Η αξιολόγηση των κοινωνικο-οικονομικών οφελών για μια καλύτερη πρόσβαση στα διαρθρωτικά ταμεία της βιοποικιλότητας

Transcript

1 Η αξιολόγηση των κοινωνικο-οικονομικών οφελών για μια καλύτερη πρόσβαση στα διαρθρωτικά ταμεία της βιοποικιλότητας

2 Designed and printed by Plus One Design 1st edition Nov. 2012, 500 copies Online: This report was written with the support of Giurgiu county, Province of Rieti, Regional Unit of Preveza and WWF Germany, and financially supported by the INTERREG IVc SURF Nature project. Authors: The Guidance was authored by Raluca Dan (WWF Romania), Irene Lucius (WWF DCP), Maya Todorova (WWF Bulgaria) and Monia Martini (WWF Romania) with input from Alessandro Piazzi (chapter 1.3) and Ilias Koukos for the Summary. Acknowledgements: Julia Steinert and Peter Torkler (WWF Germany) revised and edited the guidance. Project partners from Guirgiu County - Romania, Province of Rieti Italy and Preveza - Greece provided coordination and support for the Guidance development with valuable help from the whole SURF project partnership. The production of the Guidance was coordinated by Maggie Birkett and David Letellier from Environment Agency Wales / Asiantaeth yr Amgylchedd Cymru. November 2012

3 Η αξιολόγηση των κοινωνικο-οικονομικών οφελών για μια καλύτερη πρόσβαση στα διαρθρωτικά ταμεία της βιοποικιλότητας ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η κοινωνικο-οικονομική αξία της φύσης Επισκόπηση των διαφόρων μορφών των προϊόντων και υπηρεσιών του οικοσυστήματος Αναγνώριση ενός συνόλου αξιόπιστων δεικτών για κάθε μία από τις παρεχόμενες υπηρεσίες και τα οφέλη Αναγνώριση ενός συνόλου αξιόπιστων δεικτών για κάθε μία από τις παρεχόμενες υπηρεσίες και τα οφέλη 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Παίρνοντας Κεφάλαια από το ΕΤΠΑ Περιγραφή των ευκαιριών για τη διατήρηση της φύσης, μέσω του ΕΤΠΑ (διαρθρωτικά ταμεία) και τις επιλογές χρηματοδότησης για τις δραστηριότητες έργων διατήρησης της φύσης Πώς να γραφτεί μια επιτυχημένη πρόταση έργου Πώς να προωθηθεί η υποβολή μιας επιτυχημένης πρότασης 39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης για τις πρωτοβουλίες που σχετίζονται με τη διατήρηση και τα ολοκληρωμένα εργαλεία διαχείρισης Χρησιμοποιώντας τα διαρθρωτικά ταμεία ως στοιχεία στο πλαίσιο της δράσης Προσανατολισμοί Προτεραιότητας (PAF) Άλλες πηγές χρηματοδότησης για τα έργα 40 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 44

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα Ευρωπαϊκά ταμεία παρέχουν διαφορετικές ευκαιρίες για να συμπληρωθεί η χρηματοδότηση των εθνικών, περιφερειακών και τοπικών μέτρων προστασίας της φύσης από τα κράτη μέλη για να διατηρήσουν τους πολύτιμους φυσικούς πόρους και τα πολιτιστικά τους τοπία. Η ευρωπαϊκή προσέγγιση για τη χρηματοδότηση του Natura 2000 δείχνει ότι όλα τα μέτρα προστασίας της φύσης πρέπει να ενσωματωθούν σε όλα τα ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η τρέχουσα περίοδος χρηματοδότησης έδειξε τις μεγάλες δυνατότητες για τη χρηματοδότηση της προώθησης της βιοποικιλότητας και της φύσης στο πλαίσιο των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ). Πράγματι, 3,8 δισ. είχαν διατεθεί αρχικά για τις επενδύσεις στη φύση σε όλα τα επιχειρησιακά προγράμματα του ΕΤΠΑ. Ωστόσο, η συγκεκριμένη τοποθεσία μιας χώρας και οι τρέχουσες ευκαιρίες που προσφέρει το έργο, διαφέρουν κατά πολύ σε όλη την Ευρώπη. Ο γενικός στόχος είναι η βελτίωση της περιφερειακής πολιτικής και πρακτικής όσον αφορά την προώθηση και τη διατήρηση της φυσικής κληρονομιάς, της βιοποικιλότητας και της προστασίας της φύσης που θα επιτευχθεί με τη βελτίωση των ευκαιριών και των επιπτώσεων της χρηματοδότησης των μέτρων αυτών από τους πόρους του ΕΤΠΑ. Αξιολόγηση της κοινωνικοοικονομικής αξίας της φύσης Προκειμένου να εκτιμηθεί η κοινωνικο-οικονομική αξία της φύσης, είναι πολύ σημαντικό να προσδιοριστεί η υπηρεσία του οικοσυστήματος (ES), η οποία περιλαμβάνει τόσο τις φυσικές διεργασίες όσο και των ανθρώπινων πόρων, που παίρνει από τη φύση. Συγκεκριμένα μπορούμε να διακρίνουμε: την παροχή υπηρεσιών- εμπορευμάτων ή προϊόντων που προέρχονται από ένα οικοσύστημα, ρυθμιστικές και υποστηρικτικές υπηρεσίες οφέλη που προκύπτουν από τον έλεγχο ενός οικοσυστήματος, ή φυσική διεργασία, πολιτιστικές υπηρεσίες -ή μηυλικά οφέλη που προκύπτουν από ένα οικοσύστημα που αναφέρεται στην ομορφιά των τοπίων που μπορούν να την απολαύσουν όσοι κάνουν τις διακοπές τους ή ακόμα και την πνευματική αξία των φυσικών τοπίων, και τις Υποστηρικτικές υπηρεσίες - δηλαδή υπηρεσίες που είναι απαραίτητες για την παραγωγή όλων των άλλων υπηρεσιών του οικοσυστήματος, όπως είναι η διαμόρφωση του εδάφους, η φωτοσύνθεση, και η ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων. Στην πράξη, η εκτίμηση των συνολικών κοινωνικοοικονομικών οφελών που παρέχονται από τη φύση (συμπεριλαμβανομένων των περιοχών Natura 2000) είναι ένας συνδυασμός ποιοτικών, ποσοτικών και νομισματικών εκτιμήσεων. Αυτό συμβαίνει επειδή η νομισματική ανάπτυξη εκτιμάται ότι τείνει να είναι πολύπλοκη και δαπανηρή. Ως εκ τούτου με τη χρήση ποιοτικών και ποσοτικών εκτιμήσεων όπου είναι απαραίτητο είναι και συχνά ο πιο πρακτικός τρόπος προόδου. Ωστόσο, συνιστάται η προσπάθεια εκτίμησης της οικονομικής αξίας της υπηρεσίας του πιο σημαντικού οικοσυστήματος. Υπάρχουν δύο βασικά βήματα αξιολόγησης των πλεονεκτημάτων: το ένα είναι η γρήγορη εκτίμηση των δυνητικών πλεονεκτημάτων και το άλλο είναι η εκτίμηση της αξίας των διαφορετικών Natura 2000 και των συναφών υπηρεσιών του οικοσυστήματος και άλλων πιθανών κοινωνικοοικονομικών οφελών. Ο σκοπός της ταχείας συνολικής εκτίμησης των πιθανών οφελών είναι τριπλός. Πρώτον, βοηθά στο να υπάρξει μια γενική εικόνα του πλήρους φάσματος των υπηρεσιών που παρέχονται από την ιστοσελίδα, συμπεριλαμβανομένης και της αρχικής αξιολόγησης με τη σχετική σπουδαιότητα τους. Δεύτερον, δίνει οδηγίες για το πώς να ερμηνευθούν αυτά τα πρώτα αποτελέσματα και να γνωστοποιηθούν από τα ενδιαφερόμενα μέρη. Τέλος, το πλαίσιο αξιολόγησης βοηθά στο να προσδιορισθούν ποιες υπηρεσίες του οικοσυστήματος θα μπορούσαν να επιλεγούν για περαιτέρω ανάλυση σε βάθος. Προτού, ασχοληθούμε με την εκτίμηση αυτή θα ήταν σκόπιμο να σημειωθούν κάποια πράγματα όσον αφορά τη περιοχή του έργου αλλά και τη συλλογή διαφόρων σχετικών στατιστικών στοιχείων ή αλλιώς την αξιολόγηση της διαθεσιμότητας των δεδομένων. Αν το Natura 2000 είναι κάπως μικρό θα ήταν χρήσιμο να συμπεριληφθούν και οι γύρω περιοχές που είναι λειτουργικά συνδεδεμένες με την περιοχή. Όσον αφορά τη διαθεσιμότητα των δεδομένων, χρήσιμο θα ήταν να χρησιμοποιηθούν διοικητικά σύνορα που συχνά σχετίζονται με την επιλογή των περιφερειακών ταμείων αλλά η προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στα οικολογικά σύνορα, προκειμένου να έχουν τα καλύτερα οικολογικά αποτελέσματα. 1

5 Παίρνοντας χρηματοδότηση από τον ΕΤΠΑ Η περιφερειακή πολιτική της ΕΕ έχει σχεδιαστεί για την προώθηση μιας συνεκτικής ανάπτυξης ολόκληρης της κοινότητας μειώνοντας τις διαφορές μεταξύ των επιπέδων ανάπτυξης των διαφόρων περιοχών. Η προσπάθεια αυτή υποστηρίζεται από τρία ειδικά χρηματοδοτικά μέσα: το Ταμείο Συνοχής και τα δύο διαρθρωτικά ταμεία, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ), μεταξύ των οποίων το ΕΤΠΑ και το Ταμείο Συνοχής αποτελούν τις πλέον κατάλληλες ενέργειες για τη χρηματοδότηση της προστασίας του περιβάλλοντος. Το ΕΤΠΑ συμβάλλει στη μείωση του χάσματος μεταξύ των επιπέδων ανάπτυξης των διαφόρων περιοχών και το βαθμό στον οποίο οι λιγότερο ευνοημένες περιφέρειες, συμπεριλαμβανομένων των αγροτικών και των αστικών περιοχών, περιοχές δηλαδή με γεωγραφικά ή φυσικά μειονεκτήματα, όπως νησιά, ορεινές περιοχές, αραιοκατοικημένες περιοχές και παραμεθόριες περιοχές, υστερούν. Η περιφερειακή πολιτική της ΕΕ έχει τρεις κύριους στόχους: τη σύγκλιση, την περιφερειακή ανταγωνιστικότητα, την απασχόληση και την ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία. Σε εθνικό επίπεδο, τα διαρθρωτικά ταμεία χορηγούνται βάσει των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (ΕΠ) που αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ των κρατών μελών και της Επιτροπής. Τα ΕΠ είναι τα έγγραφα που καθορίζουν τις προτεραιότητες του κράτους μέλους (ή/ και περιοχές), καθώς και τον τρόπο με τον οποίο θα προγραμματιστούν. προτεραιότητες του προγράμματος και των στόχων, στην οικονομική επισκόπηση και στην αξιολόγηση. Ο πυρήνας του Επιχειρησιακού Προγράμματος είναι η περιγραφή των στόχων και των προτεραιοτήτων του με πιθανά μέτρα, κάτι που σημαίνει ότι είναι το τμήμα που καθορίζει τα μέτρα όπως και τις δραστηριότητες που είναι επιλέξιμες και θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν στο πλαίσιο του προγράμματος. Ωστόσο, η διαθεσιμότητα των κεφαλαίων και των σχετικών μέτρων εξαρτώνται από τα πραγματικά περιφερειακά ή εθνικά Επιχειρησιακά Προγράμματα του κάθε κράτους μέλους. Όλα τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ μπορεί να είναι επιλέξιμα για χρηματοδότηση. Τα Διαρθρωτικά Ταμεία εφαρμόζονται σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο με Διαχειριστική Αρχή, και υποβάλλουν προτάσεις, καθώς και προκηρύξεις που δημοσιεύονται σε εθνικές γλώσσες. Πώς να συνταχθεί μια επιτυχημένη πρόταση έργου Ένας τρόπος για το πώς η ΕΕ υποστηρίζει τη διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι η παροχή κεφαλαίων σε συγκεκριμένα έργα που έχουν διαχειριστεί από το δημόσιο τομέα, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και τους εκπροσώπους του ιδιωτικού τομέα. Σε γενικές γραμμές, μια αποτελεσματική και αποδοτική υλοποίηση των δράσεων που υποστηρίζονται από το ΕΤΠΑ εξαρτάται από τη σωστή διακυβέρνηση και την εταιρική σχέση μεταξύ όλων των σχετικών εδαφικών και κοινωνικοοικονομικών εταίρων, και ιδιαίτερα των περιφερειακών και τοπικών αρχών, καθώς και κάθε άλλου κατάλληλου φορέα κατά τα διάφορα στάδια της υλοποίησης των επιχειρησιακών προγραμμάτων που συγχρηματοδοτούνται από το ΕΤΠΑ. Σύμφωνα με μια ανάλυση των 46 επιλεγμένων επιχειρησιακών προγραμμάτων, το περιεχόμενο του έργου SURF Nature, ΕΠ, σε γενικές γραμμές, διαρθρώνεται σε πέντε μέρη: στην ανάλυση SWOT, στη στρατηγική, στις 2

6 Ένα έργο ορίζεται ως μια σειρά από δραστηριότητες που αποσκοπούν στην επίτευξη των στόχων που καθορίζονται σαφώς εντός καθορισμένου χρονικού διαστήματος και με ένα καθορισμένο προϋπολογισμό. Επίσης σε ένα έργο θα πρέπει να προσδιοριστούν με σαφήνεια τα ενδιαφερόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένης της πρωτοβάθμιας ομάδας και τους τελικούς δικαιούχους, ο καθορισμός του συντονισμού, της διοίκησης και των χρηματοδοτικών συμφωνιών, το σύστημα αξιολόγησης και παρακολούθησης (για την υποστήριξη της διαχείρισης) και την κατάλληλη χρηματοπιστωτική και οικονομική ανάλυση, που να δείχνουν ότι τα οφέλη του έργου θα υπερβαίνει τα κόστη της Η ΕΕ διαθέτει διάφορους μηχανισμούς χρηματοδότησης που διατίθεται (ως Επιχειρησιακά Προγράμματα) για την υποστήριξη της διατήρησης της βιοποικιλότητας. Έτσι, είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι δικαιούχοι ποια ΕΠ λειτουργούν στις χώρες τους και ποιες δυνατότητες χρηματοδότησης είναι διαθέσιμες. Όταν οι δικαιούχοι έχουν εντοπίσει στρατηγικά κεφάλαια τα οποία είναι διαθέσιμα και κατάλληλα για τις οργανώσεις και τους στόχους τους, το επόμενο βήμα είναι να ψάχνουν τακτικά για πληροφορίες σχετικά με τις προσκλήσεις υποβολής προτάσεων (ή για το Άνοιγμα προσφορών για τις δημόσιες συμβάσεις). Συνήθως, οι προσκλήσεις υποβολής προτάσεων είναι δημοσιευμένες στις αρχικές ιστοσελίδες Διαχείρισης. Όταν οι δικαιούχοι βρουν μια πρόσκληση υποβολής πρότασης, θα πρέπει να κατεβάσουν όλα τα σχετικά έγγραφα που επισυνάπτονται στην πρόσκληση. Η πιο σημαντική από αυτές είναι οι Οδηγίες για τους Αιτούντες και η Αίτηση επιχορήγησης. Οι ευκαιρίες χρηματοδότησης από την ΕΕ που ανακοινώθηκαν μέσω προσκλήσεων υποβολής προτάσεων, απαιτούν σε πολλές περιπτώσεις ο δικαιούχος να υποβάλλει αίτηση για τη χορήγηση συνεργασίας με τουλάχιστον έναν άλλο διαθέσιμο οργανισμό ή δημόσια αρχή. Για να υπάρχει επιτυχία, ένα σχέδιο πρέπει να βασίζεται τόσο στην ισχυρή ανάλυση του πλαισίου του έργου όσο και σε μια πολύ καλή διαδικασία σχεδιασμού. Είναι αρκετά γνωστό ότι ένα καλό σχέδιο καθιστά την εφαρμογή και την διαχείριση ενός έργου ευκολότερη και την επιτυχία πιο πιθανή. Ένα τελευταίο και σημαντικό σημείο είναι η εξασφάλιση της βιωσιμότητας του έργου. Τα έργα θα πρέπει να σχεδιάζονται και να εκτελούνται με τους πιο μακροπρόθεσμους στόχους διατήρησης. Εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης για τις πρωτοβουλίες διατήρησης Υπάρχουν επίσης κάποιες εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης για τις πρωτοβουλίες διατήρησης, καθώς και σχετικά εργαλεία ολοκληρωμένης διαχείρισης, μεταξύ των οποίων τα Πλαίσια Δράσεων Προτεραιοτήτων (Prioritized Action Frameworks - PAF), που αποτελούν εθνικά και περιφερειακά εργαλεία σχεδιασμού και συμβάλλουν στην εξασφάλιση χρηματικών πόρων για τη διαχείριση των περιοχών Natura 2000 και διασφαλίζουν ότι η χρηματοδότηση που διατίθεται ικανοποιεί τις ανάγκες του δικτύου. Το Πλαίσιο Δράσης Προτεραιότητας (PAF) θα πρέπει να περιλαμβάνει τις στρατηγικές χρηματοδότησης του εθνικού δικτύου Natura 2000 για τις επόμενες χρηματοοικονομικές προοπτικές, εξηγώντας τις βασικές προτεραιότητες που χρειάζονται έτσι ώστε να καλύπτουν όλη την περίοδο. Θα πρέπει επίσης να περιγραφούν τα μέτρα του δικτύου Natura 2000, που θα χρηματοδοτηθούν και η συμβολή του κάθε εθνικού και κοινοτικού ταμείου (προϋπολογισμός και μέτρα) στο εθνικό δίκτυο Natura 2000 για τις επόμενες χρηματοοικονομικές προοπτικές. Το πρόγραμμα LIFE αποτελεί χρηματοδοτικό εργαλείο της ΕΕ για το περιβάλλον. Ο γενικός στόχος του LIFE είναι να συμβάλει στην εφαρμογή, την ενημέρωση και την ανάπτυξη της κοινοτικής περιβαλλοντικής πολιτικής και της νομοθεσίας μέσα από τη συγχρηματοδότηση πιλοτικών ή εφαρμοστικών έργων που προσδίδουν ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία. Οι προτάσεις έργων μπορούν να υποβληθούν είτε από έναν μόνο δικαιούχο είτε από ένα εταιρικό σχήμα, που μπορεί να είναι είτε εθνικό είτε διακρατικό με το μέγιστο ποσοστό συγχρηματοδότησης της ΕΕ για τα έργα LIFE+ να είναι το 50% του συνόλου των επιλέξιμων δαπανών του έργου. Το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης είναι ένα χρηματοδοτικό μέσο, το οποίο στοχεύει στην ενίσχυση της αγροτικής ανάπτυξης της ΕΕ και στην απλούστευση της εφαρμογής του. Ειδικότερα, βελτιώνει τη διαχείριση και τον έλεγχο της αγροτικής ανάπτυξης για την περίοδο

7 Όσον αφορά τη διαχείριση της γης (άξονας 2: βελτίωση του περιβάλλοντος και της υπαίθρου), στόχος του είναι να συμβάλει στην υποστήριξη της αειφόρου ανάπτυξης, ενθαρρύνοντας τους αγρότες και τους δασοκαλλιεργητές να χρησιμοποιούν μεθόδους χρήσεως της γης που να είναι συμβατές με την ανάγκη διαφύλαξης του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου και την προστασία και τη βελτίωση των φυσικών πόρων. Οι κύριες πτυχές που πρέπει να ληφθούν υπόψη περιλαμβάνουν τη βιοποικιλότητα, τη διαχείριση του δικτύου Natura 2000, το νερό και την προστασία του εδάφους και τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής. Ο κύριος στόχος της έρευνας για το περιβάλλον στο πλαίσιο του Έβδομου Προγράμματος-Πλαισίου (ΠΠ7) είναι να προωθήσει τη βιώσιμη διαχείριση τόσο του τεχνικού όσο και του φυσικού περιβάλλοντος και των πόρων του. αποφασίσουν πώς θα διαμορφώσουν τα επιχειρησιακά τους προγράμματα από τις αρχές του Η βιοποικιλότητα συχνά παραβλέπεται από το Ευρωπαϊκό Περιφερειακό Ταμείο, όμως, όπως το έργο μας αποδεικνύει, έχει πολλά να προσφέρει και η απόδοση της επένδυσης μπορεί να είναι τεράστια. Οι κατευθυντήριες γραμμές που παρουσιάζονται παραπάνω αποτελούν σαφή οδηγό για τη χρήση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης για τη Βιοποικιλότητα. Παρά το γεγονός ότι οι κανονισμοί της Ευρωπαϊκής χρηματοδότησης προβλέπουν κάτι τέτοιο, εναπόκειται στις περιφέρειες της Ευρώπης και τις Διαχειριστικές Αρχές για να βεβαιωθεί ότι η βιοποικιλότητα είναι ενσωματωμένη σε διάφορα επιχειρησιακά τους προγράμματα όσον αφορά τις προτεραιότητες, τα μέτρα και τις χρηματοδοτήσεις. Εθνικά κρατικά κεφάλαια θα μπορούσαν επίσης να χρησιμοποιηθούν, δεδομένου ότι τα κράτη μέλη έχουν δημιουργήσει το δικό τους μηχανισμό χρηματοδότησης των δράσεων βιοποικιλότητας που παρέχεται από τα έσοδα φόρων, τελών και αδειών. Τέλος, μια άλλη πηγή χρηματοδότησης είναι οι λεγόμενες πληρωμές για τις υπηρεσίες οικοσυστήματος (PES), οι οποίες ανήκουν στην κατηγορία των καινοτόμων χρηματοδοτικών μηχανισμών για τη διατήρηση της φύσης. Στην πραγματικότητα, τα PES δεν αντισταθμίζουν τα φυσικά κεφάλαια των χρηστών για τις ζημίες που υπέστησαν κατά τη διαχείριση των πόρων με βιώσιμο τρόπο, αλλά εσωτερικεύουν το κόστος εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων, και την τόνωση των διαχειριστών της γης ή άλλους χρήστες για τη διατήρηση των φυσικών λειτουργιών που είναι απαραίτητες για την παράδοση των υπηρεσιών οικοσυστήματος, όπου βασικά είναι η ανταμοιβή τους για τις προσπάθειές τους για τη διαφύλαξη του φυσικού κεφαλαίου. Η χρηματοδότηση των συστημάτων PES μπορεί να είναι δημόσια, ιδιωτική ή μια ανάμειξη αυτών. Κλείνοντας, καθώς οι προετοιμασίες για τη νέα χρηματοδοτική περίοδο αρχίζουν στην πραγματικότητα με ένα νέο κανονιστικό πλαίσιο για την πολιτική συνοχής τους, οι Περιφέρειες καλούνται να 4

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το έργο SURF-Nature (Βιώσιμη Χρήση των Περιφερειακών Ταμείων για τη Φύση), το οποίο πραγματοποιείται στο πλαίσιο του INTERREG IVC, αποσκοπεί στη βελτίωση της βιοποικιλότητας και στην προστασία της φύσης στην Ευρώπη. Αυτός ο μελλοντικός στόχος θα πρέπει να επιτευχθεί μέσω της καλύτερης χρήσης των διαρθρωτικών κεφάλαιων της ΕΕ για τα μέτρα διατήρησης. Τα Ευρωπαϊκά ταμεία παρέχουν διάφορες ευκαιρίες για να συμπληρωθεί η χρηματοδότηση των εθνικών, περιφερειακών και τοπικών μέτρων προστασίας της φύσης στα κράτη μέλη για να διατηρήσουν τους πολύτιμους φυσικούς πόρους και τα πολιτιστικά τοπία. Η ευρωπαϊκή προσέγγιση για τη χρηματοδότηση του Natura 2000 δείχνει ότι όλα τα μέτρα προστασίας της φύσης πρέπει να ενσωματωθούν σε όλα τα ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η τρέχουσα περίοδος χρηματοδότησης έδειξε μεγάλες δυνατότητες για τη χρηματοδότηση της προώθησης της βιοποικιλότητα της φύσης στο πλαίσιο των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ). Πράγματι, 3,8 δισ. έχουν διατεθεί κατ αρχήν για τις επενδύσεις της φύσης σε όλα τα επιχειρησιακά προγράμματα του ΕΤΠΑ. Ωστόσο, οι σχετικές κατανομές των χωρών και οι τρέχουσες ευκαιρίες του έργου διαφέρουν κατά πολύ σε όλη την Ευρώπη. Ο γενικός στόχος είναι η βελτίωση των περιφερειακών πολιτικών και πρακτικών όσον αφορά την προώθηση και τη διατήρηση της φυσικής κληρονομιάς, της βιοποικιλότητας και της προστασίας της φύσης με τη βελτίωση των ευκαιριών για τις επιπτώσεις και τη χρηματοδότηση των μέτρων αυτών από πόρους του ΕΤΠΑ. Η εμπειρία που έχει αποκτηθεί από το πρόγραμμα Surf- Nature δείχνει ότι οι δυνατότητες που προσφέρονται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης για τη διατήρηση της φύσης και τις πρωτοβουλίες αποκατάστασης δεν έχουν αξιοποιηθεί πλήρως. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι γι αυτό. Η πρόσβαση στα κεφάλαια δεν είναι εύκολη από τη στιγμή που, για παράδειγμα, τα έργα συχνά δεν είναι σε θέση να αποδείξουν επαρκώς ότι η επένδυση της βιοποικιλότητας και της προστασίας της φύσης οδηγεί σε κοινωνικο-οικονομικά οφέλη για τις περιφέρειες. Η Διατήρηση της βιοποικιλότητας στο σύνολό της αντιμετωπίζεται από τις κοινότητες και την οικονομία κυρίως ως κόστος ή ως περιορισμός. Αυτό εμποδίζει την αναγνώριση των παρεχόμενων κοινωνικο-οικονομικών οφελών ως απτές αξίες. Λόγω της έλλειψης της οικονομικής ορατότητας τα οφέλη που προέρχονται από τη φύση σπάνια λαμβάνονται υπόψη τόσο στην ανάπτυξη των σχεδίων και την αξιολόγηση όσο και στην κατανομή των κοινοτικών πόρων. Αναγνωρίζοντας τη σημασία της βιοποικιλότητας εντός και εκτός των προστατευόμενων περιοχών, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναπτύξει μια ολοκληρωμένη πολιτική για τη βιοποικιλότητα που σχετίζεται με νομικά πλαίσια που όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να συμμορφώνονται: από τα Πτηνά και τα οικοσυστήματα μέχρι το Θεμέλιο του δικτύου Natura 2000 στο πλαίσιο για τα ύδατα και τις οδηγίες για τις πλημμύρες που απαιτούνται για την 5

9 αποκατάσταση των οικοσυστημάτων γλυκού νερού και στις προσεγγίσεις σε συνεργασία με τη φύση. Η «εμβληματική πρωτοβουλία για μια αποδοτική χρήση των πόρων της Ευρώπης» στο πλαίσιο της στρατηγικής για το 2020 για την ανάπτυξη της ΕΕ υποστηρίζει την ημερήσια διάταξη της πολιτικής για τη βιοποικιλότητα και την περιφερειακή ανάπτυξη, ενώ η στρατηγική για τη βιοποικιλότητα της ΕΕ αποτελεί ένα πιο ολοκληρωμένο πλαίσιο αναγνωρίζοντας τις διατομεακές και τις διεθνείς πτυχές. Επιπλέον, κάθε κράτος μέλος έχει τους δικούς του στόχους για τη βιοποικιλότητα. Τα ταμεία της ΕΕ μπορούν να προσφέρουν μια σημαντική συμβολή στην εκπλήρωση αυτών των υποχρεώσεων, παρέχοντας ένα σημαντικό ποσοστό των απαραίτητων κονδυλίων. Ο στόχος αυτού του εγγράφου είναι: α) να παρέχει τις Διαχειριστικές Αρχές με πρακτικά μέσα για την κατανόηση και την εκτίμηση των κοινωνικο-οικονομικών αξιών της βιοποικιλότητας και τα έργα διατήρησης της φύσης, έτσι ώστε να λαμβάνονται οι καλύτερες επενδυτικές αποφάσεις και β) να βοηθήσει τους αιτούντες στον τομέα της διατήρησης και διαχείρισης της βιοποικιλότητας για την πρόσβαση στα Ταμεία ΕΤΠΑ για τους σκοπούς τους. Έτσι, αναμένεται ότι οι διαχειριστικές αρχές και οι πιθανοί υποψήφιοι για τα κεφάλαια θα αποκτήσουν μια αυξημένη ικανότητα όσον αφορά την αξιολόγηση και την κοινοποίηση της επιπρόσθετης αξίας των έργων διατήρησης της φύσης όσον αφορά τις κοινωνικο-οικονομικές αξίες. Επίσης, μια τυποποιημένη προσέγγιση για το κόστος-όφελος αξιολόγησης θα προωθηθεί, συμπεριλαμβανομένης της ικανότητας του συγκρίνοντας τα οφέλη της διατήρησης της φύσης με τα οφέλη που προκύπτουν από άλλα είδη της χρήσης της γης. Τελευταίο, αλλά εξίσου σημαντικό, είναι ότι τα θεσμικά όργανα που εργάζονται στον τομέα της διατήρησης της βιοποικιλότητας και της διαχείρισης θα αυξήσουν την κατανόηση τους για το πώς μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα κεφάλαια του ΕΤΠΑ για τους σκοπούς τους. Τα μέρη της παρούσας κατευθυντήριας γραμμής με βάση τις υπάρχουσες μελέτες σε σχέση με την εκτίμηση για τα οφέλη του Natura 2000 αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα. 6

10 1 Η κοινωνικο-οικονομική αξία της φύσης 1.1. Επισκόπηση των διαφόρων μορφών των προϊόντων και υπηρεσιών του οικοσυστήματος Η ανθρώπινη ύπαρξη στηρίζεται στο περιβάλλον, καθώς και στη δυνατότητα να το απολαμβάνει άμεσα και να χρησιμοποιεί ό, τι η φύση έχει να προσφέρει. Γενικότερα, η ανθρώπινη εξέλιξη δε βασίζεται μόνο στη φύση, από τις πρώτες ύλες που απαιτούνται για την κατασκευή των φυσικών συστατικών που χρησιμοποιούνται για ιατρικούς σκοπούς, αλλά επίσης επηρεάζει και τροποποιεί τη φύση μερικές φορές με μη αναστρέψιμες συνέπειες. Η παγκόσμια χρήση των φυτοφαρμάκων, για παράδειγμα, και η εισαγωγή ΓΤΟ στη γεωργία, αλλά και η αλλαγή του κλίματος, έχουν προκαλέσει την μείωση του πληθυσμού των μελισσών, με αποτέλεσμα να υπάρχουν λιγότερες σοδειές λόγω της συμβατικής διαδικασία γονιμοποίησης. Η αποτυχία να αναγνωριστούν όλα τα οφέλη, τόσο οι φυσικές διεργασίες όσο και οι πόροι που οι άνθρωποι παίρνουν από τη φύση και αναφέρονται ως υπηρεσίες οικοσυστήματος (ES), έχει ως αποτέλεσμα να υπονομευτεί η ανθρώπινη ανάπτυξη, καθώς και η ύπαρξη της βιολογικής ποικιλότητας πάνω στη γη. Η αναγνώριση αυτή απαιτεί την ένταξη των οικονομικών αξιών της φύσης σε συναλλαγές στην αγορά, καθώς και την παραδοσιακή ανάλυση κόστους-οφέλους, μέσω των μηχανισμών της αγοράς, όπως η πιστοποίηση και η επισήμανση των προϊόντων, καθώς και οι χρηματοδοτικοί μηχανισμοί για τη διατήρηση της φύσης τόσο στις δημόσιες όσο και στις ιδιωτικές μορφές τους. Παροχή υπηρεσιών: τα αγαθά ή τα προϊόντα που παράγονται από ένα οικοσύστημα, όπως η ξυλεία ή το πόσιμο νερό Ρύθμιση και υποστηρικτικών υπηρεσιών: τα οφέλη που προέκυψαν από τον έλεγχο ενός οικοσυστήματος των φυσικών διεργασιών, π.χ. δάση που αιχμαλώτισαν τον άνθρακα και ως εκ τούτου η ρύθμιση του κλίματος ή υγρότοποι που φιλτράρουν τους ρύπους από την επιφάνεια του νερού Πολιτιστικές υπηρεσίες: τα μη-υλικά οφέλη που προκύπτουν από ένα οικοσύστημα που αφορούν στην ομορφιά των τοπίων που μπορούν να απολαύσουν όσοι βρίσκονται σε διακοπές ή την πνευματική αξία των φυσικών τοπίων Ενίσχυση των υπηρεσιών, δηλαδή υπηρεσιών που είναι απαραίτητες για την παραγωγή όλων των άλλων υπηρεσιών του οικοσυστήματος, όπως είναι η διαμόρφωση του εδάφους, η φωτοσύνθεση, και η ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων Η Χιλιετής Αξιολόγηση του Οικοσυστήματος 1 (ΜΑ) των Ηνωμένων Εθνών παρέχει μια πιο συστηματική ανάλυση της προσέγγισης ES, και αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως ένα ουσιαστικό βήμα προς την αναγνώριση και την εσωτερίκευση της φύσης που σχετίζεται με τις τιμές στο σημερινό οικονομικό μας μοντέλο, ενθαρρύνοντας έτσι την μεταβολή σε μία πιο Πράσινη Οικονομία

11 Πίνακας 1.1. Ο πίνακας παρακάτω παρέχει μια περιεκτική επισκόπηση της παραπάνω κατηγοριοποίησης Υπηρεσία Υποκατηγορία Ορισμός Παραδείγματα Παροχή υπηρεσιών: Τα αγαθά ή τα προϊόντα που αποκτήθηκαν από το οικοσύστημα όπως το τροφή, ξυλεία. Τροφή Καλλιέργειες Καλλιέργεια φυτών ή αγροτικών προϊόντων Κόκκοι που η συγκομιδή τους γίνεται για κατανάλωση Λαχανικά ανθρώπινης ή ζωικής τροφής Φρούτα Κτηνοτροφία Ζώα που εκτρέφονται ως εγχώρια Κοτόπουλα ή εμπορικής κατανάλωσης/ χρήσης Γουρούνια Βοοειδή Αλιεία Άγρια ψάρια που αλιεύονται από τράτες Μπακαλιάροι και άλλες μη γεωργικές μεθόδους Καβούρια Τόνος Υδατοκαλλιέργεια Ψάρια, οστρακοειδή, και / ή φυτά που εκτρέφονται Γαρίδες στις λίμνες, περιφράξεις και άλλες περιοριστικές Στρείδια μορφές του γλυκού νερού για λόγους συγκομιδής Σολομός Άγριες τροφές Βρώσιμα είδη φυτών και ζώων που Φρούτα και ξηροί καρποί συγκεντρώνονται ή αιχμαλωτίζονται άγρια Μύκητες Θηράματα Ίνα Ξυλεία και Προϊόντα που είναι φτιαγμένα από δένδρα Βιομηχανική ξυλεία άλλες ίνες ξύλου που έχουν συλλεχθεί από το δάσος, φυτείες Πολτό από ξύλο ή μη δασικές περιοχές Χαρτί Άλλες ίνες Μη ξύλινες και καύσιμες ύλες που συλλέγονται Υφάσματα (ρούχα, λινά, (π.χ. βαμβάκι, από το φυσικό περιβάλλον για πολλές χρήσεις αξεσουάρ) μετάξι) Σχοινιά(σπάγκοι, κορδόνια) Καύσιμο βιομάζας Βιολογικά υλικά που προέρχονται από το φυσικό Καυσόξυλα και κάρβουνα (καύσιμα από ξύλα) περιβάλλον ή από πρόσφατους ζωντανούς Σιτηρά για την παραγωγή αιθανόλης οργανισμούς-από φυτά και ζώα- που στην Κοπριά πηγή ενέργειας Γλυκού νερού Σώματα εντός του νερού, υπόγειων υδάτων, Πόσιμο νερό, καθάρισμα, ψύξη, βρόχινα νερά, επιφανειακών υδάτων για οικιακή, βιομηχανικές διαδικασίες, βιομηχανική και αγροτική χρήση ηλεκτρική ενέργεια ή ως μέσο μεταφοράς Γενετικοί πόροι Γονίδια και γενετικές πληροφορίες που Γονίδια που χρησιμοποιούνται για την εκτροφή ζώων, τη χρησιμοποιούνται για την φυτοκαλιέργεια και τη βιοτεχνολογία αύξηση αντοχής των καλλιεργειών Βιοχημικά, φυσικά Φάρμακα, μικροβιοκτόνα, πρόσθετα φαγητού και Εχινάκια, σίνσεγκ, σκόρδο φάρμακα και φαρμακευτικά άλλα υλικά που προέρχονται από το οικοσύστημα Πακλιταξέλη ως βάση για προϊόντα για εμπορική ή οικιακή χρήση αντικαρκινικά φάρμακα Εκχυλίσματα δένδρων που χρησιμοποιούνται για αντιπαρασιτικό 8

12 Πίνακας 1.1. Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και οι υπηρεσίες των οικοσυστημάτων Ο πίνακας παρακάτω παρέχει μια περιεκτική επισκόπηση της παραπάνω κατηγοριοποίησης: 9 Υπηρεσία Υποκατηγορία Ορισμός Παραδείγματα Οι ρυθμιστικές υπηρεσίες περιλαμβάνουν υποστηρικτικές υπηρεσίες: οι ρυθμιστικές υπηρεσίες είναι τα οφέλη που προκύπτουν από τον έλεγχο της φυσικής διαδικασίας του οικοσυστήματος όπως είναι το κλίμα, η διάβρωση, οι πλημμύρες, και η γονιμοποίηση καθώς και η προστασία από τους φυσικούς κινδύνους. Οι ρυθμιστικές υπηρεσίες κανονικά περιλαμβάνουν και τις υποστηρικτικές υπηρεσίες, π.χ. τη φυσική διαδικασία όπως είναι η ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων και η πρωτογενή παραγωγή που διατηρεί τις άλλες υπηρεσίες. Ρύθμιση της ποιότητας Η επιρροή που έχουν τα οικοσυστήματα Οι λίμνες εξυπηρετούν ως του αέρα εκπέμποντας χημικά στην ατμόσφαιρα νεροχύτες για τις βιομηχανικές (π.χ. που εξυπηρετεί ως πηγή) ή η εκχύλιση εκπομπές της περιεκτικότητας χημικών από την ατμόσφαιρα (π.χ. που θείου. εξυπηρετεί ως νεροχύτης) Οι πυρκαγιές της βλάστησης εκπέμπουν σωματίδια, όζον σε επίπεδο εδάφους, και οργανικές χημικές ενώσεις. Κλιματική Παγκόσμια Οικοσυστήματα που έχουν παγκόσμια Δάση που εγκλωβίζουν και ρύθμιση επιρροή εκπέμποντας αέρια θερμοκηπίου ή αποθηκεύουν το διοξείδιο απορροφώντας τα αέρια του θερμοκηπίου του άνθρακα. Βοοειδή και ορυζώνες που εκπέμπουν μεθάνιο. Περιφερειακή έχουν τοπική ή περιφερειακή θερμοκρασία, Δάση που επηρεάζουν και τοπική υγροποίηση και άλλους κλιματικούς περιφερειακά επίπεδα βροχών. παράγοντες Λίμνες που ρυθμίζουν τα επίπεδα υγρασίας και επηρεάζουν τη συχνότητα της παγωνιάς που είναι σημαντικό για την γεωργία. Δέσμευση Η εξαγωγή του διοξειδίου του άνθρακα από Επέκταση των περιοχών των του άνθρακα την ατμόσφαιρα χρησιμεύει ως νεροχύτης αρκτικών δασών που αυξάνει τον νεροχύτη. Ρύθμιση του νερού Οικοσυστήματα που Οικοσυστήματα Διαπεραστικό έδαφος που που επηρεάζουν το χρονοδιάγραμμα διευκολύνει εμπλουτισμό και το μέγεθος της απορροής του νερού, του υδροφόρου ορίζοντα. της πλημμύρας και τον εμπλουτισμό του Πλημμυρικές περιοχές του νερού υδροφόρου ορίζοντα, ιδιαίτερα όσον αφορά και υγρότοποι που συγκρατούν την δυνατότητα αποθήκευσης νερού του το νερό, που μπορούν να οικοσυστήματος μειώσουν την πλημμύρα κατά τη διάρκεια των απορροών, και μείωση της ανάγκης για την τεχνική υποδομή ελέγχου των πλημμυρών. Ρύθμιση της διάβρωσης Ο ρόλος της φυτικής κάλυψης στη Η βλάστηση όπως το γρασίδι και συγκράτηση του εδάφους τα δένδρα προλαμβάνουν την απώλεια του ήλιου εξαιτίας του αέρα και της βροχής. Τα δάση στις πλαγιές συγκρατούν το έδαφος, και ως εκ τούτου προλαμβάνουν τις κατολισθήσεις.

13 Πίνακας 1.1. Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και οι υπηρεσίες των οικοσυστημάτων Ο πίνακας παρακάτω παρέχει μια περιεκτική επισκόπηση της παραπάνω κατηγοριοποίησης: Υπηρεσία Υποκατηγορία Ορισμός Παραδείγματα Καθαρισμός νερού και Ο ρόλος των οικοσυστημάτων στο φιλτράρισμα Οι υγρότοποι αφαιρούν τους διαχείριση αποβλήτων και στη διάσπαση των οργανικών αποβλήτων επιβλαβείς ρύπους με το και των ρύπων στο νερό, στην αφομοίωση και να παγιδεύουν τα μέταλλα την αποκατάσταση των ενώσεων μέσω των και τα οργανικά υλικά. διαδικασιών του εδάφους και του υπεδάφους Τα μικρόβια του εδάφους υποβαθμίζουν τα οργανικά απόβλητα καθιστώντας τα λιγότερα επικίνδυνα. Ρύθμιση της νόσου Η επιρροή των οικοσυστημάτων στις άφθονες Μερικά άθικτα δάση μειώνουν ανθρώπινες παθογένειες την εμφάνιση του στάσιμου νερού, το νερό αναπαραγωγής, το οποίο μειώνει την επικράτηση της ελονοσίας. Ρύθμιση των παρασίτων Η επιρροή των οικοσυστημάτων στα παράσιτα Αρπακτικά ζώα από τα κοντινά και τις ασθένειες των καλλιεργειών και της δάση, όπως νυχτερίδες, φρύνοι κτηνοτροφίας και φίδια, που καταναλώνουν τα παράσιτα της καλλιέργειας. Γονιμοποίηση Το ρόλο που παίζει το οικοσύστημα στη Μέλισσες από κοντινά δάση μεταφορά γύρης από τα αρσενικά στα που γονιμοποιούν τις θηλυκά μέρη των λουλουδιών καλλιέργειες. Ρύθμιση του φυσικού κινδύνου Η ικανότητα των οικοσυστημάτων να μειώνουν τη ζημιά που προκαλείται από φυσικές καταστροφές όπως είναι οι κεραυνοί και να διατηρεί τη φυσική συχνότητα των πυρκαγιών και την ένταση Υδρόφιλα δάση και κοραλλιογενείς ύφαλοι που προστατεύουν τις ακτές από τα ισχυρά κύματα. Βιολογικές διαδικασίες αποσύνθεσης που μειώνουν τις δυνητικές πυρκαγιές. Ανακύκλωση των Οικοσυστήματα που παίζουν ρόλο στη ροή και Αποσύνθεση της οργανικής θρεπτικών στοιχείων στην ανακύκλωση των θρεπτικών συστατικών ύλης που συμβάλλει στη γονιμότητα του εδάφους. Πολιτιστικές υπηρεσίες: τα μη υλικά οφέλη από τα οικοσυστήματα όπως είναι η αναψυχή, οι πνευματικές αξίες και η αισθητική απόλαυση. Αναψυχή και τουρισμός Η ευχαρίστηση της αναψυχής προέρχεται από Πεζοπορία, κάμπινγκ, το φυσικό και καλλιεργημένο οικοσύστημα και παρακολούθηση πουλιών. Σαφάρι. Πνευματικές, θρησκευτικές Η πνευματική, θρησκευτική, αισθητική, Η πνευματική εκπλήρωση και ηθικές αξίες εγγενή, ύπαρξη, ή άλλες ανθρώπινες αξίες προέρχεται από ιερά μέρη αποδίδονται στο οικοσύστημα, το τοπίο και ποτάμια. Η πίστη ότι όλα τα είδη χρήζουν προστασίας και σεβασμού της χρησιμότητά τους στον άνθρωποχάριν της βιοποικιλότητας. Αισθητικές απολαύσεις Το μεγαλείο της ομορφιάς και της αισθητικής Η ομορφιά της φύσης, αξίας της φύσης από ένα λουλούδι μέχρι ένα δάσος. 10

14 Σύμφωνα με τη ΜΑ, η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων μπορεί επίσης να είναι ο κύριος παράγοντας που προκαλεί τη φτώχεια και τις κοινωνικές συγκρούσεις και είναι πιθανό να επιδεινωθεί σημαντικά κατά τη διάρκεια των επόμενων 50 χρόνων 2. Ένα διαφοροποιημένο σύνολο μέσων υπάρχει ήδη με υψηλό δυναμικό τέτοιο ώστε να συμβάλει στη διατήρηση της φύσης και στη βιώσιμη ανάπτυξη, από ευρωπαϊκά ταμεία για την Αειφόρο χρηματοδοτικών μηχανισμών. Τα μέσα αυτά καλύπτονται με περισσότερες λεπτομέρειες στα επόμενα κεφάλαια Αναγνώριση ενός συνόλου αξιόπιστων δεικτών για κάθε μία από τις παρεχόμενες υπηρεσίες και τα οφέλη Ο ορισμός των δεικτών για τις υπηρεσίες του οικοσυστήματος που παρέχονται σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία είναι σημαντική, προκειμένου να αξιολογηθεί κατά πόσον τα μέτρα που λαμβάνονται για τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της ροής των υπηρεσιών αυτών είναι αποτελεσματικά και αν όχι, πώς να βελτιωθούν. Χωρίς αυτούς τους δείκτες, τα οικοσυστήματα τείνουν να είναι υποτιμημένα και μη βιώσιμα. Για παράδειγμα, στις περισσότερες χώρες, οι αξίες των δασών αφορούν μόνο τη ξυλεία και τα καυσόξυλα, ενώ στην πραγματικότητα, τα δύο τρίτα της συνολικής οικονομικής αξίας είναι μη-μετρήσιμες αξίες όπως η δέσμευση του άνθρακα, η προστασία της απορρόφηση των υδάτων και η αναψυχή 3. Η χρήση των δεικτών συνδέεται άμεσα με την παροχή των απαιτούμενων δεδομένων. Έτσι, από την εξέταση των δεικτών για τις εν λόγω εγκαταστάσεις θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη αν τα δεδομένα για την περιοχή αυτή είναι διαθέσιμα ή όχι. Ορισμένες υπηρεσίες και προϊόντα που προέρχονται από τα οικοσυστήματα είναι εύκολο να εκτιμηθούν, ενώ άλλα δεν είναι. Ο παρακάτω πίνακας δίνει ορισμένα παραδείγματα. Πίνακας 1.2 Παραδείγματα δεικτών και παροχών από τα οικοσυστήματα Υπηρεσίες οικοσυστήματος Δείκτες (παραδείγματα) Τροφοδότηση Ποσότητες και η αξία της αγοράς των άγριων ψαριών Οι άνθρωποι/ κοινότητες που έχουν πληγεί από την παροχή γλυκού νερού Επιρροή από το χρηματιστήριο Φόροι που συλλέγονται από τις πωλήσεις ψαριών (δημόσιοι προϋπολογισμοί) θέσεις εργασίας που παραμένουν ανοιχτές από τη συλλογή και την πώληση φαρμακευτικών φυτών Η γη που χρησιμοποιείται για την παραγωγή των παραδοσιακών τροφίμων - ha, την ποιότητα και τις αλλαγές Ρύθμιση Αγοραία αξία του CO2 σε τόνους ανά έτος που αποθηκεύονται και τα κεφάλαια που επενδύονται Το κόστος των υδρολογικών υποδομών και της επεξεργασίας του νερού που απαιτείται όταν τα οικοσυστήματα δεν λειτουργούν Το κόστος των ζημιών στις περιουσίες και στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις σε περίπτωση πλημμύρας, στην περίπτωση που τα δάση είναι κομμένα ή υποβαθμισμένα Το κόστος των μέτρων προστασίας από τη διάβρωση Κόστος του ελέγχου των παρασίτων όταν η φυσική ισορροπία και τα μέτρα διατήρησης (συνήθως στη γεωργία + προβλήματα με τα κουνούπια στις αστικές περιοχές που βρίσκονται κοντά σε προστατευόμενες περιοχές - το κόστος του ψεκασμού) Το κόστος των λιπασμάτων εναντίον επικονιαστών Το κόστος των προβλημάτων υγείας Ευκαιρίες εργασίας και χώροι εργασίας που είναι διαθέσιμες και διατηρούνται. Πολιτιστικός Άμεσες τιμές της αγοράς, όπως είναι η τιμή των τουριστικών υπηρεσιών σε ένα συγκεκριμένο μέρος, ή των ταξιδιωτικών πρακτορείων που επιβαρύνουν τις τιμές, για παράδειγμα για τις επιπρόσθετες υπηρεσίες που σχετίζονται με τα φυσικά αξιοθέατα. Την προθυμία των καταναλωτών να πληρώσουν για μια επίσκεψη σε ένα συγκεκριμένο τόπο ή εγγενή αξία που επισυνάπτεται σε αυτήν. Την προθυμία να πληρώσουν για να αποκτήσουν ένα σπίτι σε μια δεδομένη περιοχή με φυσικές ομορφιές Την αξία του εισοδήματος για τις τοπικές κοινότητες Τις θέσεις εργασίας που διατηρούνται ανοιχτές Την αλλαγή του βιοτικού επιπέδου Στήριξη Θα μπορούσε να συνδέεται με τις προηγούμενες 3 ομάδες Χιλιετής Αξιολόγηση του Οικοσυστήματος- Οικοσυστήματα και ανθρώπινη ευημερία: Γενική Σύνθεση 11

15 1.3. Πώς μπορεί να αξιολογηθεί η κοινωνικοοικονομική αξία των έργων για τη διατήρηση της φύσης 4 Αυτό το κεφάλαιο θα χρησιμοποιήσει την εκτίμηση των οφελών των τόπων Natura 2000, ως παράδειγμα για να προσεγγίσει τα οφέλη που σχετίζονται με τη βιοποικιλότητα. Οι προστατευόμενες περιοχές, παρέχουν μια σειρά από οφέλη (άμεσα και έμμεσα) που αναφέρονται ως υπηρεσίες οικοσυστήματος. Οι υπηρεσίες αυτές, όπως παρουσιάστηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια, περιλαμβάνουν μια σειρά από φυσικούς πόρους και πολλά πολύτιμα οικοσυστήματα, όπως η ικανότητα ενός οικοσυστήματος να καθορίσει τις πλημμύρες και το κλίμα, τον καθαρισμό του νερού και την εξασφάλιση της επικονίασης των καλλιεργειών. Επιπλέον, η φύση αποτελεί μια σημαντική βάση για τη διατήρηση της υγείας του ανθρώπου, που είναι τόσο σωματική όσο και ψυχική, δημιουργώντας έτσι ευκαιρίες για αναψυχή και τουρισμό. Η βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα είναι επίσης καθοριστικά για την διαμόρφωση πολιτιστικών μας χαρακτηριστικών και των αξιών μας. Παίζουν καθοριστικό ρόλο στην υποστήριξη της λειτουργίας των κοινωνιών και της οικονομίας μας. Τα προβλήματα θα αρχίσουν να προκύπτουν όταν θα πρέπει να συγκριθούν τα οφέλη από τις περιοχές Natura 2000 με εκείνα των άλλων τύπων μεταχείρισης της γης. Για παράδειγμα, ποιες είναι οι συνέπειες για τη βιοποικιλότητα και των συναφών υπηρεσιών οικοσυστημάτων, όταν τα λιβάδια μετατρέπονται σε καλλιεργήσιμη γη ή όταν ένας υγρότοπος αποξεραίνονται για γεωργική χρήση; Τα ερωτήματα αυτά εκτός από την εκτίμηση της επίδρασης στη διατήρησης των ειδών και των οικοτόπων, απαιτούν μια λεπτομερή ανάλυση του κόστους και του οφέλους των εναλλακτικών χρήσεων της γης. Εν πάση περιπτώσει, προβάλλοντας τα κοινωνικο-οικονομικά οφέλη από τις τόπων θα δημιουργηθεί περαιτέρω υποστήριξη για τη διαχείριση του δικτύου Natura Γενικές αρχές για την αποτίμηση των υπηρεσιών των οικοσυστημάτων που παρέχονται και υποστηρίζονται από το δίκτυο Natura 2000 Ο εντοπισμός και η αποτίμηση του χώρου Natura που σχετίζονται με τα κοινωνικο-οικονομικά οφέλη μπορεί να είναι ευεργετικά για πολλούς λόγους. Μια επίδειξη της κοινωνικο-οικονομικής σημασίας της περιοχής μπορεί να αυξήσει σημαντικά την πολιτική και την υποστήριξη των ενδιαφερομένων για την τοποθεσία. Η στήριξη αυτή μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω θετικές αλλαγές στις πολιτικές και στη λήψη αποφάσεων. Εκτιμάται ότι η αναγνώριση μιας σειράς από παροχές που προβλέπονται για τις περιοχές Natura 2000 (ή άλλες προστατευόμενες περιοχές) μπορούν συμβάλουν στη στήριξη της αειφόρου χρήσης γης στην περιοχή. Επιπλέον, ο εντοπισμός των διαφόρων οφελών που σχετίζονται με το χώρο και τους δικαιούχους μπορεί να βοηθήσει ώστε να ανακαλυφθούν εναλλακτικές και βιώσιμες πηγές για τη χρηματοδότηση των δράσεων διαχείρισης. Αυτό βασίζεται στην ιδέα ότι η καταβολή ορισμένων παροχών θα μπορούσαν να υποστηριχθούν από τα ενδιαφερόμενα μέρη που επωφελούνται από την υπηρεσία αυτή (π.χ. οι αμοιβές των επισκεπτών θα μπορούσαν να συμβάλουν στην κάλυψη των δαπανών συντήρησης των μονοπατιών και των διαδρομών της περιοχής Natura, ή των δήμων ή την εταιρεία που είναι συνδεδεμένοι με έναν υγρότοπο Natura 2000 που θα μπορούσε να πληρώσει για τη συντήρηση του υγροτόπου, αναγνωρίζοντας την ικανότητα του καθαρισμού του νερού του). Σύμφωνα με τους Kettunen et αl. (2009), όταν αξιολογούν την κοινωνικο-οικονομική αξία της φύσης τέσσερις κατευθυντήριες αρχές θα πρέπει να έχουμε κατά νου: 1) ότι τα οφέλη της βιοποικιλότητας είναι πολλαπλά και δεν μπορούν πάντα να αποτιμηθούν σε ευρώ. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι τα οφέλη της βιοποικιλότητας είναι πολλά και δεν μπορούν πάντα να αποτιμηθούν σε λεφτά: η τελική εκτίμηση της συνολικής αξίας του χώρου είναι πιθανό να είναι ένας συνδυασμός των ποιοτικών, ποσοτικών και νομισματικών εκτιμήσεων που δεν μπορούν εύκολα να συγχωνευθούν σε ένα ενιαίο νόμισμα. 2) ότι προκειμένου να υπάρχουν, οι υπηρεσίες του οικοσυστήματος θα πρέπει κάποιος να επωφεληθεί από αυτές. Οι υπηρεσίες των οικοσυστημάτων και των σχετικών οφελών ορίζονται από τους χρήστες τους, δηλαδή δεν υπάρχει υπηρεσία χωρίς όφελος. Κατ αρχήν, αυτοί που λαμβάνουν αυτά τα οφέλη θα μπορούσαν να είναι και άνθρωποι και άλλοι οργανισμοί. Ωστόσο, συνήθως ο ορισμός βασίζεται στη ανθρώπινη προοπτική, π.χ. μια περιοχή μπορεί να δημιουργήσει μια ουδέτερη ζώνη λόγω των επιπτώσεων της καταιγίδας, αλλά δεν υπάρχει καμία υπηρεσία «προστασίας από την καταιγίδα» εκτός και αν κάποιος από τη περιοχή ωφεληθεί από αυτό το φυσικό φαινόμενο. Ο εντοπισμός των σημερινών δικαιούχων (ή πιθανών μελλοντικών δικαιούχων) είναι επίσης κλειδί για τον καθορισμό της εκτιμώμενης αξίας που θα μπορούσε να μετατραπεί σε πραγματική οικονομική ενίσχυση για την τοποθεσία. Ορισμένες υπηρεσίες μπορεί να είναι δυνητικές υπηρεσίες, δηλαδή να μην ωφελούν κανέναν την τρέχουσα στιγμή, αλλά θα μπορούσαν να το πράξουν στο μέλλον. Επομένως, είναι σημαντικό κατά την εξέταση της εκτίμησης ενός τόπου, να υπάρξει προσπάθεια να εντοπιστούν οι δυνητικοί δικαιούχοι των υπηρεσιών και με αυτόν τον τρόπο θα δημιουργηθεί «πραγματική» εκτίμηση. Μια πιθανή υπηρεσία θα μπορούσε να μετατραπεί σε ενεργό υπηρεσία, όταν οι γενικές συνθήκες στην περιοχή αλλάξουν (π.χ. λόγω της κλιματικής αλλαγής). 3) προσδιορίζονται τα οφέλη που θα πρέπει γενικά να χρησιμοποιούνται με τρόπο βιώσιμο για τους συνολικούς στόχους της βιοποικιλότητας της τοποθεσίας και τα σχέδια διαχείρισης. Η αξία της κάθε υπηρεσίας οικοσυστήματος θα πρέπει να υπολογίζεται με βάση την αειφόρο χρήση και τα οφέλη που θεωρούνται ότι θα πρέπει να είναι συμβατά με τους στόχους διατήρησης και των σχεδίων διαχείρισης, π.χ. ένα σημαντικό δίκτυο υδροβιότοπου Natura 2000 για τα πουλιά, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τον μετριασμό των επιπτώσεων των πλημμύρων (παρέχοντας ένα χώρο αποθήκευσης των πλημμυρών), αλλά σε αυτή την περίπτωση 4 Αυτό το κεφάλαιο κρατά τη δομή και την προσέγγιση της εργαλειοθήκης Εκτίμηση των κοινωνικο-οικονομικών οφελών του Natura 2000 (Kettunen et al.2009). για περισσότερες πληροφορίες παρακαλούμε δείτε http//ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/financing/ docs/benefits_toolkit.pdf 12

16 το επίπεδο του νερού θα πρέπει να διατηρηθεί χαμηλότερα από το επιθυμητό για τους υδροβιότοπους, ώστε να μεγιστοποιηθεί η μείωση των πλημμυρών, με αποτέλεσμα να υπάρξει σύγκρουση μεταξύ των ειδικών στόχων διατήρησης της τοποθεσίας για να έχει τη δυνατότητα να προσφέρει τα οφέλη από το μετριασμό των πλημμυρών. 4) οι υπηρεσίες των οικοσυστημάτων συχνά συνδέονται και η σύνδεση αυτή θα πρέπει να γίνει κατανοητή, ώστε να μην υπερεκτιμηθεί η συνολική αξία του δικτύου Natura Οι υπηρεσίες συνήθως αλληλοσυνδέονται, έτσι η ύπαρξη μιας υπηρεσίας εξαρτάται από την ύπαρξη ορισμένων άλλων υπηρεσιών. Αξιολογώντας τη συνολική οικονομική αξία της τοποθεσίας, απλά αθροίζοντας τις διαφορετικές (νομισματικές) αξίες εκτιμάται ότι αυτό μπορεί να οδηγήσει στην υπερεκτίμηση της συνολικής αξίας, όπως τις λεγόμενες «διπλοεγγραφές». Από την άλλη, να σημειωθεί ότι η τροφοδότηση μιας υπηρεσίας οικοσυστήματος μπορεί να έχει αρνητική επίπτωση (έτσι ώστε να μπορεί να είναι αντιστρόφως συναφή). Για παράδειγμα, τα δάση είναι και πολύτιμες αποθήκες άνθρακα αλλά μπορούν ταυτόχρονα να έχουν και αξία ως παροχή ξυλείας ή καυσόξυλων. Το τελευταίο, όμως, μειώνει την αξία του πρώτου. Η προσεκτική εξέταση των διασυνδέσεων μεταξύ των διαφορετικών υπηρεσιών και των αλλαγών τους με την πάροδο του χρόνου είναι επομένως απαραίτητη για την εκτίμηση της συνολικής αξίας των παροχών που παρέχονται από ένα δίκτυο Natura 2000.An overview of the possible ecosystem services provided by Natura 2000 sites is given in the following table: Μια επισκόπηση των πιθανών υπηρεσιών του οικοσυστήματος που παρέχονται από περιοχές Natura 2000 δίνεται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 1.3 Επισκόπηση των πιθανών οικοσυστημάτων που προέρχονται από τις περιοχές Natura 200, πηγή Kettunen et al ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Παροχή υπηρεσιών Ίνες/ υλικά, π.χ. μαλλί, δέρματα, δερμάτινα, φυτικές ίνες, ξύλο, φελλοί Τρόφιμα, π.χ. καλλιέργειες, φρούτα, ζώα, άγρια μούρα και μύκητες, το παιχνίδι Καύσιμα, π.χ. βιομάζα, καυσόξυλα Φυτικά φάρμακα Διακοσμητικοί πόροι, π.χ. άγρια φυτά, ξύλο για τη βιοτεχνία, κοχύλια. Πολιτιστικές και κοινωνικές υπηρεσίες Οικοτουρισμός & αναψυχή Πολιτισμικές αξίες και εμπνευσμένες υπηρεσίες. Π.χ. της εκπαίδευσης, της τέχνης και της έρευνας Τοπίο & τέρψη Ρύθμιση των υπηρεσιών Κλίμα/ τη ρύθμιση της κλιματικής αλλαγής Ρύθμιση νερού, π.χ. πρόληψη των πλημμυρών, υδροφορέα. Καθαρισμού του νερού και τη διαχείριση των αποβλήτων. Η ρύθμιση της ποιότητας του αέρα Έλεγχος της διάβρωσης Έλεγχο της χιονοστιβάδας Ελέγχου των ζημιών από τις καταιγίδες Μετριασμός της δυνατής φωτιάς Βιολογικός έλεγχος Επικονίαση Κανονισμός της ανθρώπινης υγείας (σωματικής και ψυχικής) Γενετική / συντήρηση της ποικιλομορφίας των ειδών, π.χ. προστασία των τοπικών ενδημικών και φυλών και ποικιλιών. Υποστηρικτικές υπηρεσίες Παραγωγή (Αυτές οι διαδικασίες Ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων και αποσύνθεση οικοσυστήματος αποτελούν ποδηλασία νερού τη βάση για όλες τις Αποσάθρωση / διάβρωση υπηρεσίες ανωτέρω) Οικολογικές αλληλεπιδράσεις Εξελικτικές διαδικασίες 13

17 Εκτός από τα άμεσα οφέλη που σχετίζονται με διάφορες υπηρεσίες του οικοσυστήματος, η ευρύτερη κοινωνικοοικονομική σημασία των περιοχών Natura 2000 μπορεί επίσης να αποδειχθεί από την αξιολόγηση των πλεονεκτημάτων που προκύπτουν από τη συνολική ύπαρξη της τοποθεσίας. Οι ευρύτερες κοινωνικο-οικονομικές αξίες περιλαμβάνουν, για παράδειγμα: την άμεση απασχόληση που υποστηρίζεται από το δίκτυο Natura 2000, π.χ. η απασχόληση της προσωπικής διοίκησης της περιοχής τις έμμεσες θέσεις απασχόλησης που δημιουργούνται από την περιοχή Natura 2000 τις άμεσες δαπάνες του αποθεματικού προς όφελος των τοπικών επιχειρήσεων τις δαπάνες που δημιουργούνται από τους εργαζόμενους Natura 2000 και τους εθελοντές για τη στήριξη της τοπικής οικονομίας. το ρόλο του Natura 2000 στην υποστήριξη των ευρύτερων πτυχών της αγροτικής και της περιφερειακής ανάπτυξης. Όπως προαναφέρθηκε, τα οφέλη που δημιουργούνται από τις περιοχές Natura 2000 μπορούν να ληφθούν σε πολλαπλά επίπεδα. Τα οφέλη που μπορούν που εμφανιστούν από τα βασικά επίπεδα Natura 2000 είναι: οι τοπικές δημόσιες παροχές: ο ρόλος μιας περιοχής για τη στήριξη της τοπικής ταυτότητας, της τοπικής αναψυχής, των τοπικών μη-αγορών δασικών προϊόντων, καθώς και την τοπική «μάρκα», κλπ. τα τοπικά ιδιωτικά οφέλη: η υποστήριξη μιας περιοχής για το φυσικό καθαρισμό του νερού με αποτέλεσμα την μείωση τους κόστους της προκαταρκτικής επεξεργασίας με την τοπική εταιρεία ύδρευσης, κλπ. οι τοπικές δημόσιες παροχές: την ικανότητα μιας περιοχής για το μετριασμό των πλημμυρών με αποτέλεσμα τη μείωση των δημόσιων επενδύσεων στον έλεγχο των πλημμυρών/ ή και των ζημιών από τις πλημμύρες, κλπ. τα περιφερειακά και τα διασυνοριακά οφέλη: η ρύθμιση του κλίματος και των πλημμύρων, η μείωση των δασικών πυρκαγιών, η πρόβλεψη και ο καθαρισμός του νερού σε διακρατικές λεκάνες απορροής ποταμών, κλπ. τα διεθνή / παγκόσμια δημόσια αγαθά: την πρόβλεψη μιας περιοχής για το περιβάλλον των αποδημητικών ειδών σε κάποιο σημείο του ετήσιου κύκλου τους, τη ρύθμιση του κλίματος (δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα), τη συντήρηση των παγκοσμίως απειλούμενων ειδών και τη γενετική ποικιλότητα), κλπ. τα διεθνή ιδιωτικά οφέλη: νέες φαρμακευτικές ή κάποιο φάρμακο που να προέρχεται μέσω της Βιοπροοπτικής, κλπ. Ως εκ τούτου, είναι ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε τη γεωγραφική κατανομή των παροχών, αλλά και σε ποιους προκύπτουν τα οφέλη. Αυτό βοηθά στον εντοπισμό των φορέων, στων οποίων τα οφέλη θα πρέπει να κοινοποιούνται, π.χ. να αυξηθεί η δημόσια υποστήριξη για την περιοχή. Επιπλέον, θα μπορούσε να βοηθήσει να εντοπισθούν οι πιθανοί δικαιούχοι που θα μπορούσαν να συμβάλουν οικονομικά στη συντήρηση αυτών των παροχών. Πώς να υπολογιστεί η αξία των υπηρεσιών του οικοσυστήματος; Στην πράξη, η καθοδήγηση από τους Kettunen et al προβλέπει ότι η εκτίμηση των συνολικών κοινωνικοοικονομικών οφελών που παρέχονται από τις περιοχές του Natura 2000 είναι πιθανό να είναι ένας συνδυασμός των ποιοτικών, των ποσοτικών και των νομισματικών εκτιμήσεων. Αυτό γίνεται απλά, επειδή η ανάπτυξη της νομισματικής εκτίμησης τείνει να γίνει πολύπλοκη και δαπανηρή. Ως εκ τούτου η χρήση ποιοτικών και ποσοτικών εκτιμήσεων όπου είναι απαραίτητο είναι συχνά ο πιο πρακτικός τρόπος για να προχωρήσει μπροστά. Ωστόσο, συνίσταται να εκτιμηθεί η οικονομική αξία από τις πιο σημαντικές υπηρεσίες του οικοσυστήματος μιας περιοχής. Υπάρχει μια σειρά από εργαλεία και προσεγγίσεις για την εκτίμηση της οικονομικής αξίας της βιοποικιλότητας και των συναφών υπηρεσιών οικοσυστήματος. Καθώς μόνον μερικές από τις υπηρεσίες αναγνωρίζονται πλήρως στις αγορές, χρειάζονται και οι δύο τεχνικές αποτίμησης της αγοράς και οι μη-τεχνικές αποτίμησης. Η αγορά αποτίμησης ασχολείται με τις τεχνικές αξίες, όπου οι μη-τεχνικές της αγοράς είναι το ίδιο κατάλληλες για τη μη χρήση αξιών. Οι εκτιμήσεις της οικονομικής αξίας μπορούν να εκτιμηθούν με τη χρήση διαφορετικών αγορών και μη-τεχνικών αποτίμησης της αγοράς, συνήθως οι εκτιμήσεις που χρησιμοποιούνται για παράδειγμα περιλαμβάνουν: τα έσοδα (ακαθάριστα/καθαρά) από τις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων: π.χ. τα έσοδα από τις υπηρεσίες παροχής (ψάρια, ξυλεία και μη ξύλινων δασικών προϊόντων), τα έσοδα από τα νέα προϊόντα (Βιοπροοπτικής που οδηγούν σε νέες φαρμακευτικές ή φάρμακα), καθώς και τα έσοδα που σχετίζονται με τον τουρισμό και την αναψυχή η αποφυγή δαπανών/ έξοδα επενδύσεων: π.χ. να αποφεύγεται το κόστος του καθαρισμού του νερού, οι δαπάνες να αποφεύγονται λόγω της δωρεάν πρόσβασης σε δασικά προϊόντα (π.χ. μούρα, φρούτα, ξηροί καρποί), οι δαπάνες για την υγεία να αποφεύγονται, να μετριάζονται οι φυσικοί κίνδυνοι την αποφυγή ζημιών: π.χ. να αποφεύγονται οι επιπτώσεις και να μειώνεται ο κίνδυνος των φυσικών καταστροφών την αξία της αποθήκευσης του διοξειδίου του άνθρακα: π.χ. να εξασφαλίζεται από τον πολλαπλασιασμό των τόνων του άνθρακα που δεσμεύονται από την τιμή του άνθρακα τις θέσεις εργασίας και τις θέσεις απασχόλησης που δημιουργούνται: π.χ. τον αριθμό των θέσεων εργασίας που στηρίζονται άμεσα ή έμμεσα από ένα δίκτυο Natura 2000 την εκτίμηση με βάση τις δηλώσεις και τις προτιμήσεις των ανθρώπων: π.χ. την εκτίμηση της οικονομικής αξίας για τη μη διάθεση στην αγορά αγαθών και υπηρεσιών, όπως οι επισκέψιμες προσβάσιμες περιοχές του δικτύου Natura Επιπλέον, η απώλεια του κόστους, που αντικαθιστά τεχνητά ή αποκαθιστά τις υπηρεσίες του οικοσυστήματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δείκτης για την αξίας τους. Παραδείγματα που περιλαμβάνουν τα κόστη εκτιμήσεων που βασίζονται στην αξία είναι για παράδειγμα: οι απώλειες εσόδων: π.χ. η μείωση της αλίευσης, η μειωμένη απόδοση των καλλιεργειών λόγω της έλλειψης των επικονιάσεων το κόστος της αντικατάστασης ή η τεχνητή αντικατάσταση μιας υπηρεσίας: π.χ. το κόστος του 14

18 καθαρισμού του νερού και των λυμάτων, το κόστος της αφαλάτωσης του νερού το κόστος των ζημιών: π.χ. οι ζημιές από τις πλημμύρες, τις πυρκαγιές, τη ξηρασία το κόστος αποζημίωσης, δηλαδή η αντιστάθμιση των απωλειών/ ζημιές στους ανθρώπους το κόστος αποκατάστασης ή της επισκευής: π.χ. η αποκατάσταση ενός υγροτόπου για τον καθαρισμό του νερού το κόστος της αντικατάστασης: π.χ. η εκ νέου δημιουργία ενός φυσικού περιβάλλοντος κάπου αλλού το κόστος της ασφάλισης: π.χ. το κόστος της ασφαλιστικής κάλυψης σε φυσικούς κινδύνους. Η συνολική γρήγορη εκτίμηση των πιθανών οφελών Η καθοδήγηση στοχεύει στην παροχή ενός εννοιολογικού και μεθοδολογικού πλαισίου για να προβεί στην εκτίμηση των παροχών που σχετίζονται με περιοχές του Natura Καθώς θεωρείται από τους Kettunen et al, (2009), ότι υπάρχουν δύο βασικά βήματα για την αξιολόγηση των οφελών: το ένα είναι η γρήγορη εκτίμηση των δυνητικών πλεονεκτημάτων και το άλλο είναι η εκτίμηση της αξίας των διαφορετικών Natura 2000, που σχετίζονται με τις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων και άλλα πιθανά κοινωνικοοικονομικά οφέλη. Αυτό το τμήμα της καθοδήγησης θα επικεντρωθεί σε πρώτη φάση σε μια γρήγορη συνολική εκτίμηση των πιθανών οφελών 5. Ο σκοπός αυτού του πλαισίου αξιολόγησης είναι τριπλός. Πρώτον, βοηθά στην απόκτηση μιας γενικής εικόνας του πλήρους φάσματος των υπηρεσιών που παρέχονται από την τοποθεσία, συμπεριλαμβανομένης μιας αρχικής αξιολόγησης με τη σχετική σημασίας τους. Δεύτερον, δίνει οδηγίες για το πώς να ερμηνευτούν αυτά τα πρώτα αποτελέσματα και τα γνωστοποιηθούν στα ενδιαφερόμενα μέρη. Τέλος, το πλαίσιο της αξιολόγησης βοηθά ώστε να προσδιοριστούν ποιες υπηρεσίες του οικοσυστήματος θα μπορούσαν να επιλεγούν για περαιτέρω ανάλυση σε βάθος. Οδηγίες σχετικά με το πώς να εφαρμόσουν και να ερμηνεύσουν το πλαίσιο της ταχείας αξιολόγησης προβλέπεται από τον πίνακα 1.4. Πλαίσιο ταχείας αξιολόγησης για τον προσδιορισμό των υπηρεσιών του οικοσυστήματος που παρέχονται από το δίκτυο Natura Προτού προχωρήσουμε στην εκτίμηση είναι σκόπιμο να προσδιοριστεί με σαφήνεια η περιοχή του έργου και η συλλογή των σχετικών στατιστικών στοιχείων ή να αξιολογηθεί η διαθεσιμότητα των δεδομένων. Αν το Natura 2000 είναι κάπως μικρό θα ήταν χρήσιμο να περιλαμβάνονται οι γύρω περιοχές που συνδέονται λειτουργικά με την περιοχή. Όσον αφορά τη διαθεσιμότητα των δεδομένων θα μπορούσε να είναι επίσης χρήσιμο να χρησιμοποιηθούν τα διοικητικά σύνορα που συχνά σχετίζονται με την επιλεξιμότητα των περιφερειακών ταμείων αλλά η προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στα οικολογικά σύνορα, προκειμένου να έχουν τα καλύτερα οικολογικά αποτελέσματα. Οι πληροφορίες πιο κάτω, εξηγούν τις διάφορες στήλες του πίνακα ταχείας εκτίμησης (Πίνακας 4) και παρέχει καθοδήγηση σχετικά με την ολοκλήρωσή του. Υπηρεσία του οικοσυστήματος: αυτή η στήλη παραθέτει διάφορες κατηγορίες (πρόβλεψης, ρύθμισης, πολιτιστικές και υποστηρικτικές) και τους τύπους των υπηρεσιών του οικοσυστήματος που θα μπορούσαν να παρέχουν κοινωνικοοικονομικά οφέλη στις περιοχές Natura 2000 (εντός ή εκτός των χώρων). Πηγαίνετε μέσα από αυτές τις πιθανές υπηρεσίες και, για κάθε μία, ρωτήστε τον εαυτό σας τις ακόλουθες ερωτήσεις. Περιγραφή: Ποια συγκεκριμένη υπηρεσία της περιοχής παρέχεται: σε αυτήν τη στήλη υπάρχουν μια σειρά από πιθανές καταστάσεις στις οποίες η εν λόγω υπηρεσία έχει σημασία για την περιοχή Natura. Αυτά τα συγκεκριμένα ερωτήματα κλειδιά βοηθούν στο να διαπιστωθεί αν μια συγκεκριμένη υπηρεσία είναι πραγματικής ή δυνητικής σημασίας στην εκτίμηση της περιοχής. Η αξιολόγηση προσφέρει τρεις επιλογές: Επιλογή 1: η περιοχή είναι μια πηγή για την παραγωγή ινών και υλικών και αυτά πωλούνται στην αγορά. Η υπηρεσία αυτή είναι κοινωνικο-οικονομικής σημασίας της περιοχής. Επιλογή 2: η περιοχή είναι μια πηγή για την παραγωγή ινών και υλικών αλλά αυτά δεν πωλούνται, απλά χρησιμοποιούνται σε τοπικό επίπεδο για λόγους επιβίωσης είναι κοινωνικο-οικονομικής σημασίας της υπηρεσίας για την περιοχή. Επιλογή 3: η περιοχή θα μπορούσε να είναι μια πηγή για την παραγωγή ινών και υλικών, αλλά αυτή η δυνατότητα δεν χρησιμοποιείται αυτή τη στιγμή- αυτή η υπηρεσία θα μπορούσε να είναι κοινωνικο-οικονομικής σημασίας, αλλά χρειάζεται δημιουργηθεί η δυνατότητα αυτή. Ποιος ωφελείται από αυτή την υπηρεσία: αυτή η ερώτηση θα πρέπει να απαντηθεί από εσάς και αυτό ισχύει γενικά για την εν λόγω υπηρεσία, δηλαδή, δεν υπάρχει καμία ανάγκη να γίνει διάκριση μεταξύ των επιλογών 1 έως 3. Αυτή η ερώτηση έχει ως στόχο να προσδιορίσει σε γενικές γραμμές ποιοι είναι οι κύριοι δικαιούχοι της εν λόγω υπηρεσίας, δηλαδή των τόπων (π.χ. οι αγρότες, οι κάτοικοι και οι καταναλωτές), των περιφερειών (π.χ. οι καταναλωτές νερού της περιοχής), των εθνών (π.χ. τα υπουργεία οικονομικών) ή σε παγκόσμιο επίπεδο (π.χ. οι διεθνείς τουρίστες, οι καταναλωτές που καταναλώνουν διεθνή προϊόντα). Αυτές οι πληροφορίες βοηθούν να δημιουργήσετε μια εικόνα της οφέλη ροής από την περιοχή προς τους χρήστες και δίνει μια πρώτη ένδειξη για το που και σε ποια κλίμακα εμφανίζονται τα οφέλη. Αυτές οι πτυχές είναι σημαντικές κατά την εξέταση της προοπτικής για τη μελλοντική χρηματοδότηση της περιοχής και των υπηρεσιών της, δηλαδή να εκτιμηθεί αν οι δικαιούχοι των υπηρεσιών θα μπορούσαν να στηρίξουν 5 Για περισσότερες πληροφορίες που αναφέρονται στα βήματα εκτίμησης των οφελών που σχετίζονται με το Natura 2000 παρακαλούμε δείτε το ΙΕΕP κ.α. Όλα 2009, από τη σελίδα 28- Βήμα 1. Μια γρήγορη γενική αποτίμηση των πιθανών οφελών: σελίδα 48- Βήμα2. Οδηγός εκτίμησης διαφορετικών Natura 2000 που σχετίζονται με τα οφέλη 15

19 τις προσπάθειες διαχείρισης (π.χ. μέσω πληρωμών για τις περιβαλλοντικές υπηρεσίες). Η σημασία της υπηρεσίας/ και οι δυνατότητες: αυτή η ερώτηση θα πρέπει να απαντηθεί από εσάς και αυτό ισχύει γενικά για την εν λόγω υπηρεσία, δηλαδή, δεν υπάρχει καμία ανάγκη να γίνει διάκριση μεταξύ των επιλογών 1 έως 3. Εδώ θα σας ζητηθεί να έχετε τις δικές σας αρχικές εκτιμήσεις για το πόσο σημαντική είναι η υπηρεσία του οικοσυστήματος για τη δική σας περιοχή Natura 2000 (0 = υπηρεσία δεν έχει σχέση με το χώρο, 1= η υπηρεσία είναι πολύ περιορισμένης σημασίας, 2= η υπηρεσία είναι περιορισμένης σημασίας, 3= η υπηρεσία είναι μέτριας σημασίας, 4= η υπηρεσία είναι υψηλής σημασίας και 5= η υπηρεσία έχει πολύ μεγάλη σημασία). Η εκτίμηση συνεχίζεται από τα παραπάνω βασικά ερωτήματα και κυρίως με βάση τη δική σας γνώμη και με κριτήριο την τρέχουσα γνώση της κατάστασης, δηλαδή μόνο ένα μέρος από της έρευνας (π.χ. η αναζήτηση των στοιχείων και η διαβούλευση με άλλους αρμόδιους εμπειρογνώμονες) προβλέπεται να πραγματοποιηθεί. Κατά την ανάπτυξη της δικής σας εκτίμησης θα πρέπει να εξετάσετε τις πτυχές που σχετίζονται τόσο με την «όγκο» της υπηρεσίας (π.χ. η ποσότητα του νερού που καθαρίζεται σε ένα υγρότοπο) όσο και τον αριθμό των δικαιούχων, ανάλογα με την υπηρεσία. Σε γενικές γραμμές, η κοινωνικο-οικονομική σημασία της συγκεκριμένης υπηρεσίας αυξάνεται με τον αριθμό των ατόμων που επωφελούνται από αυτό. Επίσης, το επίπεδο της εξάρτησης των δικαιούχων για την υπηρεσία θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν, π.χ. η συγκομιδή δασικών προϊόντων θα μπορούσε να είναι η πιο σημαντική πηγή ζωής για την τοπική κοινότητα, ακόμη και αν αυτές οι δραστηριότητες μπορεί να μην έχουν σημαντική χρηματική αξία για την περιοχή. Τύποι αξιολόγησης: το ζήτημα αυτό αποτελεί μια πρώτη ένδειξη για το τι είδους εκτιμήσεις αξίας (νομισματική, ποσοτική και ποιοτική) μπορεί να είναι διαθέσιμες και/ ή είναι δυνατόν να επιτευχθούν. Δείχνει επίσης πόσο εύκολο μπορεί να είναι να αποκτηθούν οι διαφορετικές εκτιμήσεις. Οι μέθοδοι αποτίμησης και οι εκτιμήσεις αξίας είναι διαθέσιμες και εξαρτώνται από την τρέχουσα «κατάσταση» των προβλέψεων της υπηρεσίας (επιλογή 1, 2 ή 3). Για παράδειγμα, οι νομισματικές εκτιμήσεις είναι ευκολότερο να αποκτηθούν αν οι αγορές για την υπηρεσία υπάρχουν ήδη (επιλογή 1). Ωστόσο, αν η αξία της υπηρεσίας δεν καταλαμβάνεται από τις αγορές τότε οι νομισματικές εκτιμήσεις είναι πιο δύσκολο να αποκτηθούν (επιλογές 2 και 3). Πίνακας 1.4 Ταχείο πλαίσιο αξιολόγησης για τον προσδιορισμό των υπηρεσιών των οικοσυστημάτων που παρέχονται από το δίκτυο Natura Πηγή: Βοήθημα για την αξιολόγηση των κοινωνικο-οικονομικών οφελών του Natura 2000 (Kettunen et al 2009). Υπηρεσία του οικοσυστήματος Περιγραφή Ποιος βγαίνει κερδισμένος από αυτές τις υπηρεσίες Η σημασία της υπηρεσίας/ δυνατότητες Πιθανοί τύποι αξιολόγησης Εύκολος στην απόκτηση Πιθανός, αλλά κοπιώδης στην απόκτηση Παροχή Υπηρεσιών Τροφή Βιώσιμη παραγωγή / συγκομιδή, τα φρούτα, τα άγρια βατόμουρα, οι μύκητες, τα καρύδια, τα ζώα, ημι-κατοικίδιων ζώων, παιχνίδι, τα ψάρια και άλλους υδρόβιους πόρους Επιλογή 1: η τοποθεσία είναι μια πηγή για τα τρόφιμα και τα είδη διατροφής που πωλούνται στην αγορά Η υπηρεσία αυτή είναι κοινωνικο-οικονομική σημασίας στο χώρο Επιλογή 2: η τοποθεσία είναι μια πηγή για τα τρόφιμα, αλλά αυτά τα είδη διατροφής δεν πωλούνται, αλλά χρησιμοποιούνται σε τοπικό επίπεδο διαβίωσης για τη συντήρηση Η υπηρεσία αυτή είναι κοινωνικοοικονομική σημασίας στο χώρο (ίδια (ίδια Επιλογή 3: η τοποθεσία θα μπορούσε να είναι μια πηγή για τα τρόφιμα, αλλά το δυναμικό αυτό δεν χρησιμοποιείται αυτή τη στιγμή Αυτή η υπηρεσία θα μπορούσε να είναι κοινωνικο-οικονομικής σημασίας, αλλά πρέπει να δημιουργηθεί η ανάγκη (ίδια (δυνητική αξία) (δυνητική αξία) Ίνες/ υλικά Βιώσιμη παραγωγή / συγκομιδή μαλλιού, δέρματα, δερμάτινα, φυτικές ίνες, ξύλο, φελλό, κ.λπ. Επιλογή 1: η τοποθεσία είναι μια πηγή για παραγωγής ινών και υλικών και αυτά πωλούνται στην αγορά η τοποθεσία είναι μια πηγή για παραγωγής ινών και υλικών και αυτά πωλούνται στην αγορά (ίδια 16

20 Πίνακας 1.4 Ταχείο πλαίσιο αξιολόγησης για τον προσδιορισμό των υπηρεσιών των οικοσυστημάτων που παρέχονται από το δίκτυο Natura Πηγή: Βοήθημα για την αξιολόγηση των κοινωνικο-οικονομικών οφελών του Natura 2000 (Kettunen et al 2009). Υπηρεσία του οικοσυστήματος Περιγραφή Ποιος βγαίνει κερδισμένος από αυτές τις υπηρεσίες Η σημασία της υπηρεσίας/ δυνατότητες Πιθανοί τύποι αξιολόγησης Εύκολος στην απόκτηση Πιθανός, αλλά κοπιώδης στην απόκτηση Ίνες/ υλικά Βιώσιμη παραγωγή / συγκομιδή μαλλιού, δέρματα, δερμάτινα, φυτικές ίνες, ξύλο, φελλό, κ.λπ. Επιλογή 2: η τοποθεσία είναι μια πηγή (ίδια παραγωγής ινών, αλλά τα υλικά αυτά δεν πωλούνται, αλλά χρησιμοποιούνται σε τοπικό επίπεδο διαβίωσης για τη συντήρηση Η υπηρεσία αυτή είναι κοινωνικοοικονομικής σημασία για την τοποθεσία Επιλογή 3: η τοποθεσία θα μπορούσε να είναι μια πηγή τροφίμων, αλλά η δυνατότητα αυτή δεν χρησιμοποιείται αυτή τη στιγμή Αυτή η υπηρεσία θα μπορούσε να είναι κοινωνικο-οικονομικής σημασίας, αλλά πρέπει να δημιουργηθεί η ανάγκη (ίδια (δυνητική αξία)) (δυνητική αξία) Καύσιμα Βιώσιμη παραγωγή / συγκομιδή καυσόξυλων, βιομάζα, κ.λπ.. Επιλογή 1: η τοποθεσία είναι μια πηγή καυσίμων και εδώ είναι αυτά που πωλούνται στην αγορά Η υπηρεσία αυτή είναι κοινωνικο-οικονομικής σημασίας για την τοποθεσία (ίδια Επιλογή 2: η τοποθεσία είναι μια πηγή καυσίμων, αλλά αυτά εδώ δεν πωλούνται αλλά χρησιμοποιούνται τοπικά για τη συντήρηση Η υπηρεσία αυτή είναι κοινωνικο-οικονομικής σημασίας για την τοποθεσία (ίδια Επιλογή 3: η τοποθεσία θα μπορούσε να είναι μια πηγή καυσίμων, αλλά αυτή η δυνατότητα δε χρησιμοποιείται αυτή τη στιγμή Αυτή η υπηρεσία θα μπορούσε να είναι κοινωνικο-οικονομικής σημασίας, αλλά υπάρχει ανάγκη να δημιουργηθεί αυτή η ανάγκη (ίδια (δυνητική αξία)) (δυνητική αξία) Φυσικά φάρμακα Βιώσιμη παραγωγή / συγκομιδή ιατρικών φυσικών προϊόντων Επιλογή 1: η τοποθεσία είναι μια πηγή φυσικών φαρμάκων και αυτά πωλούνται στην αγορά Η υπηρεσία αυτή είναι κοινωνικο-οικονομικής σημασίας για την τοποθεσία (ίδια Επιλογή 2: η ω είναι μια πηγή φυσικών φαρμάκων, αλλά αυτά δεν πωλούνται, αλλά χρησιμοποιούνται σε τοπικό επίπεδο διαβίωσης για τη συντήρηση Η υπηρεσία αυτή είναι από κοινωνικοοικονομική σημασία για την τοποθεσία (ίδια Επιλογή 3: η τοποθεσία θα μπορούσε να είναι μια πηγή φυσικών φαρμάκων, αλλά αυτή η δυνατότητα δεν χρησιμοποιείται αυτή τη στιγμή Αυτή η υπηρεσία θα μπορούσε να είναι κοινωνικο-οικονομικής σημασίας, αλλά πρέπει να δημιουργηθεί η ανάγκη (ίδια (δυνητική αξία)) (δυνητική αξία) Διακοσμητικοί πόροι Επιλογή 1: tη τοποθεσία είναι μια πηγή διακοσμητικών πόρων και αυτά πωλούνται Βιώσιμη παραγωγή / συγκομιδή στην αγορά Η υπηρεσία αυτή είναι διακοσμητικών άγριων φυτών, ξύλο κοινωνικο-οικονομικής σημασίας για την για τη βιοτεχνία, κοχύλια, κλπ. τοποθεσία (ίδια 17