ΠΡΟΛΟΓΟΣ. Μαρία Χασαπίδου Καθηγήτρια Διατροφής και Διαιτολογίας ΑΤΕΙΘ > 3

Transcript

1

2

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ραγδαία αύξηση των εκφυλιστικών παθήσεων (παχυσαρκία, σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, δυσλιπιδαιμία, αρτηριακή υπέρταση, καρδιαγγειακά νοσήματα) στη χώρα μας, που οδηγούν σε αύξηση της νοσηρότητας και της θνητότητας καθώς και του σχετικού κόστους περίθαλψης, έχουν κάνει επιτακτική για τη δημόσια υγεία, την ανάγκη δημιουργίας και εφαρμογής στρατηγικών παρέμβασης. Πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι το 1/3 των Ελλήνων είναι παχύσαρκοι, το 10% πάσχει από διαβήτη και το 1/3 παρουσιάζει αρτηριακή υπέρταση. Η Ελλάδα παρουσιάζει ακόμα έντονη αυξητική τάση καρδιαγγειακής νοσηρότητας και θνησιμότητας, σε αντίθεση με τις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες που εμφανίζουν μείωση, και αυτό οφείλεται κυρίως στην εγκατάλειψη του παραδοσιακού τρόπου διατροφής και διαβίωσης. Ο συνδυασμός δίαιτας και σωματικής δραστηριότητας μπορεί να μειώσει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο κατά περίπου 82%, ενώ η υγιεινή διατροφή από μόνη της κατά 60%. Πιο συγκεκριμένα και σε σχέση με τους παράγοντες κινδύνου, η κατάλληλη υγιεινή διατροφή μπορεί να μειώσει το σωματικό βάρος κατά περίπου 10% ή και περισσότερο κατά περίπτωση, την αρτηριακή πίεση κατά 10 mmhg, την LDL χοληστερόλη κατά 20%, ενώ σε συνδυασμό με τροποποίηση συμπεριφοράς μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 κατά 58% σύμφωνα με τα πορίσματα διεθνών μελετών. Στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού προγράμματος Ανάπτυξη της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και Προάσπιση της Δημόσιας Υγείας του πληθυσμού και με χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΣΠΑ ), το τμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας του Αλεξάνδρειου Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Θεσσαλονίκης (ΑΤΕΙΘ) υλοποιεί, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Υγείας, Παρεμβατικά Προγράμματα Διατροφικής Αγωγής, στους δήμους της Ελλάδας, για την αντιμετώπιση των Εκφυλιστικών Παθήσεων. Ο τίτλος του έργου είναι «Συμμαχία για την Υγεία-ΔΙΑΤΡΟΦΗ». Οι στρατηγικές παρέμβασης επικεντρώνονται στην προώθηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής με ορθές διατροφικές επιλογές. Δεδομένης της έλλειψης στοχευόμενων εθνικών προγραμμάτων διατροφικής αγωγής σε ενήλικες και υπερήλικες στην Ελλάδα, τα Παρεμβατικά αυτά Προγράμματα Διατροφικής Αγωγής περιλαμβάνουν στοχευόμενες δράσεις διατροφικής αγωγής ενηλίκων και υπερηλίκων με εκφυλιστικές παθήσεις, οι οποίες και έχουν σχεδιαστεί βάσει δοκιμασμένων παρεμβάσεων σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο. Τα αναμενόμενα αποτελέσματα στοχεύουν στη βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής του πάσχοντα από τις παθήσεις αυτές, αλλά και του υγιή -σε επίπεδο πρόληψηςπληθυσμού. Οι αναμενόμενες θετικές επιπτώσεις συνοψίζονται στη μείωση της νοσηρότητας και του σχετικού κόστους περίθαλψης ατόμων με εκφυλιστικές παθήσεις, λόγω της βελτίωσης της διατροφής τους. Στα πλαίσια του προγράμματος αυτού οι επιστημονικοί συνεργάτες του προγράμματος, αφού έλαβαν υπόψη τους τη διεθνή βιβλιογραφία, συνέγραψαν το παρόν φυλλάδιο που απευθύνεται στην επιστημονική κοινότητα αλλά και σε όλο τον Ελληνικό πληθυσμό ελπίζοντας να βοηθήσει στην ενημέρωση αλλά και στην ευαισθητοποίηση σχετικά με τη σωστή διατροφική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Το παρόν έντυπο χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΣΠΑ ). Μαρία Χασαπίδου Καθηγήτρια Διατροφής και Διαιτολογίας ΑΤΕΙΘ > 3

4 Ενημερωτικός οδηγός για τη διατροφική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας Πρόγραμμα «Συμμαχία για την Υγεία-ΔΙΑΤΡΟΦΗ» Επιστημονικά Υπεύθυνη του Προγράμματος: Μαρία Χασαπίδου Καθηγήτρια Διατροφής και Διαιτολογίας ΑΤΕΙΘ Καθηγητής Βιοστατιστικής-Επιδημιολογίας: Δημοσθένης Παναγιωτάκος Συγγραφείς των εντύπων: Θεμιστοκλής Τζώτζας, Αντώνης Πολυμέρης, Κωνσταντίνος Μιχαλάκης, (Ιατροί Ενδοκρινολόγοι) Αλεξάνδρα Κουλούρη, Κωνσταντίνα Παπαδημητρίου, Σουζάνα Παπαδοπούλου (Διαιτολόγοι- Διατροφολόγοι) Φιλολογική επιμέλεια εντύπων: Παναγιώτα Καραγιάννη Επιστημονικοί συνεργάτες Ιατροί: Θεμιστοκλής Τζώτζας, Αντώνης Πολυμέρης, Κωνσταντίνος Μιχαλάκης Διαιτολόγοι Διατροφολόγοι: Αγγελική Ασημακοπούλου, Γιώργος Χαραλαμπίδης, Δήμητρα Σιτζάνη, Ειρήνη Ευσταθοπούλου, Ελένη Αλεξίου, Ιωάννης Κάλφας, Αγγελική Περσυνάκη, Αλεξάνδρα Κουλούρη, Δημήτριος Λουλούδης, Διονύσης Μπαρμπάκας, Κωνσταντίνα Εξαρχοπούλου, Κωνσταντίνα Παπαδημητρίου, Κωνσταντίνος Πετρόπουλος, Ρούλα Χριστοπούλου, Σουζάνα Παπαδοπούλου, Χριστίνα Αδαμοπούλου Ψυχολόγος: Δάφνη Κακλαμάνου Πληροφορικός: Ιωάννης Πάγκαλος Οικονομολόγος: Ευαγγελία-Ελένη Παγκάλου Διοικητικά Υπεύθυνη: Κατερίνα Πλιάκου 4 <

5 ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ Τι είναι η παχυσαρκία; Παχυσαρκία είναι η παθολογική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από υπερβολική συσσώρευση σωματικού λίπους και η οποία συχνά συνοδεύεται από σωματικές, ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Για την εκτίμηση του βαθμού παχυσαρκίας χρησιμοποιούμε το Δείκτη Μάζας Σώματος ( ΔΜΣ) που ισούται με το πηλίκο του Βάρους σε κιλά προς το τετράγωνο του Ύψους σε μέτρα, δηλαδή (Β/Υ 2 ). Εάν ο ΔΜΣ είναι μικρότερος από 18,5, τότε το άτομο θεωρείται λιποβαρές, ενώ όταν ο δείκτης αυτός κυμαίνεται ανάμεσα στο 18,5 και 24,9, το άτομο θεωρείται φυσιολογικό. Άτομα με ΔΜΣ μεταξύ 25-29,9 έχουν σωματικό υπέρβαρο, μεταξύ 30 και 39,9 παχυσαρκία, ενώ ΔΜΣ πάνω από 40 υποδηλώνει νοσογόνο παχυσαρκία. Για παράδειγμα ένα άτομο που έχει βάρος 70 κιλά και ύψος 1,60, έχει ΔΜΣ 70/(1,60) 2 = 27,34 και συνεπώς θεωρείται υπέρβαρο. Όταν το επιπλέον λίπος στην παχυσαρκία εντοπίζεται κυρίως στην περιφέρεια, έχουμε την παχυσαρκία τύπου «αχλάδι» (γυναικείου τύπου παχυσαρκία) και τότε υπάρχει περίσσευμα υποδόριου λίπους. Εάν το επιπλέον λίπος εντοπίζεται στην κοιλιά τότε έχουμε την παχυσαρκία τύπου μήλο (ανδρικού τύπου παχυσαρκία) και σ αυτήν την περίπτωση υπάρχει περίσσευμα ενδοκοιλιακού ή σπλαχνικού λίπους. Η σπλαχνική παχυσαρκία είναι πιο επικίνδυνη για εμφάνιση υπέρτασης, σακχαρώδη διαβήτη, υπερλιπιδαιμίας και καρδιαγγειακής νόσου. Όταν στους άνδρες η περίμετρος της μέσης ξεπερνάει τα 102 εκατοστά και στις γυναίκες τα 88 εκατοστά τότε μιλάμε για κοιλιακή ή σπλαχνική παχυσαρκία και ο κίνδυνος για τα καρδιαγγειακά νοσήματα είναι ιδιαίτερα αυξημένος. Στον παρακάτω πίνακα καταγράφονται τα φυσιολογικά όρια του σωματικού βάρους και της κατανομής του λίπους. > 5

6 Ενημερωτικός οδηγός για τη διατροφική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας 6 < Δείκτης Μάζας Σώματος Κατηγοριοποίηση ατόμου Κάτω από18,5 kg/m2 Λιποβαρές 18,5-24,9 Φυσιολογικό 25-29,9 Υπέρβαρο 30-39,9 Παχύσαρκο >40 Νοσογόνα παχύσαρκο Περίμετρος μέσης > 102 cm (άνδρες) > 88 cm (γυναίκες) Kοιλιακή ή Σπλαχνική παχυσαρκία Ποια είναι η συχνότητα της παχυσαρκίας; Η παχυσαρκία, ιδιαίτερα στη χώρα μας, ολοένα και αυξάνεται, τόσο στα παιδιά και στους εφήβους όσο και στους ενήλικες. Σύμφωνα με τα δεδομένα της Ελληνικής Ιατρικής Εταιρείας Παχυσαρκίας, το 41% των ενήλικων Ελλήνων είναι υπέρβαροι και το 26% παχύσαρκοι, ενώ οι αντίστοιχες τιμές για τις Ελληνίδες είναι 30% και 18%. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι οι υπέρβαροι άντρες υπερέχουν αριθμητικά των υπέρβαρων γυναικών σε όλες τις ηλικίες, ενώ οι παχύσαρκοι άντρες είναι περισσότεροι των παχύσαρκων γυναικών μέχρι την ηλικία των 50 ετών, οπότε κι έπειτα τη σκυτάλη παίρνουν οι παχύσαρκες γυναίκες. Γενικότερα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι με την αύξηση της ηλικίας αυξάνεται και ο ΔΜΣ με αποτέλεσμα όσο αυξάνεται η ηλικία να αυξάνεται και η εκδήλωση της παχυσαρκίας. Που οφείλεται η παχυσαρκία; To σωματικό βάρος καθορίζεται από τις θερμίδες που προσλαμβάνουμε με την τροφή και από αυτές που καταναλώνουμε με τη σωματική δραστηριότητα και την άσκηση. Όσο οι θερμίδες είναι περισσότερες, τόσο διαταράσσεται αυτή η ισορροπία με αποτέλεσμα να παχαίνουμε. Είναι λοιπόν φανερό ότι η υπερθερμιδική διατροφή και η μειωμένη σωματική δραστηριότητα αποτελούν τις κύριες αιτίες παχυσαρκίας. Η υπερκατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε λίπος και σε σακχαρούχους υδατάνθρακες προκαλεί σταδιακή αύξηση βάρους. Ιδιαίτερη επιβάρυνση προκαλεί η ανισοκατανομή των γευμάτων και η λήψη ποσότητας φαγητού εκτός των κύριων γευμάτων. Η πρόσφατη οικονομική κρίση στην Ελλάδα ευνοεί την κατανάλωση φτηνών τροφών πλούσιων σε λίπος και ζάχαρη με αποτέλεσμα να αναμένεται μία νέα

7 έκρηξη του φαινομένου της παχυσαρκίας. Οι διαταραχές διατροφικής συμπεριφοράς όπως το τσιμπολόγημα, οι βουλιμικές τάσεις, και η βραδινή υπερφαγία συμβάλλουν πολύ στην παχυσαρκία και είναι επίσης ιδιαίτερα συχνές στην εποχή μας. Η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας και ο σύγχρονος καθιστικός τρόπος ζωής μειώνουν τις καύσεις του οργανισμού και σχετίζονται άμεσα με την εμφάνιση παχυσαρκίας. Η εξάπλωση της τεχνολογίας και ιδιαίτερα η χρήση υπολογιστών, βίντεο-παιχνιδιών, κινητών τηλεφώνων, αλλά και οι πολλές ώρες μπροστά στην τηλεόραση ευνοούν επίσης την καθιστική ζωή και άρα τη σταδιακή υπερβολική αύξηση του βάρους. Σημαντικό ρόλο παίζει και η κληρονομικότητα. Σε περίπτωση που και οι δύο γονείς είναι παχύσαρκοι, ο κίνδυνος εκδήλωσης παχυσαρκίας στα παιδιά είναι 90%, ενώ όταν ένας γονέας είναι παχύσαρκος ο κίνδυνος μειώνεται στο 40%. Ωστόσο οι περιπτώσεις που η παχυσαρκία οφείλεται αποκλειστικά και μόνο σε μία, συγκεκριμένη ανωμαλία του γενετικού υλικού, είναι ελάχιστες. Καθημερινά βλέπουμε ανθρώπους που με συγκεκριμένη ποσότητα φαγητού παχαίνουν πιο εύκολα από άλλους και αυτό συμβαίνει επειδή έχουν κάποιου βαθμού προδιάθεση. Ορμονικά αίτια όπως οι παθήσεις του θυρεοειδούς, των επινεφρίδιων, του παγκρέατος ή της υπόφυσης, δηλαδή των ενδοκρινών αδένων μπορεί να ευθύνονται για παχυσαρκία αλλά αυτό συμβαίνει σπανιότερα και όταν συμβαίνει η παχυσαρκία είναι μεγάλου βαθμού. Σε κάθε περίπτωση, ο παχύσαρκος ασθενής πρέπει να παραπέμπεται πάντα για έναν ορμονολογικό έλεγχο. Παχυσαρκία μπορεί να προκύψει επίσης από τη χρόνια λήψη φαρμάκων όπως κορτιζόνης, αντιδιαβητικών, αντισυλληπτικών, αντιψυχωσικών κ.α., τα οποία είτε ανοίγουν την όρεξη, είτε μειώνουν τις καύσεις. Επίσης, η διακοπή του καπνίσματος μπορεί να συμβάλλει σε αύξηση του βάρους της τάξης των 5-7 κιλών μέσα σε ένα χρόνο. Τέλος, σε ορισμένες περιόδους της ζωής του ανθρώπου το βάρος μπορεί να αυξηθεί υπερβολικά και να προκληθεί παχυσαρκία. Τέτοιες περίοδοι είναι η παιδική ηλικία (5-7 χρ.,) η εφηβεία, η εγκυμοσύνη και η εμμηνόπαυση. Ιδιαίτερη σημασία έχουν τέλος ψυχολογικοί, περιβαλλοντικοί και κοινωνικοί παράγοντες, που μπορεί > 7

8 Ενημερωτικός οδηγός για τη διατροφική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας να ωθούν το άτομο στο φαγητό, προκειμένου να νιώσει καλύτερα και να ανεβάσει τη διάθεσή του. Από τι κινδυνεύει ένα παχύσαρκο άτομο; Οι υπέρβαροι και οι παχύσαρκοι, ιδιαίτερα όσοι έχουν κοιλιακή παχυσαρκία, εμφανίζουν σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό αυξημένο κίνδυνο να εκδηλώσουν πλήθος από οξείες και χρόνιες επιπλοκές, όπως σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, αρτηριακή υπέρταση, διαταραχές των τριγλυκεριδίων και της χοληστερίνης, αλλά και κίνδυνο καρδιαγγειακών επιπλοκών όπως έμφραγμα, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια και περιφερική αρτηριοπάθεια. Η συνύπαρξη πολλών μεταβολικών διαταραχών στο ίδιο άτομο ονομάζεται «μεταβολικό σύνδρομο». Πολύ άμεση είναι η συμβολή της παχυσαρκίας στην εκδήλωση διαβήτη, ενώ ακόμη και μικρή απώλεια βάρους κατά 5-10% μπορεί να οδηγήσει στην εξάλειψή του, ή τουλάχιστον στη διατήρησή του σε ύφεση. Επίσης, η παχυσαρκία σχετίζεται με άλλες μη μεταβολικές επιπλοκές, όπως είναι οι διαταραχές της αναπνοής στον ύπνο (ροχαλητό, υπνική άπνοια), η οστεοαρθρίτιδα, η χολολιθίαση, η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, οι διαταραχές της περιόδου στις γυναίκες, η διαταραχή της γονιμότητας στους άνδρες και τις γυναίκες, η τριχοφυΐα και το λιπαρό δέρμα στις γυναίκες, καθώς και ο καρκίνος σε διάφορα όργανα όπως στο μαστό και στο παχύ έντερο, που τα τελευταία χρόνια έχει διαπιστωθεί ότι παρουσιάζεται όλο και περισσότερο σε παχύσαρκα άτομα. Την παχυσαρκία συνοδεύουν ενίοτε και κάποιες διαταραχές στο συναίσθημα και την ψυχική σφαίρα (χαμηλός βαθμός αυτοεκτίμησης, καταθλιπτικά συμπτώματα, αντικοινωνική συμπεριφορά και αποφυγή κοινωνικοποίησης). Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται οι κυριότερες επιπλοκές της παχυσαρκίας. 8 <

9 Επιπλοκές της παχυσαρκίας - σακχαρώδης διαβήτης - αρτηριακή υπέρταση - αύξηση των τριγλυκεριδίων και της χοληστερίνης - έμφραγμα, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια και περιφερική αρτηριοπάθεια - φλεβική ανεπάρκεια - οστεοαρθρίτιδα - υπνική άπνοια - χολολιθίαση - γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση - διαταραχές της περιόδου στις γυναίκες - διαταραχή της γονιμότητας στους άνδρες και τις γυναίκες - τριχοφυΐα και λιπαρό δέρμα στις γυναίκες - καρκίνος - ψυχικές διαταραχές Πώς αντιμετωπίζεται η παχυσαρκία; Η δίαιτα και η άσκηση είναι τα κυριότερα μέσα πού συστήνονται για την απώλεια και τη μακρόχρονη διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους. Το πιο σημαντικό στη διαιτητική θεραπεία είναι να γίνει σαφές ότι δεν υπάρχει μαγική συνταγή και τίποτα δεν είναι εύκολο, αν κανείς δεν προσπαθήσει πολύ και μεθοδικά. Δίαιτες-αστραπή και χημικές προσεγγίσεις δε συνάδουν με την προστασία της υγείας, δεν πρέπει να συστήνονται από κανένα διαιτολόγο ή γιατρό και είναι σχεδόν σίγουρο ότι συνοδεύονται από επανάκτηση του βάρους που χάθηκε, σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η κυριότερη διαπίστωση σύμφωνα με μεγάλες παγκόσμιες στατιστικές, είναι ότι δεν μπορεί να ξεκινήσει κανείς δίαιτα με σκοπό να χάσει πολλά κιλά σε σύντομο χρονικό διάστημα. Όμως, μακροχρόνια προσαρμογή της διατροφής και του τρόπου ζωής μπορεί να φέρει μονιμότερα αποτελέσματα. Άρα, το πρώτο και κύριο είναι ο στόχος απώλειας βάρους να είναι ρεαλιστικός και εύκολος στο να επιτευχθεί. Ο ασθενής που χάνει έστω και 10% του βάρους του, μειώνει σε τεράστιο ποσοστό τον κίνδυνο που διατρέχει από τις άλλες παθήσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω και που συνοδεύουν την παχυσαρκία. Στη δίαιτα η συνολική ημερήσια θερμιδική πρόσληψη πρέπει να είναι χαμηλότερη από τις ημερήσιες ενεργειακές δαπάνες, έτσι ώστε να προκύπτει αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο, γεγονός που αναγκάζει τον οργανισμό να χρησιμοποιήσει το περιττό λίπος (να κάψει δηλαδή το > 9

10 Ενημερωτικός οδηγός για τη διατροφική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας 10 < λίπος) για να καλύψει αυτό το ενεργειακό κενό. Πρακτικά, συστήνεται η μείωση της ποσότητας τροφής κατά 15-30% της ημερήσιας ενεργειακής δαπάνης, όπως αυτή υπολογίζεται από το φύλο, την ηλικία, το βάρος και τη σωματική δραστηριότητα. Δίαιτες πολύ χαμηλών θερμίδων δεν πρέπει να ακολουθούνται όχι τουλάχιστον για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η αύξηση της σωματικής δραστηριότητας αποτελεί το δεύτερο σημαντικό σκέλος αντιμετώπισης της παχυσαρκίας, καθώς οδηγεί σε αρνητικό ισοζύγιο θερμίδων (μείωση βάρους) και βελτίωση των μεταβολικών παραμέτρων, αλλά και της διάθεσης και της αυτοεκτίμησης. Με την άσκηση, ο ασθενής χάνει περισσότερο λίπος (που είναι και το ζητούμενο) και όχι μυϊκό ιστό. Άσκηση βέβαια δε σημαίνει μόνο γυμναστήριο ή κουραστική, επίπονη γυμναστική. Τις πιο πολλές φορές είναι αρκετή μία καθημερινή, προγραμματισμένη βόλτα 3 τετραγώνων γύρω από το σπίτι, βόλτα με τον σκύλο ή ακόμη και η διαρκής κίνηση που γίνεται σε ένα σπίτι με τις δουλειές και τα μαστορέματα. Ουσιαστικά, το παχύσαρκο άτομο πρέπει να μάθει να αποφεύγει την καθιστική στάση για περισσότερο από μισή ώρα συνεχόμενα, και να βρίσκει μικροαφορμές για να σηκώνεται και να κινητοποιείται τακτικά. Η φαρμακευτική βοήθεια στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας σήμερα είναι δυστυχώς πολύ περιορισμένη. Το μόνο φάρμακο που κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή είναι η ορλιστάτη, που ουσιαστικά μειώνει την απορρόφηση των λιπών και βοηθάει έτσι στο αδυνάτισμα. Η ορλιστάτη όμως λειτουργεί μόνο όταν συνοδεύεται από συγκεκριμένη δίαιτα με χαμηλά λιπαρά, δηλαδή δε μπορεί από μόνη της να βοηθήσει. Η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα βρίσκεται σε αναμονή ενός καινούργιου φαρμάκου που θα μειώνει την όρεξη, αλλά και θα έχει συγκεκριμένες ενδείξεις. Η χειρουργική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας (βαριατρική χειρουργική) έχει εξελιχθεί πολύ τα τελευταία χρόνια και απευθύνεται σε καταστάσεις σοβαρής (νοσογόνου) παχυσαρκίας, όπου έχουν αποτύχει άλλες παρεμβάσεις και ο ασθενής έχει και κάποιον άλλο επιβαρυντικό παράγοντα. Η βαριατρική χειρουργική έχει πολύ καλά αποτελέσματα στη μακροπρόθεσμη διατήρηση της απώλειας βάρους και στη βελτίωση του διαβήτη, της δυσλιπιδαιμίας και της

11 υπέρτασης, πρέπει όμως να εφαρμόζεται σε επιλεγμένους ασθενείς και μετά από προσεκτική εκτίμηση όλων των ενδείξεων. Σε κάθε περίπτωση και ανεξάρτητα από τη θεραπευτική μέθοδο που θα χρησιμοποιηθεί, η τροποποίηση της συμπεριφοράς, δηλαδή η μόνιμη αλλαγή της στάσης ζωής ως προς τη διατροφή και τη σωματική δραστηριότητα είναι αυτή που βοηθάει στη σταθερή διατήρηση του απολεσθέντος βάρους και στην πρόληψη επανάκτησής του. Πάντως, η ψυχολογική υποστήριξη και η κοινωνικοποίηση του ατόμου συμβάλλουν στην εξωστρέφεια και στην καλύτερη προσαρμογή στις διατροφικές αλλαγές που συστήνονται. Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται επιγραμματικά οι κυριότερες μέθοδοι για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Μέθοδοι αντιμετώπισης της παχυσαρκίας Ολιγοθερμιδική δίαιτα (ισορροπημένη και σταδιακή) Άσκηση (τακτική και ήπια) Φάρμακα (ορλιστάτη) Χειρουργείο (διάφορες επεμβάσεις) Τροποποίηση συμπεριφοράς (αλλαγή στάσης ζωής) Ψυχολογική υποστήριξη και κοινωνικοποίηση Διατροφή και Παχυσαρκία: Οι συμβουλές του διαιτολόγου Σύμφωνα με τις πρόσφατες επιστημονικές οδηγίες θα πρέπει το άτομο: Να διατηρεί το συνιστώμενο σωματικό βάρος Να επιλέγει ποικιλία τροφίμων Να αποφεύγει τη χοληστερίνη και το κορεσμένο λίπος Να καταναλώνει άφθονα λαχανικά, φρούτα, όσπρια και δημητριακά Να μετριάσει την πρόσληψη ζάχαρης, νατρίου και οινοπνευματωδών ποτών Προτείνεται αυξημένη κατανάλωση σύνθετων υδατανθράκων (φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής άλεσης και όσπρια), μέτρια κατανάλωση πρωτεϊνών (γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα, κρέας και ψάρι) και χαμηλή κατανάλωση λιπών (λίπη, έλαια και γλυκά). Τα λίπη δεν πρέπει να καλύπτουν περισσότερο από το 30% > 11

12 Ενημερωτικός οδηγός για τη διατροφική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας 12 < των θερμίδων, ενώ τα κεκορεσμένα λίπη (που υπάρχουν στα πλήρη σε λίπη γαλακτοκομικά και στο κρέας) θα πρέπει να αποτελούν λιγότερο από το 10% του συνόλου των θερμίδων. Το αλάτι θα πρέπει να περιορίζεται στα 6 γρ. την ημέρα (περίπου μια κουταλιά του τσαγιού). Η χοληστερόλη θα πρέπει να περιορίζεται στα 300 mg την ημέρα. Για την μείωση της πρόσληψης λιπών συστήνεται: το γάλα και τα προϊόντα του να έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε λίπος να αποφεύγονται τα τηγανιτά τρόφιμα να μην καταναλώνεται το ορατό λίπος του κρέατος να μην προτιμώνται προϊόντα τύπου fast food (μπιφτέκι, γύρος) να αποφεύγεται η μαγιονέζα και τα dressing που έχουν υψηλή λιποπεριεκτικότητα Το Ενεργειακό ή Θερμιδικό Ισοζύγιο είναι η διαφορά της ενεργειακής ή θερμιδικής πρόσληψης και της ενεργειακής ή θερμιδικής απώλειας ή καύσης. Για την διατήρηση του Σωματικού Βάρους, θα πρέπει το Ενεργειακό Ισοζύγιο να είναι μηδενικό. Για την απώλεια ενός κιλού σωματικού λίπους απαιτείται καύση 7700 kcal (θερμίδων). Κατά συνέπεια το ημερήσιο σιτηρέσιο θα πρέπει να υπολείπεται κατά kcal των Ημερήσιων Θερμιδικών Αναγκών του ατόμου, προκειμένου να επιτευχθεί απώλεια βάρους ίση με 2-4 κιλά σε ένα μήνα. Επιπλέον η θερμιδική απώλεια πρέπει να προέρχεται όχι μόνο από μειωμένη θερμιδική πρόσληψη, μέσω κατάλληλης δίαιτας, αλλά και από αυξημένη ενεργειακή δαπάνη μέσω σωματικής δραστηριότητας. Οι περισσότεροι ερευνητές καταλήγουν ότι για ένα μη αθλούμενο άτομο ο καταμερισμός της ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης ενός ισορροπημένου διαιτολογίου πρέπει να είναι ο εξής: 55% υδατάνθρακες, 12-15% πρωτεΐνες (0.8γρ πρωτεΐνης/σωματικό βάρος) και % λίπη. Η ενεργειακή πρόσληψη αλλά και η συνιστώμενη ποσότητα των θρεπτικών συστατικών εξαρτάται από τις απαιτήσεις και τις ανάγκες κάθε οργανισμού και για το λόγο αυτό επιβάλλεται το κάθε διαιτολόγιο να είναι εξατομικευμένο. Κάθε διαιτολόγιο πρέπει να αποτελεί συγκερασμό των επιστημονικών δεδομένων και των προσωπικών προτιμήσεων και ιδιαιτεροτήτων του κάθε ατόμου. Ο ανθρώπινος παράγοντας δεν πρέπει να παραγκωνίζεται, καθώς η επιτυχία μιας δίαιτας προϋποθέτει

13 την εφαρμογή της από το άτομο στο οποίο απευθύνεται. Η διατροφή και η σωματική δραστηριότητα αποτελούν τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν το σωματικό βάρος και την υγεία των ατόμων. Η διατροφική ενημέρωση των ενηλίκων θα οδηγήσει στη βελτίωση της διατροφικής τους κατάστασης και στην πρόληψη και αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. > 13