Αρχισυνταξία - Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Μπλάθρας, Νέστορας Πουλάκος, Ανδρέας Τύρος

Transcript

1

2 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ Π.Ε.Κ.Κ. ΑΝΔΡΕΑΣ ΤΥΡΟΣ, πρόεδρος ΝΙΝΟΣ ΦΕΝΕΚ ΜΙΚΕΛΙΔΗΣ, αντιπρόεδρος ΝΕΣΤΟΡΑΣ ΠΟΥΛΑΚΟΣ, γενικός γραμματέας ΙΩΣΗΦ ΠΡΩΪΜΑΚΗΣ, ταμίας ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΠΛΑΘΡΑΣ, μέλος ΡΟΜΠΥ ΕΚΣΙΕΛ, αναπληρωματικό μέλος ISBN: ISBN: Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου Πατησίων 65, Αθήνα Εκδόσεις Vakxikon.gr Ασκληπιού 17, Αθήνα τηλ ekdoseis.vakxikon.gr 2016 Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου 2016 Εκδόσεις Vakxikon.gr Σειρά: Βακχικόν Πεζά - 50 Πρώτη Έκδοση: Νοέμβριος 2016 Αρχισυνταξία - Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Μπλάθρας, Νέστορας Πουλάκος, Ανδρέας Τύρος Σχεδιασμός Έκδοσης & Εξωφύλλου: Vakxikon.gr Κεντρική Διάθεση - Διακίνηση: Βιβλιοπωλείο του Βακχικόν, Ασκληπιού 17 Αθήνα

3 ΕΝΑΣ ΑΓΙΟΣ ΓΙΑ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΕΠΟΧΕΣ Με τον καρκίνο των πνευμόνων, ο Αντρέι Ταρκόφσκι έζησε και πάλεψε τους τελευταίους είκοσι μήνες της ζωής του. Κλινικά νεκρός για τον κινηματογράφο, όλο αυτό το διάστημα, σημάδεψε με τον θάνατό του και τον περασμένο χρόνο (1986) που, ψυχορραγώντας, μας τον πήρε. Δευτέρα, 29 Ιανουαρίου Παρίσι και νοσοκομείο, για το τέλος. Ανακοίνωση, τηλεγραφήματα, διεθνή πρακτορεία. Το σοβιετικό «Τασς» μεταδίδει το γεγονός με λακωνική διατύπωση, όπως απαιτεί η λεπτή περίπτωση του αυτοεξόριστου στη Δύση που, ωστόσο, αρνείται πεισματικά την ετικέτα του «αντιφρονούντος». Σαν χάρη σ ειρωνεία της τύχης, την ίδια μέρα δημοσίευμα της «Ισβέστια» αναφέρει πως, δεκατέσσερις τοιχογραφίες αμύθητης αξίας, έχουν κιόλας αποκατασταθεί από συνεργείο ειδικών. Η παλιά εκκλησία της Ουκρανίας, απέχει από το Κίεβο διακόσια περίπου χιλιόμετρα, κι απ το σήμερα πέντε αιώνες. Πραγματικά, οι εμπειρογνώμονες που κρατούσαν μυστική την ανακάλυψη, ώσπου να αποφανθούν οριστικά για την αυθεντικότητα των εικόνων, στον δέκατο πέμπτο τοποθετούν την ακμή της σχολής εικονογραφίας του Νόβγκοροντ. Κοντά, δηλαδή, στον Θεοφάνη τον Έλληνα, τον Αντρέι Ρουμπλιόφ, την πρώτη απαγόρευση. Αν, μάλιστα, προσθέσουμε και το ότι η εκκλησία εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται καθημερινά, ακριβώς για να μην υποπτευθεί κανείς την ύπαρξη των πολύτιμων έργων τέχνης, ο απολογισμός μοιάζει αποκαλυπτικός. Γιατί, συνυπάρχουν αμέσως λίγο παραπάνω, η εξορία και το φρόνημα, οι ρίζες της σύμπτωσης κι η βυζαντινή Ορθοδοξία, το μυστικό και το αυθεντικό της καλλιτεχνικής δημιουργίας, οι περιπέτειες των ταινιών του Ταρκόφσκι. Είχαν αρχίσει, έτσι κι αλλιώς, από την πρώτη κιόλας. Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν (1962) κερδίζουν το Χρυσό Λιοντάρι στη βενετσιάνικη Μόστρα. αλλά η ρήξη με το μοντέλο του σοβιετικού αντιπολεμικού φιλμ προξενεί μεγαλύτερη εντύπωση. Στη θέση του ρεαλισμού, ξαφνικά ένας «σοσιαλιστικός υπερρεαλισμός». Αντί του θετικού, ένας ήρωας διαφορετικός, ανάμεσα στην εχθρική, παραμορφωμένη φύση και τη λεηλασία της παιδικής αθωότητας. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο αγιογράφος Αντρέι Ρουμπλιόφ (1966) επιτείνει την αμηχανία των γραφειοκρατών. Οι επιδρομές των Τατάρων, οι επιδημίες, οι δολοφονίες, τα φαντάσματα του παγανισμού, ενοχλούν λιγότερο από το βαθύ αίσθημα θρησκευτικότητας και την αγωνία για τη σχέση του καλλιτέ- 3

4 χνη με την κοινωνία του καιρού του. Η ταινία δεν προβάλλεται στη Σοβιετική Ένωση, παρά μόνο αφού συμπληρωθεί μια δεκαετία, όμως το Σολάρις (1972) αποσπά στις Κάννες ένα ειδικό βραβείο. Πριν, ο Ταρκόφσκι έχει αποσπάσει από το μυθιστόρημα του Στάνισλαβ Λεβ τη διάσταση της επιστημονικής φαντασίας, όπου το Σύμπαν φαντάζει μακρινό επειδή δε θυμάται την αναπνοή μας κι οι ίδιοι νιώθουμε αθάνατοι, μη γνωρίζοντας τη στιγμή του τέλους. Ο κυκλικός χρόνος, η βαρύνουσα μνήμη κι η ενοχή της Ιστορίας, επανέρχονται στον σπάνιας ομορφιάς, αυτοβιογραφικό, Καθρέφτη (1975), με τους στίχους του πατέρα του, Αρσένι, και τη μορφή της Μάνας Γυναίκας Φύσης να στοιχειώνουν την ανθρώπινη συνείδηση και να τρέφουν τα όνειρα, ως τη γαλήνια ενατένιση του θαύματος της ζωής. Ύστερα από τον Ρουμπλιόφ, ο αιρετικός λόγος του Καθρέφτη προκαλεί σοβαρά προβλήματα μεταξύ του σκηνοθέτη και της τότε ηγεσίας του σοβιετικού κινηματογράφου. Ωστόσο, δεν του αρνούνται ποτέ την πραγματοποίηση των σχεδίων του. Έτσι, ο τρίωρης διάρκειας Στάλκερ αγγίζει τα όρια του άκρατου φορμαλισμού, υποβάλλοντας ταυτόχρονα μια μυστικιστική αντίληψη για τη σχέση Γνώσης Πίστης. Αποδίδοντας στην πρώτη την ασφάλεια του πεπερασμένου, ο Στάλκερ (1979) νοσταλγεί το άπειρο, το βασίλειο του ανείπωτου και του χαμένου οράματος. Η Νοσταλγία (1982) γίνεται τίτλος και θέμα του επόμενου φιλμ, γυρισμένου στην Ιταλία. Εγκαταλείπει την πατρίδα του, αλλά ξέρει ακόμα τον τρόπο ν αποκαλύπτει στους θεατές, με μια απλή κίνηση της μηχανής, περασμένους πολιτισμούς σ ερείπια ναών. Τα βήματα του πρωταγωνιστή, σ αναζήτηση του Ρώσου συνθέτη και της αποκατάστασης της επικοινωνίας, χαράζουν την πορεία του ίδιου του Ταρκόφσκι. Αν όχι η τρέλα, τουλάχιστον η ντροπή, να τι μπορεί να σώσει την ανθρωπότητα. Το ένθεο πάθος, ο φόβος, είναι απαραίτητα στον δημιουργό, μα του λείπει τόσο η απεραντοσύνη του ρώσικου τοπίου. Πεθαίνει μακριά του, προλαβαίνοντας να γυρίσει στη Σουηδία τη Θυσία (1986) και ν απευθύνει την ύστερη προειδοποίηση. Προς ποιους, αλήθεια; Όσους δειλούς κι υποτελείς προτίμησαν να βραβεύσουν, στο τελευταίο φεστιβάλ των Καννών (1986), την αφελή Αποστολή; Τους μακρινούς εραστές των ανατολικών φιλοσοφιών ή τους πλησιέστερους νεορθόδοξους που σπεύδουν τώρα να τον «ανακαλύψουν»; Μήπως, εκείνους που συγχέουν σκόπιμα τον υπερβατικό διαλογισμό με τη διερεύνηση της συλλογικής εμπειρίας και την ποίηση με την ανώδυνη αφήγηση τυποποιημένων ιστοριών; Μα η ποίηση ποτέ δεν αποτελούσε, απλά, ένα είδος γραφής. Το σινεμά του Αντρέι Ταρκόφσκι μας θυμίζει πως πάντοτε και πριν απ όλα, η ποίηση αποτελούσε μια στάση απέναντι στην πραγματικότητα. «Ορατών τε πάντων και αοράτων». Αυτό υπεράσπιζε ο πνευματικός απόγο- 4

5 νος του Τολστόι και του Ντοστογιέφσκι, ο μαθητής του Ντοβζένκο και του Ρομ, ο φίλος του Κοντσαλόφσκι και του Κλίμοφ. Αντρέι, Ιβάν, μύστης και μέγας ιερουργός της τέχνης. Όπως το νερό στις πηγές, η φωτιά στη σπίθα, το χιόνι στον ουρανό, η στάμνα στο πηγάδι κι ο σκύλος στο σπίτι, το πνεύμα γυρίζει στο σύμπαν. Το μικρό και το μεγάλο, η θλίψη και η ελπίδα, συντροφεύουν το ταξίδι. Αχνά, ακούγεται η «Ηρωική» του Μπετόβεν, να μετακινεί αντικείμενα, να συνεγείρει εφιάλτες, να τραγουδάει τη μεταφυσική γοητεία και την καταγωγή του ουμανισμού. Να πεθαίνεις στα πενήντα τέσσερα, σημαίνει πως η απώλειά σου εκτείνεται στο τέλος του αιώνα. Φοβάμαι, πολύ πιο μακριά. Ταιριάζει, βέβαια το πένθος. Και γι αυτό σε θρηνούμε, Αντρέι Ταρκόφσκι. Μα και νιώθουμε τυχεροί που ζήσαμε στις μέρες σου. Που μας άγγιξε η ανάσα σου. Και που ίσως να γινόμαστε ξανά ευτυχισμένοι, κάθε φορά που θα συναντιόμαστε στα εφτά σημεία που άφησες για να θυμόμαστε πως, «από εδώ πέρασε ο Αντρέι Ταρκόφσκι». ΑΝΔΡΕΑΣ ΤΥΡΟΣ Σημείωση: Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», στις 4 Ιανουαρίου

6 ΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΙΒΑΝ ΚΑΙ Η ΓΕΝΕΣΗ ΜΙΑΣ ΓΡΑΦΗΣ Θεματογραφία Η Παιδική ηλικία του Ιβάν είναι η ιστορία ενός νεαρού ορφανού που εκτελεί χρέη πληροφοριοδότη πίσω απ τις γερμανικές γραμμές, στο δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, που οι Ρώσοι ονομάζουν Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο. Μετά από έναν πρόλογο όπου ο Ιβάν φέρνει στη μνήμη του και μαθαίνουμε τα γεγονότα που προηγήθηκαν (η μητέρα του σκοτώθηκε απ τους Γερμανούς), τον βλέπουμε να γυρίζει από μια αποστολή, μέσα από ένα πλημμυρισμένο δάσος, σε ένα σημείο όπου δεν τον περίμεναν. Οδηγείται από τον υπολοχαγό Γκάλτσεφ στην κρύπτη μιας ερημικής εκκλησίας, αρνείται έντονα να απαντήσει στις ερωτήσεις του αξιωματικού και του ζητάει μόνο να έλθει σε επαφή με το «Κέντρο 51» για να αναγγείλει την επιστροφή του. Συντάσσει την αναφορά του, αφού βγάζει απ τις τσέπες του καρπούς, σπόρους και κλαδιά πού αντιπροσωπεύουν, όπως καταλαβαίνουμε, αντίστοιχες πληροφορίες πάνω στις εχθρικές δυνάμεις. Έπειτα αποκοιμιέται (δεύτερη σκηνή μνήμης). Ξυπνάει από τον λοχαγό Χόλιαν, τον «σύνδεσμο» του, με τον όποιο ανταλλάσσει ζωηρές εκδηλώσεις συμπάθειας. Αλλά θυ- Τέλος τoυ δείγματος της έκδοσης Vakxikon.gr. Απολαύσατε το preview; Αγοράστε την έκδοση τώρα