«Παιδιά και ΜΜΕ σε μια περίοδο κοινωνικής κρίσης»

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Αθηνών ΔΜΠΣ «Τεχνολογίες της Επικοινωνίας και της Πληροφορίας για την Εκπαίδευση» ακαδ. έτος < > «Παιδιά και ΜΜΕ σε μια περίοδο κοινωνικής κρίσης» (Με αφορμή τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 2008) εργασία για το μάθημα «Η μιντιακή κουλτούρα των παιδιών» (Διδάσκοντες: Τ. Βαρνάβα-Σκούρα & Ε. Κούρτη) ΟΜΑΔΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ: Αλέξης Π., Ασλανίδου Γ., Βλαχάκης Α., Γεωργαλάς Ε., Γιάχου Π., Ιατράκη Μ., Κουντούρη Λ., Μπόγρης Μ., Ρέλλου Χ. Αθήνα,

2 Ευχαριστίες Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε αρχικά τις καθηγήτριές μας Τζέλα Βαρνάβα- Σκούρα και Ευαγγελία Κούρτη, οι οποίες στο πλαίσιο του μαθήματος «Η μιντιακή κουλτούρα των παιδιών» του ΜΠΣ «Τεχνολογίες της Επικοινωνίας και της Πληροφορίας για την εκπαίδευση», μας βοήθησαν στο σχεδιασμό και την υλοποίηση της παρούσας εργασίας, με τις πολύτιμες γνώσεις, απόψεις και συμβουλές τους. Επιπλέον ο κάθε ένας από εμάς ευχαριστεί τους ανθρώπους που τον αγαπούν και τον στηρίζουν. 2

3 Εισαγωγή Η διερεύνηση αυτή πραγματοποιήθηκε συλλογικά από τους φοιτητές του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Τεχνολογίες της Επικοινωνίας και της Πληροφορίας για την Εκπαίδευση» στο πλαίσιο του μαθήματος «Η Μιντιακή κουλτούρα των παιδιών», ύστερα από μελέτη σχετικής βιβλιογραφίας και επεξεργασία υλικού που συγκεντρώσαμε, επίσης, συλλογικά. Το θέμα της είναι «Παιδιά και ΜΜΕ σε περίοδο κοινωνικής κρίσης». Το υλικό που συγκεντρώσαμε αναφέρεται στη σχέση των παιδιών και των νέων με τα ΜΜΕ κατά την περίοδο των μαθητικών κινητοποιήσεων του Δεκεμβρίου του 2008 με αφορμή τη δολοφονία του μαθητή Αλέξη Γρηγορόπουλου. Η εργασία χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος, που βασίζεται σε μελέτη σχετικής βιβλιογραφίας και διαδικτυακών πηγών αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στις αντιλήψεις για την παιδική ηλικία στην εποχή μας αλλά και στην εικόνα του παιδιού που προβάλλεται από τα ΜΜΕ, το δεύτερο στις μιντιακές παραγωγές που απευθύνονται στα παιδιά αλλά και τις μιντιακές παραγωγές των ίδιων των παιδιών και το τρίτο σε στοιχεία που έχουν προκύψει, κυρίως από επιστημονικές έρευνες, για την παρακολούθηση τηλεόρασης, τη χρήση κινητών τηλεφώνων αλλά και την αξιοποίηση των Social Media (Facebook, Youtube κ.λπ.) από τα παιδιά και τους νέους. Τέλος, το τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται στο ρόλο των ΜΜΕ, παραδοσιακών και Social Media σε περιόδους κρίσεων, αλλά και στην τηλεοπτική εικόνα των παιδιών σε περιόδους κρίσεων. Στο δεύτερο μέρος, που βασίζεται στην επεξεργασία υλικού που συγκεντρώσαμε, κυρίως, από διαδικτυακές πηγές, διερευνάται η σχέση παιδιών και ΜΜΕ σε περιόδους κρίσεων στο πλαίσιο των μαθητικών κινητοποιήσεων με αφορμή τη δολοφονία του μαθητή Αλέξη Γρηγορόπουλου από ειδικό φρουρό στις 6 Δεκεμβρίου του Χωρίζεται σε επτά κεφάλαια. Στο πρώτο ορίζουμε το πλαίσιο της διερεύνησης αλλά και τους γενικότερους μεθοδολογικούς περιορισμούς κατά την επιλογή του υλικού που επεξεργαστήκαμε. Στο δεύτερο κεφάλαιο διερευνούμε την εικόνα των παιδιών και των νέων, όπως προβλήθηκε από την τηλεόραση και στο τρίτο τον τρόπο παρουσίασης των γεγονότων από τις εφημερίδες. Το τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται στην παρουσίαση των γεγονότων μέσα από τα έντυπα των παιδιών, το πέμπτο στην αξιοποίηση των κινητών τηλεφώνων από τα παιδιά και τους νέους για την επικοινωνία αλλά και την οργάνωση κατά τη διάρκεια των κινητοποιήσεων, το έκτο στη χρήση του Youtube και τέλος, το έβδομο στην αξιοποίηση του Face book. 3

4 Πίνακας Περιεχομένων 1. ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΤΗΝ ΨΗΦΙΑΚΗ ΕΠΟΧΗ Παιδιά και Μ.Μ.Ε Παιδική ηλικία στην εποχή των Μ.Μ.Ε Η εικόνα του παιδιού στα Μ.Μ.Ε Παιδί και μιντιακές παραγωγές Μιντιακές παραγωγές που απευθύνονται σε παιδιά Οι μιντιακές παραγωγές των παιδιών Αξιοποίηση των Μ.Μ.Ε. από τα παιδιά Τηλεόραση και τηλεοπτικό κοινό Παιδιά και κινητό Μέσα επικοινωνίας πολιτών Social Media Ο ρόλος των Μ.Μ.Ε. σε περιόδους κρίσεων Περίοδοι κρίσεων Τα παραδοσιακά Μ.Μ.Ε. σε περιόδους κρίσεων media events Τα Social Media σε περιόδους κρίσεων Τηλεόραση και παιδιά σε περιόδους κρίσεων Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ Το πλαίσιο της διερεύνησης Το χρονικό των γεγονότων Μεθοδολογικοί περιορισμοί Προβολή των γεγονότων από την τηλεόραση Νέοι και τηλεθέαση κατά την περίοδο των κινητοποιήσεων Η εικόνα των παιδιών από την τηλεόραση Ειδήσεις Ενημερωτικές εκπομπές Σατυρικές εκπομπές Ανάλυση αποτελεσμάτων Συμπεράσματα Παρουσίαση των γεγονότων από τις εφημερίδες Εισαγωγή

5 2.3.2 Μεθοδολογία Ανάλυση αποτελεσμάτων Συμπεράσματα Τα έντυπα των παιδιών (περιοδικά, εφημερίδες) Το πλαίσιο Διερεύνησης Μεθοδολογία Ανάλυση των Αποτελεσμάτων Συμπεράσματα και Προοπτικές Η χρήση των κινητών τηλεφώνων Περιγραφή της έρευνας Ανάλυση αποτελεσμάτων Παρουσίαση αποτελεσμάτων Συμπεράσματα Αξιοποίηση του Youtube Εισαγωγή Μεθοδολογία Ανάλυση αποτελεσμάτων Συμπεράσματα Facebook Στόχοι της έρευνας Μεθοδολογία Ανάλυση αποτελεσμάτων Συμπεράσματα Το νέο επικοινωνιακό τοπίο Γενικά συμπεράσματα Προτάσεις για περαιτέρω έρευνα...73 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...74 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α...78 Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας

6 Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Δ

7 1. ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΤΗΝ ΨΗΦΙΑΚΗ ΕΠΟΧΗ 1.1 Παιδιά και Μ.Μ.Ε Παιδική ηλικία στην εποχή των Μ.Μ.Ε. Τα παιδιά σήμερα γεννιούνται σ' έναν κόσμο, όπου τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και ενημέρωσης εμπλέκονται στενά με την καθημερινή ζωή και διαμεσολαβούν τις σχέσεις και τις εμπειρίες τους. Τηλεόραση, κινηματογράφος, διαδίκτυο, ηλεκτρονικά παιχνίδια, κινητά τηλέφωνα, φωτογραφίες, κόμικς, βίντεο, αφίσες αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής τους ζωής. Εκπαιδεύονται σε πολυπληροφοριακά περιβάλλοντα και τον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο τους τον περνούν μπροστά σε μία οθόνη (της τηλεόρασης, του υπολογιστή, του κινητού τηλεφώνου ή του ηλεκτρονικού παιχνιδιού). Ορισμένοι μιλούν για έναν νέο πολιτισμό, τον πολιτισμό της οθόνης και μια νέα εποχή έκφρασης και δημιουργικότητας (Kress, 2003), όπου η επικέντρωση στην Κοινωνία της Πληροφορίας δημιουργεί οράματα και δίνει ελπίδες για μια παιδική ηλικία τελείως απελευθερωμένη από τις περιοριστικές επιδράσεις των ενηλίκων, που θα είναι σε θέση να δημιουργήσει νέες μορφές επικοινωνίας. Μια παιδική ηλικία που θα μπορεί να κατανοεί και να χρησιμοποιεί εύκολα της Νέες Τεχνολογίες και να έχει πρόσβαση στη γνώση ανεξάρτητα από το χώρο, το χρόνο και την κοινωνικο-οικονομική προέλευση (Κούρτη Ε., 2003). Οι υποστηρικτές των «ψηφιακών γενεών» υποστηρίζουν πως οι Νέες Τεχνολογίες θα δημιουργήσουν γενιές περισσότερο ελεύθερες, περισσότερο δημοκρατικές, περισσότερο δημιουργικές και ανοιχτές στην καινοτομία από ότι ήταν οι γενεές των γονιών τους. (Βuckingham, Μάρτιος 2007). Από την άλλη πλευρά, βρίσκονται εκείνοι που καταγγέλλουν τις βλαβερές επιδράσεις των ΜΜΕ και της μαζικής κουλτούρας στα παιδιά και στους νέους και μιλούν για το τέλος της παιδικής ηλικίας, καθώς όλοι και όλες, ανεξάρτητα από την ηλικία, έχουν εύκολη και άμεση πρόσβαση στις συμβολικές μορφές που προβάλλονται από τα ηλεκτρονικά μέσα, χωρίς να προαπαιτείται καμιά ιδιαίτερη εκμάθηση ή διαμεσολάβηση (Postman 1983), ενώ πριν από την εμφάνιση της τηλεόρασης, και αργότερα του διαδικτύου, τα παιδιά είχαν σταδιακή και ελεγχόμενη πρόσβαση στον κόσμο των ενηλίκων μέσω των βιβλίων (Βρύζας, 2005). Τέλος μια άλλη θεωρία (Tapscott, 1998 από Buckingham 2007 μετ.) υποστηρίζει την άποψη του Postman αλλά την ερμηνεύει με τελείως διαφορετικό τρόπο. Συμφωνεί πως τα όρια μεταξύ παιδικής ηλικίας και ενηλικίωσης καθίστανται ασαφή και ότι υπεύθυνη γι αυτό είναι η Τεχνολογία των ΜΜΕ και ιδίως η ψηφιακή, ωστόσο δε βρίσκει τίποτε κακό σε αυτή την εξέλιξη και την αντιλαμβάνεται ως μια μορφή απελευθέρωσης και ενδυνάμωσης των νέων. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, τα παιδιά είναι από τη φύση τους σοφά και διαθέτουν μια έμφυτη δύναμη για γνώση που τα ΜΜΕ μπορούν να ικανοποιήσουν. Οι ενήλικοι με τη σειρά τους πρέπει να ακολουθήσουν τα παιδιά τους καθώς η χρήση της τεχνολογίας είναι η μόνη λύση στα κοινωνικά προβλήματα. Εκείνο που αποτελεί κοινή θέση στις παραπάνω προσεγγίσεις είναι πως η παρουσία των ΜΜΕ σε συνδυασμό με τις ευρύτερες κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια σε παγκόσμιο επίπεδο έχει αλλάξει θεαματικά τις συνθήκες ζωής των παιδιών. Ο κόσμος τους κατακλύζεται από τα ΜΜΕ που δρουν μέσω των περιεχομένων τους, και προάγουν συγκεκριμένες αξίες, ιδεολογίες και τρόπους ζωής που χαρακτηρίζουν το κοινωνικό σύστημα μέσα στο οποίο λειτουργούν και το οποίο εξυπηρετούν (Ντάβου, 2005). Αξίζει να αναφέρουμε πως πολλά από τα προϊόντα που απευθύνονται στα παιδιά, αλλά και οι τρόποι που τα χρησιμοποιούν, γίνονται όλο και περισσότερο δυσνόητα για τους ενήλικες. Για παράδειγμα τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, η γλώσσα 7

8 που χρησιμοποιούν τα παιδιά για την αποστολή μηνυμάτων, η μουσική των video και η χιπ-χοπ μουσική δημιουργούν την εντύπωση πως έχουν σχεδιαστεί για να τους αποκλείσουν με αποτέλεσμα να ενισχύονται οι φόβοι και οι ανασφάλειές τους για τους κινδύνους που μπορεί να απειλούν τα παιδιά στην επαφή τους με τα ΜΜΕ (Βuckingham, Μάρτιος 2007). Σύμφωνα με τον Βuckingham (2007 μετ.), η εκπαίδευση στα ΜΜΕ μπορεί να προσφέρει στα παιδιά τη δυνατότητα να τα κατανοούν και να τα χειρίζονται. Όπως υποστηρίζει, μέσα από την παραγωγή των δικών τους μιντιακών προϊόντων, μπορούν να εξοικειωθούν με τον κώδικα επικοινωνίας των ΜΜΕ και να αναπτύξουν την ικανότητα κριτικής επεξεργασίας των πληροφοριών που μεταδίδουν, αλλά και να κατανοήσουν τα μηνύματα που μεταφέρουν. Όσον αφορά τις απόψεις του Postman, για το τέλος της παιδικής ηλικίας, η παιδική ηλικία δεν είναι μια αντικειμενική κατηγορία με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που παραμένουν αναλλοίωτα αλλά μια κοινωνική κατασκευή που διαφέρει από εποχή σε εποχή και από κοινωνία σε κοινωνία (Mills, 2000). Όπως μας πληροφορεί ο Aries (1973), στις παραδοσιακές κοινωνίες το παιδί αντιμετωπιζόταν ως μικρογραφία του ενηλίκου. Αλλά και οι ανησυχίες για την αρνητική επίδραση των νέων πολιτιστικών επιτευγμάτων στα παιδιά και τους νέους δεν είναι κάτι που παρατηρείται για πρώτη φορά στις μέρες μας. Οι πρόσφατες ανησυχίες για τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα είναι οι τελευταίες εκδηλώσεις μιας πολύ μακράς παράδοσης που εκτείνεται προς τα πίσω σαν ανησυχία για την βλαπτική επίδραση της τηλεοπτικής βίας και της βίας των κινουμένων σχεδίων, σαν φόβος για τη διαφθορά των νέων και ιδιαίτερα των κοριτσιών από την ανάγνωση ερωτικών μυθιστορημάτων, στα τέλη του 18 ου και τις αρχές του 19 ου αιώνα, σαν φόβος για την καταστροφή της προφορικής γλώσσας μετά την ανακάλυψη της τυπογραφίας και ακόμα πιο πίσω σαν ανησυχία του Έλληνα φιλοσόφου Πλάτωνα για την αρνητική επίδραση που είχαν οι δραματικοί ποιητές πάνω στους νέους (μελλοντικούς ηγέτες) της ιδανικής πολιτείας. (Βuckingham, 2007 μετ.) Το συμπέρασμα στο οποίο οδηγούμαστε μετά την παραπάνω ανάλυση είναι πως το κοινωνικό-πολιτισμικό περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννιούνται και μεγαλώνουν τα σημερινά παιδιά έχει αλλάξει με την επέλαση των νέων τεχνολογιών με αποτέλεσμα να δημιουργούνται φόβοι, ανησυχίες και προβληματισμοί για το μέλλον της παιδικής ηλικίας. Αυτό με τη σειρά του δεν είναι κάτι καινούριο καθώς τα νέα πολιτιστικά επιτεύγματα δημιουργούσαν παρόμοιους φόβους και ανησυχίες σε όλη την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας, ανάλογα με την αντίληψη που είχε κάθε εποχή και κοινωνία για την παιδική ηλικία. Όσον αφορά την αντίληψή που επικρατεί στην εποχή μας για την παιδική ηλικία και τις ανάγκες της, θεωρούμε πως χρειάζεται να επαναπροσδιοριστεί μέσα στο νέο κοινωνικο-πολιτισμικό περιβάλλον και τα παιδιά να εκπαιδευτούν στα ΜΜΕ ώστε να τα κατανοούν και τα χειρίζονται. Τέλος αξίζει, κατά τη γνώμη μας, να αναφέρουμε πως αυτή την αλλαγή, που δημιουργεί ανησυχίες και προβληματισμούς, την αντιλαμβανόμαστε μόνο εμείς οι ενήλικες που έχουμε γεννηθεί και μεγαλώσει σε διαφορετικές εποχές. Για τα παιδιά είναι η μόνη εποχή που γνωρίζουν, είναι απλά ο κόσμος τους (Kress, 2003) Η εικόνα του παιδιού στα Μ.Μ.Ε. Σύμφωνα με τον Βρύζα η εικόνα του παιδιού που προβάλλεται από τα ΜΜΕ είναι μια κοινωνική κατασκευή που διαμορφώνεται από τη βιομηχανία κατασκευής εικόνας με βάση τα οικονομικά της συμφέροντα και τις επιδιώξεις της, τις κοινωνικές αντιλήψεις για το παιδί και τις ανάγκες του και τις υποτιθέμενες παιδικές επιθυμίες και φαντασιώσεις. Η εικόνα αυτή είναι συνήθως ωραιοποιημένη και εξιδανικευμένη, είτε πρόκειται για τα ανέμελα και χαρούμενα παιδιά των 8

9 διαφημίσεων, είτε για τα έξυπνα, δραστήρια και ευρηματικά παιδιά των τηλεοπτικών και κινηματογραφικών παραγωγών και εκφράζει, σε μεγάλο βαθμό, τις υφιστάμενες κοινωνικές σχέσεις και τις αξίες της κοινωνίας μέσα στην οποία κατασκευάζεται. Είναι ταυτόχρονα σύμβολο της αθωότητας της ζωντάνιας και της ελπίδας αλλά και εμπόρευμα που προορίζεται για μαζική κατανάλωση αλλά δε μας λέει τίποτα για τα πιεσμένα παιδιά των μεγαλουπόλεων ούτε για τα πεινασμένα παιδιά του τρίτου κόσμου. Ανταποκρίνεται όμως σε ένα συλλογικό φαντασιακό μέσα στο οποίο το παιδί κατέχει εξέχουσα θέση(βρύζας, 2005). Τελείως διαφορετική είναι η εικόνα του παιδιού που παρουσιάζεται στα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων καθώς ανταποκρίνεται στο γενικότερο πνεύμα μέσα στο οποίο κατασκευάζονται τα δελτία ειδήσεων. Τα άσχημα νέα λειτουργούν ως «πυλωροί» και καθορίζουν τι θα περάσει στο τηλεοπτικό πρόγραμμα και τι θα ακούσει τελικά το κοινό (Giddens, 1997). Σύμφωνα με τη Davies(2003) υπάρχει μια δυαδικότητα στον τρόπο που εμφανίζονται τα παιδιά στα δελτία ειδήσεων. Από τη μία πλευρά βρίσκονται τα αθώα παιδιά, θύματα πολέμων, καταστροφών, πείνας, ασθένειας κ.λπ. με κύρια χαρακτηριστικά των αναπαραστάσεων την παθητικότητα των παιδιών αλλά και το νοσηρό συναισθηματισμό κατά την παρουσίαση. Από την άλλη πλευρά βρίσκονται τα παιδιά τέρατα που παρουσιάζουν τηλεοπτικό ενδιαφέρον λόγω της κακής τους φύσης, όπως παιδιά φονιάδες, χούλιγκαν κ.λπ., όχι διότι διατρέχουν κάποιο κίνδυνο τα ίδια αλλά διότι αποτελούν κίνδυνο για την κοινωνία. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα το 1997, διαπιστώθηκε πως οι εικόνες των παιδιών που προβάλλονται από τα ελληνικά τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων είναι κυρίως εικόνες παιδικής δυστυχίας που παρουσιάζονται με αφηγηματικό τρόπο και με μια τάση για δραματοποίηση, διαιωνίζοντας παράλληλα στερεότυπες απόψεις περί οικογένειας, καλού και κακού, δίκαιου και άδικου, λογικού και παράλογου με στόχο να προκαλέσουν ένταση και συγκίνηση. Αυτό το καταφέρνουν χρησιμοποιώντας διάφορες σκηνοθετικές τεχνικές. Οι ηλικιακές ομάδες που προτιμώνται είναι η βρεφική και η σχολική ηλικία και τα παιδιά προέρχονται από κοινωνικά "στιγματισμένες" ομάδες. Αξιολογούνται ορισμένες μόνο πλευρές της κοινωνικής ζωής και δεν παράγεται καμία γνώση( Κούρτη 2001) Παιδί και μιντιακές παραγωγές Μιντιακές παραγωγές που απευθύνονται σε παιδιά Στις σημερινές συνθήκες της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας η παραγωγή και η διανομή της εικόνας γίνεται από γιγάντια συγκροτήματα πολυμέσων σε πλανητικό επίπεδο. Η αδιάκοπη προσπάθεια για την αύξηση του κέρδους έχει σαν αποτέλεσμα τα παιδιά να γίνονται στόχος ως καταναλωτές σε όλο και μικρότερη ηλικία. Οι αμερικανικές πηγές κυριαρχούν στην παραγωγή και στη διανομή τηλεοπτικών προγραμμάτων, ταινιών, διαφημίσεων και διαφόρων μορφών ηλεκτρονικής επικοινωνίας σε όλο τον κόσμο (Giddens, 1997). Η εταιρεία Ντίσνεϋ αποτελεί Παγκόσμια αυτοκρατορία (Βρύζας, 2005). Σύμφωνα με τους Μπέρν και Μακουίλαν «Το σύνολο της Ντίσνεϋ θα μπορούσε να θεωρηθεί ένας χώρος που απεικονίζει τις συγκρουόμενες ιδεολογίες που υφίστανται στη Δυτική κοινωνία την ώρα της παραγωγής της κάθε ταινίας, και συνεπώς διαθέτει ένα πολύπλοκο δίαυλο επικοινωνίας με την αμερικανική κουλτούρα και τον οικονομικό ιμπεριαλισμό» (1999). Τα προϊόντα του Ντίσνεϋ είναι φορτωμένα με μηνύματα και αξίες, τα οποία είτε κωδικοποιούνται από τους παραγωγούς συνειδητά, είτε παρεισφρέουν ακούσια (Ουάσκο, 1996). Επίσης προϊόντα της Ιαπωνικής βιομηχανίας κινουμένων σχεδίων κατακλύζουν την παγκόσμια αγορά (Πόκεμον και 9

10 Ντίτζιμον). Τα προϊόντα αυτά της παγκοσμιοποιημένης κουλτούρας δανείζονται στοιχεία από πολλές διαφορετικές κουλτούρες και τα αναμειγνύουν ώστε να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της παγκόσμιας αγοράς (Βρύζας, 2005). Ο κοινωνικός κόσμος δεν αντικατοπτρίζεται απλά αλλά αναδημιουργείται καθώς ενσωματώνονται φυλετικά, κοινωνικά και σεξιστικά στερεότυπα. Παράλληλα αναβιώνουν, κατά κάποιο τρόπο, τις παραδόσεις αφού συνδέουν τους αρχαίους μύθους με τις σύγχρονες μυθολογίες της ταχύτητας, του υπολογισμού και της τεχνολογικής αποτελεσματικότητας. Πάνω στην ίδια λογική οικοδομούνται και τα περισσότερα βιντεοπαιχνίδια και τα παιχνίδια στον Η/Υ, που τα τελευταία χρόνια απορροφούν το ενδιαφέρον όλο και περισσότερων παιδιών καθώς τους εξασφαλίζουν ενεργό συμμετοχή (Βρύζας, 2005). Πολλές παραγωγές που αφορούσαν παιδικά τηλεοπτικά προγράμματα μεταφέρονται στα νέα μέσα ως ηλεκτρονικά παιχνίδια. (Παναγιωτοπούλου, 2005) Το αυξανόμενο ενδιαφέρον των παιδιών για τα ηλεκτρονικά παιχνίδια είχε σαν αποτέλεσμα να εμφανιστούν στην αγορά ηλεκτρονικά παιχνίδια που συνδυάζουν την ψυχαγωγία με εκπαιδευτικό περιεχόμενο, τα αποκαλούμενα «edutainment». Σύμφωνα με τον Buckingham,τα συγκεκριμένα ηλεκτρονικά παιχνίδια βασίζονται, κυρίως, σε οπτικό υλικό, έχουν αφηγηματική μορφή, εκπαιδευτικό περιεχόμενο και μοιάζουν με τα γνωστά στα παιδιά ηλεκτρονικά παιχνίδια. Το κύριο επιχείρημα υπέρ αυτών των παιχνιδιών είναι πως μπορούν να οδηγήσουν στη μάθηση με τρόπο διασκεδαστικό και προτείνονται σαν δραστηριότητα ελεύθερου χρόνου αλλά και σαν εναλλακτική λύση για τη διδασκαλία στο σχολείο. Όπως υποστηρίζει, με βάση δική του έρευνα, εκείνο που έχει προκύψει μέχρι τώρα είναι, στο μεγαλύτερο μέρος, εκπαιδευτικό υλικό που δεν είναι καθόλου ελκυστικό για τα παιδιά. Σε σύγκριση με τα άλλα ηλεκτρονικά παιχνίδια και τις ιστοσελίδες που προσφέρουν ψυχαγωγία στο διαδίκτυο, είναι περιορισμένο σε ποσότητα, χαμηλής αισθητικής και με έλλειψη διαδραστικότητας. Το εκπαιδευτικό τους περιεχόμενο είναι φτωχό, χαρακτηρίζονται από έλλειψη φαντασίας και δεν καταφέρνουν να εμπλέξουν τα παιδιά. Ένα άλλο χαρακτηριστικό τους είναι πως το εκπαιδευτικό περιεχόμενο είναι αποκομμένο από το παιχνίδι καθώς το παιχνίδι χρησιμοποιείται είτε σαν επιβράβευση μετά την ολοκλήρωση της δραστηριότητας, είτε σαν παράθυρο για την εισαγωγή σε ανιαρές για τα παιδιά δραστηριότητες. Κατά τη γνώμη του η μάθηση δε θα έπρεπε να διαχωρίζεται από την ψυχαγωγία αλλά να αποτελεί ψυχαγωγία για τα παιδιά. Εκείνο που προτείνει είναι επιστημονική έρευνα και καλύτερη χρηματοδότηση ώστε να παραχθεί εκπαιδευτικό υλικό ελκυστικό στα παιδιά που θα μπορεί να οδηγεί στη μάθηση με τρόπο ευχάριστο (Buckingham, Μάρτιος 2007) Οι μιντιακές παραγωγές των παιδιών Στο πλαίσιο της παρούσας διερεύνησης διευρύνουμε την έννοια της μιντιακής παραγωγής για να συμπεριλάβουμε εκτός από την παραγωγή βίντεο και ιστοσελίδων και καθημερινές δραστηριότητες των παιδιών όπως είναι η αποστολή μηνυμάτων και κειμένων, η συμμετοχή σε online παιχνίδια και η πλοήγηση στο διαδίκτυο. Σύμφωνα με τον David Buckingham(2004), η δημιουργική εμπλοκή των παιδιών σε μιντιακές παραγωγές μπορεί να συνεισφέρει αποτελεσματικά στην ανάπτυξη της κριτικής κατανόησης των μέσων, αλλά και να προσφέρει άπειρες δυνατότητες επικοινωνίας και αυτοέκφρασης. Όταν τα παιδιά αφεθούν ελεύθερα να αποφασίσουν για τη μορφή και το περιεχόμενο των παραγωγών video είναι εμφανής η επίδραση που ασκούν στις αποφάσεις τους δημοφιλείς τηλεοπτικοί και κινηματογραφικοί 10

11 χαρακτήρες. Το χιούμορ, η παρωδία, το φανταστικό, το τρομακτικό, το απαγορευμένο και οι τσακωμοί χαρακτηρίζουν τις παραγωγές videο (1998 από Buckingham, 2004). Οι ιστοσελίδες που παράγονται από παιδιά και εφήβους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα του τρόπου με τον οποίο οικοδομούν την ταυτότητά τους και θυμίζουν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που διακοσμούν τους τοίχους της κρεβατοκάμαράς τους. (Chandler and Roberts- Young,1998 ). Χαρακτηρίζονται από συνεχείς αλλαγές που για κάποιους είναι ενδεικτικές της ρευστότητας της ταυτότητας στη μεταμοντέρνα εποχή (Turkle, 1995 από Buckingham, 2004), ενώ για κάποιους άλλους το internet είναι ένας χώρος που οι νέοι μπορούν να είναι πραγματικά ο εαυτός τους (Tobin, 1998 από Buckingham, 2004). Οι ιστοσελίδες αυτές ενσωματώνουν δημιουργικά στοιχεία που τα παίρνουν ατόφια από ιστοσελίδες άλλων, δημοφιλή τραγούδια, βίντεο, φωτογραφίες, γραφικά και υπερσυνδέσεις για να δημιουργήσουν και να εξωτερικεύσουν τον ψηφιακό τους εαυτό (Chandler and Roberts-Young,1998 ). Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο (Sonia Livingstone και Magdalena Bober, 2003 από Buckingham, Μάρτιος 2007) η καθημερινή χρήση των νέων τεχνολογιών από τα παιδιά εκτός σχολικού πλαισίου δε χαρακτηρίζεται από θεαματικές εκδηλώσεις καινοτομίας και δημιουργικότητας αλλά από κοινότυπες μορφές επικοινωνίας και ανταλλαγής πληροφοριών. Επίσης υπάρχουν παιδιά που όπως και αρκετοί ενήλικες δεν έχουν ιδιαίτερη έφεση στις νέες τεχνολογίες. Τα παιδιά χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για να ανταλλάξουν μηνύματα με φίλους, να αναζητήσουν πληροφορίες για τα χόμπι τους και για τα σπορ, να παίξουν παιχνίδια- πολλές φορές με συμπαίκτες που βρίσκονται πολύ μακριά- και να κατεβάσουν μουσική ή ταινίες. Ακόμη επισκέπτονται ιστοσελίδες σχετικές με τα ενδιαφέροντα που έχουν δημιουργηθεί από τα ΜΜΕ όπως σαπουνόπερες, τηλεοπτικά προγράμματα, ηλεκτρονικά παιχνίδια, ηθοποιούς και τραγουδιστές. Εκείνο που κάνουν ελάχιστα είναι να χρησιμοποιήσουν τις νέες τεχνολογίες για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Από αντίστοιχη έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Εθνική Στατιστική υπηρεσία Ελλάδος κατά το έτος 2008 προέκυψε ότι το ποσοστό παιδιών ετών που έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο είναι αρκετά μεγάλο(84,9%). Αρκετά παιδιά το χρησιμοποιούν για επικοινωνία με την αποστολή γραπτών μηνυμάτων σε πραγματικό χρόνο(μsν) αλλά και για «κατέβασμα» ή την ακρόαση μουσικής. Σε άλλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών μέσων (2007-8) σε παιδιά και νέους μέχρι 18 ετών το Ιντερνέτ θεωρείται ως ένα επικοινωνιακό κανάλι διασκέδασης και αλληλεπίδρασης της νέας γενιάς. Όπως διαπιστώθηκε, στο σύνολό τους, οι μαθητές/μαθήτριες τείνουν να θεωρούν το Ιντερνέτ σαν χώρο συνδυασμένο με δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου και λιγότερο με δραστηριότητες εντός σχολικού πλαισίου. Όσον αφορά τις προτιμήσεις των μαθητών τα «ψαχτήρια»-μηχανές αναζήτησης κυριαρχούν μακράν των υπολοίπων κατηγοριών, ενώ τα διαδικτυακά παιχνίδια είναι αναμφισβήτητα αυτά που κερδίζουν ως αγαπημένη ενασχόληση, με τα παιχνίδια δράσης/ αλληλεπίδρασης να έχουν το προβάδισμα. Απεναντίας, τα παιχνίδια σκέψης (αμιγούς εγκεφαλικής δράσης) ή τα παιχνίδια αμιγούς αλληλεπίδρασης φαίνονται να είναι λιγότερο ζητούμενα. Το Ιντερνέτ μοιάζει να είναι για τους μαθητές ένα ελεύθερο βήμα που προσφέρεται για να πουν τη γνώμη τους ενώ στην πλειονότητά τους δείχνουν να είναι ενήμεροι/ες για τους κινδύνους που ελλοχεύουν. 11

12 1.3 Αξιοποίηση των Μ.Μ.Ε. από τα παιδιά Τηλεόραση και τηλεοπτικό κοινό Σύμφωνα με τον Giddens (1997), η επίδραση της τηλεόρασης αποτελεί σημαντική εξέλιξη στο θέμα των ΜΜΕ τα τελευταία χρόνια(λιγότερο ίσως από παλαιότερα εξαιτίας της ραγδαίας ανάπτυξης του διαδικτύου), σε σχέση με την ενημέρωση για τα γεγονότα που συμβαίνουν ανά τον πλανήτη. Η ευκολία χρήσης του μέσου, αφού δεν απαιτείται καμία ιδιαίτερη γνώση ή προετοιμασία γι αυτό, και η αμεσότητα που το χαρακτηρίζει (λόγω της προβολής κάθε λογής κινούμενης και ακίνητης εικόνας με ήχο ή χωρίς) είναι δύο γνωστοί, αλλά βασικοί λόγοι για τους οποίους κατέχει την υψηλότερη θέση στις προτιμήσεις ανθρώπων όλων των ηλικιών έναντι των άλλων μέσων πληροφόρησης (έντυπα και ραδιόφωνο). Σε ότι αφορά το τηλεοπτικό κοινό, παρατηρείται κάποια διαφοροποίηση κατά ηλικία. Συγκεκριμένα οι πιο φανατικοί τηλεθεατές είναι τα παιδιά από νηπιακή ηλικία μέχρι περίπου τις αρχές της εφηβείας. Οι έφηβοι από 15 ως 19 ετών βλέπουν λιγότερη τηλεόραση από όλες τις ηλικίες. Προφανώς τα ενδιαφέροντα, οι προβληματισμοί και οι ανησυχίες του εφήβου είναι τέτοιες ώστε να τον «βγάζουν» από το σπίτι. Σύμφωνα με τον Emmett (από Σεραφετινίδου, Μ. 2005,334), μόλις το άτομο κατασταλάξει σε κάποιο σταθερό τρόπο ζωής, δηλαδή από τα και μετά, η παρακολούθηση της τηλεόρασης κυριαρχεί και πάλι στον ελεύθερο χρόνο του. Όσο για τα παιδιά, όχι μόνο βλέπουν περισσότερη τηλεόραση από οποιαδήποτε άλλη ηλικία, αλλά επιπλέον γούστα τους είναι «καθολικά». Βλέπουν τα πάντα. Οι έρευνες κοινού για παράδειγμα, που διεξάγει το BBC αποδεικνύουν ότι τα παιδιά παρακολουθούν περισσότερο τα προγράμματα που απευθύνονται στους ενήλικες, παρά τα παιδικά κι αυτό ισχύει ακόμα και για παιδιά ηλικίας 5-7 ετών, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Emmett Παιδιά και κινητό Από έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Εθνική Στατιστική υπηρεσία Ελλάδος κατά το έτος 2008 προέκυψε ότι το 86,5% των παιδιών ηλικίας 12 έως 15 ετών έχουν δικό τους κινητό τηλέφωνο και το χρησιμοποιούν για να στέλνουν μηνύματα (SMS ή MMS), αλλά και για άλλες δραστηριότητες όπως η αποστολή ή το «φόρτωμα» φωτογραφιών ή video clips, η λήψη και η αναζήτηση πληροφοριών, το «διάβασμα» ηλεκτρονικών μηνυμάτων, το «κατέβασμα» ή η παρακολούθηση τηλεόρασης και video κλπ. Τα παιδιά αποκτούν δικό τους κινητό λίγους μήνες πριν τελειώσουν το Δημοτικό και αυτό δείχνει τη φάση μετάβασης στην οποία βρίσκονται και για την οποία προετοιμάζονται γονείς και παιδιά(δεμίρη, 2004). Η αίσθηση ασφαλείας που νιώθουν οι γονείς, όταν μπορούν να έρθουν σε επαφή με το παιδί τους σε οποιαδήποτε στιγμή αυξάνει θεαματικά την απόκτηση αυτού το αγαθού. Σύμφωνα με έρευνα που παρουσιάστηκε στο 2 ο Πανελλήνιο Συνέδριο του ελληνικού Κολλεγίου Παιδιάτρων το 2008, 7 στους 10 γονείς αγοράζουν κινητά τηλέφωνα στα παιδιά τους για να μπορούν να επικοινωνούν μαζί τους ανά πάσα στιγμή. Ακόμη η τάση των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας να δελεάζουν τις οικογένειες με τις πολύ χαμηλού κόστους προσφορές, έχει σαν αποτέλεσμα το κινητό να χρησιμοποιείται από όλο και περισσότερα παιδιά. Σε συνδυασμό με την ελκυστικότητα των μοντέλων και τις τηλεοπτικές και άλλες διαφημίσεις, οι αγορές κινητών από γονείς για τα παιδιά τους εκτινάσσονται στα ύψη. 12

13 Ερευνώντας και συγκρίνοντας αρκετές διαδικτυακές πηγές και χρησιμοποιώντας τα στατιστικά στοιχεία της Ε.ΚΑΤ.Ο., σε συνδυασμό με την έρευνα της εταιρείας Focus Bari που πραγματοποιήθηκε σε παιδιά, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το 2008 η κατοχή κινητού παρουσίασε αύξηση κατά 20%, και ότι το 62% των παιδιών στο τέλος του δημοτικού κατέχει κινητό τηλέφωνο. Η αποστολή SMS, η ανταλλαγή φωτογραφιών και η πλοήγηση στο διαδίκτυο από αυτή τη μικρή συσκευή αποδεικνύονται από τις πιο δημοφιλείς δραστηριότητες που κεντρίζουν το ενδιαφέρον τους. Άλλη έρευνα στη Ιταλία που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Αύγουστο, παρουσιάζει ποσοστό 56% των παιδιών ηλικίας 9 έως 10 ετών να κατέχουν κινητό τηλέφωνο το οποίο δεν κλείνει ποτέ ακόμη και μέσα στην τάξη 86%, καθώς και μέσα στην εκκλησία 86%. Σύμφωνα με την έρευνά μας, η απόκτηση κινητών σε μικρή ηλικία είναι αποτέλεσμα καταρχήν κοινωνικού φαινομένου που σχετίζεται με την κατανομή και επίδειξη πλούτου από τις οικογένειες και στη συνέχεια αποτελεί μέρος της επιβραβευτικής πολιτικής των γονέων προς τα παιδιά τους μετά από την απόκτηση κάποιου τίτλου που σχετίζεται με την εκπαιδευτική τους απόδοση. Η επιδεξιότητα των παιδιών εξαιτίας της ενασχόλησης τους με τα video games και το διαδίκτυο, τα καθιστά σε πολύ μικρό χρόνο άριστους χρήστες των κινητών τηλεφώνων Μέσα επικοινωνίας πολιτών Social Media Παλαιότερα τα μέσα επικοινωνίας ήταν απόλυτα ταυτισμένα με τις εφημερίδες, την λεγόμενη 4η εξουσία και αργότερα την τηλεόραση. Στις μέρες μας, όμως, το internet άλλαξε ριζικά τον τρόπο επικοινωνίας, τον όγκο και την ταχύτητα μετάδοσης της πληροφορίας, την ποιότητα της, την προσβασιμότητα και την ανεξαρτησία της από οικονομικές και πολιτικές σκοπιμότητες. Η ανάπτυξη του internet, και της ελεύθερης διακίνησης ιδεών μέσω αυτού, δημιούργησε τα Μέσα Επικοινωνίας των Πολιτών (Social Media), που -μεταξύ άλλων- περιλαμβάνουν: internet forums, weblogs, Google groups, Wikipedia, MySpace, Facebook, YouTube, Second Life, Usenet, Multi-user Domains (MUDs), listservs, media sharing sites (PayPal, Youtube) και συστήματα BBS. Τα Social Media επιτρέπουν στους χρήστες να δημιουργήσουν δικό τους περιεχόμενο και να το μοιραστούν με ένα ευρύ δίκτυο ατόμων, σε ορισμένες περιπτώσεις και σε παγκόσμιο επίπεδο. Υπάρχει μεγάλος αριθμός τέτοιων υπηρεσιών και το περιεχόμενο που διαμορφώνεται από τους χρήστες, γίνεται όλο και πιο δημοφιλές. Οι υπηρεσίες αυτές απευθύνεται σε ποικίλες ομάδες των χρηστών του Διαδικτύου, αλλά χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγω από παιδιά και νέους. Στις ιστοσελίδες αυτές, τα παιδιά και οι νέοι ανταλλάσσουν σκέψεις και πληροφορίες σχετικά με τα ενδιαφέροντά τους, δημοσιεύουν και ανταλλάσουν την μουσική τους, δέχονται σχόλια από φίλους και επισκέπτες, δημοσιεύουν εικόνες και βίντεο δικά τους ή φίλων τους και συνδέονται με τις ιστοσελίδες άλλων χρηστών. Ένας από τους πιο δημοφιλείς ιστοχώρους του είδους είναι το Facebook, που στις 29 Ιουλίου 2008 είχε 90 εκατομμύρια ενεργούς χρήστες. Στο Facebook οι χρήστες ανεβάζουν περίπου 24 εκατομμύρια φωτογραφίες την ημέρα. 1 Το Youtube εξίσου δημοφιλές δημιουργήθηκε το Φεβρουάριο του 2005 και το Νοέμβριο του 2006 ονομάστηκε από το περιοδικό TIME «invention of the Year 2006» (Η Εφεύρεση του 2006). Όλοι μπορούν να βλέπουν τις αποθηκευμένες ψηφιακές ταινίες (βίντεο) μέσα σε αυτό, ενώ τα εγγεγραμμένα μέλη μπορούν να αποθηκεύουν απεριόριστο αριθμό ταινιών με χρονικό όριο δέκα λεπτών για το κάθε βίντεο. Μαζί με τις 1 Το παραπάνω άρθρο έχει βασιστεί σε κείμενο του Bernhard Jungwirth, Αυστριακός Εθνικός Κόμβος Saferinternet.at 13

14 ταινίες εμφανίζεται και ο αριθμός των μελών που τις έχουν δει, ώστε να φαίνεται ποιες είναι οι πιο δημοφιλείς. Τα social media είναι πιο εστιασμένα από τα παραδοσιακά μέσα. Έχουν τη δυνατότητα να προσελκύουν και να κρατούν το ενδιαφέρον μεγάλων ομάδων του πληθυσμού. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα (2008, Harris Interactive poll), το 54% των Αμερικανών δηλώνει ότι δεν εμπιστεύεται τα μέσα. Σύμφωνα με άλλη πρόσφατη έρευνα της Nielsen, το 78% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι εμπιστεύεται πλήρως ή σε σημαντικό βαθμό απόψεις που άλλοι καταναλωτές, όπως εκείνοι, συνιστούσαν ή πρότειναν. Επίσης, είναι καταιγιστικά από την φύση τους αφού εξαπλώνουν ραγδαία την πληροφόρηση σαν να πρόκειται για ιούς. Έχουν τη δυνατότητα να αγκαλιάζουν τεράστια ακροατήρια μέσα σε ελάχιστο χρόνο. Αυτό, στα χέρια των κατάλληλων επικοινωνιολόγων, μπορεί να αποδειχθεί ένα πανίσχυρο εργαλείο, όπως επίσης κι ένα επικίνδυνο όπλο. Τέλος μπορούν να χαρακτηριστούν ως διαμεσολαβητές κτήσης άμεσης και διαδραστικής πληροφόρησης. Μέσω αυτών, οργανισμοί όπως τα κλασικά ΜΜΕ, που επενδύουν αφειδώς στην έρευνα για να διαπιστώνουν την αποτελεσματικότητα των εγχειρημάτων τους, μπορούν πλέον να επικοινωνούν και να ανατροφοδοτούνται άμεσα από το κοινό των χρηστών που τους ενδιαφέρει και να προκαλούν και να ενθαρρύνουν γραμμές ανοικτού διαλόγου και επικοινωνίας μαζί τους. 2 Οι νέοι χρησιμοποιούν όλες τις δυνατότητες που τους δίνουν τα εργαλεία του social networking, αλλά και όλα τα πιθανά μέσα επικοινωνίας, προκειμένου να διατηρούν επαφές με τους φίλους, αλλά και τον ευρύτερο κοινωνικό τους περίγυρο. Τουλάχιστον, αυτό δείχνουν τα στοιχεία της έρευνας «Έφηβοι και Social Media» που διεξήγαγε το 2007 ο οργανισμός Pew Internet, σε δείγμα περίπου εφήβων στις ΗΠΑ. Από τα αποτελέσματα της έρευνας προκύπτει ότι το 64% των εφήβων δημιουργεί κάποιου είδους περιεχόμενο, ενώ οι έφηβοι που διατηρούν blogs ανέρχονται στο ποσοστό του 28%. Μάλιστα, τα κορίτσια κυριαρχούν στο blogging (35%) έναντι των αγοριών (20%), ενώ τα μικρότερης ηλικίας έφηβα κορίτσια έχουν ξεπεράσει σε ποσοστό τα συνομήλικά τους αγόρια στο χώρο του blogging. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι τα αγόρια προτιμούν να χρησιμοποιούν social media όπως το YouTube, τα οποία τους επιτρέπουν να «ανεβάζουν» βιντεάκια στο Internet (19%), ενώ οι εκπρόσωποι του «ωραίου φύλου» προτιμούν να «ανεβάζουν» φωτογραφίες (54%). Το 64% των εφήβων που χρησιμοποιούν το internet μπορεί να χαρακτηριστεί ως κοινό που παράγει από μόνο του περιεχόμενο 3. Οι περισσότεροι από τους μισούς (55%) όλων των δικτυωμένων Αμερικανών εφήβων ηλικίας ετών χρησιμοποιούν ως πηγές πληροφόρησης δικτυακούς χώρους κοινωνικής δικτύωσης. 4 2 Άρθρο δημοσιευμένο στο τεύχος 374 του περιοδικού "σελφ σέρβις" (εκδόσεις Comcenter). 3 Pew Internet & American Life Project, Lenhart & Madden,

15 1.4 Ο ρόλος των Μ.Μ.Ε. σε περιόδους κρίσεων Περίοδοι κρίσεων Οι κρίσεις με τις οποίες ερχόμαστε αντιμέτωποι καθημερινά, μέσω των ΜΜΕ πληθαίνουν χρόνο με το χρόνο και διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, αυτές που προκαλούνται από τον άνθρωπο όπως δυστυχήματα με μέσα συγκοινωνίας, τρομοκρατικές επιθέσεις, δολοφονίες, πόλεμοι κ.λπ. και εκείνες που προκαλούνται από τη φύση όπως πλημμύρες, πυρκαγιές, σεισμοί, τυφώνες κ.λπ., για να αναφέρουμε μερικές. Κοινά στοιχεία των κρίσεων είναι πως χάνονται ανθρώπινες ζωές ή απειλούνται αξίες, είναι απρόβλεπτες, δημιουργούν συναισθήματα αβεβαιότητας, και υπάρχει περιορισμένος χρόνος για δράση. Οι κρίσεις από τη φύση τους φέρνουν κοινωνική αναστάτωση αλλά και ταλαιπωρία σε αυτούς που εμπλέκονται. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο υπάρχουν αρκετοί που προσπαθούν είτε να τις διαχειριστούν είτε να τις χρησιμοποιήσουν για να αποκομίσουν πολιτικά οφέλη(simons, 2007). Ένα σημαντικό κοινωνικό φαινόμενο που εμφανίζεται σχεδόν σε κάθε κρίση είναι η συγκέντρωση ανθρώπων και αγαθών στην περιοχή της κρίσης. Περίοδοι κρίσεων στην πορεία της ανθρώπινης ιστορίας έχουν αποδείξει πως οι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους γίνονται πολύ ευρηματικοί και αρκετά συχνά χρησιμοποιούν τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους με πρωτότυπους τρόπους. (Tierney,Lindell and Perry, 2001; Kendra, Wachtendorf and Quarantelli, 2003) Οι κρίσεις και ιδιαίτερα όσες περιλαμβάνουν θανάτους ή τραυματισμούς αποτελούν αξιόλογες ειδήσεις και τα παραδοσιακά ΜΜΕ(τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφημερίδες) ακολουθώντας τη βασική τους αρχή, «ότι αιμορραγεί αυτό μας οδηγεί», σπεύδουν να μεταδώσουν ειδήσεις από τη γεωγραφική περιοχή της κρίσης(simons, 2007). Τα νέα ΜΜΕ(ΙCT), που στην πλειονότητα τους δεν ελέγχονται από τα κέντρα κατασκευής και μετάδοσης ειδήσεων, συμβάλουν και αυτά στη διακίνηση πληροφοριών με ποικίλους τρόπους Τα παραδοσιακά Μ.Μ.Ε. σε περιόδους κρίσεων media events O όρος media events επινοήθηκε για να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν τα ΜΜΕ σε περιόδους κρίσεων ή σε περιπτώσεις που συμβαίνουν γεγονότα που θα μπορούσαν να έχουν εθνικό ή και διεθνές ενδιαφέρον (βασιλικοί γάμοι, Ολυμπιακοί αγώνες κ.λπ.). Αν και η μελέτη των media events επικεντρώνεται κυρίως στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται από την τηλεόραση, καθώς η τηλεόραση έκανε δυνατή την εμφάνισή τους, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τη συμβολή του ραδιοφώνου και των εφημερίδων στη διαμόρφωση του επικοινωνιακού τοπίου, ούτε να περιορίσουμε τον όρο media μόνο στην τηλεόραση (Henrik Örnerbging, 2004). Σύμφωνα με τους Daniel Dayan και Elihu Katz μοιάζουν με διακοπές που αλλάζουν την καθημερινή ρουτίνα και μετατρέπουν την καθημερινότητά σε κάτι ξεχωριστό καθώς το καθημερινό πρόγραμμα των ΜΜΕ αλλάζει ώστε να εξασφαλιστεί χρόνος και χώρος για να προβληθούν τα εν λόγω γεγονότα. Όσον αφορά την τηλεόραση χαρακτηρίζεται από ζωντανές αναμεταδόσεις που ακυρώνουν τα άλλα προγράμματα. Τα media events προκαλούνται από τρεις τουλάχιστον διαφορετικές πραγματικότητες όπως σημαντικά γεγονότα του δελτίου ειδήσεων (πόλεμοι, δολοφονίες κ.λπ.), κοινωνικές κρίσεις που με την κλιμάκωση τους κερδίζουν σταδιακά το ενδιαφέρον του κοινού και τέλος τελετές που διοργανώνονται από την τηλεόραση, όπως στην περίπτωση του γάμου του πρίγκιπα Κάρολου. Οι κόσμοι που προβάλλονται είναι δημιούργημα των ΜΜΕ και δεν έχουν καμία σχέση με τις καθημερινές εμπειρίες. 15

16 Όπως υποστηρίζουν οι Daniel Dayan και Elihu Katz(1992) οι κατασκευασμένες αυτές πραγματικότητες έχουν τη δυνατότητα να μεταμορφώσουν την κοινωνία αφού καθηλώνουν ταυτόχρονα πολλούς θεατές σε όλο τον κόσμο καθώς προβάλλουν τις αξίες και την ιδεολογία των δημιουργών τους. Κατά τον Nick Couldry(2002 από Örnerbging 2004) τα media δεν προβάλλουν καμία δική τους ιδεολογία αλλά αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες ιδεολογίες. Όσον αφορά τα media events αποτελούν ξεχωριστές στιγμές όχι διότι αποκαλύπτουν την υπάρχουσα ενότητα της κοινωνίας, αλλά διότι αποκαλύπτουν τη μυθική κατασκευή των κέντρων διαμεσολάβησης και τη δυνατότητά τους να προσφέρουν τελετές που καθηλώνουν το κοινό στην καθημερινότητα της διαμεσολαβημένης επικοινωνίας (Couldry, 2003 από Volkmer, 2008). Πέρα από τις αντιτιθέμενες απόψεις εκείνο που είναι ευρύτερα αποδεκτό είναι πως οι κατασκευασμένες αυτές εικόνες στις μέρες μας ανακατασκευάζονται και κάνουν το γύρο του κόσμου μέσα από εξειδικευμένα διεθνή ειδησεογραφικά κανάλια και εφημερίδες όπως το CNN, BBC, New York Times, El Pais, Euronews, Le Monde, Bloomberg κ.λπ. και καθηλώνουν ταυτόχρονα χιλιάδες θεατές σε όλο τον κόσμο Τα Social Media σε περιόδους κρίσεων Οι πληροφορίες στις μέρες μας μεταφέρονται παράλληλα από πολλές πλατφόρμες, όχι μόνο μέσω της τηλεόρασης, του ραδιοφώνου και των εφημερίδων αλλά και μέσα από κινητά τηλέφωνα, προσωπικές ιστοσελίδες, blogs, google, facebook, Flickr, youtube, Wikipedia, συζητήσεις στο διαδίκτυο, , messager κ.λπ. Εντοπίζονται πολύ εύκολα και αλλάζουν διαρκώς καθώς εμπλουτίζονται με περισσότερες λεπτομέρειες, ενδυναμώνονται αλλά και αναθεωρούνται. Έτσι προστίθεται μια νέα «ζωντανή» διάσταση στην επικοινωνία ( Volkmer, 2008). Οι περίοδοι κρίσεων στην πορεία της ιστορίας έχουν δώσει αρκετές αποδείξεις για το ότι οι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να διαχειριστούν τις καταστάσεις και να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους ξεπερνούν πολλά εμπόδια, γίνονται αρκετά ευρηματικοί και χρησιμοποιούν τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους με πρωτότυπους τρόπους. (Tierney, Lindell and Perry, 2001; Kendra, Wachtendorf and Quarantelli, 2003). Ένα σημαντικό κοινωνικό φαινόμενο που παρατηρείται γενικότερα σε περιόδους κρίσης είναι πως πλήθος ανθρώπων συγκεντρώνεται στο γεωγραφικό σημείο που προκλήθηκε η καταστροφή (Fritz and Mathewson, 1957). Οι κοινωνιολόγοι έχουν αρκετές αποδείξεις για αυτές τις συγκεντρώσεις(fritz and Mathewson, 1957 Kendra and Wachtendorf, 2003), και τώρα μία ανάλογη συμπεριφορά παρατηρείται μέσω διαδικτύου. Παρόλο το ότι οι on-line συγκεντρώσεις αντικατοπτρίζουν δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα στα φυσικά σημεία των καταστροφών, υπάρχουν σημαντικές διαφορές. Το internet έχει επιφέρει αλλαγές στην ταχύτητα με την οποία άνθρωποι και πληροφορίες μπορούν να συγκεντρωθούν αλλά και στην απόσταση από την οποία μπορεί να συμμετέχει κάποιος. Ο αριθμός των ανθρώπων που μπορούν να συγκεντρωθούν είναι θεωρητικά τεράστιος και μπορεί να περιοριστεί μόνο από την έλλειψη πρόσβασης στην τεχνολογία ή την έλλειψη τεχνικών γνώσεων (Sutton, Palen, and Shklovski, 2007). Από έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το πανεπιστήμιο του Colorado κατά τα έτη για την αξιοποίηση των Tεχνολογιών της Eπικοινωνίας και της Πληροφορίας σε καταστάσεις κρίσεων προέκυψε πως μπορούν να συμβάλλουν αποτελεσματικά στη διακίνηση των πληροφοριών, στην αυτοοργάνωση αλλά και στη συλλογική λύση προβλημάτων. Ενώ αρχικά οι ερευνητές είχαν αρκετές επιφυλάξεις για την αξιοπιστία των πληροφοριών που μεταδίδονται μέσω διαδικτύου, στην πορεία ανακάλυψαν πως σε τέτοιου είδους καταστάσεις οι άνθρωποι είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένοι και δε 16

17 διαδίδουν ψευδείς πληροφορίες. (Palen, Vieweg, Sutton, Liu, Hughes, 2007). Στο πλαίσιο της ίδιας έρευνας αναφέρεται η περίπτωση που ένας ψυχοπαθής(απρίλιος 2007) πυροβόλησε και σκότωσε 32 άτομα σε πανεπιστήμιο της Virginia. Τα νέα για την τραγωδία ταξίδεψαν με εκπληκτική ταχύτητα μέσα στο πανεπιστήμιο, την πολιτεία, το έθνος, τον κόσμο ολόκληρο. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση πως ένα γκρουπ που δημιουργήθηκε στο facebook, αμέσως μετά το γεγονός, κατάφερε να συγκεντρώσει όλα τα ονόματα των νεκρών και να μάθει το όνομα του δολοφόνου δύο ώρες πριν ανακοινωθούν από το πανεπιστήμιο. Ένας άλλος τομέας στον οποίο οι ερευνητές παρατήρησαν ιδιαίτερη δραστηριότητα μέσω διαδικτύου ήταν ο τομέας της ψυχολογικής υποστήριξης των πληγέντων και των οικογενειών τους (Hughes, Palen, Sutton, Liu, Vieweg, 2008) Ένα άλλο στοιχείο που κάνει εμφανή τη «δημοσιογραφία των πολιτών» και που αξιοποιείται ακόμα και από πρακτορεία ειδήσεων και τις επίσημες αρχές είναι οι ερασιτεχνικές φωτογραφίες, τραβηγμένες κυρίως με κινητά τηλέφωνα, που αναρτώνται σε ιστοσελίδες(flickr, facebook κ.λπ.) και δίνουν ακριβή εικόνα των κρίσεων( Liu, Palen, Sutton,Hughes, Vieweg 2008). Στον κατάλογο θα μπορούσαν να προστεθούν και τα ερασιτεχνικά βίντεο που αναρτώνται στο youtube και αλλού και συμβάλλουν στην πληροφόρηση του κοινού. Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε πως η χρήση των Νέων Τεχνολογιών μπορεί να προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες σε καταστάσεις κρίσεων καθώς μπορεί να συμβάλει άμεσα και αποτελεσματικά στην πληροφόρηση, στην οργάνωση, στη λύση προβλημάτων αλλά και στην ψυχολογική υποστήριξη των πληγέντων Τηλεόραση και παιδιά σε περιόδους κρίσεων Σύμφωνα με τη Davies(2003), οι τηλεοπτικές αναπαραστάσεις των παιδιών σε περιόδους πολέμων, κρίσεων και καταστροφών χρησιμοποιούνται για να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένες λειτουργίες αύξησης της τηλεθέασης, δεν έχουν καμία σχέση με τα συμφέροντά των παιδιών και η προβολή γίνεται, κυρίως, χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Στις περιπτώσεις των πολέμων παρατηρείται η δυαδικότητα στον τρόπο τηλεοπτικής αναπαράστασης των παιδιών που προαναφέραμε. Τα τηλεοπτικά πρότυπα παιδιών πρωταγωνιστών στα δελτία ειδήσεων είναι, κυρίως, τα αθώα παιδιά θύματα και τα παιδιά τέρατα που προκαλούν ενδιαφέρον λόγω της κακής τους φύσης. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις, όπως στην περίπτωση τηλεοπτικής παρουσίασης των παιδιών πολεμιστών της Λιβερίας τις δεκαετίες 80 και 90 που προέβαιναν σε απάνθρωπες πράξεις, όπου αυτή η δυαδικότητα γίνεται εμφανής στα ίδια πρόσωπα. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι ανταποκριτές δυσκολεύονται στη παρουσίαση των γεγονότων καθώς δεν μπορούν να εντάξουν τα παιδιά σε συγκεκριμένο τηλεοπτικό πρότυπο πρωταγωνιστή. Είναι τελικά αυτά τα παιδιά εγκληματίες πολέμου ή αθώα θύματα; Σε έρευνα που έκανε η ίδια για την τηλεοπτική κάλυψη του πολέμου του Ιράκ, οι εικόνες των παιδιών χρησιμοποιούνταν για να αναδείξουν τα θέματα της συζήτησης, αλλά ο λόγος τους δεν ακουγόταν πουθενά έστω και αν αποτελούσαν το θέμα της συζήτησης. Ο ρόλος τους ήταν παθητικός και δεν αναλάμβαναν καμία δράση. Σε μία μόνο περίπτωση έδειχναν να δρουν αλλά και πάλι με τρόπο παθητικό. Είχαν ξαπλώσει κάτω και προσποιούνταν πως ήταν νεκρά. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις απεικονίζονταν ως αποδέκτες των ενεργειών των άλλων. Ήταν τα αθώα θύματα που τραυματίζονταν, που ξαπλωμένα στα κρεβάτια των νοσοκομείων δέχονταν τη φροντίδα των γιατρών, που μεταφέρονταν στην αγκαλιά, ή τα κρατούσαν από το χέρι. Κανένα παιδί δεν μίλησε στην κάμερα, 17

18 αλλά παρουσίαζαν παθητικότητα και έλλειψη αυτονομίας με αποτέλεσμα να υποβαθμίζεται η επίδραση του πολέμου στα παιδιά. Από άλλη έρευνα της ίδιας σε παιδιά δημοτικού που ήταν αποδέκτες αυτής της τηλεοπτικής εικόνας προέκυψε πως τα παιδιά δεν είναι ικανοποιημένα από τη γενικότερη τηλεοπτική εικόνα των συνομηλίκων τους. Ενοχλούνται όταν βλέπουν παιδιά να απεικονίζονται σαν εγκληματίες ή σαν αδύναμα παθητικά θύματα που ευγνωμονούν τους μεγάλους για τη βοήθεια που τους προσφέρουν ή όταν αποτελούν το φόντο της τηλεοπτικής εικόνας τη στιγμή που οι δημοσιογράφοι και οι στρατιώτες κάνουν όλη τη δουλειά σχετικά με τον πόλεμο. Από συνεντεύξεις σε παιδιά της ίδιας ηλικίας προέκυψε πως αρκετά παιδιά είναι σε θέση να διακρίνουν τη σχέση των πολέμων με πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα. Σε προηγούμενη έρευνά της(2002) σχετικά με τον πόλεμο του Αφγανιστάν τα παιδιά των ίδιων σχολείων εξέφρασαν ανάλογους προβληματισμούς. Στη δεύτερη έρευνα έδειχναν να αντιλαμβάνονται τους πολιτικούς και ιδεολογικούς δεσμούς ανάμεσα στους δύο πολέμους. Άλλο κοινό στοιχείο που προέκυψε και από τις δύο έρευνες ήταν πως τα παιδιά επηρεάζονται περισσότερο από τη βία που εμφανίζεται σε κοντινά και οικεία περιβάλλοντα παρά από τη βία που βλέπουν σε ένα μακρινό πόλεμο ή από τη φανταστική βία(davies 2003). 18

19 2. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ Το πλαίσιο της διερεύνησης Το χρονικό των γεγονότων Το Σάββατο 6 Δεκεμβρίου 2008 περίπου στις στη διασταύρωση των οδών Ζωοδόχου Πηγής και Τζαβέλα στα Εξάρχεια, ο μαθητής Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος, 15 ετών, δολοφονήθηκε από ειδικό φρουρό της αστυνομίας ύστερα από διαπληκτισμό μεταξύ ομάδας νεαρών και αστυνομικών οργάνων. Το γεγονός αυτό πυροδότησε πλήθος αντιδράσεων από τη μαθητική και φοιτητική κοινότητα αλλά και από ολόκληρη την κοινωνία και οδήγησε σε κινητοποιήσεις, πορείες, επεισόδια και καταστροφές σε όλες σχεδόν τις μεγάλες ελληνικές πόλεις. Παράλληλα με μαθητικές κινητοποιήσεις και τις πορείες σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας διεξαγόταν ένας πληροφοριακός πόλεμος ανάμεσα στις δυνάμεις των παραδοσιακών ΜΜΕ και σε ένα νέο ανταγωνιστικό υποκείμενο, τους χρήστες του διαδικτύου. Από το πρώτα κιόλας βράδυ ένας τεράστιος όγκος πληροφοριών έρχεται να αμφισβητήσει το μοντέλο της κάθετης πληροφόρησης των παραδοσιακών ΜΜΕ, καθώς οι χρήστες του διαδικτύου δημοσιεύουν πρωτογενείς πληροφορίες και ειδήσεις, σχολιάζουν, ελέγχουν αλλά και συντονίζουν τα γεγονότα στους δημόσιους χώρους και αποτελούν, σε αρκετές περιπτώσεις, πηγή ειδήσεων για τα παραδοσιακά ΜΜΕ. (Τσιμιτάκης, 2008). Τα γεγονότα έκαναν το γύρο του κόσμου μέσα από το διαδίκτυο(facebook, Youtube, Flickr, Wikimedia, Now public, i-report κ.ά.), αλλά και από διεθνή πρακτορεία(al Jazeera, BBC, CNN, New York Times, El Pais, Euronews, Le Monde, Bloomberg κ.ά) και αποτέλεσαν αφορμή για μικρότερης κλίμακας κινητοποιήσεις σε αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις όπως το Λονδίνο, το Παρίσι, η Ρώμη, το Βερολίνο, Φραγκφούρτη, η Μαδρίτη, η Βαρκελώνη, η Χάγη, το Άμστερνταμ η Λευκωσία, η Πάφος, η Κωνσταντινούπολη κ. ά. (Τσιμιτάκης, 2008, Wikipedia Δεκ. 2008) Στόχος αυτής της διερεύνησης είναι να αναζητήσει τη σχέση των παιδιών και των νέων με τα ΜΜΕ παραδοσιακά και σύγχρονα κατά τη διάρκεια αυτών των κινητοποιήσεων Μεθοδολογικοί περιορισμοί Ύστερα από έρευνα, κυρίως στο διαδίκτυο συγκεντρώσαμε μεγάλο όγκο υλικού που ήταν σχετικό με τις κινητοποιήσεις και είχε παραχθεί από τις 6 μέχρι τις 24 Δεκεμβρίου του 2008 από: Εφημερίδες που αναφέρονταν στα γεγονότα Δελτία ειδήσεων και άλλες τηλεοπτικές εκπομπές Ιστοσελίδες (indymedia, twitter, wikipedia κλπ.) και Blogs Συζητήσεις και φωτογραφικό υλικό από το Facebook Φωτογραφικό υλικό από το Flickr Βίντεο από το Youtube Κείμενα παιδιών Στη συνέχεια αναζητήσαμε το υλικό που είχε σχέση με παιδιά και νέους μέχρι και 18 ετών, πράγμα που αποδείχθηκε πολύ δύσκολο και χρονοβόρο, καθώς στους χώρους που κινηθήκαμε δεν γινόταν διαχωρισμός υλικού ανάλογα με τις ηλικίες. Αφού εντοπίσαμε το υλικό που ήταν σχετικό με την 19

20 ηλικιακή ομάδα που μας ενδιαφέρει και διότι ο χρόνος που είχαμε στη διάθεσή μας ήταν περιορισμένος αποφασίσαμε να επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στους παρακάτω τομείς: Στην εικόνα των παιδιών όπως προβλήθηκε από την τηλεόραση, καθώς για πρώτη φορά αφιερώθηκε τόσο μεγάλο μέρος του τηλεοπτικού χρόνου στα παιδιά και στους νέους και διότι η εικόνα που προβλήθηκε δεν ανταποκρινόταν σε κανένα γνωστό πρότυπο παιδιού πρωταγωνιστή δελτίων ειδήσεων ή ενημερωτικών εκπομπών. Στον τρόπο που παρουσιάστηκαν οι μαθητικές κινητοποιήσεις από τις εφημερίδες. Στα έντυπα των παιδιών για να αναζητήσουμε τις απόψεις των παιδιών για τα γεγονότα. Στη χρήση των κινητών τηλεφώνων, καθώς με βάση την επιστημονική έρευνα, είναι το κυριότερο μέσο επικοινωνίας των παιδιών και των νέων μέχρι 18 ετών. Στο Facebook καθώς μεγάλος αριθμός νέων το χρησιμοποιεί για να επικοινωνήσει και σε ανάλογες περιπτώσεις κρίσεων σε χώρες του εξωτερικού έχει παίξει καθοριστικό ρόλο. Στο Youtube όπου μπορούσαμε να βρούμε βίντεο που κατασκευάστηκαν από παιδιά και νέους. Εξαιτίας της διαφορετικής φύσης του υλικού μας, αλλά και του ότι η επεξεργασία του κάθε κεφαλαίου γίνεται από διαφορετική ομάδα, τα ερευνητικά ερωτήματα αλλά και η μεθοδολογία που χρησιμοποιεί η κάθε ομάδα για την ανάλυση του υλικού της θα παρουσιαστούν στα επιμέρους κεφάλαια. 20

21 2.2 Προβολή των γεγονότων από την τηλεόραση Νέοι και τηλεθέαση κατά την περίοδο των κινητοποιήσεων Η δολοφονία του 15χρονου Αλέξη Γρηγορόπουλου έκλεισε τη χρονιά με εκρηκτικό τρόπο όσον αφορά την τηλεθέαση και έδειξε ότι οι νέοι ενδιαφέρονται για τα κοινά πολύ περισσότερο από ότι πιστεύει η τηλεοπτική αγορά. Ανεξάρτητα από τις πολιτικές τους πεποιθήσεις οι νέοι ηλικίας ετών στράφηκαν στα δελτία ειδήσεων που κάλυπταν εκτενώς τα γεγονότα των «καυτών ημερών» του Δεκεμβρίου. Το ΜEGA ήταν πρώτο στην προτίμησή τους με ποσοστό 20,3% κατά μέσο όρο, ενώ δεύτερος αναδείχθηκε ο ΑΝΤ1 με 18,4%. Το STAR έπεσε στην τρίτη θέση με 14,3%, καθώς οι νέοι αδιαφόρησαν για τις ειδήσεις της σόουμπιζ. Μεγάλο ήταν το ενδιαφέρον των νεαρών τηλεθεατών και για τις ενημερωτικές εκπομπές οι οποίες είτε προβλήθηκαν εκτάκτως, είτε ήταν προγραμματισμένες και άλλαξαν τη θεματολογία τους λόγω της επικαιρότητας. Στο σύνολο των εκπομπών αυτών, η «Ανατροπή» με τον Γιάννη Πρετεντέρη στο MEGA ήταν πρώτη με τηλεθεατές, με τις εκπομπές του ANT1 και του ALPHA «Έκτακτη επικαιρότητα-χάος σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη» και «Έκτακτη επικαιρότητα-έκρηξη οργής» να ακολουθούν με και τηλεθεατές αντίστοιχα Η εικόνα των παιδιών από την τηλεόραση Τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 2008 κάλυψαν μεγάλο μέρος του τηλεοπτικού χρόνου των δελτίων ειδήσεων, αλλά και των άλλων εκπομπών σε όλα τα κανάλια για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αφού είδαμε αρκετά δελτία ειδήσεων και άλλες εκπομπές, διαπιστώσαμε πως ήταν αδύνατο να επεξεργαστούμε όλα τα στοιχεία στο πλαίσιο αυτής της διερεύνησης. Για το λόγο αυτό θέσαμε τα παρακάτω ερευνητικά ερωτήματα που με την απάντησή τους θα μας βοηθούσαν να σχηματίσουμε μια όσο γίνεται πιο τεκμηριωμένη άποψη για την εικόνα των παιδιών όπως προβλήθηκε από την τηλεόραση. Πόσος χρόνος αφιερώθηκε στα παιδιά σε σχέση με τη διάρκεια της εκπομπής. Ποιοι ήταν οι χώροι στους οποίους εμφανίστηκαν τα παιδιά (περιβάλλον και ώρα) Σε ποια χαρακτηριστικά της εξωτερικής εμφάνισης δόθηκε περισσότερη έμφαση (ένδυση, κόμμωση, τρόπος ομιλίας) Ποιες ήταν οι απόψεις παιδιών με αφορμή τα γεγονότα Ποια στάση κράτησε η τηλεόραση σε σχέση με το διαχωρισμό των κουκουλοφόρων από τους μαθητές Θεωρήσαμε δε σκόπιμη τη συλλογή υλικού από τρεις κατηγορίες τηλεοπτικών εκπομπών, καθώς επιχειρείται η αναζήτηση μιας πιο σφαιρικής εικόνας στις απαντήσεις των ερωτημάτων που τέθηκαν. Η περίοδος στην οποία αναφερόμαστε είναι από 08/12 έως 20/12/2008. Η μέθοδος που χρησιμοποιήσαμε είναι η ανάλυση περιεχομένου. Για το λόγο αυτό δώσαμε έμφαση σε τεχνικά ζητήματα παραγωγής βίντεο όπως η κλίμακα, η γωνία λήψης, ο φωτισμός και ο ήχος. 21