Ανάπτυξη µορφών τουρισµού προσαρµοσµένων στο περιβάλλον στο Μέτσοβο και στα Ζαγοροχώρια

Transcript

1 Ανάπτυξη µορφών τουρισµού προσαρµοσµένων στο περιβάλλον στο Μέτσοβο και στα Ζαγοροχώρια Μ. Ματαράγκας, Πτυχιούχος Πανεπιστηµίου του Ulster (M.Sc. in Hotel and Catering Management) και Ανωτέρας Σχολής Τουριστικών Επαγγελµάτων Ρόδου (Α.Σ.Τ.Ε.Ρ.), Προϊστάµενος Ι.Ε.Κ. Ο.Τ.Ε.Κ. Αναβύσσου Π. Σουρτζή, Πτυχιούχος Παντείου Πανεπιστηµίου (Τµήµα Επικοινωνίας Μέσων και Πολιτισµού) και Α.Τ.Ε.Ι. Λάρισας (Τµήµα ιοίκησης Τουριστικών Επιχειρήσεων Τουριστική Συντάκτρια (The Tourism Report), Καθηγήτρια Ι.Ε.Κ. Ο.Τ.Ε.Κ. Αναβύσσου Κ. Γκαραγκούνης, Καθηγητής Πανεπιστηµίου Αµβούργου, τ. Καθηγητής Ε.Μ.Π. Β. Καραγκούνη, Πτυχιούχος Παντείου Πανεπιστηµίου Μ. Παλαιολόγου, Βιολόγος, Υποψήφια ιδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών Περίληψη Στην παρούσα µελέτη εξετάζονται οι τρόποι µε τους οποίους, οι περιοχές των Ζαγοροχωρίων και του Μετσόβου αλλά και η ευρύτερη περιοχή του Νοµού Ιωαννίνων θα µπορούσε να αναπτυχθεί περαιτέρω τουριστικά χωρίς να επιβαρυνθεί το φυσικό περιβάλλον. Η έµφαση στην ανάπτυξη µορφών τουρισµού προσαρµοσµένων στο περιβάλλον, δίνεται και για το λόγο ότι, η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος στις µέρες µας είναι ζωτικής σηµασίας για όλες τις περιοχές του πλανήτη και η ευαισθητοποίηση του κόσµου, ιδιαίτερα στις χώρες της αλλοδαπής, είναι µεγάλη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση λαµβάνει δραστικά µέτρα για τη µείωση των συνεπειών από το φαινόµενο του θερµοκηπίου και τις κλιµατικές αλλαγές, που θα επιφέρουν δραµατικές αλλαγές στον τρόπο ζωής των κατοίκων της γης. Κοινοτικά Προγράµµατα όπως το «Natura», τα οποία εφαρµόζονται και στη χώρα µας, αποσκοπούν στη διατήρηση και προστασία τόσο του φυσικού περιβάλλοντος όσο και του τοπικού στοιχείου, συµβάλλοντας µε τον τρόπο αυτόν στην προσέλκυση επισκεπτών και κατ επέκταση στην ανάπτυξη των περιοχών που υλοποιείται. Στο Μέτσοβο και στα Ζαγοροχώρια, υπάρχει άφθονος ανεκµετάλλευτος φυσικός πλούτος, ο οποίος µπορεί να συµβάλει στη δηµιουργία ήπιων µορφών τουρισµού στις περιοχές αυτές και στην προσέλκυση εσωτερικού και εισερχόµενου τουρισµού. Ο αξιόλογος αυτός φυσικός πλούτος, καθώς και το τοπικό παραδοσιακό στοιχείο που είναι έντονο στις εν λόγω περιοχές, δύναται να αξιοποιηθεί µε την ανάπτυξη του τουρισµού υπαίθρου, του αγροτοτουρισµού, του συνεδριακού, του θρησκευτικού και του θεραπευτικού αναζωογονητικού τουρισµού. Στην παρούσα µελέτη, πραγµατοποιήθηκε µία αναφορά στο φυσικό και πολιτιστικό πλούτο των περιοχών αυτών, εξετάστηκαν οι δυνατότητες που έχουν οι περιοχές αυτές για την ανάπτυξη των ήπιων µορφών τουρισµού καθώς επίσης παρουσιάστηκε η προτεινόµενη µεθοδολογία για το σχεδιασµό ολοκληρωµένου προγράµµατος τουριστικής ανάπτυξης στις περιοχές αυτές. Εισαγωγή Το Μέτσοβο και η ευρύτερη περιοχή των Ζαγοροχωρίων στην Ήπειρο είναι από τις πιο χαρισµατικές περιοχές της χώρας που έχουν καταφέρει να διατηρήσουν τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα σχεδόν ανέπαφο όπως επίσης και το φυσικό περιβάλλον στις περιοχές αυτές δεν έχει επηρεαστεί στο βαθµό που παρατηρείται στα µεγάλα αστικά κέντρα. 1

2 Το Μέτσοβο και τα Ζαγοροχώρια είναι ένας πραγµατικός ζωντανός φυσικός πλούτος της Ελλάδος. Το κλίµα, το βιόκλιµα, η µορφολογία του εδάφους και τα ρέοντα φυσικά νερά χωρίς κατάλοιπα χηµικών ή άλλων επιβλαβών ουσιών, η χλωρίδα και κυρίως τα βότανα είναι οι κυριότεροι παράγοντες που καθιστούν τις περιοχές αυτές ιδανικές για αποδράσεις από το σύγχρονο αστικό τρόπο ζωής. Επίσης, οι περιοχές αυτές χαρακτηρίζονται από καλή δόµηση µε χαµηλές παραδοσιακές οικίες, εναρµονισµένες µε το περιβάλλον, που επιτρέπουν τόσο στους κατοίκους όσο και στους επισκέπτες να θαυµάζουν το απαράµιλλης οµορφιάς τοπίο, την ηλιοφάνεια που διαρκεί το µεγαλύτερο µέρος του 24ώρου και να αναπνεύσουν τον καθαρό αέρα. Αντίθετα, στα µεγάλα αστικά κέντρα, οι άνθρωποι επιβαρύνονται ψυχολογικά από την έλλειψη επαφής τους µε τη φύση. Τα µεγάλα και ψηλά κτίρια κρύβουν τον ήλιο και το γύρω φυσικό περιβάλλον. Οι ρύποι από τα αυτοκίνητα, τις βιοµηχανίες και τα νοικοκυριά µολύνουν το περιβάλλον ενώ πολύτιµες ενεργειακές πηγές εξαντλούνται. Το πρόβληµα της ρύπανσης του φυσικού περιβάλλοντος έχει λάβει τεράστιες διαστάσεις στις µέρες µας. Το φαινόµενο του θερµοκηπίου και οι κλιµατικές αλλαγές αναµένεται στις επόµενες δεκαετίες να επιφέρουν δραµατικές αλλαγές στον τρόπο ζωής των κατοίκων της γης. Σύµφωνα µε προβλέψεις (ΕΕΑ Briefing, 2005) για το 2100, η θερµοκρασία στην Ευρώπη θα αυξηθεί κατά 2 έως 6,3 C σε σχέση µε τα επίπεδα του Η στάθµη της θάλασσας αναµένεται να ανέβει και προβλέπεται µεγαλύτερη ένταση και συχνότητα ακραίων καιρικών φαινοµένων. Ακόµα και αν πάψουν σήµερα οι εκποµπές των αερίων θερµοκηπίου, οι αλλαγές αυτές θα συνεχίζονταν για πολλές δεκαετίες και, στην περίπτωση της στάθµης της θάλασσας, για αιώνες. Το γεγονός αυτό επιδρά αρνητικά και στον τουρισµό. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι, σύµφωνα µε την πρώτη συνολική µελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις επιπτώσεις των κλιµατικών αλλαγών, 100 εκατοµµύρια τουρίστες, που επιλέγουν τη Νότια Ευρώπη για τις διακοπές τους κάθε χρόνο, θα κληθούν να αλλάξουν προορισµούς. Πρόκειται για το 1/6 των τουριστών διεθνώς, οι οποίοι ενισχύουν µε 100 δισεκατοµµύρια ευρώ τις οικονοµίες των χωρών που επισκέπτονται. Για το λόγο αυτόν, τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ελλάδα όσο και περιβαλλοντικές οργανώσεις προωθούν µέτρα και λύσεις για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και τη µείωση των συνεπειών. 1. Τουριστική Βιώσιµη Ανάπτυξη στην Ελλάδα και προοπτικές Η έννοια της βιώσιµης ανάπτυξης είναι πολυδιάστατη και µπορεί να προσεγγιστεί από οικονοµική, περιβαλλοντική οικολογική και τουριστική σκοπιά (Κοκκώσης 1996). Στην παρούσα µελέτη, θα µας απασχολήσει η βιώσιµη τουριστική ανάπτυξη µε γνώµονα την προστασία του περιβάλλοντος. ιότι, η διεθνής αλλά και η ελληνική εµπειρία έχει αποδείξει ότι ο τουρισµός µπορεί να έχει σηµαντικές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον φυσικό, κοινωνικό και πολιτιστικό, ιδιαίτερα µε τη µορφή του µαζικού τουρισµού, όπως αναπτύχθηκε από το δεύτερο µισό του προηγούµενου αιώνα. Σαφώς, υπήρξαν και θετικές επιδράσεις του τουρισµού στους ανωτέρω τοµείς, ενώ τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες για την ισόρροπη ανάπτυξή του στις διάφορες περιοχές της χώρας µας, ώστε να η τοπική οικονοµία να απολαµβάνει τις ευεργετικές επιδράσεις του χωρίς να αλλοιώνεται ο τοπικός χαρακτήρας. Πρόσφατα ανακοινώθηκε το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον τουρισµό το οποίο πρόκειται να διαδραµατίσει καθοριστικό ρόλο στην προστασία και αξιοποίηση των φυσικών πόρων και στην προστασία των φυσικών οικοσυστηµάτων, ξεκαθαρίζοντας τις προτεραιότητες και θέτοντας τις απαραίτητες προϋποθέσεις για περιβαλλοντικά βιώσιµη οικονοµική και τουριστική ανάπτυξη. Μεταξύ άλλων, στο σχέδιο προβλέπεται και η ανάπτυξη των ορεινών περιοχών καθώς και των παραδοσιακών οικισµών. Η βασική κατεύθυνση που δίνεται για τις ορεινές περιοχές, συνίσταται στη µέριµνα για την προστασία, 2

3 αναβάθµιση και ανάδειξη των πόρων, τη βελτίωση της προσβασιµότητας, τη συγκρότηση πολυθεµατικών τοπικών δικτύων, την αξιοποίηση του οικιστικού πλεονάσµατος των φθινόντων και εγκαταλελειµµένων οικισµών και την προβολή των προορισµών. Για τους παραδοσιακούς οικισµούς, το ειδικό πλαίσιο προβλέπει την αξιοποίηση εγκαταλελειµµένων ορεινών οικισµών, µε τη µετατροπή κτηρίων σε καταλύµατα ή και µε νέες µεγαλύτερου µεγέθους επενδύσεις (αύξηση µέχρι και 40% της υφιστάµενης δοµηµένης επιφάνειας), µε κίνητρα είτε προς τους σηµερινούς ιδιοκτήτες είτε προς ενδιαφερόµενους επενδυτές. Παράλληλα, σύµφωνα µε το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς του Υπουργείου Εθνικής Οικονοµίας & Οικονοµικών, για να αντιµετωπιστεί η µείωση της βιοποικιλότητας ενισχύονται οικονοµικά 27 φορείς διαχείρισης προστατευµένων περιοχών µε σκοπό την προστασία και πρόσφορη διαχείριση τους. Επίσης, η Ελλάδα συµµετέχει στη διεθνή συνεργασία Μεσογειακών χωρών Medwet, που αποσκοπεί στην προστασία των υδροβιοτόπων και των αξιών τους (π.χ. βιοποικιλότητα, κλπ), κάνοντας χρήση τεχνικοοικονοµικών εργαλείων, ώστε να αξιολογούνται οι εν λόγω αξίες και να εξασφαλίζεται η πλέον πρόσφορη και περιβαλλοντικά συµβατή διαχείριση των υδροβιοτόπων αυτών. Λαµβάνοντας υπόψη, τα παραπάνω, ας εξετάσουµε τη δυνατότητα αξιοποίησης των φυσικών και πολιτιστικών πόρων των περιοχών του Μετσόβου και των Ζαγοροχωρίων. 2.Παρούσα Κατάσταση Είναι σκόπιµο, πριν το κύριο µέρος της παρούσας εργασίας, να αναφερθούµε στις περιοχές που εξετάζουµε καθώς επίσης και στην έννοια και το περιεχόµενο των µορφών τουρισµού που προτείνουµε στη συνέχεια Γεωγραφική Τοποθέτηση Τα γνωστά σε όλους Ζαγοροχώρια είναι ένα δίκτυο από 46 χωριά σκορπισµένα πάνω στα βουνά βορειοανατολικά από την πόλη των Ιωαννίνων. Το Ζαγόρι έχει έκταση περίπου τ. χλµ και χωρίζεται σε τρία γεωγραφικά τµήµατα: το υτικό, το Ανατολικό και το Κεντρικό Ζαγόρι. Το υτικό βρίσκεται βορειοδυτικά από τα Ιωάννινα και περιλαµβάνει τα υπέροχα ξακουστά χωριά της κοιλάδας του Βοϊδοµάτη, που είναι το Μεγάλο και το Μικρό Πάπιγκο, η Αρίστη, ο Βίκος, ο Άγιος Μηνάς και το Μεσοβούνι. Το Ανατολικό Ζαγόρι βρίσκεται βορειοανατολικά από τα Ιωάννινα και περιλαµβάνει όµορφα χωριά όπως: τα χωριά της κοιλάδας του Βάρδα (Γρεβενίτι, Ελατοχώρι, Μακρίνο, Φλαµπουράρι, Τρίστενο), τα χωριά της κοιλάδας του Ζαγορίτικου (Ανθρακίτης, Καρυές, όλιανη, Καβαλλάρι), την όµορφη Βοβούσα, τα χωριά εµάτι, Ιτέα, Πέτρα, Καστανώνα και τους συνοικισµούς Αγίας Παρασκευής και Ποταµιάς. Το Κεντρικό Ζαγορι, βρίσκεται βόρεια από τα Ιωάννινα και περιλαµβάνει ξεχωριστά χωριά, όπως η Βίτσα, το Μονοδένδρι, τα γνωστά Βλαχοχώρια (Βρυσοχώρι, Ηλιοχώρι, Λάιστα), οι Κήποι, το ίλοφο, οι Ασπράγγελοι και το Κουκούλι, το Καπέσοβο, το Τσεπέλοβο, το Σκαµνέλι και οι Νεγάδες, τα χωριά της κοιλάδας του Άνω Βίκου (Βραδέτο, Ελάτη, Ελαφότοπος, Άνω και Κάτω Πεδινά), καθώς και τα χωριά ίκορφο, Μανασσή, Καλουτά, ιπόταµο, Φραγκάδες και Λεπτοκαρυά. Τα Ζαγοροχώρια φηµίζονται για τη φυσική οµορφιά τους, την ξεχωριστή αρχιτεκτονική τους και τη µακραίωνη ιστορία τους (Εικόνα 1). 3

4 Ζαγοροχώρια Μέτσοβο Ιωάννινα Εικόνα 1: Χάρτης Νοµού Ιωαννίνων Photo 1: Map of Perfecture of Ioannina Το Μέτσοβο είναι χτισµένο σε υψόµετρο µέτρων σε ένα εντυπωσιακό τοπίο γεµάτο πράσινο, ακριβώς στο σηµείο όπου χωρίζεται η Βόρεια Πίνδος από τη Νότια. Έχει µακραίωνη ιστορία και αποτελεί την πιο γραφική τοποθεσία της Ελλάδος. Εικόνα 2: Μέτσοβο Photo 2: Metsovo 4

5 2.2.Ανθρώπινο υναµικό Τα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου δυναµικού µιας περιοχής αποτελούν βασικό κριτήριο σε ό,τι αφορά τη δυνατότητα ανάληψης ουσιαστικών και µακροχρόνιων πρωτοβουλιών ανάπτυξης, ενώ η εξέλιξη τους αποτυπώνει τη δυναµικότητα της τοπικής οικονοµίας. Πολλοί κάτοικοι των Ζαγοροχωρίων και του Μετσόβου αναγκάστηκαν κατά τη διάρκεια κρίσιµων στιγµών που αναφέρονται στην ιστορία, να µεταναστεύσουν. Η πιο πρόσφατη µαζική µετανάστευση είναι των κατοίκων των Ζαγοροχωρίων κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσµίου Πολέµου όταν τα χωριά του Ανατολικού Ζαγορίου κάηκαν ολοσχερώς από τους Γερµανούς. Παρόλα αυτά, οι απογραφές των τελευταίων ετών, εµφανίζουν αύξηση του πληθυσµού στις περιοχές αυτές. Παράλληλα, αύξηση εµφανίζουν και οι γεννήσεις στις περιοχές αυτές, σύµφωνα µε στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος, κατά τα έτη , σε ποσοστό που ακολουθεί αυτό της χώρας (Πίνακας 1). Πίνακας 1: Γεννήσεις ζώντων στην Ελλάδα κατά τόπο µόνιµης κατοικίας της µητέρας Table 1: Mothers permanently residing in Greece gave birth between Νοµός Ιωαννίνων Σύνολο Αστικές Περιοχές Ηµιαστικές Περιοχές Αγροτικές Περιοχές Ελλάδα Σύνολο Αστικές Περιοχές Ηµιαστικές Περιοχές Αγροτικές Περιοχές Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος Παράλληλα, από την απογραφή του 2001, φαίνεται η κατανοµή του πληθυσµού στις περιοχές του Μετσόβου και των Ζαγοροχωρίων ανά ηλικία. Συγκεκριµένα, συνυπολογίζοντας τον πληθυσµό των ήµων Ανατολικού και υτικού Ζαγορίου, παρατηρείται ότι το 34,18% των κατοίκων είναι ηλικίας µεταξύ ετών ενώ στο ήµο Μετσόβου η πλειονότητα των κατοίκων (27%) είναι ηλικίας µεταξύ ετών. Βάσει των στοιχείων αυτών, συµπεραίνεται ότι το Μέτσοβο συγκεντρώνει περισσότερο νέο πληθυσµό ενώ στα Ζαγοροχώρια, όπως συµβαίνει και στις περισσότερες ηµιαστικές και αγροτικές περιοχές, ο πληθυσµός γηράσκει (Πίνακας 2). Πίνακας 2: Πληθυσµός κατά φύλο και οµάδες ηλικιών, Απογραφή 2001 Table 2: Population per sex and age Νοµός Ιωαννίνων Σύνολο Αστικές Περιοχές Ηµιαστικές Περιοχές Αγροτικές Περιοχές Ελλάδα Σύνολο Αστικές Περιοχές Ηµιαστικές Περιοχές Αγροτικές Περιοχές Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος 5

6 Όσον αφορά στο επίπεδο εκπαίδευσης των κατοίκων των περιοχών αυτών, κρίνεται πάρα πολύ καλό, δεδοµένου ότι τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας δείχνουν ότι ικανοποιητικό ποσοστό των κατοίκων έχει ανώτερη µόρφωση. Αυτό είναι ιδιαίτερα εµφανές στο Μέτσοβο όπου περίπου 6% των κατοίκων της έχουν πτυχίο ΑΕΙ. Το αντίστοιχο ποσοστό στα Ζαγοροχώρια είναι 4,7%. Παρόλα αυτά, η πλειονότητα των κατοίκων του Μετσόβου έχουν τελειώσει µόνο το ηµοτικό (42,4%) ενώ στα Ζαγοροχώρια το ποσοστό αυτό αγγίζει το 49,3%. Πίνακας 3: Εκπαίδευση Table 3: Education Επίπεδο Ελλάδα Εκπαίδευσης Νοµός Ιωαννίνων Μέτσοβο ιδακτορικό 0,4% 0,3% 0,1% 0,2% Μεταπτυχιακό 1,0% 0,2% 0,3% 0,1% ΑΕΙ 11,3% 8,8% 5,9% 4,7% ΤΕΙ 3,9% 3,0% 2,1% 1,4% ΙΕΚ 5,1% 2,6% 2,1% 0,7% Λύκειο 28,1% 20,3% 12,8% 13,2% Γυµνάσιο 11,1% 10,5% 11,6% 9,6% ηµοτικό 23,5% 33,9% 42,4% 49,3% Αναλφάβητοι 2,0% 4,2% 4,2% 5,8% Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος Ζαγοροχώρια (Ανατολικό + Κεντρικό) 2.3. Τοπική Οικονοµία - Απασχόληση Η Ήπειρος συγκεντρώνει το 3,2% του πληθυσµού της χώρας (ΕΣΥΕ 2006). Από το σύνολο του πληθυσµού της περιφέρειας, το 49,6% αποτελεί το εργατικό δυναµικό, το 44,6% είναι απασχολούµενοι και το 5% άνεργοι. Τα αντίστοιχα ποσοστά για το σύνολο του πληθυσµού της χώρας είναι: 53,3%, 48,2% και 5,2% (Σχήµα 1). Σχήµα 1: Κατάσταση Απασχόλησης πληθυσµού Ηπείρου Ελλάδος Figure 1: Status of employment in Ipeiros 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% Ελλάδα Ήπειρος Ελλάδα Ήπειρος 10,00% 0,00% ΕλλάδαΉπειρος Εργατικό υναµικό Απασχολούµενοι Άνεργοι Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος, 2006 Ο κύριος τοµέας δραστηριότητας των κατοίκων του νοµού Ιωαννίνων είναι ο τριτογενής τοµέας (51,8%), µε τον κλάδο των ξενοδοχείων να συγκεντρώνει το 5,8% της απασχόλησης. Ακολουθεί ο δευτερογενής (20,2%), µε τις επιχειρήσεις µεταποίησης και ο πρωτογενής τοµέας (11,6%) µε τη γεωργία κτηνοτροφία(εσυε 2001). 6

7 Από τα ανωτέρω στοιχεία, προκύπτει ότι οι κάτοικοι του Νοµού Ιωαννίνων, στον οποίο εντάσσονται οι περιοχές του Μετσόβου και Ζαγοροχωρίων, αρχίζουν να εγκαταλείπουν τον πρωτογενή τοµέα και στρέφονται προς τους τοµείς των υπηρεσιών. Ο κλάδος των τουριστικών επιχειρήσεων, φαίνεται να είναι περισσότερο ελκυστικός και κατ επέκταση η περαιτέρω τουριστική ανάπτυξη στις περιοχές αυτές θα τονώσει την απασχόληση. Άλλωστε, ο τουρισµός, ως κλάδος της οικονοµίας είναι κατά βάσει, εντάσεως εργασίας Φυσικό Περιβάλλον υνατότητες αξιοποίησης Εκτός από το ανθρώπινο δυναµικό της ευρύτερης περιοχής του Μετσόβου και των Ζαγοροχωρίων, σηµαντικό ρόλο διαδραµατίζουν στη τουριστική ανάπτυξη, οι δυνατότητες που δίνει το φυσικό περιβάλλον. Οι περιοχές του Μετσόβου και των Ζαγοροχωρίων είναι απαράµιλλης οµορφιάς και διαθέτουν φυσικούς τουριστικούς πόρους που µπορούν να προσελκύσουν επισκέπτες που επιθυµούν να αποδράσουν από τη ζωή στα αστικά κέντρα. Οι κυριότεροι φυσικοί πόροι αναφέρονται στον πίνακα 4. Πίνακας 4: Κυριότεροι Φυσικοί τουριστικοί πόροι του Μετσόβου και των Ζαγοροχωρίων Table 4: Main Natural sources of Metsovo and Zagori villages. Ζαγοροχώρια Ποτάµια Φαράγγια Πάρκα Λίµνες Βοϊδοµάτης Βίκος ρακόλιµνη Γκαµήλας Ξερόλουτσα Η λίµνη µε τα Εικόνα 3 Photo 3 Εικόνα 4 Photo 4 νούφαρα Μέτσοβο Μετσοβίτικος ποταµός Αβερώφειος Κήπος Τεχνητή λίµνη πηγών Αωού Εικόνα 5 Photo Πολιτιστικοί Πόροι Οι πολιτιστικοί πόροι µιας περιοχής αποτελούν συχνά σηµαντικό κριτήριο επιλογής προορισµού καθώς επίσης καθορίζουν και τις µορφές τουριστικής ανάπτυξης. Σ αυτούς συγκαταλέγονται οι αρχαιολογικοί χώροι, ιστορικά µνηµεία, δείγµατα αρχιτεκτονικής, µουσεία και βιβλιοθήκες, µοναστήρια κ.λπ. Στον πίνακα 5 αναφέρονται οι κυριότεροι πολιτιστικοί πόροι που διαθέτουν το Μέτσοβο και τα Ζαγοροχώρια. 7

8 Πίνακας 5: Κύριοι Πολιτιστικοί πόροι του Μετσόβου και των Ζαγοροχωρίων Table 5: Main Cultural sources of Metsovo and Zagori villages. Ζαγοροχώρια Γεφύρια - Μοναστήρια Γεφύρι του Πλακίδα ή Καλογερικό Γέφυρα Κόκορη ή Νούτσου Γέφυρα Κοντοδήµου ή Λαζαρίδη Γέφυρα Καµπέρ Αγά Γεφύρι της Κλειδωνιάς ή του Βοϊδοµάτη Γέφυρα Μίσιου Γέφυρα Τσίπιανης Γέφυρα Μύλου Αρχαιολογικοί χώροι Αρχαίος οικισµός Βίτσας Ζαγορίου Κλειδί Καλντερίµια (Σκάλες) - Νερόµυλοι Σκάλα Βραδέτου Σκάλα Βίτσας Σκάλα Κουκουλίου Μουσεία και Βιβλιοθήκες Λαογραφικό Μουσείο Αγάπιου Τόλη Μουσείο Παραδοσια κών Ασχολιών Βιβλιοθήκη Πασχαλείου Σχολής Βιβλιοθήκη Μιχ. Αναγνωστό πουλου Μέτσοβο Μονή Ζωοδόχου Πηγής Ιερά Μονή Κοιµήσεως της Θεοτόκου Mονή Αγίου Νικολάου Νερόµυλος Γκίκα Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Πινακοθήκη Ευάγγελου Αβέρωφ Μουσείο Υδροκίνησης Παιδική Βιβλιοθήκη Μετσόβου 2.6.Τουριστική Υποδοµή Το ξενοδοχειακό δυναµικό της ευρύτερης περιοχής των Ιωαννίνων χαρακτηρίζεται από χαµηλής κατηγορίας ξενοδοχεία κλασσικού τύπου. Ακολουθούν τα παραδοσιακά καταλύµατα, τα επιπλωµένα διαµερίσµατα και τα bungalows (ΕΟΤ, 2002). Τα στοιχεία του Ξενοδοχειακού Επιµελητηρίου Ελλάδος(ΞΕΕ 2006) αναφέρουν συνολικά για το νοµό Ιωαννίνων, την ύπαρξη 137 µονάδων και κλινών. Η πλειονότητα αυτών είναι 2* ενώ φαίνεται η σηµαντική έλλειψη πολυτελών ξενοδοχειακών µονάδων (Πίνακας 5). 8

9 Πίνακας 5: Ξενοδοχειακό υναµικό Νοµού Ιωαννίνων Table 5: Hotels in Perfecture of Ioannina Νοµός Ιωαννίνων 5* 4* 3* 2* 1* Σύνολο Μονάδες ωµάτια Κλίνες Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο Ελλάδος, 2006 Το µεγαλύτερο ποσοστό στον τρόπο διάθεσης των δωµατίων και καταλυµάτων σηµειώνεται στην παραδοσιακή µέθοδο µέσω της άµεσης διάθεσής τους (49%), ακολουθεί η συνεργασία µε πρακτορεία (33%) και στη συνέχεια µε οργανωτές ταξιδιών σε ποσοστό 18%. (ΕΟΤ, Μελέτη Τουριστικής Ανάπτυξης Περιφέρειας Ηπείρου, 2002) Η ειδική τουριστική υποδοµή χαρακτηρίζεται από µεγάλη διασπορά και ποικιλία και ανταποκρίνεται στη ζήτηση για σύγχρονες δραστηριότητες ενεργού τουρισµού. Οι υποδοµές αν και µικρού µεγέθους είναι καλά οργανωµένες. υνατότητες πεζοπορίας υπάρχουν παντού. Ειδικότερα, υπάρχουν διεθνή και εθνικά δίκτυα µονοπατιών µε λεπτοµερή πληροφοριακά έντυπα και σήµανση. Οργανωµένες δραστηριότητες και υποδοµές οικοτουρισµού υψηλής ποιότητας υπάρχουν, όσον αφορά στο νοµό Ιωαννίνων, στου Εθνικούς ρυµούς Βίκου Αωού. Στις παραδοσιακές µορφές τουρισµού όπως και σε κάποιες εναλλακτικές (θαλάσσιος, χιονοδροµικός, συνεδριακός, θεραπευτικός), οι υποδοµές είναι µικρού µεγέθους, τοπικής σηµασίας. Σύµφωνα, µε µελέτη του Ελληνικού Οργανισµού Τουρισµού για την τουριστική ανάπτυξη της Περιφέρειας Ηπείρου το 2002, οι περιοχές των Ζαγοροχωρίων και Μετσόβου, χαρακτηρίστηκαν ως περιοχές «ώριµης τουριστικής ανάπτυξης» και παρουσιάζουν την εξής τυπολογία: περιοχές επιλεκτικού τουρισµού ειδικών ενδιαφερόντων, µέση προς υψηλή στάθµη επισκεπτών, εσωτερικού κυρίως τουρισµού. Αυτό σηµαίνει ότι, οι προτάσεις της παρούσας µελέτης για ανάπτυξη των περιοχών αυτών, θα συµβάλλουν στη βελτίωση και τον εµπλουτισµό του υφιστάµενου παρεχόµενου τουριστικού προϊόντος. 3.Ανάπτυξη ηπίων µορφών τουρισµού Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η Ήπειρος είναι µία από τις λιγότερο ανεπτυγµένες περιοχές της Ελλάδας και της Ευρώπης, εµφανίζοντας παράλληλα ποσοστά ανεργίας στα ίδια επίπεδα µε αυτά του συνόλου της χώρας. Ως σηµαντικός οικονοµικός τοµέας για την περιοχή αναδεικνύεται ο τουρισµός, ιδιαίτερα σε συνδυασµό µε νέες µορφές (αγροτουρισµός, συνεδριακός, υπαίθρου, θρησκευτικός, τουρισµός υγείας). Παρόλο που το Μέτσοβο και τα Ζαγοροχώρια είναι οι πλέον ανεπτυγµένες τουριστικά περιοχές της Περιφέρειας Ηπείρου, υπάρχουν σ αυτές ακόµη πολλά περιθώρια ανάπτυξης και κυρίως οργάνωσης των τουριστικών δραστηριοτήτων. Επιπλέον, οποιαδήποτε προσπάθεια για τουριστική ανάπτυξη θα πρέπει να γίνει µε γνώµονα την αειφορεία και την προστασία του περιβάλλοντος. Για το λόγο αυτόν, οι ήπιες µορφές τουρισµού ενδείκνυνται, εµπλουτισµένες και µε άλλες µορφές όπως ο συνεδριακός και ο τουρισµός υγείας, οι οποίες θα εµπλουτίσουν το υφιστάµενο τουριστικό προϊόν και αποτελούν πόλους έλξης επισκεπτών υψηλού βιοτικού επιπέδου. Χρήσιµο είναι να αναφερθούµε σε κάθε µία από τις µορφές αυτές που αναφέρουµε έτσι ώστε να γίνουν περισσότερο κατανοητές. Ο χαρακτηρισµός ήπιες προσδιορίζει τις µορφές εκείνες του τουρισµού των οποίων οι αρνητικές επιπτώσεις - και ιδιαίτερα οι περιβαλλοντικές- είναι περιορισµένες. Σ αυτές 9

10 περιλαµβάνονται ο τουρισµός υπαίθρου, ο αγροτουρισµός, ο φυσιολατρικός τουρισµός, ο οικοτουρισµός κ.ο.κ. Στη σύγχρονη θεωρία του τουρισµού, είναι γεγονός ότι επικρατεί µία σύγχυση γύρω από τις έννοιες και τους ορισµούς. Ενδεικτικό, είναι το γεγονός ότι µόνο για την έννοια τουρισµός υπάρχουν δεκάδες ορισµοί, οι οποίοι συχνά αναθεωρούνται. Αυτό συµβαίνει διότι ο τουρισµός είναι ένα ζωντανό κοµµάτι της οικονοµικής και κοινωνικής µας ζωής, συνεχώς εξελίσσεται και µεταλλάσσεται για να µπορεί να ανταποκριθεί σε ένα ολοένα πιο ανταγωνιστικό περιβάλλον. Στο πλαίσιο αυτό, θα προσπαθήσουµε να δώσουµε µία όσο το δυνατόν πλήρης διάσταση για τις µορφές τουρισµού που προτείνουµε. Ο τουρισµός υπαίθρου, αποτελεί µια µορφή θεµατικού τουρισµού και περιλαµβάνει ένα πλήθος δραστηριοτήτων και ενδιαφερόντων κοντά στη φύση. Ως έννοια εµπεριέχει εναλλακτικές µορφές τουρισµού όπως ο αγροτουρισµός, ο χιονοδροµικός τουρισµός, ο πολιτιστικός κ.ο.κ. µε κοινό γνώµονα ότι όλες αυτές λαµβάνουν χώρα κοντά στη φύση. Εδώ εντάσσονται οι δραστηριότητες όπως το rafting, η πεζοπορία, η αναρρίχηση κ.λπ. Παράλληλα, ο τουρισµός υπαίθρου είναι η µορφή τουρισµού που οφείλεται στο ενδιαφέρον του κατοίκου της πόλης να γνωρίσει ή να ξανασυνδεθεί µε αξίες που χαρακτηρίζουν το συγκεκριµένο χώρο, όπως να βιώσει τη ζωή στο χωριό, όπου δεν υπάρχουν τα µεγάλα και απρόσωπα κτίρια των µεγαλουπόλεων και οι άνθρωποι είναι οικείοι. Επιπλέον, ο αστός προσελκύεται από την ποικιλοµορφία και την οµορφιά του φυσικού τοπίου και µαθαίνει τις παραδοσιακές µορφές οργάνωσης της οικονοµίας και της κοινωνίας των περιοχών που επισκέπτεται. Σηµαντικές προϋποθέσεις ανάπτυξης της εν λόγω µορφής τουρισµού είναι η ύπαρξη πολιτιστικών πόρων, µακραίωνη παράδοση και πολιτιστική κληρονοµιά (παραδοσιακές συνταγές, τραγούδια, ενδυµασία, διασκέδαση), καθώς επίσης και ύπαρξη των απαραίτητων υποδοµών, οι οποίες ωστόσο διαφέρουν από αυτές του µαζικού τουρισµού. Τα ξενοδοχειακά καταλύµατα, είναι µικρού µεγέθους, διατηρούν τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα και στεγάζονται σε κτίρια που έχουν κατασκευαστεί σύµφωνα µε την αρχιτεκτονική της περιοχής έτσι ώστε να είναι εναρµονισµένα µε το τοπίο. Άµεσα συνυφασµένος, µε τον τουρισµό υπαίθρου είναι και ο αγροτουρισµός ή αγροτικός τουρισµός. Με τον όρο αυτόν, εννοούµε τις δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής και τις υποδοµές που αναπτύσσονται σε µια αγροτική κατά κύριο λόγο περιοχή και εντάσσονται στο πλαίσιο του αγροτικού περιβάλλοντος και της αγροτικής ζωής (Ηγουµενάκης, Κραβαρίτης, Λύτρας, 1999). Σύµφωνα µε τη διεθνή πρακτική εµπειρία, ο αγροτουρισµός διακρίνεται σε δύο βασικές µορφές: Σε εκείνη που καλύπτει υποδοχή και φιλοξενία τουριστών σε αγροκτήµατα, όπου οι τουρίστες συµµετέχουν στις αγροτικές δραστηριότητες. Σε εκείνη που αφορά στη δηµιουργία τουριστικών καταλυµάτων µε παραδοσιακό χαρακτήρα, σε εξωαστικούς µικροσυνοικισµούς, όχι απαραίτητα αγροτικούς και παρέχουν µόνο διαµονή και πρωϊνό. Παράλληλα, µία µορφή αγροτουριστικών επιχειρήσεων που αναπτύσσεται και είναι ιδιαίτερα διαδεδοµένος στη χώρα µας, είναι οι γυναικείοι αγροτουριστικοί συνεταιρισµοί, οι οποίοι δεν παρέχουν διαµονή αλλά δραστηριοποιούνται στην παραγωγή παραδοσιακών προϊόντων και εδεσµάτων. Ο αγροτουρισµός και γενικότερα ο τουρισµός υπαίθρου µπορεί να συµβάλει θετικά στην τοπική κοινωνία, προσφέροντας οικονοµική άνθηση και ευµάρεια. Τα οφέλη που πηγάζουν από αυτόν λειτουργούν σε πολλαπλά επίπεδα (οικονοµικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, αγροτικής παραγωγής), µέσω µιας µορφής τουρισµού που σέβεται το φυσικό περιβάλλον και 10

11 τον τοπικό παραδοσιακό χαρακτήρα κάθε περιοχής. Επιτρέπει τη συνέχιση της παραγωγής παραδοσιακών αγροτικών προϊόντων που πιθανώς να είχαν εκλείψει, διατηρεί ή αναβιώνει τέχνες που διαφορετικά θα είχαν "πεθάνει", συντηρεί τις µνήµες µε την αναβίωση εθίµων και παραδοσιακών εκδηλώσεων, γίνεται κανάλι επικοινωνίας των αποµονωµένων περιοχών και δίνει προοπτικές δηµιουργώντας νέες θέσεις εργασίας, ιδιαίτερα στους νέους και τις γυναίκες. Για τον εµπλουτισµό, ωστόσο, του τουριστικού προϊόντος της περιοχής του Μετσόβου και των Ζαγοροχωρίων και την αξιοποίηση στο έπακρον των φυσικών και πολιτιστικών πόρων των περιοχών αυτών, θα ήταν σκόπιµο να αναπτυχθούν κι άλλες µορφές τουρισµού που αν και δεν συγκαταλέγονται από µόνες τους στις ήπιες µορφές, ωστόσο µε σωστό σχεδιασµό δεν προκαλούν κοινωνικές, περιβαλλοντικές και πολιτιστικές αλλοιώσεις. Πρόκειται για το συνεδριακό και τον τουρισµό υγείας, όπου προσελκύουν τον ποιοτικό τουρισµό, όπως λέγονται οι επισκέπτες µε υψηλό εισοδηµατικό και µορφωτικό επίπεδο. Αξίζει να σηµειωθεί ότι οι τουριστικές δαπάνες που πραγµατοποιεί ένας επισκέπτης αυτών των µορφών τουρισµού είναι 2,5 φορές µεγαλύτερες από έναν κοινό τουρίστα διακοπών αναψυχής. Για την ανάπτυξη του συνεδριακού τουρισµού, απαιτείται σαφώς η ύπαρξη ενός συνεδριακού κέντρου πλήρως εξοπλισµένου, για να εξυπηρετεί µικρού έως µεσαίου µεγέθους συνέδρια και εκδηλώσεις. Η πρωτοβουλία αυτή, είτε µπορεί να αναληφθεί από τους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης, είτε ιδιωτικά. Η ύπαρξη συνεδριακών χώρων στις ξενοδοχειακές µονάδες ή τα παραδοσιακά τουριστικά καταλύµατα, µπορεί να λειτουργήσει ως συµπληρωµατική υπηρεσία, εµπλουτίζοντας το ήδη υπάρχον προϊόν τους. Ως εµπλουτισµός του τουριστικού προϊόντος των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων και των παραδοσιακών καταλυµάτων, µπορεί να λειτουργήσει και η ανάπτυξη του τουρισµού υγείας και αναζωογόνησης, αξιοποιώντας παράλληλα, τον πλούσιο φυσικό πλούτο των περιοχών αυτών, όπως τα ρέοντα φυσικά νερά και τα θεραπευτικά βότανα που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή του Νοµού Ιωαννίνων. Με τον όρο τουρισµό υγείας, εννοούµε ένα ευρύ φάσµα τουριστικών δραστηριοτήτων όπου τα άτοµα που συµµετέχουν σ αυτές επιδιώκουν την αποκατάσταση και διατήρηση της υγείας τους, τη θεραπεία και ανάρρωσή τους από διάφορες ασθένειες, µέσα από εναλλακτικές θεραπείες µε φυσικά στοιχεία όπως βότανα, ιαµατικό νερό, κ.ο.κ. Συνυφασµένος µε την έννοια του τουρισµού υγείας είναι και ο τουρισµός αναζωόγονησης (wellness), θαλασσοθεραπείας και spa, όπου έµφαση δίνεται στην αναζωογόνηση του σώµατος και του πνεύµατος, σε θεραπείες οµορφιάς κ.ο.κ. Όπως προαναφέρθηκε, η περιοχή των Ζαγοροχωρίων και του Μετσόβου µπορεί να αναπτύξει το είδος αυτό του τουρισµού, δηµιουργώντας τις κατάλληλες εγκαταστάσεις (υδροθεραπευτήρια, spa, κ.ο.κ.) και αξιοποιώντας τα βότανα τα οποία υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή του νοµού Ιωαννίνων και δηµιουργώντας θεραπείες, µοναδικές στον κόσµο. Στο σηµείο αυτό, θα ήταν χρήσιµο να αναφερθούµε στα βότανα αυτά, δίνοντας ορισµένα παραδείγµατα για τον τρόπο που θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν σε εναλλακτικές θεραπείες και προγράµµατα αναζωογόνησης. Πρόκειται για τα φυτά: Αψιθιά (Artemisia absinthium L): Πρόκειται για αρωµατική πολυετή πόα. Από το φυτό αυτό βγαίνει το αψίθι, λάδι αρωµατικό µε φαρµακευτικές ιδιότητες. Το φυτό αυτό παραδοσιακά χρησιµοποιείται στην Ευρωπαϊκή ιατρική για την αποκατάσταση της απώλειας ή της µείωσης των νοητικών λειτουργιών. Φασκόµηλο (Είδη του γένους Salvia): είδη φυτών µε αντιµικροβιακές και απολυµαντικές ιδιότητες. Είδη του γένους Allium, φυτά µε αντιοξειδωτική δράση 11

12 Μελισσόχορτο (Melissa officinalis): αρωµατικό φυτό που χρησιµοποιείται ως καταπραϋντικό, για τη θεραπεία πονοκεφάλων, νευρώσεων και υστερίας. Μελέτες έχουν δείξει ότι έχει αγχολυτικές ιδιότητες. Σπαθόχορτο ή βάλσαµο (Hypericum prolificum): φυτό µε αντιοξειδωτική δράση και αντικαταθλιπτικές και αγχολυτικές ιδιότητες. Κισσός (Hedera Helix). Στην παραδοσιακή ιατρική χρησιµοποιείται για ανακούφιση του βήχα και της βρογχίτιδας. Επίσης, υπάρχουν ενδείξεις για αντιοξειδωτικές και αντιµεταλλαξόγονες ιδιότητες. Επιπλέον, τα περισσότερα από τα φυτά που αναφέρθηκαν, έχει διαπιστωθεί ότι έχουν αντικαρκινικές ιδιότητες. Τέλος, στις περιοχές του Μετσόβου και των Ζαγοροχωρίων θα µπορούσε ν αναπτυχθεί ο θρησκευτικός τουρισµός, µε την αξιοποίηση των µοναστηριών που υπάρχουν στην περιοχή. Ο θρησκευτικός τουρισµός αφορά σε ανθρώπους που επισκέπτονται θρησκευτικούς τόπους είτε για λόγους λατρείας είτε για να λάβουν µέρος σε κάποιες εκδηλώσεις ή τελετές και για την ανάπτυξη του δεν χρειάζεται ειδική υποδοµή παρά µόνο τη βασική. Μεθοδολογία Η ανάπτυξη των παραπάνω θεµατικών και εναλλακτικών µορφών τουρισµού δεν δύναται να είναι βιώσιµη χωρίς τον απαραίτητο και προσεκτικό σχεδιασµό τους έτσι ώστε να υλοποιηθούν προσαρµοζόµενες στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ανάγκες του τόπου. Για πάρα πολλά χρόνια στη χώρα µας, η τουριστική ανάπτυξη γινόταν άναρχα, χωρίς κανένα σχεδιασµό µε αποτέλεσµα οι επιπτώσεις στο φυσικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και οικονοµικό περιβάλλον του τόπου να είναι αρνητικές. Για να αποφευχθούν λοιπόν όποιες συνέπειες και για να µην επαναλαµβάνονται λανθασµένες πρακτικές του παρελθόντος, η εκπόνηση ενός ολοκληρωµένου προγράµµατος τουριστικής ανάπτυξης θα πρέπει να περιλαµβάνει τα εξής βήµατα: Προσεκτική καταγραφή των υφιστάµενων φυσικών, πολιτιστικών και οικονοµικών πόρων και δυνατοτήτων που παρέχουν οι περιοχές του Μετσόβου και των Ζαγοροχωρίων. Ανάλυση σε βάθος της υφιστάµενης κατάστασης των περιοχών αυτών, έτσι ώστε να γίνουν εµφανή τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία της περιοχής, τα µειονεκτήµατα και τα πλεονεκτήµατα της. Καθορισµός, των θεµατικών και εναλλακτικών µορφών τουρισµού που αξιοποιούν στο έπακρο τους πόρους των περιοχών αυτών. Προσεκτικός σχεδιασµός του τουριστικού προϊόντος ή/και των επιµέρους τουριστικών προϊόντων που θα παρέχουν οι περιοχές αυτές και εντοπισµός της «εικόνας» που θα δηµιουργηθεί µε βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής καθώς επίσης και ο σχεδιασµός των προωθητικών ενεργειών τόσο για την προσέλκυση επισκεπτών όσο και για την προσέλκυση επενδυτών. Υλοποίηση των δράσεων που έχουν σχεδιαστεί και αξιολόγησή τους. Ως προς το σχεδιασµό των τουριστικών προϊόντων που θα παρέχονται από τις περιοχές αυτές, ιδιαίτερη έµφαση θα πρέπει να δοθεί τόσο από τον ιδιωτικό όσο και από το δηµόσιο τοµέα τόσο στην υλοποίηση έργων υποδοµής που θα υποστηρίζουν το τουριστικό προϊόν και θα εξασφαλίζουν τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος. 1. Έργα υποδοµής και ανωδοµής Αποτελούν τη ραχοκοκκαλιά της τουριστικής ανάπτυξης και περιλαµβάνουν τη δηµιουργία τουριστικών καταλυµάτων, θεµατικών πάρκων, εγκαταστάσεων θαλασσοθεραπείας και 12

13 θεραπευτικού τουρισµού καθώς και τη δηµιουργία κοινωφελών έργων που παράλληλα συµπληρώνουν το τουριστικό προϊόν της περιοχής. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει ο σχεδιασµός και η κατασκευή των υποδοµών αυτών να γίνει σύµφωνα µε τις ανάγκες που υπάρχουν σε περιόδους αιχµής και όχι σύµφωνα µε τις τοπικές ανάγκες. Σηµαντική είναι επίσης και η σωστή χωροθέτηση των έργων και των υποδοµών που απαιτούνται για την ανάπτυξη του τουρισµού και την υποδοχή των επισκεπτών. Επιπλέον, κατά τον σχεδιασµό των εξειδικευµένων τουριστικών υποδοµών θα πρέπει να λαµβάνεται υπόψη, να µην είναι πολύ µεγαλύτερες ή µικρότερες από αυτές που µπορεί ο τόπος να «αντέξει». Για παράδειγµα, τα µεγέθη των περιοχών του Μετσόβου και των Ζαγοροχωρίων, είναι τέτοια που δεν θα επέτρεπαν την κατασκευή ενός µεγάλου συνεδριακού κέντρου, διότι αφενός δεν θα µπορούσε να υποστηριχθεί από τις υπόλοιπες υποδοµές φιλοξενίας και αφετέρου, η συγκέντρωση µεγάλου αριθµού επισκεπτών θα επιβάρυνε τους φυσικούς πόρους των περιοχών αυτών. Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, θα πρέπει να λαµβάνεται υπόψη σε κάθε φάση σχεδιασµού και υλοποίησης του προγράµµατος τουριστικής ανάπτυξης και εποµένως κατά το σχεδιασµό των έργων υποδοµής θα πρέπει να γίνεται εκτίµηση και αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων για να αποφεύγονται οποιεσδήποτε αρνητικές συνέπειες για το φυσικό περιβάλλον των περιοχών αυτών. 2. ιαχείριση υγρών και στερεών αποβλήτων (π.χ βιολογικοί καθαρισµοί, ΧΥΤΑ, κ.λπ.) Βιώσιµη τουριστική ανάπτυξη µε προσανατολισµό στην προστασία του περιβάλλοντος δεν θα µπορούσε να υφίσταται χωρίς τη δηµιουργία και υλοποίηση ολοκληρωµένων συστηµάτων διαχείρισης υγρών και στερεών αποβλήτων. Αν και τα έργα αυτά εντάσσονται περισσότερο στις αρµοδιότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης, δεν σηµαίνει ότι και ο ιδιωτικός τοµέας δεν µπορεί να αναπτύξει δράσεις. Για παράδειγµα, τα ξενοδοχειακά και τουριστικά καταλύµατα µπορούν να εφαρµόσουν το σύστηµα οικολογικής διαχείρισης και ελέγχου (EMAS), να εγκαταστήσουν µονάδες επεξεργασίας αποβλήτων και να ανακυκλώνουν γυαλί, αλουµίνιο και χαρτί. Από την άλλη πλευρά, η τοπική αυτοδιοίκηση θα πρέπει να δηµιουργήσει τις υποδοµές εκείνες έτσι ώστε να µπορούν τόσο οι κάτοικοι όσο και οι επισκέπτες να συµµετέχουν στην προστασία του περιβάλλοντος µέσω της ανακύκλωσης, να µειωθεί ο όγκος των στερεών απορριµµάτων και των υγρών αποβλήτων και να αποκατασταθούν χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριµµάτων. Η κατασκευή µονάδας βιολογικού καθαρισµού, κατάλληλου δικτύου αποχέτευσης και χώρων υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων είναι ορισµένες από τις ενέργειες στις οποίες µπορεί να προβεί ο δηµόσιος τοµέας και δη η τοπική αυτοδιοίκηση των περιοχών του Μετσόβου και των Ζαγοροχωρίων. 3. ιαχείριση πολιτιστικής κληρονοµιάς Ο κατάλογος των ενεργειών που θα µπορούσαν να γίνουν για την προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτιστικής κληρονοµιάς των περιοχών του Μετσόβου και των Ζαγοροχωρίων είναι µεγάλος. Η διαφύλαξη των πολιτιστικών στοιχείων των περιοχών αυτών, σηµαίνει αυτόµατα τη διατήρηση και συνέχιση της πολιτιστικής ταυτότητας των κατοίκων του τόπου και τους δίνει µία ξεχωριστή θέση µέσα στην ελληνική αλλά και στην παγκόσµια κοινωνία. Για το λόγο αυτόν, θα πρέπει να ληφθούν τα κατάλληλα µέτρα για την προστασία των πολιτιστικών πόρων καθώς και για τη φύλαξη και επόπτευση τους, όπου αυτό απαιτείται. Με την ανάπτυξη του τουρισµού υπαίθρου, τοπικά παραδοσιακά προϊόντα και γεύσεις, ήθη και έθιµα, εκδηλώσεις καθώς και η τοπική διάλεκτος θα παραµείνουν αναλλοίωτα στο πέρασµα του χρόνου. 4. ιατήρηση του τοπικού στοιχείου και της φυσικής οµορφιάς του τοπίου 13

14 Στο σηµείο αυτό, είναι απαραίτητη η συµµετοχή και η συµβολή των κατοίκων των περιοχών του Μετσόβου και των Ζαγοροχωρίων. Για να διατηρηθεί ο παραδοσιακός τοπικός χαρακτήρας των περιοχών αυτών καθώς και ένα ικανοποιητικό επίπεδο αισθητικής, θα πρέπει να δίνονται κίνητρα στους κατοίκους για ανακαίνιση των κτηρίων τους µε βάση την αρχιτεκτονική του τόπου και να θεσπιστούν µέτρα έτσι ώστε να χρησιµοποιούνται παραδοσιακά υλικά για την κατασκευή κτηρίων ή άλλων υποδοµών. Παράλληλα, κατά την κατασκευή των νέων κτηρίων θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν τεχνικές για την αξιοποίηση των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας, µε σεβασµό πάντοτε στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Τη λύση στο ζήτηµα αυτό δίνουν τα λεγόµενα βιοκλιµατικά κτήρια, τα οποία είναι κατασκευασµένα µε τέτοιο τρόπο ώστε να εξοικονοµούν πολύτιµη ενέργεια και να αξιοποιούν παράλληλα τις φυσικές και ανανεώσιµες πηγές ενέργειας όπως για παράδειγµα το ηλιακό φως. Για τη δηµιουργία των κατάλληλων υποδοµών που απαιτούνται για την ανάπτυξη των ηπίων µορφών τουρισµού, απαιτείται η υλοποίηση επενδύσεων, µέρος των οποίων µπορεί να πραγµατοποιηθεί από το δηµόσιο τοµέα αλλά δεν αρκεί µόνο αυτό. Η προσέλκυση επενδυτών είτε από τις περιοχές του Μετσόβου και των Ζαγοροχωρίων αλλά κυρίως εκτός αυτών, είναι παραπάνω από σηµαντική. Είναι ζωτικής σηµασίας για την περαιτέρω τουριστική και οικονοµική ανάπτυξη των περιοχών αυτών. Επιπλέον, κατά το σχεδιασµό των τουριστικών προϊόντων, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ο τρόπος ή οι τρόποι µε τους οποίους θα προσελκυστούν επισκέπτες. Τέλος, στην προσπάθεια νέων µορφών τουρισµού, οι αρµόδιοι φορείς θα πρέπει να έχουν σύµµαχο την τοπική κοινωνία, τους κατοίκους των περιοχών του Μετσόβου και Ζαγοροχωρίων. Είναι εµφανές, από τα παραπάνω ότι ένα ολοκληρωµένο σχέδιο marketing και προβολής, µε µακροπρόθεσµο προσανατολισµό, είναι απαραίτητο για να επιλύσει προβλήµατα όπως αυτά που αναφέρθηκαν πιο πριν, δηλαδή της προσέλκυσης νέων επενδυτών, την ανάπτυξη νέων τουριστικών προϊόντων που να είναι θελκτικά στους επισκέπτες και την ευαισθητοποίηση και κινητροποίηση της τοπικής κοινωνίας. Τέλος, όπως κάθε πρόγραµµα, µετά την υλοποίησή του θα πρέπει να αξιολογηθεί και να διερευνηθούν η αποτελεσµατικότητά του και τυχόν προβλήµατα που δεν είχαν προβλεφθεί κατά το σχεδιασµό και να γίνουν οι απαραίτητες διορθωτικές ενέργειες. Βιβλιογραφία Βαλάκος Ευστρ., Γκιώκας Σ., εληπέτρου Π., Λεγάκις Αν., Μπαλλός Ι., Σφενδουράκης Σπ., «Οδηγός Χλωρίδας Πανίδας Επαρχίας Κόνιτσας», ήµος Κόνιτσας, Αθήνα, Ελληνικός Οργανισµός Τουρισµού, Μελέτη Τουριστικής Ανάπτυξης Περιφέρειας Ηπείρου, Ευρωπαϊκός Οργανισµός Περιβάλλοντος, «Τρωτότητα και προσαρµογή στην αλλαγή του κλίµατος στην Ευρώπη», ΕΕΑ Briefing, 2005, Ηγουµενάκης Γ. Ν., Κραβαρίτης Ν. Κ., Λύτρας Ν. Π., «Εισαγωγή στον Τουρισµό», εκδόσεις Interbooks, Αθήνα, Λάζαρη Μ.., ρ, Σκαλτσά Ελ., ρ, «Βοτανική Εξάπλωση και χρήσεις στη λαϊκή θεραπευτική ειδών του γένους Salvia L. (φασκόµηλο)» Ρόκος., «Η Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη στις Ορεινές Περιοχές. Θεωρία και Πράξη», σελ , Βγενόπουλος Α., Γκαραγκούνης Κ., Νάστος Β., Μπράϊλα Π., Καραγκούνης Μ., Γαλανοπούλου Σ., Οικονοµίδης Α., «Η αξιοποίηση της λασποτύρφης πηλού Περάµατος Ν. Ιωαννίνων. Συµβολή στην τουριστική ανάπτυξη του νοµού», Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα, 2004 Σχέδιο Ολοκληρωµένης Τουριστικής Ανάπτυξης Ορεινής Επαρχίας Πλωµαρίου, Μυτιλήνη,

15 Υπουργείο Οικονοµίας και Οικονοµικών ιαχειριστική Αρχή του ΚΠΣ, «Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο, Αναφοράς , Στρατηγικο Μέρος, 1 ο Σχέδιο, Έγγραφο Εργασίας, εκέµβριος, Φαραγγιτάκης, Γ. «Βιώσιµη ανάπτυξη, Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, τοπικές κοινωνίες», οµιλία στο 2 ο Πανελλήνιο συνέδριο του ΠΕΕΚΠΕ Βασιλειάδης, Α.Χ. ρ, «Η ιοικητική και το Μάρκετινγκ των τουριστικών προορισµών», εκδόσεις Αθ.Σταµούλη, Αθήνα Gartner, C. W., «Τουριστική Ανάπτυξη, Αρχές, ιαδικασίες και Πολιτικές», Επιµέλεια Κορρές Μ. Γ. ρ, ράκοπουλος Κ. Στ., εκδόσεις ΕΛΛΗΝ, Αθήνα, Coccossis, H., Tourism and Sustainability: Perspectives and Implications in Priestley, G. et al. (eds), Sustainable Tourism? European Experiences, U.K.: Cab International, Dann, G, M, S, Tourism & Development, in Desai V and Potter, R. (eds) (2002), The Companion to Development Studies, London: Arnold, Pforr, Ch., Concepts of Sustainable Development, Sustainable Tourism, and Ecotourism: Definitions, Principles, and Linkages», Scandinavian Journal of Hospitality and Tourism, Vol. 1, No. 1, Reiling D. St., «Μeasuring tourism impacts at the community level» Maine Agricultural Experiment Station, Michigan State University Extension, Wallace G., Russell An., «Eco-cultural tourism as a means for the sustainable development of culturally marginal and environmentally sensitive regions», Tourist Studies, WTO World Tourism Organization & General Federal Agency for Nature Conservation, Biodiversity & Tourism, Springer: Frankfurt, 1997 (Appendix K). Development of Sustainable forms of Tourism for Metsovo and Zagorochoria» M. Mataragas, MSc / PGD in Hotel and Catering Management, University of Ulster, Diploma in Hotel Management, Advanced School of Tourism Professions Rhodes. Head of the Institute of Vocational Training (Organisation of Tourism Education and Training P. Soutrzi, BSc in Media and Civilization, Panteion University, B.Sc. in Hotel and Tourism Management, Technological Educational Institute of Larissa. Tourism Journalist (The Tourism Report), Lecturer Instructor of the Institute of Vocational Training (Organisation of Tourism Education and Training). C. Garagounis, Professor, Hamburg University, Former Professor, N.T.U.A. V. Karagounis, BSc, Panteion University M. Paleologos, Biologist, Ph D Candidate, Medical School, National University of Athens Abstract In the present paper, ways for developing environmentally sustainable forms of tourism in the regions of Zagori villages and Metsovo but also the wider region of Prefecture of Ioannina are examined. The European Union takes drastic measures for the reduction of consequences from the phenomenon of greenhouse effect and the climate changes which result in dramatic changes in the way of life of residents of the earth. European Community Programs such as "Natura", which also apply in our country, aim in the maintenance and protection of the natural 15

16 environment as well as the local element, contributing in this way in the attraction of visitors and consequently, in the development of regions where they are materialised. In the region of Zagori villages and Metsovo, there exists abundant unexploited natural wealth, which could contribute in the creation of environmentally sustainable forms of tourism and the attraction of both national and international tourists. This appreciable natural wealth, as well as the local traditional element, which is intense in the regions in question, can be utilised for the development environmentally sustainable forms of tourism that will involve outdoor activities, agrotourism, conferences, religious and medical wellness tourism. In the present paper, a report on the natural and cultural wealth of these regions is presented, and the potential development of these regions in the direction of environmentally sustainable forms of tourism, is being examined. 16