ΠΡΑΚΤΙΚΑ. 13 έως 15 Νοεμβρίου ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Συ νε ργ ατ ικ ότ ητ ας. Για την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

Transcript

1 13 έως 15 Νοεμβρίου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ Ο Ι Ρ Ε Ν Υ Σ Ο µετοχή συµ ή ν θ ε ι δ ε µ Πρακτικά εισηγήσεων συνεδρίου etwinning Εθνική Υπηρεσία Υποστήριξης etwinning «Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στα συνεργατικά σχολικά προγράμματα» υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων ΠΡΑΚΤΙΚΑ ISBN: ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Συ νε ργ ατ ικ ότ ητ ας Για την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

2 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο etwinning «Αξιοποίηση των ΤΠΕ στα συνεργατικά σχολικά προγράμματα» για την Π/θμια και Δ/θμια Εκπ/ση Πάτρα 13, 14 & 15 Νοεμβρίου 2015 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ Επιμέλεια Έκδοσης Άρης Λούβρης Τζιμόπουλος Νίκος Πάτρα 2015 Υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας & Θρησκευμάτων I

3 Η δράση etwinning. Παρελθόν, παρόν και μέλλον Παπαδάκης Σταμάτης 1 1 Εκπαιδευτικός Πληροφορικής stpapadakis@gmail.com ΠΕΡΙΛΗΨΗ H Ευρωπαϊκή ΈΈνωση, στην προσπάθεια της να δημιουργήσει μια κοινότητα σχολικών μονάδων από όλη την Ευρώπη, εγκαινίασε το 2005 τη δράση etwinning. ΈΈκτοτε η δράση etwinning γνωρίζει μεγάλη διάδοση μεταξύ της εκπαιδευτικής κοινότητας, έχοντας φτάσει στη δέκατη επέτειο της να αριθμεί εγγεγραμμένους εκπαιδευτικούς και περισσότερες από σχολικές μονάδες από 33 Ευρωπαϊκές χώρες. Η δράση etwinning παρέχει ευκαιρίες για τους εκπαιδευτικούς και το λοιπό προσωπικό των σχολικών μονάδων από διαφορετικές χώρες να συνεργαστούν σε κοινά έργα. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να έχουν πρόσβαση σε διαδικτυακά εργαλεία και εκπαιδευτικό υλικό, να επικοινωνήσουν με τους συναδέλφους τους και να λάβουν μέρος σε εργαστήρια και κοινότητες πρακτικής. Σε επίπεδο σχολικών μονάδων, το etwinning βοηθά τα σχολεία να δημιουργήσουν ένα φιλόξενο περιβάλλον για τη πολιτιστική συνεργασία των μαθητών, των εκπαιδευτικών και του λοιπού προσωπικού τους. Στην παρούσα εργασία επιχειρείται μια αναφορά στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον της δράσης etwinning, στον Ευρωπαϊκό και στον Ελληνικό χώρο. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: etwinning, ΤΠΕ, συνεργασία, καινοτομία, ηλεκτρονική αδελφοποίηση ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εκπαίδευση είναι ένας από τους σημαντικότερους μοχλούς για την εξασφάλιση της ανταγωνιστικότητας και της ευημερίας στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Σε όλο τον κόσμο, οι φορείς εκπαιδευτικών πολιτικών εργάζονται σκληρά προκειμένου να συγκρίνουν και να βελτιώσουν τα ποικίλα εκπαιδευτικά συστήματα με στόχο τη δημιουργία μιας σταθερής βάσης για την οικονομική ανάπτυξη κατά τον 21 ο αιώνα (Papadakis & Kalogiannakis, 2010). H Ευρωπαϊκή ΈΈνωση μέσω της πρωτοβουλίας «Europe 2020» αναγνωρίζει ότι απαιτείται μια θεμελιώδης μεταμόρφωση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στα κράτη-μέλη της προκειμένου με τη σειρά τους να αντιμετωπίσουν τις νέες δεξιότητες και ικανότητες που απαιτούνται στην εποχή της κοινωνίας της πληροφορίας (Gilleran, 2006). Στόχος είναι η Ευρώπη να παραμείνει η πιο ανταγωνιστική οικονομία, ξεπερνώντας την τρέχουσα οικονομική κρίση και κατανοώντας τις νέες ευκαιρίες που αναδύονται (Grosjean, 2015). Οι εμπλεκόμενοι στα εκπαιδευτικά θέματα αναγνωρίζουν τη συμβολή των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην πραγματοποίηση των προαναφερθέντων στόχων, προβάλλοντας σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο τον καταλυτικό ρόλο των ΤΠΕ στην ανάπτυξη της καινοτομίας και της δημιουργικότητας. Ωστόσο παρά τον αναγνωρισμένο ρόλο της χρήσης των ΤΠΕ σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες τόσο στον ευρωπαϊκό χώρο όσο και στη χώρα μας τα αποτελέσματα από τη ενσωμάτωση των ΤΠΕ στο σχολικό περιβάλλον δεν είναι ενθαρρυντικά. Ειδικότερα στη χώρα μας, διαχρονικά προβλήματα όπως το δύσκαμπτο και αναχρονιστικό αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών, ο παρωχημένος τεχνολογικός εξοπλισμός, η τεχνολογική και παιδαγωγική ανεπάρκεια των εκπαιδευτικών στη χρήση των νέων εφαρμογών των ΤΠΕ (π.χ. Web 2.0) συντελούν ώστε τα σχολεία να μην αποκομίζουν τα οφέλη των νέων τεχνολογιών και των προϋποθέσεων για τον εκσυγχρονισμό της μάθησης και των πρακτικών διδασκαλίας. Η πρωτοβουλία - δράση της Ευρωπαϊκής ΈΈνωσης με την ονομασία «etwinning» αποσκοπεί να ενθαρρύνει τη χρήση των ΤΠΕ στις ευρωπαϊκές σχολικές μονάδες μέσω της ηλεκτρονικής αδελφοποίησης των σχολείων ενθαρρύνοντας τη διαδικτυακή συνεργασία μεταξύ τους (Galvin et al., 2006). Αριθμώντας περίπου εγγεγραμμένα μέλη από ολόκληρη την ευρωπαϊκή εκπαιδευτική κοινότητα, συμβάλει ώστε όλο και περισσότεροι εκπαιδευτικοί να βρουν νέους αποδοτικούς τρόπους ένταξης και χρήσης των ΤΠΕ στη καθημερινή διδακτική τους πρακτική για ανάπτυξη και καινοτομία στον τομέα της διδασκαλίας και της μάθησης. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ETWINNING Ως κύρια δράση στο πλαίσιο του προγράμματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη δια βίου μάθηση, η δράση etwinning παρέχει στα σχολεία της Ευρώπης την δυνατότητα ηλεκτρονικής αδελφοποίησης, ή με άλλα λόγια ένα μέσο-πλατφόρμα για επικοινωνία, 361

4 ανταλλαγή ιδεών και υλοποίηση σχεδίων ηλεκτρονικής συνεργασίας. Η δράση etwinning αναλαμβάνει να υποστηρίξει τον ρόλο της κοινής κοινότητας για τα σχολεία στην Ευρώπη, δημιουργώντας την ίδια στιγμή, ένα επαγγελματικό δίκτυο συνεργασίας μεταξύ των ευρωπαίων εκπαιδευτικών (Gilleran, 2006). Αρκετές μελέτες προβάλουν την αποτελεσματικότητα του etwinning ως ένα καινοτόμο έργο το οποίο παρέχει σε μαθητές και εκπαιδευτικούς την ευκαιρία για την υλοποίηση έργων τα οποία προωθούν την ανάπτυξη δεξιοτήτων του 21 ου αιώνα (Crawley, Gilleran, Nucci, & Scimeca, 2010; Papadakis & Kalogiannakis, 2010; European Commission, 2013a). Το πρόγραμμα εντάσσεται ως υπο-δράση σε μεγαλύτερα έργα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (π.χ. Comenius, Erasmus+) και λαμβάνει διαχρονικά ετήσια χρηματοδότηση ύψους 10 εκατομμυρίων ευρώ περίπου. Δεν χρηματοδοτεί μεμονωμένα προγράμματα, αλλά παρέχει εργαλεία και στήριξη προς τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές, όπως την πύλη etwinning ( και σεμινάρια για το διδακτικό προσωπικό. Οι εθνικές υπηρεσίες υποστήριξης, οι οργανισμοί που εκπροσωπούν και προωθούν το etwinning σε όλες τις χώρες της ΕΕ, καθώς και στην Κροατία, την Ισλανδία, τη Νορβηγία και την Τουρκία παρέχουν κατάρτιση και υποστήριξη μέσω τηλεφώνου και διαδικτύου, διοργανώνουν συναντήσεις και εθνικούς διαγωνισμούς, και πραγματοποιούν εκστρατείες προβολής. Στα δέκα χρόνια από τη θέσπισή της, η δράση etwinning εξελίχθηκε από ένα εργαλείο εξεύρεσης εταίρων για τους εκπαιδευτικούς σε μία πλούσια, πανευρωπαϊκή κοινότητα διδασκαλίας και μάθησης. Το etwinning είναι μια ταχέως αναπτυσσόμενη κοινότητα μεταξύ των σχολικών μονάδων στην Ευρώπη (Brecko, Kampylis & Punie, 2014). Το Σεπτέμβριο του τρέχοντος έτους (2015) σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία της δράσης, είχαν εγγραφεί περίπου εκπαιδευτικοί, περισσότερες από σχολικές μονάδες από 33 Ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες αποτελούνται από τα 27 μέλη της Ευρωπαϊκής ΈΈνωσης και λοιπές χώρες όπως η Αρμενία, Μολδαβία κ.ά. Ωστόσο πλέον στη δράση συμμετέχουν και μη ευρωπαϊκές χώρες, με την Τυνησία να εγκαινιάζει την αδελφοποίηση με άλλους ηπείρους ( Αντίστοιχα υπάρχει διαθέσιμος ένας διαδραστικός χάρτης κάλυψης του etwinning και στατιστικά στοιχεία ανά χώρα στη διεύθυνση Θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι το etwinning φιλοδοξεί να διαδραματίσει τον ρόλο του Facebook των εκπαιδευτικών μέσω της δυνατότητας κοινωνικής δικτύωσης που παρέχει. Ωστόσο η ομοιότητα μεταξύ των δυο δικτύων περιορίζεται στα κοινωνικά χαρακτηριστικά που διαθέτουν. Το etwinning είναι κάτι περισσότερο από ένα εκπαιδευτικό Facebook καθώς, πλέον των άλλων, παρέχει ένα ασφαλές για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς Web 2.0 περιβάλλον, ενώ και τα διαθέσιμα χαρακτηριστικά του μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ποικίλες ρυθμίσεις και με πολλούς διαφορετικούς τρόπους (Kampylis, Bocconi & Punie, 2012). Πιο συγκεκριμένα το etwinning προσφέρει ποικίλες υπηρεσίες όπως το desktop, το TwinSpace και άλλα εργαλεία βασιζόμενα σε τεχνολογία Web 2.0 τόσο για την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ της εκπαιδευτικής κοινότητας, όσο και για την επαγγελματική εξέλιξη και κατάρτιση των εκπαιδευτικών μέσω της συμμετοχής τους σε ποικίλες ομάδες συζητήσεων, webinars κ.ά. Ο στόχος είναι οι εγγεγραμμένοι χρήστες του etwinning (etwinners) να μοιραστούν παραδείγματα καλής πρακτικής, να συζητήσουν μεθοδολογίες διδασκαλίας και εκμάθησης και να υποστηριχτούν στην επαγγελματική τους ανάπτυξη. Μέσω μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας με τη χρήση διαδικτυακών εργαλείων για τη διευκόλυνση της επικοινωνίας, η δράση etwinning έχει αναχθεί σε μια πραγματική κοινότητα, βασιζόμενη στη συνεργασία, μέσω της οποίας οι εκπαιδευτικοί επιδεικνύουν δημιουργικούς τρόπους για την ενίσχυση του διδακτικού τους έργου (Gilleran, 2006). ΈΈνα έργο etwinning προσφέρει την δυνατότητα για συνεργασία του προσωπικού και των μαθητών μεταξύ τουλάχιστον δύο σχολικών μονάδων από δύο ευρωπαϊκές χώρες προκειμένου να εργαστούν από κοινού με τη χρήση των ΤΠΕ. Για τους μαθητές, το etwinning προσφέρει ευκαιρίες για να συνεργαστούν με συμμαθητές τους με διαφορετικό πολιτισμικό και γλωσσικό υπόβαθρο υποστηρίζοντας και συμβάλλοντας στην ανάπτυξη των γλωσσικών και πολιτισμικών τους ικανοτήτων. Το γεγονός της επικοινωνίας εκπαιδευτικών και λοιπών συντελεστών της εκπαιδευτικής κοινότητας από διάφορες χώρες εντός της ίδιας πλατφόρμας παρέχει για πρώτη φορά στην Ευρωπαϊκή ιστορία πρωτόγνωρες ευκαιρίες δικτύωσης επιτρέποντας στους εκπαιδευτικούς να συμμετάσχουν, μεταξύ άλλων, σε επαγγελματικές δραστηριότητες ανάπτυξης των δεξιοτήτων τους δίχως χωρικούς και χρονικούς περιορισμούς. Η ηλικιακή ομάδα στόχος του etwinning είναι οι μαθητές μεταξύ τριών έως και δεκαεννέα ετών. Ως εκ τούτου απευθύνεται σε μαθητές προσχολικής, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (γενικής και επαγγελματικής). Επιπλέον, επειδή δεν απευθύνεται μόνο σε μαθητές, ολόκληρο το προσωπικό μιας σχολικής μονάδας (διευθυντές σχολείων, εκπαιδευτικοί, βιβλιοθηκάριοι, κ.ά.) μπορεί, εφόσον το επιθυμεί, να συμμετέχει με ή 362

5 χωρίς μαθητές σε ένα ή περισσότερα έργα etwinning σε οποιαδήποτε γλώσσα εργασίας έχει προσυμφωνηθεί με τον εταίρο ή τους εταίρους του έργου. Οι σχολικές μονάδες οι οποίες ανήκουν στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής ΈΈνωσης αλλά και οι σχολικές μονάδες από χώρες μη μέλη της Ευρωπαϊκής ΈΈνωσης όπως η Ισλανδία, η Νορβηγία και η Τουρκία, μπορούν να συμμετέχουν σε ένα έργο etwinning για μια χρονική περίοδο η οποία μπορεί να διαρκέσει από μια εβδομάδα έως και μερικούς μήνες ή ακόμη και ως μια μόνιμη αδελφοποίηση. Οι Kampylis et al. (2013) αναφέρονται σε έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε δείγμα etwinners στα πορίσματα της οποίας εντοπίζονται ποικίλα πλεονεκτήματα από την εμπλοκή της εκπαιδευτικής κοινότητας σε ένα έργο etwinning. Αυτά επικεντρώνονται στην αύξηση του αισθήματος φιλίας και της αίσθησης του ανήκειν σε μια ευρύτερη διεθνή κοινότητα. ΆΆλλα πλεονεκτήματα επικεντρώνονται στην αύξηση των ευκαιριών συνεργασίας και πειραματισμού με τη χρήση των ΤΠΕ, καθώς και η απόκτηση ποικίλων γνώσεων οι οποίες σχετίζονται με την επαγγελματική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή σε άλλες χώρες. Σε γενικές γραμμές, τα θετικά αποτελέσματα που η δράση etwinning επιφέρει στην εκπαιδευτική κοινότητα συνοψίζονται (α) στην αύξηση των κινήτρων και στη βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων των μαθητών, (β) στην ανάπτυξη της ηλεκτρονικής παιδαγωγικής, (γ) στην επαγγελματική και παιδαγωγική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών, και (δ) στην καλλιέργεια κουλτούρας συνεργασίας τόσο εντός της σχολικής κοινότητας όσο και μεταξύ των σχολικών μονάδων. ΌΌπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο Επίτροπος Figel σε ομιλία του κατά την τελετή απονομής των πανευρωπαϊκών βραβείων etwinning του έτους 2009, «η ολοένα αυξανόμενη επιτυχία της δράσης etwinning είναι ένα απτό παράδειγμα της δημιουργικότητας στην εκπαίδευση. Πρέπει να ενθαρρύνουμε καινοτομικές προσεγγίσεις στην εκπαίδευση με σκοπό την αναβάθμιση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας των σχολικών συστημάτων της Ευρώπης και τη στήριξη των νεαρών Ευρωπαίων ώστε να προετοιμαστούν για την κοινωνία και την οικονομία του μέλλοντος» (European Comission, 2009). Στο σχήμα 1 καταγράφεται η ραγδαία αποδοχή της δράσης etwinning από την εκπαιδευτική κοινότητα όπως αυτή αποτυπώνεται από τον αριθμό των εγγεγραμμένων χρηστών (etwinners), αλλά και από τον αριθμό των έργων (projects), μηνυμάτων και σχολίων μεταξύ των χρηστών ανάμεσα στα έτη 2005 και Σχήμα 1. Αριθμός εγγεγραμμένων χρηστών, έργων, μηνυμάτων και σχολίων μεταξύ των χρηστών (πηγή: Pham, Klamma & Derntl, 2012). ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ETWINNING Η κατανεμημένη οργάνωση της δράσης etwinning με την ύπαρξη κεντρικής υπηρεσίας υποστήριξης (Central Support service- CSS), εθνικής υπηρεσίας υποστήριξης (National Support service - NSS) και πλήθους πρεσβευτών (παλαιότερα προωθητών) (Ambassadors) επιτρέπει ένα συγκεκριμένο βαθμό αυτονομίας μεταξύ εθνικού, περιφερειακού επιπέδου και κεντρικής διοίκησης (Βρυξέλλες). Επιπρόσθετα η δομή του έργου δημιουργεί ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον για την εκπαιδευτική κοινότητα (Καλογιαννάκης & Παπαδάκης, 2011). Ωστόσο στα δέκα έτη ύπαρξης του έργου, δεν έχουν εξαλειφθεί διάφορα προβλήματα και δυσκολίες οι οποίες σχετίζονται κυρίως με θέματα ευελιξίας, τον ανοικτό του χαρακτήρα καθώς και τη διαλειτουργικότητά του με άλλα δίκτυα και πρωτοβουλίες (European Commission, 2013b). 363

6 Αναπόφευκτα υπάρχουν ακόμη παράγοντες οι οποίοι δυσχεραίνουν την ενσωμάτωση και την επεκτασιμότητα του etwinning στην εκπαιδευτική κοινότητα. Οι Kampylis et al. (2013) προσδιορίζουν την ύπαρξη μη διαθέσιμου ελεύθερου χρόνου στο τυπικό σχολικό πρόγραμμα ως το πιο σημαντικό εμπόδιο για την ενσωμάτωση του etwinning, σε συνδυασμό με ένα μη ευνοϊκό σχολικό περιβάλλον το οποίο χαρακτηρίζεται από ανεπάρκειες (α) σε υποδομές ΤΠΕ, (β) στην υποστήριξη των εκπαιδευτικών από τους συναδέλφους τους, και (γ) στη μη ευελιξία των προγραμμάτων σπουδών. Επιπλέον, ακόμη και όταν οι εκπαιδευτικοί επενδύουν στην ανάπτυξη των έργων etwinning πέρα του τυπικού σχολικού περιβάλλοντος, οι προσπάθειες τους αυτές δυσχεραίνονται από την περιορισμένη ή ακόμη και από την έλλειψη επίσημης αναγνώρισης από τις εθνικές εκπαιδευτικές αρχές. Ακόμη και σήμερα -δέκα χρόνια από την επίσημη έναρξη του έργου- οι δραστηριότητες του etwinning δεν είναι επαρκώς ενσωματωμένες σε αρκετά εθνικά συστήματα διαπίστευσης και ανταμοιβής. Στη χώρα μας, η δικαιολόγηση δίωρης συμπλήρωσης ωραρίου για όσους εκπαιδευτικούς ασχολούνται με προγράμματα etwinning διάρκειας 6 μηνών, που τέθηκε σε εφαρμογή πριν από 7 έτη και συνεχίζεται από την εκάστοτε ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας εξίσωσε το πρόγραμμα etwinning στα μάτια της εκπαιδευτικής κοινότητας με τα υπόλοιπα προγράμματα σχολικών δραστηριοτήτων, και αναμφίβολα μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα θετικό βήμα. Ωστόσο, αναπόφευκτα η καθιέρωση του προγράμματος είναι στενά συνδεδεμένη με τον προσδιορισμό αυστηρότερων προτύπων τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την αξιολόγηση έργων etwinning. Ωστόσο, η αξιολόγηση αυτή θα πρέπει να υλοποιηθεί με τρόπο ο οποίος δεν θα καταργεί τον ανοικτό, δίχως αποκλεισμούς, μη γραφειοκρατικό και ευέλικτο χαρακτήρα του etwinning. ΈΈνα παράδοξο και απρόσμενο πρόβλημα στην υλοποίηση ενός έργου etwinning είναι η ίδια η φύση του έργου. Αναμφίβολα, μία από τις θετικότερες επιπτώσεις από την εμπλοκή των εκπαιδευτικών σε έργα etwinning είναι η ανάπτυξη των ψηφιακών δεξιοτήτων τους καθώς και η βελτίωση της αυτεπάρκειάς τους στη χρήση των ΤΠΕ. Ωστόσο, η έλλειψη ψηφιακών δεξιοτήτων ακόμη και σήμερα- από πολλούς εκπαιδευτικούς εξακολουθεί να αποτελεί εμπόδιο για τη συμμετοχή της πλειονότητας των εκπαιδευτικών σε έργα etwinning (Kampylis et al., 2013). ΆΆλλα προβλήματα που αναφέρουν συχνά οι etwinners, σχετίζονται με την έλλειψη χρηματοδότησης για την υλοποίηση των διαφόρων δράσεων στα πλαίσια ενός έργου, καθώς και την ελλιπή τους εκπαίδευση και τη μικρή τους εμπειρία στη διαχείριση κοντρουκτιβιστικών και κοινωνικοσυνεργατικών δραστηριοτήτων, οι οποίες αποτελούν την πλειοψηφία των δράσεων που λαμβάνουν χώρα κατά την υλοποίηση ενός έργου etwinning. ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ, ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ETWINNING ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ Η δράση «ηλεκτρονική αδελφοποίηση των σχολείων της Ευρώπης και η προώθηση της κατάρτισης των εκπαιδευτικών» (etwinning) εγκαινιάστηκε επίσημα τον Ιανουάριο του 2005 στο πλαίσιο του προγράμματος elearning Οι κύριοι στόχοι της δράσης βρίσκονταν σε αγαστή συμφωνία με τους στόχους οι οποίοι είχαν τεθεί στην σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Βαρκελώνης το Μάρτιο του Στη σύνοδο αυτή, για πρώτη φορά αναγνωρίστηκε από τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής ΈΈνωσης η ηλεκτρονική αδελφοποίηση των σχολείων ως μια ευκαιρία για την εκπαιδευτική κοινότητα αφενός να μάθει και να εξασκήσει τις δεξιότητες της στις ΤΠΕ, και αφετέρου να προωθηθεί η ιδέα του πολυπολιτισμικού ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου. Συνοπτικά, ο αρχικός στόχος της δράσης etwinning ήταν η ανάπτυξη ή/και η ενίσχυση της δικτύωσης των σχολικών μονάδων μέσω ενός πανευρωπαϊκού σχήματος το οποίο θα έδινε την δυνατότητα σε ένα ευρωπαϊκό σχολείο να δημιουργήσει παιδαγωγικές - εταιρικές σχέσεις με ένα ή περισσότερα σχολεία οπουδήποτε στην Ευρώπη (European Commission, 2014). Το 2007, η δράση etwinning ενσωματώθηκε πλήρως στο πρόγραμμα για τη Δια Βίου στην Μάθηση (Lifelong Learning Programme - LLP), ως μέρος του υπο-προγράμματος Comenius. Σκοπός του προγράμματος Comenius ήταν η παροχή βοήθειας στους νέους και στο εκπαιδευτικό προσωπικό προκειμένου να κατανοήσουν καλύτερα το εύρος των ευρωπαϊκών πολιτισμών, γλωσσών και αξιών. Το 2008 υπήρξε ένα έτος σταθμός για την ανάπτυξη του etwinning. Σημεία καμπής υπήρξαν η εισαγωγή της νέας έκδοσης της ψηφιακής πύλης (Portal) του έργου, ο σαφής πλέον προσανατολισμός της πλατφόρμας στη χρήση υπηρεσιών Web 2.0, καθώς και η ανάπτυξη της κοινωνικής δικτύωσης εντός του έργου (Crawley, Gilleran, Scimeca, Vuorikari, & Wastiau, 2009). Οι μεταβολές αυτές είχαν άμεσα έναν θετικότατο αντίκτυπο στον βαθμό εγγραφής νέων χρηστών. Ενώ η τάση αύξησης νέων χρηστών στο etwinning ήταν σταθερή κατά τα πρώτα τέσσερα έτη του έργου ( ) και κυμαινόταν κατά μέσο όρο σε μια αύξηση 80% ανά έτος, το σχολικό έτος , σημειώθηκε μια αύξηση άνω του 300% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος ( ) (Kampilis et al., 2013). 364

7 Στη διάρκεια του 2009, οι ομάδες etwinning τέθηκαν στη διάθεση των χρηστών. Οι ομάδες etwinning είναι ιδιωτικές πλατφόρμες για τους etwinners, στις οποίες συμμετέχουν προαιρετικά προκειμένου να συζητήσουν και να εργαστούν από κοινού για ένα συγκεκριμένο θέμα ή έργο χρησιμοποιώντας μια ποικιλία εργαλείων και υπηρεσιών Web 2.0 (όπως φόρουμ, wikis, blogs, γκαλερί εικόνων, κ.ά.), ή/και να λάβουν μέρος σε διαδικτυακές δραστηριότητες όπως για παράδειγμα διαδικτυακά σεμινάρια (webinars), συζητήσεις ειδικών σε κάποιο τομέα κ.ά. Αντίστοιχα, στις αρχές του 2009 το σύνθημα του etwinning άλλαξε από το «Συνεργασίες σχολείων στην Ευρώπη» στο «Η κοινότητα των σχολείων στην Ευρώπη» (Crawley, Gilleran, Scimeca, Vuorikari & Wastiau, 2010). Σύμφωνα με όσα αναφέρουν οι Wastiau, Crawley & Gilleran (2011), στα πρώτα έξι χρόνια δραστηριοποίησης της δράσης etwinning ( ), ενεπλάκησαν περίπου μαθητές από 33 διαφορετικές Ευρωπαϊκές χώρες. Οι ίδιοι ερευνητές αναφέρουν ότι σύμφωνα με στοιχεία του προγράμματος για το έτος 2012, η μέση αναλογία των εγγεγραμμένων etwinners ανά σχολική μονάδα ήταν 1.96 άτομα, ενώ περίπου το 40% των εγγεγραμμένων σχολικών μονάδων στο etwinning συμμετείχαν με περισσότερους από έναν εγγεγραμμένους εκπαιδευτικούς. Το Σεπτέμβριο του 2012, η ανανεωμένη πύλη του έργου έκανε την εμφάνιση της. Μέχρι τα τέλη του έτους ακολούθησε αντίστοιχα και το ανανεωμένο TwinSpace. Στο σχήμα 2 διακρίνεται η διαχρονική αυξητική τάξη καταγεγραμμένων χρηστών και καταχωρημένων έργων etwinning μεταξύ των ετών 2005 και Σχήμα 2: Στατιστικά έργων και χρηστών μεταξύ των ετών (πηγή: Kampilis et al., 2013) Επιπρόσθετα, ήδη από τα πρώτα στάδια ανάπτυξης του etwinning, η κεντρική υπηρεσία υποστήριξης του έργου στις Βρυξέλλες αντιλήφθηκε την ανάγκη για μια συστηματική υποστήριξη της επαγγελματικής ανάπτυξης των εκπαιδευτικών. Στα πλαίσια αυτά αναπτύχθηκαν άμεσα δράσεις οι οποίες οργανώθηκαν από την κεντρική υπηρεσία στα τέλη του Οι δράσεις αυτές περιλάμβαναν σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, εργαστήρια επαγγελματικής ανάπτυξης των εκπαιδευτικών και σε εθνικό επίπεδο, διοργάνωση διαδικτυακών μαθημάτων από τις αντίστοιχες εθνικές υπηρεσίες. Τα πρώτα μαθήματα στην Ελλάδα διοργανώθηκαν το 2006 (Καλογιαννάκης & Παπαδάκης, 2011). ΈΈνας σημαντικός μετασχηματισμός του etwinning έλαβε χώρα το 2008, καθώς κινήθηκε πέρα από την κοινότητα των σχολείων στην Ευρώπη και εστιάστηκε στην οικοδόμηση ενός δικτύου επαγγελματικής ανάπτυξης για τους εκπαιδευτικούς. Στα πλαίσια αυτά εντατικοποιήθηκε η εισαγωγή ποικίλων επιμορφωτικών δράσεων όπως η υλοποίηση των περιφερειακών εργαστηρίων ανάπτυξης (διαδικτυακών και δια ζώσης), των ομάδων και των αιθουσών των εκπαιδευτικών (Vuorikari, Gilleran, & Scimeca, 2011). ΤΟ ΠΑΡΟΝ Επί του παρόντος, στη δέκατη επέτειο του έργου, το etwinning, αναγνωρίζεται από τους επισήμους εκπαιδευτικούς φορείς αλλά και τους εκπαιδευτικούς, ως ένα δίκτυο επαγγελματικής εξέλιξης των εκπαιδευτικών (βλ. σχήμα 3), έχοντας αποκτήσει μια σταθερή οργανωτική δομή και επαρκή σχέδια βιωσιμότητας για το μέλλον. Επιπρόσθετα, με την υλοποίηση του προγράμματος Erasmus+, το οποίο σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι το νέο πρόγραμμα για την εκπαίδευση, την νεολαία και τον πολιτισμό, για την περίοδο έχει εξασφαλιστεί η συνέχιση της υλοποίησης τόσο της δράσης etwinning όσο και του etwinning Plus ( 365

8 Σχήμα 3: Συμπράξεις των ευρωπαϊκών σχολικών μονάδων (Πηγή: Pham, Klamma & Derntl, 2012) Η δράση etwinning Plus ξεκίνησε το 2013 στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας (European Neighbourhood Policy). Η δράση προσφέρει τη δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς οι οποίοι υπηρετούν σε προ-επιλεγμένες σχολικές μονάδες από την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν, τη Γεωργία, τη Μολδαβία, την Ουκρανία και την Τυνησία να δημιουργήσουν δεσμούς συνεργασίας με σχολεία στην Ευρώπη μέσα από μια μερική συμμετοχή στη δράση etwinning (βλ. σχήμα 4). Σχήμα 4: Χάρτες με τις χώρες που συμμετέχουν στις δράσεις etwinning και etwinning Plus ΌΌπως προαναφέρθηκε με την έναρξη υλοποίησης του έργου «Erasmus for All», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναβαθμίσει το etwinning ως μια πλατφόρμα για όλες τις σχολικές μονάδες που επιθυμούν να συνεργαστούν σε διασυνοριακό επίπεδο με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής ΈΈνωσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φιλοδοξεί η δράση etwinning να λειτουργήσει ως ο θεμέλιος αλλά και ο συνδετικός κρίκος της ευρωπαϊκής συνεργασίας μεταξύ των σχολικών μονάδων. Στα πλαίσια αυτά, ήδη υλοποιούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή οι ακόλουθες πρωτοβουλίες: Εμπλουτισμός της πλατφόρμας με νέες δυνατότητες για την ενίσχυση της συνεργασίας των σχολικών μονάδων. Η δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής εκπαιδευτικής πύλης (portal), παράλληλα με την λειτουργία της πλατφόρμας της δράσης etwinning, η οποία θα παρέχει ειδικά συνεργατικά περιβάλλοντα για την διευκόλυνση της επικοινωνίας μεταξύ των διαμορφωτών των εκπαιδευτικών πολιτικών, διευθυντών σχολικών μονάδων και λοιπών ενδιαφερόμενων εκπαιδευτικών φορέων. Η δημιουργία ενός ειδικού τμήματος-πλατφόρμας το οποίο θα επιτρέπει στους ευρωπαίους εκπαιδευτικούς να δικτυωθούν και να συνεργαστούν με τους εκπαιδευτικούς και από άλλα μέρη του κόσμου. Μια σημαντική επέκταση των δυνατοτήτων επαγγελματικής εξέλιξης που ήδη προσφέρονται στους εκπαιδευτικούς (Brecko, Kampylis & Punie, 2014). Στο σχήμα 5 απεικονίζονται τα διαδοχικά στάδια αλλά και τα ορόσημα κατά την ανάπτυξη της δράσης etwinning από το έτος 2005 έως και το έτος

9 Σχήμα 5: Τα διαδοχικά στάδια αλλά και τα ορόσημα κατά την ανάπτυξη του προγράμματος etwinning (πηγή: Brecko, Kampylis & Punie, 2014). ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΈΈνας βασικός παράγοντας της βιωσιμότητας οποιουδήποτε ευρωπαϊκού προγράμματος είναι η σταθερή του χρηματοδότησή του από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το πρόγραμμα etwinning, λόγω της ένταξης του στο πρόγραμμα Erasmus+, έχει εξασφαλίσει την αδιάλειπτη χρηματοδότησή του μέχρι και το έτος Επιπρόσθετα, τα ποιοτικά στατιστικά στοιχεία του προγράμματος, όπως ο υψηλός αριθμός των εκπαιδευτικών και των σχολικών μονάδων που εμπλέκονται σε δράσεις etwinning, συμβάλλουν στην μελλοντική του βιωσιμότητα. Θετικά συνηγορεί και το γεγονός ότι το etwinning είναι η μοναδική ευρωπαϊκή δράση η οποία κάνει χρήση μηχανισμών κοινωνικής δικτύωσης για την ενίσχυση της συνεργασίας, της επικοινωνίας και της διαπολιτισμικής ευαισθητοποίησης των σχολικών κοινοτήτων σε ολόκληρη την Ευρώπη (Grosjean, 2015). Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται η δράση etwinning από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αντικατοπτρίζεται στα λόγια της Ευρωπαίας επιτρόπου για θέματα εκπαίδευσης, πολιτισμού, πολυγλωσσίας και νεολαίας, κ. Ανδρούλλας Βασιλείου, η οποία έχει δηλώσει ότι «η πρωτοβουλία etwinning έχει σημειώσει επιτυχία από την αρχή. Προωθεί τη μάθηση και τη δημιουργικότητα, και κάνει τους νέους να νιώθουν υπερήφανοι που είναι Ευρωπαίοι. Το etwinning δεν έχει παγιωμένο περιεχόμενο περιλαμβάνει τα πάντα από την παρότρυνση των νέων να χρησιμοποιούν τις σχολικές βιβλιοθήκες τους έως την προώθηση της εκμάθησης γλωσσών. Μα πάνω απ όλα, έχει να κάνει με τη χρήση των ΤΠΕ ώστε τα παιδιά να μπορέσουν να αξιοποιήσουν όλες τις δυνατότητές τους» (European Commission, 2013c). Στο σχήμα 6 παρουσιάζονται οι ενεργές συνδέσεις μεταξύ των χωρών ανά σχολικές συμπράξεις και ανά αντικείμενο σύμπραξης. Σχήμα 6: Συνδέσεις μεταξύ ευρωπαϊκών κρατών ανά σχολική σύμπραξη και ανά αντικειμένου σύμπραξης (πηγή: Pham, Klamma & Derntl, 2012) ΤΟ ETWINNING ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Στην χώρα μας ήδη από τη πρώτη χρονιά έναρξης της δράσης, η δράση etwinning σημείωσε αξιοσημείωτη επιτυχία τόσο σε απόλυτα όσο και σε σχετικά μεγέθη ως προς την συμμετοχή των σχολικών μονάδων αλλά και τον αριθμό των κατακτημένων Ευρωπαϊκών βραβείων. ΌΌπως αναφέρουν οι Papadakis & Kalogiannakis (2010), έως το 2010 η Ελλάδα από την έναρξη της δράσης ήταν σταθερά στην πρώτη πεντάδα ως προς τον αριθμό των συνεργασιών ανάμεσα στα 20 κράτη-μέλη που συμμετείχαν αρχικά στη δράση. Οι ίδιοι ερευνητές επισημαίνουν και την παιδαγωγική ποιότητα των ελληνικών υλοποιημένων έργων η οποία αποδεικνύεται από το πλήθος των πανευρωπαϊκών βραβείων τα οποία τα ελληνικά σχολεία είχαν κατακτήσει σε όλες τις διαγωνιστικές κατηγορίες της δράσης etwinning από το 2006 έως το 2010 (Papadakis & Kalogiannakis, 2010). 367

10 Αντίστοιχα, όπως μπορούμε να πληροφορηθούμε από την έκθεση της ελληνικής Εθνικής Υπηρεσίας Υποστήριξης, (EACEA, 2014) και τα επόμενα έτη η παιδαγωγική ποιότητα των ελληνικών έργων είναι εξίσου σημαντική και αναγνωρίσιμη πανευρωπαϊκά. Αυτό καταγράφεται ποσοτικά και ποιοτικά, από τη συνεχή παρουσία των ελληνικών σχολικών μονάδων στα ευρωπαϊκά βραβεία etwinning, και στον μεγάλο αριθμό των ελληνικών σχολείων που έχουν λάβει την Ευρωπαϊκή Ετικέτα Ποιότητας. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα δημοσιευμένα στοιχεία της ελληνικής εθνικής υπηρεσίας υποστήριξης, η Ελλάδα είναι σταθερά στις πρώτες θέσεις σε σχετικά και σε απόλυτα μεγέθη, συγκριτικά με τον αριθμό των εγγεγραμμένων εκπαιδευτικών και των υλοποιημένων σχολικών συμπράξεων, μεταξύ των 33 ευρωπαϊκών κρατών που συμμετέχουν στη δράση έως και το 2014 (EACEA, 2014). Πιο αναλυτικά, ενώ στα τέλη του Ιανουαρίου 2013, τα εγγεγραμμένα ελληνικά σχολεία ήταν και οι σχολικές συμπράξεις στις οποίες συμμετείχαν οι ΈΈλληνες εκπαιδευτικοί ήταν 4.156, ένα χρόνο αργότερα, στο τέλος του Ιανουαρίου 2014, τα εγγεγραμμένα ελληνικά σχολεία ήταν και οι αντίστοιχες σχολικές συμπράξεις ήταν Τα αποτελέσματα αυτά μεταφράζονται σε νέα εγγεγραμμένα σχολεία και σε νέες σχολικές συμπράξεις. Αντίστοιχα οι εκπαιδευτικοί οι οποίοι εγγράφηκαν για πρώτη φορά το έτος 2013 ήταν (EACEA, 2014). Η αυξητική τάση συνεχίζεται και για το έτος 2015 όπως μπορούμε να πληροφορηθούμε από τον ιστότοπο του etwinning και την μελέτη των αντίστοιχων στατιστικών δεικτών. Κατά την χρονική στιγμή συγγραφής της παρούσης εργασίας (Σεπτέμβριος, 2015) υπήρχαν ήδη εγγεγραμμένες σχολικές μονάδες, και εγγεγραμμένοι εκπαιδευτικοί. Αντίστοιχα παρότι βρισκόμαστε στην έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς ( ) υπάρχουν ήδη 579 ενεργά έργα, ενώ στα 10 έτη ύπαρξης του έργου έχουν υλοποιηθεί και ολοκληρωθεί επιτυχώς σχολικές συμπράξεις. Αναμφίβολα, τα ιδιαιτέρως θετικά αποτελέσματα που περιγράφτηκαν στις προηγούμενες παραγράφους, δεν οφείλονται αποκλειστικά και μόνο στη θετική διάθεση ενασχόλησης με τη δράση etwinning των Ελλήνων εκπαιδευτικών. Τουναντίον, ιδιαίτερα σημαντικός διαχρονικά κρίνεται και ο ρόλος της Εθνικής Υπηρεσίας Υποστήριξης της δράσης. Από την έναρξη της δράσης etwinning στην Ελλάδα, οι προσπάθειες της Εθνικής Υπηρεσίας Υποστήριξης εστιάστηκαν, αφενός στο να καταστήσουν τη δράση etwinning αναγνωρίσιμη στην εκπαιδευτική κοινότητα, και αφετέρου στη παροχή εστιασμένης κατάρτισης των εκπαιδευτικών στη χρήση των ΤΠΕ ως εργαλείων συνεργασίας, καθώς και στην ανάπτυξη και εμπλουτισμό της πλατφόρμας του etwinning. Οι δράσεις της Εθνικής Υπηρεσίας Υποστήριξης τα πρώτα έτη επικεντρώθηκαν σε δραστηριότητες οι οποίες αποσκοπούσαν τόσο στη μεγέθυνση του αριθμού των παραγόμενων έργων όσο και στην ποιοτική τους επάρκεια. Σκοπός όλων των προσπαθειών ήταν η υποβοήθηση των εκπαιδευτικών στη δημιουργία ενός ικανού αριθμού έργων αναγνωρίσιμων στον Ευρωπαϊκό χώρο. Επιπλέον, δεδομένης της τεχνολογικής ανεπάρκειας της εκπαιδευτικής κοινότητας, οι δράσεις επικεντρώθηκαν και στην προώθηση της επαγγελματικής ανάπτυξης των εκπαιδευτικών αλλά και στην εκμετάλλευση του etwinning στην παιδαγωγική διαδικασία. Στα πρόσφατα έτη οι δράσεις, εκτός των προαναφερθέντων, εμπλουτίστηκαν με νέες δραστηριότητες και εκδηλώσεις οι οποίες στοχεύουν στην προώθηση των σχολικών ομάδων εργασίας και στην πιο ενεργή συμμετοχή των μαθητών σε όλα τα στάδια υλοποίησης ενός etwinning έργου. ΌΌλα αυτά έχουν επιτευχθεί με τη διοργάνωση εκατοντάδων δια-ζώσης εκδηλώσεων και εργαστηρίων ανάπτυξης σε όλη την Ελλάδα αλλά και μέσω της ψηφιακής προώθησης της δράσης μέσω ηλεκτρονικών μαθημάτων, τα οποία επικεντρώνονται τόσο στη χρήση των εργαλείων του etwinning όσο και σε παιδαγωγικά θέματα, καθώς και στην δημιουργία και προώθηση ψηφιακών εκπαιδευτικών κοινοτήτων. Για το μέλλον προβλέπεται η πιο ενεργή προώθηση της δράσης etwinning στην ελληνική εκπαιδευτική κοινότητα. Για το σκοπό αυτό η Εθνική Υπηρεσία Υποστήριξης σκοπεύει να πολλαπλασιάσει τον αριθμό των δια-ζώσης συναντήσεων με την ενεργή ανάμειξη των τοπικών πρεσβευτών, τον εμπλουτισμό των εθνικών βραβείων και την περαιτέρω προβολή της δράσης μέσω της συμμετοχής των μελών της ομάδας με αναφορές και φυσική παρουσία σε εγχώρια εκπαιδευτικά συνέδρια. Επιπρόσθετα προβλέπεται η εντατικοποίηση της προώθησης της δράσης μέσω δικτυακών τόπων που σχετίζονται με την εκπαιδευτική κοινότητα όπως το Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο ( το εκπαιδευτικό αποθετήριο e-yliko ( καθώς και μέσω της περαιτέρω βελτίωσης του ελληνικού ιστοτόπου της δράσης ( ΕΠΙΛΟΓΟΣ Αναμφίβολα η δράση etwinning, είναι ένα ευρωπαϊκό έργο το οποίο είναι «μοναδικό σε μέγεθος και σε πεδίο εφαρμογής, και δεν υπάρχει προηγούμενη ή συγκρίσιμη δράση εντός ή εκτός της Ευρώπης» (European Commission, 2014). Συνοπτικά, η δράση etwinning είναι ένα ανοικτό, ασφαλές, δίχως κόστος και γραφειοκρατικά εμπόδια, εκπαιδευτικό δίκτυο το οποίο 368

11 συγκεντρώνει ολόκληρη την ευρωπαϊκή (και όχι μόνο) εκπαιδευτική κοινότητα (εκπαιδευτικούς, μαθητές, σχολικές μονάδες, φορείς) κάτω από την ίδια ομπρέλα επιτρέποντας καινοτόμες παιδαγωγικές πρακτικές. Η δράση etwinning χρησιμοποιεί εργαλεία και υπηρεσίες των ΤΠΕ προκειμένου να διευκολύνει τις σχολικές μονάδες να δημιουργήσουν συμπράξεις σε οποιοδήποτε γνωστικό αντικείμενο. Εκτός όμως της δυνατότητας που παρέχει στους εκπαιδευτικούς να αλληλεπιδράσουν με συναδέλφους άλλων χωρών συμβάλλει σημαντικά και στην επαγγελματική τους εξέλιξη, λειτουργώντας συχνά συμπληρωματικά στην υλοποίηση των διαμορφωμένων εθνικών στόχων οι οποίοι σχετίζονται με την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Στη χώρα μας ιδιαιτέρα, δεδομένης της διαχρονικής ανεπάρκειας της επίσημης πολιτείας σε ζητήματα επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών και εκσυγχρονισμού του εκπαιδευτικού συστήματος, η δράση μέσω των ποικίλων επιμορφωτικών δραστηριοτήτων της, αποτελεί ένα ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο επαγγελματικής εξέλιξης των εκπαιδευτικών. Εν κατακλείδι, δίνοντας έμφαση στις δεξιότητες συνεργασίας και στη δημιουργική χρήση των ΤΠΕ, συμβάλει στον εκσυγχρονισμό του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, υποστηρίζοντας την προσπάθεια που καταβάλλεται προκειμένου να καταστεί το ελληνικό σχολείο πιο ελκυστικό για την σημερινή ψηφιακή γενιά και ισότιμο με τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Καλογιαννάκης, Μ., & Παπαδάκης, Στ. (2011). Η δράση της ηλεκτρονικής αδελφοποίησης (etwinning) στην πρώιμη παιδική ηλικία ως αφετηρία καινοτόμων πρακτικών για τη διδακτική των Φυσικών Επιστημών. Στο Γ. Παπαδάτος, Α.-Σ. Αντωνίου, Α. Μπαστέα & Π. Τρακαδάς (επιμ.) Πρακτικά του 2 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Επιστημών Εκπαίδευσης, (Τόμος Α ), Αθήνα, Μαΐου 2010, Brecko, B. N., Kampylis, P. & Punie, Y. (2014). Mainstreaming ICT-enabled Innovation in Education and Training in Europe: Policy actions for sustainability, scalability and impact at system level. JRC Scientific and Policy Reports. Seville: JRC-IPTS. doi: /52088 Crawley, C., Gilleran, A., Scimeca, S., Vuorikari, R. & Wastiau, P. (2009). Beyond School Projects - A report on etwinning Central Support Service for etwinning, European Schoolnet, Rue de Trèves 61, 1040 Brussels Belgium. Crawley, C., Gilleran, A., Nucci, D., & Scimeca, S. (Eds.). (2010). Voices of etwinning Teachers talk. Brussels: Central Support Service for etwinning & European Schoolnet European Commission. EACEA (Education, Audiovisual and Culture Executive Agency) (2014). etwinning National Support Service (GREECE). Ανακτήθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 2015 από τη διεύθυνση 10_greece.pdf European Commission. (2009). Τα σχολεία στην Ευρώπη, φορέας δημιουργικότητας και καινοτομίας μέσω των σχεδίων ηλεκτρονικής συνεργασίας etwinning. Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2015 από τη διεύθυνση European Commission. (2013a). Study of the impact of etwinning on participating pupils, teachers and schools. Luxemburg: Publications of the European Union. Ανακτήθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 2015 από τη διεύθυνση European Commission. (2013b). Launch of 'etwinning Plus' virtual classroom network for schools. Ανακτήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2015 από τη διεύθυνση European Commission. (2013c). etwinning: best cross-border school projects of the year. Ανακτήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2015 από τη διεύθυνση _en.htm European Commission. (2014). Activity plan for etwinning National Support Services for Ανακτήθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 2015 από τη διεύθυνση Galvin, C., Gilleran, A., Hogenbirk, P., Hunya, M., Selinger, M., & Zeidler, B. (2006). Pedagogical Advisory Group Reflections on etwinning: Collaboration and etwinning Enrichment and added value of etwinning projects. Brussels: etwinning Central Support Service. Gilleran, A. (2006). Learning with etwinning. Central Support Service for etwinning, European Schoolnet, Rue de Trèves 61, B-1040 Brussels Belgium. Ανακτήθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 2015 από τη διεύθυνση Grosjean, Μ. (2015). Mainstreaming ICT-enabled Innovation in Education and Training in Europe: Policy actions for sustainability, scalability and impact at system level. Ανακτήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2015 από τη διεύθυνση Kampylis, P., Bocconi, S., & Punie, Y. (2012). Fostering innovative pedagogical practices through online networks: the case of etwinning. Proceedings of the SQM / INSPIRE

12 Conference, Tampere, Finland, August, Tampere, Finland: School of Information Sciences of the University of Tampere and the British Computer Society. Kampylis, P., Law, N., Punie, Y., Bocconi, S., Brečko, B., Han, S., Looi, C-K., Miyake, N. (2013). ICT-enabled innovation for learning in Europe and Asia. Seville, Spain: Joint Research Centre of the European Commission. Ανακτήθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 2015 από τη διεύθυνση Papadakis, St., & Kalogiannakis, M. (2010). etwinning in the early childhood as starting line of innovative practices for the didactic of natural sciences. HSci2010 7th International Conference Hands-on Science Bridging the Science and Society gap, July 25-31, Greece, At The University of Crete campus at Rethymno. DOI: /RG Pham, M. C., Klamma, R., & Derntl, M. (2012). Dynamic Visual Analytics for Lifelong Learning Communities. Ανακτήθηκε στις 20 Αυγούστου 2015 από τη διεύθυνση pdf Vuorikari, R., Gilleran, A., & Scimeca, S. (2011). Growing beyond Innovators ICT-Based School Collaboration in etwinning. In C. D. Kloos, D. Gillet, R. M. Crespo García, F. Wild, & M. Wolpers (Eds.), Towards Ubiquitous Learning (Vol. 6964, pp ). Springer Berlin Heidelberg. Wastiau, P., Crawley, C., & Gilleran, A. (2011). Pupils in etwinning- Case studies on pupil participation. Central Support Service for etwinning (CSS), European Schoolnet, Rue de Trèves 61, B-1040 Brussels Belgium. 370