Falco et al., 2009). Οι μεταβλητές που αφορούσαν το έδαφος, όπως είναι η γονιμότητα, η κλίση και η διάβρωση δε βρέθηκαν στατιστικά σημαντικές, ενώ ο αριθμός των αγροτεμαχίων βρέθηκε να έχει θετική στατιστικά σημαντική επίδραση στη μέση παραγωγή κριθαριού (Di Falco et al., 2009). Όσον αφορά τη διακύμανση της παραγωγής βρέθηκε ότι η γεωργική βιοποικιλότητα και η έκταση την επηρεάζουν θετικά (Di Falco et al.,2009). Συμπέραναν επίσης ότι αυξάνοντας τον αριθμό των ποικιλιών κριθαριού και των αγροτεμαχίων μειώνεται η έκθεση στον κίνδυνο αποτυχίας της παραγωγής ενώ η έκταση έχει θετική στατιστικά σημαντική επίδραση σε αυτόν (Di Falco et al., 2009). Τέλος, βρήκαν ότι η ευεργετική επίδραση της γεωργικής βιοποικιλότητας στον κίνδυνο αποτυχίας της παραγωγής είναι μεγαλύτερη σε υποβαθμισμένες εκτάσεις (Di Falco et al., 2009). Το 2010 οι Di Falco et al., διερεύνησαν τον ρόλο του κατακερματισμού της γης, της γεωργικής βιοποικιλότητας και της μεταξύ τους αλληλεπίδρασης στην κερδοφορία της εκμετάλλευσης. Η έρευνα έγινε πάνω σε ένα σύνολο δεδομένων που αφορούσαν εκατό εκμεταλλεύσεις από είκοσι χωριά στην περιοχή Plovdin της Βουλγαρίας για το 2005 (Di Falco et al.,2010). Συλλέχθηκαν δεδομένα που αφορούσαν τα έσοδα της εκμετάλλευσης, την εργασία, την τεχνολογία, το κόστος κ.α. ενώ συλλέχθηκαν επίσης δεδομένα που αφορούσαν τα αγροτεμάχια όπως το μέγεθος, η τοποθεσία, η απόσταση από τα άλλα αγροτεμάχια, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, τα είδη και οι ποικιλίες που καλλιεργούνταν, το είδος εδάφους κ.α. (Di Falco et al., 2010). Σε αυτή την έρευνα, η γεωργική βιοποικιλότητα μετρήθηκε με το δείκτη Margalef ενώ χρησιμοποιήθηκε ένα αναδρομικό σύστημα δύο εξισώσεων όπου ο 20

22 δείκτης βιοποικιλότητας είναι η εξαρτημένη μεταβλητή στη μια εξίσωση και μια από τις ανεξάρτητες στην άλλη εξίσωση (Di Falco et al., 2010). Συμπέραναν ότι οι εκμεταλλεύσεις που έχουν γεωργική βιοποικιλότητα και άρα καλλιεργούν περισσότερες ποικιλίες έχουν μεγαλύτερη κερδοφορία από αυτές που δεν έχουν γεωργική βιοποικιλότητα (Di Falco et al., 2010). Βρέθηκε επίσης ότι ο κατακερματισμός της γης επηρεάζει αρνητικά την κερδοφορία της εκμετάλλευσης ενώ επηρεάζει θετικά τη γεωργική βιοποικιλότητα (Di Falco et al., 2010). Επομένως ενώ ο πολυκερματισμός προκαλεί μείωση των εσόδων, αυτό μπορεί να αντισταθμιστεί από τη θετική επίδραση της γεωργικής βιοποικιλότητας στα έσοδα της εκμετάλλευσης (Di Falco et al., 2010). Στη συνέχεια, οι Kwikiriza et al. (2011), διερεύνησαν την επίδραση της χωρικής βιοποικιλότητας της πολυετούς καλλιέργειας μπανάνας, η οποία είναι αρκετά ευπαθής σε παράσιτα και ασθένειες, στην απόδοση της καλλιέργειας αυτής σε 119 εκμεταλλεύσεις δύο περιοχών (Kabwohe και Nakaseke) της Ουγκάντας. Πιο συγκεκριμένα, θέλησαν να διερευνήσουν τον ρόλο της βιοποικιλότητας στη μείωση των απωλειών στην παραγωγή εξαιτίας των παρασίτων και των ασθενειών στην πολυετή καλλιέργεια της μπανάνας (Kwikiriza et al., 2011). Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποίησαν τη μέθοδο των Litchenberg & Zilberman (1986), όπου οι εισροές που χρησιμοποιούνται στην γεωργία δεν θεωρούνται ότι αυξάνουν την απόδοση αλλά ότι μειώνουν τις απώλειες παραγωγής (Kwikiriza et al., 2011). Η εξαρτημένη μεταβλητή στην συγκεκριμένη έρευνα ήταν η απόδοση σε Kg/acre και υπολογίστηκε με βάση των τύπο Y=Σ n t=ib t n t, όπου b t είναι το μέσο μέγεθος των τσαμπιών μπανάνας που συγκεντρώθηκαν από το μεγαλύτερο αγροτεμάχιο και n t είναι ο αριθμός των τσαμπιών που συγκεντρώθηκαν την περίοδο των 6 μηνών (Kwikiriza et al., 2011). Οι ανεξάρτητες μεταβλητές σύμφωνα με τη μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε χωρίστηκαν σε μεταβλητές που βοηθούν την επίτευξη της παραγωγής και σε αυτές που μειώνουν την καταστροφική ικανότητα των παρασίτων και των ασθενειών (Kwikiriza et al., 2011). Τέτοιες ήταν η εργασία, η ποσότητα των λιπασμάτων, η ηλικία και η εκπαίδευση του αρχηγού της εκμετάλλευσης, η αξία του ζωικού κεφαλαίου, η κλίμακα παραγωγής, η κλίση του 21

23 αγροτεμαχίου και μια ψευδομεταβλητή που παίρνει την τιμή ένα για εκμεταλλεύσεις που βρίσκονται στην περιοχή Kabwohe και 0 για αυτές που βρίσκονται στην περιοχή Nakaseke (Kwikiriza et al., 2011). Ο δείκτης βιοποικιλότητας μετρήθηκε με βάση το δείκτη Herfindahl ο οποίος κυμαίνεται από 0 για μεγάλο αριθμό ποικιλιών μέχρι 1 για μια μόνο ποικιλία και υπολογίζεται από τον τύπο h=σ N i=1s 2 i (Kwikiriza et al., 2011). Ο δείκτης αυτός συνεκτιμά και τον πλούτο των ποικιλιών αλλά και την ομαλότητα αυτών δηλαδή, την ισότητα ομοιότητα μεταξύ των μεριδίων έκτασης που καταλαμβάνουν οι ποικιλίες (Kwikiriza et al., 2011). Στη μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε, ο ρόλος της βιοποικιλότητας εξηγείται όχι μόνο ως απευθείας αύξηση της απόδοσης αλλά και ως έμμεση επίδραση στη μείωση των απωλειών της παραγωγής (Kwikiriza et al., 2011). Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα των Kwikiriza et al. (2011) ήταν ότι η υψηλή γεωργική βιοποικιλότητα στην καλλιέργεια της μπανάνας έχει σημαντική μειωτική επίδραση στην απώλεια της παραγωγής και ότι το πιο σημαντικό κομμάτι αυτής για τη μείωση της απώλειας της παραγωγής από βιοφυσικές πιέσεις είναι η ομαλότητα, δηλαδή οι παραγωγοί θα πρέπει να καλλιεργούν τις διάφορες ποικιλίες σε περισσότερο όμοια μέρη τμήματα (Kwikiriza et al., 2011). Αντίθετα η γεωργική βιοποικιλότητα είχε αρνητική απευθείας επίδραση στην απόδοση της καλλιέργειας της μπανάνας (Kwikiriza et al., 2011). Βρέθηκε επίσης ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία αρχηγοί των εκμεταλλεύσεων είχαν περισσότερη εμπειρία και επομένως υψηλότερες αποδόσεις, ενώ οι αποδόσεις ήταν υψηλότερες σε αγροτεμάχια με επίπεδη κλίση (Kwikiriza et al., 2011). Τέλος, οι Nastis et al. (2011α) θέλησαν να διερευνήσουν την επίδραση που έχει η οικονομική βοήθεια της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) για τις οργανικές καλλιέργειες, στη γεωργική βιοποικιλότητα. Προσπάθησαν δηλαδή να αναλύσουν τις επιλογές των παραγωγών σχετικά με την γεωργική βιοποικιλότητα σε περιβάλλον αβεβαιότητας, όταν υπάρχει οικονομική βοήθεια προς τη γεωργία (Nastis et al., 2011α). Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποίησαν και εκτίμησαν μια 22

24 στοχαστική συνάρτηση παραγωγής πάνω σε δεδομένα που αφορούσαν 63 γεωργικές εκμεταλλεύσεις στην Βόρεια Ελλάδα (Nastis et al., 2011α). Υπέθεσαν ότι ο παραγωγός, που είναι απρόθυμος να αναλάβει κινδύνους, θεωρεί δύο στρατηγικές ώστε να μεγιστοποιήσει το εισόδημα του: τη στρατηγική βιοποικιλότητας όπου τα έσοδα αυξάνονται και η διακύμανση των εσόδων μειώνεται μέσω της ενίσχυσης της γεωργικής βιοποικιλότητας και τη στρατηγική της οικονομικής βοήθειας, όπου τα έσοδα αυξάνονται και η διακύμανση των εσόδων μειώνεται μέσω της εξάρτησης στην οικονομική βοήθεια και την καλλιέργεια μόνο εκείνων των καλλιεργειών που επιδοτούνται, με έμμεσο αποτέλεσμα τη μείωση της γεωργικής βιοποικιλότητας (Nastis et al. 2011α). Στην πρώτη στρατηγική ο ρόλος της γεωργικής βιοποικιλότητας δίνεται από το δείκτη Shannon Weaver που αποτελεί μια μέτρηση της χωρικής ποικιλότητας, ενώ στη δεύτερη περίπτωση ο ρόλος της οικονομικής βοήθειας δίνεται από τη συνολική οικονομική βοήθεια που δόθηκε στους παραγωγούς (Nastis et al. 2011α). Τέλος υπολογιστήκαν τα συνολικά έσοδα των εκμεταλλεύσεων για την καλλιεργητική περίοδο (Nastis et al., 2011α). Συμπέραναν ότι και οι δύο στρατηγικές σχετίζονταν θετικά με τη μέση τιμή των εσόδων της εκμετάλλευσης και αρνητικά με την διακύμανση των εσόδων (Nastis et al., 2011α). Επομένως η γεωργική βιοποικιλότητα παίζει σημαντικό ρόλο στη σταθεροποίηση των εσόδων (Nastis et al., 2011α). Επίσης, βρήκαν μια σημαντική δυνατότητα υποκατάστασης μεταξύ των δύο στρατηγικών και ότι η μεγάλη οικονομική βοήθεια μειώνει την επίδραση της γεωργικής βιοποικιλότητας στη σταθεροποίηση των εσόδων και άρα οι επιδοτήσεις της οργανικής γεωργίας ενδέχεται να μειώνουν τη γεωργική βιοποικιλότητα (Nastis et al., 2011α). Ο παρακάτω πίνακας συνοψίζει τα κυριότερα αποτελέσματα των ερευνών που παρουσιάστηκαν στο παρόν κεφάλαιο. Στη στήλη των αποτελεσμάτων, το θετικό πρόσημο δείχνει ότι η γεωργική βιοποικιλότητα επηρεάζει θετικά την αποτελεσματικότητα (μέση απόδοση, εισόδημα κ.α.), ενώ το αρνητικό πρόσημο δείχνει ότι την επηρεάζει αρνητικά. 23

25 Πίνακας 5 Κυριότερα αποτελέσματα βιβλιογραφικής ανασκόπησης Όνομα- Περιοχή Αντικείμενο Μέθοδος Δείκτης Αποτέλεσμα Έτος Ανάλυσης Βιοποικιλότητας Μια σειρά δεικτών Smale et al. (1998) Πακιστάν Σιτάρι Προσέγγιση Just Pope ( ) όπως ο δείκτης Herfindahl, δείκτης γονικών + συνδυασμών κ.α. Widawsky et al. (1998) Κίνα Ρύζι Προσέγγιση Just Pope ( ) Δείκτης Solow/Polasky Di Falco et al. (2003) Νότια Ιταλία Σιτάρι Προσέγγιση Just Pope ( ) Shannon Weaver + Di Falco et al. (2005) Νότια Ιταλία Δημητριακά Προσέγγιση Just Pope ( ) Shannon Weaver + Di Falco et al. (2006) Σικελία Σκληρό Σιτάρι Προσέγγιση Just Pope ( ) Δείκτης γονικών συνδυασμών + Kwansoo et al. (2006) Κορέα Ρύζι Προσέγγιση Just Pope ( ) Δείκτης γονικών συνδυασμών + Di Falco et al. (2009) Τιγκράι Αιθιοπία Κριθάρι Στοχαστική συνάρτηση παραγωγής Δείκτης Margalef + Di Falco et al. (2010) Plovdin Βουλγαρία Αναδρομικό σύστημα εξισώσεων Δείκτης Margalef + 24

26 Kwikiriza et al. (2011) Ουγκάντα Μπανάνα Μέθοδος Litchenberg & Zilberman (1986) Δείκτης Margalef + Nastis et al. (2011) Βόρεια Ελλάδα Οργανικές καλλιέργειες Προσέγγιση Just Pope ( ) Δείκτης Shannon Weaver + Πηγή: Επεξεργασία δεδομένων έρευνας 25

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο Γεωργική βιοποικιλότητα 3.1 Ορισμός της Γεωργικής Βιοποικιλότητας Έννοια της Βιολογικής Ποικιλότητας ή Βιοποικιλότητας Οι Heywood et al. (1995) ορίζουν τη βιολογική ποικιλότητα ως «τη συνολική ποικιλότητα της ζωής στη γη». Ο όρος βιοποικιλότητα, ως συντομογραφία του όρου βιολογική ποικιλότητα επινοήθηκε από τον Walter Rosen 1986 στο Εθνικό forum για την βιοποικιλότητα, το οποίο διοργανώθηκε στην Ουάσιγκτον των ΗΠΑ (Wilson, 1992). Η σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας ορίζει αυτή ως «την ποικιλότητα μεταξύ των ζωντανών οργανισμών που προέρχονται από όλες τις πηγές, μεταξύ άλλων, των χερσαίων οικοσυστημάτων, των θαλάσσιων και άλλων υδάτινων οικοσυστημάτων και άλλων οικολογικών συγκροτημάτων των οποίων αποτελούν μέρος. Αυτό περιλαμβάνει την ποικιλότητα μεταξύ των ειδών, μέσα στα είδη και μεταξύ των οικοσυστημάτων» (UNEP United Nations Environment Program). Ένας άλλος παρόμοιος ορισμός δίνεται από τον Wilson (1992) όπου η βιοποικιλότητα αποτελεί την ολότητα της κληρονομήσιμης ποικιλότητας όλων των οργανισμών μιας επιλεγμένης έκτασης περιοχής. Η έκταση αυτή μπορεί να είναι ένα δάσος ή ένα σύστημα δασών, μια λίμνη ή ένας ωκεανός, μπορεί όμως να είναι και μια πολιτική μονάδα όπως ένα κράτος, μια χώρα ή και ολόκληρος ο κόσμος (Wilson, 1992). Ο Wilson (1992) υποστηρίζει ότι όταν επιλεχθεί η έκταση περιοχή, η βιοποικιλότητα μπορεί να ερευνηθεί σε ένα ή και στα τρία επίπεδα που αφορούν τα οικοσυστήματα, τα είδη αυτών και τέλος τα γονίδια των ειδών που αποτελούν τα οικοσυστήματα. Επίσης, η βιοποικιλότητα μπορεί να ορισθεί στενά ως: «η ποικιλότητα των διαφόρων μορφών ζωής: στα διάφορα είδη φυτών, ζώων, βρύων, φυκών, μυκήτων και μικροοργανισμών, στα γονίδια που τα είδη περιέχουν και στα οικοσυστήματα των οποίων τα είδη είναι τα βιοτικά συστατικά τους» (Βερεσόγλου, 2004). 26

28 Παρόλη την ύπαρξη διαφόρων ορισμών για τη βιοποικιλότητα, που δε διαφέρουν πολύ, υπάρχει ένα κοινό στοιχείο μεταξύ τους που αναφέρεται στην ύπαρξη τριών διαφορετικών επιπέδων. Αυτά είναι η γενετική ποικιλότητα, η ποικιλότητα των ειδών και η ποικιλότητα των οικοσυστημάτων. Το επίπεδο γενετικής ποικιλότητας αναφέρεται στην κληρονομήσιμη ποικιλότητα των γονιδίων τόσο μέσα σε ένα πληθυσμό όσο και μεταξύ πληθυσμών του ίδιου ή διαφορετικών ειδών (Βερεσόγλου, 2004). Έπειτα, η ποικιλότητα των ειδών 1 εκφράζει τον πλούτο των ειδών, το οποίο αναφέρεται στον αριθμό των ειδών σε μια περιοχή ή ένα ενδιαίτημα (Βερεσόγλου, 2004). Τέλος, η ποικιλότητα των οικοσυστημάτων αναφέρεται στην ποικιλία των ενδιαιτημάτων 2, των βιοκοινοτήτων 3 και των οικολογικών διεργασιών που συμβαίνουν (Βερεσόγλου, 2004) Έννοια της Γεωργικής Βιοποικιλότητας Η γεωργική βιοποικιλότητα αποτελεί ένα ζωτικής σημασίας υποσύνολο της βιολογικής ποικιλότητας και παρέχει τη βάση της ασφάλειας των τροφίμων εκατομμυρίων ανθρώπων και της ανάπτυξης του συνόλου παραγωγής τροφίμων, συμπεριλαμβανομένης της βιομηχανικής γεωργίας και των βιομηχανιών βιοτεχνολογίας (UKabc.org UK food group). Παρόλο που ο όρος «γεωργική βιοποικιλότητα» είναι σχετικά νέος, η έννοια αυτού είναι αρκετά παλιά. Αποτελεί δημιουργία του ανθρώπινου είδους του οποίου η ασφάλεια των τροφίμων και της βιωσιμότητας εξαρτάται από την βιώσιμη διαχείριση των διαφόρων βιολογικών πόρων οι οποίοι είναι σημαντικοί για την διατροφή και την γεωργία (UKabc.org UK food group). Σύμφωνα με τη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τη βιολογική ποικιλότητα (1993), η γεωργική βιοποικιλότητα περιλαμβάνει όλα τα σχετικά με τη διατροφή και τη γεωργία συστατικά της βιολογικής ποικιλότητας, καθώς και όλα τα 1 Τα είδη αποτελούν τις πιο ευδιάκριτες μονάδες του βιόκοσμου (Βερεσόγλου, 2004). 2 Ο τόπος που ζει ένας πληθυσμός ή μια βιοκοινότητα και που χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένες συνθήκες (Βερεσόγλου, 2004). Στην ΕΕ έχει επικρατήσει ο όρος οικότοπος (Βερεσόγλου, 2004). 3 Το σύνολο των οργανισμών ενός οικοσυστήματος (Βερεσόγλου, 2004). 27

29 συστατικά αυτής που απαρτίζουν τα γεωργικά οικοσυστήματα τα οποία ονομάζονται αλλιώς και αγροοικοσυστήματα 4 (UNEP United Nations Environment Programme). Ορίζεται λοιπόν ως «η ποικιλία και η μεταβλητότητα των ζώων, φυτών και μικροοργανισμών, σε επίπεδο ειδών, οικοσυστημάτων και σε γενετικό επίπεδο, τα οποία είναι απαραίτητα για τη διατήρηση των λειτουργιών του αγροοικοσυστήματος, τη δομή του και τις διεργασίες του» (UNEP United Nations Environment Program). Η γεωργική βιοποικιλότητα είναι αποτέλεσμα των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των γενετικών πόρων, του περιβάλλοντος και των συστημάτων και πρακτικών διαχείρισης που χρησιμοποιούν οι αγρότες (UNEP United Nations Environment Programme). Επιπλέον, είναι αποτέλεσμα της φυσικής επιλογής και της ανθρώπινης εφευρετικότητας η οποία αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια χιλιετιών (UNEP United Nations Environment Programme). Σύμφωνα με τον FAO (Food and Agricultural Organization of the United Nations), η γεωργική βιοποικιλότητα εκτός από την ποικιλότητα των ειδών, των οικοσυστημάτων και τη γενετική ποικιλότητα, λαμβάνει υπόψη της και τους διάφορους τρόπους με τους οποίους οι πόροι του εδάφους και του νερού χρησιμοποιούνται στην παραγωγή καθώς και την πολιτισμική ποικιλότητα (fao.org). Πιο συγκεκριμένα, οι διαστάσεις της γεωργικής βιοποικιλότητας σύμφωνα με τη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών (1993) είναι: 1. Οι γενετικοί πόροι για τη διατροφή και τη γεωργία, οι οποίοι περιλαμβάνουν τους γενετικούς πόρους των φυτών (καλλιέργειες, άγρια φυτά που χρησιμοποιούνται στη διατροφή, δέντρα σε αγροκτήματα, βοσκότοπους και άλλα λειβαδικά είδη), των ζώων (εξημερωμένα ζώα, άγρια ζώα που χρησιμοποιούνται για τροφή, άγρια και εκτρεφόμενα ψάρια και άλλοι υδρόβιοι οργανισμοί) και των μικροβίων και των μυκήτων. 4 Τα οικοσυστήματα που χρησιμοποιούνται στην γεωργία (FAO, 1999). 28

30 2. Οι αβιοτικοί παράγοντες, όπως οι τοπικοί κλιματικοί και χημικοί παράγοντες και η δομή και λειτουργία του αγροοικοσυστήματος, που έχουν καθοριστική επίδραση στην γεωργική βιοποικιλότητα. 3. Τα συστατικά της βιολογικής ποικιλότητας που υποστηρίζουν τις διάφορες υπηρεσίες του οικοσυστήματος στις οποίες βασίζεται η γεωργία, όπως οργανισμοί που συμβάλλουν μεταξύ άλλων στην ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων, στη ρύθμιση των παρασίτων και των ασθενειών, στη γονιμοποίηση, στη ρύθμιση της ρύπανσης, στον έλεγχο της διάβρωσης, στη συντήρηση του υδρολογικού κύκλου κ.α. 4. Οι κοινωνικοοικονομικές και πολιτισμικές διαστάσεις, καθώς η γεωργική βιοποικιλότητα επηρεάζεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και πρακτικές διαχείρισης αλλά και η βιωσιμότητα ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων εξαρτάται από την γεωργική βιοποικιλότητα. Τέτοιες διαστάσεις είναι η παραδοσιακή και τοπική γνώση για την γεωργική βιοποικιλότητα, οι πολιτισμικοί παράγοντες, καθώς και ο τουρισμός που σχετίζεται με γεωργικά τοπία Έννοια της Ποικιλότητας Καλλιεργειών Η γεωργική βιοποικιλότητα μπορεί να ομαδοποιηθεί σε γενετική ποικιλότητα, ποικιλότητα στις καλλιέργειες, ζώα και άλλα είδη και τέλος σε ποικιλότητα στα γεωργικά συστήματα (Upereti et al., 2002). Στην παρούσα έρευνα εξετάζεται η ποικιλότητα καλλιεργειών, η οποία ορίζεται ως συστατικό της γεωργικής βιοποικιλότητας και αναφέρεται στην ποικιλότητα εντός και μεταξύ των άγριων και εξημερωμένων ειδών συμπεριλαμβανομένων των καλλιεργούμενων φυτών που συνεχίζουν να εξελίσσονται κάτω από τη φυσική επιλογή και την επιλογή του αγρότη (Qualset et al., 1995, Wood and Lenne, 1999, Smale et al., 2003, Di Falco, 2004). Ένας πιο απλός ορισμός είναι αυτός ο οποίος ορίζει την ποικιλότητα καλλιεργειών ως την καλλιέργεια ενός πλήθους καλλιεργειών σε επίπεδο εκμετάλλευσης (Nastis et al., 2011α). 29

31 3.2 Σημασία της Γεωργικής Βιοποικιλότητας Είναι ευρέως γνωστό ότι τα οικοσυστήματα και οι άνθρωποι εξαρτώνται από ένα υγιές και παραγωγικό φυσικό περιβάλλον που περιέχει διάφορα είδη φυτών και ζώων. Η μεγάλη όμως αύξηση του πληθυσμού και οι διάφορες δραστηριότητες του ανθρώπου απειλούν αυτή την ποικιλότητα στα είδη των φυτών και ζώων, πράγμα που είναι εξαιρετικής σημασίας αν αναλογιστεί κανείς πόσο απαραίτητη είναι η βιοποικιλότητα στην ανθρώπινη βιωσιμότητα αλλά και στην βιώσιμη ανάπτυξη των φυσικών, δασικών και αγροτικών οικοσυστημάτων. Είναι λοιπόν αναμφισβήτητη η μεγάλη οικολογική και οικονομική σημασία που έχει η βιοποικιλότητα αλλά και η μεγάλη σημασία που κατά συνέπεια έχει αυτή για τον ίδιο τον άνθρωπο. Είναι φανερό ότι τα συστατικά της βιοποικιλότητας όπως για παράδειγμα τα είδη, παράγουν υλικά χρήσιμα για τον άνθρωπο όπως η τροφή και οι φαρμακευτικές ουσίες, αλλά και η βιόσφαιρα γενικότερα και τα οικοσυστήματα ειδικότερα παρέχουν στον άνθρωπο αξίες που είναι πολύτιμες για την επιβίωση του (Βερεσόγλου, 2004). Επιπλέον, ένα 40% της παγκόσμιας οικονομίας βασίζεται σε βιολογικά προϊόντα και διαδικασίες, ενώ φτωχοί άνθρωποι, ειδικότερα σε περιοχές με χαμηλή παραγωγικότητα, εξαρτώνται πάρα πολύ από τη γενετική ποικιλότητα του περιβάλλοντος (UNEP United Nations Environment Programme). Η γεωργική βιοποικιλότητα παρέχει στον άνθρωπο την απαραίτητη γι αυτόν τροφή το μεγαλύτερο μέρος της οποίας προέρχεται από καλλιεργούμενα φυτά και εκτρεφόμενα ζώα (UNEP United Nations Environment Programme, Βερεσόγλου, 2004). Η γεωργική βιοποικιλότητα παρέχει επίσης τις πρώτες ύλες για την παραγωγή διαφόρων αγαθών, όπως για παράδειγμα οι κλωστικές ίνες (π.χ. βαμβάκι) για το ρουχισμό και το ξύλο για τη χρήση του ως καύσιμο (Βερεσόγλου, 2004). Μια άλλη σημαντική συμβολή της γεωργικής βιοποικιλότητας στη βιωσιμότητα του ανθρώπου είναι οι διάφορες φαρμακευτικές ουσίες που προέρχονται από τα διάφορα φυτικά και ζωικά είδη αλλά και μικροοργανισμούς (Βερεσόγλου, 2004). 30

32 Η γεωργική βιοποικιλότητα επιπλέον εκτελεί διάφορες υπηρεσίες στα οικοσυστήματα οι οποίες είναι απαραίτητες για την επιβίωση του ανθρώπου. Πιο συγκεκριμένα, συμβάλλει στην διατήρηση των υδάτινων πόρων και του εδάφους, στη συντήρηση της γονιμότητας του εδάφους και των ζωντανών οργανισμών και στη γονιμοποίηση, η οποία αποτελεί σημαντική λειτουργία για τη διατήρηση της παραγωγικότητας των γεωργικών και φυσικών οικοσυστημάτων (UNEP United Nations Environment Programme). Σημαντική επίσης είναι η συμβολή της στον έλεγχο των παρασίτων. Πολλοί οργανισμοί και μικροοργανισμοί στα αγροοικοσυστήματα διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο στον έλεγχο των γεωργικών παρασίτων και των ασθενειών. Έτσι πολλές νέες και παραδοσιακές μέθοδοι ελέγχου των παρασίτων βασίζονται στη βιοποικιλότητα (FAO Food and Agricultural Organization of the United Nations). Επιπρόσθετα, η γεωργική βιοποικιλότητα είναι απαραίτητη στην παραγωγή βιομάζας καθώς και στην ανακύκλωση των οργανικών αποβλήτων, ενώ η γενετική ποικιλότητα συμβάλλει στην αύξηση των καλλιεργητικών και κτηνοτροφικών αποδόσεων (Pimentel et al., 1997). Σημαντικός τέλος, θεωρείται ο ρόλος της γεωργικής βιοποικιλότητας στην προσαρμογή των καλλιεργειών στην κλιματική αλλαγή. Η γεωργική βιοποικιλότητα επηρεάζεται από την κλιματική αλλαγή αλλά αποτελεί επίσης ένα σημαντικό στοιχείο της ανάπτυξης στρατηγικών παραγωγής για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής (FAO Food and Agricultural Organization of the United Nations). Η υπερθέρμανση του πλανήτη θα επηρεάσει τα κλίματα με συνέπεια να αλλάξει το πού, το πώς και το τι καλλιέργειες θα είναι δυνατό να καλλιεργήσουν οι παραγωγοί οι οποίοι για να αντιμετωπίσουν αυτές τις αλλαγές θα πρέπει να στηριχθούν στους προσαρμοσμένους γενετικά πόρους (FAO Food and Agricultural Organization of the United Nations). Η γενετική ποικιλότητα παρέχει είδη τα οποία έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται στο μεταβαλλόμενο περιβάλλον και έτσι να είναι ανθεκτικά στον παγετό, στη ζέστη και στις ασθένειες, πράγμα το οποίο είναι αρκετά σημαντικό αν λάβει κανείς υπόψη του την κλιματική αλλαγή (UNEP United Nations Environment Programme). 31

33 3.3 Αιτίες απώλειας της Γεωργικής Βιοποικιλότητας Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η βιοποικιλότητα γενικά και η γεωργική βιοποικιλότητα ειδικότερα, αποτελούν σημαντικούς παράγοντες όχι μόνο για τη λειτουργία των οικοσυστημάτων αλλά και για τον ίδιο τον άνθρωπο. Παρόλα αυτά, η γεωργική βιοποικιλότητα απειλείται, με αποτέλεσμα την αρνητική αισθητική, οικολογική και οικονομική επίδραση στη ζωή του ανθρώπου. Υπάρχουν πολλές αιτίες γι αυτή την απώλεια, η οποία έχει επιταχυνθεί μέσα στο 20ο αιώνα παράλληλα με τις ανάγκες ενός ολοένα αυξανόμενου πληθυσμού και μεγαλύτερου ανταγωνισμού για τους φυσικούς πόρους. Η βιομηχανική γεωργία και η γεωργία της Πράσινης Επανάστασης, η εντατική ζωική παραγωγή, η βιομηχανική αλιεία και υδατοκαλλιέργεια θεωρούνται από τις κυριότερες αιτίες απώλειας της γεωργικής βιοποικιλότητας (UKabc.org UK food group). Πιο συγκεκριμένα, η εμπορευματοποίηση της γεωργίας προωθεί τη μονοκαλλιέργεια με συνέπεια την αντικατάσταση των παραδοσιακών ποικιλιών με νέες εμπορεύσιμες ποικιλίες και την αλλοίωση της γενετικής καθαρότητας (Upreti et al., 2002). Οι Cooper et al., (1992) αναφέρουν ότι η Πράσινη Επανάσταση όχι μόνο «κατέστρεψε» την ποικιλότητα αλλά, καθώς οι νέοι σπόροι αντικατέστησαν τις παραδοσιακές ποικιλίες και τους άγριους συγγενείς, η μελλοντική πρώτη ύλη των προγραμμάτων φυτικής αναπαραγωγής χάθηκε. Επιπλέον, ο FAO (1996) αναφέρει ότι οι ποικιλίες που δημιουργούνται από τα προγράμματα αναπαραγωγής και τις πολυεθνικές είναι η κύρια αιτία της γενετικής διάβρωσης 5. Η παραμέληση των τοπικών συστημάτων διαχείρισης τα οποία λάμβαναν υπόψη τις ανάγκες των κατοίκων της περιοχής, αποτελεί επίσης αιτία για την μείωση της γεωργικής βιοποικιλότητας. Οι γνώσεις και οι δεξιότητες των αυτοχθόνων αντικαταστάθηκε από αυτό που καλείται «μοντέρνα» τεχνολογική γνώση (FAO Food and Agricultural Organization of the United Nations). Η αυτόχθονη γνώση είναι σημαντική για τη διατήρηση της γεωργικής βιοποικιλότητας σε διαφορετικές χωρικές κλίμακες (FAO Food and Agricultural Organization of the 5 Γενετική διάβρωση είναι η απώλεια της γενετικής ποικιλότητας συμπεριλαμβανομένου της απώλειας των ατομικών γονιδίων και των συνδυασμών αυτών, όπως αυτοί που εκδηλώνονται στις τοπικές ντόπιες φυλές (UKabc.org UK food group). 32

34 United Nations). Για παράδειγμα, στην περιοχή του Νεπάλ η παραμέληση της γνώσης των κατοίκων (αιτία της οποίας ήταν αντικατάσταση των παραδοσιακών ποικιλιών από τις νέες), σχετικά με την πολυκαλλιέργεια και τη διατήρηση των σπόρων αποτελούσε σημαντική αιτία για την μείωση της γεωργικής βιοποικιλότητας (Upreti et al., 2002). Επιπρόσθετα, η παγκοσμιοποίηση, δηλαδή η επέκταση των παγκόσμιων αγορών και η απελευθέρωση του εμπορίου, είχε επίσης αρνητική επίδραση στη γεωργική βιοποικιλότητα. Αυτό συμβαίνει γιατί απαιτεί ομοιόμορφα τρόφιμα, αρκετά επεξεργασμένα, που πωλούνται από διακρατικούς οργανισμούς και είναι προσαρμοσμένα στις επιθυμίες πλούσιων, αστικής βάσης καταναλωτών, στις αναπτυσσόμενες και αναπτυγμένες χώρες. Αποτέλεσμα είναι οι παραγωγοί να αναγκάζονται να συμμορφωθούν με αυτές τις απαιτήσεις (FAO Food and Agricultural Organization of the United Nations). Δημογραφικοί παράγοντες, όπως η αύξηση του πληθυσμού και οι μεγάλες μεταναστεύσεις είναι επίσης, εν μέρει, υπεύθυνοι για την μείωση της γεωργικής βιοποικιλότητας (FAO Food and Agricultural Organization of the United Nations). Ο ολοένα αυξανόμενος πληθυσμός, όχι μόνο αποτελεί πίεση για την πανίδα και τη χλωρίδα αλλά αυξάνει και τη φτώχεια η οποία έχει σαν αποτέλεσμα οι άνθρωποι να εκμεταλλεύονται αυτή τη χλωρίδα και πανίδα με τρόπο όχι βιώσιμο (Upreti et al., 2002). Από την άλλη πλευρά, η αστικοποίηση οδηγεί σε υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων με συνέπεια την καταστροφή των οικοτόπων χλωρίδας και πανίδας (Upreti et al., 2002). Άλλοι παράγοντες οι οποίοι αποτελούν αιτίες για τη μείωση της γεωργικής βιοποικιλότητας είναι οι κοινωνικές ανισότητες, αφού για παράδειγμα τα πλούσια άτομα μπορούν πιο εύκολα να εφαρμόσουν συστήματα τα οποία θα εμπορευματοποιήσουν τη γεωργία, με σκοπό το μεγαλύτερο κέρδος, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τη διατήρηση της γεωργικής βιοποικιλότητας. Αντίθετα, οι φτωχοί δεν έχουν χρόνο να σκεφτούν τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, καθώς του απασχολούν προβλήματα επιβίωσης (Upreti et al., 2002). 33

35 Τέλος, η προσβασιμότητα όσον αφορά τη μεταφορά και την επικοινωνία σε μια περιοχή, καθώς και η μη σωστή διαχείριση του εδάφους σύμφωνα με τον τύπο, τη γονιμότητα, την ικανότητα και τα αγροοικολογικά χαρακτηριστικά του, επηρεάζουν επίσης τη γεωργική βιοποικιλότητα (Upreti et al., 2002). 3.4 Μέτρηση Βιοποικιλότητας Η μέτρηση της βιοποικιλότητας είναι σημαντική τόσο σε διεθνές, εθνικό και τοπικό επίπεδο όσο και σε επιστημονικό επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα, οι διάφορες εθνικές και τοπικές υπηρεσίες οι οποίες πρόκειται να ξοδέψουν τα χρήματα των φορολογουμένων σε επιδοτήσεις ή στη διαχείριση οικολογικής αποζημίωσης, θέλουν τόσο πριν όσο και μετά από αυτή την επένδυση να ελέγξουν την ποικιλότητα των ειδών ή άλλες πτυχές της βιοποικιλότητας (Duelli et al., 2003). Επιπρόσθετα, οι διάφορες διεθνής, εθνικές και τοπικές μη κυβερνητικές οργανώσεις ίσως επιθυμούν να ελέγξουν την βιοποικιλότητα σε διάφορες κλίμακες. Τέλος, στην επιστημονική έρευνα οι δείκτες βιοποικιλότητας αποτελούν ποσοτικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες (Duelli et al., 2003). Παρόλα αυτά, η μέτρηση της βιοποικιλότητας αποτελεί δύσκολο εγχείρημα, καθώς αυτή είναι μια πολύπλοκη οντότητα με την επίδραση διαφορετικών κλιμάκων όπως είναι τα είδη, το οικοσύστημα, το τοπίο και η κοινότητα (Clergue et al., 2005). Οι διαφορετικές πτυχές του όρου βιοποικιλότητα υποδεικνύουν ότι δεν μπορεί να οριστεί ένας μοναδικός δείκτης για τη μέτρησή της και έτσι, κάθε πτυχή απαιτεί το δικό της δείκτη (Duelli et al., 2003). Επομένως, είναι απαραίτητο να δοθούν λειτουργικοί ορισμοί της βιοποικιλότητας έτσι ώστε να μπορεί να γίνει η μέτρησή της στη γεωργική έρευνα. Η πολυπλοκότητα των διαφορετικών πτυχών του όρου βιοποικιλότητα παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 34

36 Διάγραμμα 3.1 Πολυπλοκότητα των διαφόρων πτυχών της βιοποικιλότητας. Οι έννοιες που χρησιμοποιήθηκαν από διάφορους ερευνητές για να ορίσουν τη βιοποικιλότητα είναι σε ορθογώνια ενώ άλλες σχετικές έννοιες είναι σε στρογγυλεμένα ορθογώνια (Duelli et al., 2003). Η διεθνής Σύμβαση για την βιολογική ποικιλότητα (1993) δίνει έναν ορισμό της βιοποικιλότητας, ο οποίος περιλαμβάνει τη γενετική ποικιλότητα εντός των ειδών, μεταξύ των ειδών και των οικοσυστημάτων. Από την άλλη πλευρά, ο Noss (1990) περιέγραψε τη βιοποικιλότητα διακρίνοντας τρία σύνολα χαρακτηριστικών: σύνθεσης, διαρθρωτικό, λειτουργικό (Duelli et al., 2003). Πιο συγκεκριμένα, η βιοποικιλότητα σύνθεσης αναφέρεται σε χαρακτηριστικά, όπως η παραγωγή βιομάζας, η αφθονία ειδών, η παρουσία απειλούμενων ειδών ή οι αναλογίες 35