ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΙ ΤΩΝ ΑΚΑΡΕΩΝ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΙ ΤΩΝ ΑΚΑΡΕΩΝ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ ΣΤΟ ΜΙΚΡΟΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΠΙΤΙΩΝ ΧΩΡΙΣ ΣΚΥΛΟΥΣ, ΜΕ ΚΛΙΝΙΚΑ ΥΓΙΕΙΣ ΣΚΥΛΟΥΣ ΚΑΙ ΜΕ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥΣ ΣΕ ΑΥΤΑ ΣΚΥΛΟΥΣ ΜΕ ΑΤΟΠΙΚΗ ΕΡΜΑΤΙΤΙ Α ΟΥΡΑΝΙΑ ΦΑΡΜΑΚΗ ΚΤΗΝΙΑΤΡΟΣ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2006

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΙ ΤΩΝ ΑΚΑΡΕΩΝ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ ΣΤΟ ΜΙΚΡΟΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΠΙΤΙΩΝ ΧΩΡΙΣ ΣΚΥΛΟΥΣ, ΜΕ ΚΛΙΝΙΚΑ ΥΓΙΕΙΣ ΣΚΥΛΟΥΣ ΚΑΙ ΜΕ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥΣ ΣΕ ΑΥΤΑ ΣΚΥΛΟΥΣ ΜΕ ΑΤΟΠΙΚΗ ΕΡΜΑΤΙΤΙ Α ΟΥΡΑΝΙΑ ΦΑΡΜΑΚΗ ΚΤΗΝΙΑΤΡΟΣ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ Επταµελής Επιτροπή Καθηγητής Α. Φ. Κουτίνας Επιβλέπων Καθηγητής. Γκιουλέκας Μέλος Συµβουλευτικής Επιτροπής Αναπλ. Καθηγήτρια Μ. Παπαζαχαριάδου Μέλος Συµβουλευτικής Επιτροπής Καθηγητής Γ. Κοπτόπουλος Μέλος Επικ. Καθηγητής Η. Παπαδόπουλος Μέλος Επικ. Καθηγητής Μ. Σαριδοµιχελάκης Μέλος Λέκτορας Κ. Αδαµαµά-Μωραϊτου Μέλος ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2006

3 Σε αυτούς που µας φωτίζουν το µονοπάτι της γνώσης και σε εκείνους που µας παρακινούν να το ακολουθήσουµε...

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 1 ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ... 4 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ... 5 Η ΑΤΟΠΙΚΗ ΕΡΜΑΤΙΤΙ Α ΣΤΟ ΣΚΥΛΟ... 6 ΑΛΛΕΡΓΙΟΓΟΝΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (ΑΕΡΟΑΛΛΕΡΓΙΟΓΟΝΑ) ΚΑΙ ΑΤΟΠΙΚΗ ΕΡΜΑΤΙΤΙ Α ΤΟΥ ΣΚΥΛΟΥ...13 ΑΚΑΡΕΑ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ ΚΑΙ ΑΤΟΠΙΚΗ ΕΡΜΑΤΙΤΙ Α ΤΟΥ ΣΚΥΛΟΥ...20 Ταξινόµηση, µορφολογία και βιολογία των ακάρεων του σπιτιού...20 Συνθήκες διαβίωσης των ακάρεων του σπιτιού στα σύγχρονα αστικά σπίτια...24 Συλλογή και ταυτοποίηση των ακάρεων του σπιτιού...27 Επιδηµιολογικά δεδοµένα...29 Αλλεργιογόνος δράση των ακάρεων του σπιτιού και ατοπική δερµατίτιδα του σκύλου...31 ΜΕΡΟΣ ΕΥΤΕΡΟ-Η ΙΚΗ ΜΑΣ ΕΡΕΥΝΑ...35 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ...36 Σχεδιασµός της µελέτης...36 Σκύλοι µε ατοπική δερµατίτιδα που βρέθηκαν ευαισθητοποιηµένοι στα ακάρεα του σπιτιού (oµάδα Α)...36 Κριτήρια συµµετοχής στη µελέτη...36 Στοιχεία ταυτότητας των ζώων, ιστορικό και κλινικά ευρήµατα...37 Ενδοδερµική δοκιµή...42 Ορολογική εξέταση µε ELISA (Allercept -Heska) για τον προσδιορισµό των ειδικών IgE στα ακάρεα του σπιτιού...46 Εκπλήρωση των κατά Willemse διαγνωστικών κριτηρίων στην ατοπική δερµατίτιδα του σκύλου...46 Κλινικά υγιείς σκύλοι οι οποίοι στην ενδοδερµική δοκιµή δεν αντέδρασαν θετικά στα ακάρεα του σπιτιού (oµάδα Β)...48 Κριτήρια συµµετοχής των ζώων στη µελέτη...48 Στοιχεία ταυτότητας των ζώων, ιστορικό, κλινική εξέταση, ενδοδερµική δοκιµή και ορολογικές εξετάσεις...49 Σπίτια χωρίς κατοικίδιο ζώο (oµάδα Γ)...50 Συλλογή δειγµάτων σκόνης από τα σπίτια των οµάδων Α, Β και Γ...51 Αποµόνωση και ταυτοποίηση των ακάρεων του σπιτιού στα δείγµατα σκόνης...55 Ηµιποσοτικός προσδιορισµός της γουανίνης στα δείγµατα σκόνης...59 Στατιστική επεξεργασία...60 Έλεγχος οµοιογένειας των oµάδων Α, Β και Γ...60 Σύγκριση των αντιδράσεων στην ενδοδερµική δοκιµή µεταξύ των διαδοχικών αραιώσεων του σωµατικού εκχυλίσµατος του D. farinae και του D. pteronyssinus...61 Σύγκριση του ποσοτικού αποτελέσµατος της ορολογικής εξέτασης µεταξύ των οµάδων Α και Β...61 Συσχετισµός µεταξύ του ποσοτικού αποτελέσµατος της ενδοδερµικής δοκιµής και της ορολογικής εξέτασης...61 Σύγκριση της συχνότητας παρουσίας και του πληθυσµού των ακάρεων του σπιτιού µεταξύ των τριών οµάδων...62

5 Σύγκριση της συχνότητας παρουσίας και του πληθυσµού µεταξύ των δύο ειδών ακάρεων της σκόνης του σπιτιού (D. farinae και D. pteronyssinus) στην οµάδα Α...63 Μελέτη των εποχικών διακυµάνσεων του πληθυσµού των ακάρεων του σπιτιού...63 Συσχετισµός των αποτελεσµάτων της ενδοδερµικής δοκιµής και της ορολογικής εξέτασης µε ELISA (Allercept -Heska) ως προς την παρουσία, τον πληθυσµό και τα είδη των ακάρεων του σπιτιού...64 Σύγκριση του αποτελέσµατος της δοκιµής ανίχνευσης της γουανίνης µεταξύ των τριών οµάδων...65 Σύγκριση της διαγνωστικής ευαισθησίας µεταξύ της άµεσης µεθόδου ανίχνευσης των ακάρεων και εκείνης της γουανίνης...66 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ...67 Έλεγχος οµοιογένειας των στοιχείων ταυτότητας των σκύλων των οµάδων Α και Β...67 Αποτελέσµατα της ενδοδερµικής δοκιµής για τα ακάρεα του σπιτιού (σωµατικό εκχύλισµα) στους σκύλους της οµάδας Α...67 Αποτελέσµατα της ορολογικής εξέτασης µε ELISA (Allercept -Heska) για τα ακάρεα του σπιτιού στους σκύλους των οµάδων Α και Β...70 Οµοιογένεια των οµάδων Α, Β και Γ ως προς τα οικιστικά χαρακτηριστικά των σπιτιών και τα σηµεία συλλογής της σκόνης και τις δραστηριότητες που µπορούν να επηρεάσουν τον πληθυσµό των ακάρεων του σπιτιού...72 Συχνότητα και πληθυσµός των ακάρεων του σπιτιού στα δείγµατα σκόνης...73 Συχνότητα παρουσίας των ειδών των ακάρεων του σπιτιού στα δείγµατα σκόνης...76 ιακυµάνσεις του πληθυσµού των ακάρεων του σπιτιού ανάλογα µε τις εποχές του χρόνου...78 Συσχετισµός των αποτελεσµάτων της ενδοδερµικής δοκιµής και της ορολογικής εξέτασης µε ΕLISA (Allercept -Heska) µε τη συχνότητα παρουσίας, τον πληθυσµό και τα είδη των ακάρεων του σπιτιού...78 Προσδιορισµός της γουανίνης στα δείγµατα σκόνης...81 Σύγκριση της διαγνωστικής ευαισθησίας µεταξύ της άµεσης µεθόδου ανίχνευσης των ακάρεων και εκείνης της γουανίνης...81 ΣΥΖΗΤΗΣΗ...83 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ SUMMARY ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΙΝΑΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...139

6 Πρόλογος ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην Ελλάδα, όπως εξάλλου και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, η ατοπική δερµατίτιδα, που εκδηλώνεται µε κνησµό και ποικίλες δερµατικές αλλοιώσεις, είναι όχι µόνο η συχνότερη αλλεργική δερµατίτιδα, αλλά και ένα από τα καθηµερινά προβλήµατα που απασχολούν στην πράξη τον κλινικό κτηνίατρο. Αν και η αιτιοπαθογένεια της δερµατίτιδας αυτής δεν έχει ακόµη αποσαφηνιστεί σε όλες της τις λεπτοµέρειες, αποτελεί κοινό τόπο ότι τα σπουδαιότερα αλλεργιογόνα που ευθύνονται για την ευαισθητοποίηση των ατοπικών σκύλων είναι τα ακάρεα του σπιτιού. Στο σκύλο, όπως και στον άνθρωπο, τα ακάρεα µε τη µεγαλύτερη αλλεργιογόνο σηµασία είναι 2 της σκόνης του σπιτιού (Dermatophagoides farinae, D.pteronyssinus) και 3 της αποθήκης (Acarus siro, Tyrophagus putrescentiae, Lepidoglyphus destructor). Αν και υπάρχουν πολλές µελέτες που έχουν αποδείξει την ευαισθητοποίηση των ατοπικών σκύλων στα ακάρεα αυτά, δεν µπορεί να ειπωθεί το ίδιο για την παρουσία τους σε σπίτια που ζουν σκύλοι, ανεξάρτητα αν είναι ή όχι ατοπικοί. Σκοπός του παρόντος πονήµατος ήταν η διερεύνηση πιθανού συσχετισµού µεταξύ της ευαισθητοποίησης των σκύλων µε ατοπική δερµατίτιδα στα ακάρεα του σπιτιού και της παρουσίας, του πληθυσµού και των ειδών των ακάρεων αυτών συνολικά στο σπίτι και σε επιµέρους σηµεία του. Ο σκοπός της µελέτης αυτής παρουσιάζει παγκόσµιο ενδιαφέρον και πρωτοτυπία αφού, από όσο γνωρίζουµε, δεν έχει δηµοσιευθεί κάτι ανάλογο σε ολόκληρο τον κόσµο µε αντικείµενο το σκύλο. Στο πρώτο µέρος της διδακτορικής διατριβής επιχειρείται σύντοµη βιβλιογραφική ανασκόπηση της ατοπικής δερµατίτιδας του σκύλου, δίνοντας ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 1

7 Πρόλογος ιδιαίτερη έµφαση στην αιτιοπαθογένεια, για να ακολουθήσει αναλυτική παρουσίαση των σπουδαιότερων αλλεργιογόνων στα οποία ευαισθητοποιούνται οι περισσότεροι ατοπικοί σκύλοι, µε σχετικά εκτενέστερη αναφορά στα ακάρεα του σπιτιού. Στο δεύτερο µέρος περιγράφονται τα υλικά και οι µέθοδοι που χρησιµοποιήθηκαν στη µελέτη αυτή και παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα ύστερα από εµπεριστατωµένη στατιστική ανάλυση. Ακολουθούν η συζήτηση των αποτελεσµάτων µε βάση τα µέχρι σήµερα επιστηµονικά δεδοµένα και η εξαγωγή των ανάλογων συµπερασµάτων, οι περιλήψεις, το παράρτηµα των πινάκων και ο πίνακας των βιβλιογραφικών αναφορών. Η έρευνα αυτή πραγµατοποιήθηκε στην Κλινική των Ζώων Συντροφιάς (Μονάδα Παθολογίας) της Κτηνιατρικής Σχολής µε την καθοδήγηση του επιβλέποντα καθηγητή κ. Α. Φ. Κουτίνα, στον οποίο εκφράζω τις θερµές µου ευχαριστίες για την πολύτιµη βοήθεια, τις επιστηµονικές συµβουλές του και τη συµπαράσταση καθόλη τη διάρκεια της εκπόνησής της. Θερµές ευχαριστίες θα ήθελα να απευθύνω και στα άλλα δύο µέλη της Τριµελούς Συµβουλευτικής Επιτροπής, τον καθηγητή της Πνευµονολογικής Κλινικής (Ιατρική Σχολή, Α.Π.Θ.) κ.. Γκιουλέκα για τις επιστηµονικές συµβουλές του και την αναπληρώτρια καθηγήτρια του Εργαστηρίου της Παρασιτολογίας (Κτηνιατρική Σχολή, Α.Π.Θ.) κα. Μ. Παπαζαχαριάδου για τη σηµαντική βοήθειά της στην ταυτοποίηση των ακάρεων του σπιτιού, που αποτέλεσε το κύριο τµήµα της µελέτης. Ιδιαίτερες ευχαριστίες απευθύνω στον επίκουρο καθηγητή της Παθολογίας Ζώων Συντροφιάς (Παθολογική Κλινική, Τµήµα Κτηνιατρικής, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας) κ. Μ. Σαριδοµιχελάκη για την πολύπλευρη και ανεκτίµητη βοήθειά του καθόλη τη διάρκεια της µελέτης. ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 2

8 Πρόλογος Σηµαντική ήταν επίσης και η βοήθεια του αναπληρωτή καθηγητή της Επιδηµιολογίας κ. Λ. Λεοντίδη (Τµήµα Κτηνιατρικής, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας) στη στατιστική επεξεργασία των αποτελεσµάτων. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω θερµά τον διεθνούς φήµης ακαρεολόγο καθηγητή M. Colloff, που επιβεβαίωσε το αποτέλεσµα της ταυτοποίησης των ακάρεων σε µέρος των δειγµάτων σκόνης. Τον καθηγητή της Κλινικής των Παραγωγικών Ζώων (Κτηνιατρική Σχολή, Α.Π.Θ.) κ. Κ. Μπόσκο ευχαριστώ για την παραχώρηση του στερεοσκοπίου του, που ήταν το χρησιµότερο εργαλείο για την ανεύρεση και ταυτοποίηση των ακάρεων. Θα ήταν µεγάλη παράλειψη, αν δεν ευχαριστούσα τους ιδιοκτήτες των σκύλων και τα µέλη του προσωπικού της Κλινικής των Ζώων Συντροφιάς, που δέχτηκαν να λάβουν µέρος στη µελέτη και επέτρεψαν να γίνουν δειγµατοληψίες στα σπίτια τους. Ευχαριστώ και την παιδική µου φίλη κα. Ε. Χατζηαντωνίου για τη βοήθεια της στην επιλογή των σπιτιών χωρίς σκύλο. εν θα µπορούσα να µην ευχαριστήσω θερµά την οικογένεια µου και τον κτηνίατρο, διδάκτορα της Κτηνιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Χ. Κουτίνα για την αµέριστη συµπαράσταση, αγάπη και στήριξη που µου προσέφεραν στην προσπάθειά µου να εκπονήσω την παρούσα διδακτορική διατριβή. Το λιγότερο που µπορώ να κάνω είναι να τους την αφιερώσω ολόψυχα. ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 3

9 ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ Τh2 = Τ2 βοηθητικά λεµφοκύτταρα Τh1 = Τ1 βοηθητικά λεµφοκύτταρα IFN-γ = ιντερφερόνη γ IFN-ω = ιντερφερόνη ω TNFa = νεκρωτικός παράγοντας α PAF = παράγοντας ενεργοποίησης των αιµοπεταλίων ECF-A = χηµειοτακτικός παράγοντας των εωσινόφιλων κοκκιοκυττάρων - Α IgE = ανοσοσφαιρίνη Ε ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 4

10 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ

11 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Η ΑΤΟΠΙΚΗ ΕΡΜΑΤΙΤΙ Α ΣΤΟ ΣΚΥΛΟ Ως ατοπία ορίζεται η κληρονοµική προδιάθεση ενός ζώου για υπερπαραγωγή IgE σε αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος, µε δυνατότητα πρόκλησης αντίδρασης υπερευαισθησίας τύπου Ι (Marsella 2001, Olivry και συν. 2001). Αν και η ατοπία του ανθρώπου µπορεί να εκδηλωθεί ως βρογχικό άσθµα, αλλεργική ρινίτιδαεπιπεφυκίτιδα (hay fever) ή/και ατοπική δερµατίτιδα (ΑΤ ), στο σκύλο σχεδόν πάντοτε εκδηλώνεται µε ΑΤ. Ως ΑΤ ορίζεται µια γενετικά προκαθορισµένη κνησµώδης αλλεργική δερµατίτιδα που έχει συγκεκριµένη κλινική εικόνα και εµφανίζεται ύστερα από προηγούµενη ευαισθητοποίηση σε αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος (Olivry και συν. 2001). Η συχνότητα εµφάνισης της ΑΤ, που έχει αυξηθεί σηµαντικά τις τελευταίες δεκαετίες (Hillier και Griffin 2001), κυµαίνεται από 3 µέχρι 30% στον συνολικό πληθυσµό των σκύλων (Nesbitt 1978, Reedy και συν. 1997, Hillier και Griffin 2001), ώστε να θεωρείται η πρώτη (Carlotti και Costargent 1992, Saridomichelakis και συν. 1999α, Hillier και Griffin 2001, Sousa και Halliwell 2001) ή η δεύτερη σε συχνότητα µετά την αλλεργική από ψύλλους δερµατίτιδα (DeBoer 1989, Reedy και συν. 1997, Rees 2001, Scott και συν. 2001) στο ζωικό αυτό είδος. Η ΑΤ µπορεί να πρωτοεκδηλωθεί από την ηλικία του ενός µήνα µέχρι και εκείνη των 12 χρόνων (Park και συν. 2000, Mueller και Jackson 2003), αν και στο 60-72% των περιστατικών εµφανίζεται µεταξύ του 1ου και του 3ου χρόνου της ζωής του σκύλου (Halliwell και Schwartzman 1971, Scott 1981). Προδιάθεση για ΑΤ έχει διαπιστωθεί στις φυλές Beauceron, Boston terrier, Boxer, Bull terrier, Cairn terrier, Chinese Shar-Pei, Chow-chow, Dalmatian, English bulldog, English setter, Fox terrier, Golden retriever, Irish setter, Labrador retriever, Lhasa apso, Miniature schnauzer, Pug, Pyrenean shepherd dog, Scottish terrier, Staffordshire terrier, ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 6

12 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Tervuren shepherd dog, Tibetan terrier, Welsh terrier, West Highland White terrier και Yorkshire terrier (Scott 1981, Carlotti και Costargent 1992, Saridomichelakis και συν. 1999α, Griffin και DeBoer 2001, Sousa και Marsella 2001, Zur και συν. 2002, Nodtvedt και συν. 2004). Το αντίθετο έχει βρεθεί για τις φυλές Borzoi, Dachshund, Doberman pincher, German shorthair pointer, Saluki, Sighthound και Whippet, στις οποίες η συχνότητα της ΑΤ εµφανίζεται µειωµένη (Scott 1981, Carlotti και Costargent 1992, Griffin και DeBoer 2001, Nodtvedt και συν. 2004). Για άλλες πάλι φυλές, όπως οι Cocker spaniel, German shepherd και Poodle, τα αποτελέσµατα των διαφόρων µελετών είναι αντιφατικά (Halliwell και Schwartzman 1971, Scott 1981, Willemse και van der Brom 1983, Carlotti και Costargent 1992, Saridomichelakis και συν. 1999α, Sousa και Marsella 2001). Αναφορικά µε την προδιάθεση του φύλου οι απόψεις και πάλι ποικίλουν. Ορισµένοι ερευνητές υποστηρίζουν την προδιάθεση των θυληκών ζώων (Halliwell και Schwartzman 1971, Scott 1981), άλλοι των αρσενικών (Griffin και DeBoer 2001), ενώ αρκετοί διαπιστώνουν ότι το φύλο δεν αποτελεί προδιαθέτοντα παράγοντα (Willemse και van der Brom 1983, Carlotti και Costargent 1992, Saridomichelakis και συν. 1999α, Masuda και συν. 2000α, Zur και συν. 2002, Nodtvedt και συν. 2004). Η αιτιοπαθογένεια της ΑΤ του σκύλου, όπως άλλωστε και της αντίστοιχης δερµατίτιδας του ανθρώπου, είναι πολυπαραγοντική, αφού για την εκδήλωσή της ενδέχεται να συµµετέχουν: α) η κληρονοµική προδιάθεση (αυξηµένη συχνότητα σε συγκεκριµένες φυλές και οικογένειες σκύλων, εµφάνιση κλινικά και ανοσολογικά ανάλογης δερµατοπάθειας σε σκύλους-πειραµατόζωα µε κατάλληλο γενετικό υπόστρωµα), β) η έκθεση στα αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος, γ) η αυξηµένη παραγωγή IgE (και ενδεχοµένως IgG) σε αλλεργιογόνα και πιθανόν σε διάφορα βακτηριδιακά, παρασιτικά ή τροφικά αντιγόνα, δ) οι διαταραχές της κυτταρικής ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 7

13 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική Ανασκόπηση ανοσίας µε την επικράτηση των Th2 λεµφοκυττάρων στην οξεία και των Th1 στη χρόνια φάση της νόσου καθώς και διαταραχές της παραγωγής των µεταβιβαστών της φλεγµονής, ε) ο µη φυσιολογικός µεταβολισµός των λιπιδίων από υποκείµενες ενζυµικές διαταραχές, στ) η διαταραχή της δοµής και λειτουργίας του επιδερµικού φραγµού µε αποτέλεσµα την αυξηµένη διαεπιδερµική απώλεια του νερού και την ξηροδερµία, ζ) οι δευτερογενείς λοιµώξεις του δέρµατος από Staphylococcus spp. ή/και Malassezia spp. και η) η πιθανότητα επίδρασης ψυχογενών παραγόντων (Halliwell και DeBoer 2001, Inman και συν. 2001, Olivry και Hill 2001α, Scott και συν. 2001, Sinke και συν. 2001, Shaw και συν. 2004, Nuttall και συν. 2005, Saridomichelakis 2005, Marsella και συν. 2006). Η πλέον χαρακτηριστική κλινική εκδήλωση της ΑΤ του σκύλου είναι ο κνησµός, που µπορεί να είναι γενικευµένος (40-70%) ή εντοπισµένος, µε ιδιαίτερη επικέντρωση στην κεφαλή (περιοφθαλµική χώρα, χείλη, πτερύγια των αυτιών), τα άκρα (πρόσθια επιφάνεια του αγκώνα, πρόσθια και οπίσθια επιφάνεια του καρπού, οπίσθια επιφάνεια του µετακαρπίου, εσωτερική επιφάνεια των µηρών, πρόσθια επιφάνεια του ταρσού, οπίσθια επιφάνεια του µεταταρσίου, δάκτυλοι και µεσοδακτύλιες πτυχές των πρόσθιων και των οπίσθιων άκρων), την κάτω επιφάνεια του κορµού του σώµατος (µασχάλες, στέρνο, κάτω κοιλιακή, βουβωνική ή/και περινεϊκή χώρα) και τον έξω ακουστικό πόρο (Scott 1981, Griffin 1993, Reedy και συν. 1997, Saridomichelakis και συν. 1999α, Griffin και DeBoer 2001, Scott και συν. 2001). Οι δερµατικές αλλοιώσεις µπορεί να είναι πρωτογενείς (π.χ. ερυθηµατώδεις βλατίδες) ή/και δευτερογενείς (Griffin και DeBoer 2001, Marsella και συν. 2006). Στις δευτερογενείς δερµατικές αλλοιώσεις, που διαπιστώνονται στο 95-99% των χρόνιων περιστατικών (Willemse και Van den Brom 1983, Nesbitt και συν. 1984α, Saridomichelakis και συν. 1999α) και οφείλονται στον αυτοτραυµατισµό λόγω του ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 8

14 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική Ανασκόπηση κνησµού, τη χρόνια φλεγµονή του δέρµατος και τις δερµατοπάθειες που επιπλέκουν την ΑΤ (Griffin και DeBoer 2001), περιλαµβάνονται η αλλαγή του χρώµατος του τριχώµατος, η υποτρίχωση-αλωπεκία, το ερύθηµα, η υπερχρωµία, οι δρυφάδες, οι φλύκταινες, οι φολίδες, οι εφελκίδες και τέλος η πάχυνση, η µείωση της ελαστικότητας (πτύχωση) και η λειχηνοποίηση του δέρµατος (Griffin και DeBoer 2001, Scott και συν. 2001). Από τις επιπλέκουσες δερµατοπάθειες συχνότερες στην κλινική πράξη είναι η κυψελιδοπαραγωγική έξω ωτίτιδα (8-86%), η επιπολής και σπανιότερα η εν τω βάθει σταφυλοκοκκική δερµατίτιδα (10-68%), η δερµατίτιδα από Malassezia (2-38%), η ξηρή και σπανιότερα η λιπαρή σµηγµατόρροια (12-45%), η ξηροδερµία (13%), η υπερίδρωση (2-24%), η αλλεργική από ψύλλους δερµατίτιδα (2-88%), η υπερευαισθησία σε έντοµα και αραχνίδες (14-46%) και η τροφική αλλεργίαδυσανεξία (2-33%) (Nesbitt 1978, Scott 1981, Willemse και Van den Brom 1983, Carlotti και Costargent 1992, Saridomichelakis και συν. 1999α, Griffin και DeBoer 2001, Scott και συν. 2001, Zur και συν. 2002, Jackson και συν. 2005β, Nuttall 2006). Η εποχικότητα των συµπτωµάτων εξαρτάται όχι µόνο από τα αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος στα οποία υπάρχει ευαισθητοποίηση, αλλά και από τις δερµατοπάθειες ή τις εξωπαρασιτώσεις, που επιπλέκουν την ΑΤ ή απλά συνυπάρχουν µε αυτή. Αν και στην αρχή της εξέλιξης της νόσου ο κνησµός έχει εποχικό χαρακτήρα στο 32-78% των περιστατικών, στη συνέχεια οι περισσότεροι ατοπικοί σκύλοι τον παρουσιάζουν καθόλη τη διάρκεια του χρόνου (Halliwell και Schwartzman 1971, Nesbitt και συν. 1984α, Scott 1981, Saridomichelakis και συν. 1999α, Griffin και DeBoer 2001). Στην Ελλάδα το 70% των ζώων αυτών δεν παρουσιάζει εποχικό κνησµό, χωρίς όµως να αποκλείονται οι υφέσεις και εξάρσεις ανάλογα µε την εποχή (Saridomichelakis και συν. 1999α). ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 9

15 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Από τις διάφορες παθολογικές καταστάσεις που προέρχονται από άλλα όργανα και συστήµατα και έχουν κατά καιρούς αναφερθεί σε ατοπικούς σκύλους (επιπεφυκίτιδα, ξηρή κερατοεπιπεφυκίτιδα, καταράκτης, ρινίτιδα, ανάστροφος πταρµός, βρογχικό άσθµα, πνευµονία, γαστρεντερικές διαταραχές, ουρολοιµώξεις, µη φυσιολογικοί οιστρικοί κύκλοι, αγονιµότητα, ψευδοκύηση, επιληπτικές κρίσεις), µόνο η επιπεφυκίτιδα (18-65%) και η ρινίτιδα (0-48%) µπορούν να περιληφθούν µε αξιοπιστία στις µη δερµατολογικές εκδηλώσεις της ατοπίας στο ζωικό αυτό είδος (Scott 1981, Saridomichelakis και συν. 1999α, Griffin και DeBoer 2001). Η διάγνωση της ΑΤ στηρίζεται στο συµβατό του ιστορικού, της κλινικής εικόνας και τον αποκλεισµό όλων των υπόλοιπων κνησµωδών δερµατοπαθειών που παρουσιάζουν κλινικές οµοιότητες και ιδιαίτερα της σαρκοπτικής ψώρας, της αλλεργικής από ψύλλους δερµατίτιδας, της τροφικής αλλεργίας-δυσανεξίας, της σταφυλοκοκκικής δερµατίτιδας, της δερµατίτιδας από Malassezia και της ερεθιστικής ή αλλεργικής από επαφή δερµατίτιδας (DeBoer και Hillier 2001, Saridomichelakis και Koutinas 2005). Σε περίπτωση που µια από τις παραπάνω δερµατίτιδες συνυπάρχει µε την ΑΤ, η διάγνωση θα στηριχθεί στην παραµονή του κνησµού ύστερα από την επιτυχηµένη θεραπευτική αντιµετώπισή της (Scott και συν. 2001, Saridomichelakis και Koutinas 2005). Η ιστοπαθολογική εξέταση των βιοψιών από το δέρµα προσανατολίζει µόνο προς τη διάγνωση της ΑΤ, χωρίς όµως να µπορεί να την επιβεβαιώσει (Scott και συν. 2001). Με τις διάφορες αλλεργικές δοκιµές απλώς ανιχνεύονται τα αλλεργιογόνα εκείνα του περιβάλλοντος απέναντι στα οποία υπάρχει ευαισθητοποίηση και δεν µπορεί σε καµία περίπτωση να στηριχθεί η διάγνωση της νόσου, αφού το αποτέλεσµα ενδέχεται να είναι θετικό σε κλινικά υγιείς σκύλους και αρνητικό σε σκύλους µε ΑΤ (DeBoer και Hillier 2001, Saridomichelakis και Koutinas 2005). ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 10

16 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Ορισµένοι ερευνητές (Willemse 1986, Reedy και συν. 1997, Prelaud και συν. 1998) έχουν προτείνει διάφορα διαγνωστικά κριτήρια που αυξάνουν την πιθανότητα επιβεβαίωσης της ΑΤ στους σκύλους εκείνους που τα πληρούν, χωρίς όµως και να την αποκλείουν σε αντίθετη περίπτωση (DeBoer και Hillier 2001). Συχνότερα χρησιµοποιούνται τα προτεινόµενα από τον Willemse (1986) κριτήρια, όπως τροποποιήθηκαν στη συνέχεια από τους Reedy και συν. (1997), σύµφωνα µε τους οποίους θα πρέπει να υφίστανται τουλάχιστον 3 κύρια και 3 δευτερεύοντα κριτήρια, για να ισχυροποιηθεί η διάγνωση της ΑΤ (Πίνακας 1). Πίνακας 1. Κατά Willemse διαγνωστικά κριτήρια της ΑΤ του σκύλου (Reedy και συν. 1997) Κύρια κριτήρια Κνησµός Κνησµός ή/και δερµατικές αλλοιώσεις στο πρόσωπο ή τα δάκτυλα Λειχηνοποίηση στην πρόσθια επιφάνεια της άρθρωσης του ταρσού ή του καρπού Χρόνια ή υποτροπιάζουσα δερµατίτιδα Ατοµικό ή οικογενειακό ιστορικό ατοπίας Προδιάθεση φυλής ευτερεύοντα κριτήρια Εµφάνιση των συµπτωµάτων πριν από την ηλικία των 3 χρόνων Άµεσου τύπου αντιδράσεις στην ενδοδερµική δοκιµή µε αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος Θετική ορολογική εξέταση για την IgGd σε αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος Θετική ορολογική εξέταση για την IgE σε αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος Ξηροδερµία Υποτροπιάζουσα επιπολής σταφυλοκοκκική δερµατίτιδα Υποτροπιάζουσα δερµατίτιδα από Malassezia spp. Υποτροπιάζουσα αµφοτερόπλευρη έξω ωτίτιδα Υποτροπιάζουσα αµφοτερόπλευρη επιπεφυκίτιδα Ερύθηµα στο πρόσωπο και χειλίτιδα Υπερίδρωση ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 11

17 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Επειδή σε όλα σχεδόν τα περιστατικά η ΑΤ είναι ανίατη, κρίνεται απαραίτητη η εφόρου ζωής θεραπευτική αντιµετώπισή της (Reedy και συν. 1997, Scott και συν. 2001, Hill 2002, Medleau και Hnilica 2006). Αυτή θα πρέπει να εξατοµικεύεται ανάλογα µε τις ιδιαιτερότητες του κάθε ατοπικού σκύλου και να περιλαµβάνει την αποφυγή ή την εξουδετέρωση των υπεύθυνων αλλεργιογόνων (Scott και συν. 2001, Swinnen και Vroom 2004), την ειδική ανοσοθεραπεία για τα υπεύθυνα αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος (Griffin και Hillier 2001, Hillier 2002, Medleau και Hnilica 2006), την αποκατάσταση της ακεραιότητας του επιδερµικού φραγµού και τέλος την εξουδετέρωση των δερµατοπαθειών εκείνων που συνυπάρχουν ή επιπλέκουν την ΑΤ (Scott και συν. 2001, Medleau και Hnilica 2006). Για την αντιµετώπιση του κνησµού και της φλεγµονής συνήθως χρησιµοποιούνται φάρµακα µε αντιφλεγµονώδη και αντικνησµώδη δράση, όπως είναι τα γλυκοκορτικοστεροειδή, τα αντιισταµινικά, τα ανάλογα των προσταγλανδινών (µισοπροστόλη), τα µακρολίδια-αναστολείς της καλσινευρίνης (κυκλοσπορίνη Α, τακρόλιµους), οι αναστολείς της φωσφοδιεστεράσης (πεντοξιφυλλίνη, αροφυλλίνη), οι αναστολείς των λευκοτριένιων (zileuton, zafirlucast), οι αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (φλουοξετίνη), τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (δοξεπίνη, αµιτριπτυλίνη), τα τοπικά αντικνησµώδη (π.χ. πραµοξίνη, καπσαϊκίνη, κολλοειδή εκχυλίσµατα βρώµης) και τα ω:3/ω:6 λιπαρά οξέα (Marsella και Olivry 2001α, Olivry και Sousa 2001, Scott και συν. 2001). Προσφάτως αναφέρεται ότι ενθαρρυντικά αποτελέσµατα έχουν δώσει τα αντισώµατα που δεσµεύουν την IgE και οι κυττοκίνες IFN-γ και IFN-ω (Olivry 2005). ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 12

18 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική Ανασκόπηση ΑΛΛΕΡΓΙΟΓΟΝΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (ΑΕΡΟΑΛΛΕΡΓΙΟΓΟΝΑ) ΚΑΙ ΑΤΟΠΙΚΗ ΕΡΜΑΤΙΤΙ Α ΤΟΥ ΣΚΥΛΟΥ Τα ποικίλης προέλευσης αλλεργιογόνα µπορούν να προκαλέσουν αντιδράσεις υπερευαισθησίας στα ευαισθητοποιηµένα σε αυτά άτοµα (Reedy και συν. 1997, Olivry και συν. 2001, Esch και Bush 2003). Τα αλλεργιογόνα που κυκλοφορούν στην ατµόσφαιρα αναφέρονται ως αεροαλλεργιογόνα (ιατρική) ή ως αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος (κτηνιατρική) (Hill και DeBoer 2001). Σε κάθε περίπτωση διακρίνονται σε αυτά του εξωτερικού περιβάλλοντος (αλλεργιογόνα των γύρεων και ορισµένων µυκήτων) και σε εκείνα των εσωτερικών χώρων, όπως είναι τα αλλεργιογόνα των ακάρεων του σπιτιού ή της σκόνης του σπιτιού, τα επιθηλιακά κύτταρα του ανθρώπου και των ζώων και τα αλλεργιογόνα ορισµένων εντόµων και µυκήτων (Reedy και συν. 1997, Esch και Bush 2003, Saridomichelakis 2005). Τα αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος που ευθύνονται για την ευαισθητοποίηση και την πρόκληση των συµπτωµάτων του αλλεργικού άσθµατος και της αλλεργικής ρινίτιδας-επιπεφυκίτιδας του ανθρώπου, κυκλοφορούν στην ατµόσφαιρα µε τη µορφή σωµατιδίων (π.χ. κόπρανα των ακάρεων του σπιτιού, γυρεόκοκκοι), που έχουν διάµετρο 2-60 µm και συνήθως είναι χαµηλού µοριακού βάρους (5-60 kda) υδατοδιαλυτές πρωτεΐνες ή γλυκοπρωτεΐνες (Reedy και συν. 1997, Esch και Bush 2003). Τα αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος που υπεισέρχονται στην αιτιοπαθογένεια της ΑΤ του σκύλου δεν έχουν απαραίτητα τα ίδια χαρακτηριστικά, αφού οι συνθήκες διαβίωσης, η οδός έκθεσης σε αυτά και ενδεχοµένως η ανοσοαντίδραση του σκύλου διαφέρουν από τις αντίστοιχες του ανθρώπου (Saridomichelakis 2005). Για παράδειγµα, θα µπορούσε να αναφερθεί ότι το σηµαντικότερο αλλεργιογόνο του Dermatophagoides farinae (άκαρι της σκόνης του σπιτιού) των ατοπικών σκύλων (Der f15) είναι διαφορετικό και έχει µεγαλύτερο ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 13

19 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική Ανασκόπηση µοριακό βάρος (98 kda) από ό,τι τα Der f 1 και Der p 1 αλλεργιογόνα του ανθρώπου (McCall και συν. 2001). Όσον αφορά την παθογένεια της ΑΤ, µέχρι σήµερα δεν έχει αποσαφηνιστεί η σηµασία της ευαισθητοποίησης του σκύλου στα αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος. Η έκθεση στα αλλεργιογόνα πιθανολογείται ότι κατά κύριο λόγο είναι διαδερµική και στα ατοπικά ζώα ευνοείται από τη διαταραχή της λειτουργίας του επιδερµικού φραγµού (Olivry και Hill 2001α, Olivry και Hill 2001β). Αµέσως µετά την είσοδο των αλλεργιογόνων στον οργανισµό προσλαµβάνονται από τα κύτταρα του Langerhans της επιδερµίδας και τα δενδριτικά κύτταρα του χορίου, που µεταναστεύουν στα επιχώρια λεµφογάγγλια, όπου τα επεξεργασµένα αλλεργιογόνα παρουσιάζονται στα Τ-λεµφοκύτταρα, για να ακολουθήσει η ενεργοποίηση τους. Σε σκύλους µε ατοπικό υπόστρωµα επικρατούν τα Τh2 λεµφοκύτταρα, που ευνοούν την υπερπαραγωγή ειδικής IgE από τα Β-λεµφοκύτταρα ή καλύτερα από τα πλασµοκύτταρα (φάση ευαισθητοποίησης). Όταν το υπεύθυνο αλλεργιογόνο εισέλθει και πάλι στον οργανισµό (φάση αλλεργικής αντίδρασης) συνδέει γειτονικά µόρια της ειδικής IgE, που είναι καθηλωµένα στην επιφάνεια των σιτευτικών κυττάρων του δέρµατος, µε αποτέλεσµα την απελευθέρωση φλεγµονικών µεσολαβητών (ισταµίνη, τρυπτάση, χυµάση, σεροτονίνη, προσταγλανδίνες, λευκοτριένια, θροµβοξάνες, TNFa, PAF, ECF-A) που προκαλούν κνησµό και φλεγµονή (άµεση αντίδραση υπερευαισθησίας τύπου Ι), ενώ στη συνέχεια προσελκύουν τα εωσινόφιλα, ουδετερόφιλα, Τh2 λεµφοκύτταρα και τα δενδριτικά κύτταρα (επιβραδυνόµενου τύπου αντίδραση) (Hill και Olivry 2001, Marsella και Olivry 2001β, Nuttall 2006). Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι οι παραπάνω µηχανισµοί δεν είναι οι µόνοι που ευθύνονται για την εκδήλωση της ΑΤ, αφού σε ορισµένους τουλάχιστον ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 14

20 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική Ανασκόπηση σκύλους η ευαισθητοποίηση στα αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος ενδέχεται να µην είναι απαραίτητη προϋπόθεση (Hill και DeBoer 2001, Saridomichelakis 2005). Η σηµασία του καθενός από τα αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος θα πρέπει να αποδεικνύεται µε την εκτίµηση του βαθµού έκθεσης των ατοπικών σκύλων στο αλλεργιογόνο, τον θετικό συσχετισµό µεταξύ του βαθµού έκθεσης και της έντασης των συµπτωµάτων της ΑΤ και την αποµόνωσή του από τα αντίστοιχα βιολογικά σωµατίδια. Άλλοι τρόποι για να πιστοποιήσουµε την ευαισθητοποίηση των σκύλων στα υπεύθυνα αλλεργιογόνα είναι η δοκιµή Prausnitz-Kustner (δοκιµή παθητικής δερµατικής αναφυλαξίας) και η ανίχνευση των ειδικών IgE στο δέρµα µε την ενδοδερµική δοκιµή (Ε ) και στο αίµα µε τις ορολογικές εξετάσεις (ΟΕ). Επιπλέον η σηµασία κάποιων αλλεργιογόνων επιβεβαιώθηκε µετά από έκθεση των ζώων σε αυτά και αναπαραγωγή της ΑΤ και µετά από την υποχώρηση των συµπτωµάτων ύστερα από αποµάκρυνση τους ή από τη χρήση ειδικής ανοσοθεραπείας (Hill και DeBoer 2001, Saridomichelakis 2005). υστυχώς, µε µόνη ίσως εξαίρεση ορισµένα αλλεργιογόνα των ακάρεων του σπιτιού και της γύρης των δένδρων, δεν έχουν γίνει πάρα ελάχιστες µελέτες προς την κατεύθυνση αυτή, µε αποτέλεσµα ο ρόλος των επιµέρους αλλεργιογόνων στην παθογένεια της ΑΤ του σκύλου να παραµένει υποθετικός, αφού στηρίζεται µόνο στα αποτελέσµατα της Ε και των ΟΕ (Hill και DeBoer 2001). Στην Ε η έγχυση υδατικών διαλυµάτων ή εναιωρηµάτων των αλλεργιογόνων του περιβάλλοντος στο χόριο του δέρµατος προκαλεί µακροσκοπικές αλλοιώσεις, που χαρακτηρίζουν την άµεση και την επιβραδυνόµενου τύπου αντίδραση υπερευαισθησίας και υποδηλώνουν την παρουσία ειδικών IgE στην επιφάνεια των σιτευτικών κυττάρων (Olivry και συν. 2001). Το αποτέλεσµα θα πρέπει πάντοτε να αξιολογείται και να συσχετίζεται µε το ιστορικό έκθεσης και την εποχικότητα των ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 15

21 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική Ανασκόπηση συµπτωµάτων (Hillier και DeBoer 2001). Υπάρχει όµως πλήθος αιτίων που µπορούν να οδηγήσουν στην εµφάνιση ψευδώς θετικού αποτελέσµατος (π.χ. ερεθιστικά διαλύµατα αλλεργιογόνων, εσφαλµένη τεχνική, δερµογραφισµός, διασταυρούµενες αντιδράσεις µεταξύ παρόµοιων αντιγονικά αλλεργιογόνων, υποκλινική ευαισθητοποίηση, µη υφιστάµενη ευαισθητοποίηση του παρελθόντος, πρόσφατη αλλά ασυµπτωµατική ευαισθητοποίηση) ή ψευδώς αρνητικού αποτελέσµατος (π.χ. µη συµµετοχή των υπεύθυνων αλλεργιογόνων, διαλύµατα αλλεργιογόνων χαµηλής αντιγονικής συγκέντρωσης, υποδόρια έγχυση, πραγµατοποίηση της Ε εκτός αλλεργικής περιόδου, διάφορα φάρµακα κ.λπ.) (Hill και DeBoer 2001, Scott και συν. 2001). Επισηµαίνεται τέλος ότι θετικές αντιδράσεις έχουν διαπιστωθεί σε ποσοστό µέχρι και 75% στους κλινικά υγιείς σκύλους (Hill και DeBoer 2001), ενώ στο 10-15% σκύλων µε ΑΤ η Ε είναι αρνητική (Scott και συν. 2001). Με τις ΟΕ στις οποίες κυρίως περιλαµβάνονται η δοκιµή της ραδιοαλλεργιοαπορρόφησης (RAST) και η ανοσοενζυµική δοκιµή (ELISA), µετρούνται στον ορό του αίµατος οι ειδικές ΙgE σε διάφορα αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος (Olivry και συν. 2001). Το αποτέλεσµα των εξετάσεων αυτών µπορεί να επηρεαστεί µεταξύ των άλλων από τη προέλευση, την ποιότητα και τη συγκέντρωση των αλλεργιογόνων, τη χρησιµοποίηση ή όχι µιγµάτων αλλεργιογόνων, τον τρόπο ερµηνείας του αποτελέσµατος, την εποχή του χρόνου, την προηγούµενη χορήγηση φαρµάκων και ιδιαίτερα από τη µέθοδο ανίχνευσης των IgE (DeBoer και Hillier A. 2001β). Αν και η τελευταία µπορεί να επιτευχθεί µε τα πολυκλωνικά ή τα µονοκλωνικά αντισώµατα, τα πλέον αξιόπιστα αποτελέσµατα εξασφαλίζονται µε τη χρησιµοποίηση του ανασυνδυασµένου τµήµατος της εξωκυτταρικής α-αλυσίδας του Fc υποδοχέα της IgE του ανθρώπου (FcεRIα), κυρίως επειδή αποφεύγονται οι διασταυρούµενες αντιδράσεις µε την εξίσου ειδική ΙgG (DeBoer και Hillier 2001a). Η ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 16

22 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική Ανασκόπηση εµπορικά διαθέσιµη αυτή µέθοδος (Allercept test ) έχει υψηλή ευαισθησία (κατώτερο όριο ανίχνευσης της IgE: pg/ml) και ειδικότητα (Stedman και συν. 2001), χωρίς ωστόσο να αποκλείει το ενδεχόµενο της εµφάνισης ψευδώς θετικού ή αρνητικού αποτελέσµατος, όπως στην Ε (DeBoer και Hillier 2001a). Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η εκτίµηση της σηµασίας των διαφόρων αλλεργιογόνων του περιβάλλοντος στην παθογένεια της ΑΤ του σκύλου µε βάση τα µέσω της Ε ή/και των ΟΕ αποτελέσµατα διαφόρων επιδηµιολογικών µελετών παρουσιάζει αδυναµίες (Hill και DeBoer 2001, Saridomichelakis 2005). Τα αποτελέσµατα αυτά συχνά είναι αντιφατικά και µη συγκρίσιµα µεταξύ τους λόγω των διαφορών στα κριτήρια επιλογής των ατοπικών σκύλων (π.χ. ζώα µε έντονη κλινική εικόνα και διαχρονικό κνησµό), στην εποχή εκτέλεσης των αλλεργικών δοκιµών, στην επιλογή του είδους και της προέλευσης των αλλεργιογόνων, στη συγκέντρωση των υδατικών διαλυµάτων ή εναιωρηµάτων των αλλεργιογόνων, στην υποκειµενική ή αντικειµενική µέθοδο εκτίµησης του αποτελέσµατος της Ε, στα αντιδραστήρια των ΟΕ και στον τρόπο ερµηνείας του αποτελέσµατος και στις διασταυρούµενες αντιδράσεις µεταξύ των διαφόρων αλλεργιογόνων (Nesbitt και συν. 1984α, Mueller και συν. 2005, Saridomichelakis 2005). Οι συχνές διαφορές µεταξύ του αποτελέσµατος της Ε και των ΟΕ συνήθως αποδίδονται στη διαφορετική κινητική των ειδικών IgE που κυκλοφορούν στο αίµα (Zeman και συν. 2002). Με βάση πάντως τα µέχρι σήµερα δεδοµένα φαίνεται ότι οι ατοπικοί σκύλοι ευαισθητοποιούνται κυρίως σε αλλεργιογόνα των γύρεων, των µυκήτων, των επιθηλιακών κυττάρων και των ακάρεων του σπιτιού (ΑΣΠ) (Reedy και συν 1997, Hill και DeBoer 2001). Πολλά είδη γύρεων, που διαφέρουν ανάλογα µε τη γεωγραφική περιοχή, έχουν ενοχοποιηθεί για την πρόκληση ΑΤ στο σκύλο (Reedy και συν 1997). Η ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 17

23 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική Ανασκόπηση συγκέντρωση στο περιβάλλον των αλλεργιογόνων αυτών, που συνήθως εντοπίζονται στο περίβληµα των γυρεόκοκκων (Esch και Bush 2003), υπόκειται σε σηµαντικές διακυµάνσεις ανάλογα µε τον τρόπο απελευθέρωσης και µεταφοράς τους µε τον αέρα, την ώρα της ηµέρας, την εποχή του χρόνου και τις κλιµατολογικές συνθήκες (Reedy και συν 1997). Σε αντίθεση µε τις χώρες της Ευρώπης τα αλλεργιογόνα των γύρεων ευθύνονται συχνά για την ευαισθητοποίηση των ατοπικών σκύλων στις Η.Π.Α. (Hill και DeBoer 2001). Στην Ελλάδα οι γύρεις ήταν η τρίτη σε συχνότητα κατηγορία αλλεργιογόνων του περιβάλλοντος, στην οποία αντέδρασε το 36.3% σκύλων µε ΑΤ στην Ε (Saridomichelakis και συν. 1999α). Στη χώρα µας τα δένδρα εκείνα που προφανώς παρουσιάζουν ιδιαίτερη αλλεργιολογική σηµασία είναι το κυπαρίσσι (Cypressus spp.), ο άλνος (Alnus spp.), ο φράξος (Fraxinus spp.), η ελιά (Olea europea) και η αγριοφουντουκιά (Corylus spp.). Αλλεργιολογική σηµασία έχουν επίσης από τα αγρωστώδη φυτά η δακτυλίδα (Dactylis glomerata), η σίκαλη (Secale sereale), η φεστούκα (Festuca spp.), ο ολκός (Holcus lanatus), το λόλιο (Lolium spp.), το σιτάρι (Triticum aestivum) και το καλαµπόκι (Zea mays), ενώ από τα ζιζάνια και καλλωπιστικά φυτά το χηνοπόδιο (Chenopodium spp.), η αρτεµισία (Artemisia spp.), η αµβροσία (Ambrosia spp.) και η τσουκνίδα (Urtica spp.) (Σαριδοµιχελάκης 1998). Αν και αρκετά είδη µυκήτων έχουν επίσης µεγάλη αλλεργιολογική σηµασία για τον άνθρωπο, οι απόψεις των ερευνητών διίστανται πάνω στο ποσοστό ευαισθητοποίησης των ατοπικών σκύλων στα µυκητιακά αλλεργιογόνα (Carlotti και Costargent 1992, Sture και συν. 1995, Reedy και συν 1997, Zur και συν. 2002). Σε σχετικά πρόσφατη µελέτη που έγινε στην Ελλάδα, οι µύκητες ήταν η τέταρτη σε συχνότητα οµάδα αλλεργιογόνων (23.1%) σε ατοπικούς σκύλους, µε κυριότερους ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 18

24 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική Ανασκόπηση εκπροσώπους τα γένη Rhizopus spp., Fusarium spp., Aspergilus spp. και Penicillium spp. (Σαριδοµιχελάκης 1998). Τα επιθηλιακά κύτταρα αποτελούν µια επιπλέον σηµαντική κατηγορία αλλεργιογόνων του περιβάλλοντος, αν ληφθεί υπόψη το υψηλό ποσοστό ευαισθητοποίησης των ατοπικών σκύλων σε αυτά (Sture και συν. 1995, Σαριδοµιχελάκης 1998). Το υψηλό ποσοστό (68%) των θετικών αντιδράσεων στα επιθηλιακά κύτταρα του ανθρώπου µε την Ε τα καθιστά το σηµαντικότερο ίσως αλλεργιογόνο στην κατηγορία αυτή (Schick και Fadok 1986). Επιπλέον έχουν αναφερθεί και σκύλοι µε ΑΤ που αντέδρασαν θετικά (Ε ) στα επιθηλιακά κύτταρα της γάτας (26,1%) (Masuda και συν. 2000β), του αλόγου (75%) (Nesbitt 1978) και του προβάτου (5.5%) (Σαριδοµιχελάκης 1998). Στη χώρα µας η κατηγορία αυτή είναι δεύτερη σε συχνότητα, αφού θετικές αντιδράσεις παρατηρήθηκαν στο 42,9% των ατοπικών σκύλων (Σαριδοµιχελάκης 1998). Αν και πολλοί ατοπικοί σκύλοι ευαισθητοποιούνται στη σκόνη του σπιτιού, είναι προφανές ότι πρόκειται για ετερογενές µείγµα αλλεργιογόνων, που αποτελείται από επιθηλιακά κύτταρα, µύκητες, βακτηρίδια, έντοµα, υπολείµµατα τροφών και υπολείµµατα ακάρεων (Reedy και συν. 1997, Hill και DeBoer 2001, Platts-Mills 2003). Οι περισσότεροι όµως από τους σκύλους αυτούς είναι ταυτόχρονα ευαισθητοποιηµένοι και στα ΑΣΠ, γεγονός που ενισχύει έµµεσα την άποψη ότι η αλλεργιογόνος ικανότητά της σκόνης του σπιτιού οφείλεται κυρίως στην παρουσία τους (Reedy και συν. 1997, Σαριδοµιχελάκης 1998). ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 19

25 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική Ανασκόπηση ΑΚΑΡΕΑ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ ΚΑΙ ΑΤΟΠΙΚΗ ΕΡΜΑΤΙΤΙ Α ΤΟΥ ΣΚΥΛΟΥ Ταξινόµηση, µορφολογία και βιολογία των ακάρεων του σπιτιού Τα ακάρεα ανήκουν στο φύλο Arthropoda, στην κλάση Arachnida, στην τάξη Acari και στις υποτάξεις Prostigmata, Mesostigmata, Astigmata και Cryptostigmata (Warner και συν. 1999, Platts-Mills 2003) ( ιάγραµµα 1). Στην υπόταξη Astigmata ανήκουν τα ακάρεα του σπιτιού (ΑΣΠ). Τα ακάρεα αυτά έχουν ιδιαίτερη σηµασία στην ιατρική, επειδή αποτελούν την κυριότερη πηγή αεροαλλεργιογόνων για τους ατοπικούς ανθρώπους (Kuehr 1997) και πιθανώς για τους οµοιοπαθείς σκύλους (Sture και συν. 1995, Σαριδοµιχελάκης 1998, Hill και DeBoer 2001). Η παρουσία τους στη σκόνη του σπιτιού διαπιστώθηκε για πρώτη φορά τον προπερασµένο αιώνα (Bogdanov 1864), ενώ η αλλεργιογόνος τους ιδιότητα επιβεβαιώθηκε έναν περίπου αιώνα αργότερα (Voorhorst και συν. 1964, Voorhorst και συν. 1967). Τα ακάρεα του σπιτιού βρίσκονται συχνά στα κλινοσκεπάσµατα, στα έπιπλα και στη σκόνη του σπιτιού (Spieksma 1991). Στα ΑΣΠ περιλαµβάνονται τα ακάρεα της σκόνης του σπιτιού (ΑΣΣΠ) και εκείνα της αποθήκης (ΑΑ) (Colloff 1988, Warner και συν. 1999). Τα ΑΣΣΠ ανήκουν κυρίως στην οικογένεια Pyroglyphidae, στο γένος Dermatophagoides (Πίνακας 2), µε κυριότερους εκπροσώπους τα είδη Dermatophagoides farinae και D. pteronyssinus. Στα ΑΑ ανήκουν τα είδη Acarus siro και Tyrophagus putrescentiae της οικογένειας Acaridae και το Lepidoglyphus destructor της οικογένειας Glycyphagidae ( ιάγραµµα 1). Αν και τα ΑΑ πήραν το όνοµά τους από τη συχνή παρουσία τους σε αχυρώνες, σιλό και αποθήκες τροφίµων, το µικροκλίµα των σύγχρονων αστικών σπιτιών ευνοεί και την εκεί παρουσία τους (Warner και συν. 1999). ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 20

26 ιάγραµµα 1. Συστηµατική ταξινόµηση των κυριότερων ακάρεων του σπιτιού Φύλο Arthropoda Κλάση Crustacea Chilopoda Arachnida Diplopoda Insecta Τάξη Araneida Acari Scorpionida Υποτάξη Prostigmata Mesostigmata Astigmata Cryptostigmata Οικογένεια Acaridae Glycyphagidae Pyroglyphidae Acarus siro Tyrophagus putrescentiae Aleuroglyphus spp. Gohieria spp. Lepidoglyphus destructor Glycyphagus domesticus Dermatophagoides spp. Euroglyphus spp. Hirstia spp. Malayglyphus spp. ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 21

27 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική ανασκόπηση Πίνακας 2. Τα κυριότερα είδη του γένους Dermatophagoides Dermatophagoides alexfaini (Cruz, 1988) Dermatophagoides anisopoda (Gaud, 1968) Dermatophagoides aureliani (Fain, 1967b) Dermatophagoides evansi (Fain, Hughes and Johnston, 1967) Dermatophagoides farinae (Hughes, 1961) Dermatophagoides microceras (Griffiths and Cunnington, 1971) Dermatophagoides neotropicalis (Fain and van Bronswijk, 1973) Dermatophagoides pteronyssinus (Trouessart, 1897) Dermatophagoides rwandae (Fain, 1967a) Dermatophagoides sclerovestibulatus (Fain, 1975) Dermatophagoides siboney (Dusbabek, Cuervo and Cruz, 1982) Dermatophagoides simplex (Fain and Rosa, 1982) Το σώµα των ΑΣΠ, που έχει µήκος περίπου 0.3mm, εξωτερικά καλύπτεται από χιτίνη και ανατοµικά διακρίνεται στο γναθόσωµα και το ιδιόσωµα (Platts-Mills 2003). Στο πρώτο βρίσκονται τα στοµατικά µόρια, που είναι διαφορετικά σε κάθε οικογένεια, ενώ στο ιδιόσωµα βρίσκονται τα ζεύγη των ποδιών, τα οποία στις νύµφες και τα ενήλικα ακάρεα ανέρχονται σε 4 ενώ στις προνύµφες σε 3. Η µορφολογία του εξωσκελετού των ΑΣΠ ποικίλει µεταξύ των ειδών, µε αποτέλεσµα ορισµένα χαρακτηριστικά της (π.χ. ραχιαία επιµήκης σχισµή, νωτιαίος θυρεός, τρίχες) να χρησιµεύουν ως κριτήρια στη µεταξύ τους διαφοροποίηση (Hughes 1976, Wharton 1976, Colloff 1991, Colloff και Spieksma 1992). Ο βιολογικός κύκλος των ΑΣΠ, που κάτω από ιδανικές συνθήκες ολοκληρώνεται µέσα σε ηµέρες (Wharton 1976, Spieksma 1997), περιλαµβάνει αυγό, προνύµφη, 3 νυµφικά στάδια (πρωτονύµφη, δευτερονύµφη, τριτονύµφη) και ενήλικο (Wharton 1976). Η δευτερονύµφη είναι ιδιαίτερα ανθεκτική στις δυσµενείς συνθήκες του περιβάλλοντος (Wharton 1976). Η ζωή των ενήλικων αρσενικών ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 22

28 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική ανασκόπηση ακάρεων διαρκεί 77 περίπου ηµέρες (D. pteronyssinus), ενώ των θηλυκών κυµαίνεται από 31 µέχρι 45 ηµέρες για το D. pteronyssinus και από 31 µέχρι 100 ηµέρες για το D. farinae. Μετά το θάνατο τα ακάρεα αυτά αποξηραίνονται και µόνο ο εύθραυστος εξωσκελετός τους διατηρείται σχετικά ακέραιος (Arlian και συν. 1990, Arlian και Dipplod 1996). Τα θηλυκά ακάρεα των δύο παραπάνω ειδών κατά µέσο όρο γεννούν 60 περίπου αυγά στη διάρκεια της ζωής τους (Wharton 1976, Arlian και συν. 1990, Arlian και συν. 1998). Επειδή τα ΑΣΠ δεν διαθέτουν αναπνευστικό σύστηµα και δεν πίνουν νερό, η παθητική ανταλλαγή αερίων και νερού µε το περιβάλλον γίνεται από την επιφάνεια του εξωσκελετού, ενώ η ενεργητική µέσω ειδικών αδένων που βρίσκονται στο πρώτο ζεύγος ποδιών (Wharton 1976, Warner και συν. 1999). Έτσι εξηγείται η µεγάλη εξάρτηση των ακάρεων από το ποσοστό της σχετικής υγρασίας του περιβάλλοντος. Tα ακάρεα της οικογένειας των Pyroglyphidae που αποµονώνονται συχνά στους εσωτερικούς χώρους των σύγχρονων αστικών σπιτιών (Colloff 1988) διατρέφονται µε νεκρά κερατινοκύτταρα της επιδερµίδας του ανθρώπου και των ζώων, σπόρια µυκητών, ζύµες και άλλα πλούσια σε πρωτεΐνες βιολογικά υλικά (Voorhorst και συν. 1969, Wharton 1976, Spieksma 1997, Warner και συν. 1999, Platts-Mills 2003), ενώ τα ΑΑ διατρέφονται κυρίως µε αποσυντιθέµενες φυτικές ύλες, τυριά, αποξηραµένα φρούτα και δηµητριακά (Spieksma 1997, Warner και συν. 1999). Τα διαµέτρου µm κόπρανα των ΑΣΠ εξωτερικά καλύπτονται από χιτινώδη µεµβράνη και εσωτερικά περιέχουν υπολείµµατα τροφής και πεπτικά ένζυµα (Platts-Mills 2003). Η επιβίωση και η αναπαραγωγή των ΑΣΠ βασικά επηρεάζονται από την ποσότητα και την ποιότητα της τροφής, τη θερµοκρασία και τη σχετική υγρασία του περιβάλλοντος (Spieksma 1997). Η ποσότητα της τροφής δεν αποτελεί περιοριστικό παράγοντα (Spieksma 1997), αφού από κάθε άνθρωπο αποπίπτουν καθηµερινά 0.5-1g ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 23

29 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική ανασκόπηση νεκρών κερατινοκυττάρων, που επαρκούν για να συντηρηθούν αρκετές χιλιάδες ακάρεων για πολλούς µήνες (Korsgaard 1998). Αντίθετα το είδος, η ποιότητα και η περιεκτικότητα της τροφής σε νερό φαίνεται ότι επηρεάζουν τον πληθυσµό των ΑΣΠ, τουλάχιστον σε συνθήκες εργαστηρίου (Arlian 1992). Η ιδανική θερµοκρασία του περιβάλλοντος χώρου για το D. pteronyssinus είναι οι 25 ο C, αν και το άκαρι αυτό µπορεί να επιβιώσει και να αναπαραχθεί σε θερµοκρασία που κυµαίνεται από 17 µέχρι 32 ο C (Spieksma 1971), ενώ τα αντίστοιχα όρια για το D. farinae είναι 25 και 30 ο C (Hart 1998). Συνθήκες διαβίωσης των ακάρεων του σπιτιού στα σύγχρονα αστικά σπίτια Στο εσωτερικό των σύγχρονων σπιτιών η θερµοκρασία συνήθως κυµαίνεται από 17 µέχρι 23 ο C στις περισσότερες περιοχές του κόσµου. Ωστόσο αυξάνει στο στρώµα του κρεβατιού και στα κλινοσκεπάσµατα, που αποτελούν το µικροπεριβάλλον των ΑΣΠ, ιδιαίτερα κατά τις ώρες ύπνου (Wharton 1976, Spieksma 1997). Όπως ήδη αναφέρθηκε, τα ΑΣΠ προσλαµβάνουν το νερό από το περιβάλλον και την τροφή και το αποβάλλουν µε τα κόπρανα και µέσω του εξωσκελετού τους, όταν πέσει η σχετική υγρασία του περιβάλλοντος (Wharton 1976, Spieksma 1997). Αναλυτικότερα, όταν η σχετική υγρασία είναι πάνω από 65%, τα ΑΣΠ απορροφούν νερό από το περιβάλλον, ενώ, όταν πέσει κάτω από 55%, το αποβάλουν (Spieksma 1997). Σε συνθήκες εργαστηρίου η ιδανική σχετική υγρασία για το D. pteronyssinus βρέθηκε ότι είναι 73% στους 25 ο C (Arlian 1992) και για το D. farinae 50-60% στους ο C (Hart 1998). Σε συνθήκες ξηρασίας ο ρυθµός αναπαραγωγής και το ποσοστό επιβίωσης των ΑΣΠ µειώνονται σηµαντικά, αφού τα ΑΣΣΠ πεθαίνουν ύστερα από παρατεταµένη έκθεση σε περιβάλλον µε σχετική υγρασία κάτω από 50% (Randall και συν. 2003). Η µεγάλη όµως αύξηση της σχετικής υγρασίας µπορεί να έχει επίσης αρνητική επίδραση εξαιτίας της υπερβολικής ανάπτυξης των µυκήτων και της ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 24

30 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική ανασκόπηση υπερπαραγωγής τοξινών (Asselt 1999). Τα ΑΑ και συγκεκριµένα τα είδη A. siro και G. domesticus, είναι περισσότερο ανθεκτικά από ό,τι τα ΑΣΣΠ, όταν η σχετική υγρασία πέσει κάτω από 50%, αφού µπορούν να επιβιώσουν µε τη µορφή της δευτερονύµφης (Wharton 1976, Spieksma 1997). Η χαµηλή όµως σχετική υγρασία των σύγχρονων σπιτιών µπορεί να περιορίσει µόνο το ρυθµό αναπαραγωγής των ΑΣΠ, αφού οι συνεχείς αυξοµειώσεις της υγρασίας κατά τη διάρκεια της ηµέρας επιτρέπουν την επιβίωσή τους, ακόµη και όταν παραµείνουν για ώρες σε συνθήκες υψηλής θερµοκρασίας και υγρασίας (Arlian και συν. 1992, Arlian και συν. 1998, Arlian και συν. 1999). Τα δεδοµένα αυτά επιβεβαιώνονται και από την έλλειψη συσχετισµού µεταξύ του πληθυσµού των ΑΣΠ και των συνθηκών θερµοκρασίας και σχετικής υγρασίας, όπως καταγράφηκαν σε τυχαίες µετρήσεις κατά τη διάρκεια της ηµέρας (Korsgaard 1983) ή του έτους (Arlian και συν. 1983) σε συγκεκριµένα σηµεία του σπιτιού. Έχει διαπιστωθεί ότι η παλαιότητα του σπιτιού, το υψόµετρο και οι κλιµατολογικές µεταβολές µπορούν να επηρεάσουν τον συνολικό πληθυσµό των ΑΣΠ. Συγκεκριµένα σε παλαιότερες µελέτες η παλαιότητα του σπιτιού έχει συνδεθεί θετικά µε τον πληθυσµό των ΑΣΠ (Spieksma και Spieksma-Boezeman 1967, Mulla και συν. 1975). Αντίθετα στα νεόκτιστα σπίτια φαίνεται ότι η αρκετά υψηλότερη σχετική υγρασία έχει ως αποτέλεσµα να αποικίζονται πρώτα από διάφορα είδη µυκήτων και άλλων µικροοργανισµών και στη συνέχεια από τα ΑΣΠ (Bronswijk 1981). Τα ΑΣΠ εµφανίζονται όταν κατοικηθεί το νεόκτιστο σπίτι, επειδή πιθανόν µεταφέρονται µε τα ρούχα των ανθρώπων (Bronswijk 1974). Όσον αφορά το υψόµετρο διαπιστώθηκε ότι σε περιοχές που βρίσκονται σε πολύ χαµηλό ή υψηλό υψόµετρο, ο πληθυσµός των ΑΣΠ είναι µικρός (Spieksma και συν. 1971, Ledford 1994). Τέλος αναφορικά µε τις κλιµατολογικές µεταβολές στη διάρκεια του έτους, ο ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 25

31 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική ανασκόπηση µέγιστος αριθµός των ΑΣΠ έχει παρατηρηθεί στο τέλος του καλοκαιριού και τις αρχές του φθινοπώρου (Spieksma και Spieksma-Boezeman 1967, Voorhorst και συν. 1967, Platts-Mills και συν. 1986) πιθανόν λόγω των ευνοϊκών συνθηκών θερµοκρασίας και σχετικής υγρασίας που επικρατούν στο εσωτερικό των σπιτιών (Arlian και συν. 1983). Σε γενικές γραµµές τα σύγχρονα σπίτια πιστεύεται ότι εξασφαλίζουν τις συνθήκες εκείνες που ευνοούν την επιβίωση και αναπαραγωγή των ΑΣΠ, αφού η κεντρική θέρµανση αυξάνει τη θερµοκρασία και η εξάτµιση του νερού από την κουζίνα και το µπάνιο τη σχετική υγρασία, η διατήρηση των οποίων εξασφαλίζεται από τα µονωτικά υλικά και τα διπλά τζάµια (Platts-Mills και de Weck 1987). Αντίθετα, η χρήση ηλεκτρικών σκουπών για την καθαριότητα του σπιτιού (Spieksma 1997, Roberts και συν. 1999), το πλύσιµο των ρούχων, των κλινοσκεπασµάτων και των χαλιών σε πλυντήρια (McDonald και Tovey 1992, Colloff και συν. 1995, Watanabe και συν. 1995), η εγκατάσταση κλιµατιστικών στους εσωτερικούς χώρους (Harving και συν. 1994, Fletcher και συν. 1996) και η χρήση ηλεκτρικών κουβερτών (Mosbech και συν. 1988) φαίνεται ότι µειώνουν σηµαντικά τον πληθυσµό των ΑΣΣΠ. Εποµένως τα ακάρεα στο εσωτερικό των σύγχρονων κατοικιών του ανθρώπου µεταναστεύουν σε ευνοϊκότερα σηµεία, όπως το υπνοδωµάτιο και το σαλόνι (Wharton 1976, Eaton και συν. 1985α, Warner και συν. 1999). Αν και τα ΑΑ προτιµούν την κουζίνα και το µπάνιο (Warner και συν. 1999), οι κυριότερες δεξαµενές των ΑΣΠ γενικότερα φαίνεται ότι είναι το στρώµα του κρεβατιού, οι καναπέδες και τα χαλιά (Hart και Whitehead 1990, Spieksma 1991, Arlian και συν. 1992). Τα τελευταία φαίνεται ότι αποικίζονται ευκαιριακά, κυρίως τους θερµούς µήνες του χρόνου (Bronswijk 1973, Hart και Whitehead 1990), ενώ το εσωτερικό των στρωµάτων και οι καναπέδες εξασφαλίζουν τις προϋποθέσεις εκείνες που εγγυώνται ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 26

32 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική ανασκόπηση τη µακροχρόνια επιβίωση και αναπαραγωγή των ΑΣΠ (Hart και Whitehead 1990). Όλες οι µελέτες µε αντικείµενο το µικροκλίµα του στρώµατος και τους παράγοντες που το επηρεάζουν καταλήγουν στο συµπέρασµα ότι το κύριο αίτιο της ανάπτυξης και εγκατάστασης των ΑΣΠ στο σπίτι είναι ο ίδιος ο άνθρωπος (Colloff 1988). Συγκεκριµένα κατά τη διάρκεια του ύπνου του ανθρώπου αυξάνεται η υγρασία στο υπνοδωµάτιο και η θερµοκρασία στο εσωτερικό του στρώµατος και έτσι προσφέρονται οι ιδανικές συνθήκες για την ανάπτυξη των ΑΣΠ. Επιπλέον ιδανική πηγή τροφής για τα ΑΣΠ αποτελούν τα νεκρά κερατινοκύτταρα της επιδερµίδας του ανθρώπου (Wharton 1976). Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται από τη διαπίστωση θετικού συσχετισµού µεταξύ του αριθµού των ατόµων που κοιµούνται στο υπνοδωµάτιο και του πληθυσµού των ΑΣΠ (Carswell και συν. 1982, Ηο και Nadchatram 1984). Εκτός από το στρώµα του κρεβατιού και τους καναπέδες µεγάλοι αριθµοί ΑΣΠ βρίσκονται στις κουβέρτες, τα µαξιλάρια, τα υφασµάτινα καλύµµατα και στο ξύλινο δάπεδο του υπνοδωµατίου (Bronswijk 1973, Wharton 1976, Ηο και Nadchatram 1984, Marks και συν. 1995). Συλλογή και ταυτοποίηση των ακάρεων του σπιτιού Ο έλεγχος της παρουσίας και του πληθυσµού ή φορτίου των ΑΣΠ στο σπίτι άµεσα επιτυγχάνεται µε την αποµόνωση των ίδιων των ακάρεων και έµµεσα µε τη µέτρηση της συγκέντρωσης της γουανίνης ή των αλλεργιογόνων τους σε δείγµατα σκόνης (Wharton 1976, Kniest 1995, Randall και συν. 2003). Η άµεση εξέταση προϋποθέτει τη µηχανική συλλογή των ΑΣΠ µε απλή βούρτσα, µε ηλεκτρική σκούπα ή µε ειδικές παγίδες οι οποίες εξασφαλίζουν υψηλά επίπεδα θερµοκρασίας και σχετικής υγρασίας (Biscoff και Fischer 1990, Lewis και συν. 1999). Η µέθοδος συλλογής των ΑΣΠ µε βούρτσα έχει πλέον εγκαταλειφθεί λόγω της χαµηλής της ευαισθησίας (Abbott και συν. 1981). Στις περισσότερες ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 27

33 Μέρος Πρώτο Βιβλιογραφική ανασκόπηση µελέτες τα δείγµατα σκόνης λαµβάνονται µε ηλεκτρική σκούπα, αν και τελικά δεν συλλέγεται παρά µόνο ένα µικρό ποσοστό (10%) του συνολικού πληθυσµού των ΑΣΠ από το συγκεκριµένο χώρο (Hay 1995). Η εξήγηση βρίσκεται στο ότι τα ακάρεα δεν εντοπίζονται µόνο στην επιφάνεια αλλά και στο εσωτερικό των αντικειµένων, από όπου δύσκολα αναρροφώνται (Colloff 1988). υσκολία επίσης προκαλεί η ικανότητα τους να γαντζώνονται µε τα πόδια στα διάφορα αντικείµενα (Hill 1998). Με τις ειδικές παγίδες, αν και το ποσοστό αυξάνει, συλλέγονται µόνο ζωντανά ακάρεα, ενώ είναι γνωστό ότι και τα νεκρά αποτελούν εξίσου σπουδαία πηγή αλλεργιογόνων (Biscoff και Fischer 1990, Hill 1998). Επιπλέον οι ειδικές παγίδες δεν µπορούν να χρησιµοποιηθούν για τη συλλογή δειγµάτων από τα στρώµατα και γενικά είναι δύσχρηστες (Biscoff και Fischer 1990). Μετά τη συλλογή των δειγµάτων της σκόνης και την κατάλληλη επεξεργασία τους στο εργαστήριο τα ακάρεα διαχωρίζονται µε τη βοήθεια του στερεοσκοπίου και ταυτοποιούνται στο µικροσκόπιο (Wharton 1976). Η γουανίνη, που αποτελεί κύριο µεταβολίτη των πουρινών των ΑΣΠ και των αραχνίδων γενικότερα, κυκλοφορεί στη λέµφο και απεκκρίνεται µε τα κόπρανα (Wharton 1976, Platts-Mills και de Weck 1987, Swinnen και Vroom 2004). Αν και ο προσδιορισµός της γουανίνης σε δείγµατα σκόνης είναι απλός και γρήγορος, δεν παύει να αποτελεί ηµιποσοτική µέθοδο, που συχνά συνοδεύεται από ψευδώς θετικά (ακάρεα χωρίς αλλεργιολογική σηµασία, αράχνες, κατσαρίδες) και αρνητικά (σφάλµατα τεχνικής) αποτελέσµατα (Swinnen και Vroom 2004). Τα αλλεργιογόνα των ΑΣΠ στα δείγµατα σκόνης συνήθως ανιχνεύονται µε την αναστολή της RAST (RAST inhibition) και τις διάφορες παραλλαγές της ELISA. Με τις µεθόδους αυτές ανιχνεύονται απειροελάχιστες ποσότητες (ng) αλλεργιογόνων ακόµη και σε δείγµατα, στα οποία είναι αδύνατο να βρεθούν τα ακάρεα (Raffan και ιδακτορική διατριβή, Ουρανία Φαρµάκη 28